Μελέτη αποκατάστασης αρχαίου θεάτρου Σπάρτης

Δευτέρα 20 Αυγούστου 2012

Ορέστης Γουλιέλμος Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ – Αναστηλωτής

Σελίδα 1 από 21

1, 2 Είναι πολύ μεγάλη τιμή για εμένα που βρίσκομαι σήμερα εδώ και ήθελα να ευχαριστήσω για άλλη μία φορά τον κ. Μ. Κορρέ, τον καθηγητή μου στο Πολυτεχνείο και το Σωματείο Διάζωμα και ιδιαίτερα τον πρόεδρό του κ. Σ. Μπένο για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν επιλέγοντάς με ως μελετητή για την αποκατάσταση αυτού του εξαιρετικά σημαντικού μνημείου.

Σελίδα 2 από 21

3 Εξαιρετικά σημαντικό μνημείο είναι αναμφίβολα το Αρχαίο Θέατρο της Σπάρτης τόσο εννοιολογικά, ως το μεγαλύτερο και εξοχότερο σωζώμενο δημόσιο κτίριο αυτής της σπουδαίας ιστορικά πόλης, όσο και από αρχαιολογικής και αρχιτεκτονικής πλευράς με την έννοια του τεχνικού και καλλιτεχνικού επιτεύγματος.

4 Στα κλασσικά χρόνια υπήρχε σίγουρα κάποια θεατρική κατασκευή η οποία προφανώς πέρασε απο διάφορα στάδια εξέλιξης. Το πέτρινο Θέατρο που βλέπουμε σήμερα κατασκευάστηκε στα Ελληνιστικά χρόνια. Αρχικά η σκηνή ήταν ξύλινη. Στην εποχή του Αυγούστου, κατασκευάστηκε μία καινούρια μαρμάρινη σκηνή. Ο Αυτοκράτορας Βεσπασιανός (~78μΧ) δώρισε στη Σπάρτη μια άλλη μεγαλύτερη και λαμπρότερη σκηνή, η οποία χρησιμοποιήθηκε μέχρι το τέλος του αρχαίου κόσμου.

Σελίδα 3 από 21

5 Στο τέλος του 3ου αιώνα μΧ, η ακρόπολη της Σπάρτης οχυρώθηκε με ισχυρό τείχος που συμπεριέλαβε και το Θέατρο, το οποίο συνέχισε να λειτουργεί ίσως μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα. Η καταστροφή του ξεκίνησε, όταν αργότερα εγκαταλείφθηκε και από τον 9ο εως το 13ο αιώνα καλύφθηκε από βυζαντινό οικισμό χωρίς όμως ποτέ να χαθεί το χαρακτηριστικό σχήμα του κοίλου.

6 Οι αναλημματικοί τοίχοι σώζονταν σε μεγάλο ύψος μέχρι το 19ο αιώνα, οπότε με την ίδρυση της νέας Σπάρτης το μνημείο άρχισε να αποτέλει εκ νέου πηγή οικοδομικού υλικού για το σύγχρονο οικισμό, ενώ το 1931 διαλύθηκε μεγάλο μέρος του δυτικού αναλημματικού τοίχου για την κατασκευή της δεξαμενής στην κορυφή του λόφου.

Σελίδα 4 από 21

7 Η ορχήστρα του Θεάτρου έχει σχήμα πετάλου με διάμετρο 25μ και 52εκ και πιθανόν χρησιμοποιούνταν για εκδηλώσεις που απαιτούσαν μεγαλύτερο χώρο από αυτή. Για το λόγο ίσως αυτό, η σκηνή ήταν αρχικά κινητή,

8 κινούμενη πάνω σε τρείς παράλληλους επιμήκεις αύλακες και φυλάσσονταν σε ειδικό κτίριο, την Σκηνοθήκη.

Σελίδα 5 από 21

9 Κινητή σκηνή συναντάμε τόσο στο θέατρο της Μεγαλόπολης όσο και της Μεσσήνης.

10 Οι μεταγενέστερες σταθερές σκηνές με προσκήνιο ήταν εξαιρετικά περίτεχνες. Αν και η αναπαράστασή τους παρουσιάζει ακόμα προβλήματα, αρκεί να δεί κανείς τα σωζώμενα αρχιτεκτονικά μέλη για να κατανοήσει το μέγεθος και τη μεγάλη καλλιτεχνική τους αξία.

Σελίδα 6 από 21

11 Η τελευταία φάση της σκηνής ήταν κορινθιακού ρυθμού, διώροφη και ύψους 10 -12 μέτρων. Για να διασπάται η ομοιομορφία των μεγάλων κιονοστοιχιών, οι πόρτες της σκηνής προς την ορχήστρα είχαν διακοσμηθεί με ναϊσκόμορφα πρόπυλα.

12 Οι τεράστιοι μονολιθικοί κίονες που έχουν βρεθεί είναι φτιαγμένοι από γρανίτη Τροίας, ενώ υπάρχουν κιονόκρανα από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Στο κέντρο της σκηνής είχαν ίσως τοποθετηθεί λευκοί κίονες με ραβδώσεις ή οι εντυπωσιακοί σωζώμενοι κίονες με την ελικοειδή διακόσμηση και τα ανάγλυφα φύλλα.

Σελίδα 7 από 21

13 Στην περιφέρεια της ορχήστρας υπάρχει ο «εύριππος», ο περιμετρικός αγωγός αποχέτευσης των ομβρίων που συγκεντρώνονται από το στεγανό χώρο του κοίλου.

14 Γύρω από την ορχήστρα υπάρχει η προεδρία, η πρώτη σειρά καθισμάτων, η οποία προοριζόταν για τους επισήμους και αποτελείται από άνετους πολυθέσιους θρόνους, στολισμένους με λεοντοπόδαρα.

Σελίδα 8 από 21

15 Οι δύο πάροδοι σε ευθεία, οι πλευρικοί δηλαδή διάδρομοι, σε συνδυασμό με την πεταλόσχημη ορχήστρα του Θεάτρου αποτελούν αρχιτεκτονικά στοιχεία χαρακτηριστικά της ελληνιστικής εποχής. Η Δυτική πάροδος δεν αποτελούσε πρόσβαση στο θέατρο, αφού εκεί κατασκευάστηκε πρώτα το κτίριο της Σκηνοθήκης και μετά ένα Νυμφαίο, δηλαδή μια διακοσμητική δεξαμενή νερού.

16 Αντίθετα, η Ανατολική πάροδος αποτελούσε την κύρια πρόσβαση, οπότε προσφερόταν για την αναγραφή δημόσιων τιμητικών επιγραφών.

Σελίδα 9 από 21

17 Οι επιγραφές που χρονολογούνται στο 2ο αι. μ.Χ., συνεχίζονται και στην ορχήστρα, στα μάρμαρα του ευρίππου.

18 Το μαρμάρινο Κοίλον πίσω από την Προεδρία είχε 30 σειρές εδωλίων στο κάτω τμήμα και 17 στο επιθέατρο, πάνω από το διάζωμα, τον περιμετρικό διάδρομο κίνησης των θεατών που χώριζε καθ ύψος το κοίλο στα δύο. Οι κλίμακες που διαμόρφωναν τις κερκίδες ήταν 10 στο κάτω και 17 στο πάνω μέρος. Ετσι, το κάτω διάζωμα, το κυρίως θέατρον, αποτελούνταν από 9 κερκίδες, οπότε στο κέντρο του κοίλου υπηρχε κερκίδα κατά τα κλασσικά πρότυπα, ενώ το άνω, το επιθέατρον, είχε 16 κερκίδες.

Σελίδα 10 από 21

19 Υπολογίζεται ότι το τεράστιο αυτό οικοδόμημα χωρούσε 16.000 θεατές. Η δίαμετρος του κοίλου στο ανώτερο σημείο ήταν 114μ. και συγκρίνεται με αυτό της Επιδάυρου που ήταν 117μ, όμως το συνολικό μήκος του οικοδομήματος στην ευθεία των παρόδων, απο τη γωνία του Ανατολικού έως τη γωνία του Δυτικού αναλήμματος ξεπερνά τα 147μ.

Σελίδα 11 από 21

20 Το κεντρικό τμήμα του κοίλου ακουμπά στο λόφο, αλλά για τη διαμόρφωση των δυο ακριανών πτερύγων έχουν κατασκευαστεί τεράστιοι αναλημματικοί τοίχοι, οι οποίοι αποτελούν μοναδικό τεχνικό επίτευγμα. Η πρόσβαση στο διάζωμα, πλάτους 1,80 μέτρων, γινόταν από την Ανατολική πάροδο με μία μεγάλη εξωτερική κλίμακα η οποία αριθμούσε 55 βαθμίδες. Η κλίμακα λειτουργούσε και ως αντηρίδα του τεράστιου αναλημματικού τοίχου. Οι αναλημματικοί τοίχοι των δύο παρόδων όπως και η κλίμακα είχαν μαρμάρινη τελική επιφάνεια με περίτεχνα διαμορφωμένη βάση και στηθαίο απόληξης το οποίο έχει σήμερα χαθεί.

Σελίδα 12 από 21

21 Το κενό που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους αναλημματικούς τοίχους των παρόδων, τους εξωτερικόυς αναλημματικούς τοίχους (ανατολικό και δυτικό) και έναν εσωτερικό απο αργολιθοδομή, είχε γεμιστεί με ομόπλινθους, προκειμένου να μειώνονται οι ωθήσεις των γαιών προς τους αναλημματικούς τοίχους. Γενικά το κοίλο του Θεάτρου έχει κατασκευαστεί με μεικτή τεχνική, χαρακτηριστική της αφομοίωσης της τυπικής ελληνικής αρχιτεκτονικής από τους τεχνίτες των πρώιμων Ρωμαϊκών χρόνων. Έτσι πάνω σε θεμέλια από ισχυρή ρωμαϊκή ασβεστοποζολανική κονία, τοποθετηθηκε ως υπόβαθρο τοπικός ασβεστόλιθος πάνω στον οποίο προσαρμόστηκαν, τα από μάρμαρο Ταΰγέτου, εμφανή αρχιτεκτονικά μέλη των εδωλίων και των κλιμάκων.

Σελίδα 13 από 21

22 Η ανασκαφή του αρχαίου Θεάτρου έχει γίνει από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή και την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Οι εργασίες άρχισαν το 1906 από τους Guy Dickins και Robert Bosanquet, αλλά οι σημαντικότερες έγιναν τα έτη 1924-1928 από τον Arthur Woodward, τότε Διευθυντή της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Συνεχίστηκαν το 1992-1998 απο τους Καθηγητές του Πανεπιστημίου του Λονδίνου Geoffrey Waywell και John Wilkes. Από τους Έλληνες αρχαιολόγους, ανασκαφή στο Θέατρο έχουν κάνει οι Έφοροι Αρχαιοτήτων Χρύσανθος Χρήστου στη δεκαετία του 1960 και Γεώργιος Σταϊνχάουερ στη δεκαετία του 1970. Πέρα απο τις δημοσιεύσεις των ανασκαφών, η σημαντικότερη μελέτη έχει γίνει από το Γερμανό Heinrich Bulle το 1935, ο οποίος μπόρεσε να κατανοήσει την ύπαρξη της κινητής σκηνής. Κατά τα έτη 2007-2009 τέλος λειτούργησε πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ Ε΄ΕΠΚΑ, 5ης ΕΒΑ και Βρετανικής Αρχαιλογικής Σχολής.

Σελίδα 14 από 21

23 Η Μελέτη Αποκατάστασης του Αρχαίου Θεάτρου Σπάρτης εκπονείται με πρωτοβουλία και ευθύνη του Μη Κερδοσκοπικού Σωματείου για την προστασία και ανάδειξη των αρχαίων ελληνικών Θεάτρων ΔΙΑΖΩΜΑ. Το Διάζωμα εξασφάλισε τη χρηματοδότηση της μελέτης από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος το οποίο και ευχαριστούμε θερμά. Ο ενθουσιασμός, το ανιδιοτελές ενδιαφέρον και η συνεχής, συστηματική προσπάθεια του Διαζώματος και ιδιαίτερα του προέδρου του κ. Σ. Μπένου για τα αρχαία θέατρα τελεσφόρησαν ακόμα μια φορα στην περίπτωση της Σπάρτης. Τελικός αποδέκτης της μελέτης είναι η Αρχαιολογική Υπηρεσία, στην αρμοδιότητα της οποίας υπάγεται η εποπτεία, η προστασία και η ανάδειξη του εν λόγω μνημείου. Στην επιστημονική καθοδήγηση και επίβλεψη σε όλες τις φάσεις εκπόνησης της μελέτης και μάλιστα χωρίς αμοιβή, καθοριστική θα είναι η συμβολή του καθηγητή Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στον τομέα της αρχαίας αρχιτεκτονικής και της ανατομικής ανάλυσης ιστορικών μνημείων, κου Μανόλη Κορρέ. Η κίνηση αυτή εμπεριέχει ένα πολύ ισχυρό συμβολισμό και είναι ταυτόχρονα ένα μοναδικό παράδειγμα υποκίνησης από έναν επιστήμονα τόσο υψηλού κύρους προς τους εκατοντάδες εθελοντές του «ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ».

Σελίδα 15 από 21

24 Αντικείμενο της μελέτης είναι η αρχιτεκτονική αποτύπωση, η λοιπή τεκμηρίωση και η διατύπωση προτάσεων για τη συντήρηση και τη στατική, μορφολογική και λειτουργική αποκατάσταση του αρχαίου θεάτρου. Πιο συγκεκριμένα: Η αρχιτεκτονική αποτύπωση θα περιλαμβάνει αφενός μέν

• Γενικά Σχέδια Αρχιτεκτονικής Αποτύπωσης σε κλίμακα 1:100 αφετέρυ δε • Κατόψεις, Όψεις και Τομές του κοίλου σε κλίμακα 1:20 και συγκεκριμένα των πλευρικών αναλημματικών τοίχων, των αναλημματικών τοίχων των παρόδων και όλων των εμφανών σειρών εδωλίων και βαθμίδων, των προεδριών και του ανοιχτού αγωγού.

Σελίδα 16 από 21

25 Η λοιπή τεκμηρίωση θα περιλαμβάνει: • Καταγραφή της παθολογίας επί των σχεδίων αποτύπωσης • Τεχνική Έκθεση Παθολογίας όπου θα περιγράφεται η σημερινή κατάσταση διατήρησης του θεάτρου, θα γίνεται αναλυτική καταγραφή των βλαβών και εξακρίβωση των αιτίων τους, θα καταγράφονται συμπεράσματα, θα αναγνωρίζονται όροι και θα τίθενται προδιαγραφές για τις επεμβάσεις.

• Έρευνα αρχείου και συλλογή φωτογραφικού υλικού και λοιπών τεκμηρίων για τις ανασκαφικές έρευνες και τυχόν προηγούμενες επεμβάσεις από την B.S.A. και την αρμόδια Ε.Π.Κ.Α.

• Βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Συλλογή και αξιολόγηση προηγούμενων εκθέσεων, διατυπωμένων απόψεων και προτάσεων για το μνημείο και τέλος,

• Καταγραφή, διερεύνηση και ενδεχομένως ταύτιση στην αρχική τους θέση διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών.

Σελίδα 17 από 21

26 Η πρόταση συντήρησης και αποκατάστασης θα περιλαμβάνει: • Γενικές προτάσεις αποκατάστασης και ανάδειξης του θεάτρου σε επίπεδο προμελέτης, προτάσεις αποκατάστασης και συντήρησης του κοίλου, σε επίπεδο οριστικής μελέτης και εκπόνηση των αναγκαίων σχεδίων λεπτομερειών για την εφαρμογή τους. Οι προτάσεις θα αφορούν σε ανατάξεις ή ανατοποθετήσεις λίθων, συγκολλήσεις, σφραγίσεις ρωγμών και συμπληρώσεις. Τέλος θα περιλαμβάνει

• Τεχνική Έκθεση, η οποία θα αποτελεί αναλυτική περιγραφή των παραπάνω προτάσεων, ως προς το είδος των εργασιών, τα υλικά και τις μεθόδους επέμβασης.

Ο χρόνος για την εκπόνηση της μελέτης είναι 12 μήνες, με έναρξη την 1η Ιουλίου 2012. Για την άρτια εκπόνηση της μελέτης έχει συσταθεί επιστημονική ομάδα που περιλαμβάνει αρχιτέκτονες αναστυλωτές, τοπογράφους μηχανικούς, αρχαιολόγο, εξειδικευμένο συντηρητή και πολιτικό μηχανικό, με εμπειρία σε ανάλογα έργα ένω, εάν κριθεί σκόπιμο, θα υπάρχει υποστήριξη και από αλλες ειδικότητες όπως χημικό μηχανικό, γεωλόγο, γεωπόνο κλπ.

Σελίδα 18 από 21

27 Για την απρόσκοπτη ολοκλήρωση της μελέτης πραγματοποιήθηκαν ήδη ευρείας κλίμακας αρχαιολογικοί καθαρισμοί με ευθύνη και προσωπικό του μελετητή, αλλά και με τη μεγάλη συνεισφορά και βοήθεια, τόσο σε υλικοτεχνική υποδομή όσο και σε προσωπικό, της Ε΄ΕΠΚΑ, η οποία είχε και την επίβλεψη των εργασιών.

28 Επιπλέον, σήμερα έχει ολοκληρωθεί η τρισδιάστατη φωτορεαλιστική αποτύπωση του συνόλου του θεάτρου με σαρωτή Laser από τον Κωνσταντίνο Τοπμακίδη (καθηγητή Τοπογραφίας και Γεωδεσίας του ΑΠΘ) και τον Παναγιωτη Τοπμακίδη, μέλη της ομάδας των τοπογράφων, καθώς και φωτογραμμετρική αποτύπωση και εγκατάσταση τριγωνομετρικού δικτύου για συμβατικές τοπογραφικές μετρήσεις από την υπόλοιπη τοπογραφική ομάδα υπό τον Δημήτρη Ορεστίδη.

Σελίδα 19 από 21

29 Από την ομάδα των τοπογράφων έχει επιπλέον προγραματιστεί αεροφωτογράφηση με ειδικό εξοπλισμό και λογισμικό, ώστε να παραχθούν υψηλής ευκρίνειας ορθοφωτογραφίες του μνημείου. Η εργασία αυτή θα συμπεριλάβει και τα υπόλοιπα μνημεία της ακρόπολης για λογαριασμό της Ε΄ΕΠΚΑ ως ελάχιστο ευχαριστώ για την μέχρι σήμερα άψογη συνεργασία και αμέριστη βοήθειά της.

30 Παράλληλα με τις παραπάνω εργασίες αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη η έρευνα αρχείου και η συλλογή φωτογραφικού υλικού και λοιπών τεκμηρίων για τις ανασκαφικές έρευνες και τις προηγούμενες επεμβάσεις, η βιβλιογραφική τεκμηρίωση, η συλλογή και αξιολόγηση των προηγούμενων εκθέσεων, μελετών και προτάσεων για το μνημείο καθώς και η καταγραφή, διερεύνηση και ταύτιση στην αρχική τους θέση των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών.

Σελίδα 20 από 21

31 Τελειώνοντας ήθελα να ευχαριστήσω τους συνδιοργανωτές αυτής της εκδήλωσης για την πρόσκληση και το βήμα που μου παραχωρήθηκε, τον κ. Γιώργο Γιαξόγλου και τον κ. Στάθη Μπεκιάρη για τη σημαντική συμπαράστασή τους στη μέχρι τώρα προσπάθεια, τους εργάτες που με αυταπάρνηση και κατώ από πολύ δύσκολες συνθήκες ολοκλήρωσαν άψογα τον αρχαιολογικό καθαρισμό του μνημείου και πάνω από όλα την διευθύντρια της Ε΄ΕΠΚΑ κα Άρτεμη Παπαδημητρίου και τις αρχαιολόγους, Αφροδίτη Μαλτέζου, Χαρά Γιαννακάκη και Αφροδίτη Βλάχου για την παραχώρηση του αρχείου της υπηρεσίας, αλλά κυριως για την φιλοξενία και την πολύ μεγάλη βοήθεια σε όλα τα επίπεδα.

Σελίδα 21 από 21