Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

20
Μάνου Χατζιδάκι Το Χαόγελο Τη Τζοκόντα Ενδυίων

description

Τα ποιήματα από τον ομώνυμο δίσκο του Μάνου Χατζιδάκι

Transcript of Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Page 1: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Μάνου Χατζιδάκι

Το Χαμόγελο Της ΤζοκόνταςΕνδυμίων

Page 2: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Σημείωμα

Πριν από πολλά χρόνια, πιστεύοντας στηνποιητική αυτονομία αυτών των κειμένων, έκανα έναμικρό βιβλίο με χαρτοκοπτική, αξιοποιώντας τηνφωτοτυπική τέχνη. Τώρα, για τη διάδοση και μόνο,έκανα αυτή τη μικρή ψηφιακή πλακέτα. Εννοείταιπως δεν έχω καμία εμπλοκή ή αξίωση στο κείμενο,εκτός από την επιθυμία να γίνει περισσότερο γνω-στό. Δεν θα προχωρούσα, αν δεν έβλεπα ότι τα κεί-μενα είναι δημοσιευμένα και σε άλλους χώρους,μουσικού ενδιαφέροντος κυρίως. Σας καλώ σε μιαευγενική συνενοχή ως αναγνώστες για κάτι αγαπη-μένο. Άλλωστε ο Χατζιδάκις πάντα εξευγενίζει.

Page 3: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Μάνου Χατζιδάκι

Το Χαμόγελο της ΤζοκόνταςΕνδυμίων

Page 4: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας
Page 5: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Σε μια παρέλαση στη Νέα Υόρκη, με μουσι-κές, με χρώματα και με πλημμυρισμένη από κόσμοτην 5η Λεωφόρο, βρισκόμουν μια Κυριακή απόγευματο φθινόπωρο του 1963 όταν συνάντησα μια γυ-ναικούλα να περπατάει μοναχή με μιαν απελπισμένηαδιαφορία για ότι συνέβαινε γύρω της χωρίς κανείςνα την προσέχει, χωρίς κανέναν να προσέχει, μόνη,έρημη μες στο άγνωστο πλήθος, που την σκου-ντούσε, την προσπερνούσε ανυποψίαστο, εχθρικό,αφήνοντας την να πνιγεί μες στη βαθιά πλημμύρατης λεωφόρου, μέσα στη θάλασσα που ακολουθούσε,μέσα στ’ αγέρι που άρχισε να φυσά.Έμεινα στυλωμένος, ο μόνος που την πρόσεξε, κιέκαμα να την πάρω από πίσω, να την ακολουθήσωκαι πλησιάζοντάς την να της μιλήσω, χωρίς να ξέρωτι να της πω, μα ίσαμε ν’ αποφασίσω, την έχασααπό τα μάτια μου. Έτρεξα λίγο μπρος, ανασηκώ-θηκα στα πόδια μου για να την ξεχωρίσω, μα η με-γάλη μαύρη θάλασσα του κόσμου την είχε καταπιεί.Μέσα μου κάτι σκίρτησε οδυνηρά. Χωρίς να κατα-λάβω, είχα σταθεί έξω από το βιβλιοπωλείο του Ρι-τζιόλλι και στη βιτρίνα του, απέναντί μου ακριβώς,βρισκόταν ένα βιβλίο για τον Ντα Βίντσι με τηνΤζοκόντα στο εξώφυλλο του να μου χαμογελά απί-θανα αινιγματική, αυτόματα μεγεθυμένη, όσο η γυ-ναίκα που χάθηκε στο δρόμο.Δεν ξέρω γιατί όλ’ αυτά μπερδεύτηκαν περίεργα

[7]

Page 6: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

μέσα μου, μαζί μ’ ένα εξαίσιο θέμα του Βιβάλντι πουείχα ακούσει πριν από λίγες μέρες και που εξακο-λουθούσε να επανέρχεται τυραννικά στη μνήμη μου.Τα δέκα αυτά τραγούδια γράφτηκαν μ’ ένα συγκε-ρασμό απελπισίας και αναμνήσεων. Το θέμα είναι ηγυναίκα έρημη μες στην μεγάλη πόλη. Το κάθε τρα-γούδι είναι κι ένας μονόλογός της κι όλα μαζί συν-θέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη καιπαλιά μαζί.

Κι αν το κάθε τραγούδι είχε στίχους, θα ‘λεγε πε-ρίπου αυτά:

[8]

Page 7: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΟΤΑΝ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΤΑ ΣΥΝΝΕΦΑ

Τα σύννεφα πυκνά πυκνά μαζεύονται κιαπειλούν την ισορροπία μου σ’ έναν αβέβαιο κόσμο.Ας μπορούσα να τα σταματήσω… Ας μπορούσα ναδιαφύγω μέσα από μια στενή λουρίδα ουρανού. Πουθα με πήγαινε και ποιον θα συναντούσα εκεί; Όμωςτα σύννεφα έχουν μαυρίσει τον ορίζοντα, την πόλη,την καρδιά μου και κάθε ελπίδα έχει χαθεί. Τα σύν-νεφα είναι κατάρα κι απειλή. Τα σύννεφα με σκεπά-ζουν. Κι είναι σιωπή.

[9]

Page 8: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΚΟΝΤΕΣΑ ΕΣΤΕΡΧΑΖΥ

Απ’ το ανοιχτό παράθυρο μου κοιτάζω τασύννεφα και πέφτουν στάλες χωρίς να καταλάβω ανείναι απ’ τα μάτια μου ή από τον ουρανό στα λου-λούδια που καλλιεργεί στο δικό της παράθυρο ηκοντέσσα Εστερχάζυ, ακριβώς κάτω από το δικόμου δωμάτιο. Ο γιος της κοντέσσας, μαθητής πουδιάβαζε στο παραθύρι, είδε τις στάλες, γύρισε καιμε κοίταξε και μου χαμογελάει. Η κοντέσσα έκλεισεβιαστικά το παράθυρο, τον πήρε μέσα και του δειξετα σκυθρωπά πορτραίτα των προγόνων του θυμί-ζοντας του πως ποτέ ένας Εστερχάζυ δεν χαμογε-λάει στον ουρανό.

[10]

Page 9: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Η ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΜΟΥ

Την ίδια ώρα οι γείτονες μου, περίεργοι, έκ-πληκτοι και βιαστικοί, μαζευόντουσαν στην εκκλη-σιά να δουν το θαύμα που από στόμα σε στόμαείχε μαθευτεί. Η Παναγιά κλαίει. Τρέχω κι εγώ, μ΄από τον κόσμο δεν μπορώ να μπω. Όλοι μιλούν μεφόβο και με περιέργεια για το θαύμα. Είναι η μο-ναδική Παναγία της πολιτείας που κλαίει, κι είναιπολύ για τη μικρή κι ασήμαντη γειτονιά μας. Πα-ρακαλώ για να μ αφήσουνε να μπω, θέλω να δω, μεσπρώχνουν, με πατούν, πονώ, ίσαμε που άρχισα νακλαίω κι εγώ. Μα ξαφνικά σαν μ είδανε να κλαίω,όλοι τους γύρω μου φτιάξανε κύκλο και σιγά σιγάαπομακρυνόντουσαν από κοντά μου ταραγμένοιαφήνοντας με μόνη στο κέντρο ενός κύκλου πουολοένα μεγάλωνε, κι εγώ να κλαίω και να γίνομαιένα μικρό σημάδι της πολιτείας, ενώ αυτοί να φεύ-γουν και να χάνονται στους γύρω δρόμους ψελλί-ζοντας: Η Παναγία που κλαίει.

[11]

Page 10: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Η ΒΡΟΧΗ

Τότες με είδε ο ουρανός κι έκλαψε κι αυτός.Μια καταιγίδα ξέσπασε κραυγάζοντας κι ενώθηκεμε τις κραυγές και τις δικές μου και καθενός πουβρέθηκε σ΄ αυτή την πόλη μοναχός. Ίσαμε που ένασφύριγμα σκίζει την πολιτεία στα δύο και ξεψυχάειστα πόδια μου, αφήνοντας να διαφανεί ο παλιόςήχος από ένα τσέμπαλο, που μεσ’ τη νύχτα με οδή-γησε στο εσωτερικό ενός σιωπηλού σπιτιού -ενόςσπιτιού που κατοικεί η μητέρα μου.

[12]

Page 11: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΟΥ

Η μητέρα μου είναι γλυκιά και τρυφερή καιμ’ αγαπάει. Θα ’θελε ν ’άχε σταματήσει ο χρόνοςεκείνη τη στιγμή που μ’ έχει αντίκρυ και με κοιτάζει.Γνωρίζω εκείνη τη στιγμή καλά, μα δεν μπορώ, ούτεμπορεί να τη σταματήσει. Κι έτσι θα μείνει πάνταστη μνήμη μας, ευγενική και τρυφερή να καρτεράειμια δυο στιγμές που πέρασαν, μια δυο στιγμές πουέζησα μοναδικά για κείνη.

[13]

Page 12: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΤΟ ΚΟΝΣΕΡΤΟ

Βρίσκομαι σε μιαν αίθουσα συναυλιών. Παί-ζουν Βιβάλντι και με το πρώτο θέμα βλέπω το κά-θισμα πλάι μου αδειανό. Αρχίζω να σε φτιάχνω μετην φαντασία μου και να σε βλέπω πλάι μου ν’α-κούς μαζί μου μουσική. ‘Ομως έρχεται πάλι τοπρώτο θέμα και μου δείχνει το κάθισμά σου αδει-ανό. Σε ξαναφτιάχνω με αγωνία και για να μή μουφύγεις πιάνω το χέρι σου και στο κρατώ μες στοδικό μου, ίσαμε που ‘ρχεται ξανά το πρώτο θέμα κιαφήνει άδειο το κάθισμά σου. Χαϊδεύω τ’ άδειο κά-θισμα που ‘ναι ζεστό από το κορμί σου, αρχίζωπάλι πλάι μου να νιώθω την αναπνοή σου, αλλά τοπρώτο θέμα οριστικά, τυραννικά κι’ απελπισμέναμου φανερώνει την αλήθεια. Εγώ είμαι μόνος, το κά-θισμα άδειο κι εσύ δεν υπάρχεις.

[14]

Page 13: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Ο κ. ΝΟΛΛ

Βγαίνοντας με πλησιάζει ένα ξανθό νέοπαιδί. Όλοι από γύρω μας εξαφανίστηκαν και μεί-ναμε μόνο οι δυο, κι αυτός να με κοιτάζει λίγο θλιμ-μένα και λίγο ειρωνικά. Μου λέγει: «Είμαι μιαπερίπτωση Νέου, που θα ‘θελε να σας γνωρίσει».Του απαντώ πως είμαι ολομόναχη και πως δεν είμαιέτοιμη να τον δεχτώ. Κι ήθελα τόσο πολύ μα δεντολμούσα. Εκείνος μου χαμογέλασε, είπε «Κρίμα»,και άφησε στα χέρια μου μια κάρτα του, μα ώσπουνα δω τι έγραφε, είχε εξαφανιστεί. Η κάρτα είχε εξα-φανιστεί. Η κάρτα είχε τυπωμένες δυο μόνο λέξεις:Νολλ, ο Θάνατος.

[15]

Page 14: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΟΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ

Αυτόματα γύρω μου αστράψανε φώτα πρά-σινα, κόκκινα, πορτοκαλλιά, ο κόσμος πηγαινοερχό-ταν, μου ρίχνανε ματιές που με κορόιδευαν, μουτρύπαγαν τα σωθικά, με τις φωνές τους πρόστυχεςσκίζαν τα ρούχα μου, περνούσανε βελόνες στο κορμίμου, έτρεχα να γλυτώσω, μα από παντού ξεφύτρω-ναν οι Δολοφόνοι.

[16]

Page 15: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΒΡΑΔΙΝΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Τέλος βρέθηκα στην απομακρυσμένη γειτονιάμου, σκισμένη, ματωμένη και τσακισμένη, χωρίς ζωή,να περπατώ στον έρημο μα γνώριμο μου δρόμο, μόλα τα σπίτια σιωπηλά, να με κοιτάζουν εχθρικά ναπροσπερνώ, θλιμμένη αβάσταχτα, γιατί δεν εστα-μάτησα τη στιγμή που θέλησε η μητέρα μου, γιατίδεν είπα «ναι» στον κ. Νολλ, γιατί δεν άφησα ναμ αφανήσουν οι δολοφόνοι.Τώρα ένας έναστρος μαπαγωμένος ουρανός με συνθλίβει και με κάμει νατρέχω σούρνωντας τα βήματα μου προς το σπίτιμου.

[17]

Page 16: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΧΟΡΟΣ ΜΕ ΤΗ ΣΚΙΑ ΜΟΥ

Σαν μπήκα σπίτι μου άρχισα να χορεύω. Οήχος μιας μπάντας με παρασύρει. Σκίζω το τοίχο,βρίσκομαι στους δρόμους, χρωματισμένους εφιαλτικάκι οι μπάντες να χτυπάνε στους ρυθμούς ξέφρενα,ενώ εγώ χάνομαι μέσα στο χρόνο, μόνος, έρημος,μέσα από εκεί που ήρθα, αφήνοντας πίσω μου έναχαμόγελο παντοτινό στη μνήμη των ανθρώπων.Γιατί ποτέ κανείς δεν θα γνωρίσει αν ήρθα, ανέφυγα κι αν πράγματι υπήρξα κάποτε τυχαία ανά-μεσά τους

[18]

Page 17: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας
Page 18: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας
Page 19: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

Περιέχόμενα

Σημείωμα...............................................................4Σε μια παρέλαση στη Νέα Υόρκη..........................7ΟΤΑΝ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΤΑ ΣΥΝΝΕΦΑ.........................................9ΚΟΝΤΕΣΑ ΕΣΤΕΡΧΑΖΥ......................................................10Η ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΜΟΥ..................................11Η ΒΡΟΧΗ...........................................................................12ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΟΥ...........................13ΤΟ ΚΟΝΣΕΡΤΟ...................................................................14Ο κ. ΝΟΛΛ.........................................................................15ΟΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ.................................................................16ΒΡΑΔΙΝΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ.......................................................17ΧΟΡΟΣ ΜΕ ΤΗ ΣΚΙΑ ΜΟΥ................................................18

[21]

Page 20: Το Χαμόγελο της Τζοκόντας

ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΗΣ ΤΖΟΚΟΝΤΑΣΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΨΗΦΙΑΚΑΑΠΟ ΤΟ ΒΑΣΙΛΗ ΛΑΛΙΩΤΗ

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΤΟΥ 3013

f