Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

44
Ερμιόνη στην άλλοτε και τώρα ΤΕΥΧΟΣ 14 - MΑΪΟΣ 2014 Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ (1913 - 2013) Τιμής ένεκεν

description

 

Transcript of Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

Page 1: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

Ερμιόνηστην

άλλοτε και τώρα

ΤΕΥΧΟΣ 14 - MΑΪΟΣ 2014Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ(1913 - 2013)

Τιμής ένεκεν

Page 2: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

περιεχόμενα

Ερμιόνηστην

άλλοτε και τώρα

Σελ. 3 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ | Εισαγωγικό σημείωμα

Σελ. 4 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΓΚΑΤΣΟΣ 1913-2013 Μια ξεχωριστή πορεία ζωής

Σελ. 20 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ | Ομιλία στα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης

Σελ. 21 ΖΟΖΕ ΜΙΑΟΥΛΗ – ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑΓΚΙΟΖΗ | Ο δωρητής Απόστολος Γκάτσος

Σελ. 22 ΑΝΔΡΕΑΣ Χ. ΜΩΡΙΚΗΣ | Τελευταίος αποχαιρετισμός στον Απόστολο Γκάτσο

Σελ. 24 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ | Στον Δάσκαλό μας

Σελ. 25 ΑΝΝΑ ΨΑΡΟΥΔΑ-ΜΠΕΝΑΚΗ | «Ο Θείος»

Σελ. 25 ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΤΣΟΥ - ΑΘΗΝΑΙΟΥ | Αποχαιρετισμός

Σελ. 26 ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ | Ο «δικός μου» δάσκαλος

Σελ. 27 ΑΝΘΟΥΛΑ ΚΑΙ ΗΡΩ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ | Σ’ εκείνον που αγαπούσαμε πολύ!

Σελ. 28 ΗΡΑ ΒΕΛΛΕ-ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ | Ο Απόστολος Γκάτσος και η Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων

Σελ. 30 ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ | Ο θείος Απόστολος

Σελ. 31 ΘΩΜΑΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ | Αγάπης αντίδωρο

Σελ. 32 ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ | Οι ευχετήριες κάρτες του Ερμιονικού Συνδέσμου

Σελ. 33 ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ | Ο «κυρ»-Απόστολος

Σελ. 35 ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΟΤΑΡΑΣ | Ο εκπαιδευτικός λειτουργός

Σελ. 36 ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ-ΡΗΓΑ | Στον Απόστολο Γκάτσο

Σελ. 37 ΣΤΑΜΑΤΗΣ Δ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ | «Γλωσσάριο του Αρχείου της Κοινότητας Ύδρας 1779-1932» του Απόστολου Θ. Γκάτσου

Σελ. 38 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ | Μνήμες πολέμου

Σελ. 40 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ | Επιστολή στους μαθητές του

Σελ. 41 ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ-ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ | Από τον «κυρ»-Απόστολο στον ...κύριο Αιμίλιο

Page 3: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 3

Περιοδική Πολιτιστική Έκδοση

ISSN 1792 – 6548Α.Φ.Μ. 997635471

ΕΤΟΣ: Ζ΄ΤΕΥΧΟΣ: 14ΜΑΪΟΣ 2014

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΕταιρεία Μελετών Ερμιονίδας (Ε.Μ.Ε.)Υπεύθυνος κατά ΝόμοΛίνος Γ. ΜπενάκηςΠρόεδρος Δ.Ε. της Ε.Μ.Ε.

Συντακτική ΕπιτροπήΠαρασκευή ΣκούρτηΓιάννης ΣπετσιώτηςΚώστας Τσεφαλάς

Επιμέλεια ΚειμένωνΘεοδόσης Απ. Γκάτσος

Διόρθωση ΚειμένωνΤζένη Ντεστάκου

Τηλέφωνο ΕπικοινωνίαςΠαρασκευή Σκούρτη27540-31523 Ερμιόνη210-4116650 Πειραιάς

Σχεδιασμός – Εκτύπωση - ΒιβλιοδεσίαARTION ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣΤηλ.: 210-4831792

Το παρόν τεύχος εκδίδεται με την ευγενική χορηγία της Δικηγορικής Εταιρείας «Γκάτσος - Τσουμάνης & Συνεργάτες»

Αγαπητοί αναγνώστες,

Στις 12 Οκτωβρίου 2013 εκπλήρωσε το «κοινόν χρέος» ο πολυσέβαστος σε όλους τους Ερμιονίτες και όχι μόνο, Απόστολος Θ. Γκάτσος, ξεπερνώντας έναν αιώνα ζωής. Η Συντακτική Επιτροπή, συμμετέχοντας ολόψυχα στην απώλεια του αείμνηστου «κυρ»-Απόστολου και σε αναγνώριση της μεγάλης προσφοράς στη γενέτειρά του, αποφάσισε το παρόν τεύχος να είναι ένα μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του.

Άλλωστε σ’ αυτόν αρχικά ανακοινώσαμε τη σκέψη μας για την έκδοση του περιοδικού και εκείνος από την πρώτη κιόλας στιγμή μάς ενθάρρυνε και μας στήριξε με κάθε τρόπο και μέσο. Τα πρώτα του λόγια στο άκουσμα της απόφασής μας, έχουν μείνει χαραγμένα στη μνήμη μας.

«Ήταν πάντα στα σχέδιά μου η έκδοση ενός περιοδικού για την Ερμιόνη. Το πραγματοποιήσατε εσείς. Μπράβο σας! Όλοι οι συμπολίτες μας μπορούν να προσφέρουν. Κρατηθείτε μακριά από τοπικές μικροκομματικές διενέξεις. Αυτή πρέπει να είναι η δύναμή σας! Έτσι θα κάνετε τη διαφορά. Δεν πρέπει να αφήσετε να χαθεί τίποτε από την Ιστορία, την Λαογραφία και τη ζωή του τόπου μας. Ωστόσο, μην πιστέψετε ούτε στιγμή, ότι και με αυτή την προσπάθεια εξαντλούμε -γιατί βάζω και τον εαυτό μου, το χρέος μας προς την πατρίδα. Στην Ερμιόνη χρωστάμε, δεν μας χρωστάει…».

Από τότε έχει περάσει αρκετός καιρός και το περιοδικό μας, στο οποίο ο «κυρ»-Απόστολος αρθρογραφούσε ανελλιπώς, εισήλθε, χωρίς αυτόν πλέον, στον έβδομο χρόνο της κυκλοφορίας του. Κολυμπάει στον ωκεανό του χρόνου σαν μια σχεδία που μεταφέρει γνώση, εικόνες, ιδέες, δράσεις, μνήμες από το χθες και το σήμερα. Είναι ένα μέσο πολιτισμού, λόγου και παιδείας, πηγή χαράς και δημιουργίας.

Στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας θα τον «ακολουθήσετε» στην ξεχωριστή πορεία της ζωής του. Θα βρείτε τα τελευταία του κείμενα, «φωτογραφικές στιγμές» που αναζητήσαμε στο προσωπικό του αρχείο και «λόγια αγάπης» από συγγενείς, φίλους και μαθητές του...

Τους ευχαριστούμε θερμά όλους. Η Συντακτική Επιτροπή

Εισαγωγικό σημείωμα

Page 4: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

4 ερμιόνη

Στις αρχές του αιώνα…

Το 1913 ήταν αναμφίβολα μια εξαιρετικά δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα, έκλεισε όμως με ευεργετικά αποτελέσματα. Μετά την δολοφονία το Μάρτιο στη Θεσσαλονίκη

του Βασιλέως Γεωργίου Α και την ενθρόνιση του Κωνσταντίνου Α , η Χώρα συνεχίζει την μακροχρόνια πολεμική της περιπέτεια που από τον Ιούνιο μπαίνει στην περίοδο του Β΄ Βαλκανικού πολέμου. Κατά τη διάρκεια των μαχών του Ιουνίου και Ιουλίου ενσωματώνει σειρά εδαφών με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς υπογράφεται η Συνθήκη του Βουκουρεστίου με την οποία επισφραγίστηκε η δημιουργία της Μεγάλης Ελλάδας ή της «Ελλάδας του Νέστου» όπως ονομάστηκε τότε, αγκαλιάζοντας ένα μεγάλο ποσοστό αλυτρώτου Ελληνισμού. Η έκταση του Ελληνικού κράτους διπλασιάστηκε και ο πληθυσμός έφτασε τα 4,7 εκατ.

Η ζωή στην Ερμιόνη δεν διαφέρει από την καθημερινότητα ενός παραθαλάσσιου χωριού της εποχής. Ο πιο γνωστός Ερμιονίτης της εποχής, ο γιατρός Σπυρίδων Μερκούρης (1856-1939) διάγει ήδη την 4η θητεία του ως Δήμαρχος Αθηναίων και η περιοχή των Μαντρακιών μοιάζει αγνώριστη στις “cartes postales” της εποχής, σε σχέση με αυτό που ξέρουμε σήμερα. Το επιβλητικό σπίτι στα Μαντράκια, στο οποίο γεννήθηκε, ανήκει πλέον στον ναυτικό Θεοδόσιο Κοσμά-Γκάτσο, ο οποίος έχει παντρευτεί την Κυριακούλα Κομμά, με την οποία αποκτά στις 8 Ιουλίου το πέμπτο και τελευταίο του παιδί: τον Απόστολο.

Έχουν προηγηθεί ο Γιάννης (1897), ο Γιώργος (1899), η Κονδυλία (1903) και η Αδαμαντία (1906). Για τον Θεοδόσιο Κοσμά ή Γκάτσο που γεννήθηκε στην Ερμιόνη, ξέρουμε ότι κατετάγει ως κληρωτός στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού στη Λάρισα το 1890 απ’ όπου και απελύθη, συνεπώς εικάζουμε ότι πρέπει να είχε γεννηθεί περί το 1872. Ήταν πλοιοκτήτης και καπετάνιος του πλοίου «Ευαγγελίστρια» που έπλεε στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στις ακτές της Αφρικής για σπογγαλιεία. Το 1913 πάντως,

χρονιά που γεννήθηκε ο στερνός του γιός, ο Θεοδόσιος Γκάτσος (το Κοσμάς έχει πλέον απαλειφθεί από το επώνυμο), έχει καταβάλει στο ΝΑΤ για «τέλη ναυτολογίας και εισφορά

Απόστολος Θεοδοσίου Γκάτσος1913-2013 | Μια ξεχωριστή πορεία ζωής

Τα Μαντράκια από παράθυρο του πατρικού σπιτιού (δεκαετία ‘60)

Αποδεικτικό απόλυσης του στρατιώτη Θεοδοσίου Κοσμά-Γκάτσου (1890)

Page 5: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 5

πλοιοκτητών» το ποσό των 83,35 δραχμών, συνεπώς είναι πολύ πιθανό, όταν γεννήθηκε ο Απόστολος, ο ίδιος να ταξίδευε. Λίγα ξέρουμε για τον Θεοδόσιο αφού η ζωή δεν του φάνηκε γενναιόδωρη. Την 26η Οκτωβρίου του 1919 αφήνει νεότατος την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στα Μαντράκια, από άγνωστη (τουλάχιστον στον γιό

του Απόστολο) αιτία, αφού έχει προηγηθεί ολιγοήμερη εισαγωγή του σε νοσοκομείο στον Πειραιά ή στην Αθήνα. Έτσι η οικογένεια μένει χωρίς στήριγμα, ο μικρός Απόστολος σε ηλικία 6 ετών ορφανός και η ευθύνη επιβίωσής της μεταφέρεται στους ώμους των δυο μεγάλων αδελφών, του 22χρονου Γιάννη και του 20χρονου Γιώργου, για τους οποίους, εάν δεν θέλουν να συνεχίσουν στο ναυτικό επάγγελμα, ελάχιστα πλέον περιθώρια επιλογών υπάρχουν… Πράγματι, στη λίστα των αφίξεων μεταναστών των επίσημων αρχείων του «The Statue of Liberty - Ellis Island Foundation» έχει καταγραφεί ο «John Gatsos με τόπο γέννησης Ermioni, Greece, χρονολογία άφιξης το έτος 1920 και ηλικία 23 ετών».

Όπως θυμόταν ο Απόστολος, τα πρώτα χρήματα που στάλθηκαν από την Αμερική χρησίμευσαν στην αποπληρωμή κάποιου ναυτικού δανείου, ώστε η οικογένεια να μην οφείλει πουθενά, είναι όμως βέβαιο ότι η Κυριακούλα θεμελίωσε δικαίωμα και έπαιρνε σύνταξη από το ΝΑΤ μέχρι το θάνατό της το 1963 σε ηλικία 89 ετών.

Τα πρώτα χρόνια…

Ήταν η αποφράδα χρονιά του θανάτου του πατέρα όταν ο μικρός Απόστολος ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με αυτό που έμελε να τον κατακτήσει στο μέλλον ολοκληρωτικά: την παιδεία. Το «Καποδιστριακό Σχολείο Ερμιόνης», αρκετά μακριά από το πατρικό σπίτι στα Μαντράκια, έγινε το δεύτερο σπίτι του. Συμμαθητές ήταν και άλλα γειτονόπουλα (όπως οι Διονύσης Στεργίου, Θόδωρος Κανέλλης, Αντώνης Τζιέρης), είναι βέβαιο πάντως ότι μέχρι τα βαθιά του γεράματα τους θυμόταν όλους. Θυμόταν επίσης και τις δύο δασκάλες που είχε (τη Μαρίκα Μπακούρου-Παπαμιχαήλ και την Πιπίτσα Ξήστρα), τον δε Ιούλιο του 2010 κατέγραψε με λεπτομερή αναφορά στα πρόσωπα ένα χαρακτηριστικό των ηθών της εποχής και της παιδικής αφέλειας περιστατικό, από τα πρώτα εκείνα σχολικά χρόνια με τίτλο «Παιδικές αναμνήσεις άλλων καιρών - Η Τρελή» που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ερμιόνης.

Τελειώνοντας το Δημοτικό στην Ερμιόνη ήταν δεδομένο ότι θα συνέχιζε στο επόμενο βήμα που την εποχή

Page 6: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

6 ερμιόνη

εκείνη ήταν το «Ελληνικό Σχολείο» ή «Σχολαρχείο». Σχολαρχείο όμως στην Ερμιόνη δεν υπήρχε και το κοντινότερο ήταν στις Σπέτσες. Η καλή τύχη έλυσε κάθε πρόβλημα διαμονής: Η νονά της μεγαλύτερης αδελφής Αδαμαντίας, η δασκάλα Αικατερίνη Φρούτα, είχε γυρίσει πλέον μόνιμα από την Ερμιόνη στην πατρίδα της, τις Σπέτσες, διορισμένη στο εκεί σχολείο. Στο σπίτι της λοιπόν φιλοξενήθηκε τα επόμενα τρία χρόνια, αριστούχος μαθητής του Σχολαρχείου Σπετσών,

όπως δείχνει το βαθμολόγιο της Γ’ τάξης του σχολικού έτους 1925-1926 που σήμερα βρίσκεται στο «Τοπικό Αρχείο Σπετσών» και δημοσιεύτηκε στο 91ο τεύχος του περιοδικού «Σπετσιώτικη Ηχώ» το 2005. Σε άρθρο του στο ίδιο τεύχος, ο 92χρονος πλέον Απόστολος Γκάτσος, διηγείται, μεταξύ άλλων, και τις μαθητικές του αναμνήσεις από την τριετία 1923-1926, ενθυμούμενος λεπτομερή γεγονότα για όλους τους δασκάλους/ες και συμμαθητές του. Η μετάβαση σε Γυμνάσιο στην Αθήνα

Σχολαρχείο Σπετσών 1925-26 - Δελτίον ποιότητος μαθητού (προσωπικό αρχείο)

Τοπικό Αρχείο Σπετσών. Βαθμολόγιο της Γ’ τάξης του Σχολαρχείου (1925-26)Ανατύπωση από το περιοδικό « ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ» τεύχος 91, 2005

Page 7: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 7

ήταν φυσική συνέπεια των μαθητικών του επιδόσεων και της έμφυτης κλίσης του στα γράμματα. Τον υποδέχτηκε το καλύτερο Γυμνάσιο της εποχής (Α’ Γυμνάσιο Αρρένων Πλάκας), αφού οι συγγενείς από την Ύδρα (οικογένεια Γιάννη Σαχίνη), προσφέρθηκαν να τον φιλοξενήσουν στο σπίτι τους στου Μακρυγιάννη, πολύ κοντά στο νέο του σχολείο. Τα επόμενα δύο και τελευταία μαθητικά χρόνια μετακομίζει στον Πειραιά και αποφοιτά από το Α’ Γυμνάσιο Πειραιά.

Η είσοδος στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1930 δεν πρέπει να ήταν δύσκολη υπόθεση. Το ίδιο ισχύει και για τη φοίτησή του σ’ αυτή. Από τις προσφιλείς του συνήθειες ήταν η διήγηση, με ιδιαίτερο χιούμορ και χαρακτηριστικές λεπτομέρειες, διαφόρων περιστατικών από την περίοδο των φοιτητικών του χρόνων. Όσοι είχαμε την τύχη να τις ακούσουμε αντιλαμβανόμαστε όχι μόνο την προσδοκία των νέων της εποχής για μια καλύτερη ζωή που υπέσχετο η πανεπιστημιακή μόρφωση τότε, αλλά ιδίως την εκτίμηση και το σεβασμό που ενέπνεε στη νεολαία της εποχής ο πανεπιστημιακός δάσκαλος, που δυστυχώς στα χρόνια μας, όπως με θλίψη και ο ίδιος συμφωνούσε, εξανεμίστηκε…

Τα καλοκαίρια και τις περιόδους των διακοπών βρίσκεται πάντα στην Ερμιόνη, κοντά στη μητέρα και τη μικρότερη αδελφή. Η μεγαλύτερη η Κονδυλία, είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Ύδρα παντρεμένη με τον Υδραίο έμπορο Κοσμά Μπαρμπαρή. Το καλοκαίρι ωστόσο του 1932 είχε χαραχτεί στη μνήμη του ως

ιδιαίτερα αγχώδες, αφού τον Ιούνιο της χρονιάς αυτής κινδύνευσε σοβαρά η ζωή της στην Ύδρα κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών της εγκυμοσύνης της στα δίδυμα παιδιά της Νίκο και Μαρίκα. Τελικά η έγκυος μεταφέρθηκε με τη βοήθειά του σε ιδιωτικό μαιευτήριο στον Πειραιά, όπου και γεννήθηκαν τα δίδυμα υγιή.

Το πρωτότυπο του πτυχίου του με χρονολογία 29 Νοεμβρίου 1935 παρέμεινε μέχρι το τέλος, καδραρισμένο στον τοίχο του μεγάλου δωματίου του πατρικού σπιτιού στην Ερμιόνη. Κανείς ποτέ δεν τόλμησε να ρωτήσει, γιατί ειδικά εκεί. Όλοι γνωρίζαμε τα αισθήματά του…

Δύσκολες εποχές…

Το τέλος των πανεπιστημιακών σπουδών είχε σαν φυσική συνέπεια την κατάταξή του στο «Βασιλικό Ναυτικό» στις 10 Οκτωβρίου του 1936. Όπως διηγείτο ο ίδιος από την κληρουχία του μόνο τρεις ναύτες ήταν απόφοιτοι ανωτάτων σχολών. Εστάλει ως δίοπος

διαχειριστής στο εκπαιδευτικό πλοίο της σχολής Ναυτικών Δοκίμων «Αρης» ένα μοναδικό ιστιοφόρο (δρόμων) το οποίο είχε ναυπηγηθεί το 1927 στη Γαλλία, ειδικά για εκπαιδευτικό Ναυτικών Δοκίμων και είχε δωριθεί στο Β.Ν. από Έλληνα του εξωτερικού. Θυμόταν πάντα τον φιλικό τρόπο με τον οποίο τον περιέβαλε από την πρώτη τους γνωριμία, ο σχεδόν συνομήλικός του, νεαρός τότε σημαιοφόρος και αρχηγός της τάξης του (μετέπειτα ναύαρχος, αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού και Υπουργός) Κων/τίνος Εγκολφόπουλος, με τον οποίο διατηρούσε φιλική σχέση για πολλά χρόνια. Του ανατέθηκαν αμέσως καθήκοντα καθηγητή της «Σχολής Ναυτοπαίδων και Σχολής Αρμενιστών του Βασιλικού Ναυτικού» δίνοντάς του με τον τρόπο αυτό για πρώτη φορά

Ναύτης στο κατάστρωμα του “ΑΡΗ” (1936)

Πρωτοετής φοιτητής στην Ακρόπολη (δεξιά), 1931

Page 8: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

8 ερμιόνη

την ευκαιρία να σταθεί, ως δάσκαλος πλέον, απέναντι σε μια ιδιαίτερα δύσκολη μαθητική κοινότητα. Τα εμφανή ωστόσο «προνόμια» της θέσης συγκεντρώνουν γρήγορα τη «ζηλοτυπία» του ξαδέρφου του Διαμαντή Γκάτσου, ο οποίος έκανε επίσης τη θητεία του στο ίδιο πλοίο και χάριν των οποίων μοιράστηκαν πάμπολλες ώρες γέλιου όταν αργότερα τα διηγούντο σ’ όλη τους τη ζωή!

Ο αγώνας για επαγγελματική αποκατάσταση ξεκινάει με την απόλυσή του. Βρίσκει γρήγορα δουλειά. Έτσι τα χρόνια λίγο πριν από τον πόλεμο, δηλαδή η τριετία 1938-1940, τον βρίσκει να διδάσκει στο ιδιωτικό Λύκειο «Ο Πλάτων» του Περικλή Παπαϊωάννου και στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο «Ευγενίας Μπάρδη» στον Πειραιά «επί βαθμώ και μισθώ Γραμματέως Α τάξεως» όπως αναφέρεται στα σχετικά έγραφα διορισμού του που υπογράφει ο «Γεν. Επιθεωρητής της Β1 εκπαιδευτικής περιφερείας». Και ενώ τα σύννεφα της επερχόμενης παγκόσμιας καταστροφής δεν είχαν κάνει ακόμα αισθητή την παρουσία τους, τον Σεπτέμβρη του 1938 κατεβαίνει στην Ερμιόνη για ένα ευχάριστο οικογενειακό γεγονός: τον γάμο της δεύτερης αδελφής, της Διαμάντως, με τον Απόστολο Φραγκούλη.

Η κήρυξη του πολέμου τον βρίσκει στον Πειραιά. Έχει προηγηθεί τον Ιούνιο του 1940 η ταπεινωτική συνθηκολόγηση της Γαλλίας και τον δεκαπενταύγουστο ο τορπιλισμός του καταδρομικού «ΕΛΛΗ» στην Τήνο.

Ακούει από το ραδιόφωνο ότι η κλάση του καλείται στα όπλα και πηγαίνει να καταταγεί στον Σκαραμαγκά, αλλά μετά τα δύο πρώτα εικοσιτετράωρα δηλ. την 30η Οκτωβρίου 1940 «παρουσιασθείς αφέθει προσωρινώς ελεύθερος», όπως όλοι οι εκ του Β.Ν. προερχόμενοι της κλάσης του.

Μετά την κήρυξη του πολέμου στην ουσία μαθήματα δεν εγίνοντο. Στον Πειραιά ωστόσο μαθητές και καθηγητές συνέχιζαν να πηγαίνουν στα σχολεία τους. Η ιταλική επίθεση στην Ελλάδα αποτυγχάνει και ο ιταλικός στρατός υποχωρεί μετά από την ελληνική αντεπίθεση. Μέχρι τον Απρίλιο του 1941 οπότε η Χώρα κατελήφθη από τους Γερμανούς, η εκπαιδευτική κοινότητα στον Πειραιά συνεχίζει να υπολειτουργεί. Και ενώ στις 9 Απριλίου του ‘41 στη Θεσσαλονίκη υπογράφεται η συνθηκολόγηση, στις 25 του ιδίου μηνός του κοινοποιείται απόφαση του Υπουργού «Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας» ότι «διά Βασιλικού Διατάγματος της 26ης του Οκτωβρίου εκδοθέντος .......... διωρίσθητε δευτεροβάθμιος φιλόλογος καθηγητής επί βαθμώ και μισθώ Γραμματέως Α’ τάξεως εις το Γυμνάσιον Καστοριάς της Στ’ περιφερείας». Πράγματι στις 16 Μαΐου ορκίζεται «εν Αθήναις και εν τω καταστήματι του Υπουργείου των Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας» και αμέσως μετά φεύγει για την Καστοριά.

Σπάνια φωτογραφία του “ΑΡΗ” (προσωπικό αρχείο)

Page 9: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 9

Κανείς δεν θα μπορέσει τώρα πλέον να δώσει την σωστή εξήγηση, είναι όμως βέβαιο ότι από την πρώτη του επαφή με τους μαθητές και τις μαθήτριες στα Γυμνάσια Αρρένων και Θηλέων, κάτι αλλάζει στην μέχρι τότε εκπαιδευτική ζωή της πόλης. Στη δίνη του πολέμου ο νέος καθηγητής γίνεται σύντομα γνωστός για τον τρόπο που αντιμετωπίζει τα προβλήματα των μαθητών του, στην καθημερινότητα των οποίων απόλυτη προτεραιότητα έχει η επιβίωση. Έτσι αρχές του 1943 το Υπουργείο Εθνικής Προνοίας τον διορίζει και καθηγητή του «Εθνικού Ορφανοτροφείου θηλέων Καστορίας».

Οι περισσότεροι των μαθητών/τριών που επέζησαν από την τραγωδία του πολέμου, επιζητούσαν με κάθε τρόπο να έρχονται σε επαφή μαζί του καθ’ όλη τη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής τους. Συνήθως μιλούσαν τηλεφωνικά, αλλά με μερικούς/ες έτυχαν και προσωπικές συναντήσεις σε κλίμα αμοιβαίας συγκίνησης. Στις διηγήσεις του πάντως από την περίοδο εκείνη, κυρίαρχο θέμα ήταν η προσπάθεια επιβίωσης των μαθητών του και του ιδίου. Διηγούμενος γεγονότα της εποχής που θα προτιμούσε να μην είχε ζήσει, συνήθως κατέληγε με την διαπίστωση ότι: «ζήσαμε κατά τύχη».

Το 1943 ιδίως, ήταν μια πολύ κακή χρονιά. Το πρωί της Κυριακής της 26ης Σεπτεμβρίου το αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα» που ήταν αγκυροβολημένο στον Όρμο Λακκί της Ιταλοκρατούμενης ακόμα Λέρου, υπέστη ξαφνική επίθεση από 25 γερμανικά βομβαρδιστικά

αεροσκάφη Ju-88 και βυθίστηκε παρασύροντας στον υγρό του τάφο 72 αξιωματικούς και ναύτες. Το όνομα του Αργύρη Στεργίου, του 22χρονου γειτονόπουλου στα Μαντράκια, μικρότερου αδελφού του συμμαθητή και στενού του φίλου Διονύση, o οποίος υπηρετούσε τη θητεία του στο πλοίο, θα μένει για πάντα χαραγμένο στο μνημείο των ηρωικών θυμάτων…

Καλύτερες μέρες…

Ο επόμενος χειμώνας του 1944 και η γερμανική υποχώρηση στις παγωμένες ρωσικές στέπες μετά τη λύση της πολιορκίας του Λένινγκραντ τον Ιανουάριο, μοιάζει να μεταστρέφει σιγά-σιγά τη κοινή γνώμη που αρχίζει πλέον να ελπίζει στην νίκη. Τον Ιούνιο και ενώ οι σύμμαχοι μπαίνουν στη Ρώμη, οι Γερμανοί πραγματοποιούν ένα από τα τελευταία εγκλήματά τους στην Ελλάδα, την σφαγή του Διστόμου. Είναι όμως πια βέβαιο ότι η απελευθέρωση δεν θα αργήσει. Τον Αύγουστο τα καλά νέα έρχονται από το Παρίσι που απελευθερώνεται, ενώ τον Σεπτέμβρη υπογράφεται η «Συνθήκη της Καζέρτας» και όλοι ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον για τη Χώρα. Δυστυχώς όμως, για μια ακόμη φορά τα πολιτικά γεγονότα διαψεύδουν κάθε ελπίδα, με τραγικό αποτέλεσμα την αιματηρή κατάληξη των Δεκεμβριανών.

«Βασιλικόν Ναυτικόν - Φύλλον Απολύσεως» Ο πρώτος διορισμός στη Δημόσια Εκπαίδευση

Page 10: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

10 ερμιόνη

Ο Απόστολος Γκάτσος, αν και παραμένει στη Καστοριά, έχει υποβάλει αίτηση για να μετατεθεί κάπου κοντά στην Ερμιόνη. Έτσι την 12η Σεπτεμβρίου 1945 το «Υπουργείον Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας» του ανακοινώνει ότι «δι’ Υπουργικής πράξεως προσεχώς δημοσιευθησομένης μετατίθεσθε τη αιτήσει σας και ιδίαις δαπάναις εις το Γυμνάσιον Πόρου».

Η επιστολή έχει μάλλον προσχηματικό χαρακτήρα, γιατί λίγες μέρες μετά και συγκεκριμένα την 20η

Σεπτεμβρίου, ο «Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαιδεύσεως Β1 Περιφερείας» του ανακοινώνει ότι «αποσπώμεν υμάς εις το τμήμα Ύδρας τη αιτήσει σας και ιδίαις δαπάναις και παρακαλούμεν να μεταβήτε εις την νέαν σας θέσιν και αναλάβητε τα καθήκοντά σας».

Ο στόχος επετεύχθη! Στην Ύδρα το Γυμνάσιο υπήρχε στην πραγματικότητα

στα χαρτιά και μόνο, (αφού εφέρετο ως «τμήμα» του Γυμνασίου Πόρου) και τα παιδιά μετά την αποφοίτησή τους από το Δημοτικό, εάν ήθελαν να συνεχίσουν σοβαρά τις σπουδές τους, ήταν υποχρεωμένα να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους. Στη μαθήτρια τότε Πετρούλα Ντούσκου (νυν Κυρία Περδίου) έχει μείνει αξέχαστη η εμπειρία του ταξιδιού που με άλλα παιδιά έκαναν προς το Κρανίδι, προκειμένου να δώσουν εισαγωγικές εξετάσεις για το Γυμνάσιο: Το καΐκι που τους μετέφερε αναγκάστηκε λόγω της θαλασσοταραχής να αναζητήσει καταφύγιο στο νησί του Δοκού, όπου τους φιλοξένησαν οι ντόπιοι, με τους γονείς τους ωστόσο να θεωρούν τα παιδιά τους πνιγμένα… Έχοντας πάντως ζήσει και ο ίδιος την εμπειρία του παιδιού που μετά το Δημοτικό αναγκάζεται να εγκαταλείψει την οικογενειακή του στέγη για να συνεχίσει στο Γυμνάσιο, είχε βάλει βαθιά μέσα του την επιθυμία να αλλάξει την κατάσταση αυτή, ιδιαίτερα στην πολύ συχνά αποκλεισμένη τους χειμώνες Ύδρα. Έτσι, η απόσπαση την οποία κατάφερε, στο ουσιαστικά ανύπαρκτο «τμήμα Ύδρας» του Γυμνασίου Πόρου, αποτέλεσε το πρώτο βήμα για να ξεκινήσει τον αγώνα για την στελέχωση και πραγματική λειτουργία Γυμνασίου στην Ύδρα. Με την πολύπλευρη συνδρομή και την αμέριστη βοήθεια του λόγιου, γιατρού, ακαδημαϊκού και επί μακρά σειρά ετών Δημάρχου της Ύδρας Αντωνίου Λιγνού, ιδρύουν το Γυμνάσιο-Λύκειο Ύδρας, του οποίου υπήρξε την πρώτη χρονιά ο μοναδικός εν τη ουσία καθηγητής, αφού ελλείψει άλλου είχε φτάσει να διδάσκει

Απόσπαση στην Ύδρα

Μετάθεση στον Πόρο

Page 11: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 11

και μαθηματικά! Η μαθήτρια πάντως Μπίλιω Μέλου (νυν Κυρία Μέλου) θυμάται έντονα την προτροπή του να προσπαθούν ιδιαίτερα στα φιλολογικά μαθήματα «τα οποία αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της μαθήσεως» γιατί «αν δεν μάθετε να εκφράζεσθε σωστά, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα». Με συνεχείς παραστάσεις στα πολιτικά πρόσωπα της εποχής και εργώδη προσωπική προσπάθεια κατορθώνει την σταδιακή επάνδρωση του σχολείου και ουσιαστική λειτουργία του, ώστε μετά την πρώτη διετία να καθιερωθεί πλέον ως πλήρες και σοβαρά λειτουργούν Γυμνάσιο-Λύκειο.

Βεβαίως, ο ίδιος μένει στο σπίτι της αδελφής του με τα αγαπημένα δίδυμα ανίψια του (για την ασφαλή γέννηση των οποίων είχε περάσει έντονη δοκιμασία 13 χρόνια νωρίτερα), τα οποία όμως τώρα πλέον, συγκαταλέγονταν μεταξύ των μαθητών του. Όλοι οι επιζώντες μαθητές της περιόδου εκείνης θυμούνται την ιδιαίτερη αυστηρότητα που επεδείκνυε τώρα ως καθηγητής απέναντί τους, προκειμένου να μην υπάρξει έστω και υπόνοια ευνοϊκότερης αντιμετώπισής τους σε σχέση με τα λοιπά Υδραιόπουλα, γεγονός πάντως που και ο ίδιος παραδέχτηκε πολλά χρόνια αργότερα…

Ακμή…

Ο Εμμανουήλ Τρουλλινός ήταν ο Γυμνασιάρχης του Α’ Γυμνασίου Αρρένων στην Πλάκα, όταν το 1926 σε ηλικία 13 ετών ο μικρός Απόστολος ήρθε στην Αθήνα. Δεν γνωρίζουμε τι ήταν αυτό που έκανε τον έμπειρο Τρουλλινό να ασχοληθεί ιδιαίτερα με το μικρό του μαθητή. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο Τρουλλινός υπήρξε ένα είδος επιστημονικού και επαγγελματικού μέντορα για τον Απόστολο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, για το πρόσωπο του οποίου έτρεφε απόλυτο σεβασμό και στη γνώμη του οποίου προσέτρεχε με ιδιαίτερη εκτίμηση. Ο Τρουλλινός έχοντας μια λαμπρή καριέρα στη δημόσια εκπαίδευση, είχε ήδη προσληφθεί από τη δεκαετία του ’30 στο «Κολλέγιο Αθηνών» που την εποχή εκείνη είχε την βούληση αλλά και την οικονομική δυνατότητα να συλλέγει, με αξιοκρατικά κριτήρια, το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό στο χώρο της παιδείας. Το 1947 ο Εμμανουήλ Τρουλλινός ήταν ήδη για 9 χρόνια (από το 1936), ο Έλληνας Συνδιευθυντής του Κολλεγίου, με αδιαμφισβήτητο προσωπικό κύρος. Και ήταν αυτός που του πρότεινε να παραιτηθεί από τη δημόσια υπηρεσία και να τον ακολουθήσει.

Όπως διηγείτο, το δίλημμα δεν ήταν καθόλου εύκολο. Σε ηλικία 34 ετών και έχοντας πίσω του σχεδόν μια επταετία στη δημόσια εκπαίδευση που μόνο επαίνους είχε να επιδείξει, καλείται από τον άνθρωπο την

προσωπικότητα και γνώμη του οποίου σεβόταν ιδιαίτερα, να τα παρατήσει όλα, εν όψει αβέβαιου μέλλοντος, στο πιο απαιτητικό εργασιακό περιβάλλον της εποχής. Αν αποτύγχανε, ήταν απολύτως βέβαιον ότι δεν μπορούσε να υπολογίζει σε επιστροφή του στο Δημόσιο. Ο Γενικός Επιθεωρητής του Υπουργείου και συγγραφέας Γεώργιος Ζούκης, τη γνώμη του οποίου ζήτησε, του απάντησε πάντως χωρίς περιστροφές: «Να ξέρεις ότι το καλύτερο αφεντικό είναι το Δημόσιο».

Τελικά δεν ξέρουμε αν ήταν η γοητεία της πρόκλησης, ή η πειθώ των λόγων του Τρουλλινού. Την 30η Σεπτεμβρίου πάντως του 1947 παραιτείται από τη δημόσια υπηρεσία και την 15η Οκτωβρίου προσλαμβάνεται από το «Κολλέγιο Αθηνών» με σύμβαση διάρκειας ενός έτους και μηνιαίο μισθό πολλαπλάσιο του μισθού του Δημοσίου.

Εγκαθίσταται μόνιμα πλέον στην Αθήνα, στο φιλόξενο σπίτι της αγαπημένης του εξαδέλφης Αικατερίνης (Κατίνας) Αντωνίου-Ψαρούδα, στην οδό Ερεσού 22 στη Νεάπολη. Η Κατίνα είναι παντρεμένη με τον Υδραίο αξιωματικό (αργότερα Ναύαρχο) του Β.Ν. Ευάγγελο Ψαρούδα, ο οποίος είχε υπηρετήσει καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου στο «Βασίλισσα Όλγα» ως α’ μηχανικός και είχε γλιτώσει από το βομβαρδισμό, πνεύμα πρωτοποριακό για την εποχή του, αφού ήταν και ο κατασκευαστής σε μικρογραφία μιας ατμοστροβίλου μηχανής θαλάσσης, η

Διορισμός στο «Κολλέγιο Αθηνών»

Page 12: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

12 ερμιόνη

οποία κοσμεί πλέον τα εκθέματα του Ναυτικού Μουσείου Πειραιώς. Στην τριόροφη μονοκατοικία της οδού Ερεσού μένουν με τη μοναχοκόρη τους Άννα, μαθήτρια τότε των πρώτων γυμνασιακών τάξεων, για τη πρόοδο της οποίας στο σχολείο και την εν συνεχεία εισαγωγή της στη Νομική Σχολή, ο θείος Απόστολος δείχνει συνεχές και ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ίσως η διαίσθησή του να είχε διαγνώσει το λαμπρό επιστημονικό της μέλλον, σίγουρα όμως όχι το γεγονός ότι το κοριτσάκι αυτό θα γινόταν η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων!

Για την πορεία του στο Κολλέγιο έχουν γραφεί κατά καιρούς πολλά, ιδίως από μαθητές του. Είχε μια έμφυτη απέχθεια για επαινετικά λόγια η κολακευτικά σχόλια. Υποχωρούσε και δεχόταν με χιουμοριστική διάθεση μόνο όσα προήρχοντο από μαθητές του. Στα 30 χρόνια

της Κολλεγιακής του διαδρομής (εκ των οποίων τα μισά περίπου ως Γυμνασιάρχης), πέρασαν από τις τάξεις του πολλές εκατοντάδες παιδιών. Τους θυμόταν όλους προσωπικά και με κάθε λεπτομέρεια της οικογενειακής τους ζωής. Πάρα πολλοί είχαν διατηρήσει επικοινωνία μαζί του εφ’ όρου ζωής και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα αρκετές φορές να εκδηλώνουν την έκπληξή τους για τις λεπτομερείς αναφορές του πολλά χρόνια αργότερα, σε γεγονότα όχι μόνο της σχολικής αλλά και της προσωπικής τους ζωής. Ήταν βέβαια η εποχή που στη συντριπτική τους πλειοψηφία και οι γονείς επεδίωκαν να έχουν ουσιαστική επικοινωνία με τους δασκάλους των παιδιών τους, έτσι δεν ήταν παράδοξο ότι επωμιζόταν πολλάκις ο ίδιος το οποιοδήποτε πρόβλημα, αναλαμβάνοντας προσωπικά τη λύση του. Φαίνεται ότι αυτή η καθολική φροντίδα για τους μαθητές του, η συστηματική του προσπάθεια να τους μεταφέρει γνώση και να καλλιεργήσει στο μυαλό και την ψυχή τους ιδανικά, όπως και το πραγματικό του ενδιαφέρον για την μετέπειτα εξέλιξή τους, ήταν τόσο έντονα, που τους κράταγε δίπλα του πολλά χρόνια μετά τα θρανία.

Η μέχρι παρεξηγήσεως προσήλωσή του στις αρχές της δικαιοσύνης και αξιοκρατικής συμπεριφοράς είναι αυτές που με πολύ κόπο, αταλάντευτη πίστη, αλλά και αρκετά ρίσκα, έχτισαν στην πορεία του χρόνου το εξαιρετικό όνομα του Κολλεγίου σαν του μοναδικού Ελληνικού σχολείου, που όχι μόνο δίδασκε, αλλά και με το παράδειγμά του απένειμε ισότητα, δικαιοσύνη και αξιοκρατική ανταμοιβή στους μαθητές του, ασχέτως

Την ώρα της διδασκαλίας (δεκαετία ‘60)Νεοπροσληφθείς καθηγητής στο «Κολλέγιο Αθηνών» (1947)

Διδάσκοντας σε σχολική εκδρομή (δεκαετία ‘60)

Με μαθητές του σε σχολική εκδρομή, στην ταβέρνα και παίζοντας τάβλι (δεκαετία ‘50)

Page 13: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 13

καταγωγής, η άλλης κοινωνικής ή οικονομικής τους προέλευσης, προετοιμάζοντάς τους έτσι να αγωνιστούν στο διεθνή επαγγελματικό στίβο.

Κατά σύμπτωση, η πρώτη τάξη στην οποία του ανετέθη να διδάξει το 1947 (Α Γυμνασίου), απεφοίτησε από το Κολλέγιο το 1953 και λίγους μόλις μήνες πριν από το θάνατό του γιόρτασε την επέτειο των 60 χρόνων από την αποφοίτησή της. Δυστυχώς παρά τις εκκλήσεις τους, αλλά και τη δική του επιθυμία, ήταν αδύνατον να παρευρεθεί. Τους θυμόταν όμως όλους και τους έστειλε θερμή επιστολή, στην οποία αποτυπώνεται μια προσωπική σχέση, που μόνο το αναπόφευκτο γεγονός της ανθρώπινης μοίρας μπορεί να διακόψει…

Το 1954 εγκαταλείπει το φιλόξενο σπίτι της οδού Ερεσού και μετακομίζει στο δικό του, στην οδό Πατησίων 202, αφού αυτή είναι η χρονιά που παντρεύεται την χαμηλών τόνων και ευγενικής ιδιοσυγκρασίας Ηλέκτρα Φωτοπούλου από τη Μεσσήνη. Η οικογένεια της νύφης τον αγκαλιάζει αμέσως και η οικογενειακή του ζωή, στην οποία προσετέθη τον επόμενο χρόνο ο γιος τους, υπήρξε αυτό που με τα δεδομένα της εποχής μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηρισθεί ως ιδανική.

Για την Ερμιόνη…

Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει συνήθως, η δημιουργία δικής του οικογένειας κάθε άλλο παρά τον απομάκρυνε από τις ρίζες του. Αδιαπραγμάτευτη επιλογή αποτελούσε η μετάβαση και παραμονή στην Ερμιόνη κάθε Αύγουστο και η ασχολία του με το αγαπημένο του χόμπι, το ψάρεμα.

Δεν έκρυβε τη χαρά του να περνάει την ώρα του με τη βάρκα του, τις πετονιές του και τα λοιπά σύνεργα ψαρέματος, τα οποία διατηρούσε πάντα σε αρίστη κατάσταση.

Δεν ήταν όμως μόνο τα καλοκαίρια που η Ερμιόνη ήταν στο μυαλό του. Η Ερμιόνη τον απασχολούσε συνέχεια όπου κι αν βρισκόταν, εκεί αισθανόταν ότι ανήκει και όσο στη ζωή του προόδευε, εκεί πίστευε ότι έχει καθήκον να προσφέρει.

Κάπως έτσι πρέπει να ξεκίνησε και η ιδέα του «Ερμιονικού Συνδέσμου». Ήταν ήδη από το 1935-1936 που με την παρέα των φίλων του που ζούσαν στην Αθήνα, του δικηγόρου Γιώργου Οικονόμου, του γιατρού Κώστα Παπαδόπουλου, του εφοριακού Γαβριήλ Φραγκούλη και του δασκάλου Δημήτρη Βαρελά, είχε δημιουργήσει τον

Γυμνασιάρχης στο «Κολλέγιο Αθηνών» (δεκαετία ‘60)

Η πρώτη ομιλία στην Ερμιόνη (Σινε Παρι - 1965)

Page 14: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

14 ερμιόνη

«Αναμορφωτικό Σύλλογο Ερμιόνης» και είχαν αρχίσει να δίνουν διαλέξεις για φλέγοντα θέματα της εποχής, όπως τους γεωργικούς συνεταιρισμούς, τη ασθένεια της λέπρας, το ΝΑΤ και άλλα. Το 1936 ωστόσο μετά την κήρυξη της δικτατορίας, ο «Αναμορφωτικός Σύλλογος Ερμιόνης» σταμάτησε κάθε δραστηριότητα και τελικά διελύθη. Το 1961 οι ίδιοι σχεδόν άνθρωποι με πρωτοβουλία του Γ. Οικονόμου τώρα, πήραν την απόφαση με άλλα 20 ιδρυτικά μέλη να ιδρύσουν τον «Ερμιονικό Σύνδεσμο». Ο «Ερμιονικός Σύνδεσμος» γεννήθηκε στο γραφείο του Γ. Οικονόμου, ο οποίος συνέταξε το Καταστατικό του και ανέλαβε τη διεκπεραίωση της μακροχρόνιας γραφειοκρατίας. Τον Ιούνιο του 1965, μετά τις πρώτες αρχαιρεσίες, συγκροτήθηκε το πρώτο διοικητικό συμβούλιο, στο οποίο ο Απόστολος Γκάτσος εξελέγη Πρόεδρος. Έκτοτε και επί σειρά 39 ετών εκλεγόταν συνέχεια Πρόεδρος, μέχρι το Φεβρουάριο του 2004 οπότε και απεσύρθη. Αμέσως η Γενική Συνέλευση τον ανακήρυξε Επίτιμο Πρόεδρό του.

Το έργο του «Ερμιονικού Συνδέσμου» είναι εν πολλοίς γνωστό. Ελάχιστοι σύλλογοι έχουν να επιδείξουν παρόμοια προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, γιατί δυστυχώς στη Χώρα μας η έννοια της ανιδιοτελούς κοινωνικής προσφοράς δεν έχει ευδοκιμήσει. Πέραν από τις πολιτιστικού ενδιαφέροντος ομιλίες/διαλέξεις ο «Ερμιονικός Σύνδεσμος» έχει μέχρι σήμερα πραγματοποιήσει την εκτεταμένη δενδροφύτευση του Λόφου των Μύλων, την ανοικοδόμηση και αποκατάσταση της ιστορικής οικίας Οικονόμου, στην οποία έγινε η Γ’ Εθνοσυνέλευση το Φεβρουάριο του 1827 και στην οποία στεγάζεται σήμερα το «Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο Ερμιόνης», την διάσωση και ανακαίνιση του ιστορικού «Καποδιστριακού Σχολείου» στην αίθουσα του

οποίου ο Απόστολος Γκάτσος άκουσε για πρώτη φορά μάθημα το 1919 σε ηλικία 6 ετών, την ανακαίνιση του σχολείου «Συγγρού» που στεγάζει σήμερα το Πολιτιστικό Κέντρο της πόλης, την ανακαίνιση της οικίας Μιχαήλ Παπαβασιλείου που στεγάζει σήμερα το «Μουσείο παιχνιδιών Ερμιόνης» και την επισκευή και συντήρηση των παραδοσιακών πηγαδιών της περιοχής, τα οποία τροφοδοτούσαν την πόλη με πόσιμο νερό μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄50.

Ο ίδιος είχε πραγματοποιήσει σειρά διαλέξεων τα καλοκαίρια στην Ερμιόνη με θέματα όπως «Νικόλαος Γαλάτης ο Φιλικός» το 1965, «Ιστορία της αρχαίας Ερμιόνης» το 1972, «Το αρχείο της οικογένειας Εμμανουήλ Βούλγαρη» το 1983, «Η Γ’ Εθνική Συνέλευσις Ερμιόνης - Τροιζήνος» στα εγκαίνια του Ιστορικού - Λαογραφικού Μουσείου το 1998 και την «Ομιλία προς τους νέους της Ερμιόνης» στον Πειραιά το 2006.

Για την Ύδρα…

Ήταν σίγουρα η δεύτερη πατρίδα του. Την αγάπησε και με χαρά της αφιέρωσε τα πιο παραγωγικά του χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο, επιτυγχάνοντας το στόχο που είχε θέσει από την αρχή, να κάνει το ιδανικό της παιδείας εύκολα προσβάσιμο στα παιδιά της. Εκεί εξ’ άλλου ζούσε η μεγάλη του αδελφή και οι περισσότεροι, εκτός Ερμιόνης, συγγενείς και φίλοι του.

Για τον Αντώνιο Λιγνό ιδιαίτερα, μίλαγε πάντα με σεβασμό. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι ο πραγματικός αυτός Υδραίος ευπατρίδης υπήρξε ο μακροβιότερος δήμαρχος του νησιού (1925-1942 και 1944-1954), είναι επίσης ότι πέραν της επαγγελματικής του ιδιότητας ως

Στα εγκαίνια του «Καποδιστριακού» (1986)Στην επισκευή του «Καποδιστριακού» (1980)

Page 15: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 15

γιατρού, ο σπάνιος αυτός άνθρωπος άφησε το μνημειώδες έργο «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΥΔΡΑΣ από της αρχαιότητος μέχρι της επαναστάσεως του 1821» και ως λόγιος κατέγραψε και ταξινόμησε ύστερα από μακρά εργασία 18 ετών, εκατοντάδες εγγράφων που ανεκάλυψε σε κελί του μοναστηριού της Ύδρας και τα οποία απαρτίζουν το «Αρχείο της Κοινότητας Ύδρας 1779 – 1832» και «Τα αρχεία Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτου 1821-1832». Το πολύτιμο αυτό αρχειακό έργο, αποτελεί μοναδική πηγή γνώσης για τα γεγονότα των ετών εκείνων. Ο Απόστολος Γκάτσος έχοντας μελετήσει επιμελώς ο ίδιος τα πρωτότυπα των εγγράφων αυτών από την εποχή της συνεργασίας του με τον Λιγνό, διαπίστωσε την δυσκολία κατανόησής τους από τον σημερινό μελετητή, αφού πληθώρα λέξεων και εκφράσεων, κυρίως

ιταλικής ή τουρκικής προελεύσεως, έχουν πλέον χαθεί ολοκληρωτικά από την καθομιλουμένη. Ο λόγος αυτός τον οδήγησε στη συγγραφή του 160σέλιδου λεξικού που ονόμασε «Γλωσσάριο του Αρχείου της Κοινότητας Ύδρας 1779-1832» και το οποίο εξέδωσε ο Δήμος Ύδρας το 2000.

Πρέπει να ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν εντελώς συμπτωματικά, έφτασε στα χέρια του ο θησαυρός που περιεχόταν στο εγκαταλειμμένο στα υπόγεια ενός σπιτιού στην Ερμιόνη, κοφίνι. Έγγραφα «στοιβαγμένα και στραπατσαρισμένα», όπως ανέφερε ο ίδιος, της ιστορικής Υδραϊκής οικογένειας Βούλγαρη, από την μελέτη των οποίων αναδεικνύεται η ιστορία, ο πολιτισμός, η κοινωνική και λαογραφική εικόνα των χρόνων της Επανάστασης. Μελέτησε, κατέγραψε και ταξινόμησε χρονολογικά όλο αυτόν τον μοναδικό θησαυρό σε 18 τόμους και τον παρέδωσε για παντοτινή φύλαξη στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων στην Ερμιόνη, το οποίο ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Ύδρας, Σπετσών, Αιγίνης, Ερμιονίδος και Τροιζηνίας. Νωρίτερα, είχε καταγράψει όλα τα έγγραφα που αφορούν την ιστορία του μοναστηριού αυτού από το 1770 και δημιούργησε το αρχείο του, που αποτελείται από 26 τόμους.

Η Πατρίς ευγνωμονούσα…

Είναι βέβαιο ότι από τη δεκαετία του 1950 όταν η Χώρα άρχισε να επουλώνει τις πληγές της από τον πόλεμο και την μετέπειτα εμφύλια καταστροφή, η Ερμιόνη ακολούθησε την ίδια πορεία. Τα ξύλινα σκαριά που έπλεαν προπολεμικά στη Μεσόγειο και αποτελούσαν το μοναδικό τις περισσότερες φορές βιοποριστικό εργαλείο μιας ζωής σκληρής, ποτισμένης πόνο και αλμύρα, άρχισαν σταδιακά να παραχωρούν τη θέση τους στα εύφορα περιβόλια εσπεριδοειδών και αρκετά παιδιά από τις νεώτερες γενιές άρχισαν να στρέφονται στα γράμματα

Η πρώτη επαφή με το αρχείο “Βούλγαρη” (δεκαετία ‘70)

Στη Βιβλιοθήκη “ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ”

Page 16: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

16 ερμιόνη

η σε τεχνικά επαγγέλματα της ξηράς. Τα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση και την απότομη είσοδο του τουριστικού προϊόντος στην τοπική οικονομία, η αλλαγή άρχισε να γίνεται ταχύτερη και εμφανέστερη. Ο πανέμορφος οικιστικός ιστός της Ερμιονικής χερσονήσου, με τις σοφά κτισμένες κατοικίες με τις κεραμοσκεπές και τις στέρνες τους, άρχισε να παραχωρεί τη θέση του σε πολυώροφες άτεχνες οικοδομές από μπετόν, σε πείσμα της ομορφιάς που αναδείκνυαν οι, συλλεκτικές πλέον, προπολεμικές φωτογραφίες.

Ο Απόστολος Γκάτσος προέβλεψε και πάλι το μέγεθος του προβλήματος που θα ακολουθούσε. Με προσωπικές του παραστάσεις σε πολιτικά πρόσωπα της εποχής πέτυχε το 1975 να εντάξει την περιοχή των Μανδρακιών στην προστασία της νομοθεσίας που αφορούσε τους παραδοσιακούς οικισμούς. Οι τοπικές αρχές ουδέποτε την σεβάστηκαν…

Άνθρωπος φύσει αισιόδοξος, κράτησε την πικρία για τον εαυτό του και συνέχισε να συντρέχει εντελώς ανιδιοτελώς και με κάθε τρόπο το έργο των εκάστοτε δημοτικών αρχών, ασχέτως οποιωνδήποτε σκοπιμοτήτων. Αυτός είναι και ο λόγος της αρχικής του έκπληξης όταν το 2003 πληροφορήθηκε την πρόταση του Δημάρχου Ερμιόνης Ανάργυρου Λεμπέση, ο οποίος εκλεγόταν από το 1995 συνεχώς Δήμαρχος έως την κατάργηση του Δήμου το 2010 και ο οποίος στις αρχές της τρίτης θητείας του, αποφάσισε να εισηγηθεί στο Δημοτικό του Συμβούλιο την ίδρυση Δημοτικής Βιβλιοθήκης με το όνομα «Απόστολος Γκάτσος».

Την αρχική του έκπληξη όταν πληροφορήθηκε το γεγονός, διαδέχθηκε η άρνηση. «Εγώ δεν θέλω τέτοια, ούτε ζήτησα ποτέ τίποτα και να τα αφήσουν αυτά» ήταν

η απάντηση σε όσους τόλμησαν να του ανακοινώσουν το γεγονός, με πρώτο «θύμα» του τον ίδιο τον Δήμαρχο. Τελικά δεν ξέρουμε αν ήταν η ομόφωνη αποδοχή της πρότασης του Δημάρχου από το Δημοτικό Συμβούλιο ή η απόλυτη συμφωνία του με το όραμα του Δημάρχου για δημιουργία Δημοτικής Βιβλιοθήκης που τον έκανε να υπαναχωρήσει από την αρχική του άρνηση, γεγονός πάντως είναι ότι σύντομα υιοθέτησε τη νεοσύστατη βιβλιοθήκη, δωρίζοντάς της 2.500 τόμους από την προσωπική του βιβλιοθήκη και καθιστώντας την το νέο του παιδί. Χάρηκε ιδιαίτερα την τελετή των εγκαινίων της τον Αύγουστο του 2009 και ενδιαφερόταν και για την παραμικρή λεπτομέρεια που τυχόν την αφορούσε.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμιόνης «Απόστολος Γκάτσος» ήταν το τελευταίο κοινωφελές έργο για την Ερμιόνη που αγκάλιασε και στήριξε με όλες του τις δυνάμεις, παρόλο ότι ήταν το πρώτο που δεν ξεκίνησε με δική του πρωτοβουλία!

Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμιόνης «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ»

Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμιόνης «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ»

Page 17: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 17

Λίγα προσωπικά…

Το χαρακτηριστικό τρανταχτό του γέλιο ηχεί πάντα στα αυτιά της παρέας. Στην παρέα, που μπορεί τη μια μέρα να συμμετείχαν φίλοι που η τύχη δυστυχώς δεν τους χαμογέλασε, ενώ το ίδιο χαρακτηριστικό γέλιο θα ακουγόταν την επομένη, στην παρέα που αποτελούσαν μερικοί από τους πιο ευνοημένους της ζωής αυτής…

Στη συνείδησή του μοναδικό κριτήριο καταξίωσης των ανθρώπων ήταν η ηθική τους συμπεριφορά. Πιστός στις αρχές της αλληλεγγύης και της ανιδιοτελούς προσφοράς, απεχθανόταν την οποιαδήποτε προβολή. Από την ειλικρινή θρησκευτική του πίστη αντλούσε δύναμη και κουράγιο, τα οποία είχε ένα μοναδικό τρόπο να μεταφέρει στους τριγύρω του. Υπέμεινε το πλήγμα του θανάτου της αγαπημένης του συζύγου του το 2001 με αξιοθαύμαστη καρτερία και αξιοπρέπεια και ήταν αυτός που με τον καλό του λόγο και το παράδειγμα της ζωής του στήριζε πρώτος τους ανθρώπους του, σε όλες τις δύσκολες στιγμές τους. Είναι βέβαιο ότι στη ζωή του τίποτα δεν του χαρίστηκε. Είναι όμως εξίσου βέβαιο ότι, όσο η ζωή του καλυτέρευε, τόσο περισσότερο ενίσχυε την ανιδιοτελή συνδρομή του στον κοινωνικό του περίγυρο.

Ομολογούσε δημόσια ότι ήταν εξαιρετικά τυχερός, γιατί απολάμβανε την αγάπη και τον ειλικρινή σεβασμό εκατοντάδων πνευματικών του παιδιών. Οι περισσότεροι από τους υπέροχους αυτούς ανθρώπους (πολλοί εκ των οποίων διέπρεψαν διεθνώς στους τομείς των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων), υπήρξαν δίπλα του σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και δεν δίσταζαν να του εκφράζουν σε κάθε ευκαιρία και με κάθε τρόπο τα αισθήματά τους. Η μοίρα ωστόσο τα έφερε έτσι, ώστε στη πάροδο του χρόνου, να αποχαιρετήσει με συντριβή μερικούς εξ αυτών, πρώτα ο ίδιος…

Την τελευταία πενταετία της ζωής του ζούσε παρα-κολουθώντας με ενδιαφέρον τις κοινωνικοοικονομικές ανακατατάξεις στη Χώρα και διηγούμενος ιστορίες του παρελθόντος, τις περισσότερες φορές με χιούμορ και πάντα με την καταπληκτική πνευματική του διαύγεια που διατήρησε μέχρι το τέλος.

Ευτυχισμένος μπαμπάς (δεκαετία ‘60)

Με την αγαπημένη του Ηλέκτρα σε συνεστίαση του «Ερμιονικού» τον Μάρτη του 1983

Page 18: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

18 ερμιόνη

Εξακολουθούσε να περνάει τα καλοκαίρια του στην Ερμιόνη. Το καλοκαίρι ωστόσο του 2012 τα γεγονότα δεν εξελίχθηκαν καλά. Παρά την ηλικία του (99 ετών) και την εμφανή πλέον υποχώρηση των σωματικών του δυνάμεων, επέμενε και αυτό το καλοκαίρι να βρίσκεται στην Ερμιόνη. Οι φοβεροί πόνοι από οσφυαλγία τον καθήλωσαν στο κρεβάτι του πατρικού σπιτιού και του προκάλεσαν γενικότερα προβλήματα υγείας. Αν και κατάφερε να επανέλθει σταδιακά, η ποιότητα της ζωής του τον επόμενο χρόνο δεν ήταν πια η ίδια και με δεδομένο

ότι διατηρούσε ακέραιες τις πνευματικές του δυνάμεις, αυτό τον στενοχωρούσε…

Στην επέτειο των εκατοστών γενεθλίων του στις 8 Ιουλίου του 2013 δεν ήθελε γιορτή. Αρχές Οκτωβρίου τον εγκατέλειψαν οι σωματικές του δυνάμεις και στις 04:00 του Σαββάτου 12 Οκτωβρίου 2013 ο Απόστολος Γκάτσος έφυγε ήρεμος, από το σπίτι του στο Μαρούσι, για να συναντήσει τον Δημιουργό του, στην ύπαρξη του οποίου πάντα πίστευε.

Με παλιούς μαθητές στο Κολλέγιο (2011)Με παλιούς μαθητές στην Ερμιόνη (Αύγουστος 2007)

Με τον αγαπημένο του φίλο, συμμαθητή και γείτονα, Διονύση Στεργίου (καλοκαίρι 2006)

Α. Γκάτσος - Λ. Μπενάκης - Δ. Δουρούκος

Page 19: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 19

Σύμφωνα με την επιθυμία του αγναντεύει για πάντα την αγαπημένη του Ερμιόνη από τη γαλήνια κατοικία του που βρίσκεται ακριβώς απέναντί της, στον απέριττο χώρο που τιμητικά του παραχώρησε η Ιερά Μονή των Αγίων Αναργύρων, στο ταπεινό κοιμητήριό της.

Η κοινωνική του προσφορά ας παραμένει παντοτινός οδηγός στο μυαλό και στην ψυχή όσων είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε και ας προσπαθούμε όπως μπορεί ο καθένας μας, ακολουθώντας το παράδειγμά του, να κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο!

ΣΗΜ. Οφείλουμε θερμές ευχαριστίες σε όλους όσοι μας συνέδραμαν κατά τη συγγραφή του ανωτέρω κειμένου και στην εξακρίβωση των ιστορικών λεπτομερειών. Στον πρόεδρο της «Ένωσης Σπετσιωτών» και εκδότη της «Σπετσιώτικης Ηχούς» κ. Κ. Κουλαλόγλου, στην εκδότρια της «Φωνής της Ύδρας» κα Ε. Χριστοδούλου και στον Υδραίο κ. Ν. Παντελίδη.

Τέλος επιθυμούμε να εκφράσουμε τις πιο θερμές μας ευχαριστίες στους μαθητές του «Κολλεγίου Αθηνών» καθ. Αντρέα Μωρίκη και κ. Δημήτρη Καραμάνο και στις μαθήτριες του Απόστολου Γκάτσου από την Ύδρα, Κυρίες Θωμαή Παρασκευοπούλου, Πετρούλα Περδίου και Μπίλιω Μέλου, που ανταπέδωσαν με την εξαιρετική τους συνεισφορά, την αγάπη τους στον άνθρωπο που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στο μυαλό και στις καρδιές όλων μας.

Μαρμάρινο οικόσημο οικίας Αποστόλου Γκάτσου

Page 20: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

20 ερμιόνη

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ

Αύγουστος 2009

Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί φίλοι,

Ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια, Κύριε Δήμαρχε, καθώς και εσάς Κυρία Πρόεδρε του Διοικητικού Συμβουλίου της Βιβλιοθήκης.

Είναι ξεχωριστή η χαρά μου για το γεγονός της ιδρύσεως της Βιβλιοθήκης της πατρίδας μας. Είναι ένα γεγονός που «εκ νεότητός μου» επιθυμούσα να γίνει και γι αυτό με πολλή ευχαρίστηση προσέφερα την προσωπική μου βιβλιοθήκη. Είναι ιδιαίτερα τιμητικό για μένα ότι η Βιβλιοθήκη του Δήμου μας θα φέρει το όνομά μου. Είναι κάτι που ούτε το φαντάστηκα, ούτε το περίμενα. Προσωπικά έχω την αίσθηση ότι δεν έκανα κάτι παραπάνω απ’ ό,τι θα έκανε

καθένας που αγαπάει την πατρίδα του, τον τόπο της γεννήσεώς του. Γι αυτό αισθάνομαι βαθειά την υποχρέωση να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες σε εσάς, Κύριε Δήμαρχε, και στο Δημοτικό Συμβούλιο για την ομόθυμη προς εμέ εκτίμησή σας.

Την ίδρυση της Βιβλιοθήκης του Δήμου μας, οι συμπολίτες μας, έδειξαν ότι την περίμεναν, για το λόγο αυτό και την αγκάλιασαν με προθυμία και αγάπη. Μοναδικός απεδείχθη ο ζήλος των εθελοντριών και εθελοντών συμπολιτών μας, οι οποίοι με πολύ καλή διάθεση αφιέρωσαν ανιδιοτελώς πολύτιμο χρόνο και κόπο για να φθάσουμε στη σημερινή ημέρα των εγκαινίων. Εύχομαι ο τωρινός ζήλος να διατηρηθεί και να μεταδοθεί στους νεώτερους. Είναι επίσης ανεκτίμητη η προσφορά των δωρητών, άνευ της οποίας η λειτουργία της βιβλιοθήκης θα ήταν αμφίβολη και προβληματική. Ομοίως στους εκλεκτούς συμπολίτες μας, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και ιδιαίτερα στην Πρόεδρο, που με πολύ ενδιαφέρον και αγάπη αγκάλιασαν το έργο, αξίζουν θερμά συγχαρητήρια.

Κυρίες και Κύριοι,Η αξία, η σπουδαιότητα, η ωφελιμότητα και η επί του

αναγνώστου επίδραση του βιβλίου, είτε αυτό προσφέρεται στην παραδοσιακή του μορφή, είτε στη νέα ηλεκτρονική, έχει ποικιλοτρόπως τονισθεί. Παντός είδους πονήματα, μελέτες, συγγραφές εξαίρουν την αξία του βιβλίου. Το βιβλίο είναι ο φίλος,

ο σύντροφος, ο συνεργάτης, ο «παράκλητος» κατά το Ευαγγέλιο, που σημαίνει ο παρηγορητής, για όλες τις ψυχικές καταστάσεις του ανθρώπου, τις καλές και τις κακές, τις ευχάριστες και τις θλιβερές. Επί πλέον το βιβλίο προσφέρει γνώση και η γνώση δύναμη, ιδιότητα απαραίτητη στον άνθρωπο και ιδιαίτερα τον σημερινό που ζει σε μια κοινωνία με πολλές απαιτήσεις. Όσο οι απαιτήσεις των καιρών αυξάνουν, τόσο πολλαπλασιάζεται η ανάγκη για παροχή γνώσης. Ευελπιστώ το παράδειγμά μου να το ακολουθήσουν και άλλοι, έτσι ώστε η Βιβλιοθήκη μας σύντομα να επεκταθεί (με τη βοήθεια του Δημάρχου) και στο διπλανό ιστορικό κτήριο του Καποδιστριακού Σχολείου. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσει ευχερέστερα  να αποτελέσει το κέντρο ευρύτερης πολιτιστικής κινήσεως, ένα πραγματικό εργαστήρι του πνεύματος και ανάπτυξης της ελεύθερης σκέψης, ιδίως των νέων της πατρίδας μας.

Σας ευχαριστώ!

Ομιλία στα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης

Page 21: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 21

ΖΟΖΕ ΜΙΑΟΥΛΗ – ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑΓΚΙΟΖΗ

Η γνωριμία μας με τον αείμνηστο Απόστολο Γκάτσο έγινε, όταν ορίστηκε το Δ.Σ. του Ν.Π. της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ερμιόνης, που θα έφερε το όνομά του. Από την πρώτη στιγμή, και ενώ δεν υπήρχαν ακόμη οι απαραίτητες προϋποθέσεις από τον Δήμο Ερμιόνης για την υλοποίηση του μεγαλεπήβολου αυτού έργου, μας γοήτευσε με την καλή του προαίρεση, την αισιοδοξία και την εμπιστοσύνη με την οποία μας περιέβαλλε.

Με την παραχώρηση του Παλαιού Κοινοτικού Καταστήματος ως έδρα της Βιβλιοθήκης, το 2008, και την ολοκλήρωση των αναγκαίων εργασιών και υλικοτεχνικής υποδομής, προγραμματίστηκε η μεταφορά της δωρεάς των βιβλίων του. Με συγκίνηση θυμόμαστε,

ήταν απόγευμα Σαββάτου, όταν –κι εκείνος συγκινημένος– μας υποδέχτηκε στο σπίτι του, να συζητήσουμε για τη συλλογή του και τις άλλες λεπτομέρειες. Μεγάλη εντύπωση μας έκανε, η με επιμέλεια χειρόγραφη καταγραφή των βιβλίων, με άψογο βιβλιοθηκονομικό τρόπο, εργασία που την κρατάμε ως κειμήλιο στη βιβλιοθήκη.

Τη συλλογή του αποτελούσαν βιβλία φιλολογικά, λογοτεχνικά, θρησκευτικά, ιστορικά και εκπαιδευτικά. Επίσης σπάνιες περιοδικές εκδόσεις και όλα μαζί αποδείκνυαν τις ανησυχίες και έρευνες μιας ζωής, την άρτια επιστημονική του κατάρτιση και το αμείωτο ενδιαφέρον για τη μεταλαμπάδευση πλατιάς γνώσης στους μαθητές του.

Η Βιβλιοθήκη μας άνοιξε τα Χριστούγεννα του 2008 με εκδηλώσεις για τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου. Ο «κυρ»-Απόστολος, αν και μακριά μας, το χάρηκε σαν μικρό παιδί.

Τον Αύγουστο του 2009, με λαμπρό- τητα έγιναν τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης μας. Ο σεμνός και μεστός του λόγος τότε, αποτέλεσε παρακαταθήκη για εμάς. Είχε πάντα στη σκέψη του τη Βιβλιοθήκη.

Νοιαζόταν για τη λειτουργία της, χαιρόταν για τις εκδηλώσεις που γίνονταν και συγκινείτο με το σημαντικό και πολυδιάστατο έργο της, που τύχαινε επί πλέον κοινωνικής αποδοχής. Κάθε καλοκαίρι, επισκέπτης στην Ερμιόνη, με γλυκύτητα και καλή προαίρεση έδειχνε τη συμπαράστασή του στην προσπάθειά μας, μας εμψύχωνε για τη συνέχεια της εθελοντικής μας στράτευσης.

Ο θάνατός του μάς γέμισε θλίψη και άφησε πίσω του δυσαναπλήρωτο κενό. Οι συμβουλές του ωστόσο και οι ιδέες του εξακολουθούν να μας συντροφεύουν...

Ο δωρητήςΑπόστολος Γκάτσος

Page 22: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

22 ερμιόνη

ΑΝΔΡΕΑΣ Χ. ΜΩΡΙΚΗΣ

Δυο λόγια καρδιάς για τον δάσκαλό μας, όλων ημών που μπορούμε να λέμε ότι μαθητεύσαμε «στα χρόνια του Γκάτσου». Γιατί ο Απόστολος Γκάτσος όρισε μια ολόκληρη Κολλεγιακή εποχή.

Πριν από 98 μέρες, στις 8/7/2013 του τηλεφώνησα στις 09:00 το πρωί, για να ευχηθώ για τα 100ά γενέθλιά του. Με γνώρισε με το «Καλημέρα δάσκαλε!», που του είπα. «Έχω ένα πρόβλημα», συνέχισα. «Πες μου το να το λύσουμε αμέσως», είπε. «Δεν ξέρω τι να σου ευχηθώ σήμερα», πρόσθεσα. Πριν ολοκληρώσω τη φράση μου, γέλασε πηγαία και ηχηρά, όπως τον ξέρουμε, και συνεχίσαμε τη συνομιλία μας.

Από την αρχή σας λέω ότι το συμπέρασμα όσων θα αναφέρω στη συνέχεια είναι το εξής: Το Σχολείο μας, το Κολλέγιο Αθηνών, οφείλει ένα μεγάλο μέρος της εσωτερικής αξίας

του και της εξωτερικής φήμης του στον Απόστολο Γκάτσο. Λίγες από τις προκείμενες κρίσεις του συλλογισμού, που οδηγούν στο συμπέρασμα αυτό, είναι οι εξής:

1. Οι προϊστάμενοί του, διοικητικοί και εκπαιδευτικοί, τον είχαν σύμβουλό τους 100%. Υλοποιούσαν, δηλαδή, ασυζητητί τις προτάσεις του. Δεν τον άκουγαν, δηλαδή, τυπικά και στη συνέχεια παραθεωρούσαν όσα είχε εισηγηθεί.

2. Οι συνεργάτες του, σε όποια θέση της ιεραρχίας και αν βρίσκονταν, θεωρούσαν ότι ήταν primus inter pares.

3. Οι υφιστάμενοί του τον είχαν προστάτη και οδηγό τους, γιατί ήξερε να ακούει με προσοχή, να κρίνει με επιείκεια και να συμβουλεύει με σοφία.

4. Οι μαθητές του τον θεωρούσαν σαν έναν αγαθό γέροντα μοναστηριού, και τον επισκέπτονταν αυθόρμητα, για να του εξομολογηθούν πρώτα, και να ακούσουν ύστερα από το στόμα του με αγαπητικό τρόπο το λυτρωτικό επιτίμιο. Γιατί του είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη. Και είχε στη ζωή του χιλιάδες μαθητές κάθε ηλικίας, που τον εκτιμούσαν και τον σέβονταν σε όποια ηλικία και αν βρίσκονταν οι ίδιοι. Στο σημείο αυτό καταθέτω προσωπική μαρτυρία. Πριν τέσσερα χρόνια συνάντησα στο θέατρο του Κολλεγίου τον εκλεκτό ζωγράφο και χαράκτη Μανόλη Εμμανουηλίδη, ξεχωριστό δάσκαλο των εικαστικών στο Σχολείο μας, περίπου στα 85 του. Θυμηθήκαμε τα παλιά της δεκαετίας του ’60 και πολύ γρήγορα η κουβέντα μας έφτασε στον Γκάτσο. Ρωτούσε για αυτόν τόσο πολύ, ώστε με έκανε να του ζητήσω να μου εξηγήσει την επιμονή του. Με πλησίασε τότε, και σιγά στο αυτί αλλά εμφατικά μου είπε: «Τον είχα και εγώ δάσκαλο τον Γκάτσο στα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας του στην επαρχία».

5. Οι γονείς των μαθητών του πήγαιναν στις δουλειές τους ήσυχοι, και ασκούσαν απερίσπαστοι το επάγγελμά τους, γιατί πίσω στο Σχολείο ήταν ο Γκάτσος, που όλα τα πρόσεχε και όλα τα ρύθμιζε με τον καλύτερο τρόπο. Ήταν ο Γκάτσος, που ήξερε όχι μόνο κάθε μαθητή ξεχωριστά, αλλά και κάθε γονιό. Και στο σημείο αυτό άλλη μία προσωπική μαρτυρία. Πριν από 15 περίπου χρόνια συναντώ τον Γκάτσο στον γάμο ενός παλιού συναποφοίτου. Μου λέει ότι θυμάται τον πατέρα μου με μνήμη αγαθή. Ξαφνιάζομαι, γιατί τον Γκάτσο δεν τον είχα ποτέ δάσκαλο στην τάξη και γιατί ο πατέρας μου είχε φύγει από τη ζωή το 1964. Του τα θυμίζω αυτά, μήπως και το ξανασκεφτεί καλύτερα. Με κοιτάζει ίσια στα μάτια και μου λέει τρυφερά: «Νομίζεις ότι δεν θυμάμαι τον γονιό που κάθε ημέρα συγκέντρωσης γονέων για την επίδοση

Τελευταίος Αποχαιρετισμός στον Απόστολο Γκάτσο(Α’ Κοιμητήριο Αθηνών, 14 Οκτωβρίου 2013)

Page 23: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 23

ΑΝΔΡΕΑΣ Χ. ΜΩΡΙΚΗΣ

των μαθητικών ελέγχων, πριν αρχίσει τις επισκέψεις του στους καθηγητές, για να πληροφορηθεί τις ακαδημαϊκές επιδόσεις του παιδιού του, επισκεπτόταν τον Γυμνασιάρχη, για να ενημερωθεί πρώτα για τη διαγωγή και του έλεγε: «Θέλω να του είσθε αυστηρός»;»

6. Οι διοικητικοί υπάλληλοι και οι εργατοτεχνίτες του Σχολείου είχαν να λένε για τη σεμνότητα και την ταπεινοφροσύνη του Γκάτσου. Κυκλοφόρησε ποτέ στο περιβάλλον του Σχολείου έχοντας ύφος που πρόβαλλε το αξίωμά του; Ποτέ.

7. Η φιλολογική μόρφωσή του κορυφαία. Πριν κυκλοφορήσει κάθε έγγραφο, που εξ αντικειμένου εκπροσωπούσε το σχολείο, μαθητικά έντυπα κ.λπ., η ερώτηση των αρμοδίων ήταν: «Ο Γκάτσος το είδε;» Εάν η απάντηση ήταν «Ναι», τότε αυτομάτως ακουγόταν το «Τυπωθήτω».

8. Η παιδαγωγική αξιοσύνη του σε περίσσεια. Ο Γκάτσος ήταν το αμορτισέρ στο Σχολείο. Απορροφούσε με προσωπικό κόστος κάθε είδος σχολικού κραδασμού και έτσι όλα πήγαιναν περίφημα. Χωρίς τίποτε να κουκουλώνει, χωρίς τίποτε να στρογγυλεύει. Ήξερε να συμφιλιώνει τα διεστώτα. Ήξερε να εναρμονίζει τα μεταξύ τους διάφορα. Ήξερε καλύτερα από κάθε άλλον να νικά το κακόν διά του αγαθού.

Αν, λοιπόν, ο Σόλων μίλησε στον Κροίσο σωστά, τότε μπορούμε αυτήν εδώ την ώρα να χαρακτηρίσουμε εκ του ασφαλούς τον Απόστολο Γκάτσο μακάριο. Γιατί αρίστευσε σε όλα: στα ίδια, στα κοινά, και σε ό,τι συνδέει αυτά τα δύο: τα επαγγελματικά.

Ως προς τα ίδια, διότι αγάπησε και σεβάστηκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του τη σύζυγό του Ηλέκτρα, και ανέθρεψε μαζί της τον γιο τους έτσι, ώστε ο Θεοδόσης σήμερα να έχει αριστεύσει, στεκόμενος δίπλα στον πατέρα του έως το τέλος του.

Ως προς τα κοινά, διότι αφιέρωσε χρόνο, συναισθήματα και πολλά άλλα στον τόπο του, όλα εκείνα, δηλαδή, για τα οποία οι Ερμιονείς τον τίμησαν με τον καλύτερο τρόπο, δίνοντας δηλαδή στη Βιβλιοθήκη της πόλης τους το όνομά του.

Και τέλος ως προς τα επαγγελματικά, διότι με το καθημερινό παράδειγμά του αισθητοποίησε την έννοια του καθήκοντος σε όλες της τις εκφάνσεις, σε όλο το πλάτος και το βάθος τους.

Ο δάσκαλός μας, είναι ήδη στην αγκαλιά του Θεού. Πέρασε στον Παράδεισο χωρίς εξετάσεις, γιατί έχοντας ζήσει ως εγκόσμιος ασκητής, ήταν γνωστός στον ουρανό «εκ της προδικασίας», όπως λένε οι δάσκαλοι της νομικής επιστήμης. Γιατί εκεί όπου περπατούσε ο Απόστολος Γκάτσος, εκεί έκαναν παρέλαση οι αρετές.

Καλό σου κατευόδιο, δάσκαλέ μας, και καλή μας αντάμωση!

ΣΗΜ. Ο καθ. Αντρέας Μωρίκης ήταν μαθητής στο Κολλέγιο Αθηνών τη δεκαετία του ΄60. Στη συνέχεια υπήρξε και ο ίδιος επί 35 έτη φιλόλογος-καθηγητής στο ίδιο σχολείο και παραμένει από τα πλέον ενεργά στελέχη της Κολλεγιακής Κοινότητας, εκλεγόμενος συνεχώς και επί μακρά σειρά ετών στο Δ.Σ. του Συλλόγου Αποφοίτων.

Page 24: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

24 ερμιόνη

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ

Τον Ιούλιο 2013 δύο μαθητές του Απόστολου Γκάτσου, ο Δαμιανός Αγαπαλίδης και εγώ, τον επισκεφθήκαμε στο σπίτι του για να γιορτάσουμε μαζί τα 100ά γενέθλιά του. Αφού έσβησε το κερί της τούρτας που του φέραμε, περάσαμε το πρωινό κουβεντιάζοντας. Και τι δεν θυμηθήκαμε… Και τι δεν είπαμε… Μιλήσαμε για πρόσωπα και περιστατικά της σχολικής ζωής - σα να ήταν μόλις χθες - με νοσταλγία, αλλά και με χιούμορ.

Φεύγοντας, είπαμε πως μετά το καλοκαίρι να ξανασυναντηθούμε. Ήλθαν, όμως, έτσι τα πράγματα ώστε η νέα αυτή συνάντηση να γίνει λίγους μήνες αργότερα – όχι για ένα ακόμη πρωινό συνομιλίας και αναμνήσεων, αλλά για τον στερνό αποχαιρετισμό. Αποχαιρετισμό σε έναν αγαπημένο μας δάσκαλο, σε έναν ξεχωριστό Άνθρωπο.

Είμαι ένας από εκατοντάδες προνομιούχους που ευτύχησαν να έχουν φιλόλογο τον Απόστολο Γκάτσο: Ήταν καθηγητής μας Νέων και Αρχαίων Ελληνικών στο Κολλέγιο Αθηνών τη δεκαετία του ’50 – στο Γυμνάσιο.

Εγώ είχα την τύχη να συνεργασθώ μαζί του και στο μαθητικό περιοδικό «Αθηναίος», στο οποίο εκείνος ήταν καθηγητής-σύμβουλος και εγώ αρχισυντάκτης. Ήταν και εκεί Δάσκαλος.

Στον Απόστολο Γκάτσο δεν οφείλουμε μόνο τις σωστές, στέρεες γνώσεις που μας προσέφερε και την πρώτη συναρπαστική γνωριμία μας με την αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Του οφείλουμε κάτι πολύ περισσότερο, κάτι πολύ σημαντικότερο: Μας δίδαξε με τον λόγο του και με το παράδειγμα του Ήθος και Ανθρωπιά.

Το δίδαγμα, δίδαγμα ζωής που μας χάρισε, θα μείνει ανεξίτηλο μέσα μας. Όπως ανεξίτηλη θα μείνει στην σκέψη και στην καρδιά μας η μνήμη του.

ΣΗΜ. Ο δημοσιογράφος και σύμβουλος επικοινωνίας κ. Δημήτρης Καραμάνος αποτελεί επί σειρά ετών την αυθεντική «φωνή» του Κολλεγίου Αθηνών. Από τους πλέον δραστήριους αποφοίτους στην στήριξη του σχολείου, διετέλεσε κατ’ επανάληψιν, μεταξύ άλλων, Πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων και της Επιτροπής Υποτροφιών του Κολλεγίου, όπως επίσης και συγγραφέας πολλών βιβλιών με θέμα την ιστορία του Κολλεγίου Αθηνών.

Στον Δάσκαλό μας

Σε συγκέντρωση παλιών μαθητών

Page 25: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 25

ΑΝΝΑ ΨΑΡΟΥΔΑ-ΜΠΕΝΑΚΗ

«Ο Θείος»Δεν μπορώ να φαντασθώ την ζωή μου, πώς και ποια θα γινόμουν ως σήμερα, χωρίς

τις βαθιές ρίζες, που φύτεψε μέσα μου ο «Θείος Απόστολος». Στάθηκε πλάι μου και στους γονείς μου στα πιο ευαίσθητα εφηβικά και νεανικά μου χρόνια, στο σπίτι μας της οδού Ερεσσού 22 στα Εξάρχεια, ακοίμητος φρουρός και εμπνευστής της ανάπτυξης μου: μόρφωση, κριτική σκέψη, ευαισθησία για την πατρίδα και τον άνθρωπο. Και όλα αυτά μέσα από το φωτεινό του χαμόγελο και τα σπινθηροβόλα μάτια του. Ο Θείος -για τα νεώτερα ανήψια «ο super θείος»- ήταν για μένα ένα σύμβολο. Και γι’ αυτόν ήμουν «το κορίτσι», με μία λάμψη αγάπης και φροντίδας. Και οι δύο αποστροφές έμειναν ανάμεσά μας ζωντανές έως το τέλος. Με συνόδευσε έτσι στην μακρά πορεία μου σαν φάρος σύνεσης και αγάπης («μπράβο», «προχώρα», «μη δίνεις σημασία», «πρόσεξε μη χάσεις την ψυχραιμία σου», «είμαστε όλοι κοντά σου» κ.λπ.). Υπήρχε άλλωστε ο ιδιαίτερα ζωογόνος σύνδεσμος, η Ερμιόνη: το Μπίστι, τα ξωκκλήσια, οι ακρογιαλιές, το ψάρεμα, η ιστορία και η ανάδειξη του τόπου, ο «Ερμιονικός Σύνδεσμος»… Όλα μένουν ανεξίτηλα ως το τέλος!

«Χριστιανά τα τέλη της ζωής, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά και καλήν απολογίαν…».

Έτσι περάσατε όλη σας τη ζωή, θείε Απόστολε. Μαζί με τη συγκίνηση που με διακατέχει, θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου και την ευγνωμοσύνη όλης της οικογένειάς μου, γιατί είχαμε την τύχη όλα τα χρόνια να χαιρόμαστε, να απολαμβάνουμε τη συντροφιά σας και να διδασκόμαστε αρετές από τη σοφία σας.

Ορθή σκέψη, ορθός λόγος, ορθή πράξη.

Δάσκαλος γεννημένος με Δ κεφαλαίο, ένας Δάσκαλος που έπρεπε να ζήσει τρεις ζωές τουλάχιστον και πάλι λίγες θα ήταν.

Ποιος δεν το ομολόγησε;Ποιος δεν το έγραψε;Επικοινωνούσατε και εμπνέατε

μικρούς και μεγάλους με το ξεχωριστό χάρισμα της επικοινωνίας που είχατε. Οι μαθητές σας, σας αποχαιρέτισαν υπογραμμίζοντας, ιδιαίτερα, αυτό σας το χάρισμα λέγοντας:

«Ακούγατε πάντα με ιδιαίτερη προσοχή, κρίνατε πάντα με επιείκεια και συμβουλεύατε με σοφία».

Ευγενικός, μετρημένος, νηφάλιος, συνεπής, αθόρυβος, ευφυής, με χιούμορ, η προσωποποίηση

της αξιοπρέπειας, με πνευματική διαύγεια μέχρι την τελευταία στιγμή, αφήσατε ανεξίτηλη τη σφραγίδα σας όχι μόνο επάνω μας αλλά και όπου περάσατε.

Οι μαθητές σας, άριστοι επιστήμονες, καθηγητές, γιατροί, δικηγόροι, οικονομολόγοι, επιχειρηματίες, υπουργοί, βουλευτές και όχι μόνον, οι συνάδελφοι,

οι φίλοι ή οι συγγενείς σας δεν πρόκειται να ξεχάσουν ποτέ τον μοναδικό Δάσκαλο.

Θυμάμαι πάντα από μικρό παιδί πόσο περήφανοι ένιωθαν για σας οι αείμνηστοι γονείς μου. Σας αγαπούσαν και καμάρωναν, θείε Απόστολε, όπως και όλοι μας στην οικογένεια από τον πιο μικρό μέχρι τον πιο μεγάλο.

Όποιος επικοινωνούσε μαζί σας ηρεμούσε και σκεπτόταν.

Την ηρεμία επιλέξατε στο Μοναστήρι της Ερμιόνης, ώστε να

μην απομακρυνθείτε απ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο, που τόσο αγαπήσατε.

Είναι δυσαναπλήρωτο το κενό για μένα, έγραψα αυτά τα λίγα, τα ελάχιστα λόγια βγαλμένα από τα βάθη της ψυχής μου, στάρι στη μνήμη σας.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σας σκεπάζει!

ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΤΣΟΥ-ΑΘΗΝΑΙΟΥ

Αποχαιρετισμός

Α. Γκάτσος - Ε. Γκάτσου - Αθηναίου

Δευτέρα, 14 Οκτωβρίου 2013

Page 26: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

26 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Ο «δικός μου» δάσκαλοςΚαλοκαίρι του 2012. Έμελε νάναι το στερνό του καλοκαίρι στην Ερμιόνη. Το επόμενο

έμεινε στην Αθήνα, γεγονός που τον λύπησε πολύ. Παραμονή της Παναγίας. Περασμένες 10 και όπως, καθημερινά, συνήθιζα τα τελευταία χρόνια, τον επισκέφθηκα, να του κρατήσω συντροφιά, να συζητήσουμε τα …τρέχοντα.

Με δέχτηκε ξαπλωμένος… Στο πρόσωπό του ζωγραφισμένος ο πόνος, αφόρητος, όπως και τις προηγούμενες μέρες... Τα σπαστά μαλλιά του ανασηκωμένα στα διπλά μαξιλάρια. Τον καλημέρισα και ανταποδίδοντας το χαιρετισμό προέταξε, χαμογελώντας, ένα δυνατό επιφώνημα εεε!, καθώς συνήθιζε.

Με περίμενε... Μου είπε τα δικά του, του έδωσα τις «ιατρικές μου συμβουλές» και κάπου εκεί, ξεχάστηκε. Με ρώτησε τις τελευταίες λεπτομέρειες για την προγραμματισμένη αυγουστιάτικη εκδήλωση του Ερμιονικού και στη συνέχεια, λόγω και της επικαιρότητας, «τα έβαλε» με τις …προθέσεις. - Λέμε, Γιάννη, «μετά των Αγίων…», αλλά λέμε και μετά «τον Δεκαπενταύγουστο». Στην πρώτη περίπτωση η πρόθεση «μετά» σημαίνει «μαζί», ενώ στη δεύτερη σημαίνει «ύστερα». Ξέρεις, η σημασία των προθέσεων πάντα ήταν για μένα μια πολύ ενδιαφέρουσα ενασχόληση. Εκείνο, ωστόσο, που κάθε φορά με εντυπωσίαζε ήταν η ευχέρεια στη χρήση παραδειγμάτων από το εορτολόγιο και την υμνολογία της εκκλησίας μας, όταν ήθελε να επισημάνει γραμματικά ή συντακτικά φαινόμενα. - Να προσέχεις, μου έλεγε, όχι μόνο τη μουσική αλλά και το περιεχόμενο των ύμνων, για να τους αποδίδεις σωστά από κάθε άποψη.Σώπασε για λίγο, έκλεισε τα μάτια του και ακούμπησε τα

τρεμάμενα χέρια πάνω στο στήθος του. Ύστερα με φωνή βαθιά -βγαλμένη από τα κατάβαθα της ψυχής του, σχολίασε: - Γιάννη, η πιο όμορφη προσφώνηση που γνωρίζω είναι του Οδυσσέα στη Ναυσικά. Την ώρα που, καθώς έπαιζε με τις φίλες της, το τόπι έπεσε σιμά του και τον ξύπνησε, εκείνος είπε ταραγμένος λόγο γλυκό και φρόνιμο. «Γουνούμαί σε, άνασσα! Θεός νυ τις ή βροτός έσσι;». Δηλαδή, «Σε ικετεύω, Δέσποινα! Είσαι κανένας Θεός ή άνθρωπος;» Απήγγελε το αρχαίο κείμενο της Οδύσσειας με ρυθμό και ύφος, ώστε να γίνεται αντιληπτό το νόημά του και ταυτόχρονα το μετέφραζε. Αφού, είπε, θαρρώ 7- 8 στίχους, σταμάτησε. Άνοιξε για λίγο τα μάτια του, με κοίταξε -να βεβαιωθεί ότι τον παρακολουθώ και τα ξανάκλεισε λέγοντας:- Πρόσεξε κι αυτή τη φράση: «Γρήυς δ’ εις υπερώ ανεβήσετο καγχαλόωσα». «Ανέβηκε η γριά στο ανώγι γεμάτη χαρά», μεταφράζει ο Λορεντζάτος στη δημοτική, ενώ ο Πεζόπουλος στην καθαρεύουσα σημειώνει: «Ανήλθε η γραία εις το υπερώον πλήρης ικανοποιήσεως».Απήγγειλε κατά τον ίδιο τρόπο τους επόμενους 2-3 στίχους και στην προσπάθειά του να αλλάξει θέση, σώπασε, κάνοντας ένα μορφασμό πόνου. Σε λίγο γαλήνεψε και αφέθηκε μ’ ένα ελαφρύ μειδίαμα στο μεγαλείο των κειμένων… Οι στιγμές ήταν συγκλονιστικές! Ένιωθα πως είχα απέναντί μου τον Όμηρο ή κάποιον μεγάλο αοιδό να απαγγέλει τους στίχους της Οδύσσειας!

Σίγουρα η απαγγελία ήταν για εκείνον λυτρωτική. Για μένα απόλαυση του νου και της ψυχής μου, έτσι καθώς τον έβλεπα με εκπληκτική μαεστρία ραψωδού – ηθοποιού να περνά

Α. Γκάτσος - Γ. Σπετσιώτης

Page 27: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 27

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

από την αφήγηση στην υποκριτική και από την αναδυόμενη συγκίνηση στο χρέος να συνεχιστεί η αφήγηση...

Μου φάνηκε πως με τη σκέψη, το στοχασμό και την πληρότητα που ένιωθε εκείνη την ώρα, είχε αποδράσει σε σφαίρα μακρινή, εκεί που δεν υπάρχει πόνος, «ου λύπη, ου στεναγμός…».

Δρόμο καλό να ’χεις, «δάσκαλε σοφέ», μακάριο κι ευλογημένο! Στην ανάπαυσή σου κοίταζε την Ερμιόνη και το Σύνδεσμό μας. Κοίταζε και τη νεολαία μας που

τόσο αγάπησες και ζήτα παρακλητικά από την Παναγιά να «σκεπάζει» τα παιδιά της, όπου κι αν βρίσκονται, στην Ερμιόνη κι αλλού… Είμαστε όλοι βέβαιοι πως ο Θεός του ουρανού θα υποδεχθεί τη μακάρια ψυχή σου λέγοντας: 

«Οίδα σου, Απόστολε, τα έργα και την αγάπην και την πίστιν και την διακονίαν και την υπομονήν σου και τα έργα σου τα έσχατα πλείονα των πρώτων». «Είσελθε εις την χαράν του Κυρίου σου!». Γένοιτο!

Μπορεί η αγάπη να κρατάει μακρόχρονα στη ζωή, έτσι χωρίς να το επιδιώκει; Ο θείος Απόστολος για εμάς ζει και θα ζει μέσα μας, επειδή τον αγαπούσαμε κι εκείνος μας αγαπούσε πολύ.

Όταν γεννηθήκαμε ήταν μικρό παιδί. Ως νεαρός μάς έφερνε βιβλία, έπαιζε μαζί μας με «το λόγο», ενδιαφερόταν για το τι διαβάζαμε, μιλούσε με τις φίλες μας, ενέκρινε χωρίς να απορρίπτει, δείχνοντας με το δικό του μοναδικό τρόπο την έγκρισή του. Ένας απλός μορφασμός έδειχνε τη δυσαρέσκεια στέλνοντας το μήνυμα με τη μη λεκτική επικοινωνία: «Μακριά αυτό, δεν είναι καλό!».

Απόλαυση δια στόματός του οι αρχαίες τραγωδίες που μας αφηγείτο, ως παραμύθι. Μία κάθε φορά, χωρίς να βαριέται, λες και ήταν …αποστολή του. Κρεμόμαστε από τα χείλη του γοητευμένες και ξαφνιασμένες από τα όσα περίεργα και τρομερά ακούγαμε.

Και τα χρόνια τρέχουν, περνούν και συμβαίνουν στον κόσμο πράγματα. Εμείς πάντα κοντά του. Θαυμάζουμε και μαθαίνουμε. Τι; Ο,τιδήποτε μπορούμε.

Μέσα στα δύσκολα χρόνια μας -ποτέ δεν ήταν δύσκολα τα χρόνια που περάσαμε μαζί- η παρουσία του ήταν συνεχής και ως βάλσαμο, γιατί μετέδιδε πάντα το καλό, με τον δικό του τρόπο.

Καληνύχτα καλέ μας, Μεγάλε αγαπημένε!

ΑΝΘΟΥΛΑ ΚΑΙ ΗΡΩ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ

Σ’ εκείνον που αγαπούσαμε πολύ!

Page 28: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

28 ερμιόνη

ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ-ΒΕΛΛΕ

«Είναι γλυκύς ο θάνατοςμόνον όταν κοιμώμεθα

εις την πατρίδα» Ανδρέας Κάλβος

Ανέφερε συχνά τους στίχους του ποιητή, όταν με καημό θυμόταν τους δύο μεγαλύτερους αδελφούς του Γιάννη και Γιώργο, που έζησαν στην Αμερική και εκοιμήθησαν εκεί, σκεπασμένοι από το ξένο χώμα της. Ο ίδιος είχε εκφράσει την επιθυμία και είχε επιλέξει από την πατρική Ερμιονίδα γη να αναπαυθεί στο κοιμητήριο της Μονής των Αγίων Αναργύρων, με την οποία τον συνέδεε σχέση στενή, αισθανόταν σεβασμό γι αυτήν και η προσφορά του προς αυτήν υπήρξε μοναδική.

Η σχέση του Αποστόλου Γκάτσου με την Ιερά Μονή άρχισε τη δεκαετία του 1950, μετά τη μετατροπή της σε γυναικεία και την ακόλουθη ανασυγκρότησή της. Το 1946 ο μητροπολίτης Ύδρας Προκόπιος Καραμάνος σε μια περίοδο που η Ιερά Μονή βρισκόταν σε πλήρη εγκατάλειψη με δυο γέροντες μοναχούς, μετέφερε από την Αγία Ευπραξία της Ύδρας 10-12 μοναχές και τις εγκατέστησε στη σχεδόν ερειπωμένη Μονή. Ο Απόστολος Γκάτσος είχε στενή γνωριμία με το Μητροπολίτη από τότε που υπηρετούσε ως καθηγητής στο Γυμνάσιο Ύδρας, και η απόφαση αυτή τον χαροποίησε ιδιαίτερα. Έκτοτε υπήρξε φίλος και σύμβουλος της νέας μοναστικής κοινότητας σε όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζε και στα έργα που έγιναν για την ανακαίνισή της.

Την έκανε ευρύτερα γνωστή και προσεκάλεσε να την επισκεφθούν διαπρεπείς επιστήμονες, τον Άγγελο Προκοπίου, καθηγητή της ιστορίας της Τέχνης στο Πολυτεχνείο Αθηνών, τους Γεώργιο Σωτηρίου και Αναστάσιο Ορλάνδο, καθηγητές βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και άλλους.

Το πρώτο όμως ουσιαστικό έργο ήταν η καταγραφή των βιβλίων της «Καραμανείου Βιβλιοθήκης». Επιθυμία του μητροπολίτη Προκοπίου Καραμάνου ήταν να μεταφερθεί το πλήθος των βιβλίων του και να εγκατασταθεί ως δωρεά οριστικά στη Μονή. Μαζί με τα βιβλία μεταφέρθηκαν και οι επιβλητικές ξύλινες ντουλάπες και τοποθετήθηκαν στη μεγάλη αίθουσα της δυτικής πτέρυγας, που μόλις είχε οικοδομηθεί. Έτσι αρχές δεκαετίας του ‘60 ο Απόστολος Γκάτσος ξεκίνησε την καταγραφή των βιβλίων και με προσέλαβε βοηθό του. Μαζί στην αρχή, και κατόπιν μόνη μου με την καθοδήγησή του, καταγράψαμε πάνω από 2.000 βιβλία, μερικά από αυτά ιδιαίτερα σπάνια, θεολογικά, ιστορικά, νομικά (γιατί ο Μητροπολίτης Προκόπιος ήταν και διδάκτωρ Νομικής) σειρές παλαιών περιοδικών, εκδόσεις κλασικών και εκκλησιαστικών συγγραφέων κλπ. Ο ίδιος ονόμαζε «κόσμημα της Μονής» την Καραμάνειο Βιβλιοθήκη.

Το επόμενο έργο του ήταν η καταγραφή και δημιουργία του Αρχείου της Μονής. Διάσπαρτα έγγραφα, χαρτιά, χειρόγραφα συγκεντρώθηκαν, αναγνώσθηκαν και τακτοποιήθηκαν χρονολογικά, από το παλιότερο του 1770, ως το 1945. Το

σημαντικότερο όμως είναι ότι για το καθένα από αυτά συνέταξε περίληψη κατά τρόπο επιστημονικό, όπως συμβαίνει με όλα τα χειρόγραφα αρχεία. Τα έγγραφα αυτά τοποθετημένα σε 26 φακέλους συγκροτούν την ιστορία της Μονής και την κτηματική της περιουσία. Ιδιαίτερης σημασίας είναι όσα αφορούν την προσφορά της Μονής στον Αγώνα του 1821, εποχή που ήταν ηγούμενος ο Χατζη- Μακάριος Μπουφογγέλης, τον οποίο θεωρούσε, όπως

Ο Απόστολος Γκάτσος και η Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων

Στο πατρικό σπίτι στα Μαντράκια

Page 29: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 29

μου έλεγε, άνδρα εξαιρετικής μορφώσεως και πνευματικής καλλιέργειας. Πιστεύω ότι από μνήμης συγκρατούσε το περιεχόμενο του αρχείου, γιατί όταν πριν από τρία χρόνια αναζήτησα πληροφορίες για τα ορυχεία λευκόλιθου στο Δισκούρι με παρέπεμψε αμέσως σε 4 σχετικά έγγραφα του 1909.

Αρχές της δεκαετίας το 1970 ανεκαλύφθη η… «κοφινίδα» με το αρχείο Βούλγαρη. Έγγραφα σχετικά με την Υδραίικη οικογένεια Βούλγαρη βρέθηκαν χύδην στοιβαγμένα σε μια κοφινίδα, που υπήρχε στην οικία Ζωγράφου στην Ερμιόνη, φιλική τότε προς την οικογένεια Βούλγαρη.

Για την ιστορική γνώση θυμίζουμε ότι ο μπέης της Ύδρας Γεώργιος Βούλγαρης (1767-1812) είχε αγοράσει ένα ωραιότατο περιβόλι «αντίκρυ εις τον Μωρέαν εις το Καστρί πλησίον εις τους Αγίους Αναργύρους» και από τότε τα παιδιά του το επισκέπτονταν και το καλλιεργούσαν. Είναι το γνωστό ως σήμερα κτήμα «τα Βουλγαρέικα». Μετά τη λήξη του Αγώνα του 1821 διέμενε στο κτήμα για αρκετό διάστημα ο Εμμανουήλ, γιος του μπέη Γεωργίου και από κει αλληλογραφούσε με διάφορα πρόσωπα, ιδιαίτερα με τον αδελφό του Δημήτριο, το γνωστό πρωθυπουργό «Τζουμπέ». Αυτή η αλληλογραφία που αφορούσε κυρίως την περιουσία της οικογένειας και το περιβόλι μαζί με άλλα έγγραφα βρέθηκε τυχαία από τον Μόδεστο Καρακατσάνη, γαμπρό της οικογενείας Ζωγράφου. Γνωστοποίησε το γεγονός στον Απόστολο Γκάτσο που αμέσως αναγνώρισε την αξία και τη σημασία τους και τον προέτρεψε να τα καταθέσει ως δωρεά στον «Ερμιονικό Σύνδεσμο». Ο ίδιος προθυμοποιήθηκε να μελετήσει και να τακτοποιήσει τα έγγραφα αυτά. Έγινε η ανάγνωση και ταξινόμηση κατά χρονολογική σειρά, και συντάχθηκε η περίληψή τους. Ο Λίνος Μπενάκης που ανέλαβε την ανάγνωση των ξενόγλωσσων χειρογράφων, διαπίστωσε ότι πολλά από αυτά αφορούσαν τον αμερικανό φιλέλληνα Γ. Τζάρβις και με το υλικό αυτό παρουσίασε την άγνωστη αυτή μορφή σε διάλεξη που δόθηκε στο προαύλιο της Μονής το καλοκαίρι του 1986. Όλα τα έγγραφα του αρχείου πλέον τοποθετήθηκαν σε 18 φακέλους. Ο Απόστολος Γκάτσος θεώρησε ότι το Αρχείο αυτό έπρεπε να γίνει κτήμα της Μονής, που την θεώρησε ως τον ασφαλέστερο χώρο για φύλαξη. Το αρχείο της οικογένειας Βούλγαρη, αν και ιδιωτικό, είναι μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών σχετικά με την ιστορία, οικονομία και λαογραφία της περιοχής της Ερμιόνης, γι’ αυτό δημοσιεύονται οι περιλήψεις του σε συνέχειες στο ανά χείρας περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα». Εκείνο όμως που τον είχε ενθουσιάσει

τότε ήταν το γεγονός, πώς ένα τυχαίο και περιφρονημένο αντικείμενο –η «κοφινίδα»- αποδείχτηκε ότι περιείχε ανεκτίμητο ιστορικό κειμήλιο. «Ψάχνετε για ξεχασμένα παλιά χαρτιά στα σπίτια σας» παρακινούσε. «Ίσως ακόμα κάτι σημαντικό να βρεθεί».

Τόσο για την Καραμάνειο Βιβλιοθήκη, όσο και για τα δύο αρχεία ο Απόστολος Γκάτσος είχε αφήσει παρακαταθήκη στις μοναχές: «Κανένα επισκέπτη ή αναγνώστη δεν θα αφήνετε μόνο του στο χώρο της βιβλιοθήκης. Πάντα θα τον συνοδεύει μια μοναχή», κάτι που οι μοναχές ως σήμερα τηρούν με αυστηρότητα και καλά κάνουν. Πιστεύω ότι μόνο η μετατροπή των αρχείων σε ψηφιακή μορφή θα βοηθήσει τον κάθε ειδικό ερευνητή να τα μελετήσει, όπως συμβαίνει με όλα πλέον τα αρχεία και τις Βιβλιοθήκες.

Γύρω στο 1990 ο μητροπολίτης Ύδρας Ιερόθεος Τσαντήλης αποφάσισε να εκδώσει ένα βιβλίο -τρίπτυχο- χρονικό για την Ιερά Μονή, κάτι που έλειπε και πολλοί επισκέπτες το ζητούσαν. Το τιτλοφόρησε «Το Προσκύνημα της Ερμιονίδος» και τη συγγραφή του ανέθεσε σε τρεις επι-στήμονες. Ο καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης Γιώργος Προκοπίου κατέγραψε την αρχιτεκτονική του ναού που είχε συστηματικά μελετήσει, ο συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης Ιωάννης Γκερέκος περιέγραψε τις αγιογραφίες του ναού που είχε ο ίδιος καθαρίσει και συντηρήσει και ο Απόστολος Γκάτσος την καθαυτό ιστορία της Μονής από την ίδρυσή της, αντικειμενική και τεκμηριωμένη σε ιστορικές πηγές, με κάθε δυνατή επιστημονική έρευνα, όπως φαίνεται από τη βιβλιογραφία και τις παραπομπές ανά κεφάλαιο. Να τονίσω ακόμα ότι στη σύνταξη της ιστορικής αυτής μελέτης αξιοποίησε πλήρως πληροφορίες από το Αρχείο Κοινότητας Ύδρας και το Αρχείο Κουντουριωτών που επί χρόνια μελετούσε και είχε αποδελτιώσει. Ο αναγνώστης μπορεί να διακρίνει σ’ αυτήν το βαθύ σεβασμό και πίστη του προς τους προστάτες της Μονής και όλης της Ερμιονίδας Αγίους Αναργύρους. Αργότερα για την ιστορία της Μονής και τις τοιχογραφίες έγραψε και παρέδωσε μια περίληψη 19 σελίδων, για να είναι περισσότερο εύχρηστη στους επισκέπτες.

Στο πιο αγαπημένο κομμάτι γης, μετά την πατρική του εστία, αναπαύεται πλέον ο Απόστολος Γκάτσος, όπως το επιθυμούσε. Ατέλειωτες ώρες της ζωής του πέρασε επισκεπτόμενος το Μοναστήρι, προσκυνητής από κοντά, μελετητής της ιστορίας του, με ενδιαφέρον για τη ζωή και τη λειτουργία του. Οι μοναχές, όσο ζούσε, τον θεωρούσαν ειλικρινή φίλο και μεγάλο ευεργέτη.Τώρα δέονται για την αιώνια ανάπαυσή του.

ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ-ΒΕΛΛΕ

Page 30: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

30 ερμιόνη

Ο γλυκύτατος θείος Απόστολος, αυτή η υψηλόκορμη δρυς, ο τελευταίος της προηγούμενης γενιάς των Γκατσαίων, έφυγε, και εμείς –και όχι μόνον ο Θοδόσης– ορφανέψαμε. Νοιώσαμε το κενό της μεγάλης απώλειας. Είχαμε πιστέψει, βλέπετε, ότι δεν μπορεί και πάλι το καλοκαίρι θα είναι μαζί μας στη σύναξη του «Ερωδιού»: Ήρα, Γιώργος, Άννα, Λίνος, Γιάννης Σπετσιώτης, Λένα, και όπου και πάλι θα μας κερνούσε, καθώς κάναμε τις πολύ ωραίες συζητήσεις μας.

Προσωπικά χρωστώ πολλά στον θείο Απόστολο. Πρώτα πρώτα το ότι πήγα στη Φιλοσοφική Σχολή το οφείλω σε μεγάλο βαθμό σε εκείνον. Πόσα αρχαία κείμενα δεν μου δίδασκε στις διακοπές, καθώς τότε προετοιμαζόμουν για τις εισαγωγικές εξετάσεις! Ρουφούσα τις γνώσεις του και παραδειγματιζόμουν από τον τρόπο της διδασκαλίας του.

Ύστερα του χρωστώ τα όσα ξέρω για το ψάρεμα –γνώσεις και ανθρώπινες εμπειρίες καθόλου ευκαταφρόνητες, γι’ αυτό και θα επιμείνω λίγο περισσότερο σε αυτές. Πριν λοιπόν γίνω φοιτητής ακόμα, ο θείος Απόστολος με έπαιρνε, συνήθως μαζί με τον θείο Λευτέρη Γκάτσο και πηγαίναμε για ψάρεμα άλλοτε στις ξέρες, άλλοτε στην «Ολλανδία», άλλοτε στο

Αλατοβούνι. Στην αρχή ούτε κουπί ήξερα. Με έμαθε με υπομονή. Και όταν καμιά φορά μ’ έπιανε πρωινός ύπνος, ερχόταν ο θείος Απόστολος και χτυπούσε το παράθυρο λέγοντας «Γιάννη, αργήσαμε!».

Μην νομίσετε όμως ότι και στη βάρκα μέσα δεν κάναμε κάτι σαν μάθημα. Οι γενικότερες φιλολογικές συζητήσεις ήταν βέβαια στην ημερήσια διάταξη, αλλά και η καθετή πήγαινε και ερχόταν φέρνοντας πότε χάνους, πότε πέρκες, πότε γύλους. «Αμάν, πέσαμε σε κωλογυλία», έλεγε ο θείος ο Λευτέρης. Άλλοτε πάλι, όταν στη βάρκα ήταν και η Άννα ή ο αδελφός μου ο Λευτέρης, ο Φάνης ή η Ήρα, αρκετές φορές πετούσαμε κρυφά το δόλωμα στη θάλασσα, για να τελειώσουμε μια ώρα γρηγορότερα και να πάμε για μπάνιο στο Μαδέρι. Ο θείος Απόστολος που το καταλάβαινε γελούσε, ενώ ο θείος ο Λευτέρης εκνευριζόταν: «Μα σας τα φάγανε κι όλας;», ήταν η στερεότυπη ερώτησή του. Όταν τελικά γυρίζαμε από το ψάρεμα, η μοιρασιά γινόταν ή στο σπίτι του θείου Λευτέρη ή στο σπίτι του θείου Απόστολου. Στην τελευταία αυτή περίπτωση η θεία Τούλα επέβλεπε τη μοιρασιά, για να είναι δίκαιη, όπως έλεγε. Πρέπει να προσθέσω ότι όταν άρχισαν τα ψαρέματα, οι δυο θείοι νοίκιαζαν βάρκες από διάφορους ντόπιους ψαράδες. Αργότερα, ο θείος Απόστολος αγόρασε μια ξύλινη ψαρόβαρκα και μετά από κάποια χρόνια τη γνωστή σε όλους μας μέχρι τελευταία πλαστική ψαρόβαρκα. Από αυτήν πέρασαν, εκτός των συνήθων υπόπτων, ο Κώστας ο Παπαδόπουλος ο γιατρός, ο θείος ο Μιχάλης ο Γκάτσος, ο γιατρός ο Παπασταύρου και άλλοι.

Ποτέ δεν θα ξεχάσω πόσο χαιρόταν ο θείος Απόστολος να κρατάει το τιμόνι, όταν στις πρώτες παλαιές ψαρόβαρκες με τις οποίες πηγαίναμε για ψάρεμα, ανοίγαμε το πανί με μελτέμι ή μπουκαδούρα. Αλλά και πώς να ξεχάσω την ελαφρώς αγωνιώδη προσμονή του, όταν από

την πλώρη ανέβαζε το παραγάδι ή, ακόμα περισσότερο, όταν ανέβαζε τις πετονιές. «Σία το αριστερό, Γιάννη», έδινε το παράγγελμα. «Μπρος το δεξί» και συνέχιζε με τέτοιες εντολές έμπειρου ναυτικού. Τις πετονιές τις ρίχναμε πρώτες, πριν φέξει, πότε στο Αλατοβούνι, πότε στις ξέρες, πότε έξω από τον Δοκό. Μετά απολαμβάναμε την ανατολή, καθώς ο ήλιος πρόβαλλε από την Ύδρα, αναθυμούμενοι και οι δυο τον εξαίσιο ομηρικό στίχο: «Ήμος δ’ ηριγένεια φάνη ροδοδάκτυλος Ηώς».

ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ

Ο θείος Απόστολος

Καλή πισκάδα!

Ο θείος Αποστόλος επιδεικνύει υπερηφάνως τον ροφό (και εγώ αντί άλλου ψαριού τον…Θεοδόση!)

Page 31: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 31

Συνεχίζαμε με την καθετή και τελευταίες ανεβάζαμε τις πετονιές. Εκεί να δείτε αγωνία, όταν είχαμε κολλησιά. Νάσου η κουλούρα, για να ξεκολλήσει η πετονιά, και μετά, όταν ερχόταν κάτι βαρύ, συνήθως ροφός, περίμενα με τεντωμένα νεύρα να ακούσω τη γνωστή αλλά και ευχάριστη εντολή: «Γιάννη, την απόχη!», απόδειξη ότι έρχεται ροφός και χρειάζεται η απόχη στο ξενέρισμα για να μην φύγει. Το μαγείρεμα το αναλάμβανε η θεία Αργυρούλα ή η μητέρα μου.

Δυο ακόμα περιστατικά. Μια φορά στο Αλατοβούνι, καθώς ο θείος Απόστολος ανέβαζε την πετονιά με το ροφό πιασμένο, πριν βγει από το νερό ο ροφός ξεπιάστηκε και χάθηκε στα βαθιά. Η αντίδραση του θείου Λευτέρη ήταν «ποιος είδε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε». Έξαλλος, φώναζε και ξαναφώναζε και το βουνό αντηχούσε πολλαπλασιάζοντας την ένταση της φωνής. Μάλλον

αποσβολωμένος ο θείος Απόστολος, αλλά πάντα ήρεμος και με το ελαφρό χιούμορ που τον διέκρινε, του λέει: «Καλά, ρε κουσουρή, δεν πειράζει, δεν αξίζει να χάνουμε το κέφι μας και την ηρεμία μας. Άλλωστε έχουμε με την καθετή πιάσει ακόμα και σκάρους. Μην είμαστε υπερβολικοί!». Και εκεί ο θείος Λευτέρης ξεθύμανε.

Και το άλλο περιστατικό, που όμως δεν είχε γίνει άπαξ αλλά επαναλαμβανόταν σε κάθε ανάλογη περίσταση. Η αφεντιά μου, για λόγους διαφήμισης των αλιευτικών μας κατορθωμάτων και πρωτίστως βέβαια του θείου Απόστολου, κάθε φορά που πιάναμε ροφό τον περιέφερα από τα Μαντράκια στο λιμάνι και τανάπαλιν, για να βρω δήθεν ζυγαριά να τον ζυγίσω!

Σ’ ευχαριστούμε, θείε μου, για το παράδειγμα ανθρωπιάς, καλοσύνης και κατανόησης που μας άφησες…

ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ

Στον καλό, τον άξιο, τον ευγενή, τον δίκαιο, τον άριστο επιστήμονα, τον ΑΝΘΡΩΠΟ. Ο καθηγητής μας Απόστολος Γκάτσος έφυγε από τη ζωή, αφού έδωσε όλη την αγάπη

που είχε στην καρδιά του στα παιδιά που είχαν την τύχη να είναι μαθητές του. Εμείς είμαστε -όσοι μείναμε στο πέρασμα του χρόνου, οι Υδραίοι μαθητές του. Ήρθε στην Ύδρα σε μια κρίσιμη εποχή για το σχολείο μας. Ήρθε με αγάπη κι ενδιαφέρον για τα παιδιά και για το νησί κι εμείς τον αγαπήσαμε, τον εκτιμήσαμε και τον ξεχωρίζαμε από τους άλλους καθηγητές μας και προσπαθούσαμε να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες του.

Τα τελευταία χρόνια ζούσε στην Αθήνα. Στην επικοινωνία μας ρωτούσε πάντα για τον καθένα, για την πρόοδο, την οικογένεια, την υγεία, τη ζωή μας. Συνέχισε να μας αγαπά και να μας νοιάζεται!

Αλλά να! Πριν λίγο καιρό η καμπάνα του Μοναστηριού της Ύδρας χτύπησε πένθιμα. Πληροφορηθήκαμε την αποχώρηση από τη ζωή του δασκάλου μας και σφίχτηκε η καρδιά μας. Όλο το νησί λυπήθηκε, γιατί τον θεωρούσε δικό του άνθρωπο.

Οι φίλοι και μαθητές, που βρίσκονταν στην Αθήνα, παραβρέθηκαν στην εξόδιο ακολουθία, για να του πουν το ύστατο χαίρε. Άλλοι παραβρέθηκαν στην Ερμιόνη για τον αποχαιρετισμό.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει και η μνήμη του ΑΙΩΝΙΑ!

Με άπειρο σεβασμό και αγάπη Οι μαθητές του από το Γυμνάσιο της Ύδρας

ΘΩΜΑΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ

Αγάπης αντίδωρο

Page 32: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

32 ερμιόνη

Ιδέα και μόνιμη έγνοια του αείμνηστου Προέδρου μας Απόστολου Γκάτσου ήταν η εκτύπωση και αποστολή κάθε χρόνο στα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου μιας ευχετήριας Χριστουγεννιάτικης κάρτας με φωτογραφικό κυρίως θέμα από την πλούσια τοπική μας παράδοση. Η πρώτη επιλογή μου και καλλιτεχνική αξιοποίηση τον ικανοποίησε πολύ και έτσι κάθε χρόνο από τον Σεπτέμβριο κιόλας έως και τον Δεκέμβριο μου υπενθύμιζε επίμονα την προετοιμασία της κάρτας της επόμενης χρονιάς («Έλα, Λίνο, πώς πάει η κάρτα; Βρήκες θέμα, έκανες το κείμενο;» ήταν το καθιερωμένο τηλεφώνημα, που όσο πλησίαζαν τα Χριστούγεννα γινόταν σχεδόν κάθε μέρα). Εφθάσαμε έτσι να έχουμε έναν μεγάλο αριθμό Ευχετήριων καρτών, τις οποίες καταθέσαμε όλες με ένα πρόχειρο λεύκωμα στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ερμιόνης. Και η παράδοση συνεχίζεται με νέους τώρα προικισμένους συντελεστές της καλλιτεχνικής αυτής παραγωγής.

Ανακαλώ στην μνήμη μου το ιστορικό αυτό από τις πολλές και ποικίλες δραστηριότητες του Ερμιονικού Συνδέσμου ως ελάχιστο φόρο τιμής στον αείμνηστο Πρόεδρο. Πολλά και πολύ πιο σημαντικά είναι τα έργα, που είτε ο ίδιος εμπνεύσθηκε είτε υιοθέτησε και προώθησε για το καλό της αγαπημένης Ερμιόνης: διάσωση και επαναχρησιμοποίηση των ιστορικών διδακτηρίων της Ερμιόνης (Καποδιστριακού, Συγγρού), ανακατασκευή οικίας Οικονόμου και οργάνωση του ΙΛΜΕ, αναδασώσεις, διάσωση των παλαιών δημόσιων πηγαδιών, θερινές πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενίσχυση τοπικού τύπου, μελέτες και άρθρα για ιστορικά γεγονότα, πρόσωπα και μνημεία της περιοχής και άλλα, και άλλα. Όλα αυτά θα πάρουν την θέση τους σε μία ολοκληρωμένη ιστορία του «Ερμιονικού Συνδέσμου», που πρέπει κάποτε να γραφεί, τώρα που συμπληρώθηκαν τα 50 πρώτα χρόνια του, και που θα είναι συγχρόνως η ιστορία της εμπνευσμένης Προεδρίας του Απόστολου Θ. Γκάτσου.

Οι ευχετήριες κάρτες του Ερμιονικού Συνδέσμου

Η πρώτη ευχετήρια κάρτα του Ε.Σ. (1973)

ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ

Page 33: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 33

Τα καλοκαίρια μετά την πτώση της Χούντας αράζαμε στα Μαντράκια, που είχαν πλέον αλλάξει μορφή, είχαν τσιμεντοστρωθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους και μπορούσαν να αράξουν εκτός από βάρκες και καΐκια. Με τον αδελφό μου Γιώργο αράζαμε το τρεχαντήρι μας, τον «ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ», εδώ και καβατζάραμε για το λιμάνι μόνο με παλιόκαιρους.

Μια μέρα κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια του Τζιέρη συνάντησα τον κυρ-Απόστολο. Έναν άνθρωπο που σε κοίταζε κατευθείαν στα μάτια, που πάντα το πρόσωπό του χαμογελούσε και σε μαγνήτιζε με την κουβέντα του. Έτσι το ένιωθα εγώ.

- Γεια σου κυρ-Απόστολε!

Γεια σου κι εσένα. Ήταν οι πρώτες λέξεις μας. Μπήκα στον «ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ», άφησα μέσα τα παραγάδια και να ο κυρ-Απόστολος στο παλαμάρι.

- Ε! Χαράλαμπε, ετοιμάζεστε για δουλειά με το Γιώργο;

- Όχι, θα φύγουμε τα μεσάνυχτα, απάντησα και πιάσαμε την κουβέντα γύρω από τη δουλειά μας. Είχε μεγάλο μεράκι με τη θάλασσα και το ψάρεμα.

- Μαζεύτηκαν οι Κοκονιτσαίοι, ο Κοβόλος, ο Κολινέκας, ο Αντρέας Μπενάρδος, ο Τσετσέρης, ο Γκολεμάς και καθίσαμε στου «ΤΑΣΟΓΙΑΝΝΗ» την τέντα.

- Να καθίσω κι εγώ μαζί σας, ρε παιδιά; Με θέλετε παρέα σας;

- Και ρωτάς κυρ-Απόστολε; Κάποιος σηκώθηκε, πήρε καρέκλα, όλοι μετακίνησαν τις δικές τους να δημιουργήσουν χώρο, για να καθίσει. Όλοι μας τον αγαπούσαμε και τον εκτιμούσαμε. Σε όλους φερόταν με αγάπη, εγκαρδιότητα και ευγένεια. Για μένα, όμως, ήταν ξεχωριστός. Τον είχα αρκετές φορές δάσκαλο και προστάτη μου.

- Κάποια φορά τσακωνόμαστε με τον Κοβόλο, που ήταν Πρόεδρος του Αλιευτικού Συνεταιρισμού. Ο Μανόλης ήταν έξυπνος πολύ, αλλά με χαρτιά και μολύβια δεν είχε καμία επαφή. Εγώ είχα προσπαθήσει αρκετές φορές, κάποιες κάτω από την επιτήρηση του Τάσου Παπαγεωργίου. Μια φορά μου είπε:

- Άκου να σου πω. Τα λόγια τα παίρνει ο αέρας, τα γραπτά όμως μένουν, για αυτό μάθε να γράφεις, βάλε φρένο στα νεύρα και τις παλαβομάρες σου!

- Τσακωνόμαστε, λοιπόν, με το Μανώλη, γιατί είχαμε λάβει ως Δ.Σ. του Συλλόγου μία πρόσκληση από το γραφείο του τότε Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας (Υ.Ε.Ν.). Υπουργός ήταν ο Γιάννης Μηναίος, απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, με καταγωγή από το Ναύπλιο, που είχε εκλεγεί με την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, το 1974. Ήθελε να ευχαριστήσει τον κόσμο της Ερμιόνης που τον προτίμησε με την ψήφο του και προσκάλεσε τους φορείς της εποχής, μαζί και τον δικό μας. Εγώ δεν ήθελα να παραβρεθώ, γιατί το θεωρούσα ως κοροϊδία από μέρους μου, μιας και δεν τον είχα ψηφίσει. Ο κυρ-Απόστολος λίγο πιο πέρα άκουγε και έβλεπε.

- Βρε παιδιά, να έρθω στην παρέα σας;

- Έλα κυρ-Απόστολε, του παραχωρήσαμε καρέκλα να καθίσει ανάμεσα. Ο Κοβόλος γελούσε και τραγουδιστά, μού έλεγε:

- Θα πάμε, θα πάμε!

- Βρε γιατί μαλώνετε σαν τα κοκόρια, αφού συμφωνείτε σε όλα; Να ρίξω μια ματιά στην πρόσκληση; Του δώσαμε την πρόσκληση, τη διάβασε.

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

Ο «κυρ»-Απόστολος

Page 34: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

34 ερμιόνη

- Δε μου λες Χαράλαμπε, είδες πουθενά να γράφει, ότι θέλω να έρθουν μόνο όσοι με ψήφισαν;

- Ε, όχι!

- Λοιπόν, τι σε πειράζει αν πας;

- Ξέρω ’γω; Δεν είναι σαν να τον κοροϊδεύω;

- Δεν είδες και τι άλλο γράφει. Αν έχετε κάποιο πρόβλημα, θα το συζητήσετε και αν είναι της αρμοδιότητάς του, θα φροντίσει για την επίλυσή του. Εσείς, βρε Χαράλαμπε, δεν μιλάτε συνέχεια για το πρόβλημα του λιμανιού, από το περίπτερο του Καρακατσάνη έως του Μερτύρη ότι δεν έχει βαθειά νερά, ότι το Μαγιάπριλο πήζει η μαλούπα και δεν μπορεί να αράξει ούτε η μικρή βάρκα παπαδιά;

- Εγώ βέβαια δεν είχα διαβάσει τίποτα από όλα τούτα, απλώς του έριξα μια ματιά και το πέταξα στο τραπεζάκι. Τι να έλεγα; Δεν διάβασα; Δεν είδα; Τα μάτια κάτω σαν βρεγμένη γάτα, πού να κοιτάξω τον κυρ-Απόστολο, που με κοίταζε από την κορυφή ως τα νύχια.

- Θα πάμε, θα πάμε! συνέχισε να τραγουδάει ο Κοβόλος γεμίζοντας τα ποτήρια μας κρασί. Άντε στην υγειά μας, κυρ-Απόστολε, γεια σου κι εσένα φίλε μου!

- Τι να έκανα; Τσούγκρισα και ήπια.

- Έτσι, μπράβο βρε παιδιά! Οι άλλοι του Δ.Σ. δεν θα έρθουν μαζί σας; ρώτησε.

- Ο Μπενάρδος και ο Κολινέκας έλειπαν ταξίδι και ο Γιάννης Φλεβαράκης (Τσαρός) δεν σταμάταγε να δουλεύει το παραγάδι μέρα-νύχτα. Έτσι πήγαμε οι δυο μας. Η συγκέντρωση έγινε μπροστά στο μαγαζί του Άγγελου Παπαβασιλείου. Όταν τελείωσε τις ευχαριστίες του ο κ. Μηναίος, του εκθέσαμε το πρόβλημά μας, που παρουσιαζόταν ειδικά την άνοιξη, παίρνοντας τη διαβεβαίωση ότι θα τακτοποιηθεί. Σημείωσε στο μπλοκάκι του, άκουσε και τους υπόλοιπους, χαιρέτησε και έφυγε.

- Πέρασε περίπου μια εβδομάδα. Είχαμε ρίξει τα παραγάδια στα Τσελεβίνια, όταν

είδαμε ανατολικά του Πόρου ένα ρυμουλκό με μια μαούνα φαγάνα, που καβατζάρισε τα Τσελεβίνια και έβαλε πλώρη για Ερμιόνη.

- Ρε, θέλεις να πάει για το λιμάνι; αναρωτήθηκε ο Γιώργος.

- Λες; του απάντησα.

- Σηκώσαμε τα παραγάδια και συνεχίσαμε διήμερο στο Τζώρτζη, ένα νησί δέκα περίπου μίλια νότια του Σουνίου. Δώσαμε τα ψάρια στην Ανάβυσσο, κάναμε κουμπάνια πάγο, δολώματα, τσιγάρα και ξαναγυρίσαμε στο Τζώρτζη για ακόμη ένα τριήμερο. Με την επιστροφή μας στην Ερμιόνη η φαγάνα έλυνε κάβους από το λιμάνι, αφού είχε τελειώσει την εκβάθυνσή του.

- Χαράλαμπε, έχεις φτιάξει κανένα χαρτί για το Υ.Ε.Ν. ή πουθενά αλλού, με ρωτούσε κάθε φορά.

- Ναι, κυρ-Απόστολε, έχω!

- Προτού το στείλεις, φέρτο να το ρετουσάρουμε!

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

Φρέσκο και λαχταριστό!

Page 35: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 35

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

- Είχα ακούσει πολλές φορές αυτή τη λέξη από το στόμα του, «Θέλει ρετουσάρισμα», όμως ντρεπόμουν να ρωτήσω τι σημαίνει. Καταλάβαινα ότι εννοούσε ψηλάφισμα, κοσκίνισμα ας πούμε.

- Αυτή τη λέξη βγάλτην, αυτή τη φράση αφαίρεσέ την, εκθέτεις εσένα και τους άλλους του Δ.Σ.!

- Τους άλλους, το ευαίσθητο σημείο μου. Το έπαιρνα, το έφτιαχνα, το έβλεπε, συμφωνούσε.

- Ε! τώρα στείλε το!

- Ο δάσκαλος, ο προστάτης, ο μορφωμένος στο μεγάλο Πανεπιστήμιο της ζωής, μα πάνω από όλα ο σωστός άνθρωπος. Αρκετές φορές είχαμε τηλεφωνική επικοινωνία από τότε που εκδόθηκε το περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα». Με έπαιρνε να με συγχαρεί για κάποιο άρθρο μου και στη συνέχεια να με ρωτήσει για το αγαπημένο του πάθος, το ψάρεμα. Η φωνή του τους τελευταίους μήνες έβγαινε αργή και βαριά.

- Χαράλαμπε, μπράβο σου, πολύ ωραία όσα γράφεις, ζήλεψα και έγραψα κι εγώ γύρω από τη δουλειά σας, έγραψα για το φλόμο. Αν έκανα κάποιο λάθος, ζητώ συγνώμη, θα επανορθώσω.

- Ναι, κυρ-Απόστολε! Έσπασε η φωνή μου. Τι να απαντήσεις σ’ έναν τέτοιο άνθρωπο; Τι να πρωτοεκτιμήσεις; Την γενναιότητα; Το μεγαλείο της καρδιάς του; Τα αμέτρητα χαρίσματά του;

- Όχι κυρ-Απόστολε, ήσουν σωστός, αλλά να μη σε κουράζω, θα τα ξαναπούμε.

- Ναι, Χαράλαμπε, να είσαι καλά! Οι κουβέντες έβγαιναν με κόπο πολύ από το στόμα του...

- Καληνύχτα, κυρ-Απόστολε!

Ο εκπαιδευτικός λειτουργόςΓΙΩΡΓΟΣ ΝΟΤΑΡΑΣ

Δεν μπορείς να διδάσκεις την αρετή, εάν δεν είσαι ενάρετος. Δεν διδάσκεις ηθική, εάν δεν είσαι ηθικός και δεν διδάσκεις φιλοσοφία, εάν δεν είσαι σεμνός υπηρέτης της.

Αφιέρωσε τη ζωή του στην παιδεία και τη λειτουργία ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος, του Κολλεγίου Αθηνών, όπου το φωτεινό του παράδειγμα καθοδηγούσε, εσαεί, ευεργετικά τις συνειδήσεις των αποφοίτων, σύμφωνα με τη μαρτυρία μαθητών του κατά την εξόδιο ακολουθία.

Ο δάσκαλος, που σεβάστηκε και ποτέ δεν βίασε ούτε και αυτήν την ήπια εκφορά του λόγου του. Πάντα ήρεμος και διδακτικός, ακόμα και εκτός διδασκαλικής έδρας.

«Απόστολος» διδασκαλικής διακονίας, τίμησε με την παρουσία του την Ερμιόνη και την εκπαιδευτική κοινότητα.

Αιωνία του η μνήμη!

Page 36: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

36 ερμιόνη

Ο Διογένης στάθηκε κι έκρυψε το φανάρι.Βρήκε αυτόν που ζήταγε με την περίσσια χάρη.

Τον άνθρωπο με ιδανικά, σεμνότητα και ήθοςπου την αγάπη κέρδισε ξεχωριστός στο πλήθος.

Μία ζωή που τέλειωσε επάνω στον αιώνακαι αποστολικά «επέλεξε τον κάλλιστο αγώνα».

Πολλοί οι δάσκαλοι γύρω μας, μα κάποιων η προσωπικότητα ξεχωρίζει. Γίνονται φάροι και οδηγούν την πλοήγησή μας. Γίνονται υποδείγματα που οδηγούν από τον θαυμασμό στη μίμηση κι αν λείπει αυτή, απομένει η εκτίμηση στο πρόσωπο. Ένας τέτοιος λαμπρός συνάνθρωπος, συγγενής, φίλος ήταν ο Απόστολος Γκάτσος. Τον Απόστολο με τη μειλίχια διδακτική του τον έζησα από κοντά, ως καθηγητή μου στα ιδιαίτερα μαθήματα, όταν σταμάτησα το σχολείο σε κατοχικούς χρόνους. Τον γνώρισα, επίσης, από τις διηγήσεις της μάνας μου, που τον υπεραγαπούσε, γείτονας και συγγενής της, από το σόι Γκάτσου και αυτή, καθώς και από την προς εμένα ευεργετική του πρωτοβουλία, τη σχετική με τον διορισμό μου.

Σεμνός στον περίγυρο, οικείος και εγκάρδιος στους συμπατριώτες, λάτρης της γενέτειράς του, ποτισμένος με υψηλά ιδανικά σεβασμού στις παραδόσεις, ο Απόστολος κέρδιζε τη συμπάθεια. Και επειδή για τη διαμόρφωση κάθε προσωπικότητας συντελεστές είναι το «υλικό» προέλευσης αλλά και οι συνθήκες, εδώ θα αναφέρουμε ότι ο αείμνηστος έτυχε και των δύο αγαθών.

Οι γονείς του προήρχοντο από δύο ενάρετες οικογένειες του τόπου. Ήταν γιος του Θεοδόση Γκάτσου και της Κυριακούλας Κομμά. Κληρονόμησε τη νηφαλιότητα της μητέρας του. Ο ναυτικός πατέρας του είχε αδέλφια τον Κωσταντή, το Γιωργάκη, τη Μαριγώ Κολυμπάδη, τη Σταματίνα Αντωνίου (Τζουβέκαινα, γιαγιά της Άννας Μπενάκη), την Αδαμαντία Κομμά και την Ελένη Δεδάκη. Η μητέρα του είχε αδέλφια τον Άγγελο και τον Αλέκο Κομμά, τη Χρυσάνθη Λαζαρίδου μητέρα της Ανθούλας και της Ηρώς και την Κωσταντινιά Μερτύρη. Αδέλφια του Απόστολου ο Γιάννης και ο Γιώργος, μετανάστες και οι δύο στην Αμερική μαζί με τ’ αδέλφια της μάνας μου. Αδελφές του η Κονδυλία Μπαρμπαρή, παντρεμένη στην Ύδρα και η Μαμάντω Φραγκούλη, μητέρα της Ήρας. Αυτά για την καταγωγή του.

Μεγάλωσε σ’ ένα σπίτι μακρινάρι σαν τρένο, με αραδιασμένα παράθυρα στον ήλιο και στη θάλασσα των Μαντρακιών. Καθημερινό θέαμα οι ψαράδες με τα σηκωμένα μπατζάκια των παντελονιών τους, επέδρασαν, θαρρώ, στην ψυχοσύνθεσή του.

Αγάπη του μεγάλη ήταν το ψάρεμα. Αλλά και τα πέτρινα ντουβάρια του σπιτιού του ποτισμένα με την πατριωτική μεγαλοσύνη των προκατόχων Μερκουραίων, αγωνιστών της Επανάστασης, ίσως να είχαν και αυτά επίδραση στα ιδανικά του.

Έτσι έχει η οικογενειακή και περιβαλλοντική προέλευση του Απόστολου, που εξηγεί την εξέλιξη και διαμόρφωση ενός αξιόλογου ανθρώπου. Καθηγητής φιλόλογος, στο Κολλέγιο Αθηνών, αγαπήθηκε και εκτιμήθηκε δεόντως από συναδέλφους και μαθητές.

Ήταν μεταξύ των ιδρυτών του Ερμιονικού Συνδέσμου, έμπνευσης του Γιώργου Οικονόμου, όπου προήδρευσε για πολλά χρόνια επιτυχώς. Αγαπητός «τοις πάσι» ο Απόστολος εφήρμοσε στην πράξη την έννοια του ονόματός του. Άφησε μνήμες του «καλού καγαθού», υπεράνω δοξομανίας και συμφεροντολογίας.

Απήλαυσε την τιμή να δοθεί το Όνομά του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Ερμιόνης και να τιμηθεί από τον Ερμιονικό Σύνδεσμο κατά την αποχώρησή του από την Προεδρία. Μέχρι το εκατό του χρόνια διατήρησε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, την καλοσύνη και την πνευματική διαύγεια. Η απώλειά του φτωχαίνει το πνευματικό στερέωμα.

Στον Απόστολο Γκάτσο

Στον Προφήτη Ηλία στην Κουβέρτα

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ-ΡΗΓΑ

Page 37: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 37

Ένας ακάματος συγγραφέας των ελληνικών γραμμάτων και της ιστορίας θεωρείται στην Ερμιόνη ο συμπατριώτης μας καθηγητής φιλόλογος κ. Απόστολος Γκάτσος, ο οποίος, πέρα από τη μεγάλη του προσφορά ως παιδαγωγός και δάσκαλος, έχει αναπτύξει και άλλες δραστηριότητες με πολύτιμη κοινωνική προσφορά.

Το 2000 παρουσιάστηκε στην Ύδρα το βιβλίο του Απόστολου Γκάτσου «Γλωσσάριο του Αρχείου Κοινότητας Ύδρας 1779-1932». Πρόκειται για ένα πολύμοχθο έργο αφού η έρευνά του πραγματεύεται λέξεις και φράσεις άγνωστες, τουρκικές που αφορούν διοικητικά και στρατιωτικά θέματα της καθημερινής ζωής και ιταλικές που αφορούν οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές και ναυτική ορολογία.

Το «Αρχείο της Κοινότητας Ύδρας» είναι ένα μεγαλειώδες έργο 16 τόμων του αείμνηστου δημάρχου Ύδρας Αντ. Λιγνού με ντοκουμέντα μεγάλης ιστορικής αξίας. Το μεγάλο του κενό ήταν ότι υπήρχαν λέξεις και φράσεις άγνωστες στους ιστορικούς ερευνητές και λοιπούς αναγνώστες. Αυτό το κενό ήρθε να συμπληρώσει ο «φιλυδραίος» καθηγητής κ. Απόστολος Γκάτσος, όπως τον αποκαλεί στον πρόλογό του ο Δήμαρχος Υδραίων κ. Γ. Αναστόπουλος. Ο κ. Γκάτσος ήταν ο πρώτος καθηγητής του νεοσύστατου Γυμνασίου Ύδρας μεταπολεμικά, ο οποίος διαπίστωσε την επιτακτική ανάγκη ολοκλήρωσης αυτού του έργου με το «Γλωσσάριο». Ένα ολοκληρωμένο λεξικό 160 σελίδων με την ερμηνεία λέξεων και φράσεων της τουρκικής και της ιταλικής γλώσσας, προϊόν και πόνου πολλού και χρόνου μακρού, όπως αναγράφει ο συγγραφέας στη σελίδα 8 του βιβλίου. Η έλλειψή του καθιστούσε αδύνατη την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων από τους αναγνώστες του αρχείου.

Ακόμα ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου σημειώνει τα εξής: «Όπως φαίνεται από τη μελέτη των εγγράφων, οι δύο γλώσσες η τουρκική

και η ιταλική, είχαν εισχωρήσει βαθιά στην καθημερινή ζωή των υπόδουλων Ελλήνων και η χρήση τους ήταν ευρύτατη».

Οι τουρκικές λέξεις και φράσεις αναφέρονται στην καθημερινή ζωή: στην τουρκική διοίκηση, στην οργάνωση και λειτουργία της κοινότητας της Ύδρας, στην κοινωνική και ιδιωτική ζωή των κατοίκων του νησιού, στην εκκλησιαστική ζωή του τόπου.

Είναι γνωστό πως την εποχή της τουρκοκρατίας γλώσσα του ονοματολογίου και γενικά όλης σχεδόν της ναυτικής ορολογίας και της ναυτικής τέχνης ήταν η Ενετοϊταλική. Το ελληνικό ναυτικό ονοματολόγιο καθιερώθηκε και εφαρμόστηκε πολύ αργότερα, το 1858, μετά την έκδοση του ναυτικού ονοματολογίου που συνέταξαν οι αξιωματικοί του ναυτικού Λεωνίδας Παλάσκας, Αλέξιος Κουμελάς και ο καθηγητής Πανεπιστημίου Φίλιππος Ιωάννου. Οι εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές εξάλλου που είχαν οι Υδραίοι με τις χώρες της δυτικής Ευρώπης γίνονταν στην ιταλική γλώσσα, που θεωρείτο η κατ’ εξοχήν γλώσσα του εμπορίου εκείνη την εποχή.

ΣΗΜ. Απόσπασμα από τη συνέντευξη του Απόστολου Γκάτσου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αργολίδα» στη στήλη «Φωτόμετρο», την 7-2-2003.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ Δ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ

«Γλωσσάριο του Αρχείου της Κοινότητας Ύδρας 1779-1932» του Απόστολου Θ. Γκάτσου

Page 38: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

38 ερμιόνη

Ο πρόσφατος θάνατος σε μεγάλη ηλικία της Ήρας Παπαγεωργίου στην Αθήνα φέρνει στη μνήμη μου τα ιστορικά και αξέχαστα -για όσους τα έζησαν, τραγικά γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία του 20ου αιώνα στην πατρίδα μας.

Η Ήρα που ετάφη κατά δική της επιθυμία στην Ερμιόνη, υπήρξε η σύζυγος του συμπολίτη μας και αγαπητού μου φίλου Γιάννη Παπαγεωργίου. Γεννήθηκε στη Σάμο το 1916, απ’ όπου ο πατέρας της που ήταν καθηγητής φιλόλογος εκδιώχθηκε από τους Τούρκους για τα πατριωτικά του φρονήματα και τη διδασκαλία του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα με την οικογένειά του. Η Ήρα σπούδασε στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, πήρε το πτυχίο της φιλολογίας και περίμενε τον διορισμό της, ενώ την ίδια εποχή (δηλαδή το 1937-1940) ο Γιάννης και εγώ εργαζόμαστε στο ιδιωτικό Λύκειο «Πλάτων» στον Πειραιά, θεολόγος ο Γιάννης, φιλόλογος εγώ. Είχαμε τελειώσει το ίδιο Γυμνάσιο (Α Γυμνάσιο Πειραιώς) και ο Γιάννης που ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερός μου ήταν δυνατός στα μαθηματικά, αλλά προτίμησε την θεολογία ίσως από αγάπη στην συγκεκριμένη επιστήμη, ίσως για να ικανοποιήσει την επιθυμία του eξαδέλφου του Παντελεήμονος Παπαγεωργίου, (μετέπειτα μητροπολίτη Θεσσαλονίκης), στο σπίτι του οποίου έμενε κατά την διάρκεια των γυμνασιακών του σπουδών. Ένα Σάββατο μου ανακοίνωσε ότι θα πάει εκδρομή μ’ ένα φιλικό του ζευγάρι και το βράδυ της ίδιας μέρας μου εκμυστηρεύτηκε τη μεγάλη του απόφαση να αρραβωνιαστεί μια κοπέλα που του άρεσε πολύ. Σύντομα ανακοίνωσε το γεγονός και στην οικογένειά του στην Ερμιόνη και σε λίγες μέρες πήγαμε στο σπίτι της νύφης να την γνωρίσουμε και επισήμως ο Δεσπότης Παντελεήμων, η αδελφή του Κατίνα κι εγώ, σαν εκπρόσωποι της οικογένειας του Γιάννη.

Το 1939 (αν θυμάμαι καλά) και ενώ ο Γιάννης έμενε στο σπίτι της Ήρας στα Πατήσια, διορίστηκε στο Αρσάκειο στο Ψυχικό, θέση επίζηλη για την εποχή. Μετά από λίγο ωστόσο, όταν δημοσιεύθηκε ο διορισμός του στο Δημόσιο, στη Νικήσιαννη της Καβάλας, παραιτήθηκε από τη θέση του στο Αρσάκειο και ανέβηκε στη Νικήσιαννη, όπου και

Μνήμες Πολέμου(Γιάννης και Ήρα Παπαγεωργίου)

Τα δύο τελευταία γραπτά του Απόστολου Γκάτσου

Το πρώτο γράφτηκε το φθινόπωρο του 2012 στη μνήμη της προσφάτως θανούσης τότε Ήρας Παπαγεωργίου, συζύγου του Ερμιονίτη στενού του φίλου Γιάννη Παπαγεωργίου, ο οποίος χάθηκε πρόωρα το 1948, ένα ακόμα αθώο θύμα των τραγικών συνθηκών των καιρών εκείνων…

Το δεύτερο το έγραψε λίγο πριν το θάνατό του και απευθύνεται στους πρώτους του μαθητές στο «Κολλέγιο Αθηνών» το 1947. Οι μαθητές αυτοί αποφοίτησαν από το Κολλέγιο το 1953, έτσι το καλοκαίρι του 2013 γιόρτασαν την επέτειο των 60 ετών από την αποφοίτησή τους. Αποφασίσαμε τη δημοσίευσή του ως δείγματος των δεσμών αγάπης που τον συνέδεαν σε όλη του τη ζωή με τους μαθητές του…

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ

Page 39: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 39

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ

τον βρήκε η κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Επιστρατεύτηκε αμέσως ως έφεδρος ανθυπολοχαγός και παρέμεινε εκεί έως την Γερμανική εισβολή στη Μακεδονία. Με το τέλος του πολέμου αποσπάστηκε στο Γυμνάσιο Κρανιδίου (που τότε το έλεγαν «Αστικό Σχολείο Κρανιδίου»). Εγκαταστάθηκε, λοιπόν, στην Ερμιόνη όπου και παντρεύτηκε την Ήρα σε στενό οικογενειακό κύκλο λόγω της κατάστασης. Κουμπάρος ήταν ο Αντρέας Κομμάς.

Τις μέρες εκείνες εγώ ωρκίστηκα ως καθηγητής στο Δημόσιο, διορίστηκα στο Γυμνάσιο της Καστοριάς και έλειπα από την Ερμιόνη. Κατά την διάρκεια της κατοχής και της απελευθέρωσης στη συνέχεια, γεννήθηκαν τα τρία παιδιά του Γιάννη και της Ήρας, ο Δημήτρης (Μίμης), ο Μανώλης και η Μαρία. Στην περίοδο της κατοχής ο «Γιάνγκος» όπως τον φωνάζαμε, βοήθησε με κάθε τρόπο αρκετούς συμπολίτες μας. Σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία στο διάστημα από 6/6 έως 1/9 του 1944 έσωσε από βέβαιο θάνατο τουλάχιστον 15 συμπατριώτες μας.

Το 1947 μετά την κήρυξη του καταραμένου εμφυλίου πολέμου, ο Γιάννης επιστρατεύθηκε και πάλι ως έφεδρος ανθυπολοχαγός. Φαίνεται ότι κατείχετο από κακά προαισθήματα,

γιατί φεύγοντας για τη μονάδα του έστειλε στη μητέρα του ένα γράμμα, με το οποίο την παρακαλούσε να προσέχει τα παιδιά του που ήταν μικρά και τη σύζυγο του κατά την διάρκεια της απουσίας του. Αντίθετα αρνήθηκε να πάρει μαζί του τη βεβαίωση-επιστολή ευγνωμοσύνης που του είχαν χορηγήσει τα μέλη του ΕΑΜ Ερμιόνης, για τη σωτηρία τους «από βέβαιο θάνατο», όπως επί λέξει αναφέρουν.

Δεν μπορώ να θυμηθώ πόσο ακριβώς χρόνο έκανε στο στρατό, θυμάμαι όμως πολύ καλά ότι ήταν το φθινόπωρο του 1949, όταν έφτασε στην Ερμιόνη η τραγική είδηση για τον Γιάννη…

Ο αδελφός του ο Μιμίκος προσπάθησε όσο μπορούσε να διασταυρώσει τις πληροφορίες που ακούγαμε, αλλά το μόνο που μάθαμε τότε ως μάλλον βέβαιο ήταν ότι εξετελέσθη κάπου στη Θεσσαλία. Πολύ αργότερα μάθαμε ότι συνελήφθη αιχμάλωτος τη νύχτα της 4ης προς 5η Απριλίου του 1948 στο χωριό Καλλιφώνι της Καρδίτσας μαζί με άλλους επιστρατευμένους στρατιώτες του εθνικού στρατού, μετά από επιδρομή του ΕΑΜ στο τάγμα που υπηρετούσε. Πιέστηκαν να προσχωρήσουν στο στρατό του ΕΑΜ. Αρνήθηκαν και εξετελέσθησαν όλοι.

Σήμερα, 65 χρόνια μετά, τα παιδιά του μετά από μακροχρόνιες έρευνες στα επίσημα αρχεία αλλά και γραπτές πηγές αυτοπτών μαρτύρων γνωρίζουν, με κάθε λεπτομέρεια, τα τραγικά γεγονότα. Έχουν επιλέξει τη σιωπή σε ένδειξη σεβασμού στην μνήμη του…

Η συγκλονιστική είδηση τάραξε την Ερμιόνη. Τα δάκρυα της Ήρας άργησαν να στερέψουν, αλλά η ψυχική της δύναμη υπήρξε θαυμαστή. Σαν φιλόλογος-καθηγήτρια πλέον στο Γυμνάσιο της Νέας Ιωνίας απολαμβάνει την εκτίμηση και την αγάπη των συναδέλφων και των μαθητών της και εξαντλεί με απόλυτη επιτυχία την βαθμολογική ιεραρχία. Φροντίζει για την άρτια μόρφωση των παιδιών της που εξελίσσονται σε άξιους επιστήμονες: Στρατιωτικός γιατρός ο Μίμης, φυσικός-ωκεανογράφος ο Μανώλης (ο αγαπητός μου βαφτισιμιός) και φιλόλογος η Μαρία.

Η ξεχωριστή της αγάπη για την πατρίδα του συζύγου της την έκανε ιδιαίτερα γνωστή και αγαπητή σε όλους μας. Η αξιοθαύμαστη ψυχική της δύναμη και η μοναδική αξιοπρέπεια, με την οποία αντιμετώπισε το αδυσώπητο χτύπημα της μοίρας, ας αποτελεί παντοτινό υπόδειγμα για τους νεότερους…

Η Ερμιόνη τίμησε ως ώφειλε τον Γιάννη. Το όνομά του είναι χαραγμένο στη στήλη του «Ηρώου» της Πατρίδας μας.

Αγαπημένοι φίλοι, δεν σας ξεχνάμε ποτέ!

ΣΗΜ. Το άρθρο αυτό γράφτηκε για το περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα».

Γιάννης και Ήρα Παπαγεωργίου

Page 40: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

40 ερμιόνη

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ

Αθήνα, 2 Ιουλίου 2013

Αγαπητοί μου,

Με ιδιαίτερη συγκίνηση έλαβα την πρόσκλησή σας να συμμετάσχω στο ιστορικό reunion των 60 χρόνων της τάξεώς σας.

Λυπάμαι που λόγοι που υπερβαίνουν τη θέλησή μου δεν επιτρέπουν τη φυσική μου παρουσία στη μοναδική αυτή βραδιά. Επιθυμώ όμως να σας διαβεβαιώσω ότι σήμερα είμαι ουσιαστικά μαζί σας, αφού η σκέψη μου και η καρδιά μου είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένη σε σας. Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά.

Η μνήμη μου γυρνάει στο 1947, που ήταν η πρώτη χρονιά που ήρθα στο Κολλέγιο και η πρώτη χρονιά που γνωριστήκαμε, όταν μου ανατέθηκε η τάξη σας. Ιδιαίτερα ζωηρά 13αχρονα παιδιά, κατά πλειοψηφία μελετηροί μαθητές, εύπλαστοι χαρακτήρες στην πιο τρυφερή τους ηλικία, τεράστια ευθύνη για τον 34χρονο τότε δάσκαλο, που ξεκινούσε μια νέα καριέρα στο μοναδικό αυτό εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Βλέπω μπροστά μου την αίθουσα του β’ ορόφου που πρωτοσυναντηθήκαμε και με συγκίνηση αναγνωρίζω τα πρόσωπά σας.

Θυμάμαι τη μοναδική επιτυχία της θεατρικής παράστασης του «Ματρόζου» του Στρατήγη, που παρουσιάσατε στο θέατρο.

Χρόνια γλυκά, αλησμόνητα, πρόσωπα αγαπημένα.Διαβάζω τώρα με πόνο το σημείωμα που συνοδεύει την ευγενική σας πρόσκληση και

δεν μπορώ να κρατήσω τα δάκρυά μου, όταν βλέπω μπροστά μου τους περισσότερους από τους 47, που σήμερα δεν είναι πια μαζί μας. Ας είναι ελαφρύ τα χώμα που τους σκεπάζει...

Αγαπητοί μου,Η φετινή επέτειος των 60 χρόνων της αποφοίτησής σας συμπίπτει με τα 100ά γενέθλιά

μου. Μπορεί ο χρόνος για άλλους να υπήρξε επιεικής, για άλλους πιθανόν όχι. Όπως και να κύλησαν όμως τα χρόνια, στο λυκόφως κάθε πορείας οι αναμνήσεις συναντούν αναπόφευκτα τις συγκινήσεις. Σας ευχαριστώ θερμά για τις αναμνήσεις, που φέρατε στη μνήμη μου και σας είμαι ευγνώμων για τη συγκίνηση που μου χαρίσατε.

Σας εύχομαι με όλη τη δύναμη της καρδιάς μου να είσαστε όλοι πάντα καλά, προπαντός υγιείς, να απολαμβάνετε την ευτυχία που ο καθένας σας επιθυμεί και να γιορτάζετε αγαπημένοι πολλά ακόμα reunions στο μέλλον.

Με αγάπηΑπόστολος Θ. Γκάτσος

Επιστολή στους μαθητές του

Page 41: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 41

Ο «κυρ»-Απόστολος «δημιούργησε» τον κύριο Αιμίλιο, τον σοφό δάσκαλο του βιβλίου μας, «Πορφύρες από την Ερμιόνη». Σήμερα, που ο «κυρ»-Απόστολος δεν είναι κοντά μας, δημοσιεύουμε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο και γράφουμε την συνέχεια της ιστορίας μας...

Το απόσπασμα…

[...]Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα, μπορείς να επισκεφθείς και να ρωτήσεις τον κύριο Αιμίλιο, το «σοφό δάσκαλο», όπως όλοι τον λένε στην Ερμιόνη. Έχεις ακουστά γι’ αυτόν, έτσι δεν είναι; Ο Μιχαλάκης έγνεψε το κεφάλι του, δείχνοντας ότι τον ξέρει.

Την άλλη μέρα το αγόρι τράβηξε νότια, στα Μαντράκια, τους παλιούς ταρσανάδες. Ανηφορίζοντας μέσ’ από τα πλακόστρωτα σοκάκια βρέθηκε στο ιστορικό κτήριο της Εθνοσυνέλευσης του 1827, που σήμερα στεγάζει το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο. Εκεί κοντά βρισκόταν το σπίτι του δασκάλου. Ήταν ένα δίπατο κατάλευκο σπίτι με γαλάζια πορτοπαράθυρα, βεράντα και κεραμοσκεπή. Γύρω του υψωνόταν φρεσκοασπρισμένος ο μαντρότοιχος και στο εσωτερικό του η φροντισμένη αυλή ήταν γεμάτη λουλούδια. Μια κατακόκκινη βοκαμβίλια, σπάζοντας τη λευκή μονοτονία, έριχνε τη σκιά της στην τσιμεντένια σκάλα που οδηγούσε στον πρώτο όροφο. Μπροστά του απλωνόταν η καταγάλανη θάλασσα και στο βάθος μπορούσε να διακρίνει τον Δοκό με το αρχαιότερο ναυάγιο στον κόσμο και το μπογάζι, το πέρασμα για τις Σπέτσες.

Στην πόρτα τον περίμενε η κυρία Θεοδότη, η οικονόμος του σπιτιού. Τον οδήγησε σ’ ένα ευρύχωρο δωμάτιο γεμάτο με παλιά έπιπλα, πίνακες ζωγραφικής στους τοίχους και γκραβούρες. Εντύπωση έκανε στον Μιχαλάκη η μεγάλη βιβλιοθήκη με τα δερματόδετα βιβλία πίσω από τα προστατευτικά τζάμια. Του δόθηκε η ευκαιρία να την περιεργαστεί για κάμποση ώρα, καθώς περίμενε. Εκατοντάδες βιβλία αρχαίων Ελλήνων αλλά και σύγχρονων συγγραφέων, ιστορικά βιβλία, ποιητικές συλλογές, η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη όλα βαλμένα σχολαστικά με αλφαβητική σειρά.

Μπροστά στο μεγάλο παράθυρο βρισκόταν το γραφείο του «δασκάλου» σκεπασμένο με χαρτιά, πολλές εφημερίδες και βιβλία. Στα δεξιά υπήρχαν ασπρόμαυρες φωτογραφίες συγγενών σε ασημένιες κορνίζες και μια σπάνια εικόνα των Αγίων Αποστόλων μεγάλης αξίας, καθώς έμαθε αργότερα. Στ’ αριστερά του επάνω σ’ ένα σιδερένιο τραπεζάκι μια χειροποίητη πιατέλα με αποξηραμένα ρόδια, έδινε στο δωμάτιο ένα χρώμα διαφορετικό.

- Καλώς τον! τον υποδέχτηκε μ’ ένα πλατύ χαμόγελο ο κύριος Αιμίλιος και τον έβαλε να καθίσει κοντά του σε μια ξύλινη σκαλιστή πολυθρόνα.

Ήταν ένας λεπτός ηλικιωμένος κύριος, με μια γλυκύτητα απλωμένη στο πρόσωπό του, διεισδυτική ματιά πίσω από τα στρογυλλά γυαλιά του και εφηβική διάθεση. Φορούσε λευκό λινό κουστούμι, καλοσιδερωμένο πουκάμισο με παπιγιόν και γιασεμί στο πέτο...

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ

Από τον «κυρ»-Απόστολο στον ...κύριο Αιμίλιο!

Page 42: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

42 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ

Η συνέχεια…

[...] Το επόμενο καλοκαίρι ο Μιχαλάκης τον αναζήτησε, μα δεν τον βρήκε στο γνωστό του στέκι. Δεν κατεβαίνει πια, μένει στο σπίτι, έμαθε και σκέφτηκε να τον επισκεφθεί… Πρωινό Σαββάτου και το αγόρι κάθεται δίπλα στο κρεβάτι του «δασκάλου» και του κρατά το χέρι.

- Έξω είναι όμορφα, του λέει. Ο δάσκαλος δεν μιλά, χαμογελά μόνο, συγκαταβατικά.

- Πονάτε; τον ρωτάει. - Μερικές φορές, πολύ, του απαντά εκείνος. - Θ’ ανοίξω το παράθυρο, ήλιος να μπει, συνεχίζει ο

Μιχαλάκης. Ο δροσερός αέρας, παραμερίζει τις λευκές κουρτίνες.

Τρυπώνει στο δωμάτιο και η σκόνη ζωγραφίζει, χορεύοντας, ακτίνες φωτός. Φέρνει τη μυρωδιά της θάλασσας και χαϊδεύει απαλά το χλωμό πρόσωπο του κυρίου Αιμίλιου. Ο ζεστός ήλιος αγγίζει τα λεπτά του δάχτυλα και λούζει τα ασημιά μαλλιά του. Ένα πουλάκι τον προσκαλεί με το κελάηδημά του, καθισμένο στο φύκο της αυλής του. Είναι ο συνοδοιπόρος στα όνειρά του...

Τώρα νιώθει ανάλαφρος και σηκώνεται αργά. Η ατμόσφαιρα είναι διάφανη και τον τυλίγει σαν χρυσό υφάδι! Τα μάτια του είναι φωτεινότερα και οι αισθήσεις του ζωηρότερες. Αχ! να μπορούσε έτσι να φτάσει στην άκρη του κόσμου!

Η πόλη, καλοκαιρινή, συμμαζεμένη, με τον στρογγυλό της τρούλο απλώνεται ήρεμη μπροστά στα πόδια του. Κάθε περίγραμμα σπιτιού είναι κομμένο πάνω στον καταγάλανο ουρανό, σαν με κοφτερό μαχαίρι. Εδώ κι εκεί λιλιπούτειες σιλουέτες, άνδρες που θερίζουν, γυναίκες που πλένουν τα χοντρόρουχα στο Κρόθι και άμαξες που σέρνουν άλογα στους περιποιημένoυς ελαιώνες. Παιδάκια κατηφορίζουν το πλακόστρωτο των Ταξιαρχών φορώντας «πέταλα» και ξεσηκώνοντας με «χλιμιντρίσματα» τη γειτονιά.

Κι όσο ανεβαίνει ψηλά το βλέμμα του αγκαλιάζει, αχόρταγο, ολόκληρη την πολιτεία, ως τον θαμπό ορίζοντα με το γαλάζιο ύψωμα στο βάθος, τον Δοκό. Από εδώ

απολαμβάνει όλη την απλή ομορφιά του απόμερού του κόσμου...

Κατεβαίνοντας αγγίζει απαλά τις κορφές των πεύκων του, ρουφώντας τη μυρωδιά τους. Θάχουν περάσει κοντά 50 χρόνια από τότε... Θέλει να ακούσει το θρόισμα του αέρα που παίζει μουσική στα φύλλα τους κι ύστερα μπλέκει με τους ψαλμούς, στο μοναστήρι των Αγίων...

Φτάνει στο Καταφύκι! Το ποτάμι σιγομουρμουρίζει κελαρύζοντας τα χίλια μυστικά του. Ακουμπά να ξαποστάσει στη ρίζα του γερο - πλάτανου που λέει παραμύθια στα μωρά των λουλουδιών, μασουλώντας ένα κομμάτι …σοκολάτα.

Πώς χρυσίζουν όλα στο παιχνίδισμα του ήλιου! σκέφτεται... Τα βότσαλα βελούδινα σ’ όλα τα χρώματα του κόσμου λαμποκοπούν και το νερό γαργαλάει τα γυμνά του πόδια. Αχ! Να ήτανε εδώ ο .... Στη στιγμή ένα τσούρμο

παιδιά «πηδούν» από τη σχολική φωτογραφία και …νάτοι! Τσαλαβουτούν και πλατσουρίζουν δίπλα του, σηκώνοντας τα παντελόνια ίσαμε τα γόνατα. Ρίχνουν νερά το ένα στο άλλο και ξεκαρδίζονται στα γέλια.

Αργότερα με χαρούμενες φωνές ξεχύνονται στο λιβάδι με τις κατακόκκινες τουλίπες που μυρίζουν ήλιο! Βρίσκουν λεπτά καλάμια και με σουφρωμένα χείλια φυσούν δυνατά όλα μαζί, κυνηγώντας με τους ήχους …πεταλούδες!

Κι ύστερα τρέχουν στα βράχια του Μπιστιού να κάνουν λίλιμο, να πιάσουν γριτόρες, γύλους και λεβερούσες.

Το μεσημεράκι τους βρίσκει στο εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη της Σταΐλιας,

κάτω απ’ τις καρυδιές με πρόσωπα και χέρια μαύρα, σαν κατράμι... Κι η μητέρα στο σπίτι... πόσο κόπο έκαμε να τα …ξασπρίσει!

Απόγευμα και το χώμα μοσχοβολά... Μυρίζει η ανάσα της γης... Νιώθει μια γλυκιά κούραση και βυθίζεται στο υγρό χορτάρι. Πνίγεται σε μια αγκαλιά πολύχρωμα λουλούδια...

Βραδιάζει… Από νωρίς πέφτει ένα ψιλό, παραμυθένιο χιόνι… Όλα ντυμένα σ’ αστραφτερό λευκό κι εγώ φορώ ολοκαίνουργα κόκκινα μποτάκια! Μα από πού έρχεται αυτή η μουσική ουράνια μαζί κι επίγεια... Μέρα γιορτής στο σπίτι μας και το γραμμόφωνο παίζει, ασταμάτητα, στη μεγάλη

Αποχαιρετισμός

Page 43: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ερμιόνη 43

Οι τάξεις Γ’ και Δ’ του Δημοτικού Σχολείου Ερμιόνης στην είσοδο του «Καποδιαστριακού» το έτος 1922. Ο τελευταίος επιζήσας Απόστολος Γκάτσος είναι ο τρίτος από αριστερά στην πρώτη σειρά.

σάλα! Η μητέρα στροβιλίζεται αργά, αέρινη, διάφανη, ολοφώτεινη απλώνοντας στοργικά τα λεπτά της χέρια:

- Έλα, καλέ μου, έλα! Η μέρα τελειώνει με τον ήλιο να ματώνει στη δύση του.

Αχνοφέγγει στο δωμάτιο και οι σκιές μεγαλώνουν και χοροπηδούν. Ο «δάσκαλος» είναι ήρεμος και χαμογελά. Τα μάτια του είναι κλειστά.

- Η «εκδρομή» ήταν πολύ όμορφη, ψιθυρίζει. Όμως, τώρα, νιώθω τόσο κουρασμένος...

Ο Μιχαλάκης παίρνει προσεχτικά το χέρι του μες στο δικό του και το κρατά σφιχτά. Το τραγούδι των τζιτζικιών δεν τελειώνει ποτέ... Τον καλεί να ταξιδέψει μαζί του ψηλά, ψηλά στον ουρανό...

- Καληνύχτα, κύριε Αιμίλιε!

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ

Page 44: Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

«Απουσία»