ΜΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ...

Αθανασία Γαϊτανίδου [1] ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΓΑΪΤΑΝΙΔΟΥ

Μια διδασκαλία μας ταξιδεύει…

[2] Μια διδασκαλία μας ταξιδεύει… _____________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________

Η Αθανασία Γαϊτανίδου είναι εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και υπηρετεί ως Διευθύντρια σε Δημοτικό Σχολείο της Καβάλας. Έχει κάνει Msc στην Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης και Msc στη Σχολική Ψυχολογία. Άλλα έργα της που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Σαΐτα: «Το χρυσό μπαλόνι», εκπαιδευτικό παραμύθι με θέμα τη διαφορετικότητα, « Το Δημοτικό Σχολείο του Αγίου Γεωργίου Καβάλας», έργο τοπικής ιστορίας, «Διερεύνηση της υποαντιπροσώπευσης των γυναικών στη Διοίκηση της Εκπαίδευσης», επιστημονικό έργο.


ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΓΑΪΤΑΝΙΔΟΥ

Μια διδασκαλία μας ταξιδεύει…


Αθανασία Γαϊτανίδου, Μια διδασκαλία μας ταξιδεύει… ISBN: 978-618-5147-27-3 Μάρτιος 2015 Επιμέλεια: Αθανασία Γαϊτανίδου Φιλολογική επιμέλεια: Κωνσταντίνα Χαρλαβάνη [email protected] Φωτογραφία εξωφύλλου: Αρχείο Β. Βεργόπουλου Σελιδοποίηση: Ηρακλής Λαμπαδαρίου www.lampadariou.eu Εκδόσεις Σαΐτα Αθανασίου Διάκου 42, 652 01, Καβάλα Τ.: 2510 831856 Κ.: 6977 070729 e-mail: [email protected] website: www.saitapublications.gr

Άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική χρήση

Όχι Παράγωγα έργα 3.0 Ελλάδα Επιτρέπεται σε οποιονδήποτε αναγνώστη η αναπαραγωγή του έργου (ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετε ή να δημιουργήσετε πάνω στο έργο αυτό. Αναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/


Στους μαθητές του 4ου Δημοτικού Σχολείου


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ................................................................................................................................................................ 11

1. ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΧΟΛΕΙΑ......................................................................................................................................... 12

2. ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ ..................................................................................................................................... 15

Α. J. F. HERBART - ΈΡΒΑΡΤΟΣ (1776-1841)....................................................................................................................... 15 Β. OVIDE DECROLY, (ΒΕΛΓΟΣ, 1871-1932)......................................................................................................................... 16 Γ. J. DEWEY (1859 – 1952) ........................................................................................................................................... 17

3. Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΤΟΥ 4OY ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (ΓΑΪΤΑΝΙΔΟΥ, 2014) ....................................................................... 19

3.1 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ......................................................................................................................................... 19 3.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΡΓΟΥ............................................................................................................. 23

4. H ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ 1952 ...................................................................................................................................... 25

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ........................................................................................................................................................... 31

ΕΙΚΟΝΑ 4: Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΙΩΑΝΝΑ ΠΕΤΡΙΔΟΥ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ................................................................................. 32

ΕΙΚΟΝΑ 6: Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΙΩΑΝΝΑ ΠΕΤΡΙΔΟΥ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1958-59 ....................................... 33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ......................................................................................................................................................... 43


ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια αναζήτηση της παιδαγωγικής επιστήμης με κύριους

άξονες θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις. Συγκεκριμένα, ασχολείται με την υλοποίηση της παιδαγωγικής επιστήμης στο σχολείο μας το 1952. Στο διαχρονικό μας ταξίδι αναζητήσαμε τους σημαντικούς σταθμούς της παιδαγωγικής, τους κύριους εκπροσώπους της, το περιεχόμενο της διδακτικής, τη θεμελίωση των βασικών παιδαγωγικών αρχών και πρακτικών, τη μάθηση και τη διδασκαλία, τις διδακτικές αρχές του μαθήματος της γλώσσας, τη μεθοδολογία και τις μεθόδους της παιδαγωγικής επιστήμης.

Το βιβλίο, εκτός από την εισαγωγή, αποτελείται από τέσσερα μέρη και ένα παράρτημα.

Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα Πρότυπα Σχολεία του 1952. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στο πρόγραμμά τους, στα κριτήρια επιλογής των σχολείων ως Πρότυπα, στις παιδαγωγικές καινοτομίες που εφαρμόζονταν.

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρονται οι μεγάλοι παιδαγωγοί της εποχής και οι παιδαγωγικές αρχές που επηρέασαν τους εκπαιδευτικούς του Σχολείου μας.

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο βιογραφικό της δασκάλας-διευθύντριας του Σχολείου, Ιωάννας Πετρίδου-Παπαδοπούλου, και στις παιδαγωγικές αρχές-καινοτομίες που υλοποιούσε.

Στο τελευταίο μέρος αναπτύσσεται η εισήγησή της για τη διδασκαλία της ανάγνωσης στις ανώτερες τάξεις του Δημοτικού και αναφέρονται οι παιδαγωγικές αρχές των διδασκάλων που επηρέασαν το έργο της.


1. Τα Πρότυπα Σχολεία Το 4ο Δημοτικό Σχολείο χτίστηκε στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου το 1931-34,

(Π. Καραντινός, σελ. 229-234), με τη συμφωνία του Ελληνικού Δημοσίου με την εν Στοκχόλμη Εταιρεία Aktiebolaget Kreuger & Toll, η οποία υπογράφτηκε την 4η Ιουνίου 1930, σύμβαση «περί χορηγήσεως δανείου ονομαστικού κεφαλαίου £ 1.000.000 με επιτόκιο 6%, το έτος 1930 προς ανέργεσιν σχολικών κτιρίων του Κράτους» (Δημαράς, 1998:173). Αρχιτέκτων του σχολείου ήταν ο Ν. Κακούρης.

Το Υπουργείο Παιδείας με την οδηγητική εγκύκλιο με αριθ. 97431/26.9.51 προς τους κ.κ. Επιθεωρητάς, διέταξε την ίδρυση Πρότυπου Σχολείου στην έδρα κάθε Περιφέρειας (Νέο Σχολείο, 1952: 596). Ακολούθησαν εγκύκλιοι «Περί συγκροτήσεως πυρήνων εκπαιδευτικής αναδημιουργίας», «περί δημιουργίας παιδαγωγικής κινήσεως» (Νέο Σχολείο, 1952: 601).

Σε έγγραφο της Σχολικής Εφορείας του Σχολείου το 1952 διαβάζουμε ότι «…παρουσιάζει το λίαν σοβαρόν μειονέκτημα να στερήται παντελώς σχεδόν αυλής, απαραιτήτου και δια την διαμονήν των μαθητών, αλλά και δια την ίδρυσιν σχολικού κήπου και γυμναστηρίου, απαραιτήτων παραρτημάτων ενός συγχρόνου Σχολείου και δη τοιούτου ως το εν λόγω, όπερ μετετράπη εις Πρότυπον, η δε διατήρησίς του ως Πρότυπου θα εξαρτηθή κυρίως εκ της παραχωρήσεως του εν λόγω οικοπέδου, δια την επέκτασιν της αυλής του Διδακτηρίου…» (Α. Γαϊτανίδου, 2014:46)

Με βάση τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το 4ο Δημοτικό Σχολείο λειτουργούσε ως Πρότυπον Δημοτικό. Την κύρια ευθύνη για την ίδρυση του Πρότυπου Σχολείου είχε ο Επιθεωρητής, ο οποίος έπρεπε να μελετήσει με μεγάλη προσοχή και να σταθμίσει καλά τις επιτόπιες εκπαιδευτικές συνθήκες πριν προχωρήσει στην ίδρυσή του. Τα σημεία που έπρεπε να μελετήσει πριν προβεί στην επιλογή του Σχολείου ήταν (ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, 3/1952: 377): η επιλογή του διδακτηρίου (νεόδμητο κτίριο σε ύψωμα με θέα, προαύλιος χώρος

κ.ά.) ο ορισμός του Διευθυντή (μορφωμένος με ήθος, ανήσυχο ερευνητικό πνεύμα, αγάπη

για τους μαθητές και την εργασία κ.ά.) η οργανικότητα του Σχολείου ο αριθμός των μαθητών (40 μαθητές στην τάξη) το πρόγραμμα οι μεθοδικές καινοτομίες που θα εφαρμοστούν η μορφή που θα πάρει η σχολική ζωή και,


η γενική συμβολή του Επιθεωρητή στην εργασία του Πρότυπου Σχολείου Οι μαθητές που θα φοιτούσαν στο Π.Σ. προερχόταν κατά το ήμισυ από τους

εργαζόμενους (εργατόπαιδα-αγροτόπαιδα) και το άλλο μισό από πλούσιους, εύπορους γονείς. Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, «ανώμαλα», όπως τα αποκαλεί, τα απέκλειαν από τα Πρότυπα Σχολεία. Αναφέρει την εκδοχή ίδρυσης ενός μικρού παραρτήματος με 5-10 «ανώμαλα», αλλά αναγνωρίζει πως η λειτουργία του θα παρουσιάζει δυσχέρειες από την άποψη έλλειψης του προσωπικού και των μέσων.

Το πρόγραμμα των Π.Σ. δεν ήταν ίδιο με των άλλων σχολείων. Η ύλη στην αρχή οριζόταν από το Ε.Α.Π. (1913), αλλά γινόταν προσθαφαιρέσεις σύμφωνα με τα άρθρα που δημοσιεύονταν στο περιοδικό ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ και ήταν σύμφωνα με τα πορίσματα των παιδαγωγικών συνεδρίων (ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, 3/1952: 378). Οι μεθοδικές καινοτομίες που προτείνονταν ήταν (ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 3/1952: 379): η Συγκεντρωτική Διδασκαλία σαν μέθοδος η ιδεοπτική ολική μέθοδος Decroly στην α’ ανάγνωση η συνολική μέθοδος Decroly στην πρώτη αρίθμηση η ρυθμική γυμναστική κατά το σύστημα Daleroze τα παιδαγωγικά παιχνίδια (σχολικός κήπος, σχολικός κινηματογράφος, ραδιόφωνο κ.ά.) μορφές αυτενεργού εργασίας που δίνουν νέα πνοή (απογεύματα με την πλούσια σχολική

βιβλιοθήκη)

Η σχολική ζωή έπρεπε να πάρει τη μορφή της Μαθητικής Αυτοδιοίκησης. Τίποτε δεν θα γινόταν αν πρώτα δεν έπαιρνε τη μορφή απόφασης της αυτοδιοικούμενης τάξης ή του Σχολείου. Ο Επιθεωρητής όφειλε να μελετήσει καλά το θεσμό αυτό και να ενημερώσει τον Διευθυντή και το προσωπικό του Πρότυπο Σχολείου.

Ο Επιθεωρητής όφειλε να συνεργάζεται με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου γιατί συνδεόταν η πρόοδος του σχολείου με την δική του ανέλιξη. Είχε την υποχρέωση να περνάει όλες τις ελεύθερες ώρες του στο Π.Σ., όπου θα δίδασκε, θα συμβούλευε, θα ενθουσίαζε, ποτέ δεν θα αποθάρρυνε, θα παρευρισκόταν στις συνελεύσεις της Μαθητικής Κοινότητας, στις συγκεντρώσεις των γονέων, θα εισηγούταν, θα εξηγούσε, θα τόνωνε (ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, 3/1952: 379).

Μέσα στα καθήκοντά του ήταν στο τέλος του χρόνου να καλεί τον Γ. Επιθεωρητή ή έναν εκπαιδευτικό Σύμβουλο για να επιθεωρεί το Πρότυπο Σχολείο και να ορίζει παιδαγωγικό συνέδριο στην περιφέρειά του. Θα καλούσε τους συνέδρους να παρακολουθήσουν στην πράξη μερικές διδασκαλίες στο Π.Σ. και μια Γενική συγκέντρωση της Μαθητικής Κοινότητας. Θα είχε εκδώσει σε βιβλίο τον απολογισμό των εργασιών, των προγραμμάτων, των μεθόδων διδασκαλίας και όλων όσων είχαν λάβει πράξη στο σχολείο (ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, 3/1952: 377-380).


Φωτογραφία από επιμορφωτική συνάντηση των εκπαιδευτικών το 1956, στο 4ο Πρότυπο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας


2. Οι Μεγάλοι Παιδαγωγοί Η Βιβλιοθήκη του Σχολείου μαρτυρά τους μεγάλους παιδαγωγούς και τις παιδαγωγικές αρχές που καθοδήγησαν το έργο του σχολείου. Α. J. F. Herbart - Έρβαρτος (1776-1841)

O Herbart θεμελιώνει την παιδαγωγική επιστημονικά, αλλά δεν τη θεωρεί πλήρως αυτόνομη, καθώς εξαρτάται από τη Φιλοσοφική Ηθική και την Ψυχολογία. Από την πρώτη λαμβάνεται ο σκοπός της παιδαγωγικής ενώ από τη δεύτερη η μεθοδολογία και τα μέσα για την πραγματοποίηση του σκοπού της παιδαγωγικής (Δανάσσης-Αφεντάκης, 2000). Επίκεντρο της αγωγής είναι το μορφώσιμο του ανθρώπου. Επιχείρησε να δημιουργήσει μια επιστήμη του ανθρώπινου νου, ανάλογη με το πρότυπο λειτουργίας των θετικών επιστημών.

Σκοπός της διδασκαλίας είναι να διευρύνει και να ενισχύσει τον κύκλο των παραστάσεων, για να ενισχυθεί τελικώς η βούληση και να εξασφαλιστεί η ηθικοποίηση του ατόμου, που αποτελεί απώτερη επιδίωξη της εκπαίδευσης (Ρήγας, 2000). Επειδή όμως, όλες οι γνώσεις δεν έχουν την ίδια παιδευτική δύναμη, έργο του σχολείου είναι να επιλέγει εκείνα τα χαρακτηριστικά στοιχεία που κινητοποιούν τον παιδικό νου. Ως εκ τούτου, το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί αποκτούν βαρύνουσα σημασία για τη διαμόρφωση του ανθρώπου (Ματσαγγούρας, 1996). Η επίδραση που είχε η ερβερτιανή θεώρηση ήταν σημαντική, αφού προκάλεσε ανάσχεση στην παιδοκεντρικότητα, στηρίζοντας το παραδοσιακό αυταρχικό και δασκαλοκεντρικό σχολείο κατά τον 19ο και 20ο αιώνα. Παρόλα αυτά, ο Έρβαρτος συνέβαλε σημαντικά στην επιστημονική, πλέον, προσέγγιση σημαντικών θεμάτων της παιδαγωγικής.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, τις βαθμίδες-στάδια του Herbart διαδέχτηκε στην ελληνική εκπαίδευση η λεγόμενη τριμερής πορεία διδασκαλίας με τα εξής τρία στάδια:

I. εντύπωση ή πρόσκτηση II. παρουσίαση-επεξεργασία III. έκφραση ή εμπέδωση (Γιαννούλης, 1993:185) Ισχυρό πλήγμα στο ερβαρτιανό σύστημα, εκτός από τις θεωρίες μάθησης της

επιστήμης της Ψυχολογίας που το αμφισβήτησαν, επέφερε και η κίνηση του Σχολείου Εργασίας. Ένας υπέρμαχος του Σχολείου Εργασίας στην Ελλάδα που σχετίζεται με τα Διδασκαλεία της Θεσσαλονίκης είναι ο παιδαγωγός Θεόδωρος Κάστανος.


Β. Ovide Decroly, (Βέλγος, 1871-1932)

Ο Γάλλος παιδαγωγός Decroly, βασιζόμενος στον βιολογικό «εξελικτισμό» και στη βιογενετική θεωρία, υπερασπίζεται τον απλό και φυσικό τρόπο μάθησης και αυτόν θεωρεί ότι πρέπει να υιοθετήσουν οι εκπαιδευτικοί και τα εκπαιδευτικά συστήματα (Καρράς, 2014:31).

Οι βασικές αρχές της θεωρίας του συνοψίζονται ως εξής: Η φύση προσφέρει όλα τα εποπτικά μέσα για τη διαδικασία της μάθησης Η πραγματική μάθηση εντοπίζεται έξω από τη σχολική τάξη Η μάθηση είναι σημαντική όταν η μαθησιακή δραστηριότητα έχει σημασία,

νόημα, ενδιαφέρον για τον μαθητή Οι ψυχολογικές και διανοητικές δυνατότητες του παιδιού είναι συγκεκριμένες

ανάλογα με την ηλικία Το παιδί πρέπει να «μάθει» να ζει την παιδική του ηλικία και να μπορεί να

επιλύει προβληματικές καταστάσεις μόνο του Η «μέθοδος Decroly» για την ανάγνωση βασίζεται στην «ολική μέθοδο

ανάγνωσης» (ο τρόπος που το παιδί μαθαίνει να μιλάει είναι ο ίδιος που μπορεί να μαθαίνει να διαβάζει) (Καρράς, 2014:32)

Κατανοούσε την αγωγή ως μία αυστηρή και άμεση προπαρασκευή για την κατάσταση

ζωής των ώριμων ανθρώπων. Η αγωγή δεν είναι επιτυχημένη αν δεν μάθει το παιδί να ζει την ηλικία του, να βρίσκει λύσεις στις πραγματικές δυσκολίες. Το σχολείο για τη ζωή με τη ζωή. Τοποθετούσε το παιδί μπροστά σε πραγματικές δυσκολίες και προβλήματα δανεισμένα από τη ζωή. Ο άνθρωπος στο σχολείο πρέπει να αντιμετωπίζεται στην ολότητά του, ως προσωπικότητα, με σημείο αναφοράς τις αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον, τη δικαιολόγηση των πράξεών του στις διάφορες ηλικιακές φάσεις.

Ασχολήθηκε επίσης με παιδιά που είχαν ιδιαίτερες ανάγκες.


Γ. J. Dewey (1859 – 1952)

Ο J. Dewey, Αμερικανός παιδαγωγός, ξεκινώντας από μια βαθύτατη πίστη στο δημοκρατικό ιδεώδες, προχωρά σε μια δημοκρατική σύλληψη της εκπαίδευσης, συνδέοντας την έννοια της δημοκρατίας με την έννοια της εκπαίδευσης, έτσι ώστε η μία να προϋποθέτει την άλλη. Η δημοκρατία προϋποθέτει την εκπαίδευση, αλλά και η εκπαίδευση προϋποθέτει τη δημοκρατία, με την έννοια ότι το εκπαιδευτικό ιδεώδες πρέπει να είναι απόλυτα εναρμονισμένο με το δημοκρατικό ιδεώδες (Dewey, 1916). Κατά αυτόν τον τρόπο, ο J. Dewey απορρίπτει το αριστοκρατικό, πλατωνικό εκπαιδευτικό ιδεώδες, σύμφωνα με το οποίο μόνον οι λίγοι και οι εκλεκτοί έχουν δικαίωμα στη μάθηση, και καταθέτει την αντίληψη ότι όλοι ανεξαιρέτως μπορούν και πρέπει να έχουν πρόσβαση στη γνώση (Dewey, 1916). Στο έργο του «Το παιδαγωγικό μου πιστεύω» (“My Pedagogic Creed”) το οποίο έχει εκδώσει το 1897, θεωρούσε ότι η εκπαίδευση είναι μια κοινωνική διαδικασία και το σχολείο εκείνη η μορφή της συμβίωσης, που οδηγεί το παιδί με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο σε συμμετοχή στην κληρονομιά του ανθρώπινου γένους και στη χρήση των δυνάμεών του για κοινωνικούς σκοπούς. Η εκπαίδευση είναι για τον λόγο αυτό γεγονός ζωής και όχι προετοιμασία για μελλοντική ζωή.

Εισήγαγε τη μέθοδο των βιωμάτων ή εμπειριών που επιδιώκει τη μάθηση δια της πράξης. Υπήρξε ιδρυτής του Σχολείου εργασίας, όπου το σχολείο είναι μικρογραφία της κοινωνίας. Το παιδί μέσω της δοκιμής και της πλάνης, σκέφτεται πάνω σε συγκεκριμένες προβληματικές καταστάσεις. Η εμπειρία έχει δύο διαστάσεις, την πράξη και τη δοκιμή, δηλαδή από τη μια ο άνθρωπος καταβάλλει μια προσπάθεια και από την άλλη δοκιμάζει τις συνέπειες αυτής της προσπάθειας (Ρήγας, 2000).

Θεωρούσε την εκπαίδευση υποχρέωση της πολιτείας, «…ύψιστο χρέος μιας πολιτείας δημοκρατικής είναι να παρέχει σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες της μια γενική μόρφωση αντιπροσωπευτική των θεμελιωδών κοινωνικών απαιτήσεων και των ιδεωδών της δημοκρατίας» (Dewey, 2003:315). Η εναρμόνιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τις ανάγκες της κοινωνίας κατέχει σημαντική θέση στην παιδαγωγική θεωρία του J. Dewey. Κατά αυτόν τον τρόπο καταθέτει μια καινοφανή, τουλάχιστον για την εποχή του, αντίληψη για την οργάνωση του αναλυτικού προγράμματος, οι βασικές αρχές της οποίας μπορούν να συνοψιστούν στα κατωτέρω (Dewey, 1939 α:855, 1959 β:91-111): Η κοινωνική ζωή αποτελεί το κέντρο οργάνωσης για τη διδακτέα ύλη Διαθεματική προσέγγιση της ύλης Επιστημονική-Διερευνητική μέθοδος διδασκαλίας


Παιδοκεντρικότητα Αποκέντρωση του αναλυτικού προγράμματος Ενεργός μάθηση

Ο σκοπός της αγωγής είναι διπλός. Πρώτον, να κατανοήσει τις προδιαθέσεις και τα

ενδιαφέροντα του παιδιού για να τα βοηθήσει να πάρουν μορφή και να αυξηθούν μέσα σε κατάλληλο περιβάλλον. Δεύτερον, να συνειδητοποιήσει το παιδί την υφή και τις σχέσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος, ώστε να αποκτήσει κοινωνική συνείδηση. Μ’ αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η κοινωνική πρόοδος (Κλεάνθους-Παπαδημητρίου, 1980).

Το σχολικό πρόγραμμα πρέπει να στηρίζεται στην καθημερινή επαφή με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, στην καλλιέργεια των σωματικών, νοητικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Σημαντικές οι απόψεις του για την οργάνωση του χώρου, του υλικού και της ζωής στο σχολείο.

Οι βασικές αρχές του Νέου Σχολείου εντοπίζονται στην εκπαιδευτική διαδικασία του σχολείου, με την αυτενέργεια, την έμφαση στο παιδί και τη σύνδεση του σχολείου με τον κοινωνικοοικονομικό περίγυρο.


3. Η Δασκάλα του 4ου Δημοτικού Σχολείου (Γαϊτανίδου, 2014) Η Πετρίδου-Παπαδοπούλου Ιωάννα, υπηρέτησε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως

δασκάλα και ως Διευθύντρια στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας. Διαδραμάτισε σπουδαίο αναμορφωτικό ρόλο στα εκπαιδευτικά δρώμενα του Σχολείου, με αγώνες για να ξεπεραστούν τα προβλήματα της ελληνικής Παιδείας στο Σχολείο.

3.1 Βιογραφικές αναφορές

Η Ιωάννα Πετρίδου–Παπαδοπούλου γεννήθηκε το 1915 στην Αμισσό (Σαμψούντα)

του Πόντου, τελευταίο παιδί της πολύτεκνης, εύπορης, μορφωμένης για την εποχή εκείνη, οικογένειας Ταχτσόγλου. Οι τρεις από τις έξι αδελφές ήταν δασκάλες στην Πατρίδα, με γνώσεις μουσικής, έπαιζαν και δίδασκαν μαντολίνο. Ακόμη προσμετρούνται στα προσόντα τους και η άριστη γνώση της γαλλικής γλώσσας. Το σπίτι τους αρχοντικό με πολλές πολυτέλειες θα γίνει αργότερα, μετά την καταστροφή, προξενείο.

Στη συνέχεια ήρθε στην Ελλάδα, ακολουθώντας την πορεία Λευκάδα-Β. Ελλάδα, με κατάληξη την Καβάλα, όπου και έζησε τα εφηβικά της χρόνια. Κουβάλησε μαζί της τον καημό, τον πόνο, αλλά και τον πολιτισμό του Ποντιακού Ελληνισμού.

Τελείωσε στη Θεσσαλονίκη, στην οδό Ιατρού Ζάννα, το Διδασκαλείο. H ίδρυση των διδασκαλείων, έγινε το 1878, σύμφωνα με το Νόμο ΧΘ’ του 1878 που προβλέπονταν, εκτός από τη διδασκαλία πολλών άλλων γνωστικών αντικειμένων, η διδασκαλία της παιδαγωγικής και διδακτικής, η ιστορία της παιδαγωγικής, η ανθρωπολογία, η ψυχολογία και λογική και «μεθοδικαί διδασκαλικαί ασκήσεις» (Δημαράς, 1998:233). Από το 1929 λειτουργούσε το πεντατάξιο Μεικτό Διδασκαλείο, που θεσμοθετήθηκε στο πλαίσιο της βενιζελικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1929 (Νόμος 4368, Φ.Ε.Κ. 291/17-8-1929). Η εκπαίδευση των κοριτσιών, που προορίζονταν για δασκάλες, γινόταν αρχικά στις ανώτερες τάξεις του Ανώτερου ή Κεντρικού Παρθεναγωγείου της Θεσσαλονίκης. Το τριτάξιο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε με το Νόμο 381 του 1914 (ΦΕΚ. αρ. 335/19-11-1914). Από το 1925 μετατρέπεται σε εξατάξιο (Νόμος 3182, Φ.Ε.Κ. 187/7-8-1924) και από το 1929 σε πεντατάξιο μεικτό.

Η Ιωάννα Πετρίδου-Παπαδοπούλου φοίτησε στο τριτάξιο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης και έλαβε μόρφωση ανωτέρου επιπέδου από τους δασκάλους που δίδασκαν στο Διδασκαλείο, όπως ο νεότερος ακαδημαϊκός-δάσκαλος αλλά και Υπουργός Παιδείας Ευάγγελος Παπανούτσος (Γαϊτανίδου, 2014).


Ο Ευάγγελος Παπανούτσος σπούδασε στη Γερμανία και ανήκε στους φιλοσόφους παιδαγωγούς που έβλεπαν τον άνθρωπο σαν ολότητα και συνεπώς τη θεωρία του φιλοσόφου άρρηκτα δεμένη προς την πράξη του παιδαγωγού (Γεωργοβασίλης, 1980:56). Στο πλούσιο συγγραφικό του έργο έχει διατυπώσει κατά καιρούς τις παιδαγωγικές του απόψεις. Ο σημαντικότερος παράγοντας της σωστής εκπαίδευσης είναι ο δάσκαλος, γι’ αυτό χρειάζεται η επιστημονική του κατάρτιση. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου μέσω του ελέγχου επιδόσεων των μαθητών (Βώρος, 1980:92-96)

Διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, από 13/12/1926 μέχρι το 1930 ήταν ο Μίλτος Κουντουράς. Το 1928, όταν ξέσπασαν τα «σκάνδαλα» του Διδασκαλείου, που αφορούσαν, σύμφωνα με τη Σχολική Επιτροπή που έκανε τις καταγγελίες εναντίον του Κουντουρά, «την θρησκευτικήν και εθνικήν μόρφωσιν των μαθητριών του Διδασκαλείου τούτου[..] της περιφρονήσεώς του προς την παράδοσιν[…] εδόθη αχαλίνωτος ελευθερία εις τας μαθητρίας[…] ωμίλησε περί ήβης, εξηγών τα της εξελίξεως των φυσικών ορμών». Μετά από απαλλακτικό πόρισμα συνέχισε να εργάζεται στο Διδασκαλείο μέχρι το 1930, οπότε και διορίζεται σύμβουλος στο Εκπαιδευτικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο (Δημαράς, 1998). Το 1931 δημοσιεύει στην εφημερίδα Μακεδονία της Θεσσαλονίκης άρθρο με τον τίτλο «η Διαμαρτυρία ενός ανθρώπου, η αγανάκτηση ενός παιδαγωγού». Για το άρθρο αυτό καλείται σε απολογία και τιμωρείται με «ποινή επιπλήξεως» από τον υπουργό Παιδείας Γ. Παπανδρέου. Το 1933 απολύεται από το Εκπαιδευτικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο. Το 1936 εκδίδει το περιοδικό Παιδεία.

Ο Τερζής (1993) αναφέρει πως αναλάμβαναν ιθύνουσες θέσεις στην εκπαιδευτική σκηνή και «διακρίνονται από μια πολιτιστική και κοινωνική εξωστρέφεια», μεταρρυθμιστές-νεωτεριστές, προσωπικότητες, που σπούδασαν στο εξωτερικό και εισάγουν την καινοτομία, η οποία βαθμηδόν διαχέεται και ανάλογα με την «ικανότητα αποδοχής», καθώς και την «ετοιμότητα ή προθυμία αποδοχής», επικρατεί ή όχι (Τερζής, 1993).

Παρακολουθώντας τα γεγονότα, διαπιστώνουμε πως την εποχή που φοίτησε η δασκάλα του Σχολείου μας στο Διδασκαλείο, δίδασκαν ισχυρές προσωπικότητες από τον χώρο της εκπαίδευσης.

Στις 22 Οκτωβρίου 1933 ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Καβάλας Ιωάννης Βαγιοννίτης, της κοινοποιεί τον διορισμό της με Αρ. Πρωτ. 1615 (βλ. Παράρτημα, σελ. 34). Πρωτοδιορίστηκε στο Σιδηροχώρι, χωριό της Καβάλας, όπου πήγαινε με άλογο αφού δεν υπήρχε δρόμος. Τα περισσότερα χρόνια της τα υπηρέτησε στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας του Αγίου Γεωργίου, ως δασκάλα και ως διευθύντρια.


Στις 7 Φεβρουαρίου 1963 καλείται από τον Διοικητή Ασφάλειας Παπαδόπουλο Θεόδωρο στην Πολιτική Επιστράτευση όλων των Λειτουργών Μέσης και Στοιχειώδους Εκπαίδευσης. 1

Ήταν μια σπουδαία προσωπικότητα. Στη ζωή της συμπυκνώνονται τα χαρακτηριστικά της κοσμιότητας, της ευγένειας, της λεπτότητας, της πραότητας, της ευπρέπειας, της γενναιοδωρίας, της προσφοράς, (δηλώνει ο κ. Αντώνης Κοντογιαννόπουλος). Λίγα χρόνια πριν πεθάνει, στις 7 Μαρτίου 1991, χάρισε το σπίτι της και τον οικογενειακό τάφο του Δημήτρη Παπαδόπουλου, του άντρα της στον Δήμο Καβάλας, απλά, σεμνά, όπως ήταν πάντα2. Φρόντισε λίγο πιο κάτω από το Σχολείο να υπάρχει ένας χώρος ελεύθερος για τα παιδιά, ένας χώρος για ανθρώπινη επαφή και ξεκούραση για τους μεγάλους. Γνώριζε πολύ καλά ότι το ήθος ούτε διδάσκεται ούτε μετακενώνεται όπως η γνώση. Ο μόνος τρόπος για να μυηθούν οι μαθητές της στο Ήθος ήταν το ζωντανό Παράδειγμα, που έκανε με τον θάνατό της, με το χρέος της προς τη φύση (Γαϊτανίδου, 2014).

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2011 οι συγγενείς της, ο Δήμος Καβάλας και το 4ο Δημοτικό Σχολείο, συμμετείχαν σε μια τελετή για την ονομασία του πάρκου «ΙΩΑΝΝΑ ΠΕΤΡΙΔΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ». Η κ. Καραγιανοπούλου αναφέρει πως δεν ήταν μια απλή τελετή, αλλά μια ιστορική πράξη γιατί, «Ιστορία είναι οι συντελεσθείσες πράξεις των ανθρώπων που προέρχονται από τη βούλησή τους και έχουν ένα γενικότερο αντίκτυπο στην κοινωνία» (Γαϊτανίδου, 2014).

Εικόνα1: Μαρμάρινη πλάκα

1 Το έγγραφο παρέδωσε στη Δ/ντρια του Σχολείου στις 14/11/2014, ο κ. Α. Καραγιαννόπουλος, στην εκδήλωση του Σχολείου «80 χρόνια παρουσίας στην εκπαίδευση». 2 Η κ. Σοφία Καραγιαννοπούλου αναφέρει, ότι στην απόφασή της συνηγόρησε ο ανιψιός Αντώνης Καραγιαννόπουλος


Εικόνα 2: Η συμμετοχή του Σχολείου στην τιμητική εκδήλωση που οργάνωσαν οι συγγενείς και ο Δήμος Καβάλας

Εικόνα 3: Ο χώρος αναψυχής που δημιούργησε ο Δήμος, εκεί όπου άλλοτε ήταν το σπίτι της Διευθύντριας Ιωάννας Πετρίδου Παπαδοπούλου, οδός Περδίκα 3


3.2 Βασικές πτυχές του παιδαγωγικού της έργου Έχει σημασία να καταγράψουμε εδώ ένα χαρακτηριστικό της πολύπλευρης

προσωπικότητάς της το οποίο είναι ηθικής κατά βάθος κατηγορίας. Είχε επίγνωση των ατομικιστικών συμπεριφορών και των κινδύνων τους οποίους συνεπάγεται η απομόνωση κατοίκου από κάτοικο ή πόλης από πόλη. Η ηθική της συνείδηση αντιδρούσε και έπαιρνε συχνότατες πρωτοβουλίες συλλογικών δράσεων όπως η υιοθέτηση και αδελφοποίηση σχολείων και χωριών (Αβραμηλιάς) και οι σπουδαίες θεατρικές παραστάσεις που τις παρακολουθούσε πλήθος κόσμου π.χ. Διγενής Ακρίτας3.

Η Πετρίδου γνώριζε πολύ καλά ότι το Εγώ χτίζεται με αυτοπειθαρχία και οι Αρετές φέρνουν ευτυχία στον άνθρωπο επειδή του επιτρέπουν να συνεργάζεται με τον άλλον. Ορισμένοι μαθητές της, ομολογούν ότι ήταν αυστηρή αλλά με την ωριμότητα του ενήλικα, παραδέχονται πως τους γαλούχησε σωστά στην ελληνική παιδεία.

Ανασύρουν από τη μνήμη τους με ευκολία τα έργα του Παπαδιαμάντη και τον ρόλο της γυναίκας μέσα από τη «Φόνισσα». Παραδέχονται πως έχουν βαθιά γνώση της λογοτεχνίας την οποία οφείλουν στη βιωματική μάθηση - ένας τρόπος διδασκαλίας που έκανε πράξη η Πετρίδου στη δεκαετία του ’50. Ως μαθήτρια του Παπανούτσου έθεσε στόχο της εκπαιδευτικής της πρακτικής τη μόρφωση του μαθητή. Η μόρφωση ήταν κάτι πολύ βαθύτερο από την παροχή γνώσεων, ήταν η πολύπλευρη μόρφωση του παιδιού, λαμβάνοντας υπόψη την ίδια τη Φύση του παιδιού και την κοινωνική πραγματικότητα που ζούσε.

Ιδιαίτερα αγαπητή στους συναδέλφους, στα παιδιά, στους γονείς, στη γειτονιά της, δραστήρια με συνεχείς εκδηλώσεις που συγκέντρωναν τον κόσμο της περιοχής. Ως διευθύντρια προσπάθησε να κάνει γνωστά τα πολιτιστικά στοιχεία και τα γεγονότα του Πόντου στο πλατύτερο, το μη Ποντιακό κοινό της Καβάλας, που πολύ λίγα ήξερε για τη γη εκείνη που Ακριτικού ελληνισμού, οργανώνοντας θεατρικές παραστάσεις με τους μαθητές.

Ο αγώνας και το μαρτύριο του Πόντου καλύφτηκαν από τη Μικρασιατική καταστροφή και τον όλεθρο της Σμύρνης. Θα ήταν άδικο να μένει στο μισόφωτο η ιστορία του Πόντου, γιατί είχε εντελώς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στον ακραίο εκείνο γεωγραφικό χώρο, ο υπόδουλος ελληνισμός αγωνίστηκε για λευτεριά και ανεξαρτησία, αποκλειστικά και μόνο με τις δικές του ηθικές και υλικές δυνάμεις, πληρώνοντας την περήφανη αντίστασή του στο βάρβαρο πρόγραμμα του αφανισμού του από τους Νεότουρκους, με αμέτρητες θυσίες (Γαϊτανίδου, 2014). 3 Αναφέρει ο κ. Αντώνης Καραγιαννόπουλος


Φωτογραφία 4: Πολιτιστικές εκδηλώσεις του σχολείου που αναφέρονται στο εκπαιδευτικό έργο της Ι. Πετρίδου Παπαδοπούλου

Φωτογραφία 5: Πολιτιστικές εκδηλώσεις του σχολείου που αναφέρονται στο εκπαιδευτικό έργο της Ι. Πετρίδου

Παπαδοπούλου


4. H διδασκαλία του 1952 Στα Πορίσματα Συνεδρίου 23.2.52 (Περιοδικό ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ), συναντάμε την

εισήγηση του επιθεωρητή Πιερίας Γεωργίου Τολίδη με θέμα: «Ποία πρέπει να εíναι η πορεία της διδ/λίας αναγνώσεως εις τας ανωτέρας τάξεις του Δημ. Σχολείου».

I. Σκοπός αναγνώσεως: Η άπταιστος και λογική ανάγνωσις, η συνοπτική απόδοσις του περιεχομένου υπό των μαθητών και η φιλαναγνωσία αυτών.

II. Πορεία αυτής (επί ολοκλήρου του κεφαλαίου) Η εκλογή του θέματος […] με γνώμονα το διαφέρον των μαθητών Την εξεζητημένην προπαρασκευή[…] αποτελούσα υπολλείμματα των Ερβατιανών

σταδίων[…] αποκρούει το συνέδριο ως μειωτική του παιδικού διαφέροντος Θα προηγηθή μεγαλόφωνος ανάγνωσις ολοκλήρου του κεφαλαίου υπό του

διδασκάλου ή υπό ικανού μαθητή Θα ζητηθεί χονδρική απόδοσις του κεφαλαίου υπό μαθητών Αρχομένης της επεξεργασίας της μεθοδικής ενότητας, το συνέδριο αναγνωρίζει ως

πρώτη ενέργεια[…] η σιωπηρή ανάγνωσις[…] Επακολουθεί η ερμηνεία των αγνώστων λέξεων[…] Γίνεται υπό των μαθητών ανάγνωσις του τμήματος και ακολούθως απόδοσις αυτού

υπό των μαθητών δια συνεχούς διηγήσεως. Ακολουθεί η εμβάθυνσις, η οποία αναλόγως του κειμένου δύναται να είναι

καλαισθητική, ψυχολογική, ηθική[...] Ακολουθεί η λογική διάρθωσις του κειμένου ήτοι εξαγωγή περιλήψεων, κεντρικής

ιδέας κλπ (Η εργασία[…] αφαιρετική[...]) Η διδασκαλία επισφραγίζεται υπό δια αναγνώσεως – απαγγελίας γενομένης μάλλον

υπό του διδασκάλου (αρίστη) Παρατηρήσεις: Για την εμπέδωσιν των διδασκομένων δίδονται θέματα προς:

ιχνογράφησιν ή χειρονεχνικήν αναπαράστασιν, έκθεσιν ή ημερολόγιον[...] ως και δραματικήν αναπαράστασιν

Η Ιωάννα Πετρίδου-Παπαδοπούλου, βαθύτατα προσηλωμένη στο έργο της, είχε και συγγραφική δράση προκειμένου να καλλιεργήσει και να προάγει τον προφορικό και γραπτό λόγο των μαθητών της και την αγάπη τους για το βιβλίο, τη φιλαναγνωσία.

Στη χειρόγραφη εισήγησή της με τίτλο «Η Ανάγνωσις στίς Ανώτερες τάξεις», στις 16-12-1958, (προσωπικό αρχείο κ. Καραγιαννοπούλου), αναφέρει:


«Στο μάθημα των γλωσσικών [...] ανήκουν η πρώτη ανάγνωση, η ανάγνωσις στις άλλες τάξεις [...], η γραφή ως θέμα συζητήσεως «η Ανάγνωσις στις ανώτερες τάξεις»

Πραγματεύεται στην αρχή της εισήγησής της το θέμα της ανάπτυξης των ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, την ανάγνωση και τη γραφή. Γνωρίζει πως η διαδικασία της ανάγνωσης, είναι αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών επιμέρους εργασιών, αποτέλεσμα μακροχρόνιας εξάσκησης και ότι για ένα κείμενο μπορούν να υπάρξουν διαφορετικές ερμηνείες.

Αξιολογεί το αναγνωστικό επίπεδο των μαθητών της «δυστυχώς [...] η σημερινή κατάσταση που παρουσιάζει η Ανάγνωσις δεν είναι ευχάριστη», αναφέρει με θάρρος τους λόγους, τολμώντας να κάνει δημόσια κριτική στο εκπαιδευτικό σύστημα, «η έλλειψις καταλλήλων αναγνωστικών βιβλίων [...] που να προσαρμόζωνται στην ατομικότητά των» και προτείνει λύσεις «βιβλία που να πλουτίζουν το λεξιλόγιο των μαθητών, να προάγουν τον συναισθηματικό τους κόσμο και να τα κάνουν να αγαπήσουν το βιβλίο...».

Τι είναι όμως το ενδιαφέρον; Είναι η έντονη εσωτερική παρόρμηση που ωθεί το άτομο διαρκώς και ευχαρίστως προς μια ιδέα, μια απασχόληση μια ενέργεια, ένα αντικείμενο κ.α.

Θεωρείται λοιπόν πως το ενδιαφέρον είναι κινητήρια δύναμη της διδασκαλίας και ως τέτοια την εκλαμβάνουν και την αξιοποιούν. Δίδουν λοιπόν πνευματική τροφή στους μαθητές ανάλογα με το πνευματικό ενδιαφέρον και τις πνευματικές ανάγκες και αναζητήσεις των μαθητών.

Παρατηρούμε την επιρροή από δύο προσωπικότητες στον χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης, τον δάσκαλό της Ε. Παπανούτσο που επισήμαινε την ανάγκη αλλαγής των σπουδών «με πρακτικότερο χαρακτήρα που θα δώσουν στα παιδιά […] τη δυνατότητα να γνωρίσουν τα διαφέροντά τους και να ανιχνεύσουν τις ικανότητές τους…» (Παπανούτσος 1965:29) και τον Οικονόμου, Διευθυντή του Πειραματικού Θεσσαλονίκης, ο οποίος θεωρείτο ένας από τους πιο ένθερμους οπαδούς του ερβαρτιανού συστήματος και πίστευε ακράδαντα στην παιδαγωγούσα διδασκαλία, αυτή που διεγείρει το ενδιαφέρον του μαθητή.

Συνεχίζοντας την εισήγηση, εκφράζει την εναγώνια προσπάθεια του εκπαιδευτικού για μόρφωση και επαγγελματική ανάπτυξη, «ο κάθε δάσκαλος ζητεί σήμερα είτε από συμβουλές συναδέλφων είτε από οδηγίες προϊσταμένων είτε μέσα από βιβλία συγχρόνων παιδαγωγών [...]».

Ο Οικονόμου διετέλεσε διευθυντής του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης, από το 1875 έως το 1878, θεωρούσε προσόντα του καλού δασκάλου την επιστημονική γνώση του αντικειμένου και την παιδαγωγική κατάρτιση, που θα συνέβαλε


όχι μόνο στη μετάδοση της διδακτέας ύλης, αλλά και στη διαπαιδαγώγηση των μαθητών. «Αν ενδιαφερώμεθα διά το μέλλον του ελληνικού λαού», αναφέρει χαρακτηριστικά, «κατ’ ανάγκην πρέπει να ενδιαφερώμεθα διά τα σχολεία του λαού και κατά πρώτον λόγον διά την κατάστασιν των διδασκάλων, εις τας χείρας των οποίων θα εμπιστευθώμεν τα τέκνα μας» (Χατζηστεφανίδης, 1986:71). Την ίδια εποχή ο δάσκαλός της στο βιβλίο του «Παιδεία: Το μεγάλο μας πρόβλημα» επιχειρεί να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, «…..η αληθινή μάθηση είναι μια δωρεά που μεταμορφώνει τον άνθρωπο, φωτίζει το πνεύμα και εξευγενίζει τη ψυχή του, το μάθημα, το αληθινό μάθημα [...] απαιτεί πρωτοβουλία, επινοητικότητα, ενθουσιασμό» (Παπανούτσος, 1976:72). Προχωρώντας την εισήγηση, έρχεται στο σχέδιο διδασκαλίας και αναπτύσσει με γλαφυρότητα τον σκοπό του μαθήματος. Χρησιμοποιεί πολλά διακοσμητικά λεκτικά στοιχεία, όμως διατηρεί τη σαφήνεια και την καλαισθησία. Είναι πολύ παραστατική, ώστε να διεγείρει και να συγκρατεί το ενδιαφέρον των ακροατών της.

«Σκοπός τῆς ἀναγνώσεως εἴναι να καλλιεργήσει στήν ψυχή τοῦ μαθητοῦ την ἀγάπη γιά τό βιβλίο, καί ὅταν τό παιδί ἀγαπήσει τό βιβλίο μπορεῖ ἀπό τήν κατ’ ἰδίαν μελέτη νά αὐτομορφώνεται καί νά ἀνυψώνεται πνευματικῶς καί μετά τήν ἀποφοίτησίν του ἀπό τό σχολεῖο, ἐνῶ ἀντιθέτως θά λησμονήσει καί αὐτά πού συγκράτησε κατά τήν φοίτησίν του […] νά τούς καταστήσει ἱκανούς ὧστε νά ξεχωρίζουν τά ὡραῖα, τά ὑπέροχα λογοτεχνικά ἀναγνώσματα τά ὁποῖα θά ἐξεγείρουν τήν τᾶσιν τῶν πρός ἒρευναν τοῦ ἀναγνωστικοῦ ὡραίου τήν δίψα πρός ἀνακάλυψίν του […] νά καλλιεργήσει την ἀνάπτυξιν τῆς φαντασίας των, τῆς κρίσης τῶν δημιουργικῶν δυνάμεων τῆς ηλικίας των…». Στις αρχές του 20ου αιώνα τις βαθμίδες-στάδια του Herbart διαδέχτηκε στην ελληνική εκπαίδευση η λεγόμενη τριμερής πορεία διδασκαλίας με τα τρία στάδια, αυτά τα στάδια παρατηρούμε ότι ακολουθεί η διδασκαλία της δασκάλας μας, εμπλουτισμένα με τις φάσεις διδασκαλίας που αναφέρονται παραπάνω στο Περιοδικό ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Τα τρία στάδια της διδασκαλίας είναι: I. Παρατήρησις, ( εντύπωση ή πρόσκτηση) II. Επεξεργασία, (παρουσίαση-επεξεργασία) III. Διατύπωσις, (έκφραση ή εμπέδωση)

Αιτιολογεί την επιλογή του αναγνώσματος, το οποίο δεν είναι από τα αναγνώσματα της τάξης της αφού, «ούτε τον σκοπό της αναγνώσεως ούτε τη δίψα του μαθητή ικανοποιεί για ό,τι ωραίο, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό…»

Στο πρώτο στάδιο της παρατήρησης αναλύει, «…αφήνει λίγο χρόνο τα παιδιά ελεύθερα να συγκεντρωθούν και αρχίζει το διάβασμα του κεφαλαίου ολόκληρο όχι τμηματικά» και αιτιολογεί, «τούτο στηρίζεται στην ψυχολογική αρχή που όλοι ξέρουμε, η ζωή μας παρουσιάζει


τα φαινόμενα ολόκληρα [...] μα και η ψυχή μας αντιλαμβάνεται τα πράγματα συνολικά [...] η πρώτη εντύπωσις δύσκολα αλλάζει…».

Στο βιβλίο (P. FICKER, 1936:35) με τίτλο «Η Διδακτική του Νέου Σχολείου», ημερομηνία αγοράς 24/4/1952, στην ενότητα «Ψυχολογική εξέταση της παρατήρησης», βρίσκουμε απόψεις για τη σπουδαιότητα της παρατήρησης στη διδασκαλία, «χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε παρατήρησης είναι η παρουσία και η ύπαρξις παραστάσεων σκοπού ή συναισθηματικού τόνου […] μερική λειτουργία της παρατήρησης είναι η εντύπωση με τις ποιοτικές της διαφορές του περιεχομένου των αισθημάτων…». Αναλύει την παρατήρηση ως βασική μορφή της διδασκαλίας, την άσκηση της παρατήρησης, τη σύνδεση της παρατήρησης με τη χειρωνακτική εργασία, το μαθητικό πείραμα, την τεχνική αναπαράσταση και απόδοση των παρατηρούμενων αντικειμένων δια της ιχνογραφίας, της πλαστικής και τις μορφές της παρατήρησης κατά τη διδασκαλία (P. FICKER, 1936:32-64).

Συνεχίζει όχι με τη σιωπηρή ανάγνωση, αλλά με την ανάγνωση από αρκετούς μαθητές με τυχαία σειρά μέχρι να ολοκληρωθεί το κεφάλαιο. Ακολουθεί η επεξήγηση «των άγνωστων λέξεων και των πρωτότυπων φράσεων». Η πρώτη φάση ολοκληρώνεται με τη διήγηση του κειμένου από τους μαθητές.

Η επεξεργασία συνεχίζεται με τον χαρακτηρισμό των προσώπων και των πράξεων του κεφαλαίου. Συνεχίζεται με την καλαισθητική επεξεργασία, «δια της οποίας θα αποκτήσουν οι μαθητές σταθερό λογοτεχνικό κριτήριο…», ως εφόδιο για την καθημερινή ζωή. Η δεύτερη φάση ολοκληρώνεται με τη γνώση του βίου του συγγραφέα και το πλούσιο συγγραφικό έργο, «να προσέξουν τον λόγο του συγγραφέα για να μπορέσουν να πλουτίσουν κι αυτοί την προφορική τους έκφραση…»

Στην τρίτη φάση, τη διατύπωση, «η αναπαράστασις γίνεται με πολλούς τρόπους. Μέσα στην τάξη από τα ίδια τα παιδιά που υποδύονται […] ή με πηλό, ή με ιχνογραφία […] ή με χαρακτηρισμό των προσώπων μέσω εκθέσεως [...] όλες οι εργασίες ελέγχονται από τον δάσκαλο…»

Ολοκληρώνει την πορεία της διδασκαλίας με παρατηρήσεις και οδηγίες πρακτικές, όπως όταν κατά την ανάγνωση γίνονται λάθη «δεν τα διορθώνει ο δάσκαλος, ούτε οι μαθητές, αλλά με ένα χαρακτηριστικό χτύπο της δασκάλας επάνω στην έδρα ή στο θρανίο, κάνει το παιδί να προσέξει το λάθος και να το διορθώσει...». Συνεχίζει, «προσέχουμε πολύ στη λογική ανάγνωσιν [...] φυσική ομιλία [...] καλλιεργούμε την ωραία ανάγνωσιν τη λογοτεχνική».

Προτείνει την νοερή ανάγνωση ως άσκηση «να μαθαίνει το παιδί με τις ιδικές του δυνάμεις».

Διακρίνει τα αναγνωστικά βιβλία ως προς την ύλη, το είδος, το περιεχόμενο και τη γλωσσική μορφή. Η επιλογή ως προς τα δύο πρώτα θα πρέπει να γίνεται με κριτήριο την


πνευματική ηλικία των μαθητών, «το καλό διδακτικό βιβλίο δεν είναι άψυχο έντυπο. Δεν είναι βιβλίο για μηχανική ανάγνωσιν […] το άψυχο διδακτικό βιβλίο είναι άχρηστο και βλαβερό. Το καλό βιβλίο […] Σημαίνει ξεκίνημα, Σημαίνει ψυχή, Σημαίνει διάπλασιν αυτής. Θέλει μελωδία του πνεύματος. Θέλει τον παλμό της ψυχής του συγγραφέως, θέλει την ζωντάνια, την ποίηση για την ανύψωσιν αυτής της ομορφιάς στο αγαθό, στο αληθινό…».

Επιχειρήσαμε την ανάλυση της εισήγησης με τα παιδαγωγικά δεδομένα της εποχής εκείνης και διαπιστώσαμε την άριστη παιδαγωγική της κατάρτιση.

Διαπιστώνουμε πως η παραπάνω διδασκαλία έγινε σύμφωνα με τις σημαντικότερες αρχές της διδασκαλίας που λαμβάνουν χώρα στις μέρες μας, με βάση τις αναφορές από Ζευκιλή (1994) και Μάνο (1985). την αρχή της αυτενέργειας, που αναλαμβάνεται και εκτελείται συνειδητά και με τη

θέληση αυτού του ιδίου του ατόμου, χωρίς δηλαδή εξωτερική επιβολή. Πρόκειται για πράξη με προσωπικά κίνητρα, με ατομικές δυνάμεις και με προσωπική εκλογή κατευθύνσεων, προς σκοπούς που έχουν εκλεγεί ελεύθερα.

την αρχή της εποπτικότητας, η οποία και δημιουργείται μετά από παρατήρηση από το αισθητήριο όργανο της όρασης και της οπτικής αντίληψης στον εγκέφαλο

την αρχή της εργασίας, σύμφωνα με την οποία για την επιτυχία της διδασκαλίας δεν αρκεί οι μαθητές να είναι μόνο παθητικοί ακροατές, αλλά να μαθαίνουν τις εφαρμογές που θα κάνουν οι ίδιοι με πρακτικές ασκήσεις και εργασίες

την αρχή της κοινωνικότητας σύμφωνα με την οποία το σχολείο προσεγγίζει με τις κοινωνικές εκδηλώσεις τη σύγχρονη πραγματικότητα, το συσχετίζει με τις καθημερινές ασχολίες, με το ενδιαφέρον για τη ζωή των μαθητών

την αρχή της βιωματικότητας, η οποία καλύπτει το σύνολο της συναισθηματικής, διανοητικής και σωματικής δραστηριότητας του μαθητή. Όταν η εργασία είναι νοητική, δημιουργούνται νοητικά βιώματα, ενώ όταν είναι χειρωνακτική δημιουργεί πρακτικά βιώματα.

την αρχή της οργάνωσης, που σχετίζεται άμεσα με την πλοκή, τη δομή και την ταξινόμηση της ύλης που συγκεντρώνει δικαιολογημένα την προσοχή κάθε διδακτικού συστήματος και κάθε θεωρίας μάθησης. Η αρχή της οργάνωσης της διδασκαλίας διευκολύνει και εξασφαλίζει τη μάθηση και συντελεί στην πραγματοποίηση του σκοπού κάθε μαθήματος.

η αρχή των κινήτρων, σύμφωνα με την οποία ο μαθητής, δραστηριοποιείται, κινητοποιείται από το γεγονός ότι μαθαίνει, από το μορφωτικό περιεχόμενο του μαθήματος, από τη δυναμική συμμετοχή του στη διαδικασία της διδασκαλίας. Όταν το περιεχόμενο και η διαδικασία της διδασκαλίας ανταποκρίνεται στα


ενδιαφέροντα, στις κλίσεις και στις φιλοδοξίες των μαθητών, τότε εξασφαλίζεται η κινητοποίηση των δυνατοτήτων των μαθητών που είναι η δημιουργία κινήτρων, για την επιτυχία της διδασκαλίας.

η αρχή της ανατροφοδότησης, σύμφωνα με την οποία ο μαθητής πρέπει να πληροφορείται και να διαπιστώνει αν ενεργεί σωστά ή εσφαλμένα, αν προχωρεί με επιτυχία, διότι με τη διαπίστωση και συνειδητοποίηση της ορθής ενέργειας και επιτυχίας του ο μαθητής ενισχύεται, ανατροφοδοτείται. Είναι σκόπιμο να πληροφορείται ο μαθητής για την πορεία της μαθήσεώς του διότι η πληροφόρησή του ενισχύει, ανατροφοδοτεί, και επηρεάζει θετικά την παραπέρα πορεία του.

η αρχή της εργασίας, υποστηρίζει ότι για την επιτυχία της διδασκαλίας δεν αρκεί οι μαθητές να είναι μόνο παθητικοί ακροατές, αλλά να μαθαίνουν τις εφαρμογές που θα κάνουν οι ίδιοι με πρακτικές ασκήσεις και εργασίες. Στην παιδαγωγική επιστήμη με τον όρο «εργασία», εννοούμε κυρίως την κατασκευή διαφόρων αντικειμένων με χειρονακτική εργασία, αλλά και κάθε πνευματική εργασία, όπως εκθέσεις, αναλύσεις, ασκήσεις, προβλήματα κ.ά. Οι δραστηριότητες αυτές συντελούν στην πληρέστερη εμπέδωση γνώσεων και δεξιοτήτων τις οποίες διδάσκονται. Επιδιώκεται έτσι με αυτή την αρχή μάθηση με τη δράση και διαφέρει σημαντικά από την αρχή της αυτενέργειας στο ότι πολλές φορές επιβάλλεται.


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Εικόνα 1: Εκπαιδευτικοί του 4ου Δημοτικού Σχολείου το Σχολικό Έτος 1949-1950

Εικόνα 2: Εκπαιδευτικοί του 4ου Δημοτικού Σχολείου το Σχολικό Έτος 1950-1951


Εικόνα 4: Η δασκάλα Ιωάννα Πετρίδου-Παπαδοπούλου

Εικόνα 5: Οι εκπαιδευτικοί του 4ου Δημοτικού Σχολείου το Σχολικό Έτος 1958-59


Εικόνα 6: Η δασκάλα Ιωάννα Πετρίδου-Παπαδοπούλου το Σχολικό Έτος 1958-59


Το διοριστήριο της Ιωάννας Πετρίδου


Βιβλιογραφία Αντωνίου, Α., (2012). Σχολικά κτίρια του μεσοπολέμου στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Συμβολή στην προστασία και την ανάδειξη τους, Πρακτικά Γ' Διεθνούς Συνεδρίου Βαλκανικών Ιστορικών Σπουδών Tόμος Α΄ Καβάλα, σελ. 229-234 Βώρος Φ., (1980). Ο Μεταρρυθμιστής της εκπαίδευσης. Στο: Αφιέρωμα στον Ευάγγελο Παπανούτσο. Με την επιμέλεια της επιτροπής. Τόμος Α΄. Αθήνα. Γαϊτανίδου Α., (2014). Το Δημοτικό Σχολείο του Αγίου Γεωργίου, Εκδ. Σαΐτα, σελ. 46, 53, 71, 72, Γεωργοβασίλης Δ., (1980). Ιδεολογία της εκπαιδεύσεως και ο Δημ. Γληνός. Στο: Αφιέρωμα στον Ευάγγελο Παπανούτσο. Με την επιμέλεια της επιτροπής, Αθήνα. Γιαννούλης, Ν., Ι., (1993), Διδακτική Μεθοδολογία. Αθήνα σ. 185. Δανασσής-Αφεντάκης, Α., (1997). Εισαγωγή στην παιδαγωγική. Σύγχρονες τάσεις της αγωγής. Τόμος Γ. Έκδοση Β’, Αθήνα, 85 Δημαράς, Α., (1998). Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε. Αθήνα, τόμος Α΄, σ. 155, 173. Ζευκίλη Α.,Χ., (1994). Γενική διδακτική. Μέρος Α: Γενικές Αρχές Διδασκαλίας. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων Κλεάνθους-Παπαδημητρίου, Μ., (1980). Η νέα αγωγή. Θεωρία και μέθοδος. Τόμος Α, Έκδοση Β, Αθήνα: Βιβλία για όλους, 45-46 Μάνος Κ. (1985). Γενική Διδακτική. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη Ματσαγγούρας, Η., (1996). Θεωρία της διδασκαλίας. Η προσωπική θεωρία ως πλαίσιο στοχαστικοκριτικής ανάλυσης. Αθήνα, Εκδόσεις Συμμετρία, 45 Παπανούτσος, Ε., (1965), Αγώνες και αγωνία για την εκπαίδευση. Αθήνα, Ίκαρος, 29 Παπανούτσος, Ε., (1976), Η Παιδεία, Το μεγάλο μας πρόβλημα, Αθήνα, εκδ. Ίκαρος, 72 Ρήγας, Α., (2000). Σύγχρονα ρεύματα στην επιστήμη της αγωγής. Τόμος Α, Αθήνα, 34 Τερζής, Ν., Π., (1993). Εκπαιδευτική Πολιτική και Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση: Πρόγραμμα και πραγματικότητα- Πράγματα και πρόσωπα. Θεσσαλονίκη, 54, 58 Χατζηστεφανίδης, Θ., (1986). Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης (1821-1986), Αθήνα, σ. 80 κε. Dewey, J. (1916), Democracy and Education (United Kingdom, Kessinger Publishing). Dewey, J. (2003), Schools of Tomorrow (Hawaii, University Press of Pacific). Dewey, J. (1959β) The Child and the Curriculum, in: M. Dworkin (Ed.) Dewey on Education selections (New York, Teachers College Press). P. FICKER, (1936), Η Διδακτική του Νέου Σχολείου, μετάφραση Σταύρου Μπουρλώτου, εκδ. Ν. Αλικιώτη-Ηράκλειον, σελ. 35, 32-64


Επιστημονικά Περιοδικά Περιοδικό ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, Νέα Παιδαγωγική Πράξη, Χρόνος Β΄, Ιούνιος 1952, Τεύχος 21, σελ 514 Περιοδικό ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, Νέα Παιδαγωγική Πράξη, Χρόνος Β΄, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1952, Τεύχος 16-17, σελ 596 Περιοδικό ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, Νέα Παιδαγωγική Πράξη, Χρόνος Β΄, Αριθμός 18 Μάρτιος 1952, σελ. 377-380


Η ιδέα για τις Εκδόσεις Σαΐτα ξεπήδησε τον Ιούλιο του 2012 με πρωταρχικό σκοπό τη δημιουργία ενός χώρου όπου τα έργα συγγραφέων θα συνομιλούν άμεσα, δωρεάν και ελεύθερα με το αναγνωστικό κοινό. Μακριά από το κέρδος, την εκμετάλλευση και την εμπορευματοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, οι Εκδόσεις Σαΐτα επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις Εκδότη-Συγγραφέα-Αναγνώστη, καλλιεργώντας τον πραγματικό διάλογο, την αλληλεπίδραση και την ουσιαστική επικοινωνία του έργου με τον αναγνώστη δίχως προϋποθέσεις και περιορισμούς.

Ο ισχυρός άνεμος της αγάπης για το βιβλίο, το γλυκό αεράκι της δημιουργικότητας,

ο ζέφυρος της καινοτομίας, ο σιρόκος της φαντασίας, ο λεβάντες της επιμονής, ο γραίγος του οράματος,

καθοδηγούν τη σαΐτα των Εκδόσεών μας.

Σας καλούμε λοιπόν να αφήσετε τα βιβλία να πετάξουν ελεύθερα!


Το παρόν βιβλίο αποτελεί μια αναζήτηση της παιδαγωγικής

επιστήμης με κύριους άξονες θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις. Συγκεκριμένα, ασχολείται με την υλοποίηση της παιδαγωγικής επιστήμης στο σχολείο μας το 1952. Στο διαχρονικό μας ταξίδι, αναζητήσαμε τους σημαντικούς σταθμούς της παιδαγωγικής, τους κύριους εκπροσώπους της, το περιεχόμενο της διδακτικής, τη θεμελίωση των βασικών παιδαγωγικών αρχών και πρακτικών, τη μάθηση και τη διδασκαλία, τις διδακτικές αρχές του μαθήματος της γλώσσας, τη μεθοδολογία και τις μεθόδους της παιδαγωγικής επιστήμης.

ISBN: 978-618-5147-27-3

ΜΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ...

Documents

Transcript of ΜΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ...