Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το...

24
[10/12/2015] Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης Αλεξάνδρα-Μαρία Τράγκα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

description

Ερευνητική εργασία στα πλαίσια του μαθήματος "Θεωρία Διεθνών Σχέσεων", του μεταπτυχιακού προγράμματος "Διεθνείς Σχέσεις και Ευρωπαϊκές Σπουδές" του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

Transcript of Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το...

Page 1: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

[10/12/2015]

Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό τοπρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

Αλεξάνδρα-Μαρία Τράγκα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

Page 2: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

2

Πίνακας περιεχομένων

Εισαγωγή ................................................................................................................................... 3

Κεφάλαιο 1ο: Βασικές αρχές και αξιώματα του κλασικού ρεαλισμού ..................................... 4

Κεφάλαιο 2ο: Ο πόλεμος, υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης ...................... 6

Κεφάλαιο 3ο: Το διεθνές σύστημα μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου ................................ 10

Κεφάλαιο 4ο: Η κρίση στη Συρία και η εμπλοκή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο συριακόεμφύλιο.................................................................................................................................... 12

i. Η στρατηγική θέση της Συρίας και ο αραβικός της «χειμώνας» ......................................... 13

ii. Η νέα γεωπολιτική θέση της Ρωσίας................................................................................... 14

iii. Τα αίτια της εμπλοκής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο συριακό εμφύλιο ......................... 18

Επίλογος .................................................................................................................................. 20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..................................................................................................................... 23

Page 3: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

3

Εισαγωγή

Στις 30 Σεπτεμβρίου του παρόντος έτους, η Ρωσία, ανταποκρινόμενη σε επίσημοαίτημα της συριακής κυβέρνησης για την παροχή στρατιωτικής βοήθειας, ενάντιαστους αντικαθεστωτικούς και έτερες ομάδες τζιχαντιστών, αποφάσισε να επέμβει στοσυριακό εμφύλιο. Οι πρώτες ρωσικές αεροπορικές επιθέσεις συμπεριέλαβαν στόχουςτου Ισλαμικού Κράτους (ISIS), του Μετώπου Νούσρα και του προσφάτωςσυγκροτηθέντος από διάφορες αντικαθεστωτικές οργανώσεις Στρατού της Αλώσεως.

Η ρωσική επέμβαση ανατρέπει τους συσχετισμούς δυνάμεων και ενισχύει τηδιπλωματική και στρατιωτική θέση του καθεστώτος Άσαντ, που είχε υποστείσημαντικές απώλειες κατά τους τελευταίους μήνες. Η κατάληψη της Παλμύρας καιτου Αλ Καριατάιν στην επαρχία της Χομς από το Ισλαμικό Κράτος, αλλά και όληςσχεδόν της επαρχίας του Ιντλίμπ από τις δυνάμεις του Μετώπου Νούσρα και άλλωναντικαθεστωτικών οργανώσεων είχαν καταδείξει τη δύσκολη θέση, στην οποία είχεπεριέλθει η συριακή κυβέρνηση.

Η απόφαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, για εμπλοκή στο συριακό εμφύλιο, φέρνεισε δύσκολη θέση τους αντιτιθέμενους στο καθεστώτος Άσαντ. Οι ΗνωμένεςΠολιτείες, η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Τουρκία, η ΣαουδικήΑραβία και το Κατάρ, επτά χώρες που εμπλέκονται αμέσως ή εμμέσως στατεκταινόμενα της Συρίας, καταδίκασαν με κοινή τους δήλωση τις ρωσικέςεπιχειρήσεις, επειδή αυτές δεν πλήττουν αποκλειστικώς τις δυνάμεις του ΙσλαμικούΚράτους αλλά και άλλων συριακών αντικαθεστωτικών δυνάμεων. Προσέθεσαν δε ότιοι επιχειρήσεις αυτές θα ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τον εξτρεμισμό στη Συρία,κάτι που μέχρι στιγμής, δεν φαίνεται να έχει επιβεβαιωθεί.

Ο φόβος των ανταγωνιστών της συριακής κυβέρνησης για τελική επικράτησή τηςέναντι των αντικαθεστωτικών αλλά και η διεθνοποίηση του συριακού ζητήματος,εγείρουν μία σειρά κρίσιμων ερωτημάτων σχετικά με τα αίτια της ρωσικής εμπλοκήςστο συριακό εμφύλιο: Πώς και υπό ποιες συνθήκες, ελήφθη η συγκεκριμένηαπόφαση; Ποιοι οι ενδογενείς παράγοντες που επηρέασαν τον Βλαντιμίρ Πούτιν; Ηδομή του μεταψυχροπολεμικού διεθνούς συστήματος, αυξάνει ή μειώνει τυχόναναθεωρητικές τάσεις της Ρωσίας; Και τελικά, τι είναι ο πόλεμος; Ωμή βία ήεργαλείο της εξωτερικής πολιτικής;

Κύριος στόχος της ανά χείρας ερευνητικής εργασίας, είναι η εξέταση καιαπάντηση των ανωτέρω περιγραφόμενων ερωτημάτων. Ως κύριο μεθοδολογικόεργαλείο, θα χρησιμοποιηθούν τα αξιώματα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης,λαμβάνοντας υπόψη και στοιχεία από το δομικό ρεαλισμό. Άλλωστε και οι ίδιοι οιθεωρητικοί της πλουραλιστικής σχολής σκέψης, αποδέχονται την κυριαρχία τουρεαλισμού. Εάν λάβουμε υπόψη τις εξελίξεις δύο δεκαετιών μετά το τέλος τουδιπολικού συστήματος, δεν απομένουν πολλά περιθώρια για αμφισβήτηση τωναπόψεων που διατύπωσαν οι μελετητές του. Οι μεγάλες δυνάμεις, πάντα θασυμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο η μία έναντι της άλλης, δηλαδή ανταγωνιστικά,

Page 4: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

4

καθώς όχι μόνο δεν λείπουν οι ευκαιρίες, αλλά αντίθετα τις αποζητούν, προκειμένουνα τις χρησιμοποιήσουν για την απόκτηση ισχύος. Όπως ο ίδιος ο Robert Gilpin είπεκάποτε.

«Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος περιστρέφεται γύρω απόένα νέο ηγεμονικό πόλεμο. Έτσι ήταν, έτσι είναι και έτσι θα είναι μέχρι οι άνθρωποι νααλληλοσκοτωθούν και αλληλοκαταστραφούν ή μέχρι να αναπτύξουν ένααποτελεσματικό μηχανισμό διεθνών αλλαγών» 1.

Κεφάλαιο 1ο: Βασικές αρχές και αξιώματα του κλασικού ρεαλισμού

Οι ρίζες της θεώρησης του κλασικού ή πολιτικού ρεαλισμού, της λεγόμενης«παραδοσιακής» θεώρησης, φθάνουν ως το Θουκυδίδη, το Μακιαβέλι, τον Χομπς καιτον Κλάουζεβιτς, ενώ στον 20ο και 21ο αιώνα, επιφανέστεροι ρεαλιστές είναι οι E.Carr, Hans Morgenthau, N. Spykman, Raymond Aron, Henry Kissinger, Z.Brzezinski, S. Huntington και για ένα διάστημα, οι Robert Gilpin, Stanley Hoffmanκαι Stephen Krasner2.

Οι διεθνολόγοι της ρεαλιστικής σχολής των Διεθνών Σχέσεων, εστιάζουν κυρίωςστα κράτη που βρίσκονται στο επίκεντρο του διακρατικού συστήματος. Ταισχυρότερα κράτη και δη τις μεγάλες δυνάμεις3.

Για τον Carr, το σωστό σημείο αφετηρίας, είναι η ύπαρξη βαθιά αντικρουόμενωνσυμφερόντων, τόσο μεταξύ των κρατών, όσο και μεταξύ των ανθρώπων4.

Για τον Morgenthau, η ανθρώπινη φύση αποτελεί τη βάση των διεθνών σχέσεων.Με δεδομένο λοιπόν πώς οι άνθρωποι κοιτούν το συμφέρον τους και επιζητούν τηνισχύ έναντι των υπολοίπων, είναι λογικό να αναπτύσσεται επιθετικότητα5. Σύμφωναμε τον Morgenthau:

«Όποιος διαθέτει έστω και λίγη γνώση για την ανθρώπινη φύση θα πειστεί ότι στοσύνολο της ιστορίας της ανθρωπότητας, το συμφέρον, είναι η πρωτεύουσα αρχή. καιπώς κάθε άνθρωπος, λιγότερο ή περισσότερο, βρίσκεται υπό την επιρροή της» 6.

1 Robert Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική, Ποιότητα, 2004, σ. 351

2 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, 2010, σ.58-59

3 Robert Jackson και Georg Sorensen, Θεωρία και μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων: Η σύγχρονη συζήτηση,Gutenberg, 2006, σ.52

4 Robert Jackson και Georg Sorensen, ό.π., σ.74

5 Robert Jackson και Georg Sorensen, ό.π., σ.74

6 Hans Morgenthau, Politics Among Nations: The struggle for power and peace, New York : McGraw-Hill, 1993,σ.14

Page 5: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

5

Οι βασικές θεωρητικές ιδέες και παραδοχές του ρεαλισμού είναι7:

Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο και ανταγωνιστικό. Δεν υπάρχειπαγκόσμια κυβέρνηση. Αντίθετα, υπάρχει ένα σύστημα κυρίαρχωνεξοπλισμένων κρατών, αντιμέτωπων το ένα με το άλλο. Η διεθνής πολιτικήλοιπόν, χαρακτηρίζεται από αναρχία, όπου τα κράτη αγωνίζονται νααυξήσουν το μερίδιο της εξουσίας που τους αναλογεί.

Τα κράτη είναι ορθολογικές οντότητες που συνυπολογίζουν το κόστος καιτο όφελος των επιλογών τους και επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση τουκέρδους. Ενεργούν με βάση το «εθνικό» τους συμφέρον. Το γεγονός πώςόλα τα κράτη διαφυλάττουν το εθνικό τους συμφέρον, σημαίνει πώς οιάλλες χώρες και κυβερνήσεις δεν μπορούν να χαίρουν ποτέ απόλυτηςεμπιστοσύνης. Όλες οι διεθνείς συμφωνίες είναι προσωρινές και μπορούννα λειτουργήσουν υπό την προϋπόθεση ότι τα κράτη θα επιδείξουν τηβούλησή τους να τις τηρήσουν.

Με αυτή τη λογική λοιπόν, οι συνθήκες, συμφωνίες, κανόνες, νόμοι, έθιμα,συμβάσεις κλπ ανάμεσα στα κράτη αποτελούν απλά πρόσκαιρεςδιευθετήσεις, που θα παραβιαστούν αν αποδειχθεί εν τέλει πώς αντίκεινταιστα εθνικά συμφέροντα των κρατών.

Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα, αναγκάζονται να λάβουν μέτρα,για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά, μειώνουν τηνασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τονανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό «δίλημμα ασφαλείας»8.

Η ασφάλεια επιτυγχάνεται μέσω της ισχύος (και δη της στρατιωτικής),δηλαδή της απόκτησης δυνατότητας επηρεασμού της βούλησης τωνάλλων.

Τα κράτη καταφεύγουν στον πόλεμο όχι από λάθος εκτιμήσεις, αλλά για ναεξυπηρετήσουν σαφή συμφέροντα και πολιτικούς σκοπούς.

Οι κανόνες του διεθνούς δικαίου έχουν δευτερεύουσα σημασία, κυρίωςόμως εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών.

Παρομοίως, οι διεθνείς οργανισμοί είναι δημιουργήματα και εργαλεία τωνισχυρών.

Ο κόσμος των ρεαλιστών περιγράφεται σαν μία ζούγκλα.

Συνεπώς, ο κλασικός ρεαλισμός μπορεί να μας κατευθύνει στην εξέταση τουρόλου των κρατών, στην πιθανολόγηση των συμφερόντων τους και στην παρατήρησητης συμπεριφοράς τους με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα και κυρίως ταπρωταρχικώς ομολογούμενα συμφέροντα ασφαλείας και ισχύος9. Στον κλασικόρεαλισμό, στηρίζονται η θεωρία της ισορροπίας της ισχύος, η θεωρία περί

7 Μιχάλης Κοντός, Θεωρία Διεθνών Σχέσεων, Διάλεξη 2η: Θεωρήσεις των Διεθνών Σχέσεων, ΠανεπιστήμιοΛευκωσίας, 2015, σ.9-10

8 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.28

9 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, 2010, σ.62

Page 6: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

6

σταθερότητας, η θεωρία της (συμβατικής και πυρηνικής) αποτροπής, η θεωρία γιατην κούρσα των εξοπλισμών, οι θεωρίες περί διεξαγωγής πολέμου, η θεωρία τουκύκλου της ισχύος (άνοδος και πτώση των μεγάλων δυνάμεων), οι θεωρίες περίηγεμονίας και οι θεωρίες περί συμμαχιών10.

Ακόμη, λόγω του αξιώματος του ορθολογισμού, μπορεί να γίνει διασύνδεση καινα εφαρμοστούν μεθοδολογικά ως εργαλεία ανάλυσης ορισμένα παίγνια από τηθεωρία παιγνίων. Τέλος, λόγω του αξιωματικά δεσπόζοντος ρόλου του κράτους στονκλασικό ρεαλισμό, μπορεί να στηριχθεί η κρατικοκεντρική προσέγγιση στη διεθνήπολιτική οικονομία11.

Κεφάλαιο 2ο: Ο πόλεμος, υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

Οι διεθνείς σχέσεις, είναι ένας ατέρμονος αγώνας για ισχύ. Όποιος και να φαίνεταιότι είναι ο τελικός στόχος των κρατών, η επικράτηση έναντι των υπολοίπων, είναι οπρωταρχικός. Οι πολιτικές ελίτ και οι λαοί μπορούν να ζητήσουν τελικά τηνελευθερία, την ασφάλεια, την ευημερία, ή την ίδια την εξουσία. Μπορεί ναπροσδιορίζουν τους στόχους τους με όρους θρησκευτικούς, φιλοσοφικούς,οικονομικούς ή κοινωνικούς. Μπορεί να ελπίζουν ότι το ιδεώδες τους θα υλοποιηθείδιά της δικής τους εσωτερικής δύναμης, της θείας επέμβασης ή μέσω της φυσικήςανάπτυξης των ανθρωπίνων υποθέσεων. Αλλά κάθε φορά που προσπαθούν ναπετύχουν το στόχο τους με τα μέσα που παρέχει η διεθνής πολιτική, το κάνουνχρησιμοποιώντας την ισχύ12. Εκ των ανωτέρω διαφαίνεται, ότι οι περισσότερεςκοινωνίες μπορεί να καταδικάζουν τη δολοφονία, ως μέσο αύξησης της ισχύος εντόςτου κοινωνικού ιστού, όμως, όλες οι κοινωνίες, ενθαρρύνουν τη δολοφονία τωνεχθρών σε αυτόν τον αγώνα για την εξουσία που ονομάζεται πόλεμος13.

Ο πόλεμος αποτελεί την πιο γνωστή, ίσως όμως όχι και την πιο συνηθισμένη,μακροσκοπική στρατηγική που μπορεί να ακολουθήσει ένα κράτος στο διεθνέςσύστημα. Είναι μία στρατηγική επιθετικού χαρακτήρα, που σκοπό έχει τη βελτίωσητων συσχετισμών ισχύος του επιτιθέμενου κράτους είτε μέσω της άμεσηςσύγκρουσης με τον αντίπαλο και της αποδυνάμωσης που ακολουθεί ή καθυπόταξηςτου αντιπάλου είτε μέσω της καταστροφής των συμμάχων του αντιπάλου14.

Τα κέρδη, τα οποία δεν αποκλείεται να είναι οικονομικά, όπως η εκμετάλλευσητων πλουτοπαραγωγικών πόρων του ηττημένου, μπορεί να είναι και

10 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, ό.π., σ.62-63

11 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, ό.π., σ.63-64

12 Hans Morgenthau, Politics Among Nations: The struggle for power and peace, New York : McGraw-Hill, 1993,σ.29

13 Hans Morgenthau, ό.π., σ.35

14 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, 2010, σ.208

Page 7: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

7

πολιτικοστρατιωτικά: η απόκτηση στρατηγικής σημασίας εδαφών, η εξάλειψη ενόςσημαντικού ανταγωνιστή στο διεθνές σύστημα ή πιο απλά η διατήρηση και παγίωσητου status quo15.

Σύμφωνα με τον Καρλ Φον Κλάουζεβιτς, Πρώσο στρατιωτικό και συγγραφέα τουδοκιμίου «Vom Kriege» (Περί Πολέμου), «ο πόλεμος είναι μία πράξη βίαςπροορισμένη να αναγκάσει τον αντίπαλο να εκτελέσει τη θέλησή μας».

Κατά τον Κλάουζεβιτς, ο πόλεμος είναι μία άμεσα πολιτική πράξη. Πράγματι,εκφράζει άμεσα τη θεμελιώδη και χαρακτηριστική πραγματικότητα της πολιτικής:την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω σε άνθρωπο. Παρόλο που ο προσιδιάζων στονπόλεμο σκοπός είναι ο αφοπλισμός του εχθρού, αυτή η δράση δεν έχει ποτέ νόημαπαρά σε ένα γενικό πολιτικό πλαίσιο που ξεπερνά τη στρατιωτική πλευρά. Ο πόλεμοςδεν είναι λοιπόν ένας αυτοτελής σκοπός, αλλά ένα όργανο της πολιτικής16.

Ερευνώντας τους λόγους για τους οποίους τα κράτη, επιλέγουν τη χρήση τουπολέμου ως μέσου, ο Robert Gilpin, στο «Πόλεμος και αλλαγή στη διεθνή πολιτική»,υποστηρίζει ότι:

«Τα πολιτικά συστήματα δημιουργούνται, για την προώθηση συγκεκριμένωνπολιτικών ή άλλων συμφερόντων. Οι συμπεριφορές που επιβραβεύονται ή τιμωρούνται,αντανακλούν την ισχύ των εμπλεκομένων δρώντων. Επειδή όμως τα συμφέρονταμεταβάλλονται, οι δρώντες θα προσπαθήσουν να αλλάξουν το σύστημα.

Ένα διεθνές σύστημα βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας, εάν τα ισχυρότερα κράτηείναι ικανοποιημένα από τις υφιστάμενες εδαφικές, πολιτικές ή οικονομικέςσυνθήκες17.

Η ανισορροπία στο διεθνές σύστημα, οφείλεται σε μία αυξανόμενη διάστασηανάμεσα στην υφιστάμενη διακυβέρνηση του συστήματος και στην ανακατανομή ισχύοςστο σύστημα αυτό.

Από την οπτική γωνία του συστήματος, η ανισορροπία αφορά στη διάσταση πουυπάρχει, ανάμεσα στα συστατικά στοιχεία του συστήματος αυτού.

Από την οπτική γωνία των κυρίαρχων δυνάμεων, το κόστος διατήρησης τουδιεθνούς status quo, έχει αυξηθεί, προκαλώντας μία σοβαρή διαφορά ανάμεσα στηνισχύ και στις δεσμεύσεις τους.

15 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, ό.π., σ.210

16 Karl Von Klauzewitz, Περί του πολέμου, Τόμος Α’, Βάνιας, 1999, σ.11-12

17 Robert Gilpin, Πόλεμος και αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική, Ποιότητα, 2007, σ.33

Page 8: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

8

Από την οπτική των ανερχόμενων δυνάμεων, το κόστος της αλλαγής του διεθνούςσυστήματος, έχει μειωθεί σε σχέση με τα δυνητικά οφέλη από την αλλαγή. Ανεξαρτήτωςοπτικής, αυτό που έχει αλλάξει, είναι η κατανομή της ισχύος ανάμεσα στα κράτη τουσυστήματος»18.

Αντίστοιχες με τον Gilpin απόψεις, εκφράζονται και από τον Henry Kissinger, oοποίος τόνισε πώς «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην παγκόσμια ιστορία ηανθρωπότητα έζησε περιόδους μακροχρόνιας ειρήνης, μόνο όταν επικρατούσεισορροπία δυνάμεων στο διεθνές στερέωμα. Ο κίνδυνος πολεμικής σύγκρουσηςανακύπτει, όταν ένα έθνος αποκτά απείρως μεγαλύτερη ισχύ σε σχέση με τουςπιθανούς ανταγωνιστές του»19.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, που μπορεί να οδηγήσει στην επιλογή του πολέμουως μέσου για την επίτευξη σκοπών, είναι η ανασφάλεια των κρατών όσον αφορά τημελλοντική κατανομή ισχύος (κυρίως όταν επικρατούν αντιλήψεις σύμφωνα με τιςοποίες οι αντίπαλοί τους ισχυροποιούνται)20.

Δεν μπορεί να βρεθεί χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εφαρμογής του ανωτέρωπεριγραφομένου αιτίου, από τον πόλεμο Αθήνας-Σπάρτης, όπως αυτός περιγράφεται,στο μνημειώδες έργο του Θουκυδίδη, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου». ΗΣπάρτη νιώθει να απειλείται από την αύξηση της δύναμης της Αθήνας και έτσικαταφεύγει σε «παρεμποδιστικό πόλεμο»:

«Οι Λακεδαιμόνιοι ψήφισαν ότι έπρεπε να γίνει πόλεμος επειδή φοβόντουσαν ότι οιΑθηναίοι θ’ αυξήσουν ακόμη περισσότερο τη δύναμή τους, γιατί έβλεπαν ότι είχανκιόλας υποτάξει το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας»21.

Αναλύοντας τις στρατηγικές των κρατών, εντός του διεθνούς συστήματος, ο ΗλίαςΚουσκουβέλης, προσδιορίζει ως αίτιο του πολέμου και το φαινόμενο τουηγεμονισμού. Ως ηγεμονισμός ορίζεται το φαινόμενο κατά το οποίο οι μεγάλεςδυνάμεις επιχειρούν να εγκαθιδρύσουν, να διατηρήσουν ή να επεκτείνουν τηνηγεμονία τους22.

Αν τα κράτη επιδιώξουν την ηγεμονία, οι επιλογές τους είναι τρεις: Πρώτον, νααυξήσουν την ισχύ τους με την ιδία, εσωτερική, ενδυνάμωση, δηλαδή με την αύξηση

18 Robert Gilpin, ό.π., σ.313-314

19 Robert Jackson και Georg Sorensen, Θεωρία και μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων: Η σύγχρονη συζήτηση,Gutenberg, 2006, σ.112

20 Μιχάλης Κοντός, Θεωρία Διεθνών Σχέσεων, Διάλεξη10 η:Πόλεμος, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, 2015, σ.13

21 Αθανάσιος Πλατιάς, Η συνεισφορά του Θουκυδίδη στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές,11/10/2014, http://defencenews.gr/index.php/diethneis-sxeseis/653-i-syneisfora-tou-thoukydidi-stis-diethneis-sxeseis-kai-stis-stratigikes-spoudes

22 Μιχάλης Κοντός, Θεωρία Διεθνών Σχέσεων, Διάλεξη 10 η:Πόλεμος, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, 2015, σ.15

Page 9: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

9

των δικών τους συντελεστών ισχύος. Δεύτερον, να επιχειρήσουν αύξηση της ισχύοςτους, είτε με τη δημιουργία συμμαχιών ηγεμονικού μάλλον χαρακτήρα, είτε με τηνεφαρμογή μίας στρατηγικής «διαίρει και βασίλευε». Τρίτον, να χρησιμοποιήσουν τηνισχύ τους επιθετικά, είτε απροκάλυπτα σε πόλεμο με σκοπό την κατάκτηση ήκαταστροφή των αντιπάλων, γεγονός που θα επιτρέψει την περαιτέρω ενίσχυσή τους,είτε συγκαλυμμένα μέσω της στρατηγικής του πειθαναγκασμού. Πρόκειται προφανώςγια επιλογές που αλληλοτροφοδοτούνται23.

Προκειμένου ένα κράτος να επιλέξει την κήρυξη του πολέμου, έναντι τηςδιπλωματικής επίλυσης των ζητημάτων που ανακύπτουν, προβαίνει, σε υπολογισμόκόστους-οφέλους.

Ο Gilpin, προτείνει τη χρήση της καμπύλης αδιαφορίας, δάνειο της οικονομικήςεπιστήμης, σύμφωνα με την οποία, το άτομο ή το κράτος δεν θα επιδιώξει να πετύχειένα σκοπό θυσιάζοντας όλους τους άλλους, αλλά θα προσπαθήσει να βρει μίαβέλτιστη λύση στο σύνολο των καμπυλών. Οι αντικειμενικοί σκοποί ποικίλλουν απόκράτος σε κράτος και από εποχή σε εποχή. Η καμπύλη, μπορεί επίσης να μεταβληθεί,λόγω της αλλαγής του συνδυασμού συμφερόντων της εξωτερικής πολιτικής τουκράτους.

Η καμπύλη αδιαφορίας, είναι συνάρτηση του πλούτου και της ισχύος μίαςκοινωνίας: όσο πιο ισχυρό το κράτος, τόσο μεγαλύτερη η ποσότητα των στόχων πουθα επιλέξει24.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, δεν πρόκειται να υπάρξει ποτέμόνιμη ή εγγυημένη ειρήνη ανάμεσα στα κράτη. Ο πόλεμος είναι απαραίτητος ωςέσχατη λύση για την επίλυση των διαφορών ανάμεσα σε έθνη, τα οποία δεν έχουν τηδιάθεση να συμφωνήσουν, ούτε να συμβιβαστούν25.

Όπως πολύ σωστά το έθεσε ο Schelling:

«Ο πόλεμος δεν αποτελεί πλέον απλά έναν ανταγωνισμό ισχύος. Ο πόλεμος και ηαπειλή του πολέμου είναι περισσότερο θέμα ψυχραιμίας και ρίσκου, οδύνης καιαντοχής… Η απειλή πολέμου πάντα υποβόσκει κατά κάποιο τρόπο στη διεθνήδιπλωματία. Είναι σήμερα εξίσου, αν όχι περισσότερο, η τέχνη του εξαναγκασμού, τουεκφοβισμού και της αποτροπής. Η στρατηγική του πολέμου, έχει εξελιχθεί στηδιπλωματία της βίας»26.

23 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, 2010, σ.189

24 Robert Gilpin, Πόλεμος και αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική, Ποιότητα, 2007, σ.50-54

25 Robert Jackson και Georg Sorensen, Θεωρία και μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων: Η σύγχρονη συζήτηση,Gutenberg, 2006, σ.121

26 Robert Jackson και Georg Sorensen, ό.π., σ.131

Page 10: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

10

Κεφάλαιο 3ο: Το διεθνές σύστημα μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου

Ένα τεράστιο κενό ισχύος, άφησε πίσω της η τέως Σοβιετική Ένωση, καθώς, ηπτώση του ενός εκ των δύο υπερδυνάμεων, που συγκροτούσαν το μεταπολεμικόδιπολικό σύστημα, προσωρινά μόνο καλύφθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες τηςΑμερικής.

Την περίοδο που ο Φράνσις Φουκουγιάμα, μιλούσε για το «Τέλος της Ιστορίας»,οι ΗΠΑ, έβγαιναν νικήτριες από έναν αναίμακτο, πλην όμως σαρωτικό πόλεμο: ηπτώση του Τείχους του Βερολίνου και η συνεπακόλουθη διάλυση του Συμφώνου τηςΒαρσοβίας, έδωσε το έναυσμα σε πληθώρα μελετητών αλλά και στη διεθνήκοινότητα, να «πανηγυρίσει» για την πρωτοκαθεδρία του φιλελευθερισμού, όπωςαυτός εκφράστηκε από την ηγεμονεύουσα πλέον δύναμη.

Πριν την αλλαγή του αιώνα, οι ΗΠΑ θα διεξάγουν δύο πολέμους. Ο πρώτος κατάτου Ιράκ με στόχο την απομάκρυνσή του από το Κουβέιτ, την αποκατάσταση τηςστρατιωτικής ισορροπίας στην περιοχή του Περσικού και τη διασφάλιση της ροήςτου μαύρου χρυσού προς τη Δύση. Το νικηφόρο πόλεμο των ΗΠΑ, ακολουθούνσοβαρές κυρώσεις κατά του Ιράκ, όπως και διευθετήσεις στο Παλαιστινιακό, χωρίςωστόσο να επέλθει και οριστική επίλυση του πλέον σοβαρού και χρονίζοντοςπροβλήματος στη Μέση Ανατολή. Ο δεύτερος κατά της Γιουκοσλαβίας τουΜιλόσεβιτς, καθώς πρωταρχική μέριμνα των ΗΠΑ μετά το 1989 είναι ο«εκδημοκρατισμός» και η σταθεροποίηση της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης,των Βαλκανίων και του χώρου της πρώην ΕΣΣΔ27.

Σε ό, τι αφορά στην ευρασιατική σκακιέρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, μία μηευρασιατική δύναμη, απήλαυσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τη διεθνήπρωτοκαθεδρία με τη δύναμή τους να εκδιπλώνεται, άμεσα σε τρεις περιφέρειες τηςευρασιατικής ηπείρου, από τις οποίες ασκούσαν ισχυρή επιρροή πάνω στα κράτη πουκαταλαμβάνουν την ευρασιατική ενδοχώρα28.

Αυτή περίπου ήταν η εικόνα του διεθνούς συστήματος και του ρόλου τηςμοναδικής υπερδύναμης μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν στις 11.9.2001έλαβε χώρα η τρομοκρατική επίθεση εναντίον των ΗΠΑ. Το πλήγμα αυτό προκάλεσεαλλαγή προτεραιοτήτων των ΗΠΑ και οδήγησε σε δύο ακόμη πολέμους: στοΑφγανιστάν και το Ιράκ. Με τον πρώτο πόλεμο οι ΗΠΑ διασφαλίζουν την παρουσίατους στην Κεντρική Ασία. Με το δεύτερο και την ανατροπή του Σαντάμ, οι ΗΠΑενισχύουν την παρουσία τους στη νευραλγική περιοχή της Μέσης Ανατολής:βρίσκονται σε χερσαία πλέον επαφή με τη Συρία και το Ιράν, διασφαλίζουν τουςπιστούς τους συμμάχους Ιορδανία και Ισραήλ, εξασφαλίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό

27 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας,2012, σ.11

28 Zbigniew Brzezinski, H Μεγάλη Σκακιέρα: Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, Λιβάνης,1998, σ.76-77

Page 11: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

11

τη σταθερή ροή των ενεργειακών πόρων της περιοχής, μειώνουν τη στρατηγική καιεπιχειρησιακή τους εξάρτηση από τη Σαουδική Αραβία και την Τουρκία καιδημιουργούν ένα προγεφύρωμα προς την Κεντρική Ασία29.

Η μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή και ο τρόπος χειρισμού της από τις ΗΠΑ,έδωσε το «δικαίωμα» και σε άλλους, μεταξύ των οποίων και στη Ρωσία, νααντιδράσουν με τον ίδιο τρόπο στο θέμα των Τσετσένων ή στην Κίνα στο θέμα τωνΟυιγούρων30.

Κατόπιν τούτων, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η θρησκευτικήτρομοκρατία, που έχει δώσει τα δείγματά της από τις αρχές της δεκαετίας του 1990,έχει αναχθεί σε ένα από τα πρωτεύοντα ζητήματα ασφαλείας μετά την 11ηΣεπτεμβρίου και εντάχθηκε περισσότερο με τις διαστάσεις που εξέλαβε τα επόμεναχρόνια.

Στο πλαίσιο αυτό, η ιδιαιτερότητα της εξτρεμιστικής θρησκευτικής βίας,εξελίχθηκε σε ζήτημα ασφαλείας όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και σε διεθνές καιοδήγησε στην ανάγκη για λήψη και εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων που ναγίνονται αποδεκτά από τους πολίτες της Δύσης, ακόμα και σε περίπτωση πουδιακυβεύονται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα31.

Ο τέως Αμερικανός Πρόεδρος Μπους, είχε τονίσει χαρακτηριστικά:

«Για τα αδύναμα κράτη ή τα κράτη τα οποία εξέρχονται από σύρραξη, οι κίνδυνοιπαραμένουν έντονοι, γιατί οι ταραξίες, έχουν τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν τηναστάθεια και την ανασφάλεια και να δημιουργήσουν καταστάσεις τρομοκρατίας»32.

Στην ουσία όμως, δεν πρότεινε κάτι άλλο από την επέκταση των αμερικανικώνσυμφερόντων, καθώς το κενό που άφησε η ΕΣΣΔ, στο διεθνές σύστημα, ήταναναγκαίο να προληφθεί και να καλυφθεί, πριν προλάβει κάποιο τρίτο κράτος ή η ίδιαη Ρωσία να ανασυγκροτηθεί και να επανακάμψει ως υπερδύναμη33.

Ωστόσο, η επέκταση των ΗΠΑ συνάντησε τα όριά της: οι Ηνωμένες Πολιτείες τηςΑμερικής, υπέπεσαν στο σφάλμα της στρατηγικής υπερεπέκτασης (υπέρμετρα

29 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας,2012, σ.11

30 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.14

31 Μαίρη Μπόση, ό.π., σ.18-19

32 US National Strategy for Combating Terrorism, The White House, Washington DC, 2006, σ.16

33 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.18

Page 12: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

12

φιλόδοξοι στόχοι που δεν είναι δυνατό να υποστηριχθούν από τα διατιθέμεναμέσα)34.

Η μερική υποχώρηση των ΗΠΑ (κυρίως από τη Μέση Ανατολή), έδωσε τηνευκαιρία της σταδιακής επανεμφάνισης της Ρωσίας στο διεθνές σύστημα, η οποίααναζητεί το νέο της ρόλο. Η επανεμφάνιση αυτή, συνεπάγεται μια κάποιου είδουςεπιστροφή στη διπολική εκδοχή του διεθνούς συστήματος, αφού η επιρροή και ηεπεμβατική ικανότητα εκτός του εγγύς εξωτερικού είναι ολοένα αναπτυσσόμενες. Τοπυρηνικό της οπλοστάσιο, η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από αυτήν και οισαφείς ενδείξεις για τον ηγεμονικό ρόλο που επιδιώκει να διαδραματίσει στηνπεριοχή, καθιστούν τη Ρωσία έναν ισχυρό παίκτη35.

Το μετά το 1980 διεθνές σύστημα, παρουσιάζει λοιπόν μία σύμφωνα με όλα τακριτήρια υπερδύναμη, μία στρατιωτική λόγω πυρηνικών υπερδύναμη, τη Ρωσία, δύοπιθανώς αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις, την Κίνα και την Ινδία και μία οικονομικήυπερδύναμη, την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με δεδομένη τη στενή σχέση ΗΠΑ-ΕΕ καικυρίως την αδυναμία αντισυσπείρωσης, το διεθνές σύστημα μπορεί να χαρακτηριστείως μονοπολικό. Με δεδομένη όμως και την πολιτική και στρατιωτική ανεξαρτησίατης Ρωσίας, της Κίνας ή ακόμα και της Ινδίας, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ωςηγεμονικό-πολυπολικό36.

Κεφάλαιο 4ο: Η κρίση στη Συρία και η εμπλοκή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στοσυριακό εμφύλιο

Στα προηγούμενα κεφάλαια, αναπτύχθηκε το σύνολο των θεωρήσεων-μεθοδολογικών εργαλείων, που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για την κατανόησητης συριακής κρίσης και την απόφαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, για εμπλοκή στοσυριακό εμφύλιο. Το παρόν κεφάλαιο, παρέχει μία σύντομη, όσο και χρήσιμηανάλυση, της γεωπολιτικής θέσης της Συρίας, των συμφερόντων της Ρωσίας επί τηςσυγκεκριμένης χώρας, αλλά και του γενικότερου πλαισίου-ενδογενών παραγόντων,που υπαγόρευσαν την ανάγκη παροχής στρατιωτικής βοήθειας της ΡωσικήςΟμοσπονδίας στο καθεστώς Άσαντ.

34 Μιχάλης Κοντός, Θεωρία Διεθνών Σχέσεων, Διάλεξη 7 η:Το διεθνές σύστημα, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, 2015,σ.28

35 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας,2012, σ.11-12

36 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, 2010, σ.253

Page 13: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

13

i. Η στρατηγική θέση της Συρίας και ο αραβικός της «χειμώνας»

Η γεωγραφική θέση, εξακολουθεί να είναι το σημείο εκκίνησης για τον καθορισμότων εξωτερικών προτεραιοτήτων του έθνους-κράτους και το μέγεθος του εθνικούεδάφους παραμένει, επίσης, ένα από τα σημαντικά κριτήρια θέσης και δύναμης37.

Η Μέση Ανατολή αποτελεί το ενεργειακό κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας.Μαζί με την κεντρική Ασία, είναι μία από τις δύο σημαντικότερες περιοχές τουδιεθνούς συστήματος, από στρατηγικής πλευράς. Μέσω του ελέγχου της ΜέσηςΑνατολής, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ επιδιώκουν ναεφαρμόσουν μία στρατηγική ανάσχεση έναντι της Κίνας38.

Ήδη από τις δεκαετίες του ’70-’80, οι μεγάλες δυνάμεις προσπάθησαν ναεκμεταλλευτούν προς όφελός τους τις πολιτικές αναταράξεις στις αραβικές χώρες. Οτεράστιος γεωπολιτικός πλούτος των αραβικών κρατών παρέμεινε μία δελεαστικήδιάσταση για αύξηση της επιρροής, αλλά σημαντικότερη όλων, ήταν η αύξησησφαιρών πολιτικής επιρροής39.

Από τη μία πλευρά οι αραβικές χώρες που προσπαθούσαν να ενισχύσουν τιςθέσεις τους με τις ΗΠΑ –όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, η Τυνησία, τοΜαρόκο, η Ιορδανία και τα Εμιράτα του Κόλπου- και από την άλλη, τα αραβικάκράτη που διατηρούσαν σχέσεις με την ΕΣΣΔ, όπως η Συρία, το Ιράκ και η ΝότιαΥεμένη40.

Η στρατηγική θέση της Συρίας στο ανατολικό άκρο της Μεσογείου,δικαιολογημένα προσελκύει το διεθνές ενδιαφέρον. Γειτνιάζει με μία σειρά απόκράτη ιδιαίτερης πολιτικής και οικονομικής σημασίας, με πρώτο το πλούσιο σευδρογονάνθρακες Ιράκ, μέρος του οποίου είναι και η Αυτόνομη Κουρδική Περιοχή.Γειτνιάζει, επίσης, με κράτη τα οποία έχουν διακηρύξει τη βούλησή τους ναυπερασπιστούν έμπρακτα και αποφασιστικά τα μείζονος σημασίας εθνικάσυμφέροντά τους, όπως το κατέχον πυρηνικό οπλοστάσιο Ισραήλ, αλλά και ηΤουρκία, η οποία έχει κάνει συγκεκριμένες κινήσεις προς την κατεύθυνση τηςαπόκτησης πυρηνικής τεχνογνωσίας41.

37 Zbigniew Brzezinski, H Μεγάλη Σκακιέρα: Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, Λιβάνης,1998, σ.74

38 Ιωάννης Παρίσης, Η καθ’ ημάς θάλασσα: Γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου, Λιβάνης, 2013, σ.62

39 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.82

40 Μαίρη Μπόση, ο.π., σ.87

41 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας,2012, σ.70

Page 14: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

14

Σε αντίθεση με τις σχεδόν ομοιογενείς κοινωνίες των χωρών της Βόρειας Αφρικής,στη Συρία υπάρχουν 18 διαφορετικές θρησκείες ή δόγματα και εθνικές ομάδες.Σουνίτες 70%, Αλαουίτες 13%, Χριστιανοί 10%, Δρούζοι 3%. Υπάρχουν ακόμημειονότητες Αρμενίων, Ασσυρίων, Κιρκασίων, Παλαιστινίων και Τουρκμενίων. Τογεγονός ότι οι Σουνίτες αποτελούν την πλειονότητα, ενώ εκείνοι που κατέχουν τιςθέσεις εξουσίας, όπως ο Πρόεδρος της χώρας, ανήκουν κυρίως στους Αλαουίτες,αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα για την εσωτερική σταθερότητα στη Συρία42.

Η κρίση που προέκυψε στη Συρία το 2011, ανέδειξε την έκταση και το βάθος τωναντιθέσεων που υφίστανται στον ισλαμικό κόσμο και ειδικώς μεταξύ των Αράβων.Περισσότερες από τριάντα ομάδες διαφορετικών δογμάτων και θρησκευτικώνσεκτών, αντιπαρατίθενται με στόχο να αποκτήσουν τον έλεγχο της χώρας. Κάποιεςαπό αυτές κατευθύνονται ή ακόμη και ελέγχονται απολύτως από εξωτερικές δυνάμεις(Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Ρωσία). Κάποιες άλλες, πιο φανατικές,κατευθύνονται και ενισχύονται από μη κρατικές οντότητες που συνήθως σχετίζονταιμε την τρομοκρατία43.

Στη Συρία, η είσοδος και οι πολεμικές επιχειρήσεις των έμμισθων οργανώσεωντρομοκρατίας, ανάγκασαν τελικά τη διεθνή κοινότητα να διαπιστώσει το πρόβλημασε όλη του την έκταση. Η τρομοκρατία έχει αναβαθμιστεί, έχει μεταλλαχθεί και έχεικαταστεί σημαντικός πονοκέφαλος για τις διεθνείς αρχές ασφαλείας44.

Ο ΟΗΕ, με έκθεση του επικεφαλής ερευνητή Paulo Sergio Pinheiro, αναφέρθηκεστην παρουσία και δράση «εκατοντάδων ισλαμιστών ή τζιχαντιστών» στις μάχεςεντός του συριακού εδάφους. Η πρόσβαση των εξτρεμιστών στη Συρία,πραγματοποιείται με την ανοχή της Τουρκίας και την αρωγή των εξτρεμιστικώνοργανώσεων της Λιβύης, της Ιορδανίας, του διασπασμένου Ιράκ και των κρατών τουΚόλπου45.

ii. Η νέα γεωπολιτική θέση της Ρωσίας

Σύμφωνα με τον Zbigniew Brzezinski, «δραστήριοι γεωπολιτικοί παίκτες είναι τακράτη που έχουν την ικανότητα και την εθνική θέληση να ασκήσουν δύναμη ή επιρροήπέρα από τα σύνορά τους, ώστε να μεταβάλουν την υπάρχουσα γεωπολιτική κατάστασηπραγμάτων».

42 Ιωάννης Παρίσης, Η καθ’ ημάς θάλασσα: Γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου, Λιβάνης, 2013, σ.301

43 Ιωάννης Παρίσης, ό.π., σ.103

44 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.104-105

45 Για τον ρόλο των ξένων ισλαμιστών στη Συρία προειδοποιεί ο ΟΗΕ, Εφημερίδα Έθνος, 17 Οκτωβρίου 2012,http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22769&subid=2&pubid=63726197

Page 15: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

15

Για διάφορους λόγους –επιδίωξη εθνικού μεγαλείου, ιδεολογική εκπλήρωση,θρησκευτικός μεσιανισμός ή οικονομική επέκταση- μερικά κράτη επιδιώκουνπεριφερειακή κυριαρχία ή παγκόσμια θέση.

Δεν χρειάζεται να πούμε ότι η Ρωσία παραμένει σημαντικός γεωστρατηγικόςπαίκτης, παρά την αποδυνάμωσή της μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Ηπαρουσία της και μόνο έχει μεγάλη επίπτωση στα κράτη που ανεξαρτητοποιήθηκανπρόσφατα στον ευρύ ευρασιατικό χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Τρέφειφιλόδοξους γεωπολιτικούς στόχους, τους οποίους διακηρύσσει ανοικτά όλο καιπερισσότερο46.

Γεωπολιτικοί άξονες είναι τα κράτη των οποίων η σημασία δεν προέρχεται από τηδύναμή τους ή τα κίνητρά τους, αλλά από την ευαίσθητη θέση τους και από τιςσυνέπειες τις οποίες έχει η δυνητικά ευάλωτη κατάστασή τους στη συμπεριφορά τωνγεωστρατηγικών παικτών.

Σε μερικές περιπτώσεις, ένας γεωπολιτικός άξονας μπορεί να δρα ως αμυντικήασπίδα για κάποιο ζωτικό κράτος ή ακόμα και περιφέρεια. Μερικές φορές, μπορούμενα πούμε ότι η ίδια η ύπαρξη ενός γεωπολιτικού άξονα, έχει πολύ σημαντικέςπολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες για έναν πιο δραστήριο γειτονικόγεωστρατηγικό παίκτη47.

Η Ουκρανία, νέος και σημαντικός χώρος στην ευρασιατική σκακιέρα, είναιγεωπολιτικός άξονας, επειδή η ίδια η ύπαρξή της ως ανεξάρτητης χώρας, βοηθά τομετασχηματισμό της Ρωσίας. Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναιευρασιατική αυτοκρατορία. Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία μπορεί να συνεχίσει ναπαλεύει για αυτοκρατορική θέση, αλλά τότε θα γινόταν κυρίως ασιατικόαυτοκρατορικό κράτος, που θα συρόταν πολύ πιθανόν σε συγκρούσεις οι οποίες θα τοαποδυνάμωναν, με αφυπνισμένα τα ανεξάρτητα πλέον καυκασιανά κράτη, που θαήταν γεμάτα μνησικακία για την απώλεια της πρόσφατα αποκτημένης ανεξαρτησίαςτους και θα είχαν την υποστήριξη των αδελφικών ισλαμικών κρατών στο Νότο48.

Εδώ θα πρέπει να αναφερθούμε και στις εξελίξεις του 2014 στην Ουκρανία, στηνοποία οι έντονες και αιματηρές διαδηλώσεις κατά των αρχών, έφεραν στην επιφάνειατην προαναφερόμενη προβληματική.

Η αντίληψη των δυτικών δυνάμεων όσον αφορά στα αίτια της δημιουργίας τωναιματηρών διαδηλώσεων, συνοψίζονται στις δηλώσεις του Αμερικανού ΥπουργούΕξωτερικών Τζον Κέρι, στη διεθνή διάσκεψη ασφαλείας του Μονάχου:

46 Zbigniew Brzezinski, H Μεγάλη Σκακιέρα: Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, Λιβάνης,1998, σ. 84

47 Zbigniew Brzezinski, ό.π., σ.79

48 Zbigniew Brzezinski, ό.π., σ.88

Page 16: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

16

«Σε καμία άλλη χώρα, ο αγώνας για ένα δημοκρατικό ευρωπαϊκό μέλλον, δεν είναιαυτή τη στιγμή σημαντικότερος από εκείνον που διεξάγεται στην Ουκρανία»49.

Αυτό το οποίο όμως παρέλειψε να σχολιάσει ο Αμερικανός Υπουργός, είναι ηδιαφορετικότητα των εμπλεκομένων στις διαδηλώσεις, ο διαχωρισμός της ίδιας τηςχώρας σε φιλο-ρωσικές, φιλο-αμερικανικές, φιλο-ευρωπαϊκές ή και ουδέτερες τάσεις,οι οποίες δεν εμφανίζουν μία ενιαία κατεύθυνση όσον αφορά στο μέλλον της χώρας.Εάν ληφθεί δε υπόψη και η εμπλοκή της Υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Β.Νούλαντ, με άκρως υβριστικά και απαξιωτικά σχόλια κατά της ΕΕ, οι έξωθενεπεμβάσεις στο εσωτερικό της Ουκρανίας, αποδεικνύουν ότι ο διπολισμός με στόχοτην απόκτηση ισχύος, αναβιώνει με εξαιρετική ένταση, ειδικά στις πρώην χώρεςεπιρροής της Ρωσίας50.

Γεγονός που αποδεικνύεται και από την εξαιρετική κινητικότητα τόσων πολλώνκρατών για ένταξη σε δυτικούς οργανισμούς ασφαλείας, όπως το ΝΑΤΟ. Η Ρωσία, ηοποία ξεκίνησε μία σταδιακή υπέρβαση και επαναπροσδιορισμό της πολιτικής της,παρατηρούσε τους πρώην συμμάχους της να εντάσσονται με ταχύτητα στο τέωςεχθρικό στρατόπεδο51.

Η Ρωσική Ομοσπονδία, εξέφρασε σοβαρότατες αντιρρήσεις για την προοπτική τηςδιεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς την Ανατολική Ευρώπη. Αγνοώντας η Δύση αυτές τιςαντιρρήσεις, τελικά, κατάφερε να στείλει σίγουρα ένα μήνυμα στους Ρώσους, ότι δεντους λαμβάνει σοβαρά υπόψη και ότι περιφρονεί τα θεμελιώδη συμφέροντα τηςεθνικής τους ασφάλειας52.

Όπως το θέτουν δύο Ρώσοι γεωπολιτικοί:

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι χώρες του ΝΑΤΟ –παρότι σταθερά και με συνέπειαδεν θίγουν την αυτοεκτίμηση της Ρωσία στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό-καταστρέφουν τα γεωπολιτικά θεμέλια τα οποία θα μπορούσαν, τουλάχιστονθεωρητικά, να επιτρέψουν στη Ρωσία να ελπίζει ότι θα αποκτήσει τη θέση της δεύτερηςδύναμης στην παγκόσμια πολιτική, θέση που ανήκε άλλοτε στη Σοβιετική Ένωση»53.

49 Χέρι βοηθείας ΗΠΑ και ΕΕ στην Ουκρανία, The New York Times για την αντιγραφή από την εφημερίδαΚαθημερινή, 9 Φεβρουαρίου 2014

50 Σάλος για το σχόλιο Νούλαντ «γ...την ΕΕ», Εφημερίδα Έθνος, 7 Φεβρουαρίου 2014,http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22769&subid=2&pubid=63960183

51 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.59

52 Robert Jackson και Georg Sorensen, Θεωρία και μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων: Η σύγχρονη συζήτηση,Gutenberg, 2006, σ.147

53 Zbigniew Brzezinski, H Μεγάλη Σκακιέρα: Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, Λιβάνης,1998, σ.97

Page 17: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

17

Κατόπιν των ανωτέρω, συνεπάγεται ότι η Ρωσία, ως πρώην υπερδύναμη και νυνμεγάλη δύναμη, θεωρούσε ότι όφειλε να επανέλθει στο διεθνές περιβάλλον, έστω καιυπερπηδώντας πολλές και διαφορετικές εστίες εθνικής ανασφάλειας. Επομένως, τοδίλημμα ασφαλείας για τη Ρωσία, έμελλε να καταστεί πρωτεύον ζήτημα για τομέλλον της.

Όταν στη δεκαετία του 1990 διαλύθηκε η τέως Γιουκοσλαβία και οι ΗΠΑενεπλάκησαν σε πόλεμο με διάφορες αφορμές και αιτίες, η Ρωσία που βρισκόταν σεκατάσταση επαναπροσανατολισμού της θέσης της στο διεθνές σύστημα, παρέμεινε,λόγω εσωτερικών προβλημάτων, αισθητά απούσα.

Η αμερικανική επέμβαση μαζί με τους νατοϊκούς συμμάχους σε γεωγραφικήπεριοχή τόσο στενά συνδεδεμένη με τα ρωσικά συμφέροντα, όχι μόνο δεν πέρασεαπαρατήρητη, αλλά εξόργισε τους Ρώσους και ταυτόχρονα αναβάθμισε τηνανασφάλεια για το μέλλον τους ως μεγάλη δύναμη54.

Αυτή ήταν η κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ρωσική Ομοσπονδία, μέχρι τατέλη του 20ου αιώνα. Η Ρωσία, που μέχρι πρόσφατα σφυρηλατούσε μία μεγάληεδαφική αυτοκρατορία και ήταν ο ηγέτης ενός ιδεολογικού συνασπισμούδορυφορικών κρατών που εκτεινόταν από την καρδιά της Ευρώπης και μέχρι τηθάλασσα της Νότιας Κίνας, έγινε ένα ταραχώδες εθνικό κράτος, χωρίς εύκοληγεωγραφική πρόσβαση στον έξω κόσμο και δυνητικά ευάλωτο σε εξουθενωτικέςσυγκρούσεις με τους γείτονές του στη δυτική, νότια και ανατολική πλευρά του. Μόνοοι ακατοίκητοι και απρόσιτοι βόρειοι χώροι, σχεδόν μόνιμα παγωμένοι, έμοιαζανασφαλείς από γεωπολιτική άποψη.

Με την αρχή του 21ου αιώνα αναδύεται μία νέα Ρωσία. Είναι κάτι που μέρα με τημέρα το διαπιστώνει όλο και περισσότερο η διεθνής κοινότητα. Παρά το γεγονός ότιέχει απολέσει κάποια από τα στρατηγικά της μέσα, βρήκε γρήγορα τον εαυτό τηςχάρις στους μεγάλους ενεργειακούς της πόρους που διαθέτει και στα έσοδα απόαυτούς. Δεν είναι πλέον ο εχθρός που απειλεί τη Δύση, αν και ούτε ακριβώςσύμμαχος. Τελευταίως κατέστη ένα κράτος που δείχνει σημάδια αυτοπεποίθησης καιισχύος. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσία αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, αιφνιδιάζει μεαποφάσεις που αφορούν το γεωστρατηγικό της περίγυρο και προβαίνει σε ενέργειεςμέσω των οποίων επιδιώκει, εκτός των άλλων, να παρουσιαστεί ως παγκόσμιοςπαίκτης55.

54 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.59

55 Ιωάννης Παρίσης, Η καθ’ ημάς θάλασσα: Γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου, Λιβάνης, 2013, σ.275

Page 18: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

18

iii. Τα αίτια της εμπλοκής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο συριακό εμφύλιο

Η σημαντικότερη διεθνής πολιτική στήριξη στο καθεστώς του Μπασάρ Αλ Άσαντ,προήλθε πρωτίστως από τη Ρωσία και σε έναν μικρότερο βαθμό από την Κίνα. Στοπλαίσιο του ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας για τα στρατηγικά σημεία τουπλανήτη, η Μόσχα φαίνεται αποφασισμένη να καταβάλλει κάθε αναγκαίαπροσπάθεια έτσι, ώστε να μην εγκαταλείψει τους συμμάχους της στον Αραβικόκόσμο, όπως η Συρία, πράγμα που θα σήμαινε τον αποκλεισμό της από τηνΑνατολική Μεσόγειο56.

Η εξέταση των συμφερόντων και των φιλοδοξιών της Ρωσίας, τουλάχιστον όπωςδιατυπώθηκε από τη στάση της απέναντι στη Συρία, αποτελεί ζήτημα τόσοενδιαφέροντος, όσο και μελέτης σχετικά με την υπό διαμόρφωση νέα τάξηπραγμάτων, στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή. Το ξέσπασμα των εντάσεων στηνευρύτερη Μέση Ανατολή δεν αποτέλεσε έκπληξη μόνο στον δυτικό κόσμο αλλά καιστην ίδια τη Ρωσία, η οποία αρχικά έδειξε να μην ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τηνεπιβίωση των παλαιών καθεστώτων ή την ανάδειξη νέων ζητημάτων ασφαλείας,αλλά κυρίως την απασχολεί η εμφάνιση εντάσεων με τη μορφή «επαναστατικών»διεργασιών οι οποίες έχουν απρόβλεπτες συνέπειες57.

Οι ρωσικές μνήμες από τις εσωτερικές διεργασίες και τα προβλήματα τις οποίεςδημιούργησαν οι «πορτοκαλί επαναστάσεις», στην Ουκρανία το 2010 ή οιπρογενέστερες αναταραχές στη Γεωργία το 2008, θα έπρεπε να την οδηγήσουν είτεσε σιωπηρή αποδοχή ή σε αντίδραση με στόχο την αποδυνάμωση ή ακόμη καιεξαφάνιση παρόμοιου είδους «έγχρωμων επαναστάσεων». Ωστόσο, με αντίστοιχεςμνήμες από τις εντάσεις στην περιοχή της Τσετσενίας και με την αμφισβήτηση τηςπαρουσίας και της κυριαρχίας της σε εδάφη που κάποτε υπήρξαν τμήμα τηςεπικράτειάς της, αναδείχθηκε το αίσθημα ανασφάλειας για το μέλλον της ως μεγάληπεριφερειακή δύναμη και τέως υπερδύναμη58.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν διατηρεί την άποψη ότι αυτές οι αναταραχές έχουν δυτικέςκαταβολές, προέλευση και στήριξη, στοχεύουν στην αποδυνάμωση της Ρωσίας και σεκαμία περίπτωση δεν σχετίζονται με αιτήματα περί δημοκρατικών ή άλλωνελευθεριών, τις οποίες χρησιμοποιούν ως άλλοθι. Μετά από αυτά, η προσοχή τηςΜόσχας παραμένει εντοπισμένη στη σιγή που παρατηρείται στο Βόρειο Καύκασο,

56 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις ΠανεπιστημίουΜακεδονίας,2012, σ.73-74

57 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.185

58 Pavel K. Baev, Not Everything is wrong with Russia’s Syria Strategy, PONARS Eurasia Policy memo, TheGeorge Washington University, Απρίλιος 2013, http://www.ponarseurasia.org/memo/not-everything-wrong-russias-syria-strategy

Page 19: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

19

καθώς γνωρίζει ότι ο πόλεμος στη Συρία έχει αντίκτυπο στις συγκεκριμένες περιοχέςστις οποίες υπάρχουν θύλακες που μέσω της βίαιης δυναμικής τους στο παρελθόναπέδειξαν τις αυτονομιστικές και θρησκευτικές προθέσεις τους59.

Η ανατροπή της στάσης των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην υπόθεση της Λιβύης, είναιένας ακόμη λόγος για την εμπλοκή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο συριακό εμφύλιοπόλεμο. Η αδυναμία της Ρωσίας να πάρει θέση στα γεγονότα της Λιβύης, αποδόθηκεεν μέρει στον τέως Πρόεδρο Medvedev, αλλά, ταυτόχρονα, έδωσε στον τέωςπρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν τη δυνατότητα να αμφισβητήσει έμπρακτα τιςδυτικές απόψεις περί «ανθρωπιστικής επέμβασης». Εάν η αδυναμία της Ρωσίας ναεπέμβει με καθοριστικότερους όρους στη Λιβύη, υπήρξε ένα «δείγμα» ρωσικήςαπραξίας, η επανάληψη μίας διεθνούς επέμβασης με στόχο τη Συρία, όφειλε να έχειτο στίγμα της ρωσικής παρουσίας για την αποτροπή μίας πολεμικής πράξης από τηνέκβαση της οποίας η Μόσχα δεν θα έχανε μόνο έναν σύμμαχο, αλλά και τηνπιθανότητα να προβληθεί διεθνώς60.

Σύμφωνα με Ρώσους αναλυτές, η εμπλοκή του Κρεμλίνου στο συριακό εμφύλιο,παρέχει ουσιαστικά στη Μόσχα την ευκαιρία να υποστηρίξει:

Την έννοια και την ουσία του κράτους ως οντότητα με ουσιαστικήπαρέμβαση στο διεθνές σύστημα και της διατήρησης του κράτους ωςκεντρικού παίκτη στο διεθνές περιβάλλον.

Τη μη επέμβαση με όποιο πρόσχημα, ακόμα και αυτό που έχει κάποιεςκαταβολές στη θεωρία της δημοκρατικής ειρήνης, η οποία δεν βρίσκειαπαραίτητα πολλές διεθνείς αντιδράσεις61.

Μία άλλη προσέγγιση, που έχει επιχειρηθεί από το Δρ. Ιωάννη Παρίση, αφορά στογεγονός ότι «η ανατροπή του συριακού καθεστώτος, θα αποτελούσε ένα στρατηγικόχτύπημα στην Τεχεράνη –που παραδοσιακά διατηρεί καλές σχέσεις με τη ΡωσικήΟμοσπονδία- και θα άνοιγε την πόρτα στην κυριαρχία του δυτικού κόσμου στη ΜέσηΑνατολή, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ»62.

Άλλωστε, η Συρία, δεν αποτελεί άγνωστη για τη Ρωσία χώρα. Από τη δεκαετία του1960 έως τις αρχές του 1990 (πτώση της ΕΣΣΔ), διατηρούσε στενές επαφές μαζί τηςόπως και με τους ηγέτες Χαφάζ αλ Άσαντ και Μπασάρ αλ-Άσαντ. Από το 1980

59 Joanna Paraszczuk, Kadyrov urges Chechens fighting in Syria to come home, turn themselves in to police, RadioFree Europe, 17 Δεκεμβρίου 2015, http://www.rferl.org/content/chechnya-syria-fighters-isis/26818118.html

60 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.186

61 Μαίρη Μπόση, ό.π. σ.215

62 Ιωάννης Παρίσης, Η καθ’ ημάς θάλασσα: Γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου, Λιβάνης, 2013, σ.305

Page 20: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

20

ακόμη η Μόσχα και η Δαμασκός είχαν υπογράψει συμφωνία για παροχήστρατιωτικής συνεργασίας σε περίπτωση απειλής για την ειρήνη63.

Επίσης, οι σχέσεις που είχαν αναπτύξει οι συριακές Ένοπλες Δυνάμεις (αρχικά μετις αντίστοιχες σοβιετικές και στις συνέχεια τις ρωσικές), διαδραμάτισαν σημαντικόρόλο στη συνέχιση των αμφίδρομων φιλικών επαφών. Το ίδιο συνέβη και από τηνπλευρά των Ρώσων οι οποίοι διέμεναν στη Συρία. Η συμπάθεια που αναπτύχθηκεμεταξύ των δύο λαών, αποτυπώθηκε και στη ρωσική στήριξη, όταν εκδηλώθηκαν οιταραχές.

Η σχέση που είχε δημιουργηθεί δεν διαλύθηκε απόλυτα με το τέλος της ΕΣΣΔ.Τμήμα των στρατιωτικών συμβούλων παρέμεινε στη Συρία, ενώ η ναυτική βάση τηςΤαρτούς, του σοβιετικού 5ου στόλου, διατηρήθηκε και μετά το τέλος της ΕΣΣΔ, ενώη Συρία συνέχιζε να προμηθεύεται ρωσικά όπλα64.

Μεγάλος όμως είναι και ο αριθμός των Ρώσων πολιτών, που κατοικούν στη Συρία.Αν αναλογιστούμε ότι η Ρωσία έχει και την ευθύνη υποστήριξης των πολιτών της πουδιαβιούν σε τρίτες χώρες, τότε η ασφάλειά τους αποτελεί μία ακόμα προτεραιότηταγια τη Μόσχα. Το τελευταίο ζήτημα σχετίζεται και με το ρόλο της θρησκείας. Ωςγνωστό, στη Ρωσία ο ορθόδοξος χριστιανισμός είναι η επίσημη θρησκεία. Μετά τοτέλος του Ψυχρού Πολέμου και του διπολικού συστήματος, αποτελεί το νέο πεδίοπολιτικού προσανατολισμού των Ρώσων, λειτουργώντας ως παράμετρος του ρωσικούεθνικισμού65.

Όπως υποστηρίζει ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Sergey Lavrov:

«Είμαστε πεπεισμένοι ότι μία κοινή κλίμακα αξιών, μπορεί να βασιστεί μόνο σεπαραδόσεις χιλιάδων ετών και έναν πνευματικό ηθικό κοινό παρονομαστή στις μεγάλεςθρησκείες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των αρχών και εννοιών, όπως ηεπιθυμία για ειρήνη και δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, η ευθύνη, ηειλικρίνεια, η συμπόνια, η εργατικότητα και η ηθική»66.

Επίλογος

Η θεώρηση του κλασικού ρεαλισμού, αποτελεί το πληρέστερο ίσως μεθοδολογικόεργαλείο, προκειμένου να αναλυθούν φαινόμενα που αφορούν στην εξέταση του

63 Andrej Kreutz, Syria: Russia’s Best Asset in the Middle East, Russie Nei, Visions, Russia/NIS Center,Νοέμβριος 2010, σ.1-23, https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/kreutzengrussiasyrianov2010.pdf

64 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.223-224

65 Μαίρη Μπόση, ό.π., σ.233

66 Sergei Lavrov, Russia in the 21st-Century World of Power, Russia in Global Affairs, 27 Δεκεμβρίου 2012,http://eng.globalaffairs.ru/number/Russia-in-the-21st-Century-World-of-Power-15809

Page 21: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

21

ρόλου των κρατών, στην πιθανολόγηση των συμφερόντων τους, στην παρατήρησητης συμπεριφοράς τους με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα και κυρίως ταπρωταρχικώς ομολογούμενα συμφέροντα ασφαλείας και ισχύος67.

Για τους κλασικούς ρεαλιστές, ο πόλεμος, αποτελεί μία στρατηγική επιθετικούχαρακτήρα, που σκοπό έχει τη βελτίωση των συσχετισμών ισχύος του επιτιθέμενουκράτους είτε μέσω της άμεσης σύγκρουσης με τον αντίπαλο και της αποδυνάμωσηςπου ακολουθεί ή καθυπόταξης του αντιπάλου είτε μέσω της καταστροφής τωνσυμμάχων του αντιπάλου68.

Σύμφωνα με τη θεωρία περί ισορροπίας της ισχύος, η δομή του διεθνούςσυστήματος, στις αρχές του 21ου αιώνα, έχει ανατραπεί. Η μερική υποχώρηση τωνΗΠΑ (κυρίως από τη Μέση Ανατολή), έδωσε την ευκαιρία της σταδιακήςεπανεμφάνισης της Ρωσίας στο διεθνές σύστημα, η οποία αναζητεί το νέο της ρόλο.Η επανεμφάνιση αυτή, συνεπάγεται μια κάποιου είδους επιστροφή στη διπολικήεκδοχή του διεθνούς συστήματος, αφού η επιρροή και η επεμβατική ικανότητα εκτόςτου εγγύς εξωτερικού είναι ολοένα αναπτυσσόμενες69.

Με βάση αυτή τη διεθνή κινητικότητα για τον επαναπροσδιορισμό τουγεωπολιτικού και γεωστρατηγικού χάρτη του πλανήτη, η Ρωσία δεν μπορεί ναπαραμείνει απαθής απέναντι στις επόμενες εξελίξεις, αλλά θα απαιτήσει τησυμμετοχή της70.

Η Ρωσία φαίνεται ότι ένα μεγάλο μέρος της τέως σοβιετικής ισχύος ίσως όχι τόσοσε αριθμούς, όσο με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας. Ταυτόχρονα, δείχνει ναανακτά και μέρος της παρελθούσας αυτοπεποίθησής της, η οποία είχε καταρρακωθείμετά τη διάλυση της υπερδύναμης. Οι περιπτώσεις της Συρίας και της Ουκρανίαςαποτελούν και προβολή της ισχύος της, ιδιαίτερα μετά τη 16η Μαρτίου 2014 με τοσυντριπτικό υπέρ της ένωσης δημοψήφισμα των κατοίκων της Κριμαίας και τηςΣεβαστούπολης71.

Αναγνωρίζοντας την παραλληλότητα των συμφερόντων των Ηνωμένων ΠολιτειώνΑμερικής και Ρωσικής Ομοσπονδίας, ο Henry Kissinger, υποστήριξε ότι «ενώ ηρωσική εμπλοκή εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Ιράν για διατήρηση του σιιτικούστοιχείου στη Συρία, η Μόσχα, δεν έχει δεσμευτεί για την επ’ αόριστον διατήρηση του

67 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, 2010, σ.62

68 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, ό.π., σ.208

69 Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας,2012, σ.11-12

70 Μαίρη Μπόση, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικές εξεγέρσεις και η περίπτωση τηςΣυρίας, Ποιότητα, 2014, σ.227

71 Μαίρη Μπόση, ό.π. σ.243-244

Page 22: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

22

Άσαντ. Υπό αυτό το πρίσμα, το να αφήσουμε τους Ρώσους να νικήσουν το ΙσλαμικόΚράτος, χωρίς την απροκάλυπτη εμπλοκή του Ιράν, μπορεί να προσφέρει λύση για τοσουνιτικό μπλοκ, εφ’ όσον στις απελευθερωμένες περιοχές αποκατασταθούν οι τοπικοίσουνιτικοί κανόνες»72.

Οι δύο δεκαετίες στη διάρκεια των οποίων η Ρωσία έμεινε στο περιθώριο λόγωεσωτερικών ανακατατάξεων και προβλημάτων, φαίνεται ότι έχουν περάσειανεπιστρεπτί.

72 West should work with Russia against ISIS ‒ Kissinger, Russia Today, 16 Νοεμβρίου 2015,https://www.rt.com/usa/322358-kissinger-russia-west-isis/

Page 23: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

23

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόφωνη βιβλιογραφία

Brzezinski Zbigniew, H Μεγάλη Σκακιέρα: Η αμερικανική υπεροχή και οιγεωστρατηγικές της επιταγές, Εκδόσεις Λιβάνης, 1998

Gilpin Robert, Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική, Εκδόσεις Ποιότητα, 2004

Jackson Robert και Sorensen Georg, Θεωρία και μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων:Η σύγχρονη συζήτηση, Εκδόσεις Gutenberg, 2006

Klauzewitz Karl Von, Περί του πολέμου, Τόμος Α’, Εκδόσεις Βάνιας, 1999

Κουσκουβέλης Ηλίας, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Εκδόσεις Ποιότητα, 2010

Κουσκουβέλης Ηλίας, Η Αραβική Άνοιξη: Μελέτες Διεθνών Σχέσεων, ΕκδόσειςΠανεπιστημίου Μακεδονίας, 2012

Μπόση Μαίρη, Η Διεθνής Ασφάλεια στο μεταψυχροπολεμικό κόσμο: Οι αραβικέςεξεγέρσεις και η περίπτωση της Συρίας, Εκδόσεις Ποιότητα, 2014

Παρίσης Ιωάννης, Η καθ’ ημάς θάλασσα: Γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου,Εκδόσεις Λιβάνης, 2013

Αλλοδαπή Βιβλιογραφία

Morgenthau Hans, Politics Among Nations: The struggle for power and peace, NewYork : McGraw-Hill, 1993

Διαλέξεις

Κοντός Μιχάλης, Διάλεξη 2η: Θεωρήσεις των Διεθνών Σχέσεων, Θεωρία ΔιεθνώνΣχέσεων, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, 2015

Κοντός Μιχάλης, Διάλεξη 7η: Το διεθνές σύστημα, Θεωρία Διεθνών Σχέσεων,Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, 2015

Κοντός Μιχάλης, Διάλεξη 10η: Πόλεμος, Θεωρία Διεθνών Σχέσεων, ΠανεπιστήμιοΛευκωσίας, 2015

Κυβερνητικές πηγές

US National Strategy for Combating Terrorism, The White House, Washington DC,2006

Page 24: Η επέμβαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Συρία υπό το πρίσμα της κλασικής ρεαλιστικής θεώρησης

24

Άρθρα

Χέρι βοηθείας ΗΠΑ και ΕΕ στην Ουκρανία, The New York Times για την αντιγραφήαπό την εφημερίδα Καθημερινή, 9 Φεβρουαρίου 2014

Διαδικτυακές πηγές

Baev Pavel K., Not Everything is wrong with Russia’s Syria Strategy, PONARSEurasia Policy memo, The George Washington University, Απρίλιος 2013,http://www.ponarseurasia.org/memo/not-everything-wrong-russias-syria-strategy

Kreutz Andrej, Syria: Russia’s Best Asset in the Middle East, Russie Nei, Visions,Russia/NIS Center, Νοέμβριος 2010, σ.1-23,https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/kreutzengrussiasyrianov2010.pdf

Lavrov Sergei, Russia in the 21st-Century World of Power, Russia in Global Affairs,27 Δεκεμβρίου 2012,http://eng.globalaffairs.ru/number/Russia-in-the-21st-Century-World-of-Power-15809

Paraszczuk Joanna, Kadyrov urges Chechens fighting in Syria to come home, turnthemselves in to police, Radio Free Europe, 17 Δεκεμβρίου 2015,http://www.rferl.org/content/chechnya-syria-fighters-isis/26818118.html

West should work with Russia against ISIS ‒ Kissinger, Russia Today, 16 Νοεμβρίου2015, https://www.rt.com/usa/322358-kissinger-russia-west-isis/

Για τον ρόλο των ξένων ισλαμιστών στη Συρία προειδοποιεί ο ΟΗΕ, ΕφημερίδαΈθνος, 17 Οκτωβρίου 2012,http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22769&subid=2&pubid=63726197

Πλατιάς Αθανάσιος, Η συνεισφορά του Θουκυδίδη στις διεθνείς σχέσεις και στιςστρατηγικές σπουδές, 11/10/2014,http://defencenews.gr/index.php/diethneis-sxeseis/653-i-syneisfora-tou-thoukydidi-stis-diethneis-sxeseis-kai-stis-stratigikes-spoudes

Σάλος για το σχόλιο Νούλαντ «γ...την ΕΕ», Εφημερίδα Έθνος, 7 Φεβρουαρίου 2014,http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22769&subid=2&pubid=63960183