Ευστάθιος Γ Πιπέρας

Ιστορία της

Πολυδρόσου Παρνασσού

Πολύδροσος 2014

Γραφή 3η

Ευχαριστώ τους Λαογραφικό Σύλλογο Πολυδρόσου και ιδιαίτερα τους κυρίους Αλέξανδρο Βαλάσκα και Χρήστο Παπαθανασίου για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού Πατέρα Ζαφείρη Ηλία για την παραχώρηση του χειρογράφου του Σπύρου Παπαδήmicroα από το αρχείο της εκκλησίας Κο Θάνο Θεόδωρο για την προσωπική του microαρτυρία Κο Θάνο Λουκά (Καραθάνο) για την βοήθειά του Οικογένεια Κυρίτση Ηλία για την παραχώρηση φωτογραφικού και έντυπου υλικού

Στον Γιώργο μου

Ακάθεκτος κυλάει ο χρόνος και στην αέναη κίνηση του παρασύρει και παραλλάζει τα πάντα

και τα καταποντίζει στο βυθό της αφάνειας Πότε πράγματα ασήμαντα και πότε μεγάλα και αξιομνημόνευτα

και όπως λέει ο τραγικός ποιητής φέρνει στο φως τα άδηλα και κρύβει τα φανερά

Αλλά ο λόγος της ιστορίας γίνεται φράγμα πανίσχυρο για το ρεύμα του χρόνου

και σταματάει κατά κάποιον τρόπο την ακάθεκτη ροή του κι απ όσα συμβαίνουν στο κύλισμα του

συγκρατεί και περισφίγγει όλα όσα επιπλέουν και δεν τ αφήνει να ξεγλιστρήσουν σε λήθης βυθούς

Άννα Κοmicroνηνή Αλεξιάδα 12ος αιώνας

Ο μυθικός Παρνασσός

Οι αρχαίοι Έλληνες δηmicroιουργώντας τον microύθο του θεού Ποσειδώνα και της νύmicroφης Κλεοδώρας συνέδεσαν το θεϊκό κάλλος του γιου τους Παρνασσού microε την οmicroορφιά της microητέρας φύσης που αγκάλιαζε την ύπαρξή τους Έδωσαν έτσι το όνοmicroά του στον τόπο που ζούσαν Την χαρά αυτής της συνύπαρξης την έκαναν τραγούδι και χορό αφιερώνοντας το βουνό στον Απόλλωνα και τον ∆ιόνυσο Ανάγοντας το σε ιερό

Η ανάλυση της λέξης Παρνασσός αποτελεί ένα στοιχείο ενδεικτικό της πανάρχαιας σχέσης του ανθρώπου microε αυτό τον τόπο Η ρίζα Παρν- έχει Πελασγική γλωσσική προέλευση (από το Φαραν- ή Παραν-) και σηmicroαίνει κορυφές ορέων Την χρήση της δε συναντάmicroε και σε άλλα βουνά της Ελλάδας όπως ο Πάρνωνας και η Πάρνηθα Επίσης η κατάληξη -σσος χρησιmicroοποιήθηκε στην Πελασγική γλώσσα (2000 πΧ) ως δηλωτικό τοπωνυmicroίων

Είναι πολλές οι ιστορίες της ελληνικής microυθολογίας που διαδραmicroατίζονταν στον χώρο αυτό Το βουνό ήταν αφιερωmicroένο στον Απόλλωνα τον ∆ιόνυσο τις Μούσες και τις Νύmicroφες Ένας από τους microύθους διηγείται ότι ο ∆ίας θέλοντας να καταστρέψει την διεφθαρmicroένη ανθρωπότητα προκάλεσε έναν φονικό κατακλυσmicroό Οι κάτοικοι του Παρνασσού στην προσπάθειά τους να σωθούν άρχισαν να ανεβαίνουν στο βουνό ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων που είχαν καταφύγει στην κορυφή του Έτσι αυτή ονοmicroάστηκε Λυκώρεια (σηmicroερινή Λιάκουρα) από τις λέξεις λύκος και όρος Μετά την καταστροφή ο ∆ευκαλίωνας και η Πύρρα microε την συmicroβουλή της Θέmicroιδας δηmicroιούργησαν το νέο ανθρώπινο γένος από τα κόκκαλα της microητέρας γης τις πέτρες Έτσι από την λάα (πέτρα) γεννήθηκε ο λαός

Αι δε Θυιάδες γυναίκες μεν είσιν Αττικαί φοιτώσαι δε ες τον Παρνασσόν παρά έτος

αυταί τε και αι γυναίκες Δελφών άγουσιν όργια Διονύσω (Παυσανίας Φωκικά 43)

Κάθε δυο χρόνια οι Θυιάδες γυναίκες από την Αττική και τους ∆ελφούς συνάζονταν στις

παρυφές του βουνού Ντυmicroένες microε δέρmicroατα και στεφάνια από κισσό θυσίαζαν στον θεό και ξεχύνονταν microε δάδες προς το Κωρύκειο Άντρο και τις κορφές του Παρνασσού Χόρευαν τους οργιαστικούς χορούς τους microε την συνοδεία αυλών κυmicroβάλων και τυmicroπάνων κυνηγώντας τον ∆ιόνυσο που πίστευαν πως κρυβόταν στις χαράδρες και τις πλαγιές του

Μαινάδα

Οι τελετές οργίων που περιελάmicroβανε η ∆ιονυσιακή λατρεία ως microυστηριακή δεν είχαν την

σηmicroερινή έννοια του όρου Η λέξη microυστηριακός προέρχεται από το αρχαίο ρήmicroα microυέω και σηmicroαίνει την διαδικασία εισαγωγής στα απόκρυφα της θρησκείας Συνεπώς οι τελετές οργίων ήταν πράξεις κάθαρσης της ψυχής και του σώmicroατος microέσω της καταληψίας και της έκστασης Η microουσική και ο χορός οι άναρθρες κραυγές η ορειβασία η σωmicroατική ελευθερία κα λειτουργούσε ως τελετουργικό όχηmicroα που microετέφερε τον microυηmicroένο σε υπερβατική κατάσταση

Στους πρόποδες του Παρνασσού άνθισε από την microυκηναϊκή περίοδο ένα σηmicroαντικό πνευmicroατικό και θρησκευτικό κέντρο Το microαντείο των ∆ελφών Την αρχαϊκή εποχή στον χώρο αυτό λατρευόταν η microητέρα Γη αργότερα όmicroως εγκαταλείφθηκε και το ιερό αφιερώθηκε στον Απόλλωνα Με το διάβα του χρόνου απέκτησε τέτοια πολιτική επιρροή ώστε καθόριζε τα σηmicroαντικότερα ιστορικά γεγονότα συχνά και εκτός της Ελληνικής επικράτειας διαmicroορφώνοντας την microοίρα των ανθρώπων Φιλοξενούmicroενες του Απόλλωνα στον ιερό του χώρο ήταν οι 9 κόρες του ∆ία Οι Μούσες Επινόησαν τη θεωρία και την πράξη στη microάθηση τις χορδές της λύρας και τους microουσικούς τόνους τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου τις διαλέκτους (αττική ιωνική αιολική και δωρική) τις πέντε αισθήσεις τις ουράνιες ζώνες και τους επτά πλανήτες Ο microύθος που υφάνθηκε για να περιβάλλει αυτές τις αέρινες microορφές ίσως εmicroπεριέχει όλη την θεώρηση της αισθητικής του αρχαιοελληνικού κόσmicroου όπως αυτή εκφράζεται microέσα από την αρmicroονία και την τελειότητα Αντικατοπτρίζει δε όχι microόνο το απαύγασmicroα microιας ιστορικής εξέλιξης προς την κατάκτηση της γνώσης αλλά και την λάmicroψη microιας υποδειγmicroατικής κοσmicroοθεωρίας που δηmicroιούργησε διαχρονικές αξίες σταθερές ακόmicroη και στον σηmicroερινό παγκόσmicroιο πολιτισmicroό ∆εν θα microπορούσε βέβαια σε αυτό το σύmicroπαν να microην βρει την θέση του και ο άνθρωπος Έτσι ο ικανότερος των Αχαιών microε τον ηρωικό αλλά και βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα ο πολυmicroήχανος βασιλιάς Οδυσσέας εντάχθηκε στην microυθολογική παράδοση του Παρνασσού Ο microύθος θέλει ως ανάδοχο του Οδυσσέα τον παππού του από την πλευρά της microητέρας του Αυτόλυκο που ζούσε στον Παρνασσό Ο Αυτόλυκος όταν έmicroαθε την γέννηση του εγγονού του ταξίδεψε στην Ιθάκη για να επισκεφθεί την κόρη του Αντίκλεια Εκείνη για να τιmicroήσει τον πατέρα της έβαλε το microωρό στα γόνατά του και ζήτησε να του δώσει όνοmicroα

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ευχαριστώ τους Λαογραφικό Σύλλογο Πολυδρόσου και ιδιαίτερα τους κυρίους Αλέξανδρο Βαλάσκα και Χρήστο Παπαθανασίου για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού Πατέρα Ζαφείρη Ηλία για την παραχώρηση του χειρογράφου του Σπύρου Παπαδήmicroα από το αρχείο της εκκλησίας Κο Θάνο Θεόδωρο για την προσωπική του microαρτυρία Κο Θάνο Λουκά (Καραθάνο) για την βοήθειά του Οικογένεια Κυρίτση Ηλία για την παραχώρηση φωτογραφικού και έντυπου υλικού

Στον Γιώργο μου

Ακάθεκτος κυλάει ο χρόνος και στην αέναη κίνηση του παρασύρει και παραλλάζει τα πάντα

και τα καταποντίζει στο βυθό της αφάνειας Πότε πράγματα ασήμαντα και πότε μεγάλα και αξιομνημόνευτα

και όπως λέει ο τραγικός ποιητής φέρνει στο φως τα άδηλα και κρύβει τα φανερά

Αλλά ο λόγος της ιστορίας γίνεται φράγμα πανίσχυρο για το ρεύμα του χρόνου

και σταματάει κατά κάποιον τρόπο την ακάθεκτη ροή του κι απ όσα συμβαίνουν στο κύλισμα του

συγκρατεί και περισφίγγει όλα όσα επιπλέουν και δεν τ αφήνει να ξεγλιστρήσουν σε λήθης βυθούς

Άννα Κοmicroνηνή Αλεξιάδα 12ος αιώνας

Ο μυθικός Παρνασσός

Οι αρχαίοι Έλληνες δηmicroιουργώντας τον microύθο του θεού Ποσειδώνα και της νύmicroφης Κλεοδώρας συνέδεσαν το θεϊκό κάλλος του γιου τους Παρνασσού microε την οmicroορφιά της microητέρας φύσης που αγκάλιαζε την ύπαρξή τους Έδωσαν έτσι το όνοmicroά του στον τόπο που ζούσαν Την χαρά αυτής της συνύπαρξης την έκαναν τραγούδι και χορό αφιερώνοντας το βουνό στον Απόλλωνα και τον ∆ιόνυσο Ανάγοντας το σε ιερό

Η ανάλυση της λέξης Παρνασσός αποτελεί ένα στοιχείο ενδεικτικό της πανάρχαιας σχέσης του ανθρώπου microε αυτό τον τόπο Η ρίζα Παρν- έχει Πελασγική γλωσσική προέλευση (από το Φαραν- ή Παραν-) και σηmicroαίνει κορυφές ορέων Την χρήση της δε συναντάmicroε και σε άλλα βουνά της Ελλάδας όπως ο Πάρνωνας και η Πάρνηθα Επίσης η κατάληξη -σσος χρησιmicroοποιήθηκε στην Πελασγική γλώσσα (2000 πΧ) ως δηλωτικό τοπωνυmicroίων

Είναι πολλές οι ιστορίες της ελληνικής microυθολογίας που διαδραmicroατίζονταν στον χώρο αυτό Το βουνό ήταν αφιερωmicroένο στον Απόλλωνα τον ∆ιόνυσο τις Μούσες και τις Νύmicroφες Ένας από τους microύθους διηγείται ότι ο ∆ίας θέλοντας να καταστρέψει την διεφθαρmicroένη ανθρωπότητα προκάλεσε έναν φονικό κατακλυσmicroό Οι κάτοικοι του Παρνασσού στην προσπάθειά τους να σωθούν άρχισαν να ανεβαίνουν στο βουνό ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων που είχαν καταφύγει στην κορυφή του Έτσι αυτή ονοmicroάστηκε Λυκώρεια (σηmicroερινή Λιάκουρα) από τις λέξεις λύκος και όρος Μετά την καταστροφή ο ∆ευκαλίωνας και η Πύρρα microε την συmicroβουλή της Θέmicroιδας δηmicroιούργησαν το νέο ανθρώπινο γένος από τα κόκκαλα της microητέρας γης τις πέτρες Έτσι από την λάα (πέτρα) γεννήθηκε ο λαός

Αι δε Θυιάδες γυναίκες μεν είσιν Αττικαί φοιτώσαι δε ες τον Παρνασσόν παρά έτος

αυταί τε και αι γυναίκες Δελφών άγουσιν όργια Διονύσω (Παυσανίας Φωκικά 43)

Κάθε δυο χρόνια οι Θυιάδες γυναίκες από την Αττική και τους ∆ελφούς συνάζονταν στις

παρυφές του βουνού Ντυmicroένες microε δέρmicroατα και στεφάνια από κισσό θυσίαζαν στον θεό και ξεχύνονταν microε δάδες προς το Κωρύκειο Άντρο και τις κορφές του Παρνασσού Χόρευαν τους οργιαστικούς χορούς τους microε την συνοδεία αυλών κυmicroβάλων και τυmicroπάνων κυνηγώντας τον ∆ιόνυσο που πίστευαν πως κρυβόταν στις χαράδρες και τις πλαγιές του

Μαινάδα

Οι τελετές οργίων που περιελάmicroβανε η ∆ιονυσιακή λατρεία ως microυστηριακή δεν είχαν την

σηmicroερινή έννοια του όρου Η λέξη microυστηριακός προέρχεται από το αρχαίο ρήmicroα microυέω και σηmicroαίνει την διαδικασία εισαγωγής στα απόκρυφα της θρησκείας Συνεπώς οι τελετές οργίων ήταν πράξεις κάθαρσης της ψυχής και του σώmicroατος microέσω της καταληψίας και της έκστασης Η microουσική και ο χορός οι άναρθρες κραυγές η ορειβασία η σωmicroατική ελευθερία κα λειτουργούσε ως τελετουργικό όχηmicroα που microετέφερε τον microυηmicroένο σε υπερβατική κατάσταση

Στους πρόποδες του Παρνασσού άνθισε από την microυκηναϊκή περίοδο ένα σηmicroαντικό πνευmicroατικό και θρησκευτικό κέντρο Το microαντείο των ∆ελφών Την αρχαϊκή εποχή στον χώρο αυτό λατρευόταν η microητέρα Γη αργότερα όmicroως εγκαταλείφθηκε και το ιερό αφιερώθηκε στον Απόλλωνα Με το διάβα του χρόνου απέκτησε τέτοια πολιτική επιρροή ώστε καθόριζε τα σηmicroαντικότερα ιστορικά γεγονότα συχνά και εκτός της Ελληνικής επικράτειας διαmicroορφώνοντας την microοίρα των ανθρώπων Φιλοξενούmicroενες του Απόλλωνα στον ιερό του χώρο ήταν οι 9 κόρες του ∆ία Οι Μούσες Επινόησαν τη θεωρία και την πράξη στη microάθηση τις χορδές της λύρας και τους microουσικούς τόνους τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου τις διαλέκτους (αττική ιωνική αιολική και δωρική) τις πέντε αισθήσεις τις ουράνιες ζώνες και τους επτά πλανήτες Ο microύθος που υφάνθηκε για να περιβάλλει αυτές τις αέρινες microορφές ίσως εmicroπεριέχει όλη την θεώρηση της αισθητικής του αρχαιοελληνικού κόσmicroου όπως αυτή εκφράζεται microέσα από την αρmicroονία και την τελειότητα Αντικατοπτρίζει δε όχι microόνο το απαύγασmicroα microιας ιστορικής εξέλιξης προς την κατάκτηση της γνώσης αλλά και την λάmicroψη microιας υποδειγmicroατικής κοσmicroοθεωρίας που δηmicroιούργησε διαχρονικές αξίες σταθερές ακόmicroη και στον σηmicroερινό παγκόσmicroιο πολιτισmicroό ∆εν θα microπορούσε βέβαια σε αυτό το σύmicroπαν να microην βρει την θέση του και ο άνθρωπος Έτσι ο ικανότερος των Αχαιών microε τον ηρωικό αλλά και βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα ο πολυmicroήχανος βασιλιάς Οδυσσέας εντάχθηκε στην microυθολογική παράδοση του Παρνασσού Ο microύθος θέλει ως ανάδοχο του Οδυσσέα τον παππού του από την πλευρά της microητέρας του Αυτόλυκο που ζούσε στον Παρνασσό Ο Αυτόλυκος όταν έmicroαθε την γέννηση του εγγονού του ταξίδεψε στην Ιθάκη για να επισκεφθεί την κόρη του Αντίκλεια Εκείνη για να τιmicroήσει τον πατέρα της έβαλε το microωρό στα γόνατά του και ζήτησε να του δώσει όνοmicroα

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Στον Γιώργο μου

Ακάθεκτος κυλάει ο χρόνος και στην αέναη κίνηση του παρασύρει και παραλλάζει τα πάντα

και τα καταποντίζει στο βυθό της αφάνειας Πότε πράγματα ασήμαντα και πότε μεγάλα και αξιομνημόνευτα

και όπως λέει ο τραγικός ποιητής φέρνει στο φως τα άδηλα και κρύβει τα φανερά

Αλλά ο λόγος της ιστορίας γίνεται φράγμα πανίσχυρο για το ρεύμα του χρόνου

και σταματάει κατά κάποιον τρόπο την ακάθεκτη ροή του κι απ όσα συμβαίνουν στο κύλισμα του

συγκρατεί και περισφίγγει όλα όσα επιπλέουν και δεν τ αφήνει να ξεγλιστρήσουν σε λήθης βυθούς

Άννα Κοmicroνηνή Αλεξιάδα 12ος αιώνας

Ο μυθικός Παρνασσός

Οι αρχαίοι Έλληνες δηmicroιουργώντας τον microύθο του θεού Ποσειδώνα και της νύmicroφης Κλεοδώρας συνέδεσαν το θεϊκό κάλλος του γιου τους Παρνασσού microε την οmicroορφιά της microητέρας φύσης που αγκάλιαζε την ύπαρξή τους Έδωσαν έτσι το όνοmicroά του στον τόπο που ζούσαν Την χαρά αυτής της συνύπαρξης την έκαναν τραγούδι και χορό αφιερώνοντας το βουνό στον Απόλλωνα και τον ∆ιόνυσο Ανάγοντας το σε ιερό

Η ανάλυση της λέξης Παρνασσός αποτελεί ένα στοιχείο ενδεικτικό της πανάρχαιας σχέσης του ανθρώπου microε αυτό τον τόπο Η ρίζα Παρν- έχει Πελασγική γλωσσική προέλευση (από το Φαραν- ή Παραν-) και σηmicroαίνει κορυφές ορέων Την χρήση της δε συναντάmicroε και σε άλλα βουνά της Ελλάδας όπως ο Πάρνωνας και η Πάρνηθα Επίσης η κατάληξη -σσος χρησιmicroοποιήθηκε στην Πελασγική γλώσσα (2000 πΧ) ως δηλωτικό τοπωνυmicroίων

Είναι πολλές οι ιστορίες της ελληνικής microυθολογίας που διαδραmicroατίζονταν στον χώρο αυτό Το βουνό ήταν αφιερωmicroένο στον Απόλλωνα τον ∆ιόνυσο τις Μούσες και τις Νύmicroφες Ένας από τους microύθους διηγείται ότι ο ∆ίας θέλοντας να καταστρέψει την διεφθαρmicroένη ανθρωπότητα προκάλεσε έναν φονικό κατακλυσmicroό Οι κάτοικοι του Παρνασσού στην προσπάθειά τους να σωθούν άρχισαν να ανεβαίνουν στο βουνό ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων που είχαν καταφύγει στην κορυφή του Έτσι αυτή ονοmicroάστηκε Λυκώρεια (σηmicroερινή Λιάκουρα) από τις λέξεις λύκος και όρος Μετά την καταστροφή ο ∆ευκαλίωνας και η Πύρρα microε την συmicroβουλή της Θέmicroιδας δηmicroιούργησαν το νέο ανθρώπινο γένος από τα κόκκαλα της microητέρας γης τις πέτρες Έτσι από την λάα (πέτρα) γεννήθηκε ο λαός

Αι δε Θυιάδες γυναίκες μεν είσιν Αττικαί φοιτώσαι δε ες τον Παρνασσόν παρά έτος

αυταί τε και αι γυναίκες Δελφών άγουσιν όργια Διονύσω (Παυσανίας Φωκικά 43)

Κάθε δυο χρόνια οι Θυιάδες γυναίκες από την Αττική και τους ∆ελφούς συνάζονταν στις

παρυφές του βουνού Ντυmicroένες microε δέρmicroατα και στεφάνια από κισσό θυσίαζαν στον θεό και ξεχύνονταν microε δάδες προς το Κωρύκειο Άντρο και τις κορφές του Παρνασσού Χόρευαν τους οργιαστικούς χορούς τους microε την συνοδεία αυλών κυmicroβάλων και τυmicroπάνων κυνηγώντας τον ∆ιόνυσο που πίστευαν πως κρυβόταν στις χαράδρες και τις πλαγιές του

Μαινάδα

Οι τελετές οργίων που περιελάmicroβανε η ∆ιονυσιακή λατρεία ως microυστηριακή δεν είχαν την

σηmicroερινή έννοια του όρου Η λέξη microυστηριακός προέρχεται από το αρχαίο ρήmicroα microυέω και σηmicroαίνει την διαδικασία εισαγωγής στα απόκρυφα της θρησκείας Συνεπώς οι τελετές οργίων ήταν πράξεις κάθαρσης της ψυχής και του σώmicroατος microέσω της καταληψίας και της έκστασης Η microουσική και ο χορός οι άναρθρες κραυγές η ορειβασία η σωmicroατική ελευθερία κα λειτουργούσε ως τελετουργικό όχηmicroα που microετέφερε τον microυηmicroένο σε υπερβατική κατάσταση

Στους πρόποδες του Παρνασσού άνθισε από την microυκηναϊκή περίοδο ένα σηmicroαντικό πνευmicroατικό και θρησκευτικό κέντρο Το microαντείο των ∆ελφών Την αρχαϊκή εποχή στον χώρο αυτό λατρευόταν η microητέρα Γη αργότερα όmicroως εγκαταλείφθηκε και το ιερό αφιερώθηκε στον Απόλλωνα Με το διάβα του χρόνου απέκτησε τέτοια πολιτική επιρροή ώστε καθόριζε τα σηmicroαντικότερα ιστορικά γεγονότα συχνά και εκτός της Ελληνικής επικράτειας διαmicroορφώνοντας την microοίρα των ανθρώπων Φιλοξενούmicroενες του Απόλλωνα στον ιερό του χώρο ήταν οι 9 κόρες του ∆ία Οι Μούσες Επινόησαν τη θεωρία και την πράξη στη microάθηση τις χορδές της λύρας και τους microουσικούς τόνους τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου τις διαλέκτους (αττική ιωνική αιολική και δωρική) τις πέντε αισθήσεις τις ουράνιες ζώνες και τους επτά πλανήτες Ο microύθος που υφάνθηκε για να περιβάλλει αυτές τις αέρινες microορφές ίσως εmicroπεριέχει όλη την θεώρηση της αισθητικής του αρχαιοελληνικού κόσmicroου όπως αυτή εκφράζεται microέσα από την αρmicroονία και την τελειότητα Αντικατοπτρίζει δε όχι microόνο το απαύγασmicroα microιας ιστορικής εξέλιξης προς την κατάκτηση της γνώσης αλλά και την λάmicroψη microιας υποδειγmicroατικής κοσmicroοθεωρίας που δηmicroιούργησε διαχρονικές αξίες σταθερές ακόmicroη και στον σηmicroερινό παγκόσmicroιο πολιτισmicroό ∆εν θα microπορούσε βέβαια σε αυτό το σύmicroπαν να microην βρει την θέση του και ο άνθρωπος Έτσι ο ικανότερος των Αχαιών microε τον ηρωικό αλλά και βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα ο πολυmicroήχανος βασιλιάς Οδυσσέας εντάχθηκε στην microυθολογική παράδοση του Παρνασσού Ο microύθος θέλει ως ανάδοχο του Οδυσσέα τον παππού του από την πλευρά της microητέρας του Αυτόλυκο που ζούσε στον Παρνασσό Ο Αυτόλυκος όταν έmicroαθε την γέννηση του εγγονού του ταξίδεψε στην Ιθάκη για να επισκεφθεί την κόρη του Αντίκλεια Εκείνη για να τιmicroήσει τον πατέρα της έβαλε το microωρό στα γόνατά του και ζήτησε να του δώσει όνοmicroα

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ακάθεκτος κυλάει ο χρόνος και στην αέναη κίνηση του παρασύρει και παραλλάζει τα πάντα

και τα καταποντίζει στο βυθό της αφάνειας Πότε πράγματα ασήμαντα και πότε μεγάλα και αξιομνημόνευτα

και όπως λέει ο τραγικός ποιητής φέρνει στο φως τα άδηλα και κρύβει τα φανερά

Αλλά ο λόγος της ιστορίας γίνεται φράγμα πανίσχυρο για το ρεύμα του χρόνου

και σταματάει κατά κάποιον τρόπο την ακάθεκτη ροή του κι απ όσα συμβαίνουν στο κύλισμα του

συγκρατεί και περισφίγγει όλα όσα επιπλέουν και δεν τ αφήνει να ξεγλιστρήσουν σε λήθης βυθούς

Άννα Κοmicroνηνή Αλεξιάδα 12ος αιώνας

Ο μυθικός Παρνασσός

Οι αρχαίοι Έλληνες δηmicroιουργώντας τον microύθο του θεού Ποσειδώνα και της νύmicroφης Κλεοδώρας συνέδεσαν το θεϊκό κάλλος του γιου τους Παρνασσού microε την οmicroορφιά της microητέρας φύσης που αγκάλιαζε την ύπαρξή τους Έδωσαν έτσι το όνοmicroά του στον τόπο που ζούσαν Την χαρά αυτής της συνύπαρξης την έκαναν τραγούδι και χορό αφιερώνοντας το βουνό στον Απόλλωνα και τον ∆ιόνυσο Ανάγοντας το σε ιερό

Η ανάλυση της λέξης Παρνασσός αποτελεί ένα στοιχείο ενδεικτικό της πανάρχαιας σχέσης του ανθρώπου microε αυτό τον τόπο Η ρίζα Παρν- έχει Πελασγική γλωσσική προέλευση (από το Φαραν- ή Παραν-) και σηmicroαίνει κορυφές ορέων Την χρήση της δε συναντάmicroε και σε άλλα βουνά της Ελλάδας όπως ο Πάρνωνας και η Πάρνηθα Επίσης η κατάληξη -σσος χρησιmicroοποιήθηκε στην Πελασγική γλώσσα (2000 πΧ) ως δηλωτικό τοπωνυmicroίων

Είναι πολλές οι ιστορίες της ελληνικής microυθολογίας που διαδραmicroατίζονταν στον χώρο αυτό Το βουνό ήταν αφιερωmicroένο στον Απόλλωνα τον ∆ιόνυσο τις Μούσες και τις Νύmicroφες Ένας από τους microύθους διηγείται ότι ο ∆ίας θέλοντας να καταστρέψει την διεφθαρmicroένη ανθρωπότητα προκάλεσε έναν φονικό κατακλυσmicroό Οι κάτοικοι του Παρνασσού στην προσπάθειά τους να σωθούν άρχισαν να ανεβαίνουν στο βουνό ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων που είχαν καταφύγει στην κορυφή του Έτσι αυτή ονοmicroάστηκε Λυκώρεια (σηmicroερινή Λιάκουρα) από τις λέξεις λύκος και όρος Μετά την καταστροφή ο ∆ευκαλίωνας και η Πύρρα microε την συmicroβουλή της Θέmicroιδας δηmicroιούργησαν το νέο ανθρώπινο γένος από τα κόκκαλα της microητέρας γης τις πέτρες Έτσι από την λάα (πέτρα) γεννήθηκε ο λαός

Αι δε Θυιάδες γυναίκες μεν είσιν Αττικαί φοιτώσαι δε ες τον Παρνασσόν παρά έτος

αυταί τε και αι γυναίκες Δελφών άγουσιν όργια Διονύσω (Παυσανίας Φωκικά 43)

Κάθε δυο χρόνια οι Θυιάδες γυναίκες από την Αττική και τους ∆ελφούς συνάζονταν στις

παρυφές του βουνού Ντυmicroένες microε δέρmicroατα και στεφάνια από κισσό θυσίαζαν στον θεό και ξεχύνονταν microε δάδες προς το Κωρύκειο Άντρο και τις κορφές του Παρνασσού Χόρευαν τους οργιαστικούς χορούς τους microε την συνοδεία αυλών κυmicroβάλων και τυmicroπάνων κυνηγώντας τον ∆ιόνυσο που πίστευαν πως κρυβόταν στις χαράδρες και τις πλαγιές του

Μαινάδα

Οι τελετές οργίων που περιελάmicroβανε η ∆ιονυσιακή λατρεία ως microυστηριακή δεν είχαν την

σηmicroερινή έννοια του όρου Η λέξη microυστηριακός προέρχεται από το αρχαίο ρήmicroα microυέω και σηmicroαίνει την διαδικασία εισαγωγής στα απόκρυφα της θρησκείας Συνεπώς οι τελετές οργίων ήταν πράξεις κάθαρσης της ψυχής και του σώmicroατος microέσω της καταληψίας και της έκστασης Η microουσική και ο χορός οι άναρθρες κραυγές η ορειβασία η σωmicroατική ελευθερία κα λειτουργούσε ως τελετουργικό όχηmicroα που microετέφερε τον microυηmicroένο σε υπερβατική κατάσταση

Στους πρόποδες του Παρνασσού άνθισε από την microυκηναϊκή περίοδο ένα σηmicroαντικό πνευmicroατικό και θρησκευτικό κέντρο Το microαντείο των ∆ελφών Την αρχαϊκή εποχή στον χώρο αυτό λατρευόταν η microητέρα Γη αργότερα όmicroως εγκαταλείφθηκε και το ιερό αφιερώθηκε στον Απόλλωνα Με το διάβα του χρόνου απέκτησε τέτοια πολιτική επιρροή ώστε καθόριζε τα σηmicroαντικότερα ιστορικά γεγονότα συχνά και εκτός της Ελληνικής επικράτειας διαmicroορφώνοντας την microοίρα των ανθρώπων Φιλοξενούmicroενες του Απόλλωνα στον ιερό του χώρο ήταν οι 9 κόρες του ∆ία Οι Μούσες Επινόησαν τη θεωρία και την πράξη στη microάθηση τις χορδές της λύρας και τους microουσικούς τόνους τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου τις διαλέκτους (αττική ιωνική αιολική και δωρική) τις πέντε αισθήσεις τις ουράνιες ζώνες και τους επτά πλανήτες Ο microύθος που υφάνθηκε για να περιβάλλει αυτές τις αέρινες microορφές ίσως εmicroπεριέχει όλη την θεώρηση της αισθητικής του αρχαιοελληνικού κόσmicroου όπως αυτή εκφράζεται microέσα από την αρmicroονία και την τελειότητα Αντικατοπτρίζει δε όχι microόνο το απαύγασmicroα microιας ιστορικής εξέλιξης προς την κατάκτηση της γνώσης αλλά και την λάmicroψη microιας υποδειγmicroατικής κοσmicroοθεωρίας που δηmicroιούργησε διαχρονικές αξίες σταθερές ακόmicroη και στον σηmicroερινό παγκόσmicroιο πολιτισmicroό ∆εν θα microπορούσε βέβαια σε αυτό το σύmicroπαν να microην βρει την θέση του και ο άνθρωπος Έτσι ο ικανότερος των Αχαιών microε τον ηρωικό αλλά και βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα ο πολυmicroήχανος βασιλιάς Οδυσσέας εντάχθηκε στην microυθολογική παράδοση του Παρνασσού Ο microύθος θέλει ως ανάδοχο του Οδυσσέα τον παππού του από την πλευρά της microητέρας του Αυτόλυκο που ζούσε στον Παρνασσό Ο Αυτόλυκος όταν έmicroαθε την γέννηση του εγγονού του ταξίδεψε στην Ιθάκη για να επισκεφθεί την κόρη του Αντίκλεια Εκείνη για να τιmicroήσει τον πατέρα της έβαλε το microωρό στα γόνατά του και ζήτησε να του δώσει όνοmicroα

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ο μυθικός Παρνασσός

Οι αρχαίοι Έλληνες δηmicroιουργώντας τον microύθο του θεού Ποσειδώνα και της νύmicroφης Κλεοδώρας συνέδεσαν το θεϊκό κάλλος του γιου τους Παρνασσού microε την οmicroορφιά της microητέρας φύσης που αγκάλιαζε την ύπαρξή τους Έδωσαν έτσι το όνοmicroά του στον τόπο που ζούσαν Την χαρά αυτής της συνύπαρξης την έκαναν τραγούδι και χορό αφιερώνοντας το βουνό στον Απόλλωνα και τον ∆ιόνυσο Ανάγοντας το σε ιερό

Η ανάλυση της λέξης Παρνασσός αποτελεί ένα στοιχείο ενδεικτικό της πανάρχαιας σχέσης του ανθρώπου microε αυτό τον τόπο Η ρίζα Παρν- έχει Πελασγική γλωσσική προέλευση (από το Φαραν- ή Παραν-) και σηmicroαίνει κορυφές ορέων Την χρήση της δε συναντάmicroε και σε άλλα βουνά της Ελλάδας όπως ο Πάρνωνας και η Πάρνηθα Επίσης η κατάληξη -σσος χρησιmicroοποιήθηκε στην Πελασγική γλώσσα (2000 πΧ) ως δηλωτικό τοπωνυmicroίων

Είναι πολλές οι ιστορίες της ελληνικής microυθολογίας που διαδραmicroατίζονταν στον χώρο αυτό Το βουνό ήταν αφιερωmicroένο στον Απόλλωνα τον ∆ιόνυσο τις Μούσες και τις Νύmicroφες Ένας από τους microύθους διηγείται ότι ο ∆ίας θέλοντας να καταστρέψει την διεφθαρmicroένη ανθρωπότητα προκάλεσε έναν φονικό κατακλυσmicroό Οι κάτοικοι του Παρνασσού στην προσπάθειά τους να σωθούν άρχισαν να ανεβαίνουν στο βουνό ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων που είχαν καταφύγει στην κορυφή του Έτσι αυτή ονοmicroάστηκε Λυκώρεια (σηmicroερινή Λιάκουρα) από τις λέξεις λύκος και όρος Μετά την καταστροφή ο ∆ευκαλίωνας και η Πύρρα microε την συmicroβουλή της Θέmicroιδας δηmicroιούργησαν το νέο ανθρώπινο γένος από τα κόκκαλα της microητέρας γης τις πέτρες Έτσι από την λάα (πέτρα) γεννήθηκε ο λαός

Αι δε Θυιάδες γυναίκες μεν είσιν Αττικαί φοιτώσαι δε ες τον Παρνασσόν παρά έτος

αυταί τε και αι γυναίκες Δελφών άγουσιν όργια Διονύσω (Παυσανίας Φωκικά 43)

Κάθε δυο χρόνια οι Θυιάδες γυναίκες από την Αττική και τους ∆ελφούς συνάζονταν στις

παρυφές του βουνού Ντυmicroένες microε δέρmicroατα και στεφάνια από κισσό θυσίαζαν στον θεό και ξεχύνονταν microε δάδες προς το Κωρύκειο Άντρο και τις κορφές του Παρνασσού Χόρευαν τους οργιαστικούς χορούς τους microε την συνοδεία αυλών κυmicroβάλων και τυmicroπάνων κυνηγώντας τον ∆ιόνυσο που πίστευαν πως κρυβόταν στις χαράδρες και τις πλαγιές του

Μαινάδα

Οι τελετές οργίων που περιελάmicroβανε η ∆ιονυσιακή λατρεία ως microυστηριακή δεν είχαν την

σηmicroερινή έννοια του όρου Η λέξη microυστηριακός προέρχεται από το αρχαίο ρήmicroα microυέω και σηmicroαίνει την διαδικασία εισαγωγής στα απόκρυφα της θρησκείας Συνεπώς οι τελετές οργίων ήταν πράξεις κάθαρσης της ψυχής και του σώmicroατος microέσω της καταληψίας και της έκστασης Η microουσική και ο χορός οι άναρθρες κραυγές η ορειβασία η σωmicroατική ελευθερία κα λειτουργούσε ως τελετουργικό όχηmicroα που microετέφερε τον microυηmicroένο σε υπερβατική κατάσταση

Στους πρόποδες του Παρνασσού άνθισε από την microυκηναϊκή περίοδο ένα σηmicroαντικό πνευmicroατικό και θρησκευτικό κέντρο Το microαντείο των ∆ελφών Την αρχαϊκή εποχή στον χώρο αυτό λατρευόταν η microητέρα Γη αργότερα όmicroως εγκαταλείφθηκε και το ιερό αφιερώθηκε στον Απόλλωνα Με το διάβα του χρόνου απέκτησε τέτοια πολιτική επιρροή ώστε καθόριζε τα σηmicroαντικότερα ιστορικά γεγονότα συχνά και εκτός της Ελληνικής επικράτειας διαmicroορφώνοντας την microοίρα των ανθρώπων Φιλοξενούmicroενες του Απόλλωνα στον ιερό του χώρο ήταν οι 9 κόρες του ∆ία Οι Μούσες Επινόησαν τη θεωρία και την πράξη στη microάθηση τις χορδές της λύρας και τους microουσικούς τόνους τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου τις διαλέκτους (αττική ιωνική αιολική και δωρική) τις πέντε αισθήσεις τις ουράνιες ζώνες και τους επτά πλανήτες Ο microύθος που υφάνθηκε για να περιβάλλει αυτές τις αέρινες microορφές ίσως εmicroπεριέχει όλη την θεώρηση της αισθητικής του αρχαιοελληνικού κόσmicroου όπως αυτή εκφράζεται microέσα από την αρmicroονία και την τελειότητα Αντικατοπτρίζει δε όχι microόνο το απαύγασmicroα microιας ιστορικής εξέλιξης προς την κατάκτηση της γνώσης αλλά και την λάmicroψη microιας υποδειγmicroατικής κοσmicroοθεωρίας που δηmicroιούργησε διαχρονικές αξίες σταθερές ακόmicroη και στον σηmicroερινό παγκόσmicroιο πολιτισmicroό ∆εν θα microπορούσε βέβαια σε αυτό το σύmicroπαν να microην βρει την θέση του και ο άνθρωπος Έτσι ο ικανότερος των Αχαιών microε τον ηρωικό αλλά και βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα ο πολυmicroήχανος βασιλιάς Οδυσσέας εντάχθηκε στην microυθολογική παράδοση του Παρνασσού Ο microύθος θέλει ως ανάδοχο του Οδυσσέα τον παππού του από την πλευρά της microητέρας του Αυτόλυκο που ζούσε στον Παρνασσό Ο Αυτόλυκος όταν έmicroαθε την γέννηση του εγγονού του ταξίδεψε στην Ιθάκη για να επισκεφθεί την κόρη του Αντίκλεια Εκείνη για να τιmicroήσει τον πατέρα της έβαλε το microωρό στα γόνατά του και ζήτησε να του δώσει όνοmicroα

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Μαινάδα

Οι τελετές οργίων που περιελάmicroβανε η ∆ιονυσιακή λατρεία ως microυστηριακή δεν είχαν την

σηmicroερινή έννοια του όρου Η λέξη microυστηριακός προέρχεται από το αρχαίο ρήmicroα microυέω και σηmicroαίνει την διαδικασία εισαγωγής στα απόκρυφα της θρησκείας Συνεπώς οι τελετές οργίων ήταν πράξεις κάθαρσης της ψυχής και του σώmicroατος microέσω της καταληψίας και της έκστασης Η microουσική και ο χορός οι άναρθρες κραυγές η ορειβασία η σωmicroατική ελευθερία κα λειτουργούσε ως τελετουργικό όχηmicroα που microετέφερε τον microυηmicroένο σε υπερβατική κατάσταση

Στους πρόποδες του Παρνασσού άνθισε από την microυκηναϊκή περίοδο ένα σηmicroαντικό πνευmicroατικό και θρησκευτικό κέντρο Το microαντείο των ∆ελφών Την αρχαϊκή εποχή στον χώρο αυτό λατρευόταν η microητέρα Γη αργότερα όmicroως εγκαταλείφθηκε και το ιερό αφιερώθηκε στον Απόλλωνα Με το διάβα του χρόνου απέκτησε τέτοια πολιτική επιρροή ώστε καθόριζε τα σηmicroαντικότερα ιστορικά γεγονότα συχνά και εκτός της Ελληνικής επικράτειας διαmicroορφώνοντας την microοίρα των ανθρώπων Φιλοξενούmicroενες του Απόλλωνα στον ιερό του χώρο ήταν οι 9 κόρες του ∆ία Οι Μούσες Επινόησαν τη θεωρία και την πράξη στη microάθηση τις χορδές της λύρας και τους microουσικούς τόνους τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου τις διαλέκτους (αττική ιωνική αιολική και δωρική) τις πέντε αισθήσεις τις ουράνιες ζώνες και τους επτά πλανήτες Ο microύθος που υφάνθηκε για να περιβάλλει αυτές τις αέρινες microορφές ίσως εmicroπεριέχει όλη την θεώρηση της αισθητικής του αρχαιοελληνικού κόσmicroου όπως αυτή εκφράζεται microέσα από την αρmicroονία και την τελειότητα Αντικατοπτρίζει δε όχι microόνο το απαύγασmicroα microιας ιστορικής εξέλιξης προς την κατάκτηση της γνώσης αλλά και την λάmicroψη microιας υποδειγmicroατικής κοσmicroοθεωρίας που δηmicroιούργησε διαχρονικές αξίες σταθερές ακόmicroη και στον σηmicroερινό παγκόσmicroιο πολιτισmicroό ∆εν θα microπορούσε βέβαια σε αυτό το σύmicroπαν να microην βρει την θέση του και ο άνθρωπος Έτσι ο ικανότερος των Αχαιών microε τον ηρωικό αλλά και βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα ο πολυmicroήχανος βασιλιάς Οδυσσέας εντάχθηκε στην microυθολογική παράδοση του Παρνασσού Ο microύθος θέλει ως ανάδοχο του Οδυσσέα τον παππού του από την πλευρά της microητέρας του Αυτόλυκο που ζούσε στον Παρνασσό Ο Αυτόλυκος όταν έmicroαθε την γέννηση του εγγονού του ταξίδεψε στην Ιθάκη για να επισκεφθεί την κόρη του Αντίκλεια Εκείνη για να τιmicroήσει τον πατέρα της έβαλε το microωρό στα γόνατά του και ζήτησε να του δώσει όνοmicroα

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

γαμβρός εμός θυγάτηρ τε τίθεσθ΄ όνομ΄ όττι κεν είπω πολλοίσιν γαρ εγώ γε οδυσσάμενος τόδ΄ ικάνω

ανδράσιν ηδέ γυναιξίν ανά χθόνα πολυβούτειραν Τω δε Οδυσσεύς όνομ΄ έστω επώνυμον

Γαmicroπρέ και θυγατέρα microου ακούστε πιο όνοmicroα του δίνω

έφτασα εδώ εγώ συναντώντας πολλούς άνδρες και γυναίκες που microε αντιπάθησαν κατά την πορεία της περιπλάνησης microου

Γι΄ αυτό ονοmicroάζω το παιδί Οδυσσέα και έτσι να το φωνάζουν

(Οδύσσεια ιστ 406 - 409) Έτσι ο Αυτόλυκος έγινε όχι microόνο ανάδοχος αλλά και προάγγελος του πεπρωmicroένου αφού η microοίρα του microικρού αγοριού θα ταυτιστεί microε το όνοmicroά του Θα είναι οδυσσάmicroενος (καταδικασmicroένος να microισείται) από τους θεούς Μόλις ο Οδυσσέας microεγάλωσε πήγε να βρει τους συγγενείς του Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του και η γιαγιά του η Αmicroφιθέα Την άλλη κιόλας microέρα ο Αυτόλυκος για να διασκεδάσει τον εγγονό του οργάνωσε κυνήγι στα φαράγγια του Παρνασσού Κατά την διάρκεια του κυνηγιού ο νεαρός Οδυσσέας όρmicroηξε για να χτυπήσει microε το κοντάρι του ένα κάπρο που τα λαγωνικά είχαν βγάλει από τη φωλιά του Το ζώο όmicroως πριν πέσει νεκρό πρόλαβε και τον τραυmicroάτισε βαθιά πάνω από το γόνατο Το σηmicroάδι αυτό δεν έφυγε ποτέ Όταν ο Οδυσσέας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέmicroων και περιπλανήσεων θα επιστρέψει στην Ιθάκη η τροφός του Ευρύκλεια θα τον αναγνωρίσει από αυτό

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ανθρώπινη φαντασία παρήγαγε τόσους microύθους τοποθετώντας την πλοκή τους στο σκηνικό ενός συγκεκριmicroένου φυσικού χώρου και δραmicroατοποίησε θεmicroελιώδεις υπαρξιακές έννοιες όπως το θείο και υπερβατικό την ίδια την γέννηση Τις αισθήσεις τον λόγο την επιστήmicroη και τις τέχνες που διαmicroόρφωναν την ανθρώπινη υπόσταση ακόmicroη και τους ήρωες Τα πρότυπα ζωής που η δύναmicroη και οι αρετές τους βοηθούσαν τον άνθρωπο να ξεπεράσει τις δυσκολίες της επιβίωσης

Γεγονός είναι ότι ιστορικά οι φυλές που έζησαν γύρω από τον Παρνασσό αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισmicroού και τους θεmicroατοφύλακες του πολιτισmicroού του Για πολλούς αιώνες η περιοχή αυτή ήταν εξαιρετικής σηmicroασίας αφού υπήρξε κέντρο πολιτισmicroικών ζυmicroώσεων αλλά και ένα προπύργιο άmicroυνας απέναντι στις καταβάσεις των βαρβάρων που τον επιβουλεύονταν

Η εύφορη λωρίδα γης που δηmicroιουργεί ο Κηφισός στριmicroωγmicroένη ανάmicroεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδροmicroο αποτέλεσε και για αυτό τον λόγο επί χιλιάδες χρόνια πεδίο πολεmicroικών συγκρούσεων Εκτός από τους επίδοξους κατακτητές που ήθελαν να προελάσουν microέσω αυτής της διόδου προς τις νότιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας microε τις microεγάλες πόλεις και τα πλούσια ιερά πολλές ήταν οι φορές που και ελληνικές φυλές επεδίωξαν τον έλεγχό της Παρά το ότι ο πλούτος που παρήγαγαν δεν ήταν άξιος να θέλξει επιδροmicroείς οι κάτοικοι της περιοχής διαχρονικά υπέφεραν από συχνές καταστροφές και διώξεις εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων

Με την πάροδο των αιώνων στην περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου δηmicroιουργήθηκαν οικισmicroοί και πόλεις microε γεωγραφικό και λατρευτικό σηmicroείο αναφοράς τον χώρο της πηγής του Κηφισού διαγράφοντας microια ιστορική πορεία microε εκπληκτικό βάθος χρόνου ύπαρξης Γεγονός που αποδεικνύεται από γλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία υπαρκτά microέχρι σήmicroερα των οποίων η προέλευση χάνεται στην αχλή του παρελθόντος καθώς και από τα microνηmicroεία που υπάρχουν διάσπαρτα

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Λίλαια του Μυκηναϊκού κόσμου

Την περιοχή του βορειοανατολικού Παρνασσού διατρέχει η κοιλάδα του Κηφισού ένας

τόπος που φιλοξένησε από την αυγή της ιστορίας την ανθρώπινη ύπαρξη Η ανακάλυψη microιας ταφής παιδιού στην Ελάτεια που χρονολογείται στο 5500 πΧ microαρτυρά microια microόνιmicroη εγκατάσταση κατά την νεολιθική περίοδο Η ευρύτερη περιοχή στην συνέχεια κατοικήθηκε από Πελασγούς και Αιολείς

Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας κλάδος της τελευταίας προελληνικής φυλής των Αιολέων οι Αχαιοί επικράτησαν από το 1600 πΧ δηmicroιουργώντας τον Μυκηναϊκό πολιτισmicroό Κυριότερα κέντρα εξουσίας τους στην κεντρική Ελλάδα υπήρξαν η Θήβα ο Ορχοmicroενός και η πόλη Γλας τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία του Κάστρου Βοιωτίας Την στρατιωτική ισχύ όmicroως συγκέντρωναν τα δύο ανακτορικά κέντρα της Θήβας στην Στερεά και των Μυκηνών στην Πελοπόννησο Η microοίρα αυτών των δύο πόλεων ήταν να έλθουν σε σύγκρουση για την επιβολή της πλήρους κυριαρχίας τους Ο επεκτατικός ανταγωνισmicroός τους που εξελίχθηκε σε πολεmicroική σύρραξη είχε ως αποτέλεσmicroα την πλήρη καταστροφή και εγκατάλειψη των Θηβών

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Φώκος

Στο απόγειο της ακmicroής της η υπερδύναmicroη των Μυκηνών επιχείρησε την επέκτασή της

προς τα πλούσια εδάφη της περιοχής του Εύξεινου Πόντου Μια πορεία που πέρναγε από την Τροία την οποία η πολεmicroική microηχανή των Αχαιών έπρεπε να κατακτήσει Η αναγωγή αυτού του εγχειρήmicroατος σε εθνικό κινητοποίησε το σύνολο του ελληνικού κόσmicroου προετοιmicroάζοντας την microυθική σύγκρουση που θα ακολουθούσε Μια σύγκρουση της οποίας ο απόηχος έφτασε microέχρι το παρόν microέσω του Οmicroηρικού έπους της Ιλιάδας Η microνήmicroη των γεγονότων που διαδραmicroατίστηκαν αποκρυσταλλώθηκε στην λογοτεχνική έκφραση διατηρώντας πολύτιmicroες πληροφορίες βάση των οποίων microπορούmicroε να ανασυνθέσουmicroε το παρελθόν

Στην Ιλιάδα αναφέρεται η ύπαρξη ισχυρών αυτόνοmicroων πόλεων την microυκηναϊκή περίοδο (περ 1300 πΧ) Στη βrsquo ραψωδία παρατίθεται ο ldquoκατάλογος των νεώνrdquo ο οποίος περιγράφει την προέλευση και τον αριθmicroό της ναυτικής δύναmicroης που διέθεσαν οι Έλληνες στην εκστρατεία κατά της Τροίας Εκεί καταγράφονται 9 Φωκικές πόλεις που συνέβαλαν microε 40 πλοία Μεταξύ αυτών βρίσκεται και η Λίλαια Ένα άmicroεσο συmicroπέρασmicroα που θα microπορούσαmicroε να εξάγουmicroε από αυτή την αναφορά είναι ότι η δυνατότητα της να συmicroβάλλει οικονοmicroικά και στρατιωτικά σε ένα τέτοιο εγχείρηmicroα την κατατάσσει στις ισχυρές πόλεις της εποχής Αρχηγοί της Φωκικής microοίρας που ξεκίνησε από το λιmicroάνι της Κυπάρισσου [1] για να συmicromicroετάσχει στην εκστρατεία ήταν οι Σχεδίος και Επίστροφος [1] σηmicroερινή Αντίκυρα

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αυτάρ Φωκήων Σχεδίος και Επίστροφος ήρχον υίες Ιφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο

οι Κυπάρισσον έχον Πύθωνα τε πετρήεσσαν Κρίσαν τε ζαθέην και Δαυλίδα καὶ Πανοπήα οι τ᾽ Ανεμώρειαν και Υάμπολιν αμφενέμοντο οι τ᾽ άρα παρ ποταμόν Κηφισόν δίον έναιον

οι τε Λίλαιαν έχον πηγής έπι Κηφισοίο τοις δ᾽ άμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νήες έποντο

Ο Σχεδίος και ο Επίστροφος γιοι του Ιφίτου [1] που ήταν

γιος του μεγαλόψυχου του Ναυβόλου[2] ήταν αρχηγοί στους Φωκείς που είχαν την Κυπάρισσο και την απόγκρεμη Πύθωνα

και την πανίερη Κρίσα και τη Δαυλίδα και τον Πανοπέα και σ᾿ αυτούς που κατοικούσαν στην Ανεμώρεια και την Υάμπολη

και σ᾿ αυτούς που ζούσαν κοντά στο θείο ποταμό Κηφισό και που είχαν τη Λίλαια πάνω στις πηγές του Κηφισού

Μαζί μ᾿ αυτούς ακολουθούσαν σαράντα μαύρα καράβια

(Ιλιάδα βrsquo 517 ndash 524) Ο Σχεδίος σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεmicroο από τον Έκτορα στην microάχη γύρω από το

πτώmicroα του Πατρόκλου (Ιλιάδα ρrsquo 306) Ο Παυσανίας γράφει γιrsquo αυτόν ότι στη ζωγραφιά του Πολυγνώτου στον Θησαυρό των Κνιδίων στους ∆ελφούς απεικονιζόταν στεφανωmicroένος και κρατώντας microαχαίρι Ο πίνακας του Πολυγνώτου κοσmicroούσε την Λέσχη των Κνιδίων και ήταν γνωστός ως Νεκυία ή Κατάβασις Οδυσσέως Αναπαριστούσε σκηνή εmicroπνευσmicroένη από την λ ραψωδία της Οδύσσειας όπου ο ήρωας κατήλθε στον Άδη για να ζητήσει χρησmicroό από την σκιά του microάντη Τειρεσία Εκεί απεικονίζεται ο Σχεδίος στεφανωmicroένος και κρατώντας ξίφος να κοιτάζει τον Ορφέα Στον ίδιο πίνακα εικονιζόταν σε παιδική ηλικία και ο προπάτορας των Φωκέων Φώκος να δίνει ένα δαχτυλίδι στον Ιασέα

Το όνοmicroα του Επίστροφου στην σύγχρονη εποχή το 1973 δόθηκε σε ένα αστεροειδή του ∆ία microε τον κωδικό 23382 Epistrophos (4536 T-2)

Αναπαράσταση της Νεκυίας στην οποία εικονίζεται ο Σχεδίος

[1] Ο Ίφιτος ήταν microυθικός ηγεmicroόνας των Φωκέων και είχε λάβει microέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία [2] Ο Ναύβολος κατά τον Ηρόδοτο ήταν γιός του Φώκου και ιδρυτής της ∆ρυmicroαία

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Λίλαιαν δε των καλουμένων Ναίδων και θυγατέρα είναι του Κηφισού και από της νύμφης το όνομα τεθήναι τη πόλει φασί

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Η microυκηναϊκή πόλη της Λίλαιας που microνηmicroονεύεται στο έπος της Ιλιάδας βρισκόταν στον λόφο Θεοτόκος που συmicroπίπτει σήmicroερα γεωγραφικά microε την σηmicroερινή Κάτω Αγόριανη [1] Οφείλει το όνοmicroά της στην οmicroώνυmicroη ναϊάδα νύmicroφη κόρη του θεοποιηmicroένου Κηφισού

Ο τρόπος δόmicroησης των τειχών που διασώζονται είναι κυκλώπειος στην βάση ενώ στα ανώτερα επίπεδα έχει τραπεζιόσχηmicroη microορφή κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές φάσεις και χρονολογικές περιόδους κατασκευής τους Η πρώιmicroη φάση της τεχνικής οδηγεί τους αρχαιολόγους στο να τοποθετούν σε αυτή την περιοχή τον microυκηναϊκό οικισmicroό

Ο λόφος Θεοτόκος

[1] ∆εν υπάρχει ιστορική ταύτιση microεταξύ των δυο οικισmicroών αφού ο σηmicroερινός δηmicroιουργήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους της Άνω Αγόριανης

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Μια δεύτερη αναφορά στην Λίλαια γίνεται στον Οmicroηρικό Ύmicroνο στον Πύθιο Απόλλωνα όπου ο ποιητής περιγράφει το πως ο Απόλλωνας ίδρυσε το ναό στους ∆ελφούς αφού περιπλανήθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο microέρος

ένθεν δέ προτέρω έκιες εκατηβόλ Άπολλον Κηφισσόν δ άρ έπειτα κιχήσαο καλλιρέεθρον ός τε Λιλαίηθεν προχέει καλλίρροον ύδωρ

Κι άλλο προχώρησες microπροστά εκατηβόλε Απόλλων

Στον Κηφισό ευρέθηκες microε την ωραία κοίτη που απ᾿ τη Λίλαια το καλλίρροο νερό του αναβρύζει

Η πηγή του Κηφισού στην οποία θα αναφερθούmicroε παρακάτω βρίσκεται 1700 micro

ανατολικά της πόλης Σε όλα τα κείmicroενα της αρχαίας Ελληνικής γραmicromicroατείας ακόmicroη και αυτών που γράφτηκαν πολύ microεταγενέστερα η πόλη και η πηγή παρουσιάζονται πάντα microαζί Ο ποταmicroός Κηφισός ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά σηmicroαντικός για ένα microεγάλο κοmicromicroάτι του πληθυσmicroού της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας αφού αρδεύει τον κάmicroπο που ξεκινά από την πηγή του και καταλήγει στον Ορχοmicroενό και την Κωπαΐδα Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Λίλαια δεν χάθηκε ποτέ από τα λογοτεχνικά και γεωγραφικά συγγράmicromicroατα από την εποχή του Οmicroήρου έως και τον 19ο αιώνα

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Δωρική κατάβαση

Η πίεση της microυκηναϊκής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο προκάλεσε microεταξύ των άλλων

και την microετακίνηση κάποιων φυλών - τmicroηmicroάτων του Μια φυλή που θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο τους επόmicroενους αιώνες στην διαmicroόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ήταν οι ∆ωριείς

φεύγοντες δουλοσύνην προς Μηκηναίων

(Ηροδότου Ιστορικά ΙΧ 27)

Οι ∆ωριείς αρχικά ζούσαν σε ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου Κατά τον Ηρόδοτο αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν εγκαταλείποντας την γενέτηρά τους για να γλιτώσουν από την τυραννία των Μυκηναίων Τότε ξεκίνησε γι αυτούς microια περιπλάνηση αιώνων στην ηπειρωτική Ελλάδα Μετά από microια αρχική εγκατάσταση στην Ιστιαιώτιδα (Όλυmicroπος) κατέληξαν στην Πίνδο και συγκεκριmicroένα στην περιοχή του σηmicroερινού Μετσόβου Εκεί έλαβαν την ονοmicroασία Μακεδνοί Μια οmicroάδα της φυλής σε microεταγενέστερο χρόνο θα εξαπλωθεί προς τον βορά δηmicroιουργώντας το Μακεδονικό έθνος

Σε άγνωστη χρονική στιγmicroή κατά την διέλευσή τους από την Στερεά Ελλάδα microε προορισmicroό τον Όλυmicroπο ο microύθος θέλει τον Φώκο γιο του Ορτυνίωνα και αρχηγό ∆ωριέων προερχόmicroενων από την Κόρινθο να δίνει το όνοmicroά του στην περιοχή της Φωκίδας Η αρχική οmicroάδα που εγκαταστάθηκε σε αυτή την γη έmicroελλε να αναπτυχθεί γύρω από τον Παρνασσό και κυρίως στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού δηmicroιουργώντας την φυλή των Φωκέων

Μετά τον Τρωϊκό πόλεmicroο αρχίζει η φθίνουσα πορεία της Μυκηναϊκής Αυτοκρατορίας Οι ∆ωριείς microέχρι τότε περίmicroεναν στην σκιά της ιστορίας να αδράξουν την ευκαιρία για να επιστρέψουν στα πατρογονικά εδάφη Λόγω της αποmicroόνωσης είχαν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της φυλής Τον πρωτόγονο τρόπο ζωής όπου η επιβίωση στο σκληρό ηπειρωτικό έδαφος τους ανάγκαζε να ασχολούνται κυρίως microε την κτηνοτροφία και την υλοτοmicroία (δωριεύς σηmicroαίνει υλοτόmicroος) καθώς και τον αρχαϊκό γλωσσικό ιδιωmicroατισmicroό Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών οι υπόλοιποι Έλληνες τους κατέτασσαν στις υποδεέστερες πολιτισmicroικά φυλές Έτσι αυτοί οι ορεσίβιοι όταν οι λαοί της θάλασσας έκαναν την επίθεση τους στον microυκηναϊκό κόσmicroο προκαλώντας την κατάρρευσή του άρχισαν από το 1200 πΧ microε το πέρασmicroα της ∆εσκάτης να κατακλύζουν την νότια Ελλάδα Πρώτος σταθmicroός στην πορεία τους ήταν η ∆ρυοπίδα στην περιοχή των σηmicroερινών Καστελλίων όπου ίδρυσαν την περίφηmicroη ∆ωρική Τετράπολη

Το 1100 πΧ στο τέλος της εποχής του χαλκού η κάθοδος η πιο σωστά η επιστροφή των σιδεροφόρων ∆ωριέων εγκαινίαζε την microετάβαση στην περίοδο των σκοτεινών αιώνων Από το 1050 πΧ έως το 900 πΧ το microυκηναϊκό σύστηmicroα αποδοmicroείται πολιτικά και οικονοmicroικά Η γραmicromicroική Β ως γραφή εγκαταλείπεται Οι τέχνες και σηmicroαντικές οικονοmicroικές δραστηριότητες όπως το εmicroπόριο που είχε αναπτυχθεί microέσω των θαλάσσιων οδών στην Ανατολή παρακmicroάζουν Η ερήmicroωση των microυκηναϊκών αστικών κέντρων η δηmicroογραφική συρρίκνωση και η απαξίωση της microοναρχικής εξουσίας που ακολούθησαν ως συνέπειες της φθίνουσας πορείας δήλωνε την οριστική ρήξη microε το παρελθόν Το κενό που άφησε πίσω του ο Μυκηναϊκός πολιτισmicroός και η microετακίνηση των ∆ωριέων πυροδότησαν στην αρχή της γεωmicroετρικής περιόδου (1100 πΧ) microια ακολουθία γεωγραφικής ανακατανοmicroής των Ελληνικών φυλών η οποία καταλάγιασε στην αρχαϊκή (700 - 500 πΧ) Η παρακmicroή των σκοτεινών αιώνων οδήγησε σε ένα microαζικό ρεύmicroα φυγής και στον εποικισmicroό άλλων περιοχών Μεταξύ των άλλων και οι Φωκείς ίδρυσαν αποικία τον 9ο αιώνα πΧ στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από την Χίο Η νέα πόλη ονοmicroάστηκε Φώκαια και εξελίχθηκε σε microία από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ∆ηmicroιούργησε έναν νέο τύπο πλοίου την πεντηκόντορο που της έδωσε την δυνατότητα να πραγmicroατοποιήσει τα πρώτα microακρινά θαλάσσια ταξίδια και να ιδρύσει αποικίες στην Μεσόγειο Γνωστότερη όλων είναι η σηmicroερινή Μασσαλία στην Γαλλία που ιδρύθηκε το 600 πΧ

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Πεντηκόντορος

Το Κοινό των Φωκέων Σταδιακά από τον 8ο αιώνα οι φυλετικές οmicroάδες άρχισαν να συνθέτουν αστικά κέντρα

γύρω από microία ισχυρή θέση την ακρόπολη Περιφερειακά και σε χαmicroηλότερο επίπεδο συναθροίστηκαν κατοικίες και επαγγελmicroατικοί χώροι Παράλληλα δηmicroιουργήθηκαν τείχη που προστάτευαν την ζωή και την περιουσία του ατόmicroου καθώς και η οπλιτική φάλαγγα που ως ένα στρατιωτικό microέσο διασφάλιζε την ελευθερία του Η εξουσία που κατείχε ο microυκηναίος άνακτας ο microονάρχης πέρασε microέσω ενός νέου ιεραρχικού συστήmicroατος στην δικαιοδοσία των ευγενών εγκαινιάζοντας την αρχή του αριστοκρατικού πολιτεύmicroατος Έτσι από αυτό τον οικιστικό πυρήνα δηmicroιουργήθηκε η πόλη - κράτος της αρχαϊκής περιόδου

Κατά την διάρκεια της microεταβατικής περιόδου η οποία οδήγησε στην δηmicroιουργία των

πόλεων κρατών φαίνεται ότι η Λίλαια των microυκηναϊκών χρόνων εγκαταλείφθηκε και δηmicroιουργήθηκε microια νέα πόλη σε απόσταση 900 micro νοτιοανατολικά της παλιάς Η τοποθεσία που επιλέχθηκε στο δυσπρόσιτο ύψωmicroα Πύργος ή umlΠαλαιόκαστρο προσέφερε microεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και τον έλεγχο της κοιλάδας που ανοιγόταν microπροστά της Η πόλη εξαπλώθηκε αmicroφιθεατρικά στην ανατολική πλευρά του υψώmicroατος και σε microικρή απόσταση από την πηγή του Κηφισού

Σήmicroερα στα ερείπια της microπορούmicroε να διακρίνουmicroε την δυτική πλευρά της οχύρωσης που περιλαmicroβάνει ορθογώνιους πύργους καθώς και τmicroήmicroα της ακρόπολης Ο Παυσανίας όmicroως microας προσφέρει στο κείmicroενό του microια στοιχειώδη περιγραφή της προφανώς στην περίοδο ακmicroής

έστι δε εν Λιλαία θέατρον και αγορά τε και λουτρά έστι δε και θεών ιερά Απόλλωνος

το δε Αρτέμιδος αγάλματα δε ορθά εργασίας τε της Αττικής και της Πεντελήσι λιθοτομίας

ldquoΣτη Λίλαια υπάρχει θέατρο αγορά και λουτρά καθώς και ένα ιερό του Απόλλωνα και ένα της

Άρτεmicroης microε αγάλmicroατα όρθια Αττικής εργασίας από microάρmicroαρο Πεντέληςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 4)

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Πύργος των τειχών της πόλης κράτους της Λίλαιας

Λόγω των προτερηmicroάτων του το οικιστικό microοντέλο της πόλης κράτους έγινε πόλος έλξης για τους ανθρώπους της εποχής και σύντοmicroα η αύξηση του πληθυσmicroού άρχισε να δηmicroιουργεί κορεσmicroό Αυτός καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη καλλιεργήσιmicroης γης που θα κάλυπτε της αυξανόmicroενες διατροφικές ανάγκες των κατοίκων συγκυριακά φαινόmicroενα όπως περίοδοι δυσmicroενών κλιmicroατικών συνθηκών (ανοmicroβρία) αλλά και η αναζήτηση δρόmicroων για την διεξαγωγή εmicroπορίου προκάλεσε το δεύτερο microεγάλο κύmicroα του ελληνικού αποικισmicroού Στην περίπτωση της Λίλαιας όmicroως το πρόβληmicroα της δηmicroογραφικής αύξησης ίσως βρήκε έναν άλλο τρόπο επίλυσης Την δηmicroιουργία microιας κώmicroης η οποία βρίσκεται σε απόσταση 2 χλmicro ανατολικά της Λίλαιας γνωστή microε την ονοmicroασία Έρωχος

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Το 601 πΧ ξέσπασε ο Α΄ Ιερός Πόλεmicroος Οι Θεσσαλοί που έλεγχαν την ∆ελφική Αmicroφικτιονία κήρυξαν τον πόλεmicroο και τελικά κατέστρεψαν την Κρίσσα και την Κίρρα προβάλλοντας σαν αιτία την εκmicroετάλλευση των προσκυνητών του Μαντείου Οι Φωκικές πόλεις που είχαν συνταχθεί microε τις οmicroόφυλες τους υποδουλώθηκαν Το γεγονός αυτό έδρασε καταλυτικά οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση των κοινών δεσmicroών και της φυλετικής τους ταυτότητας και τελικά το 590 πΧ στην συγκρότηση του Φωκικού Κοινού Μιας οmicroοσπονδίας των πόλεων κρατών που είχε ως σκοπό να αντιmicroετωπίσοει τους επικυρίαρχους Η απελευθέρωση ήρθε το 571 πΧ όταν οι Βοιωτοί νικούν τους Θεσσαλούς και ο στρατός τους αναγκάζεται να εγκαταλείψει τα Φωκικά εδάφη Το 510 πΧ οι δυνάmicroεις των ενωmicroένων πλέον Φωκέων κατανίκησαν τους Θεσσαλούς στην microάχη της Υάmicroπολης και εγκαθίδρυσαν την ανεξαρτησία τους

Στην συmicroπολιτεία προσχώρησε ένας microεγάλος αριθmicroός πόλεων Από το βόρειο microέρος της επικράτειας η Λίλαια ο Έρωχος και η Χάραδρος Εκατέρωθεν του Κηφισού η Ελάτεια η Τιθορέα η Αmicroφίκλεια η ∆ρυmicroαία το Τεθρώνιο η Νεών οι Παραποτάmicroιοι η Τριταία οι Πεδιείς ο Λέδων οι Άβες και η Υάmicroπολη Από τα νότια του Παρνασσού η ∆αυλίδα και ο Πανοπέας ενώ από τις βόρειες πλαγιές του Ελικώνα το Φλυγόνιο η Στείριδα και η Άmicroβροσσος Από τα δυτικότερα οι πόλεις Κρίσσα Κυπάρισσος Εχεδάmicroεια και Ανεmicroώρεια καθώς και οι παραθαλάσσιες Κίρρα Αντίκυρα Μεδεώνας και Βούλις Έτσι η ένωση αυτή είχε στην κυριαρχία της ένα microεγάλο κοmicromicroάτι της ανατολικής Στερεάς που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο Στα σύνορά της είχε ανατολικά τους Λοκρούς νότια την Βοιωτία και βόρεια τους ∆ωριείς

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Οι πόλεις της Φωκικής συmicroπολιτείας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Ελάτεια ως πρωτεύουσα της συmicroπολιτείας και το ∆ελφικό Ιερό υπήρξαν δυο σηmicroεία αναφοράς στην ιστορία του Φωκικού Κοινού Όπως microας περιγράφει ο Στράβωνας

ldquoεπιφανέσταται δύο πόλεις Δελφοί τε και Ελάτειαrdquo (9 417)

Το Ιερό των ∆ελφών υπήρξε ένα κορυφαίο θρησκευτικό κέντρο Η ∆ελφική Αmicroφικτιονία που θεσmicroοθετήθηκε από τις Ελληνικές φυλές για την εποπτεία του εξελίχθηκε σε ένα όργανο microε τεράστια πολιτική επιρροή Η επιδίωξη των φυλών να την έχουν υπό τον έλεγχό τους στάθηκε αφορmicroή για σφοδρές πολεmicroικές συγκρούσεις πρωταγωνιστές των οποίων ήταν κυρίως οι Φωκείς

Η Ελάτεια ήταν η πρωτεύουσα της συνοmicroοσπονδίας Το διοικητικό κέντρο όmicroως ήταν το ldquoΦωκικόνrdquo Ένα ιδιότυπο οικοδόmicroηmicroα που είχε την microορφή κλειστού σταδίου και στο οποίο συνεδρίαζαν τα συλλογικά όργανα των Φωκέων όπως η εκκλησία του δήmicroου και η βουλή των πρυτανευόντων Εκεί εκλέγονταν επίσης οι τρεις Φωκάρχες Τα ερείπια του βρίσκονται 4 χλmicro νοτιοανατολικά της σηmicroερινής ∆αύλειας

Τριόβολο νόmicroισmicroα που κόπηκε στην Λίλαια το 480 πΧ

Νόmicroισmicroα της Λίλαιας του 300 πΧ

Η Λίλαια ήταν microια από τις τέσσερις πόλεις των Φωκέων που έκοψε νόmicroισmicroα στην περίοδο της ακmicroής της (περ τον 5ο αιώνα) Σε ασηmicroένια τριόβολα [1] που έχουν βρεθεί σε θησαυρό στην Άmicroφισσα εικονίζεται η νύmicroφη Λίλαια microε την συλλαβή ΛΙ ως ενδεικτικού της προέλευσης του στην πρόσθια όψη και ένα βούκρανο [2] στην οπίσθια Ο ταύρος αποτελούσε ιερό σύmicroβολο για τους Φωκείς και θυσιαζόταν προς τιmicroή του ήρωα και προπάτορα Φώκου Μια όmicroορφη αναφορά που συνδέει νοητά το σύmicroβολο του ταύρου microε την πηγή άρα υποδηλώνει τον ισχυρό δεσmicroό του Κοινού των Φωκέων microε την Λίλαια περιγράφει στα κείmicroενο του ο Παυσανίας γράφοντας ότι τα νερά που ανάβλυζαν από την πηγή του Βοιωτικού Κηφισού ιδίως το microεσηmicroέρι ακούγονταν σαν microούγκρισmicroα ταύρου ο ποταμός ενταύθα έχει τας πηγάς άνεισι δε εκ της γης ου τα πάντα μεθ ησυχίας αλλ ως τα πλείω συμβαίνειν μεσούσης μάλιστα τής ημέρας παρέχεται φωνήν ανερχόμενος

εικάσαις αν μυκωμένῳ ταύρω τον ήχον του ύδατος [1] Νοmicroισmicroατική υποδιαίρεση ίση microε το 13 της αξίας του οβολού [2] Κεφαλή ταύρου

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Έρωχος Το 480 πΧ ο Ξέρξης microετά την microάχη των Θερmicroοπυλών κατακλύζει την κοιλάδα του Κηφισού και ισοπεδώνει τις Φωκικές πόλεις Αιτία αυτής της καταστροφής ήταν το ότι οι Φωκείς microαζί microε τους Οπούντιους Λοκρούς τους Θεσπιείς και τους Σπαρτιάτες δεν παραδόθηκαν στους Πέρσες και αντιστάθηκαν Στην microάχη των Πλαταιών που ακολούθησε οι πόλεις που είχαν microηδίσει αναγκάστηκαν να πολεmicroήσουν microε την πλευρά των Περσών Οι υπόλοιπες δυνάmicroεις που είχαν αποmicroείνει παρά την καταστροφή που είχαν υποστεί έδωσαν το παρών στο πεδίο της microάχης ενισχύοντας τις Ελληνικές δυνάmicroεις

ldquoΠορευόμενοι γαρ ταύτη παρά τον Κηφισόν ποταμόν εδηίουν πάντα και κατά μέν έκαυσον Δρυμόν πόλιν

κατά δε Χαράδραν και Έρωχον και Τεθρώνιονrdquo

(Ηρόδοτος Ιστορικά VIII 33)

Το γεγονός της καταστροφής του Ερώχου από τους Πέρσες αποτέλεσε και την αφορmicroή για την πρώτη ιστορική καταγραφή την ύπαρξης του Σχηmicroατίζεται όmicroως το ερώτηmicroα του γιατί ο ιστορικός αναφέρει αυτό τον οικισmicroό αντί της Λίλαιας Σε παλαιότερα κείmicroενα οι ερευνητές υπέθεσαν ότι είτε η Λίλαια εκείνη την εποχή είχε καταληφθεί από τους αντιπάλους ∆ωριείς της γειτονικής Τετράπολης οι οποίοι είχαν microηδίσει ή ότι κάποια χρονική στιγmicroή έπεσε σε παρακmicroή και ο πληθυσmicroός της ενσωmicroατώθηκε στον γειτονικό Έρωχο Η τελευταία άποψη φαίνεται να είναι και η επικρατέστερη διότι σε ευρήmicroατα του Ιερού της ∆ήmicroητρας που χρονολογούνται στο 800 πΧ υπάρχουν κεραmicroίδια από την στέγη του που αναγράφουν ΛΙΛΑΙΕΩΝ Συνεπώς αφού ο Έρωχος βρίσκεται ανάmicroεσα στο ιερό και την Λίλαια και λόγω της εγγύτητας τους αποδεικνύεται ότι οι δύο πόλεις ήταν συγγενείς ∆εν θα microπορούσε λοιπόν να διαχωρίσουν την τακτική τους απέναντι στην περσική απειλή και να έχουν διαφορετική τύχη Τα αιτία που προκάλεσαν αυτή την περίοδο παρακmicroής της Λίλαιας είναι άγνωστα Μια πιθανή εξήγηση θα microπορούσε να είναι ότι αυτό το γεγονός είχε σχέση microε την microείωση του πληθυσmicroού που βίωσε η ελληνική περιφέρεια εκείνη την περίοδο εξαιτίας του αποικισmicroού

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ο λόφος του Αγίου Βασιλείου από ανατολικά

Τα ερείπια του Ερώχου βρίσκονται στον λόφο του Αγίου Βασιλείου σε απόσταση 1 χλmicro

βορειοανατολικά της πηγής του Κηφισού πάνω από το νεκροταφείο της σηmicroερινής Πολυδρόσου Στον χώρο διακρίνονται η βάση της οχύρωσης που περιβάλλει ένα τετράγωνο κτίσmicroα και άνδηρα όπου εκτεινόταν η πόλη Η ανάλυση του ονόmicroατος του έρως και χους (σε ελεύθερη απόδοση έρωτας για την γη) υποδηλώνει και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων του Άνθρωποι που η ειρηνική ενασχόλησή τους microε την γη τους ενέπνευσε κάνοντάς microας microέσω της ιστορίας κοινωνούς των όmicroορφων πολιτισmicroικών χαρακτηριστικών τους Ενδεικτικό του τρόπου ζωής τους αποτελεί επίσης το ότι microαζί microε τους Οπουντίους Λοκρούς ήταν οι microόνοι Έλληνες που δεν χρησιmicroοποιούσαν σκλάβους

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Οι Ιεροί Πόλεμοι

Οι Φωκείς ήταν microέλη της ∆ελφικής Αmicroφικτυονίας microιας οmicroοσπονδίας στην οποία

συmicromicroετείχαν δώδεκα Ελληνικές φυλές Το Αmicroφικτυονικό Συνέδριο γινόταν δυο φορές το χρόνο το φθινόπωρο στην Ανθήλη και την άνοιξη στους ∆ελφούς microε την ονοmicroασία Πυλαία εαρινή Οι εργασίες του Συνεδρίου περιελάmicroβαναν την ψήφιση θεmicroάτων που σχετίζονταν microε την εποπτεία της περιουσίας και της λειτουργίας του ιερού τον ορισmicroό των ιερέων και την διοργάνωση Πυθικών αγώνων Ο ρόλος της Αmicroφικτυονίας ήταν αρχικά θρησκευτικός αλλά αργότερα απέκτησε τεράστια πολιτική δύναmicroη Έτσι η προσπάθεια για τον έλεγχο αυτού του οργάνου από τις φυλές δηmicroιούργησε συγκρούσεις που έmicroειναν γνωστές στην ιστορία ως Ιεροί Πόλεmicroοι

Στον Α΄ Ιερό Πόλεmicroο (601 - 591 πΧ) όπως αναφέρθηκε προηγουmicroένως οι Θεσσαλοί αναδείχθηκαν νικητές απέναντι στις Φωκικές πόλεις κράτη Στον Β Ιερό Πόλεmicroο το 457 πΧ οι Αθηναίοι για την στάση που κράτησαν οι Φωκείς απέναντι στους Πέρσες τους βοήθησαν να πάρουν τον έλεγχο του microαντείου των ∆ελφών Αυτό βέβαια ήταν το πρόσχηmicroα διότι ουσιαστικά επιχειρούσαν εκmicroεταλλευόmicroενοι την συmicromicroαχία τους να αποκτήσουν microεγαλύτερη δύναmicroη στην Αmicroφικτιονία Έτσι η Φωκική συmicroπολιτεία εmicroφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο και άρχισε να παίζει σηmicroαίνοντα ρόλο στις Ελληνικές υποθέσεις κρατώντας τον έλεγχο του ιερού microέχρι το 421 πΧ Τα επόmicroενα χρόνια η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο Οι Φωκείς που είχαν υποχρεωθεί να προσχωρήσουν σε συmicromicroαχία κλήθηκαν το 362 πΧ να στείλουν στρατό όταν η Θήβα θέλησε να επεκταθεί στην Πελοπόννησο Η άρνηση τους να συmicromicroετάσχουν σε αυτή την εκστρατεία προκάλεσε την microήνη των συmicromicroάχων οι οποίοι για τιmicroωρία τους κατηγόρησαν ως ασεβείς προς το ∆ελφικό Ιερό Επέβαλλαν ένα εξοντωτικό πρόστιmicroο που προκάλεσε την αντίδραση των Φωκέων και οδήγησε στην ένοπλη αντιπαράθεση Το 356 πΧ οι Φωκείς εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόmicroηλο και συmicromicroαχώντας microε την Σπάρτη δηmicroιούργησαν ένα στρατό 5000 ανδρών και 500 ιππέων microε στόχο να καταλάβουν το Μαντείο και να ανατρέψουν την απόφαση Με την συmicromicroαχία επίσης συντάχθηκαν η Αθήνα και η Κόρινθος διευρύνοντας τον αριθmicroό των εmicroπλεκοmicroένων Έτσι ξέσπασε ο Γ΄ ιερός πόλεmicroος ∆υο χρόνια αργότερα ο φωκικός στρατός βρίσκεται αντιmicroέτωπος microε τον θηβαϊκό κοντά στον οικισmicroό Νέων [1] Κατά την διάρκεια της microάχης ο Φιλόmicroηλος τραυmicroατίζεται και microπροστά

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

στο ενδεχόmicroενο σύλληψης του αυτοκτονεί Για τους Φωκείς διαmicroορφώνεται microια ζοφερή κατάσταση προδιαγράφοντας την τραγική κατάληξη Την κρίσιmicroη εκείνη ώρα ο αδελφός του στρατηγού Ονόmicroαρχος ξεδιπλώνοντας τις ηγετικές του αρετές καταφέρνει να διασώσει ένα microέρος του στρατού αλλά και την συmicroπολιτεία αφού η διάλυση του θα σήmicroαινε και το τέλος της ο δε Φιλόμηλος εκθύμως αγωνισάμενος και πολλοίς τραύμασι περιπεσών εις τινα κρημνώδη τόπον συνεκλείσθη ουκ έχων δε διέξοδον και φοβούμενος την εκ της αιχμαλωσίας αικίαν

εαυτόν κατεκρήμνισε και τούτον τον τρόπον δους τω δαιμονίω δίκας κατέστρεψε τον βίον Ο δε συνάρχων αυτώ στρατηγός Ονόμαρχος διαδεξάμενος την ηγεμονίαν και μετά της ανασωζομένης δυνάμεως αναχωρήσας ανελάμβανε τους εκ της φυγής επανιόντας

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 31 4)

Ο Ονόmicroαρχος στην συνέχεια αναδείχθηκε αρχιστράτηγος και του παραχωρήθηκαν αυξηmicroένες εξουσίες Ως απόλυτος πλέον άρχοντας ξεκινάει την εφαρmicroογή ενός σχεδίου ανασύνταξης και αντεπίθεσης Αφαιρώντας αναθήmicroατα από το θησαυρό των ∆ελφών κόβει νοmicroίσmicroατα και συγκροτεί ένα microισθοφορικό στρατό 20000 οπλιτών και 1000 ιππέων Παράλληλα επισκευάζει τις οχυρώσεις των φωκικών πόλεων θωρακίζοντας τις και εξασφαλίζοντας την προστασία των κατοίκων τους Οι προετοιmicroασίες ακολουθώντας φρενήρεις ρυθmicroούς ολοκληρώνονται τον ίδιο χρόνο Τότε εξαπολύει microια τροmicroερή επίθεση που παρασύρει στην πορεία της το Θρόνιο την Άmicroφισσα τον Ορχοmicroενό Η δύναmicroη του στρατεύmicroατος αποδεικνύεται ασυγκράτητη και η στροφή της προς την Θεσσαλία αρχίζει να ανησυχεί σοβαρά την ηγέτιδα δύναmicroη του microακεδόνα Φιλίππου του Β΄ [2] Ο Ονόmicroαρχος διάγει δυο νίκες αναγκάζοντας τον microακεδονικό στρατό να υποχωρήσει στα εδάφη του Επίτευγmicroα που τον κατατάσσει ως microια microοναδική στρατιωτική προσωπικότητα αφού κατάφερε να δρέψει τις δάφνες τέτοιου εύρους νίκης έναντι της microακεδονικής φάλαγγας Ωστόσο οι ικανότητες του Ονόmicroαρχου δεν στάθηκαν ικανές για να αλλάξουν το πεπρωmicroένο Το 353 πΧ ο microακεδονικός στρατός νικάει τους Φωκείς στο Κρόκιο Πεδίο της Μαγνησίας Ο Φίλιππος εκτονώνει όλη του την οργή κρεmicroώντας τον Ονόmicroαρχο ενώ τους 3000 άνδρες που διασώθηκαν από την microάχη έδωσε την διαταγή να τους πνίξουν στην θάλασσα Στο παρασκήνιο αυτής της πολύ σκληρής πράξης διαγραφόταν η πολιτική σκοπιmicroότητα που δεν ήταν άλλη από την εmicroπλοκή των αmicroέτοχων microέχρι τότε Μακεδόνων στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας Ο microακεδόνας βασιλιάς προέβαλε την πολιτικοστρατιωτική του ισχύ και παρουσιαζόταν ως ο τιmicroωρός των ιερόσυλων του Ιερού των ∆ελφών Μετά την καταστροφή στο Κρόκιο οι Φωκείς αναδεικνύουν στρατηγό τον Φαύλλο ο οποίος όmicroως πεθαίνει σύντοmicroα από φυmicroατίωση Η ηγεσία δίνεται στον γιο του Ονόmicroαρχου Φάλαικο που όmicroως όχι microόνο δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του αλλά έπαιξε και ένα microοιραίο ρόλο στην ιστορία της συmicroπολιτείας Ο Φίλιππος αυτή την φορά χρησιmicroοποιεί την διπλωmicroατία αντί της στρατιωτικής ισχύος και αποmicroονώνει τους Φωκείς από τους συmicromicroάχους τους συνάπτοντας την Φιλοκράτειο ειρήνη Ο Φάλαικος συνειδητοποιώντας την άσχηmicroη τροπή προχωρά σε συmicroφωνία microε τον Φίλιππο και λιποτακτεί microε το στράτευmicroα των 8000 microισθοφόρων στην Πελοπόννησο εγκαταλείποντας τους Φωκείς στο έλεος των εχθρών τους

ο δε Φάλαικος εν τη Νικαία διατρίβων και θεωρών αυτόν ουκ αξιόμαχον όντα διεπρεσβεύσατο προς τον βασιλέα περί διαλύσεων γενομένης δε ομολογίας ώστε τον

Φάλαικον μετά των στρατιωτών απελθείν όποι βούλοιτο ούτος μεν υπόσπονδος εις την Πελοπόννησον απεχώρησε μετά των μισθοφόρων όντων οκτακισχιλίων οι δε Φωκείς

συντριβέντες ταις ελπίσι παρέδωκαν εαυτούς τω Φιλίππω

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 59 2) [1] Κοντά στην σηmicroερινή Τιθορέα [2] Πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Το 346 πΧ microετά από microια microακρά περίοδο εχθροπραξιών οι Μακεδόνες ως θριαmicroβευτές εισβάλλουν στην Φωκίδα και καταστρέφουν τις πόλεις της ανάmicroεσα σε αυτές και τον Έρωχο Στην Αmicroφικτιονία που πλέον οι Φωκείς δεν είχαν κανένα σύmicromicroαχο καταδικάζονται ως ιερόσυλοι και τους επιβάλλονται εξοντωτικές ποινές που περιλαmicroβάνουν την αφαίρεση των δύο ψήφων τους οι οποίες περνούν στους Μακεδόνες την επιβολή ετήσιου προστίmicroου 60 ταλάντων ως αποπληρωmicroή για την αφαίρεση των αναθηmicroάτων από το Μαντείο των ∆ελφών και ίσως η σκληρότερη όλων ο διοκισmicroός των φωκικών πόλεων

έδοξεν ουν τοις συνέδροις μεταδούναι τω Φιλίππω και τοις απογόνοις αυτού της Αμφικτυονίας και δύο ψήφους έχειν ας πρότερον οι καταπολεμηθέντες Φωκείς είχον τας δε πόλεις απάσας των Φωκέων κατασκάψαι και μετοικίσαι εις κώμας ων εκάστην μη πλείον έχειν οικιών πεντήκοντα μηδ΄ έλαττον διεστάναι σταδίου τας κώμας απ΄ αλλήλων έχειν δε Φωκείς την χώραν και φέρειν κατ΄ ενιαυτόν τω θεώ φόρον τάλαντα εξήκοντα μέχρις αν

εκτίσωσι τα απογραφέντα χρήματα κατά την ιεροσυλίαν

(∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη 16 60 1) Η λέξη διοκισmicroός προέρχεται από το ρήmicroα διοκίζω που σηmicroαίνει διασκορπίζω και χρησιmicroοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την πολιτική πράξη του διασκορπισmicroού του πληθυσmicroού microιας πόλης Ως ιστορικό προηγούmicroενο αναφέρεται microόνο ο διοκισmicroός που επέβαλαν το 385 πΧ οι Σπαρτιάτες στην Αρκαδική πόλη της Μαντινείας όπου οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν Στην περίπτωση των φωκικών πόλεων η ποινή εκτός από την εγκατάλειψη των πόλεων απαγόρευε στους κατοίκους τον συνοικισmicroό σε κοινότητες microεγαλύτερες των 50 ατόmicroων την εκτροφή αλόγων και την οπλοφορία Έτσι οι Φωκείς όχι microόνο έχασαν την ασφάλεια που τους παρείχε η πόλη κράτος αλλά και την ικανότητα αυτοάmicroυνας Ο κατακερmicroατισmicroός των πόλεων δηmicroιούργησε microικρότερες κοινότητες οι οποίες αναγκάστηκαν να ζήσουν στην ύπαιθρο υποβαθmicroίζοντας την ποιότητα της ζωής αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης Οι κάτοικοι του Ερώχου ίσως να δηmicroιουργήσει την πρώτη οικιστική εγκατάσταση στην χαράδρα που σχηmicroατίζει το ρέmicroα Ξηριάς [1] Μια περιοχή που όπως θα δούmicroε παρακάτω η συλλογική microνήmicroη θα χρησιmicroοποιήσει και αργότερα όταν υπάρξει η ανάγκη προφύλαξης του πληθυσmicroού [1] Η τοποθεσία Μαντάmicroια που βρίσκεται εκεί είχε την ονοmicroασία Παλιοχώρι Στην περιοχή microέχρι και τον 20ο αιώνα υπήρχαν επαγγελmicroατικές δραστηριότητες άmicroεσα εξαρτηmicroένες microε τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ο ∆ηmicroοσθένης που επισκέφθηκε ως απεσταλmicroένος των Αθηναίων την περιοχή το 343 πΧ περιγράφει ότι η κατάσταση ήταν τραγική αφού ο λαός που είχε εκδιωχθεί από τις πόλεις υπέφερε τούτων ω άνδρες Αθηναίοι δεινότερ᾽ ου γέγονεν ουδέ μείζω πράγματ᾽ εφ᾽ ημών εν τοις ελλησιν οίμαι δ᾽ ουδ᾽ εν τω πρόσθεν χρόνω τηλικούτων μέντοι και τοιούτων πραγμάτων κύριος εις ανήρ Φίλιππος γέγονεν δια τούτους ούσης της Αθηναίων πόλεως η προεστάναι των Ελλήνων πάτριον και μηδὲν τοιούτον περιοράν γιγνόμενον ον μεν τοίνυν τρόπον οι

ταλαίπωροι Φωκείς απολώλασιν ου μόνον εκ των δογμάτων τούτων έστιν ιδείν αλλὰ και εκ των έργων α πέπρακται θέαμα δεινόν ω άνδρες Αθηναίοι και ελεινόν ότε γαρ νυν

επορευόμεθ᾽ εις Δελφούς εξ ανάγκης ην οράν ημίν πάντα ταύτα οικίας κατεσκαμμένας τείχη περιηρημένα χώραν έρημον των εν ηλικία γύναια δε και παιδάρι᾽ ολίγα και πρεσβύτας ανθρώπους οικτρούς ουδ᾽ αν εις δύναιτ᾽ εφικέσθαι τω λόγω των εκεί κακών νυν όντων αλλά μην ότι τήν εναντίαν ποτέ Θηβαίοις ψήφον έθενθ᾽ ούτοι περί ημών υπέρ ανδραποδισμού

προτεθείσαν υμών έγωγ᾽ ακούω πάντων

Φοβερότερα από αυτά και σοβαρότερα άνδρες Αθηναίοι δεν συνέβησαν επί των ηmicroερών microας στους Έλληνες αλλά ούτε νοmicroίζω κατά τον προηγούmicroενο χρόνο Γι αυτές όmicroως τις σοβαρές υποθέσεις ένας microόνο άνδρας ο Φίλιππος έκρινε αποφασιστικά ενώ υπάρχει ακόmicroη η Αθήνα η οποία είναι πατροπαράδοτο να προΐσταται των Ελλήνων και να microην ανέχεται να γίνονται τέτοια πράγmicroατα Με ποιο λοιπόν τρόπο καταστράφηκαν οι δυστυχείς Φωκείς microπορεί κανείς να το αντιληφθεί όχι microόνον από τις αποφάσεις αυτές αλλά και από τις πράξεις που έγιναν Θέαmicroα φοβερό και αξιοθρήνητο άνδρες Αθηναίοι ∆ιότι τώρα τελευταία όποτε πηγαίνουmicroε στους ∆ελφούς είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να βλέπουmicroε όλα αυτά οικίες κατεστραmicromicroένες τείχη

γκρεmicroισmicroένα χώρα ερηmicroωmicroένη από τους άνδρες λίγες γυναίκες και microικρά παιδιά και γέροντες ανθρώπους σε ελεεινή κατάσταση Κανείς δεν microπορούσε microε τα λόγια του να εκφράσει το

microέγεθος των κακών που συνέβησαν τώρα εκεί (∆ηmicroοσθένη περί της Παραπρεσβείας 64 - 65)

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Όπως είδαmicroε στους Φωκείς επιβλήθηκε ποινή ετήσιας καταβολής 60 ταλάντων ως αποζηmicroίωση για την αφαίρεση του θησαυρού του Μαντείου των ∆ελφών Η αξία των αναθηmicroάτων που αποτιmicroήθηκαν στα 10000 αργυρά τάλαντα ήταν τεράστια για την εποχή Ως microέτρο σύγκρισης θα microπορούσαmicroε να λάβουmicroε τον ετήσιο προϋπολογισmicroό της Αθήνας που ανερχόταν στα 400 τάλαντα ή του microακεδονικού βασιλείου που έφτανε τα 1000 Τα αναθήmicroατα ήταν χρυσά αργυρά χάλκινα και σιδερένια Τα δυο πολύτιmicroα microέταλλα χρησιmicroοποιήθηκαν για να κοπεί νόmicroισmicroα που θα χρηmicroατοδοτούσε τον στρατό και τα οχυρωmicroατικά έργα ενώ τα υπόλοιπα θα microετατρέπονταν σε όπλα Οι Φωκείς κατέβαλαν δυο φορές τον χρόνο σε κάθε Πυλαία το ήmicroισυ της ετήσιας ποινής δηλαδή 30 τάλαντα

Φωκείς [κατέβ]αλον τριάκοντα τάλαντα εν Δελ[φ]ο[ύς] εν τα εαρινάν πυλαίαν άρχον[τ]ων Φω[κεύ]σι Αρχεδάμου Ελατειέος Κρίτωνος Ερωχού Μελίτωνος Ελατειέος Κρίτωνος Πο[]ου γραμ ατέοντος Τιμαρίνου ΕρωχούΆρχον[τ]ος Δελφοίς Παλαίου

Ευάνθεος βρυτανευόντων Θηβαγόρας Ελίνιος Ε[ύ]δοκος Επη[ρ]άτου Αρίστων []ητος Εύπολις Κλεοδάμου Κλέω[ν] Αινησιδάμου [Μ]νασέας Ευανγέλου Θεόδωρος Κρατείδα Τε[λ]έδ[αμ]ος Αλέξωνος Μάρτυρες Δελφών Θέρ[σ]ανδρος Ασχ[ρι]ώ[νδα] Αγέστρατος Δάρκεος Λ[ύ]σων [Χ]α[ρ]μα[ντ]ίδ[α ]χίδας Φωκέων Τυδ[εύ]ς Ελατεύς Νικόδωρος

Λιλαιεύς Ξενοπείθ[η]ς Ερωχός Λάκριτος Ελατεύ Νικόβουλος Ελατεύς οι Φωκείς κατέβαλαν τριάντα τάλαντα στους ∆ελφούς κατά την διάρκεια της εαρινής πυλαίας

microε τους άρχοντες των Φωκέων Αρχεδάmicroου από την Ελάτεια Κρίτωνα από τον Έρωχο Μελίτωνα από την Ελάτεια Κρίτωνα Πο[]ου και τον γραmicromicroατέα Τιmicroαρίνο από τον Έρωχο στον

άρχοντα των ∆ελφών Παλαίου του Ευάνθεος και στους πρυτάνεις Θηβαγόρα του Ελίνιου Εύδοκο του Επηράτου Αρίστωνα του []ητος Εύπολη του Κλεοδάmicroου Κλέωντα του Αινησιδάmicroου Μνασέα του Ευανγέλου Θεόδωρο του Κρατείδα Τελέδαmicroο του Αλέξωνα

Μάρτυρες ήταν από τους ∆ελφούς ο Θέρσανδρος του Ασχριώνδα ο Αγέστρατος του ∆άρκεος ο Λύσων του Χαρmicroαντίδα []χίδας και από τους Φωκείς ο Τυδεύς από την Ελάτεια ο Νικόδωρος από την Λίλαια ο Ξενοπείθης από τον Έρωχο ο Λάκριτος από την Ελάτεια και ο Νικόβουλος

από την Ελάτεια (∆ελφοί επιγραφή 336 πΧ)

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Από την επιγραφή που ουσιαστικά αποτελεί ένα πρακτικό παράδοσης των χρηmicroάτων της ποινής microπορούmicroε να εξάγουmicroε πολλά συmicroπεράσmicroατα Πρώτον ότι το χρηmicroατικό ποσό ήταν ιδιαίτερα microεγάλο αφού ένα τάλαντο αντιστοιχούσε σε έξι χιλιάδες ασηmicroένιες αττικές δραχmicroές Ποσό που τότε ήταν ικανό να καλύψει την microηνιαία microισθοδοσία 200 ανδρών που στελέχωναν microια Αθηναϊκή τριήρη Αυτό σηmicroαίνει ότι τα τριάντα τάλαντα που πλήρωσαν οι Φωκείς ισοδυναmicroούσαν microε 180000 δραχmicroές ή τον microηνιαίο microισθό 6000 ανδρών Το συνολικό ποσό είναι άγνωστο υπάρχει όmicroως δεύτερη επιγραφή στην οποία καταγράφεται η ενδέκατη καταβολή χρηmicroάτων Από το 338 πΧ όmicroως microετά την microάχη της Χαιρώνειας ο Φίλιππος microείωσε την ποινή στα 10 τάλαντα αφού οι Φωκείς είχαν κρατήσει τότε φιλοmicroακεδονική στάση Αυτό βοήθησε εκτός των άλλων και στο να επανακτήσει η συmicroπολιτεία την εδαφική της ακεραιότητα

πρόσοδος δε εγένετο [] παλαι[ού επί της] ηρινής πυλαίας μηνός Ενδυσπο[ιτροπίου]

επί Δαμοχάρεος άρχοντος εν Δε[λφοίς πρυτανευ]όντων Νικοδάμου Ηρακλείδα Χα[ριξένου Αλκιμά]χου Αισχύλου Χαιρεφάνους Πυθ[οδώρου Θράσωνος]

ιερομνημονούντων τώμ μετά Δα[όχου καὶ Θρασυδάου] [] ενδεκάτην καταφοράν οι Φωκ[είς απήνεγκαν]

(∆ελφοί επιγραφή 333 πΧ)

Παρατηρούmicroε κατά δεύτερον ότι οι εκπρόσωποι του Κοινού των Φωκέων προέρχονται

από τον Έρωχο και την Ελάτεια και ένας εξ αυτών από την Λίλαια Με αυτά τα δεδοmicroένα θα microπορούσαmicroε να υποθέσουmicroε ότι ο Έρωχος ήταν microια ισχυρή πόλη microέσα στο Φωκικό Κοινό είχε σηmicroαντική επιρροή από το 457 έως το 346 πΧ στο ιερό των ∆ελφών και την Αmicroφικτιονία και συνυπήρχε microε την Λίλαια η οποία το 333 πΧ δεν έχει microεν εγκαταλειφθεί αλλά σαφώς είχε χάσει την παλιά της ισχύ Αποδεικνύεται παράλληλα ότι εφόσον τα προνόmicroια που κατείχε ήταν απόρροια της στάσης του κατά την Περσική εισβολή ο Έρωχος δεν είχε microηδίσει

Η ακρόπολη και τείχη της Λίλαιας στην θέση Παλαιόκαστρο

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αιτωλική συμπολιτεία

Το 311 πΧ οι έριδες των διαδόχων του Αλεξάνδρου για τον έλεγχο της περιοχής και του περάσmicroατος των Θερmicroοπυλών οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωκικής συmicroπολιτείας Όmicroως ο Κάσσανδρος ένας εκ των διεκδικητών εισέβαλε και τελικά κατέλαβε την κοιλάδα του Κηφισού το 300 πΧ αποκόπτοντας την Λίλαια και τον Έρωχο

Από το 356 πΧ οι Φωκείς βρίσκονταν σε κατάσταση πολέmicroου και βίωναν ολοκληρωτικές καταστάσεις όπως η καταστροφή των πόλεων τους Έτσι όταν το 290 πΧ η Αιτωλική συmicroπολιτεία πρόβαλε ως κυρίαρχη δύναmicroη δεν αρνήθηκαν να συmicromicroαχήσουν microαζί τους Παρά όmicroως την προσχώρηση στο νέο Κοινό δεν δέχθηκαν να απολέσουν την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία τους

Η νέα Αιτωλική συmicroπολιτεία αντιmicroετώπισε το 279 πΧ στους ∆ελφούς την microεγάλη γαλατική επιδροmicroή κατά την οποία 300000 Κέλτες microε αρχηγό τον Βρέννο εισέβαλαν στην ηπειρωτική Ελλάδα microε στόχο τον θησαυρό του ∆ελφικού Μαντείου Η σφοδρή σύγκρουση στην οποία συmicromicroετείχαν και οι Λιλαιείς ανέδειξε νικητές τους Έλληνες Αυτό το γεγονός αποτέλεσε και την τελευταία αναλαmicroπή στην στρατιωτική ιστορία των Φωκέων

τούς δε ενταύθα ανθρώπους και επειδή ανῳκίσθη αυτοίς η πόλις ατύχημα εκ Μακεδονίας δεύτερον σφάς έμελλεν επιλήψεσθαι πολιορκηθέντες γαρ υπο Φιλίππου του Δημητρίου παρέστησαν κατά συνθήκας και εσήχθη φρουρά σφισιν ες την πόλιν έως ου ανήρ επιχώριος - όνομα δε οι ην Πάτρων - τούς τε εν ηλικία των πολιτών συνέστησεν επί

την φρουράν και κρατήσας τους Μακεδόνας μάχη ηνάγκασεν απελθείν σφάς υποσπόνδους Λιλαιείς δὲ αυτόν αντί της ευεργεσίας ταύτης ανέθεσαν ες Δελφούς

ldquoΤους κατοίκους της Λίλαιας και microετά τον επανοικισmicroό της πόλης τους ήταν γραφτό να τους βρει δεύτερο ατύχηmicroα από τους Μακεδόνες Είχαν πολιορκηθεί από τον Φίλιππο γιο του ∆ηmicroητρίου και αναγκάστηκαν να παραδοθούν microε συmicroφωνία Εγκαταστάθηκε στην πόλη τους φρουρά microέχρις ότου ένας ντόπιος ονοmicroαζόmicroενος Πάτρων microάζεψε τους κατοίκους που ήταν σε

στρατεύσιmicroη ηλικία νίκησε σε microάχη τους Μακεδόνες και τους ανάγκασε να φύγουν Οι Λιλαιείς για την υπηρεσία του αυτή ανάθεσαν στους ∆ελφούς ανδριάντα τουrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 3)

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Λίλαια πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄ (238 ndash 179 πΧ) όταν το 220 πΧ ο Μακεδόνας βασιλιάς κηρύττει τον πόλεmicroο [1] στην Αιτωλική Συmicroπολιτεία Ο Φίλιππος ως ιστορική προσωπικότητα έπαιξε σηmicroαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής Κατά τη διάρκεια της ηγεmicroονίας του ο ελληνικός κόσmicroος έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία microάρτυρας της εmicroπλοκής microιας ξένης δύναmicroης της Ρώmicroης στα εσωτερικά πολιτικοστρατιωτικά ζητήmicroατα του

Η Αθήνα στην προσπάθειά της να αντιmicroετωπίσει την microακεδονική απειλή συmicromicroαχεί microε τον Άτταλο τον Α΄ βασιλέα της Περγάmicroου Παράλληλα ζητά βοήθεια από τη νέα υπερδύναmicroη τους Ρωmicroαίους Η Σύγκλητος τότε αποφασίζει να αναmicroειχθεί αποστέλλοντας δύο τελεσίγραφα [2] και εmicroφανιζόmicroενη ως προστάτιδα δύναmicroη της Αθηναϊκής συmicromicroαχίας Έτσι οι επιχειρήσεις του ρωmicroαϊκού στρατού το φθινόπωρο του 200 πΧ ξεκινούν τον ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο

Οι Λιλαιείς εκmicroεταλλευόmicroενοι την συγκυρία προσχώρησαν σε αυτή την συmicromicroαχία στασίασαν microε αρχηγό τον Πάτρωνα κατά του Φιλίππου και κατεδίωξαν την Μακεδονική φρουρά Το βάθρο του ανδριάντα που του αφιέρωσαν οι Λιλαιείς για την απελευθέρωση της πόλης σώζεται σήmicroερα στο Μουσείο ∆ελφών microε επίγραmicromicroα

ldquoστάσε Λίλα[αια Πάτρ]ωνα αντιδιδο[ύσα θεώι]rdquo

Λίλαια στάσου απέναντι στον Πάτρωνα ανταποδίδοντας του τιmicroές θεού

Νόmicroισmicroα microε την microορφή του Τίτου Φλαmicroίνινου

Τον Ιούνιο του 197 πΧ οι αντιmicroαχόmicroενοι στρατοί ο microακεδονικός και ο ρωmicroαϊκός

συναντήθηκαν στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας Ο Φίλιππος συνετρίβη από τον Τίτο Φλαmicroίνινο (Titus Quinctius Flamininus) και βάση των σκληρών όρων που επιβλήθηκαν η Μακεδονία έχασε όλες τις κτίσεις της Έτσι οι Έλληνες microε την αυγή της Ρωmicroαϊκής εποχής θα βίωναν για πρώτη φορά στην ιστορία την υποτέλεια τους σε ένα ξένο κατακτητή [1] Συmicromicroαχικός Πόλεmicroος 220 - 217 πΧ [2] Το 200 και το 198 πΧ

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Μνημεία και τεχνουργήματα

Η πηγή του Κηφισού ή πηγή Αγίας Ελεούσας

Η πηγή του Κηφισού ήταν το σηmicroείο αναφοράς για όλες τις πόλεις που δηmicroιουργήθηκαν γύρω

της από την microυκηναϊκή έως την κλασσική περίοδο Όπως φανερώνουν τα αρχαία κείmicroενα οι δοξασίες και ο αρχαίος ναός που υπάρχει εκεί κατείχε εξέχουσα θέση ως λατρευτικός χώρος του ποτάmicroιου θεού Κηφισού και της κόρης του ναϊάδας νύmicroφης Λίλαιας

Οι ναϊάδες ήταν θεότητες του γλυκού νερού Μαζί microε την Άρτεmicroη θεωρούνταν προστάτιδες των κοριτσιών microέχρι την ενηλικίωση τους Οmicroοίως ο Απόλλωνας και οι ποτάmicroιοι θεοί ήταν προστάτες των αγοριών Χάρισαν το όνοmicroα τους σε πόλεις αφού η ύδρευση της κοινότητας ήταν ζωτικής σηmicroασίας για την επιβίωση της Στα νερά των πηγών τους προσδίδονταν ιαmicroατικές ιδιότητες ενώ ενέπνεαν την ποιητική έκφραση και την microαντική ικανότητα

Αξιόλογη είναι η έmicromicroεση σύνδεση της πηγής του Κηφισού microε το ∆ελφικό Ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας καταγράφοντας την πεποίθηση της εποχής που θέλει τον Κηφισό να τροφοδοτεί από κοινού τις κόρες του Κασταλία στους ∆ελφούς και Λίλαια microε το ζωογόνο νερό του

το ύδωρ τη Κασταλία ποταμού δώρον είναι του Κηφισού

(Παυσανία Φωκικά VIII 10)

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ο ναός του Κηφισού

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ωστόσο ο Οβίδιος παρουσιάζει microια όmicroορφη ποιητική εκδοχή για την νύmicroφη Λίλαια που

είναι διαφορετική Την ταυτίζει microε την νύmicroφη Λειριώπη την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Κηφισός Το όνοmicroά της σηmicroαίνει το πρόσωπο του νάρκισσου αφού λείριον ήταν microια ονοmicroασία του λουλουδιού νάρκισσος Ο microύθος την θέλει microητέρα ενός αγοριού που γεννήθηκε από την ένωση της microε τον ποτάmicroιο θεό Όταν αυτό το αγόρι έγινε άνδρας ερωτεύτηκε microε το ίδιο του το είδωλο και τελικά microην αντέχοντας τον ανεκπλήρωτο πόθο microεταmicroορφώθηκε σε λουλούδι

Αναπαράσταση ναϊάδας του 480 πΧ Εκείνος [1] που η φήμη του γιορτάζεται σε όλες τις πόλεις της Αονίας [2] έδινε αλάθητες απαντήσεις στους ανθρώπους που ζήταγαν τη συμβουλή του Η γαλάζια Λειριώπη ήταν η πρώτη που προκάλεσε την άμεμπτη φωνή του

Κάποτε ο Κηφισός την κύκλωσε στο τύλιγμα της ροής του και βίαια της προσέφερε την υδάτινη αγκαλιά του Σε λίγο καιρό από τότε η ομορφότερη των Νυμφών γέννησε ένα αξιαγάπητο αγόρι που ονόμασε Νάρκισσο

Γι΄ αυτόν ζήτησε συμβουλή αν έμελλε να δει την μακρινή εποχή της ώριμης ηλικίας και εκείνος προοιωνίζοντας αποκρίθηκε αν θα αναγνωρίζει τον εαυτό του

Για πολλά χρόνια η απάντηση έμοιαζε ανεξήγητη όμως τα γεγονότα η ερωτική μανία και ο παράξενος θάνατος του την επιβεβαίωσαν

(Οβίδιος Μεταmicroορφώσεις 3 342)

[1] Ο microάντης Τειρεσίας [2] Η Βοιωτία

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Βάθρα αγαλmicroάτων και δοmicroικά microέλη

Σήmicroερα στον χώρο της πηγής του Κηφισού ή Αγίας Ελεούσας είναι ορατά τα

υπολείmicromicroατα των αρχαιοελληνικών κατασκευών Μπορούmicroε να δούmicroε τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά microέλη του κρηναίου οικοδοmicroήmicroατος την αρχαία πλακόστρωτη δεξαmicroενή λαξευmicroένα καθίσmicroατα και βάθρα αγαλmicroάτων καθώς και τον microεγάλο αναληmicroατικό τοίχο που στήριζε τον αρχαίο ναό του Κηφισού ο οποίος αργότερα microετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική αφιερωmicroένη στον Άγιο Χριστόφορο

Λαϊκοί θρύλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη καθαρτηρίου που λειτουργούσε εδώ υποδεχόmicroενο τους επισκέπτες των βόρειων ελληνικών περιοχών στην πορεία τους προς το Μαντείο των ∆ελφών Η θέση microε το τοπωνύmicroιο ldquoΑϊ Καθάραrdquo που βρίσκεται πλησίον της πηγής microε microια microετατροπή του ονόmicroατος της Καθάρα ndash Καθάρια ndash Καθαρή ndash Καθαρτήριο πιθανά να προδίδει την τελετουργική χρήση της Η διαδικασία της κάθαρσης microε βασικά συστατικά το νερό και το αίmicroα των θυσιαζόmicroενων ζώων αποτελούσε microέρος πολλών θρησκευτικών τελετών Σε σχέση microάλιστα microε το θυσιαστήριο που υπάρχει σε κοντινή απόσταση αλλά και το γεγονός ότι οι Φωκείς για microεγάλη περίοδο είχαν στον έλεγχο τους το ∆ελφικό Ιερό ίσως δίνει microια δόση αλήθειας στον microύθο

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Πινάκιο microε microορφή Νύmicroφης (Λίλαια) 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Το παιδί microε την χήνα

Από τα αρχαία οικοδοmicroήmicroατα υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά microέλη διότι το υλικό τους

χρησιmicroοποιήθηκε για την κατασκευή του παρακείmicroενου βυζαντινού ναού Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα που κατά καιρούς ήρθαν στο φως είναι το microοναδικού ύφους γλυπτό που βρέθηκε εκεί το 1908 Πρόκειται για ένα εράσmicroιο έργο του 3ου αιώνα πΧ που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αρ 2772) και είναι γνωστό ως ldquoτο παιδί microε την χήναrdquo Εικάζεται ότι φιλοτεχνήθηκε σε αθηναϊκό εργαστήριο από τον γιο του Πραξιτέλη Κηφισόδοτο και είναι κατασκευασmicroένο από πεντελικό microάρmicroαρο Το γλαφυρό σχόλιο microιας επισκέπτριας που παρατηρεί ότι εξακολουθεί να ειρωνεύεται microε το παιδικό του χαmicroόγελο ακόmicroη και microετά από 2500 χρόνια αναδεικνύει την ποιότητα της τεχνικής και την εκφραστικότητα του γλυπτού Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να αφιερώνουν τα microικρά παιδιά τους σε ποτάmicroιες θεότητες Γεγονός που αναφέρει και ο Όmicroηρος για τον Αχιλλέα ότι δηλαδή ήταν ταmicroένος στον Σπερχειό (Ιλιάδα Ψ 141) Η παράλληλη ανακάλυψη της επιγραφής

ldquoΞενοφάνης Ξενοδώρα Ανδρίσκον Καφισώιrdquo

microας οδηγεί στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν ανάθηmicroα στον θεό Κηφισό

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής είναι η διαχρονική παρουσία πόλεων microε ισχυρή οχύρωση αλλά και η έλλειψη σηmicroαντικών microνηmicroείων ή ναών Αυτό προδίδει τα ολέθρια για την ζωή των κατοίκων αποτελέσmicroατα των συνεχών πολέmicroων και λεηλασιών Από τα λίγα αλλά σηmicroαντικά λόγω της σπανιότητας τους οικοδοmicroήmicroατα είναι το ιερό της ∆ήmicroητρας Βρίσκεται στην πλαγιά της ldquomicroεγάλης ράχηςrdquo και στη βόρεια έξοδο της Πολυδρόσου

Σχέδιο των ανασκαmicromicroένων microερών του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η περίοδος λειτουργίας του ξεκινάει από τους αρχαϊκούς χρόνους και διατηρείται έως

τους ελληνιστικούς Το οικοδόmicroηmicroα που είναι microερικώς ανασκαmicromicroένο σήmicroερα ήταν microία κλειστή πιθανά τετράγωνη κατασκευή της οποίας το σχήmicroα θυmicroίζει το Τελεστήριον στην Ελευσίνα Περιελάmicroβανε εξωτερικό περίβολο microε δωmicroάτια που έβλεπε εσωτερικά σε αίθριο Εικάζεται ότι εκεί υπήρχε ναΐσκος ή βωmicroός στον οποίο οδηγούσε πρόπυλο microε κλίmicroακα Η δυτική πλευρά του εξωτερικού περιβόλου που έχει αποκαλυφθεί έχει microήκος 7420 microέτρα

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η κλίmicroακα του ιερού της ∆ήmicroητρας

Η ανακάλυψη του τεmicroένους έγινε τυχαία microε την εύρεση αναθηmicroατικής πλάκας που αναφέρεται στην ∆ήmicroητρα και την κόρη της Περσεφόνη microε την τρίστιχη επιγραφή του 4ου αι πΧ

ldquoΜΝΑΣΙΚΛΕΣ ΔΑΜΑΤΡΙ

Κ[ΑΙ ΚΟΡ]ΑΙrdquo

Μερική ανασκαφή του χώρου πραγmicroατοποιήθηκε από το 1928 έως το 1934 από τον τότε έφορο Θηβών και microετέπειτα διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας Χρ Καρούζο ο οποίος καταγόταν από την Πολύδροσο Περίληψη των ευρηmicroάτων της ηmicroιτελούς ανασκαφής και το σχέδιό της microε αριθmicroό 451 του 1936 που είχαν συνταχθεί από τον Ιωάννη Τραυλό δηmicroοσιεύτηκαν από τον Β Πετράκο στο Αρχαιολογικό ∆ελτίο του 1972 Ανάmicroεσα στα ευρήmicroατα ήταν ένα χάλκινο αναθηmicroατικό αγγείο microε την υστεροαρχαϊκή επιγραφή του 5ου αι πΧ

ldquoΔΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙrdquo που πιστοποιεί ότι το ιερό ανήκε στον Έρωχο πήλινα ειδώλια microε παραστάσεις γυναικών ζώων και θεοτήτων πόρπες σκουλαρίκια χάλκινα και ασηmicroένια και λύχνοι

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Τάλαντα από τον ναό της ∆ήmicroητρας Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Στην αρχαιολογική συλλογή του microουσείου Άmicroφισσας παρουσιάζονται σπάνια

προκερmicroατικά χρήmicroατα (τάλαντα) microε την microορφή κρίκων που ανακαλύφθηκαν στο ιερό της ∆ήmicroητρας και χρονολογούνται τον 8ο αι πΧ σιδερένια καρφιά και βίδα της ίδιας περιόδου Από τον Έρωχο εκτίθενται δύο microελανόmicroορφοι κύλικες του 6ου αι πΧ Ο πρώτος αναπαριστά microαινάδα και ο δεύτερος πολεmicroική σκηνή Από την Λίλαια ιδιαίτερη θέση κατέχει ένα χάλκινο περίαπτο (κόσmicroηmicroα λαιmicroού) microε πτηνόmicroορφες λεπτοmicroέρειες του 8ου αι πΧ ένα microαρmicroάρινο ανάθηmicroα microε την microορφή κοριτσιού προσφορά στον ποτάmicroιο θεό του 3ου αι πΧ και ένα χάλκινο διάδηmicroα της γεωmicroετρικής περιόδου (περίπου 1000 ndash 700 πΧ)

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Κύλικα microε αναπαράσταση πολεmicroικής σκηνής 6ος αιώνας πΧ Λίλαια Αρχαιολογικό Μουσείο Άmicroφισσας

Την λατρεία της θεάς ∆ήmicroητρας ασκούσαν γυναίκες και η κυριότερη γιορτή της πανελλαδικά άρα και στο ιερό του Ερώχου ήταν τα Θεσmicroοφόρια Κατά τον Ηρόδοτο η τελετή διδάχθηκε την εποχή των Πελασγών στις γυναίκες από τις ∆αναΐδες σε ανάmicroνηση των νόmicroων που υπέδειξε η θεά η φέρουσα τους θεσmicroούς στους ανθρώπους ώστε να διάγουν ένα πολιτισmicroένο βίο αποβάλλοντας τον πρότερο βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής Όπως σχολίαζε και ο Κικέρων από τότε ο άνθρωπος απέκτησε την δυνατότητα όχι microόνο να ζει ευτυχισmicroένος αλλά και να πεθαίνει ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο Στα δρώmicroενα συmicromicroετείχαν microόνο παντρεmicroένες γυναίκες ενώ αποκλείονταν οι παρθένες οι εταίρες οι σκλάβες και οι άνδρες Παράλληλα λοιπόν ο εορτασmicroός λάmicroβανε και τον χαρακτήρα microιας αρχαίας εκδοχής της ηmicroέρας της γυναίκας η οποία συmicroβόλιζε τον σηmicroαντικό τους ρόλο στην ζωή της κοινότητας και την παράκληση τους για γονιmicroότητα και ευφορία Ως κορυφαία κέντρα λατρείας της ∆ήmicroητρας θεωρούνταν η Αθήνα και η Ελευσίνα σηmicroαντικές όmicroως ήταν και άλλες πόλεις στην Ελλάδα όπως η Σπάρτη η γειτονική ∆ρυmicroαία η Θήβα η Μίλητος οι Συρακούσες η Ερέτρια η ∆ήλος η Έφεσος κα Ο αποκλεισmicroός των ανδρών από την γιορτή αποτελούσε microια ιδιοmicroορφία η οποία ενέπνευσε τον Αριστοφάνη να γράψει το περίφηmicroο θεατρικό έργο Θεσmicroοφοριάζουσες Παρά όmicroως την προσέγγιση του κορυφαίου αρχαίου κωmicroικού στην πραγmicroατικότητα οι άνδρες ήταν υποχρεωmicroένοι να επιτρέπουν την συmicromicroετοχή των γυναικών να χορηγούν τα έξοδα της γιορτής και να τηρούν το άβατο που σηmicroειωτέον η παραβίαση του τιmicroωρούνταν microε την θανατική καταδίκη

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Τα Θεσmicroοφόρια διαρκούσαν τρεις microέρες microε αρχή την 11η του microήνα Πυανεψιώνος δηλαδή στις 27 Οκτωβρίου του σηmicroερινού ηmicroερολογίου Οι προετοιmicroασίες περιελάmicroβαναν τον ορισmicroό γυναικών που είχαν τελετουργικό ρόλο όπως οι δυο τελετάρχες που ονοmicroαζόντουσαν άρχουσαι οι αντλήτριες και οι ατθίδες στις οποίες θα αναφερθούmicroε παρακάτω καθώς και πράξεις καθαρmicroού όπως η αποχή των συmicromicroετεχουσών από κάθε ερωτική επαφή Την πρώτη ηmicroέρα την λεγόmicroενη Άνοδο γινόταν η ποmicroπή των Θεσmicroοφόρων προς το ιερό της θεάς η οποία σηmicroατοδοτούσε και την αρχή του εορτασmicroού Όπως περιγράφει ο Οβίδιος γυναίκες ντυmicroένες microε χιονόλευκους microανδύες και ξυπόλυτες πορεύονταν φέροντας τους θεσmicroούς δηλαδή τα νοmicroικά βιβλία που συmicroβόλιζαν την microετάβαση του ανθρώπου στον πολιτισmicroένο βίο και άλλα αντικείmicroενα που συνδέονταν microε τον microύθο της Περσεφόνης ή την γονιmicroότητα και προορίζονταν για αναθήmicroατα όπως πήλινα οmicroοιώmicroατα χοίρων και φιδιών στάχυα στολισmicroένα microε χρυσές κορδέλες ζυmicroαρένιους φαλλούς και κλαδιά πεύκου Επίσης τελετουργικά σκεύη και ζωντανά χοιρίδια που θα προσφέρονταν ως θυσία Τα αναθήmicroατα ρίχνονταν σε φρεάτιο που διέθεταν οι ναοί της ∆ήmicroητρας το οποίο κατέληγε σε ένα άδυτο υπόγειο χώρο Από εκείνη την στιγmicroή άρχιζε η Νηστεία Οι γυναίκες διέmicroεναν στον χώρο του ιερού τρώγοντας microόνο σησαmicroούντας που παρασκευάζονταν από microέλι και σουσάmicroι όπως τα σηmicroερινά παστέλια Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η νηστεία ως δοκιmicroασία συνέτεινε στη προσέγγιση του θείου Οι Θεσmicroοφοριάζουσες κοιmicroόντουσαν στο έδαφος πάνω σε κλαδιά λυγαριάς και άλλων ιεροβοτάνων microε αντιαφροδισιακές ιδιότητες Έτσι microέσω της microελαγχολικής διάθεσης που προκαλούσαν οι στερήσεις συmicromicroετείχαν στο πένθος της ∆ήmicroητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης Την νύχτα γινόταν η microύηση των γυναικών που περιελάmicroβανε πυρσοφορία επίδειξη των ιερών συmicroβόλων της θεάς και οmicroαδικό χορό Επίσης οι αντλήτριες σε microια πράξη χθόνιου συmicroβολισmicroού κατάλοιπου της προελληνικής πελασγικής λατρείας της Γαίας αναλάmicroβαναν την συλλογή των αναθηmicroάτων από τα φρεάτια Μετά τον εξαγνισmicroό τους η τέφρα αναmicroειγνύονταν microε σπόρους δηmicroητριακών δηmicroιουργώντας ένα υλικό microε microαγικές ιδιότητες που εξασφάλιζε τη γονιmicroότητα των χωραφιών Η τρίτη ηmicroέρα λεγόταν Καλλιγένεια και την ευθύνη της διοργάνωσης της είχαν οι laquoατθίδεςraquo Ήταν η ηmicroέρα πανηγυρισmicroού της ευφορίας της γης της ευτεκνίας και πολυτεκνίας των γυναικών Χαρακτηριστικό microέρος της αποτελούσε η θυσία των χοιριδίων σε ανάmicroνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέως τον οποίο κατάπιε η γη microαζί microε το κοπάδι του όταν ο Πλούτων άρπαξε την Περσεφόνη Ακολουθούσε κρεατοφαγία σε κλίmicroα ξεφαντώmicroατος και ευθυmicroίας όπου οι γυναίκες κορόιδευαν έσκωπταν λοιδορούσαν και microιλούσαν άσεmicroνα η microία την άλλη Αυτό εξηγείται διότι κατά τον microύθο όταν η ∆ήmicroητρα απελπισmicroένη και κουρασmicroένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε να αναπαυτεί στο Καλλίχορο Φρέαρ της Ελευσίνας βρέθηκε microια γριά η Ιάmicroβη που κατόρθωσε microε αστεία και παντοmicroίmicroες να κάνει την θλιmicromicroένη θεά να microειδιάσει

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Δωρική γλώσσα Η γλώσσα που microιλούσαν οι Λιλαιείς ήταν microια παραλλαγή της ∆ωρικής διαλέκτου που

σήmicroερα οι γλωσσολόγοι την διακρίνουν microε τον όρο Βορειοδυτική Ο Όmicroηρος από τα φύλα της Στερεάς που microιλούσαν αυτή την διάλεκτο αναφέρει τους Φωκείς τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς Η σύγχρονη επιστήmicroη έχει αποδείξει την χρήση της στην Ήπειρο την Ακαρνανία καθώς και την άmicroεση συγγένειά της microε την microακεδονική διάλεκτο

Η ∆ωρική διατήρησε πολλούς αρχαϊσmicroούς στο λεξιλόγιο της δίνοντας την αίσθηση microιας βαριάς microονότονης σταθερής και αριστοκρατικής γλώσσας Η Βορειοδυτική που κατατάσσεται στην ήπια ∆ωρική (Doris mitior) είχε τρία κύρια χαρακτηριστικά Την δοτική πληθυντικού που αλλάζει την κατάληξη -σι σε -οις (πχ από microείοσι σε microειόνοις) την χρήση της αρχαιότερης πρόθεσης εν αντί του εις (εν ∆ελφοίς) και την microετατροπή του -ερ- σε -αρ- (από microητέρα σε microατάρα) Ειδικά στην Φωκική ή ∆ελφική όπως είναι γνωστή λόγω των επιγραφών της περιόδου από τον 6ο αι πΧ έως τον 3ο αι microΧ υπάρχει η αλλαγή στην κατάληξη του απαρέmicroφατου από -ειν σε -εν (από φέρειν σε φάρεν) Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα χρήσης της Βορειοδυτικής ∆ωρικής στην περιοχή της Λίλαιας αποτελεί η επιγραφή ∆ΑΜΑΤΡΙ ΕΝ ΕΡΟΧ[ΟΙ που ανακαλύφθηκε στο Ιερό της ∆ήmicroητρας

Υπάρχουν αρκετές λέξεις που χρησιmicroοποιούνται microέχρι σήmicroερα στην ντοπιολαλιά της Πολυδρόσου και προέρχονται από την αρχαία διάλεκτο Η λέξη ούφλο που χρησιmicroοποιείται περιγράφοντας το αυγό που ψήνεται στην χόβολη microε τον φλοιό του προέρχεται από το έmicroφλοιον δηλαδή microε την φλούδα του ο χαλός (σιδερένιο κλαδευτήρι) από το δωρικό χαλή το λ΄βί (φρέσκο τρυφερό φασόλι) από το λοβός το λατσούδ΄ (κλαδί ελάτου) από το ελατίδιον το δραmicroάω (τρέχω) από το έδραmicroον κα

Εντυπωσιακή επίσης είναι και η προέλευση του σπάνιου γυναικείου ονόmicroατος Αλεφάντω που χρησιmicroοποιείται ως σήmicroερα στην Πολύδροσο Προέρχεται από την λέξη ανυφάντρα (υφαίνω - υφάντρια - υφάντρα) Η κατάληξη -τρια στα θηλυκά ονόmicroατα είναι δηλωτικό επαγγέλmicroατος και η προέλευσή της είναι microυκηναϊκή Στην λαογραφία microας είναι καταγεγραmicromicroένος ο διαχωρισmicroός microεταξύ υφάντριας και ανυφάντρας ως microια διαφορά στο επίπεδο άσκησης αυτής της τέχνης ∆ηλαδή microια υφάντρα microπορεί να υφάνει όmicroως η ανυφάντρα microπορεί και να διορθώσει τα λάθη της microε το να χαλάσει την ύφανση και να την ξαναπιάσει από το σηmicroείο του λάθους Έτσι είναι εύκολο να κατανοήσουmicroε την έννοια της επανύmicroφανσης και του προσώπου που την ασκεί της ανα - υφάντρας

Την πρώτη αναφορά της έχουmicroε στα οmicroηρικά έπη όπου η Πηνελόπη είναι ουσιαστικά microια ανυφάντρα όχι κατrsquo επάγγελmicroα αλλά προκειmicroένου να καθυστερήσει τους επίδοξους microνηστήρες που καραδοκούσαν να αρπάξουν το βασίλειο της Ιθάκης Την ηmicroέρα ύφαινε στον αργαλειό ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει

ένθα και ηματίη μεν υφαίνεσκεν μέγαν ιστόν νύκτας δ αλλύεσκεν επήν δαΐδας παραθείτο

(Οmicroήρου Οδύσσεια)

Η λέξη ανυφάντρα λοιπόν microετατράπηκε γλωσσικά microε τον χρόνο microε την συνηθισmicroένη αλλαγή του ν σε λ και έγινε αλυφάντρα - αλυφάντρω - αλυφάντω - αλεφάντω (στην Πολύδροσο προφέρεται Αλιφάντου)

Ανάλογη είναι και η προέλευση της λέξης παστή που ονοmicroάζεται η microάλλινη υφαντή κουβέρτα Αυτές οι κουβέρτες αποτελούσαν ένα πολύτιmicroο κοmicromicroάτι στα προικιά της νύφης κατά το εθιmicroοτυπικό του γάmicroου και προορίζονταν για την συζυγική κλίνη Κατά τον Λουκιανό (Νεκρικοί ∆ιάλογοι 233) παστός ονοmicroαζόταν το νυφικό δωmicroάτιο Η ρίζα της λέξης διατηρήθηκε ακόmicroη και κατά την βυζαντινή περίοδο όπου microε την ίδια έννοια υπήρχε η ονοmicroασία παστοπήγιον

Η Βορειοδυτική ∆ωρική διάλεκτος θα δεχθεί επιρροές τον 3ο αι πΧ εποχή κατά την οποία η αιτωλική συmicroπολιτεία θα προσαρτήσει τα εδάφη των Φωκέων ενώ αργότερα θα αντικατασταθεί πλήρως από την αττική διάλεκτο

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Μυθολογικές μορφές της πηγής του Κηφισού ldquoΓη δε διακεκριμένη αρίστη της Φωκίδος εστίν ή παρά τον Κηφισόν και φυτεύσαι και σπείρειν

και ανείναι νομάςrdquo

(Παυσανία Φωκικά ΧΧΧΙΙΙ 7)

Στις πηγές που έδιναν ζωή σε αυτόν τον εύφορο κάmicroπο οι Λιλαιείς λάτρευαν τον Κηφισό Η τοποθεσία σήmicroερα δεν έχασε τίποτα από την microαγεία και τον microυστικισmicroό που αποπνέει εδώ και χιλιάδες χρόνια Σε αυτό τον τόπο η ναϊάδα νύmicroφη Λίλαια λατρευόταν microαζί microε τον πατέρα της Κηφισό ως θεότητα της πηγής και του νερού

Ο άνθρωπος στενά συνδεδεmicroένος microε το περιβάλλον κατανοούσε την αmicroοιβαία εξάρτηση της ζωής και σεβόταν τα αγαθά που του παρείχε για την επιβίωση του Τα στοιχεία της φύσης έπαιρναν θέση στη συνείδησή του και υπόσταση στην φαντασία του Τα θεωρούσε ζώντες οργανισmicroούς microε microυθική διάσταση Στο πρόσωπο της Λίλαιας οι άνθρωποι τιmicroούσαν συmicroβολικά microια θηλυκή δύναmicroη της φύσης και την σηmicroασία του υδάτινου στοιχείου ως microιας δύναmicroης ζωής και γονιmicroότητας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ύμνος των Νυμφών

Νύμφαι θυγατέρες μεγαλήτορος Ωκεανοίο υγροπόροις γαίης υπό κεύθεσιν οικί έχουσαι

κρυψίδρομοι Βάκχοιο τροφοί χθόνιαι πολυγηθείς καρποτρόφοι λειμωνιάδες σκολιοδρόμοι αγναί αντροχαρείς σπήλυγξι κεχαρμέναι ηερόφοιτοι πηγαίαι δρομάδες δροσοείμονες ίχνεσι κούφαι φαινόμεναι αφανείς αυλωνιάδες πολυανθείς

συν Πανί σκιρτώσαι αν ούρεα ευάστειραι πετρόρυτοι λιγυραί βομβήτριαι ουρεσίφοιτοι αγρότεραι κούραι κρουνίτιδες υλονόμοι τε

παρθένοι ευώδεις λευχείμονες εύπνοοι αύραις αιπολικαί νόμιαι θηρσίν φίλαι αγλαόκαρποι

κρυμοχαρείς απαλαί πολυθρέμμονες αυξίτροφοί τε κούραι αμαδρυάδες φιλοπαίγμονες υγροκέλευθοι

Νύσιαι μανικαί παιωνίδες ειαροτερπείς συν Βάκχωι Δηοί τε χάριν θνητοίσι φέρουσαιmiddot έλθετ επ ευφήμοις ιεροίς κεχαρηότι θυμώι νάμα χέουσαι υγεινόν αεξιτρόφοισιν εν ώραις

Νύmicroφαι θυγατέρες του microεγαλόκαρδου Ωκεανού

Εσείς πού έχετε τις κατοικίες σας στα βάθη της γης σε δρόmicroους υδάτινους και κατοικείτε σε κρυφούς τόπους που αναθρέψατε τον Βάκχο γήινες

πού παρέχετε microεγάλη χαρά πού τρέφετε τους καρπούς και ζείτε στα λιβάδια Εσείς πού γυρίζετε στα λοξοειδή microονοπάτια οι αγνές που χαίρεστε τα σπήλαια

και περιπλανάστε στον αέρα ζείτε στις πηγές και κινείστε γρήγορα έχετε την δροσιά για φόρεmicroα και πόδια ελαφρά φανερώνεστε αλλά και δεν φαίνεστε

ζείτε στις κοιλάδες και έχετε πολλά άνθη microαζί microε τον Πάνα πηδάτε επάνω στα βουνά

ενθουσιαστικές πού βγαίνετε από τις πέτρες είστε λυγερόφωνες προέρχεστε από τις βρύσες και ζείτε στα δάση

είστε αρωmicroατισmicroένες παρθένες ντυmicroένες στα λευκά αποπνέετε ωραίες αύρες έχετε σχέση microε τους αιγοβοσκούς microε τους ποιmicroένες

είστε φίλες των θηρίων φέρετε ωραίους καρπούς χαίρεστε τους δρυmicroούς είστε απαλές τρέφετε πολλούς βοηθάτε την γεωργία

είστε κόρες που γεννηθήκατε microαζί microε τις βελανιδιές αγαπάτε τα παιγνίδια περπατάτε στα νερά

Νύσιες microανιακές θεραπευτικές ευχαριστείστε microε την άνοιξη microαζί microε τον Βάκχο και την ∆ηώ φέρνετε χαρά στους ανθρώπους

Ελάτε microε χαρούmicroενη καρδιά στις ιερές θυσίες και χύστε νερό υγιεινό σε εποχές πού βοηθούν την καρποφορία

(Ύmicroνος Ορφικών Μυστηρίων)

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Στην αρχαία τέχνη οι ναϊάδες αποτυπώθηκαν ως νέες όmicroορφες γυναίκες καθισmicroένες ή

ξαπλωmicroένες δίπλα σε πηγές κρατώντας microια υδρία ή πλαισιωmicroένες από πλούσια φυλλώmicroατα Σύmicroφωνα microε την ελληνική microυθολογία είχαν θεϊκή καταγωγή και τους αποδίδονταν microαντικές και ιαmicroατικές ιδιότητες Αποτελούσαν microαζί microε τους Σάτυρους την τιmicroητική συνοδεία του ∆ιονύσου ενώ συmicromicroετείχαν στις γιορτές των Θεών που ευνοούσαν την γονιmicroότητα Έδιναν τον έρωτα τους σε θεούς και σε ωραίους νέους ενώσεις από τις οποίες γεννιόντουσαν ήρωες microεγάλοι καλλιτέχνες ποιητές και σοφοί Τιmicroωρούσαν όmicroως σκληρά τις απιστίες αυτών που είχαν συνδεθεί microαζί τους

Στην microεταγενέστερη λαϊκή microας παράδοση τις συναντάmicroε ως νεράιδες microε φανερή την λεκτική και εννοιολογική τους συνάφεια (ναϊάδες - νεράιδες) και microε ονοmicroασίες όπως Αστέρω Γαρέφω Μηλίτσα Ζαφείρα Ασήmicroω κα Ο θρύλος τις θέλει τόσο όmicroορφες που άmicroα τις δει κανείς τρελαίνεται από αγάπη Έχουν microακριά ξανθά microαλλιά που τα χτενίζουν microε χρυσό χτένι και ωραία καταγάλανα αmicroυγδαλωτά microάτια Φορούν χρυσοΰφαντα φορέmicroατα microε λευκό αραχνοΰφαντο πέπλο καmicroωmicroένο από τις ίδιες Πλένουν στο ποτάmicroι τα ρούχα τους και τα απλώνουν στους γύρω θάmicroνους για να στεγνώσουν Αν τότε κάποιος τύχει να περάσει από εκεί τον γητεύουν και microόνο microε microαγικά ξόρκια θεραπεύεται

Ζουν τραγουδώντας και χορεύοντας και τα ανεmicroοσούρια (ανεmicroοστρόβιλοι) που δηmicroιουργούνται ξαφνικά είναι αποτέλεσmicroα των δαιmicroονικών χορών τους Αν θέλει κανείς τότε να τις δει πρέπει να ρίξει αλάτι και η νεράιδες θα εmicroφανιστούν Μπορεί microέσα στην αναστάτωση του αέρα να αρπάξει το λευκό πέπλο που φοράει στο κεφάλι και να ζητήσει ότι χάρη θέλει Μετά αυτή θα τον αφήσει να γυρίσει στο σπίτι του Το καλύτερο απrsquo όλα είναι να της γυρέψει το αθάνατο νερό ή κάποιο ρούχο γιατί αυτό γιατρεύει κάθε λογής αρρώστια Μπορούν επίσης να τις δούνε σαββατογεννηmicroένοι και αλαφροΐσκιωτοι ενώ αν κάποιος τους microιλήσει του παίρνουν την λαλιά

Έχουν ασυνήθιστες δυνάmicroεις αφού γίνονται αόρατες microεταmicroορφώνονται σε άλλα αερικά και microεταmicroορφώνουν ∆ιευθύνουν την ανθρώπινη τύχη και την καθορίζουν microάλιστα microε τις καλές ή κακές ευχές τους Άmicroα δούνε κανέναν πολύ ωραίο νέο τον αρπάζουν και γεννάνε τα παιδιά του τα οποία αφήνουν στα κλαδιά των δέντρων ντυmicroένα microε ολόλευκα microεταξωτά ρούχα για να τα βρει ο πατέρας τους Όταν κάποιος νέος κατορθώσει να αρπάξει το πέπλο της νεράιδας την σκλαβώνει και γίνεται σύζυγός του Αν όmicroως η νεράιδα microπορέσει να το πάρει πίσω εξαφανίζεται και γυρίζει στο κόσmicroο της Όταν φεύγει ο σύζυγός της πηγαίνει microυστικά στο σπίτι και περιποιείται τα παιδιά της που λέγονται νεραϊδογεννηmicroένα Αν ο άντρας της κάψει το microαντήλι την έχει δική του microέχρι να πεθάνει

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ο αγαπητικός των νεράιδων

Ήταν μια φορά ένας πολύ όμορφος νέος σαββατογεννημένος που δούλευε σαν ξυλοκόπος Μία ημέρα εκεί που έκοβε ξύλα δίψασε και πήγε να δροσιστεί στην πηγή Εκεί

παρουσιάστηκαν εφτά πολύ όμορφες γυναίκες που του είπαν ότι για την ομορφιά του θα τον βοηθούσαν να κόψει πολλά ξύλα και να τα φορτώσει Το ίδιο έγινε και τις επόμενες μέρες Οι νεράιδες τον συμπάθησαν τόσο που τον βοήθησαν πολύ και με τον καιρό τον

έκαναν πλούσιο Μια μέρα εκεί που κόβανε ξύλα τον ρώτησαν να τους πει ποια είναι η ομορφότερη απ όλες Αυτός όμως είχε πονηρέψει και τους είπε ότι έτσι όπως τις έβλεπε όλες μαζί δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν η ομορφότερη Έπρεπε λοιπόν να έρχεται μια νεράιδα κάθε μέρα για να την παρατηρεί και ύστερα να τους πει Το δέχθηκαν οι νεράιδες και

συμφωνήσανε να πηγαίνει από μία κάθε μέρα σ αυτόν και αφού τελείωσαν με τα ξύλα φύγανε

Κάθε μέρα λοιπόν ερχόταν μία - μία οι νεράιδες και τις εξέταζε γυμνές με όλη την ελευθερία Όταν όμως τελείωσε αυτό ήρθαν όλες μαζί και τον ανάγκασαν να τους πει ποια είχε τα περισσότερα κάλλη Αυτός προσπαθώντας να τις αποφύγει τις παρακάλεσε να περάσουν μια άλλη φορά γιατί τις έβρισκε όλες καλές και δεν ήξερε ποια να ξεχωρίσει Οι νεράιδες όμως θύμωσαν γιατί κατάλαβαν τον σκοπό του και τον τρέλαναν Από τότε οι συγχωριανοί του τον έβλεπαν να γυρνά σαν το αγρίμι στο βουνό και να ουρλιάζει ώσπου

μια μέρα χάθηκε εντελώς

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Ρωμαιοκρατία

Μετά το ∆εύτερο Μακεδονικό Πόλεmicroο η Αιτωλική Συmicroπολιτεία αν και υποστήριξε τη Ρώmicroη

στον πόλεmicroο κατά του Φιλίππου Ε άρχισε να αποκτά εχθρική στάση απέναντι της Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν οι όροι της συνθήκης παράδοσης οι οποίοι προέβλεπαν την προσάρτηση στην ρωmicroαϊκή κυριαρχία εδαφών που είχαν καταλάβει οι Μακεδόνες κατά την διάρκεια του πολέmicroου αλλά πριν την εισβολή τους ανήκαν στους Αιτωλούς Απέστειλαν πρεσβεία στη Ρώmicroη για να τροποποιήσουν την συmicroφωνία όmicroως η προσπάθεια τους απέτυχε Η συmicroπολιτεία αποφασίζει τότε να διώξει τους Ρωmicroαίους από την Ελλάδα Η πρωτοβουλία αυτή δεν βρήκε υποστηρικτές στις ελληνικές πόλεις και ως έσχατη λύση στράφηκαν στο Νάβι τύραννο της Σπάρτης και στον Αντίοχο Γ το Μέγα ηγεmicroόνα των Σελευκιδών

Το 192 πΧ ο Αντίοχος φτάνει στην ηπειρωτική Ελλάδα και καταλαmicroβάνει την Εύβοια Το επόmicroενο έτος οι Ρωmicroαίοι τον κατανικούν στις Θερmicroοπύλες αναγκάζοντας τον Αντίοχο να αποσύρει την προστασία του Οι Αιτωλοί φοβισmicroένοι από την εξέλιξη προσπαθούν να συνθηκολογήσουν αλλά οι Ρωmicroαίοι δεν δείχνουν καmicroία επιείκεια Ως επιλογές έχουν την υποταγή τους στη ρωmicroαϊκή κυριαρχία ή την καταβολή υπέρογκων φόρων Τελικά το 189 πΧ η Ρώmicroη και η Αιτωλική Συmicroπολιτεία συνάπτουν microια ειρηνευτική συνθήκη η οποία όmicroως ουσιαστικά την καθιστά υποτελή αφού πλέον απαιτείται η συγκατάθεση της Συγκλήτου σε οικονοmicroικά και πολιτικά ζητήmicroατα Έκτοτε αν και συνέχισε να υφίσταται κατrsquo όνοmicroα δεν θα αποτελούσε ξανά υπολογίσιmicroη δύναmicroη Με αυτό τον τρόπο γράφτηκε το τέλος microιας εποχής κατά την οποία άνθισαν τα Κοινά των πόλεων κρατών όπως αυτό των Φωκέων

Το 146 πΧ οι Ρωmicroαίοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου Την άνοιξη αυτού του έτους η αχαϊκή συmicroπολιτεία κήρυξε τον πόλεmicroο εναντίον της Σπάρτης Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της Ρώmicroης αφού οι Λακεδαιmicroόνιοι ήταν σύmicromicroαχοι της Μετά την ήττα του στρατού της αχαϊκής συmicroπολιτείας όσα κράτη τήρησαν φιλική ή ουδέτερη στάση έναντι της Ρώmicroης όπως η Σπάρτη η Αθήνα και microερικά Κοινά τα οποία ήταν ήδη υποτελή όπως των Αιτωλών διατήρησαν την αυτοδιοίκηση τους Όσοι συντάχθηκαν microε την αχαϊκή συmicroπολιτεία microεταξύ αυτών και οι Φωκείς υπάχθηκαν στην αρmicroοδιότητα του ανθυπάτου της Μακεδονίας

Οι Ρωmicroαίοι θέλησαν από την πρώτη στιγmicroή να κυβερνήσουν microε ένα σκληρό τρόπο Εφάρmicroοσαν τη διοικητική πρακτική του divide ut regnes δηλαδή διαίρει και βασίλευε και εκmicroεταλλευόmicroενοι την διάσπαση των Ελλήνων πέτυχαν να τους κρατούν αποδυναmicroωmicroένους ∆ιέλυσαν τα Κοινά κατάργησαν τα δηmicroοκρατικά πολιτεύmicroατα των πόλεων κρατών και εγκαθίδρυσαν Ρωmicroαίους αξιωmicroατούχους ή φιλορωmicroαίους Έλληνες κυβερνήτες Με την κατάργηση της δηmicroοκρατίας οι Έλληνες έχασαν την ελευθερία τους και τα πολιτικά τους δικαιώmicroατα

Σε οικονοmicroικό επίπεδο επιβλήθηκε βαριά φορολογία που έγινε η αιτία να εκτοξευθεί η φτώχεια Η πολιτική και οικονοmicroική καταπίεση προκάλεσε την γενικότερη παρακmicroή και αυτή microε την σειρά της την σοβαρή microείωση του πληθυσmicroού από τις αρρώστιες και την φτώχεια Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε microία πραγmicroατικότητα όπου η ανέχεια αυξανόταν εξαιτίας της λεηλασίας των καλλιεργειών της υπαίθρου από τις λεγεώνες οι κοινότητες εξασθενούσαν από την δηmicroογραφική συρρίκνωση αποτέλεσmicroα των στρατολογήσεων και της αιχmicroαλωσίας για την κατασκευή δηmicroόσιων έργων και η αποmicroόνωση λόγω της επιβολής απαγόρευσης της επικοινωνίας microεταξύ των ελληνικών πόλεων περιόριζε τον ζωτικό χώρο Τη δυσαρέσκεια από τη σκληρή διοίκηση των Ρωmicroαίων εκmicroεταλλεύτηκε ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ΣTprime ο οποίος καλώντας τους Έλληνες να επαναστατήσουν κήρυξε το 88 πΧ στη Μικρά Ασία τον πόλεmicroο εναντίον των Ρωmicroαίων Η Αθήνα η Βοιωτία και άλλες πόλεις υπολογίζοντας στη βοήθεια του Μιθριδάτη ανταποκρίθηκαν και επαναστάτησαν Τότε ο βασιλιάς του Πόντου ξεκίνησε microια εκστρατεία στην Ελλάδα κερδίζοντας την υποστήριξη αρκετών άλλων Η σύγκρουση microε τις ρωmicroαϊκές λεγεώνες του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα ήταν αναπόφευκτη και οι microάχες που θα ακολουθούσαν έmicroελλε να microετατρέψουν την καρδιά της κεντρικής Ελλάδας σε ερείπια

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Το πρώτο πλήγmicroα δέχθηκαν οι πόλεις της κοιλάδας του Κηφισού λόγω της νευραλγικής τους θέσης αλλά όπως όλα δείχνουν και της φιλορωmicroαϊκής στάσης τους Ο Πόντιος στρατηγός Ταξίλης στην κατάβαση του προς την νότια Ελλάδα κατέλαβε την microακεδονική Αmicroφίπολη και στην συνέχεια χωρίς να συναντήσει άλλη αντίσταση προέλασε δια microέσου της Θεσσαλίας προς την Φωκίδα Εκεί ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του πολιορκώντας την Ελάτεια Οι δυο στρατοί που η συνολική τους δύναmicroη υπερέβαινε τους 200000 άνδρες συγκρούστηκαν αρχικά στην microάχη της Χαιρώνειας το 86 πΧ και εν συνεχεία στην microάχη του Ορχοmicroενού το 85 πΧ Οι Ρωmicroαίοι κατέπνιξαν την επανάσταση και η τιmicroωρία για τις επαναστατηmicroένες πόλεις ήταν βαριά αφού προχώρησαν σε βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην Αθήνα το 86 πΧ και στη Θήβα την επόmicroενη χρονιά Όσο για τους κατοίκους των Φωκικών πόλεων η microοίρα φαίνεται ότι στάθηκε το ίδιο τραγική Όλο αυτό το χρονικό διάστηmicroα οι περιοχές τους υπέφεραν όχι microόνο από τον πόλεmicroο αλλά και από την καταστροφή της γεωργικής παραγωγής αφού το σύνολο των δυο στρατευmicroάτων συντηρούνταν από την λεηλασία της

Ότι όmicroως οι Έλληνες δεν κατάφεραν microε τα όπλα το πέτυχαν microε το πνεύmicroα Οι Ρωmicroαίοι παρά την σκληρή στάση που υιοθέτησαν σταδιακά άρχισαν να εκτιmicroούν τον πολιτισmicroό και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Γοητεύτηκαν από τους ναούς τα αγάλmicroατα τα θέατρα αλλά και τις γιορτές Γνώρισαν δασκάλους λόγιους και δηmicroιουργούς των καλών τεχνών Στην αρχή θέλησαν microε τις αρπαγές έργων τέχνης να φωτίσουν microε το κλέος του ελληνικού πολιτισmicroού την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους Στην συνέχεια όmicroως microελέτησαν και εφάρmicroοσαν την αισθητική προσέγγιση και την τεχνική τους σε δηmicroόσια κτίρια αγάλmicroατα κα Εmicroπλούτισαν τον πολιτισmicroό τους υιοθετώντας την ελληνική παιδεία και τους διδασκάλους της microαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα η οποία microιλιόταν σε όλες τις ανατολικές επαρχίες και τα εmicroπορικά κέντρα microεταφράζοντας λογοτεχνικά έργα εισάγοντας την τραγωδία και την κωmicroωδία στο θέατρο και αναπτύσσοντας την ρητορική Έτσι microέσα από την συνύπαρξη των δυο λαών και την πολιτιστική ανταλλαγή δηmicroιουργήθηκε ένα νέο microείγmicroα που ονοmicroάστηκε ελληνορωmicroαϊκός πολιτισmicroός

Τον 1ο αιώνα microΧ η Ρωmicroαϊκή Αυτοκρατορία ήταν κοσmicroοκράτειρα Η έλλειψη εmicroφύλιων συγκρούσεων και η ανυπαρξία εχθρών εκτός συνόρων έδωσαν την ευκαιρία στο κράτος να αναδιοργανωθεί σε τοmicroείς όπως η οικονοmicroία το δίκαιο ο στρατός και η διοίκηση Οι microεταρρυθmicroίσεις βοήθησαν στο να επικρατήσει τάξη ασφάλεια δικαιοσύνη καθώς και στο να εξοmicroαλυνθούν οι microεγάλες κοινωνικές διαφορές ∆ηmicroιούργησαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για να ανθίσουν όλες οι ειρηνικές επαγγελmicroατικές και κοινωνικές ασχολίες

Αυτή η περίοδος γαλήνης και ευmicroάρειας ονοmicroάστηκε Pax Romana [1] και διήρκεσε περίπου από το 27 πΧ microέχρι το 180 microΧ Στην διάρκεια αυτής της περιόδου η Ελλάδα σταδιακά άρχισε να αποκτά την παλιά της αίγλη κυρίως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ελληνόφιλου αυτοκράτορα Αδριανού Από κοινού microε το λόγιο Ηρώδη τον Αττικό ο Αδριανός προχώρησε σε εκτεταmicroένα έργα ανοικοδόmicroησης

[1] Ρωmicroαϊκή ειρήνη

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Το 150 microΧ ο Έλληνας φυσικός και φιλόσοφος Κλαύδιος Πτολεmicroαίος συγγράφει το εξάτοmicroο έργο Γεωγραφική Υφήγησις Μια χαρτογράφηση της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας Εκεί καταγράφει την Λίλαια η οποία εντάσσεται στην περιοχή ∆ωρίδας Η ελληνική χερσόνησος κατά την ρωmicroαϊκή διοικητική διαίρεση αποτελεί την επαρχία Αχαΐας (Provincia Achaia) microε έδρα την Κόρινθο

Μεταφρασmicroένη σελίδα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως από microεσαιωνικό αντίγραφο

Τmicroήmicroα χάρτη του Πτολεmicroαίου microε την θέση της Λίλαιας (Lilea)

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Από την ρωmicroαϊκή περίοδο υπάρχουν ταφικά microνηmicroεία στην θέση Σεντούκα του αρχαίου λατοmicroείου καθώς και στην περιοχή Μαντάmicroια ∆ύο επιγραφές οι οποίες βρέθηκαν η πρώτη στην ευρύτερη περιοχή της σηmicroερινής Πολυδρόσου και η δεύτερη στην Λίλαια δίνουν το στίγmicroα της ύπαρξης της και microαρτυρούν microια σύντοmicroη άνθιση που συmicroπίπτει microε την ευδαιmicroονέστερη περίοδο της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Η πρώτη επιγραφή βρίσκεται σήmicroερα στην κεντρική πλατεία της Πολυδρόσου και αποτελεί microάλλον βάθρο αγάλmicroατος

[]ΕΒΑΣΤΩΗ ΑΝΤΩ[]

Σεβαστό Αντωνίνο ()

(Πολύδροσος ίσως του 2ου αι microΧ)

Πιθανά το άγαλmicroα ήταν αφιερωmicroένο σε αυτοκράτορα της δυναστείας των Αντωνίνων Στον Αντωνίνο Πίο (Πίος σηmicroαίνει ευσεβής) που κυβέρνησε από το 138 έως το 161 microΧ ή στον Μάρκο Αυρίλιο Αντωνίνο Αύγουστο που ήταν αυτοκράτορας από το 161 έως το 180 microΧ Οι Αντωνίνοι ακολούθησαν microια φιλειρηνική πολιτική που δηmicroιούργησε ευηmicroερία στην ρωmicroαϊκή επικράτεια Εκείνη την περίοδο υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισmicroό και microια περιρρέουσα πνευmicroατική ανάταση που εκφραζόταν microε εξαίρετα δείγmicroατα τέχνης και διάνθιση των φιλοσοφικών τάσεων

Τα αυτοκρατορικά αγάλmicroατα όπως αυτό της Λίλαιας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλές απεικονίσεις του ηγεmicroόνα Εξέφραζαν microέσω ενός εικονιστικού προτύπου το οποίο υπαγορευόταν απευθείας από αυτόν το πολιτικό και ηθικό σύστηmicroα αξιών της ιδεολογίας του και αποτελούσε το ισχυρότερο microέσο προπαγάνδας στην αχανή ρωmicroαϊκή επικράτεια Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες microε δηλωmicroένη την προτίmicroηση τους προς τον ελληνικό πολιτισmicroό και τρόπο ζωής απεικονίστηκαν γενειοφόροι όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι και microε ελληνικό ένδυmicroα Οι ανδριάντες ήταν τοποθετηmicroένοι σε δηmicroόσιους χώρους υπενθυmicroίζοντας καθηmicroερινά την παντοδυναmicroία του αυτοκράτορα και αντικαθιστώντας την φυσική του παρουσία Μπροστά τους έδιναν όρκο πίστης οι στρατιώτες παρείχαν άσυλο σε όποιον κατέφευγε δίπλα τους ενώ η καταστροφή τους συνεπαγόταν πολύ αυστηρές ποινές

Χρηmicroατοδότες και αναθέτες των αυτοκρατορικών ανδριάντων ήταν συνήθως οι επίσηmicroες αρχές της πόλης διάφοροι αξιωmicroατούχοι ιερείς αλλά και ιδιώτες αφού πρώτα είχαν λάβει την κατάλληλη άδεια Με την ανίδρυση ενός αγάλmicroατος επιδίωκαν να δείξουν την ευγνωmicroοσύνη τους προς τον ηγεmicroόνα για την εύνοια που πιθανόν τους είχε δείξει ή και να κερδίσουν το ενδιαφέρον του Πως όmicroως microια φτωχή πολίχνη όπως η Λίλαια εκείνης της εποχής θα microπορούσε να χορηγήσει την κατασκευή ενός τέτοιου αγάλmicroατος Οι εκδοχές που ίσως θα πρέπει να εξετάσουmicroε είναι δύο Η πρώτη είναι ότι πράγmicroατι η πόλη κατάφερε να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό Η δεύτερη έχει να κάνει microε την ιδιωτική χορηγία που επίσης ήταν ένας συνηθισmicroένος θεσmicroός εκείνη την περίοδο Αρκετές φορές και επιβαλλόmicroενος ως ηθική πίεση του κοινωνικού συνόλου προς ένα πλούσιο πολίτη Ο Ρωmicroαίος ιστορικός ∆ίων Κάσσιος (163-235 microΧ) αναφέρει στο έργο του Ρωmicroαϊκά ότι ο Αντωνίνος ο Ευσεβής συγκρότησε τρεις λεγεώνες την 5η την 6η και την 7η στρατολογώντας γηγενείς της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Κεντρικής Ελλάδας Η κάθε λεγεώνα αποτελούνταν από 16000 βαριά οπλισmicroένους στρατιώτες που υπηρετούσαν για 25-30 συνεχή χρόνια Στο σώmicroα είναι πολύ πιθανό να υπηρέτησαν και Λιλαιείς Έτσι κάποιος από αυτούς ίσως στάθηκε τόσο τυχερός ώστε κατάφερε όχι microόνο να επιβιώσει αλλά να αναρριχηθεί στην ιεραρχία και microε την ολοκλήρωση της θητείας του να επιστρέψει στην Λίλαια Η οικονοmicroική άνεση που είχε αποκτήσει του έδωσε την δυνατότητα να διαθέσει τα χρήmicroατα για την κατασκευή του αγάλmicroατος Το 212 microΧ ο αυτοκράτορας Καρακάλλας έδωσε στους επίλεκτους στρατιώτες των λεγεώνων της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας το δικαίωmicroα του Ρωmicroαίου πολίτη Την περίοδο αυτή πάνω από 150000 Έλληνες λεγεωνάριοι microε τις οικογένειές τους έγιναν ισότιmicroοι πολίτες της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας

Αδι[αβηνικόν] Παρθικό[ν Ευ]σεβή

Ευτυχή μέγιστον Λιλαιέων η πόλις

(Λίλαια επιγραφή τέλος 2ου αι microΧ)

Η επιγραφή της Λίλαιας αναφέρεται τιmicroητικά στον Σεπτίmicroιο Σεβήρο επονοmicroαζόmicroενο και Παρθικό Ο Σεβήρος που κυβέρνησε από το 193 - 211 microΧ πήρε το προσωνύmicroιο λόγω της νικηφόρας εκστρατείας του αρχικά κατά των Πάρθων όπου το 197 microΧ κατέλαβε την πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα Στην συνέχεια λόγω της κυριαρχίας του σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταmicroίας προήλθε ο χαρακτηρισmicroός Αδιαβηνικός από την οmicroώνυmicroη περιοχή της Μετά την ακτινοβολία που χάρισε η εποχή της Pax Romana στον ρωmicroαϊκό κόσmicroο ο 3ος αιώνας microΧ βρίσκει την αυτοκρατορία να κλονίζεται από σοβαρά προβλήmicroατα Γερmicroανικές φυλές από τον βορά οι Γαλάτες δυτικά και το βασίλειο των Σασανιδών στην ανατολή άρχισαν να πιέζουν ασφυκτικά απειλώντας την εδαφική της ακεραιότητα Οι αυτοκράτορες χρειαζόντουσαν όλο και περισσότερο στρατό και χρήmicroατα για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς Οι στρατηγοί έτσι αποκτούσαν microεγάλη δύναmicroη και συχνά διεκδικούσαν την εξουσία microε αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργείται πολιτικό χάος Για να συντηρηθεί ο τεράστιος αριθmicroός στρατιωτών ήταν αναγκαίο να βρεθούν οικονοmicroικοί πόροι γεγονός που προκάλεσε την αύξηση της φορολογίας και την υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος Οι microικροϊδιοκτήτες γεωργοί στρατεύονταν εγκαταλείποντας τις καλλιέργειες Άρα microην microπορώντας να πληρώσουν τους φόρους παραχωρούσαν τα χωράφια τους στους microεγάλους γαιοκτήmicroονες οι οποίοι microε αυτό τον τρόπο συγκέντρωναν την γη στην κατοχή τους ∆ρώντας αθροιστικά αυτοί οι λόγοι οδήγησαν την αυτοκρατορία σε βαθιά κρίση Η έντονη αυτή περίοδος ταραχών και πολέmicroων οδήγησε σε καθοριστικά γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία Η προσωπικότητα που διαδραmicroάτισε καταλυτικό ρόλο εκείνα τα χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας Τρεις περίφηmicroες αποφάσεις που έλαβε σε διάστηmicroα 12 ετών από το 313 microΧ έως το 325 microΧ άλλαξαν για πάντα την πορεία της ανθρωπότητας Η πρώτη ήταν το διάταγmicroα των Μεδιολάνων microε το οποίο θεσπίστηκε η αρχή της ανεξιθρησκείας Σύmicroφωνα microε αυτή η άσκηση της χριστιανικής λατρείας κηρύχθηκε επιτρεπτή τερmicroατίζοντας έτσι τους αιmicroατηρούς διωγmicroούς αιώνων που είχαν υποστεί οι πιστοί Ο Κωνσταντίνος microε αυτό τον τρόπο έδωσε ένα νόmicroιmicroο χώρο στον οποίο ο Χριστιανισmicroός θα microπορούσε να ανθίσει ανάmicroεσα στις άλλες αρχαίες θρησκείες που εξακολουθούσαν να microένουν ακόmicroη ζωντανές Προχώρησε microάλιστα στην έmicroπρακτη υποστήριξη του αφού ενίσχυσε οικονοmicroικά τις χριστιανικές κοινότητες επέστρεψε τις δηmicroευmicroένες περιουσίες των χριστιανών κα Η πρώτη microεγάλη κρίση που αναπτύχθηκε στους κόλπους της νέας θρησκείας στάθηκε η αφορmicroή για την δεύτερη σηmicroαντική παρέmicroβαση του Όταν η αίρεση του Αρειανισmicroού άρχισε να κερδίζει όλο και microεγαλύτερο έδαφος κλονίζοντας επικίνδυνα τα θεmicroέλια της εκκλησίας συγκάλεσε την Α΄ Οικουmicroενική Σύνοδο το 325 microΧ Πρόθεση του Κωνσταντίνου ήταν να microην παρεκκλίνει η φιλοσοφική προσέγγιση της πίστης από τα διδάγmicroατα της εκκλησίας Η απόφαση αυτή θα microορφοποιούσε το χριστιανικό δόγmicroα διατηρώντας το microέσα στους αιώνες microέχρι σήmicroερα

Το ίδιο έτος στη microικρή πόλη του Βυζαντίου το όραmicroα του Κωνσταντίνου για την ίδρυση microιας νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας είχε ξεκινήσει να υλοποιείται Στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 330 microΧ θα χαράξει η αυγή microιας νέας εποχής κατά την οποία η βασιλεύουσα Πόλη έmicroελλε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για τα επόmicroενα 1000 χρόνια Έτσι η microεταφορά του κέντρου βάρους στην ανατολή θα σηmicroάνει και την αρχή του τέλους της Ρωmicroαϊκής Αυτοκρατορίας