Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

112
Tέχνη Δημοσίαη εικαστική όψη του Πειραιά

description

Περιοδική έκδοση τηςΕλληνογαλλικής σχολής Πειραιά "Ο Άγιος Παύλος". Τεύχος 3ο. Δεκέμβριος 2008.

Transcript of Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

Page 1: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

“Tέχνη Δημοσία”η εικαστική όψη του Πειραιά

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 1 16/3/2009 12:10:49 πμ

Page 2: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 2 16/3/2009 12:10:53 πμ

Page 3: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

“Tέχνη Δημοσία”η εικαστική όψη του Πειραιά

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 3 16/3/2009 12:10:55 πμ

Page 4: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

4

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 4 16/3/2009 12:10:58 πμ

Page 5: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

5

“Yπαίθρια Tέχνη - Δημόσια Αισθητική”

Το τρίτο τεύχος του περιοδικού «αφιέρωμα» έχει θέμα την υπαίθρια Τέχνη του Πειραιά. Η υπαίθρια Τέχνη είναι όρος ευρύτατος και η διεξοδική ανα-φορά σ’ αυτή θα ασφυκτιούσε στις σελίδες του περιοδικού μας. Για τον λόγο

αυτό, περιοριστήκαμε στα υπαίθρια γλυπτά και τις τοιχογραφίες.Όπως σε όλες τις πόλεις του κόσμου, έτσι και στον Πειραιά, τα γλυπτά έχουν

τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία της πόλης για να υπενθυμίζουν ιστορικά γεγο-νότα, να τιμούν προσωπικότητες, να διακοσμούν χώρους και να ανατρέπουν τη μονοτονία. Είναι αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής, κοινωνικής και πολιτιστι-κής πραγματικότητας, και συνδέονται στενά με την ιστορία της πόλης μας.

Είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των γλυπτών που έχουν τοποθετηθεί σε υπαί-θριους χώρους στον Πειραιά. Τα περισσότερα από αυτά είναι προτομές που φι-λοτεχνήθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη κάποιας προσωπικότητας της τέχνης, κάποιου μεγάλου ευεργέτη ή επιφανούς Πειραιώτη. Στις κεντρικές πλατείες, συ-ναντάμε τους ανδριάντες, αγάλματα εντυπωσιακά σε μέγεθος, με θέματα από τη μυθολογία, την ελληνική επανάσταση και τη νεότερη ιστορία, καθώς και άλλα που προβάλλουν πρότυπα και ιδέες. Τέλος, στο κοιμητήριο της «Ανάστασης», στεκόμαστε μπροστά σε εντυπωσιακές μνημειακές κατασκευές που θυμίζουν την αίγλη μιας άλλης εποχής.

Στην αναφορά μας αυτή δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τα γκράφιτι, τα οποία, πέρα από μια μορφή έκφρασης της νεανικής κουλτούρας, αποτελούν μια καθαρή μορφή παρέμβασης στην αστική εικόνα και, κατά γενική ομολογία, μια σύγχρονη μορφή τέχνης. Μιας τέχνης μάλιστα εφήμερης, που εξαφανίζεται καθημερινά.

Το τρίτο τεύχος του περιοδικού «αφιέρωμα» δεν έχει στόχο να κάνει πλήρη καταγραφή της υπαίθριας τέχνης στον Πειραιά ούτε να γίνει ένας ακόμη του-ριστικός οδηγός σαν όλους τους άλλους, στον οποίο θα καταγράφεται η μικρή ιστορία του κάθε γλυπτού. Φιλοδοξεί να κάνει το βιαστικό βλέμμα του διαβάτη να σταθεί για λίγο στα αγάλματα, να εμπνευστεί από τη σταθερότητα που εκφρά-ζουν, να καμαρώσει την πέτρινη ομορφιά τους, να ξεπαγώσει την ακίνητη σκέψη τους και, κυρίως, να συνομιλήσει μαζί τους.

Φιλοδοξεί, τέλος, να αναθερμάνει το ενδιαφέρον για τη δημόσια αισθητική, η οποία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πολύβουης πόλης μας.

Αντώνης ΡηγούτσοςΓενικός Διευθυντής του Saint-Paul

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 5 16/3/2009 12:10:58 πμ

Page 6: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

6

Τα ανυπόγραφα άρθρα, τα σχόλια και τις προσθήκες επιμελήθηκε η Συντακτική Επιτροπή του τεύχους.Τις προτομές, τους ανδριάντες, τα αγάλματα και τα μνημεία φωτογράφισαν οι Γιώργος Δαλέζιος, Ειρήνη Δούναβη, Κυριάκος Κοττέας, Αντώνης Ρηγούτσος.

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ – ΕΚΔΟΤΗΣΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΑ

“SAINT-PAUL”Χαριλάου Τρικούπη 36, 185 36 ΠΕΙΡΑΙΑΣ

Τηλ. 210 4511 954, Fax. 210 4537 721www.saintpaul.gr [email protected]

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΑντώνης Ρηγούτσος

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΕΥΧΟΥΣ 3Κυριάκος ΚοττέαςΕλένη Μοσχονά

Θωμάς ΜαμνιόγλουΕιρήνη Δούναβη

Κατερίνα Σταματάκη

ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΕΥΧΟΥΣΚυριάκος Κοττέας - Γιώργος Τζαμτζής

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΜάρκος Γ. Βαρθαλίτης

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΧριστίνα Αναγνώστου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣΔημιουργικό γραφείο ΕΠΟΧΗ - Γιώργος Τζαμτζής

ISSN: 1791-3047

ΤΕΥΧΟΣ 3 • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008 • ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 6 16/3/2009 12:11:00 πμ

Page 7: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

7

Υπαίθρια Τέχνη - Δημοσία Αισθητική 5 Γιατί τ’ αγάλματα είμαστε εμείς (Κυριάκος Κοττέας ) 8

Καθυστερώντας το βλέμμα 13 Χάρτες 14 Πίνακες 18 Ο Λέων του Πειραιώς (Αντώνης Ρηγούτσος) 21 Γεώργιος Καραϊσκάκης (Κ. Σταματάκη) 27 Ηρώ Κωνσταντοπούλου (Ειρήνη Δούναβη) 31 Μητέρα (Ειρήνη Δούναβη) 33 Ο νέος με το δελφίνι (Ειρήνη Δούναβη) 35 Το άγαλμα της Νεότητας (Θωμάς Μαμνιόγλου) 37 Ποσειδώνας (Καλλιόπη Κουτήφαρη) 41 Θεμιστόκλειο - ανδριάντας Θεμιστοκλή 43 Η Σχολή “Saint-Paul” τιμά τον Θεμιστοκλή 44 Ελευθέριος Βενιζέλος 46 Περί βανδαλισμού 47 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Παναγιώτης Βλαχάκος 50 Παλαιών Πατρών Γερμανός 51 Ο βομβαρδισμός του Πειραιά και η έκρηξη στο Clan Fraiser 52 Με τα μάτια ενός παιδιού - μαρτυρία Φαίδωνα Ζαμπόγλου 54 23 Αυγούστου 1923 (Κυριάκος Κοττέας) 57 Λάμπρος Πορφύρας 60 Δημήτριος Καλλιμασιώτης 61 Παύλος Νιρβάνας, Δημοσθένης Βουτυράς 62 Νικηφόρος Βρεττάκος, Αιμίλιος Βεάκης 63 Κωνσταντίνος Βολανάκης 64 Μενέλαος Παλλάντιος 65 Δημήτριος Ροντήρης 66 Αδαμάντιος Κοραής 67 Βασίλειος Αθανασίου, Ο αφανής ναύτης 68 Ελευθέριος Τσομάκης 69 Θεόδωρος Αφεντούλης 70 Κυματισμός 71 Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, Στέγαστρο Ηλεκτρικού Σταθμού Νέου Φαλήρου 72 Σταθμός Ηλεκτρικού Πειραιά Ένας έφηβος γυμνός στη μέση ενός κήπου 73 Ολυμπιακό μνημείο 74 Η προτομή του Όθωνα 75 Μια πρωτοπόρα εικαστική παρέμβαση στην οδό Πειραιώς (Ν. Μέλλιος - Κ. Ιωσηφίδης) 77

Το νεκροταφείο της Ανάστασης 81 (Ευαγγελία Μπαφούνη) Επιστολές που λάβαμε 102

π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 7 16/3/2009 12:11:00 πμ

Page 8: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

8

Γιατί τ’ αγάλματα είμαστε εμείςΚυριάκος Κοττέας - φιλόλογος

Η δημόσια τέχνη γεννήθηκε στον τόπο στον οποίο ζούμε εμείς σήμερα πριν από τρεις σχεδόν χιλιετηρίδες. Αν προσπαθούσαμε να τη δια-χωρίσουμε από την Τέχνη, να καταλάβουμε την ξεχωριστή της σημα-

σία, θα βρίσκαμε βέβαια πολλές δυσκολίες, θα καταλήγαμε μάλλον στο εξής συμπέρασμα: πρόκειται για Τέχνη που από τη μια καλείται να εκφράσει τις ιδεολογικές και αισθητικές τάσεις μιας κοινωνίας και από την άλλη προ-σπαθεί να τις διαμορφώσει. Με άλλα λόγια πρόκειται για δημόσιο διάλογο, με κύριους συνομιλητές την κοινή αισθητική και την αισθητική που πρε-σβεύουν οι καλλιτέχνες. Πολύ συχνά σε αυτόν το διάλογο εμπλέκονται και οι πολιτικοί, οι άρχουσες κατά καιρούς τάξεις, οι θρησκευτικές και ηθικές αντιλήψεις και άλλοι πολλοί.

Τα εμφανή αποτελέσματα αυτού του διαλόγου είναι τα αρχιτεκτονήματα, τα γλυπτά αλλά και μορφές δημόσιας τέχνης που δεν είναι φτιαγμένες για να αντέχουν τόσο πολύ στο χρόνο, όπως η επιτοίχια ζωγραφική, το θέατρο, η μουσική και ποιητική πράξη. Τα αφανή και σημαντικότερα, μια ζωντα-νή κοινωνία πολιτών που, χωρίς να παραγνωρίζει τα αγαθά και τις χαρές της ιδιωτικότητας, λειτουργεί, οραματίζεται, σκέπτεται συλλογικά. Μια κοι-νωνία που διαπαιδαγωγείται και διαπαιδαγωγεί τους πολίτες της πως πα-ράλληλα με την ατομική υπάρχει και η κοινωνικοποιημένη ζωή, ως απα-ραίτητη προϋπόθεση της ολοκλήρωσής τους. Ας θυμηθούμε τον Πλάτωνα που υποστήριζε πως και από τους τοίχους της πόλης του μπορεί κανείς να διδαχτεί πολλά.

Δε χρειάζεται και πολλή έρευνα για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η πόλη του Πειραιά, αν την κρίνουμε κάτω από την προηγούμενη οπτική, είναι μια πόλη σχεδόν βουβή. Λίγα κτήρια έχουν σωθεί και η εικαστική πλευρά είναι μάλλον εξασθενημένη και περιορισμένη στο μνημειακό ή διακοσμητικό ρόλο. Το γλυπτό, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, είναι αποκομ-μένο από τη ζωή της πόλης, μοναχικό και απρόσιτο πάνω σε βάθρα. Σπάνια σχολιάζει την πραγματικότητα που ζούμε, σπανιότερα τη συμπληρώνει, μέ-νει και το ίδιο βουβό, χωρίς να μπορεί να πει αυτά που θέλει. Συχνά μάλιστα αυτή η σιωπή είναι και εξαναγκασμένη από έναν τυφλό βανδαλισμό.

Κι όμως, τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ διαφορετικά. Για την ακρίβεια ήδη είναι, αρκεί να πάρουμε την απόφαση «να καθυστερήσουμε λίγο την καθημερινή μας πράξη, να τη δυσκολέψουμε» κατά τον ποιητή.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 8 16/3/2009 12:11:00 πμ

Page 9: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

9

Martigny δωρεές Pierre

Gianadda.

Martigny δωρεές Pierre

Gianadda.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 9 16/3/2009 12:11:10 πμ

Page 10: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

10

Αρκεί να σκεφτούμε ότι πίσω από αυτά τα δημιουργήματα κρύβονται καλ-λιτέχνες από τους σημαντικότερους στην πατρίδα μας. Αρκεί να ξεκινήσει ο καθένας από εμάς προσωπικό διάλογο με τα δημιουργήματα, σαν αυτόν που επιχειρήσαμε όλοι εμείς που υπογράφουμε αυτό το τεύχος. Να το εντά-ξουμε στις καθημερινές μας συναντήσεις, να δώσουμε χώρο και χρόνο στο βλέμμα μας, στις καθημερινές μας διαδρομές στην πόλη.

Δε γίνεται να λείπουν από αυτό το εισαγωγικό σημείωμα δυο συνειρμι-κές ματιές σε πράγματα που γίνονται σε πόλεις έξω από τη δική μας.

Η πρώτη σε πόλεις σαν το Δουβλίνο ή το Βερολίνο, όπου γλυπτές μορ-φές ξεπροβάλλουν μπροστά στον πολίτη, όταν πηγαίνει στη δουλειά του, για ψώνια ή κάθονται δίπλα του στο παγκάκι που κάθεται για να ξεκουραστεί. Και για να μην έχουμε το άλλοθι του «εξωτερικού», τα ίδια συμβαίνουν και σε ελληνικές πόλεις σαν την Ερεσσό και τη Δράμα.

Η δεύτερη ματιά σε πρόσωπα όπως τον Pierre Gianadda. Χωρίς να είναι πολύ πλουσιότερος από πολλούς Πειραιώτες, πρόσφερε από το περίσσευμα της περιουσίας του και το υστέρημα του χρόνου του στη δική του πόλη, τη Martigny στην Ελβετία, ένα πάρκο με μοναδικά έργα τέχνης.

Η πόλη του Πειραιά και τα μνημεία της περιμένουν τους δικούς τους πο-λίτες, απλούς και επώνυμους, να ρίξουν το βλέμμα τους πάνω τους για να ξαναρχίσουν αυτήν την κουβέντα που άνοιξε σ’ αυτόν εδώ τον τόπο πριν από τρεις χιλιετηρίδες.

Να ξαναθυμηθούμε τον Πλάτωνα που πίστευε πως και οι τοίχοι ακόμα της πόλης διδάσκουν.

Και αντί επιλόγου, καλύτερα να ξεσηκώσουμε ένα διάλογο από τον «ηδο-νικό Ελπήνορα» του ποιητή:

- Άκουσε ακόμη τούτο. Στο φεγγάριτ’ αγάλματα λυγίζουν κάποτε σαν το καλάμιανάμεσα σε ζωντανούς καρπούς - τ’ αγάλματα•κι η φλόγα γίνεται δροσερή πικροδάφνη,η φλόγα που καίει τον άνθρωπο, θέλω να πω.- Τ’ αγάλματα ειναι στο μουσείο.- Όχι, σε κυνηγούν, πώς δεν το βλέπεις;θέλω να πω με τα σπασμένα μέλη τους,με την αλλοτινή μορφή τους που δε γνώρισεςκι όμως την ξέρεις. - Τ’ αγάλματά ειναι στο μουσείο.Καληνύχτα. - ... γιατί τ’ αγάλματα δεν είναι πια συντρίμμια,είμαστε εμείς. Τ’ αγάλματα λυγίζουν αλαφριά ... καληνύχτα.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 10 16/3/2009 12:11:10 πμ

Page 11: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

11

Κεντρική πλατείαΕρεσσού, “Σαπφώ”.

Πάρκο στη Δράμα.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 11 16/3/2009 12:11:15 πμ

Page 12: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

12

...καθυστερώντας το βλέμμα

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 12 16/3/2009 12:11:20 πμ

Page 13: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

13

Ο διαβάτης κάθε ηλικίας βαδίζει στους δρόμους του Πειραιά. Η ανέμελη ματιά του περιεργάζεται οτιδή-ποτε ξεχωριστό συναντήσει. Το βλέμμα του πέφτει σε αγάλματα, ανδριάντες, προτομές που κοσμούν

τους δρόμους και τις πλατείες στο πέρασμα του.Άραγε τι συμβολίζουν όλα αυτά που αντικρίζει; Αρχίζει να πλησιάζει πιο προσεκτικά ό,τι συναντά. Τότε συ-νειδητοποιεί πως βλέπει κομμάτια του παρελθόντος του, στιγμές που πρέπει να θυμάται, πρόσωπα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι της πατρίδας του.Αναγνωρίζει, θυμάται, απορεί...Γιατί δεν τα πρόσεχε όλο αυτόν τον καιρό;Αυτό ήταν το έναυσμα που έκανε απλούς πολίτες σαν εμάς να στραφούμε σε μια τέτοια προσπάθεια καταγραφής των μνημείων που εκτίθενται δημόσια στην πόλη μας, κυρίως σε σημεία πολυσύχναστα και γνωστά σε όλους, Πειραιώτες και μη, για να μη περιδιαβαίνουμε ανυποψίαστοι για ό,τι υπάρχει δίπλα μας. Σίγουρα θα μας ενδιέφερε να δούμε ποιος ή τι απεικονίζεται, ποιος καλλιτέχνης το φιλοτέχνη-σε, ποιος είναι ο χορηγός του έργου και τόσες άλλες πληρο-φορίες, ώστε να αποκτήσουμε μια πιο σφαιρική άποψη και να ευρύνουμε τους αισθητικούς ορίζοντες μας!

Παρατηρώντας τα μνημεία αυτά στις παρακάτω σελίδες, ας σταθούμε λίγο να σκεφτούμε. Η πόλη μας μάς προσφέ-ρει απλόχερα τις ομορφιές της και είναι πιστή «σύντροφος» στις χαρές και στις λύπες μας. Πόσο καλά, όμως, τη γνωρί-ζουμε εμείς και πόσο έτοιμες είναι οι αισθήσεις μας για να απολαύσουμε τις ομορφιές της όπως τους αρμόζει;

...καθυστερώντας το βλέμμα

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 13 16/3/2009 12:11:20 πμ

Page 14: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

14

2

1

3

ΣχολήΝαυτικών Δοκίμων

ΧατζηκυριάκειοΟρφανοτροφείο

ΆγιοςΝικόλαος

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 14 16/3/2009 12:11:27 πμ

Page 15: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

15

3

6

7

10 98

11

12

45

1. Μνημείο Θεμιστοκλέους 2. Ο Λέων του Πειραιώς 3. Ποσειδώνας 4. Δημήτριος Ροντήρης 5. Παναγιώτης Βλαχάκος 6. Μνημείο Πεσόντων 23 Αυγούστου 1923 7. Ολυμπιακό Μνημείο 8. Ελευθέριος Τσομάκης 9. Αφανής Ναύτης10. Λάμπρος Πορφύρας11. Θεόδωρος Αφεντούλης12. Παύλος Νιρβάνας

ΆγιοςΝικόλαος

πλατείαΠηγάδας

ΣχολήSaint-Paul

ΑρχαιολογικόΜουσείο

ΤζάνειοΝοσοκομείο

ΠλατείαΤερψιθέας

Λιμάνι Ζέας(Πασαλιμάνι)

ΠλατείαΑλεξάνδρας

ΝοσοκομείοΜεταξά

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 15 16/3/2009 12:11:32 πμ

Page 16: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

16

2625

27

17

22

15

18 13

14

16

23

30

21

29

2019

28

ΣταθμόςΗΣΑΠ

ΑγίαΤριάδα

πλατείαΤερψιθέας

ΠανεπιστήμιοΠειραιά

24

ΔημοτικόΘέατρο

πλατείαΚοραή

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 16 16/3/2009 12:11:39 πμ

Page 17: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

17

32

31

33

13. Δημοσθένης Βουτυράς14. Μητέρα15. Παλαιών Πατρών Γερμανός16. Ηρώ Κωνσταντοπούλου17. Νικηφόρος Βρετάκος18. Μενέλαος Παλλάντιος19. Ελευθέριος Βενιζέλος20. Αδαμάντιος Κοραής21. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης22. Αιμίλιος Βεάκης23. Άγαλμα Νεότητας24. Δημήτριος Καλλιμασιώτης25. Θεμιστοκλής26. Έφηβος27. Clan Fraiser28. Μνημείο Εθνικής Αντίστασης29. Γεώργιος Καραϊσκάκης30. Νέος με δελφίνι31. Ελαΐς32. Τάφος Γεωργίου Καραϊσκάκη33. Κυματισμός

ΠανεπιστήμιοΠειραιά

ΣτάδιοΕιρήνης και Φιλίας

ΓήπεδοΚαραϊσκάκη

ΕργοστάσιοΕΛΑΪΣ

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 17 16/3/2009 12:11:44 πμ

Page 18: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

18

αφιέρωμα 3

18

ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

ΘεμιστοκλήςΝικόλας

(Νικόλαος Παυλόπουλος)

Ι. ΜελετόπουλοςΚήπος

Θεμιστοκλέους Τινάνειος κήπος

Ελευθέριος Βενιζέλος

Γιάννης Κανακάκης

Ι. Μελετόπουλος Πλατεία Κοραή

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Κώστας Καζάκος

Σύνδεσμος ΑρκάδωνΠεζόδρομος

Δραγάτση

Γεώργιος Καραϊσκάκης

Λουκία Γεωργαντή

Σωματείο Γεωργίου Καραϊσκάκη

Ομώνυμη πλατεία

Παναγιώτης Βλαχάκος

ΠέτροςΓεωργαρίου

Δήμος ΠειραιάΠλατεία

Τερψιθέας

Παλαιών ΠατρώνΓερμανός

ΚώσταςΚαζάκος

Σύλλογος Καλαβρυτών Περαιώς &

Γιαννοπούλειο Ίδρυμα

Γρηγορίου Λαμπράκη& Σωτήρος

ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Ποσειδώνας Σπύρος ΓογγάκηςΔήμος Πειραιά &

Ένωση ΕφοπλιστώνΑκτή

Μιαούλη

Μητέρα Γιάννης ΠαππάςΈνωση Ελληνίδων

Πειραιώς “Πρόοδος”Γεωργίου Α΄& Λ. Ράλλη

Ηρώ Κωνσταντο-πούλου

Νικόλας(Νικόλαος

Παυλόπουλος)

Η μητέρα της & ο Δήμος Πειραιά

Πλατεία Τερψιθέας

Το άγαλμα της Νεότητας

ΓεώργιοςΚαστριώτης

Γεώργιος Καστριώτης

Δημοτικό Θέατρο

Ένας έφηβος γυμνός

Κώστας Βαλσάμης Τινάνειος κήπος

Ο Νέος με το δελφίνι

Αριστείδης Πατσόγλου

Ακτή Κονδύλη

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 18 16/3/2009 12:11:44 πμ

Page 19: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

19

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

19

ΠΡΟΤΟΜΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Λάμπρος Πορφύρας Πλατεία Φρεαττύδας

Παύλος Νιρβάνας Χ. Τρικούπη & Ακτή Μουτσοπούλου

Δημοσθένης Βουτυράς Πλατεία Δεληγιάννη

Νικηφόρος Βρεττάκος Καραΐσκου & Διός Σωτήρος

Αιμίλιος Βεάκης Δημοτικό Θέατρο

Μενέλαος Παλλάντιος Ιωνίδειος

Δημήτριος Καλλιμασιώτης Ακτή Μιαούλη

Ελευθέριος Τσομάκης Ναυτικό Μουσείο

Βασίλειος Αθανασίου Γηροκομείο

Κωνσταντίνος Βολανάκης Μαρίνα Ζέας

Αδαμάντιος Κοραής Πλατεία Κοραή

Θεόδωρος Αφεντούλης Τζάνειο Νοσοκομείο

Δημήτρης Ροντήρης Ηρώων Πολυτεχνείου & Σκουζέ

ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Μνημείο Θεμιστοκλή Δήμος Πειραιά Ακτή Μιαούλη

Τάφος Καραϊσκάκη Δήμος Πειραιά Νέο Φάληρο

Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Δήμος Πειραιά Τινάνειος κήπος

Κατάλοιπο έκρηξης Clan Fraiser Δήμος Πειραιά Τινάνειος κήπος

Αφανής Ναύτης Δήμος Πειραιά Πειραϊκή χερσόνησος

Ο Λέων του Πειραιώς (αντίγραφο) πολλοί χορηγοί Ακτή Ξαβερίου

Μνημείο πεσόντων 23-8-1923 Πασαλιμάνι

Ολυμπιακό μνημείο Πλατεία Αλεξάνδρας

Κυματισμός Σταθμός Ν. Φαλήρου

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 19 16/3/2009 12:11:44 πμ

Page 20: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

20

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 20 16/3/2009 12:11:45 πμ

Page 21: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

21

Ο Λέων του ΠειραιώςΑντώνης Ρηγούτσος - φυσικός

Στην είσοδο του πρώτου λιμανιού της χώρας, εκεί που η οδός Μαρίας Χατζηκυριακού συναντά την ακτή Ξαβερίου, στέκει καθισμένο στα πίσω του πόδια το μαρμάρινο λιοντάρι, πιστό αντίγραφο του θρυλικού μακρινού του προγόνου, που έδωσε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας

τ’ όνομά του στο ξεχασμένο λιμάνι του Πειραιά. Με βλέμμα πετρωμένο, το ανθρωπόμορφο λιοντάρι, ατενίζει τα πλοία που μπαινοβγαίνουν και μετα-φέρουν στα πέρατα του κόσμου το θρύλο της λαμπρής του καταγωγής.

Το 1991, ξεκίνησε από τον Δήμο του Πειραιά μια προσπάθεια επαναπα-τρισμού του πρωτότυπου «Λέοντος του Πειραιώς», ο οποίος κλάπηκε από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι το 1688 και μεταφέρθηκε στη Βενετία, όπου βρί-σκεται μέχρι σήμερα. Η προσπάθεια αυτή γνώρισε πλατιά αποδοχή από τους Πειραιώτες. Η Συντονιστική Επιτροπή που συστήθηκε, στην προσπάθειά της να πετύχει την επιστροφή του Λέοντα του Πειραιά, συγκέντρωσε περισ-σότερα από είκοσι εκατομμύρια δραχμές από δωρεές και ανέθεσε στο γλύπτη Γ. Μέγκουλα να κατασκευάσει αντίγραφο του Λέοντα, ώστε να το προσφέρει ως αντάλλαγμα στο Δήμο της Βενετίας. Δυστυχώς οι ενθουσιώδεις προσπά-θειες δεν έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Και έτσι, την άνοιξη του 1997, το πιστό αντίγραφο τοποθετήθηκε στη δεξιά πλευρά της εισόδου του λιμανιού του Πειραιά και περιμένει μέχρι σήμερα μελαγχολικά την αποδο-χή της ομηρίας του από τους Βενετσιάνους, ώστε να επαναπατρι-στεί ο θρυλικός του πρόγονος.

Το μαρμάρινο λιοντάρι του Πειραιά ήταν ίσως το μόνο και μεγαλύτερο σωζόμενο μνημείο στην παντέρημη Πειραϊκή ακτή, μέχρι το 1836. Ο πειραιολάτρης Ι. Μελετόπουλος, απόφοιτος του Saint-Paul, περιγράφει τον Λέοντα του Πειραιά ως εξής:

«Κάθηται επί των οπισθίων ποδών, έχει ύψος κατά τι υπερβαί-νον τα τρία μέτρα. Αι αναλογίαι του είναι καλαί, αι δε γραμ-μαί του δεικνύουν ρώμην. Εκ πρώτης όψεως και μακρόθεν παρουσιάζει καταπλήσσουσαν ομοιότητα με τον Λέοντα της Χαιρωνείας, μόλις όμως τον παρατηρήσει τις εκ του πλησί-ον εκπλήσσεται εκ της ομοιότητος, την οποίαν παρουσιάζει η μορφή του προς ανθρωπίνην».

Στο πίσω μέρος του σώματός του, το βαθύ αυλάκι που διατρέχει τη ράχη του φανερώνει ότι το μνημείο είχε υπο-

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 21 16/3/2009 12:11:46 πμ

Page 22: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

22

στεί επεμβάσεις, ώστε να μετατραπεί σε βρύση-κρουνό. Στις δύο πλευρές του αγάλματος υπάρχουν χαραγμένες μυστηριώδεις οφιοειδείς επιγραφές στα «ρου-νικά»1 με τη μορφή ταινίας. Από τη φθορά του χρόνου έχουν υποστεί σημαντι-κή φθορά, και η ανάγνωσή τους είναι σχεδόν αδύνατη.

Μυστήριο καλύπτει επίσης την προέλευση του αγάλματος, το χρόνο που φιλοτεχνήθηκε, την αιτία και την εποχή που τοποθετήθηκε στον Πειραιά. Η επικρατέστερη άποψη για τη θέση του, η οποία βασίζεται σε σχεδιάγραμμα του Πειραιά των αδελφών De Combes του 1686, είναι ότι το λιοντάρι ήταν τοποθε-τημένο στο μυχό του λιμανιού, στη θέση του παλιού Δημαρχείου (Ρολόι), εκεί περίπου που σήμερα βρίσκεται το άγαλμα του Θεμιστοκλή.

Όποια κι αν είναι η προέλευσή του, το λιοντάρι του Πειραιά έχει ταυτιστεί με την ικανότητα της πόλης να ξαναγεννιέται από την ερήμωση. Το μοναχικό λιοντάρι έδωσε το όνομά του στον ξεχασμένο Πειραιά. Porto Leone, δηλαδή λιμάνι του Λιονταριού τον ονόμαζαν το 1318 οι Φράγκοι και αργότερα Ασλάν Λιμάνι οι Τούρκοι.

Ώσπου το 1688, ο Μοροζίνι, επιστρέφοντας από την αποτυχημένη εκστρα-τεία του για την απελευθέρωση της Τουρκοκρατούμενης Αθήνας, έκλεψε κυρι-ολεκτικά το άγαλμα και μαζί με άλλα τρία αγάλματα λεόντων, το μετέφερε στη Βενετία. Το λιοντάρι του Πειραιά τοποθετήθηκε στην είσοδο του Ναύσταθμου της Βενετίας, όπου παραμένει μέχρι σήμερα, έχοντας υποστεί σημαντικές φθο-ρές από το χρόνο.

Ο «Λέων του Πειραιώς», σύμβολο δύναμης και επιβολής, ηρωισμού και αναγέννησης, έχοντας περάσει στη σφαίρα του θρύλου, παλεύει μέχρι σήμερα μέσα στο χρόνο, για να βρει ξανά τη χαμένη του πατρίδα και ταυτότητα.

1 ρουνικά–ρουνική γραφή: Οι ρούνοι ήταν σημεία γραφής των αρχαίων βορειογερμανιικών φύ-λων που προήλθαν με μετασχηματισμό από το ελληνικό και λατινικό αλφάβητο.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 22 16/3/2009 12:11:52 πμ

Page 23: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

23

Το πρωτότυπο, στην είσοδο του Ναυστάθμου

στην Βενετία.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 23 16/3/2009 12:12:00 πμ

Page 24: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

24

Αποστόλης ΔόμβροςΤα παρακάτω χαράχτηκαν από τον σύγχρονο Βίκινγκ Helmut Schulze.Trelleborg,3.6.1992.

Ο Λέων του Πειραιώς

Αθηναίοι γλύπτες σε σμίλεψαν.Σαλαμινομάχοι στην είσοδο του λιμανιού σ’ ανέστησαν.

Βαράγγοι μισθοφόροι σε χάραξαν.Σκλάβοι κωπηλάτες του Μοροζίνι στη Βενετία σε κουβάλησανκαι σε μια άκρη του ναυστάθμου σ’ απόθεσαν.

Λησμονημένε δράκε Πειραιώτη λιόνταη βενετσιάνικη ασημαντότητα δεν σου πρέπει.Το Πόρτο Λεόνε το λιμάνι σουσε περιμένει.

Το σύνθημά μας είναι:

Αξιοποίησε την ιστορία για το μέλλον. Χωρίς πολιτισμό δεν έχουμε καμιά αξία.

Πειραιάς και Trelleborg. Πάνω από 1000 χρόνια ιστορία πολιτισμού.

Η μετάφραση του κειμένου.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 24 16/3/2009 12:12:02 πμ

Page 25: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

25

Η κόκκινη πλάκα

Τα μυστήρια που σχετίζονται με το θρυλικό λιοντάρι του Πειραιά δεν έχουν τέλος ούτε στις μέρες μας. Τι είναι αυτή η κόκκινη πλάκα που βρίσκεται τοποθετημένη στο πίσω μέρος της βάσης του αγάλματος; Και ποια άρα-γε είναι η ση-

μασία της περίεργης επιγραφής που είναι χαραγμένη πάνω της; Την απάντηση μας έδωσε ο κ. Αποστόλης Δόμβρος, πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής για την επιστροφή του λιο-νταριού. Η προσπά-θεια των Πειραιωτών για την επιστροφή του συμβόλου της πόλης τους ευαισθητοποίη-σε τον Σουηδό λόγιο Helmut Schulze, ο οποίος γνώριζε το λιοντάρι από το αντί-γραφό του που φυ-λάσσεται στο μουσείο της Στοκχόλμης. Ο Schulze έγινε μέλος της επιτροπής και, όταν πάρθηκε η από-φαση να τοποθετηθεί στον Πειραιά αντί-γραφο του λιοντα-ριού, χάραξε σε πλάκα από κόκκινο σουηδικό γρανίτη, στη ρουνική γραφή, το ποίημα του Αποστόλη Δόμβρου «Ο Λέων του Πειραιώς», μεταφρασμένο στα σουηδικά.

Στην επιγραφή υπάρχουν και δύο σχήματα. Το ένα είναι μια γραμμική ανα-παράσταση του λιονταριού και το άλλο είναι το οικόσημο του Trelleborg, της γενέτειρας πόλης του Schulze που βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της Σουηδίας.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 25 16/3/2009 12:12:08 πμ

Page 26: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

26

Γεώργιος Καραϊσκάκης – ο τάφος ...Ο Ρουμελιώτης αρχιστράτηγος έχασε τη ζωή του στο Φάληρο, και το νεοσύστατο ελληνικό κράτος τίμησε τη μνήμη του με αυτό το λιτό μνημείο, ενώ τον τιμά και σήμερα, ονοματίζοντας φερωνύ-μως και το διπλανό γήπεδο. Είναι πολύ πιθανό πως ο γνωστός για την αθυροστομία του αγωνι-στής δε θα στενοχωριέται και πολύ από αυτή τη γειτνίαση!

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 26 16/3/2009 12:12:11 πμ

Page 27: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

27

Γεώργιος ΚαραϊσκάκηςΚατερίνα Σταματάκη - φιλόλογος

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης υπήρξε ένδοξος ήρωας και τιμήθηκε από τους συναγωνιστές του και τους συμπατριώτες του σε όλη τη διάρ-κεια της ζωής του. Όλος ο ελληνικός λαός αναγνώριζε την αγωνι-στικότητα του τολμηρού αρματολού, του “γιού της καλογριάς”, που

εξελίχθηκε στον κορυφαίο στρατηγό της Επανάστασης. Ωστόσο, η σχέση του με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος πέρασε δια-

κυμάνσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η απόφαση της κυβέρνησης Μαυροκορδάτου στις 2 Απριλίου 1824 να κηρύξει τον Καραϊσκάκη «ένοχο εσχάτης προδοσίας» άνευ δίκης και να τον αναγκάσει να παραιτηθεί από όλα τα αξιώματά του. Τελικά ο ήρωας, που ήταν ήδη καταξιωμένος στη συνείδη-ση του ελληνικού λαού, τιμήθηκε όπως του άξιζε και από το ελληνικό κρά-τος. Στις 25 Ιουνίου 1824 η κυβέρνηση αναγνώρισε ξανά τα αξιώματά του. Συνέχισε να αγωνίζεται τα επόμενα χρόνια εναντίον των κατακτητών, μέχρι το τέλος του που διαγράφηκε κάπως έτσι:

Κατά τη μάχη των Ελλήνων στον Ανάλατο (σειρά γήλοφων Ν.Α. του σημερινού Αγίου Σώστη προς τη Νέα Σμύρνη), τον Απρίλιο του 1827, ο Καραϊσκάκης –αν και άρρωστος με πυρετό– συμμετείχε στον αγώνα, όμως χτυπήθηκε θανάσιμα από εχθρικό βόλι. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως πολλοί ερευνητές, μεταξύ των οποίων οι Γ. Βλαχογιάννης, Ι. Ζαμπέλιος, Χρ. Περραιβός και Δ. Αινιάνας, υποστηρίζουν πως ο μεγάλος στρατηγός σκο-τώθηκε εξαιτίας “καταχθονίου ελληνικού σχεδίου”. Οι άνδρες του στρατεύ-ματος έκλαιγαν γοερά για τον τραυματισμό του, αλλά εκείνος, μέχρι να αφή-σει την τελευταία του πνοή –στις 23 Απριλίου 1827 στις 4 το πρωί–, τους έδινε οδηγίες για τον αγώνα.

«Πικροτέραν στιγμήν εἰς καμίαν περίπτωσιν δέν εἶχα δοκιμάσει. Ἐμείναμεν εἰς τήν μέσην ἱκανήν ὥραν, χωρίς νά κινούμεθα οὔτε ἐδώθεν, οὔτε εκεῖθεν. Ἐσυλλογίσθημεν εἰς ποῖον ἔπρεπε νά ὑπάγωμεν νά μάς παρηγορήσῃ, ποῖον νά παρηγορήσωμεν», γράφει ο Κουτσονίκας.

«Σύννεφον σκοτεινόν ἔπεσεν καί μᾶς πλάκωσεν» γράφει ο Κασομούλης. Ο Καραϊσκάκης ήταν ίσως ο μοναδικός αρχηγός για τον οποίο γράφτηκαν

τόσα πολλά και του οποίου ο θάνατος έγινε τόσο αισθητός. Η αντίδραση αυτή βεβαίως ήταν δικαιολογημένη, μια και ο ήρωας αυτός ήταν εξαίρετος στρα-τηγικός νούς αλλά και άνθρωπος που κέρδιζε τους συμπολεμιστές του με το πλήθος των αρετών του. Τη μεγάλη στρατιωτική του δεινότητα παραδέχονταν ακόμα και οι εχθροί του. Λέγεται μάλιστα ότι και ο ίδιος ο Κιουταχής, όταν πληροφορήθηκε το θάνατό του, δεν επέδειξε θριαμβευτικό ύφος, αλλά

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 27 16/3/2009 12:12:11 πμ

Page 28: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

28

...και ο έφιππος ανδριάντας.Αντίθετα, ο επιβλητικός έφιππος ανδριάντας του που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα, στο λιμάνι, πολύ λίγο παραπέμπει στον λιτοδίαιτο και ιδιοφυή στρατηγό που προτιμούσε να κοιμάται σε μια κουβέρτα δίπλα στους άντρες του. Θυμίζει πάντως πως την τελευταία του μάχη την έδωσε έφιππος, πιστός στη συνήθειά του να βρίσκεται στο κέντρο της μάχης παρά τη στρατηγική του ιδιότητα.Στη βάση του αγάλματος είναι σκαλισμένοι οι παρακάτω στίχοι του Παλαμά:

…το βουνό χρυσή σκάλα, κλέφτες και κουρσάροι την κατεβαίνανε και σ’ολους μέσα ποιός; Ένας που ξεχώριζε του γένους το καμάρι

της Καλογριάς ο γιός…

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 28 16/3/2009 12:12:13 πμ

Page 29: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

29

λυπήθηκε πραγματικά γιατί ο αποθανών ήταν γνήσιο παλικάρι, ριψοκίν-δυνος και άφοβος. Όλοι επομένως καταλάβαιναν ότι ο χαμός του Καραϊσκάκη ήταν τεράστια εθνική απώλεια.

Σύσσωμος ο ελληνικός λαός τον συνόδευσε μέχρι την τελευταία του κατοι-κία στη Σαλαμίνα, όπου και ετάφη στο ναό του Αγίου Δημητρίου. Με προτρο-πή του Κολοκοτρώνη μάλιστα, οι οπλαρχηγοί που βρίσκονταν εκεί άδειασαν τα καρυοφύλλια τους στον αέρα κλαίγοντας!

«Ποτέ σε ολόκληρο το έπος του ’21 δε θρήνησαν πολεμιστές και λαός ήρωα όπως αυτόν», γράφει ο Δ. Φωτιάδης.

Στη μνήμη αυτού του μεγάλου οπλαρχηγού, το ελληνικό κράτος –επί επο-χής της τριμελούς αντιβασιλείας του Όθωνα– μετέφερε τα οστά του στο Ν. Φάληρο, όπου και έφτιαξε το χορηγικό μνημείο στον τόπο όπου άφησε την τελευταία του πνοή, ο “Σταυραετός της Ρούμελης”. Ήταν το πρώτο μνημείο του ελληνικού κράτους προς τιμήν ήρωα της Επανάστασης.

Λουκία Γεωργαντή Η Αιγυπτιώτισσα γλύπτρια και ζωγράφος που έφυγε πρόσφατα (2001), υπήρξε καλλιτέ-χνις με πολύ σημαντική παρουσία και δράση, επεκτείνοντας την πλαστική της και στο κερί. Δημιούργησε τα ομοιώματα των παλαιών δημάρχων της Αθήνας σε κερί αρχικά και μετά τα φιλοτέχνησε σε πορσελάνη ή τερακότα. Με τον δικό της τρόπο μέσω της τέχνης, “ξαναζωντά-νεψε”τους ανθρώπους που κράτησαν τα ηνία της πόλης της Αθήνας μετά την ίδρυση του νεοελ-ληνικού κράτους, σε μια εποχή που η Αθήνα μεταμορφωνόταν από ένα κατεστραμμένο χωριό σε πρωτεύουσα.... Σήμερα, οι μορφές των πρώτων δημάρχων στην Αθήνα (έργα της Λουκίας Γεωργαντή) δεσπόζουν σε προθήκες του δημαρχείου, στην πλατεία Κοτζιά. Η «Μαντάμ Τισό» της ελληνικής γλυπτικής τιμήθηκε με πολλά βραβεία για την προσφορά της στην τέχνη, με κο-ρυφαία το Μετάλλιο της Πόλης των Αθηνών και το Μετάλλιο του Αγίου Μάρκου, που της απέ-νειμε ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Χριστόφορος. Γλυπτά της εκτίθενται σε διάφορες γωνιές της Αθήνας, ενώ ξεχωριστά θεωρούνται τα ομοιώματά της για τους δημάρχους της Αθήνας από το 1843 έως σήμερα, καθώς και για επιφανείς προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, που κοσμούν το δημαρχιακό μέγαρο της πόλης.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 29 16/3/2009 12:12:13 πμ

Page 30: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

30

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 30 16/3/2009 12:12:17 πμ

Page 31: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

31

“Ηρώ Κωνσταντοπούλου”του ΝικόλαΕιρήνη Δούναβη – καθηγήτρια εικαστικών

Περνώντας από την πλατεία Τερψιθέας για πρώτη φορά, η ματιά μου στάθηκε στο μαρμάρινο άγαλμα που κοσμεί την πλατεία και διάβασα: ΗΡΩ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΤΩΝ 17, ΕΠΟΝΙΤΙΣΣΑ. Ένιωσα συγκίνηση, σκέψεις πλημμύρισαν το μυαλό μου. Η φιγού-

ρα της Ηρώς στέκεται επιβλητική, με βήμα ανοιχτό, το στήθος προτεταμένο. Τα χέρια της ανοίγουν το ύφασμα από το φόρεμά της και διακρίνεται ο σταυ-ρός κρεμασμένος στο λαιμό της. Το όλο ύφος υπερήφανο. Η στάση του σώμα-τος μάς δείχνει την τόλμη, το θάρρος, τη δύναμη της ψυχής της. Είναι σαν να λέει: «Δεν σας φοβάμαι, σκοτώστε με!»

Είναι φοβερό πώς ένα ψυχρό υλικό σαν το μάρμαρο έχει καταφέρει να μεταμορφωθεί στα χέρια του γλύπτη Νικόλα και πληροφορεί το θεατή για το χαρακτήρα, τη σκέψη, τη δύναμη, τα νιάτα της ηρωίδας του, με τρόπο λιτό αλλά ουσιαστικό.

Ο γλύπτης φιλοτέχνησε τρία αγάλματα της Ηρώς με μοντέλο την ηθο-ποιό Μαίρη Βιδάλη. Η επιλογή της ηθοποιού έγινε από την Ελένη Κωνσταντοπούλου, μητέρα της Ηρώς, που έδωσε και την έγκρισή της για να γυριστεί η αληθινή ιστορία σε ταινία «17 σφαίρες για έναν άγγελο» και να παίξει η Μαίρη Βιδάλη τον κεντρικό ρόλο.

«Νιώθω συγκίνηση όταν περνάω από τα μέρη στα οποία είναι στημένα τα αγάλματα. Η Ηρώ είναι ένα μέρος της ζωής μου», είπε η ίδια η Μαίρη Βιδάλη σε συνέντευξή της.

Ο Νικόλαος Παυλόπουλος ή Νικόλας (Άγιος Γεώργιος Νηλείας Μαγνησίας, Δεκέμβριος 1909; - Αθήνα, 10 Οκτωβρίου 1990) ήταν γλύπτης και χαράκτης.Ο πατέρας του ήταν ξυλογλύπτης εκκλησιαστικών επίπλων και κοντά του έλαβε τα πρώτα μαθήματα ξυλογλυπτικής. Στα μαθητικά του χρόνια στον Βόλο ασχολήθηκε με την καλλι-γραφία, τη μουσική και το θέατρο. Όταν τελείωσε το Πρακτικό Λύκειο του Βόλου, πήγε στην Αθήνα, για να σπουδάσει γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Θωμά Θωμόπουλο. Καταπιάστηκε κυρίως με τη γλυπτική ακαδημαϊκού ύφους στο ξύλο και στο μάρμαρο. Ως χαράκτης, ασχολήθηκε κυρίως με την ξυλογραφία και την εικονογράφηση βιβλίων. Έργα του έχουν παρουσιαστεί σε εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Λονδίνο, Ουάσιγκτον, Μόντρεαλ, Τόκιο, Σίδνεϋ, κ.α.). Τιμήθηκε, επίσης, με βραβεία σε διεθνείς εκθέ-σεις που έγιναν στο Παρίσι, τη Ρώμη, τη Φλωρεντία, κ.α.Μετά τον θάνατό του, δημιουργήθηκε στη γενέτειρά του σύμφωνα με τη διαθήκη του το «Δημοτικό Μουσείο Γλύπτη Νικόλα», όπου φυλάγονται μερικά από τα καλύτερα έργα του. (Πηγή: Wikipedia).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 31 16/3/2009 12:12:17 πμ

Page 32: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

32

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 32 16/3/2009 12:12:21 πμ

Page 33: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

33

“Μητέρα”του Γιάννη ΠαππάΕιρήνη Δούναβη – καθηγήτρια εικαστικών

Τον μικρό κήπο στη συμβολή των οδών Γεωργίου Α΄ και Λ. Ράλλη κο-σμεί η Μητέρα, ένα από τα σημαντικότερα γλυπτά έργα του Πειραιά. Το έργο του μεγάλου γλύπτη Γιάννη Παππά είναι από εκείνα που κα-ταφέρνουν να μεταμορφώσουν το ψυχρό μάρμαρο για να μεταδώσει

συγκίνηση και τρυφερότητα. Ως ανθρωποκεντρικός καλλιτέχνης έχει τη δυ-νατότητα να δίνει ζωντάνια και ομιλητικότητα στα έργα του.

Επιλέγει να μην αναλωθεί σε πτυχολογίες και περιττές λεπτομέρειες στα σώματα των δύο μορφών και έτσι βοηθά το θεατή να εστιάσει στα χαρακτη-ριστικά των προσώπων, όπου κρύβεται και η ουσία του έργου. Η στάση των σωμάτων αλλά και η τρυφερή επαφή των προσώπων είναι αυτά που δημι-ουργούν την τρυφερότητα και τη συγκίνηση στο θεατή.

Σεμνότητα, δύναμη, γαλήνη, καρτερία είναι αρετές που χαρακτηρίζουν τη μητέρα και μπορούμε να τις διακρίνουμε στο πρόσωπό της. Η ζωντάνια και η ομιλητικότητα στο έργο του Γιάννη Παππά υποχρεώνει το θεατή σε διάλογο.

Λιτός αλλά και πνευματικός σαν άνθρωπος, σαν καλλιτέχνης και σαν δάσκαλος έγινε παράδειγμα για τους μαθητές του και πηγή γνώσης από το 1953 που εκλέχτηκε καθηγητής των εργαστηρίων γλυπτικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ), στην Αθήνα. Σημαντική ήταν η προσφορά του τα δέκα χρόνια που διετέλεσε διευθυντής της Α.Σ.Κ.Τ. (1959-1969).

Γιάννης Παππάς Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1913. Ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ο Γιάννης Παππάς ολοκλήρωσε τις εγκύ-κλιες σπουδές του στο Ελληνικό και Γαλλικό Γυμνάσιο. Το 1930 γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου των Παρισίων. Στο Παρίσι, όπου άρχι-σε την καλλιτεχνική του δημιουργία (το 1937 βραβεύτηκε με Χρυσό μετάλλιο στη Διεθνή Έκθεση), έμεινε μέχρι το 1939, οπότε και επέστρεψε στην Ελλάδα για να υπηρετήσει τη στρα-τιωτική του θητεία. Το 1944, επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε ένα χρόνο στην Αλεξάνδρεια. Έμεινε εκεί μέχρι το 1951, συνεχίζοντας να δουλεύει και μελετώντας παράλληλα τα μνη-μεία της αιγυπτιακής τέχνης. Το 1953, εξελέγη καθηγητής των Εργαστηρίων Γλυπτικής της Α.Σ.Κ.Τ. στην Αθήνα. Το 1954, ανέλαβε υποδιευθυντής της Σχολής και το 1959, εξελέγη διευθυντής για πέντε συνεχείς διετίες. Από την έδρα γλυπτικής της Σχολής παραιτήθηκε το 1978, οπότε και του απενεμήθη ο τίτλος του ομότιμου διευθυντή. Το 1980, εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει φιλοτεχνήσει πολυάριθμα αγάλματα, μνημεία και ανδρι-άντες. Επίσης, έχει μεταφράσει από τα αγγλικά, τα γαλλικά και τα ιταλικά κείμενα μεγάλων ζωγράφων και γλυπτών, καθώς και ποιήματα, πεζά και δοκίμια.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 33 16/3/2009 12:12:21 πμ

Page 34: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

34

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 34 16/3/2009 12:12:24 πμ

Page 35: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

35

“Ο νέος με το δελφίνι” του Αριστείδη ΠατσόγλουΕιρήνη Δούναβη – καθηγήτρια εικαστικών

Ο Αριστείδης Πατσόγλου υπηρετεί τη γλυπτική τέχνη «δημιουργώ-ντας» περισσότερα από σαράντα έτη. Παρακολούθησε μαθήματα γλυπτικής κοντά στον Θανάση Απάρτη. Τελείωσε το εργαστήρι του Γιάννη Παππά στην Α.Σ.Κ.Τ. της Αθήνας. Κοντά στους δύο αυτούς

μεγάλους γλύπτες έμαθε τον ακαδημαϊκό τρόπο δημιουργίας. Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι (École Supérieure des Beaux-Arts) με καθηγητές γλυπτικής τον César και Collamarini.

Ο συνδυασμός του ακαδημαϊσμού και η επιρροή από τους καλλιτέχνες του εξωτερικού τον βοηθούν να μην χαθεί μέσα στον κυκεώνα του μοντερνι-σμού και να προχωρήσει την τέχνη του. Ανθρωποκεντρικός ως καλλιτέχνης, εμπνέεται από τη μυθολογία και σέβεται την ιστορία και την παράδοση στο έργο του.

Ο μπρούντζος και το ατσάλι αποτελούν κυρίαρχα εκφραστικά μέσα γι’ αυτόν. Επιλέγει να δουλέψει τα έργα του με μικρά ή μεγάλα κομμάτια ατσα-λιού, τα οποία αφού κόψει με οξυγόνο σε όποια μεγέθη ή φόρμες επιθυμεί, τα ενώνει με ηλεκτροκόλληση, συναρμολογώντας τις φιγούρες του, τεχνική, που χρησιμοποιούσε και ο δάσκαλός του César με διαφορετικές διατυπώ-σεις. Εργάστηκε με την τεχνική αυτή επειδή τον απογοήτευσε το αποτέλεσμα που έπαιρνε από το χυτήριο μετά την ολοκλήρωση του έργου του. Το έργο δεν λάμβανε το φως με ικανοποιητικό τρόπο, για το λόγο αυτό αποφάσισε να δουλεύει κατ’ ευθείαν στο μέταλλο, κάτι που κάνει τα έργα του μοναδικά. Οι ενώσεις που προέρχονται από την ηλεκτροκόλληση δημιουργούν μία ματιέ-ρα στο έργο και οι οξειδώσεις τού μετάλλου δίνουν μία διαφορετική αίσθηση στο γλυπτό.

Ο νέος με το δελφίνι κοσμεί την κεντρική είσοδο του κτηρίου Δαναός από το 2000. Το ίδιο άγαλμα το συναντάμε από το 1997 και στο δημαρχείο της Σύρου, στο χώρο όπου στεγάζεται το δικαστικό μέγαρο. Το γλυπτό του Η γοργόνα θα τοποθετηθεί σύντομα σε κτήριο του Πειραιά.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 35 16/3/2009 12:12:24 πμ

Page 36: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

36

Θέση: Δημοτικό Θέατρο Πειραιά Γλύπτης: Γεώργιος Καστριώτης

Από τα ελάχιστα γλυπτά του Πειραιά που λειτουργεί καθαρά σε συμβολικό επίπεδο, χωρίς συ-γκεκριμένες θεματολογικές αναφορές. Απαλλαγμένο λοιπόν από κάθε μνημειακή επισημότη-τα και αυστηρότητα, τραβάει το βλέμμα, που μπορεί να σταθεί στην ελαφράδα και τη δροσιά του. Δικαίως βρίσκεται δίπλα στο Δημοτικό Θέατρο, σύνηθες σημείο συνάντησης των αγοριών και κοριτσιών της πόλης.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 36 16/3/2009 12:12:28 πμ

Page 37: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

37

Το άγαλμα της ΝεότηταςΜαμνιόγλου Θωμάς – θεολόγος, αγιογράφος

«Είναι ενοχλητικό να σκέφτεσαι ότι θα ήθελες να είσαι κάπου αλλού! Τώρα είμαστε εδώ.»

(Τζων Κέιζ – «Silences»)

Μέσα στον πολύβουο ιστό της πόλης, μοναχικά σπαράγματα ενός άλλου κόσμου είναι η τέχνη που δημόσια φαίνεται. Στο πέρασμα των ανθρώπων που κινούνται νευρικά χωρίς να πολυπροσέχουν γύρω τους, παραμιλώντας με το κινητό τους τηλέφωνο, η τέχνη

στολίζει και συντροφεύει τα βήματα μας. Μία ζωή γεμάτη υποχρεώσεις, γκρίνια, άγχος για τους λογαριασμούς, πρωινό ξύπνημα, διαδρομές στους μποτιλιαρισμένους δρόμους, συνωστισμός στα μέσα μεταφοράς, η μονότονη οικιακή καθημερινότητα χωρίς νόημα. Ποιο είναι το νόημα σ’ αυτό το αδιά-κοπο πήγαινε-έλα; Ένα θραύσμα ενός άλλου νοήματος μέσα σε μια πόλη που ζει σε κατάσταση νευρικής κρίσης, είναι το άγαλμα της Νεότητας.

Το άγαλμα της Νεότητας στο κέντρο του Πειραιά, είναι τοποθετημένο στον πεζόδρομο δίπλα στο Δημοτικό Θέατρο. Διακριτικό, ανάμεσα σε παγκάκια, τραπεζοκαθίσματα, παρκαρισμένα μηχανάκια και φυτά, «εκείνη» τρέχει με σώμα ρωμαλέο κι ορμητικό. Το βλέμμα της στυλωμένο μπροστά, γοητευμέ-νο από ένα άγνωστο-μυστήριο φως μαγεύεται και μαγνητίζεται κοιτώντας έντονα, χωρίς τίποτα να μπορεί να τη σταματήσει. Αυτό το βλέμμα, ατενίζο-ντας το μέλλον, σε γοητεύει και σε παραξενεύει, είναι άφοβο. Είναι έτοιμη να τα βάλει με όλους και με όλα, να αντιμετωπίσει κάθε εμπόδιο, να ζήσει κάθε όνειρο που τη συνάρπασε και θέλει να το πραγματώσει με την υπερβολή και την ταχύτητα της νιότης.

Πέρασε αρκετός καιρός, βραδινή ώρα, ύστερα από μια κοπιαστική ημέρα φοιτητικών μαθημάτων, περαστικός από το γνώριμο σημείο όπου το άγαλ-μα της Νεότητας στέκει σε μια αέναη κίνηση. Πάντα εκεί με τη μυστηριακή γοητεία του βλέμματός της... Σ’ ένα διπλανό παγκάκι, ένα νεανικό σώμα κα-θισμένο, στηριγμένο στις παλάμες με το βλέμμα θολό, μισοσβησμένο, ταξι-δεμένο σε κόσμους ονειρικούς αλλά και εφιαλτικούς. Σε λίγο, μη αντέχοντας το βάρος και τους εφιάλτες, έγειρε και ξάπλωσε παραδομένο. Εκείνη, πάντα εκεί σαν «pieta», κάθετα να στηρίζει το οριζοντιωμένο σώμα. Δεν άλλαξε την κίνησή της, δεν συσπάστηκε η έκφραση του προσώπου της, εξάλλου φτιαγμέ-νη από μέταλλο. Μόνο κοιτάζει μπροστά με το κορμί της να θυμίζει τη Νίκη

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 37 16/3/2009 12:12:28 πμ

Page 38: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

38

της Σαμοθράκης ή την Ελευθερία–Δημοκρατία στον πίνακα του Ντελακρουά. Ίσως είναι από μόνη της η απάντηση που προτρέπει το νεανικό σώμα, παραδο-μένο στους εφιάλτες του, να ξανασηκωθεί, να περπατήσει μέσα από ερείπια, να νικήσει με το θάρρος της νεότητας, να ζήσει.

«Οι άνθρωποι που θα μεγάλωναν στα τέλη του 20ού αιώνα θα είχαν περισσό-τερη ανάγκη από “ρόλους” παρά από “στόχους”.»

(Μάρσαλ Μακλούν)

Στις σύγχρονες μητροπόλεις, η δημόσια τέχνη μοιάζει με σπασμένο καθρέ-

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 38 16/3/2009 12:12:29 πμ

Page 39: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

39

πτη. Τα κομμάτια του όμως επαναπροσδιορίζουν το χαμένο πρόσωπο του ανθρώπου που πρέπει να διατηρήσει τη μνήμη, την κληρονομιά εκείνων που προηγήθηκαν, την ανάμνηση του χαμένου κάλλους, εκείνου που λει-τουργικά λυτρώνει και θεραπεύει από την ύβρι του ανίερου τρόπου που εξυ-πηρετεί τους «στόχους». Η τέχνη μπορεί να εμπνεύσει ρόλους, προτείνοντας το «μέτρο». Μπορεί να υπηρετήσει τον άνθρωπο, παρέχοντάς του πνοή ζωής μέσα στην πόλη που μας πνίγει.

Σ.Σ. Τα ζωγραφικά έργα είναι σπουδές του Θ. Μαμνιόγλου στο «άγαλμα της Νεότητας».

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 39 16/3/2009 12:12:31 πμ

Page 40: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

40

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 40 16/3/2009 12:12:36 πμ

Page 41: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

41

“Ποσειδώνας” του Σπύρου ΓογγάκηΚουτήφαρη Καλλιόπη – γλύπτρια

Ο Σπύρος Γογγάκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1923 και πέθα-νε το 1985. Σπούδασε στην Α.Σ.Κ.Τ. με δάσκαλο τον γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο. Τα έργα του γλύπτη Σπύρου Γογγάκη είναι μνημειακά, ρεαλιστικά και ακαδημαϊκού ύφους. Ως προς τις

διαστάσεις, φτάνουν μέχρι τα δύο και τρία μέτρα. Σε κάποια από αυτά έδειξε τάσεις αφαιρετικής φόρμας, όπως στο

μαρμάρινο επιτύμβιο μνημείο της Κόρης, που βρίσκεται στο νεκροτα-φείο της Κέρκυρας (1954). Παράλληλα, δημιούργησε κονστρουβιστι-κές συνθέσεις μεγάλου μεγέθους, όπως μια μεταλλική σύνθεση δύο μέτρων περίπου, που εκτέθηκε το 1986 στην έκθεση «Αττικό Φως» του Δήμου Αθηναίων.

Έχει φιλοτεχνήσει μνημεία, προτομές, ανάγλυφες συνθέσεις, ανδριάντες μεγάλου μεγέθους, μετάλλια κ.ά. Έργα του βρίσκο-νται στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως το μαρμάρινο άγαλμα του Ασκληπιού (1959), στην είσοδο του Νοσοκομείου Walter Peent στην Ουάσιγκτον.

Εξίσου σημαντικά γλυπτά του στην Ελλάδα είναι ο ανδριάντας του Κωνστaντίνου Παλαιολόγου στο Μυστρά και στην πλατεία Μητροπόλεως στην Αθήνα. Πανελλήνιες εκθέσεις του έλαβαν χώρα το 1957, 1960, 1975, 1987 και διεθνείς στη Λισαβόνα το 1978, στη Φλωρεντία το 1982, στο Λος Άντζελες το 1987, στο Τόκιο το 1987, στην οποία του απονεμήθηκε διάκριση.

Στον Πειραιά, και συγκεκριμένα στην Ακτή Μιαούλη, βρίσκεται το έργο του Ποσειδώνας, ορειχάλκινο άγαλμα δύο μέτρων περίπου, που ανήκει στα έργα μνημειακού χαρακτήρα με αφαιρετικές τάσεις στις λε-πτομέρειες και στη φόρμα.

Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία σχετικά με το έργο του Σπύρου Γογγάκη σε εφημερίδες, σε καλλιτεχνικά περιοδικά, στο εγκυκλοπαι-δικό λεξικό «Ήλιος», στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό καλλιτεχνών του εκ-δοτικού οίκου «Μέλισσα» (1997), και στο βιβλίο του Στέλιου Λιδάκη «Οι Έλληνες Γλύπτες» (1981).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 41 16/3/2009 12:12:37 πμ

Page 42: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

42

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 42 16/3/2009 12:12:39 πμ

Page 43: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

43

Θεμιστόκλειο - ανδριάντας Θεμιστοκλή

Στα τέλη του 5ου π.Χ. αι. ο Πειραιάς ήταν μια σχεδόν ακατοίκητη χερ-σόνησος. Έλη και λάσπη τον χώριζαν από την υπόλοιπη Αττική. Ο Θεμιστοκλής πρώτος αναγνώρισε σε αυτήν την υποβαθμισμένη περιο-

χή το μελλοντικό κλειδί της αθηναϊκής ναυτικής ηγεμονίας. Διευθέτησε λοι-πόν τις κοίτες του Ιλισσού και του Κηφισού, αποξηραίνοντας τον βαλτότοπο, ενώ με μια σειρά από οχυρωματικά και πολεοδομικά έργα δημιούργησε εκ του μηδενός μια μοντέρνα για την εποχή της πόλη, με τρία λιμάνια. Όμως, ούτε αυτό το έργο ούτε τα μακρά τείχη, που αυτός επίσης εμπνεύστηκε και υλοποίησε, ούτε η αποφαστικότητά του στη ναυμαχία της Σαλαμίνας τον έσωσαν από τη μοίρα πολλών άλλων επιφανών Αθηναίων. Πέθανε στην Περσία, μάλλον αυτοκτόνησε, κυνηγημένος από τους Έλληνες, επαληθεύο-ντας την πικρή φράση που του απευθύνθηκε κάποτε στην εξορία: Έλλην όφις ο ποικίλος.

Η πόλη του, κατά τον Παυσανία, λίγο καιρό μετά επανόρθωσε φέρνοντας πίσω τα οστά του. Κατά την παράδοση, ο τάφος του βρίσκεται στην είσοδο του λιμανιού που δημιούργησε,αντίκρυ στη Σαλαμίνα όπου πήρε το πρώτο επιτυχημένο ρίσκο της πολιτικής του ζωής.

Ο σύγχρονος Πειραιάς έστησε τον ανδριάντα του, ως σημερινή συνέχιση αυτής της μετά θάνατον αναγνώρισης, έργο και αυτό του γλύπτη Νικόλα.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 43 16/3/2009 12:12:40 πμ

Page 44: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

44

Η Σχολή “Saint-Paul” τιμά τον Θεμιστοκλή

Η Σχολή “Saint-Paul” τιμά τον Θεμιστοκλή, μεγαλοφυή δημοκράτη, οραμα-τιστή και δημιουργό του ναυτικού μεγαλείου της Ελλάδας. Στην τελετή απο-

καλυπτηρίων του ανδριάντα του Θεμιστοκλή, που έγινε στις 29 Φεβρουαρίου 1976 “εις τον προ του ομωνύμου κήπου χώρον, εις την συμβολήν της λεωφό-ρου Γεωργίου Α΄ και Ακτής Μιαούλη”, παραβρέθηκαν η διεύθυνση της Σχολής “Saint-Paul”, τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου Αποφοίτων και αντιπροσωπεία των μαθητών.

Τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας του “Saint-Paul” είχαν κάθε λόγο να νιώθουν υπερηφάνεια, αφού ο ανδριάντας του Θεμιστοκλή, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Νικόλας, υπήρξε δωρεά του Πειραιολάτρη Ιωάννη Μελετόπουλου, παλαιού απόφοιτου της Σχολής και διευθυντή την εποχή εκείνη του Εθνολογικού Μουσείου.Εθνολογικού Μουσείου.

Στη φωτογραφία, πίσω από τους μαθητές, διακρί-νονται oιΕυθ. Λουκίδης Ιάκ. Βαγιάκης Χρ. Βλοντάκης αδ. Πολύκαρπος Φρέρης και Ν. Ευθυμίου

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 44 16/3/2009 12:12:49 πμ

Page 45: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

45

Από τον τύπο της εποχής (1975).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 45 16/3/2009 12:12:56 πμ

Page 46: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

46

Πλατεία Δημοτικού Θεάτρου Πειραιάςστη βάση του ανδριάντα αναγράφεται: “Γιάννης Κανακάκης, ο Κρητικός γλύπτης εποίησε”

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος (Χανιά, 23 Αυγούστου 1864 - Παρίσι, 18 Μαρτίου 1936) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς της νεότερης Ελλάδας. Πρωταγωνίστησε στην αυ-τονομία της Κρητικής Πολιτείας και στην οριστική ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Συνέβαλε στην απελευθέρωση της Μακεδονίας, στην είσοδο της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην οργάνωση της χώρας στα πρότυπα του αστικού κράτους, διατελώντας πάρα πολλές φορές πρωθυπουργός.

Ελευθέριος Βενιζέλος

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 46 16/3/2009 12:13:00 πμ

Page 47: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

47

... περί βανδαλισμού

Οι Βάνδαλοι έμειναν στην Ιστορία για τη συστημα-τική καταστροφή αγαλ-μάτων και έργων τέχνης,

όταν και όπου τα εύρισκαν ανυ-περάσπιστα σε μια λεηλατούμενη πόλη. Οι επόμενες γενεές αντά-μειψαν τους Βανδάλους για την καταστροφική τους μανία, ταυ-τίζοντας το όνομα του γοτθικού αυτού φύλου του 5ου αι. με όλους όσους προσβάλλουν αισθητικά ή καταστρέφουν ένα μνημείο.

Τι ωθούσε όμως τους Βανδάλους σε αυτήν την πράξη; Λαός πολεμικός και νομαδικός, φερέοικος και άπατρις προφανώς δεν μπορούσε να κατανοήσει την ακινησία του αγάλματος, τη νίκη της μορφής πάνω στο χρόνο. Ίσως ισχύει και αυτό που μας μεταφέρει ο Προκόπιος ο Καισαρεύς, ο ιστο-ρικός που κυρίως ασχολήθηκε μαζί τους: δεν μπορούσαν να αντι-ληφθούν τον μνημειακό και αι-σθητικό χαρακτήρα του γλυπτού. Πίστευαν ότι οι εχθροί είχαν κρύ-ψει εκεί πνεύματα πολεμιστών που θα ξύπναγαν και θα τους σκότωναν ξαφνικά. Προτιμούσαν λοιπόν να τα σκοτώσουν πρώτα αυτοί. Προφανώς γι’ αυτό περιο-ρίζονταν και στη μύτη των αγαλ-μάτων, όταν δεν προλάβαιναν για ολοκληρωτική καταστροφή, αφού η μύτη αντιπροσώπευε το σημείο εισόδου και εξόδου του ζωογόνου αέρα.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 47 16/3/2009 12:13:04 πμ

Page 48: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

48

ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ

Ελευθέριου Βενιζέλου

Τι συνδέει τους βαρβάρους εκείνους με τους σημερινούς συνωνύμους τους; Συγγενεύουν άραγε τα κίνητρά τους; Οι κοινωνιολόγοι και οι σχετι-κοί με την ανθρώπινη συμπεριφορά αναλυτές μπορούν να μας εφοδιάσουν με ένα μακρύ κατάλογο των αιτίων που μπορούν να οδηγήσουν σε μια τέ-τοια καταστροφική πράξη. Ας τους παρακάμψουμε για μια στιγμή και ας σκεφτούμε πόσο επίκαιρη μπορεί να είναι η ερμηνεία του Προκοπίου: μή-πως και οι σημερινοί Βάνδαλοι στο βάθος ωθούνται από ανάλογα κίνητρα; Μήπως τους φοβίζει το πνεύμα της Τέχνης και του καλλιτέχνη που κρύβεται μέσα στο άγαλμα; Μήπως δεν μπορούν να αντέξουν τη μονιμότητα και την αντοχή στο χρόνο του αγάλματος, έχοντας καθημερινά μπροστά τους την πα-ροδικότητα και την ασημαντότητα των δικών τους έργων;

Ίσως είχε δίκιο ο ποιητής που επέμενε πως οι λέξεις κρατάνε μέσα τους την αρχική τους σημασία, όσο κι αν νομίζουμε πως αυτή έχει ξεχαστεί.

Τα αγάλματα της πόλης μας έχουν έκδηλα τα σημάδια του βανδαλισμού. Στο παρόν τεύχος, τα παρουσιάζουμε με την “καθαρή” τους μορφή, ως ελά-χιστη προσπάθεια αποκατάστασης και απονομής δικαιοσύνης. Πολύς προ-βληματισμός θα μπορούσε να γεννηθεί από την κατάσταση στην οποία βρί-σκονται πολλά από τα γλυπτά που κοσμούν τους δρόμους και τις πλατείες του Πειραιά.

Θα συνέβαλε πιστεύουμε το παράδειγμα πολλών πόλεων της υπόλοιπης Ευρώπης, όπως το Δουβλίνο ή το Βερολίνο, αλλά και ελληνικών, όπως η Δράμα και η Ερεσσός της Λέσβου, που έχουν εκτεταμένα εντάξει το γλυπτό στην καθημερινότητα των δημοτών τους. Έργα τέχνης που συχνά δεν έχουν ούτε καν βάθρο, που ξεφυτρώνουν από το γρασίδι ή το πεζοδρόμιο, ανυπε-ράσπιστα αλλά παρόλα αυτά άθικτα.

Βερολίνο.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 48 16/3/2009 12:13:05 πμ

Page 49: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

49

ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ

Δουβλίνο.

Δουβλίνο.

Βουδαπέστη.Βερολίνο.

Λέσβος, Ερεσσός. Λέσβος, Ερεσσός. Δράμα.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 49 16/3/2009 12:13:15 πμ

Page 50: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

50

ΘεόδωροσΚολοκοτρώνηςΑνδριάντας, 1999Θέση: Δημαρχείο ΠειραιάΓλύπτης: Κώστας Καζάκος

Στη βάση του ανδριάντα αναγράφεται :Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ (1770 - 1843)ΧΟΡΗΓΟΙ: ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΡΚΑΔΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ, ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΠΡΑΛΟΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥΕΓΕΝΕΤΟ ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣΧΡΗΣΤΟΥ ΑΓΡΑΠΙΔΗ 1999

Από τους σπάνιους πεζούς ανδριάντες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, που συνήθως τον συναντάμε έφιππο ή σε προτομή.

Παναγιώτης Βλαχάκος

Ανδριάντας, 1997 (επί δημαρχίας Στέλιου Λογοθέτη)

Θέση: Πλατεία ΤερψιθέαςΓλύπτης: Πέτρος Γεωργαρίου

Το άγαλμα του Παναγιώτη Βλαχάκου είναι το πιο πρόσφατο από τα «ιστορικά» αγάλματα του Πειραιά, ανα-φερόμενο σε ένα γεγονός που δεν είναι ακόμα ιστορία με τη συνήθη έννοια του όρου, αφού αριθμεί μόνο δώδεκα

χρόνια μνήμης. Ο νεκρός αξιωματικός των Ιμίων θυμίζει στους περαστικούς Πειραιώτες πόσο γρήγορα μπορούν

να αλλάξουν τα πράγματα, πόσο κοντά βρίσκεται η τρικυμία στη γαλήνη στο άκρο αυτό της Ευρώπης και της

βαλκανικής χερσονήσου.

ΠαλαιώνΠατρών Γερμανός

Ανδριάντας (2002)Θέση: Γρηγορίου Λαμπράκη (Πασαλιμάνι)

Γλύπτης: Κώστας Καζάκος

Στη βάση του ανδριάντα αναγράφεται: ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ (1771 - 1826)

“ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΡΥΦΑ ΓΛΥΚΟΧΑΡΑΖΕΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΤΟ ΞΗΜΕΡΩΜΑ”

ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Στην αριστερή πλευρά της βάσης:

ΧΟΡΗΓΟΣ: ΕΘΝΙΚΟΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΝ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΕΙΟΝ ΙΔΡΥΜΑ

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έχει μείνει στη μνήμη των Νεοελλήνων

ως ο ιεράρχης που υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης. Δεσμευμένοι σε

αυτήν την εικόνα, λίγοι γνωρίζουν το βαρύνοντα ρόλο του πριν και κατά την

Επανάσταση. Μέσα του πάλευαν η απόφασή του

να συνδράμει το επαναστατικό κίνημα και ο φόβος μην είναι πολύ νωρίς και

η εξέργερση καταλήξει σε μια ακόμη τραγωδία.

Άνθρωπος με σπάνια μόρφωση και γνώση πρόσφερε στο επαναστατημέ-νο έθνος ένα δημιουργικό στοχασμό, προειδοποιώντας όσο μπορούσε για

τις ακρότητες που θα μπορούσαν να εκ-θέσουν την επανάσταση στις Μεγάλες

Δυνάμεις.

Κώστας ΚαζάκοςΓεννήθηκε στο Κάστρο Ιωαννίνων και σπούδασε γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Düsseldorf, για δύο χρόνια στο εργαστήριο γλυπτικής. Έχει εκθέσει ατομικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις. Ασχολήθηκε, επίσης, με την αγιογραφία και τη συντήρηση εικόνων. Το 1984, προκηρύσσεται διαγωνι-σμός στο νομισματοκοπείο Ελλάδος και καταλαμβάνει την 1η θέση στο Τμήμα Γλυπτικής. Φιλοτέχνησε τα ελληνικά κέρματα. Το δε πενηντάδραχμο απέσπασε στην Αμερική το 1° Παγκόσμιο Βραβείο ως το κα-λύτερο κέρμα. Φιλοτέχνησε μετάλλια και νομίσματα για τους Ολυμιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004. Έχει ασχοληθεί κυρίως με προτομές και ανδριάντες,

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 50 16/3/2009 12:13:19 πμ

Page 51: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

51

ΠαλαιώνΠατρών Γερμανός

Ανδριάντας (2002)Θέση: Γρηγορίου Λαμπράκη (Πασαλιμάνι)

Γλύπτης: Κώστας Καζάκος

Στη βάση του ανδριάντα αναγράφεται: ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ (1771 - 1826)

“ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΡΥΦΑ ΓΛΥΚΟΧΑΡΑΖΕΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΤΟ ΞΗΜΕΡΩΜΑ”

ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Στην αριστερή πλευρά της βάσης:

ΧΟΡΗΓΟΣ: ΕΘΝΙΚΟΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΝ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΕΙΟΝ ΙΔΡΥΜΑ

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έχει μείνει στη μνήμη των Νεοελλήνων

ως ο ιεράρχης που υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης. Δεσμευμένοι σε

αυτήν την εικόνα, λίγοι γνωρίζουν το βαρύνοντα ρόλο του πριν και κατά την

Επανάσταση. Μέσα του πάλευαν η απόφασή του

να συνδράμει το επαναστατικό κίνημα και ο φόβος μην είναι πολύ νωρίς και

η εξέργερση καταλήξει σε μια ακόμη τραγωδία.

Άνθρωπος με σπάνια μόρφωση και γνώση πρόσφερε στο επαναστατημέ-νο έθνος ένα δημιουργικό στοχασμό, προειδοποιώντας όσο μπορούσε για

τις ακρότητες που θα μπορούσαν να εκ-θέσουν την επανάσταση στις Μεγάλες

Δυνάμεις.

Κώστας ΚαζάκοςΓεννήθηκε στο Κάστρο Ιωαννίνων και σπούδασε γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Düsseldorf, για δύο χρόνια στο εργαστήριο γλυπτικής. Έχει εκθέσει ατομικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις. Ασχολήθηκε, επίσης, με την αγιογραφία και τη συντήρηση εικόνων. Το 1984, προκηρύσσεται διαγωνι-σμός στο νομισματοκοπείο Ελλάδος και καταλαμβάνει την 1η θέση στο Τμήμα Γλυπτικής. Φιλοτέχνησε τα ελληνικά κέρματα. Το δε πενηντάδραχμο απέσπασε στην Αμερική το 1° Παγκόσμιο Βραβείο ως το κα-λύτερο κέρμα. Φιλοτέχνησε μετάλλια και νομίσματα για τους Ολυμιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004. Έχει ασχοληθεί κυρίως με προτομές και ανδριάντες,

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 51 16/3/2009 12:13:21 πμ

Page 52: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

52

O βομβαρδισμός του Πειραιά και η έκρηξη στο Clan FraiserΜας απασχόλησε πολύ αυτό το θραύσμα. Με τη στενή έννοια του όρου δεν είναι καλλιτέχνημα, και κανονικά δεν έχει θέση σ’ αυτό το αφιέρωμα. Όμως, αυτά που ανακαλύψαμε ψάχνοντας την ιστορία του διακαιολογούν μια προ-σεκτικότερη ματιά επάνω του. Δεν είναι γλυπτό, αλλά και αυτό διδάσκει πόσα μπορούν να κρύβονται πίσω από ένα αδιάφορο φαινομενικά αντικείμενο.

«Ας θυμηθούμε βλέποντας αυτό το θραύσμα το χρονικό του βομβαρδι-σμού του Πειραιά από τη Γερμανική αεροπορία, όταν εντόπισε στο λιμάνι μια βρεττανική νηοπο-μπή. Η έκρηξη στο “Clan Fraiser” τραυμάτισε για χρόνια το λιμάνι με τις μεγάλες καταστροφές του και εντυπώθηκε πολύ δυνατά στη μνήμη των Πειραιωτών. Έχει νομί-ζουμε ενδιαφέρον το πα-ρασκήνιο της έκρηξης του μεγάλου φορτηγού “Clan Fraiser”, που κανονικά δεν έπρεπε να είναι μέσα στο λιμάνι φορτωμένο με τόσα πυρομαχικά.

Πριν εκδηλωθεί η Γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας, οι Βρεττανοί είχαν ζητήσει από την Ελλάδα να τους παραχω-

ρηθεί μέρος του λιμανιού του Πειραιά για την εξυπηρέτηση του Βρεττανικού εκστρατευτικού σώματος… και αυτό το αίτημα έγινε δεκτό. Σε αυτή την ζώνη οι Βρεττανοί είχαν τον αποκλειστικό έλεγχο και απαγορευόταν ακόμα και η είσοδος σε Έλληνες στρατιωτικούς. Επίσης, μόνον οι Βρεττανοί, και μάλι-στα ορισμένοι από αυτούς, γνώριζαν πότε και ποια πλοία θα κατέπλεαν σε αυτή και τι φορτίο μετέφεραν αυτά… περιοριζόμενοι να ανακοινώνουν προς

Κατάλοιπο έκρηξης στον Τινάνειο κήπο.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 52 16/3/2009 12:13:25 πμ

Page 53: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

53

τις Ελληνικές Αρχές ότι το φορτίο είναι «Military Stores». Χαρακτηρισμός που περιλάμβανε τα πάντα… από γάζες έως πυρομαχικά! Αν και στην περί-πτωση του “Clan Fraiser” οι απόψεις διίστανται: οι Βρεττανοί υποστηρίζουν ότι ήξεραν και οι Έλληνες ότι το πλοίο μετέφερε εκρηκτικά, ενώ οι Έλληνες το αρνούνται. Όπως διιστάμενες είναι και οι απόψεις για το ποιος ευθύνε-ται που το “Clan Fraiser” ξεφόρτωνε εκρηκτικά στο κεντρικό λιμάνι: οι μεν Βρεττανοί υποστηρίζουν ότι είχαν ζητήσει να γίνεται η εκφόρτωση των εκρη-κτικών στις προβλήτες των ναυπηγείων Σκαραμαγκά, ο δε Α/ΓΕΝ Ναύαρχος Σακελλαρίου υποστηρίζει ότι αυτός ήταν που το πρότεινε στους Βρεττανούς και αυτοί ήταν που δεν το δέχθηκαν. Εκτός από αυτά, υπήρχε και το ζήτημα της κατασκοπείας εκ μέρους των Γερμανών. Και μάλιστα είχε κατακριθεί από Βρεττανικής πλευράς η χαλαρότητα των Αρχών απέναντι στο προσωπικό της Γερμανικής Πρεσβείας και των Πρεσβειών των φιλοαξονικών κρατών.

Οι Βρεττανοί υποστήριζαν ότι οι Γερμανοί κατασκόπευαν ανενόχλητοι τον Πειραιά και γι’ αυτό οι Γερμανοί πιλότοι ήταν καλά πληροφορημένοι για τους στόχους. Οι Αμερικανοί μάλιστα πήγαν το ζήτημα ακόμα παραπέρα: ανε-πίσημα, μέσω δημοσιεύματος, κατηγόρησαν ακόμα και τον τότε Λιμενάρχη Πειραιά για προδοσία με ανταλλάγματα. Αυτές τις κατηγορίες των Βρεττανών και των Αμερικανών, ο Ναύαρχος Σακελλαρίου όχι μόνο τις απορρίπτει, αλλά τις χαρακτηρίζει ως «απρέπειες», «ανοησίες» και «ασύστολες συκοφαντίες».

Το βράδυ της 6ης Απριλίου 1941, στις 21.20, εκδηλώθηκε –κατά κύμα-τα– η αεροπορική επιδρομή των Γερμανών με περίπου 200 αεροπλάνα. Τα Γερμανικά αεροπλάνα, σχεδόν ανενόχλητα, ποντίζουν κατ’ αρχήν νάρκες και στη συνέχεια ρίχνουν τις βόμβες τους κατά των πλοίων. Η μόνη αντίσταση που συναντούν προέρχεται από τα ανεπαρκή Ελληνικά αντιαεροπορικά, τα αντιαεροπορικά των 3 Αγγλικών πολεμικών και από 6 –μόνο– Αγγλικά Σπιτφάϊρ. Σκέτος περίπατος. Στις 23.35 ολοκληρώθηκε η Γερμανική επι-δρομή. Πυρκαγιές έχουν ξεσπάσει στο 1ο και 2ο Λιμενικό υπόστεγο, ενώ έχουν πέσει γερανοί πάνω στο “Clan Fraiser” και το έχουν εγκλωβίσει. Η ενδεδειγμένη απομάκρυνση του “Clan Fraiser” είναι αδύνατη, λόγω της πτώσης των γερανών, της εγκατάλειψης του πλοίου από το πλήρωμα και κατά συνέπεια της αδυναμίας πρόσδεσης ρυμούλκιου και (σύμφωνα με τον Υπολιμενάρχη) επειδή το πλοίο είχε «καθίσει» λόγω εισροής υδάτων. Ακολούθησαν οι εκρήξεις του πλοίου με καταστροφικές συνέπειες για το λι-μάνι και την πόλη».

Από το Αρχείο του Ιωάννη Μελισσηνού, Εφέδρου εκ Μονίμων Αντιπλοίαρχου Π.Ν. και το οποίο περιέχεται στο βιβλίο: Αρχείο Ι. Μελισσηνού, «Το Ναυτικό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», Τόμοι Α΄ & Β΄, Έκδοση Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995. Επιμέλεια, εισαγωγή και σχόλια του Ι. Θ. Μαλακάση, καθηγητή Διπλωματικής & Στρατιωτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Από το πρώτο κύμα της επιδρομής –σύμφωνα με μεταπολεμική έκθεση του τότε Υπολιμενάρχη- επλήγη απ’ ευθείας μόνο το Clan Fraiser…σύμφωνα, όμως, με τον αντι-πλοίαρχο Μελισσηνό* το γεγονός αυτό δεν πιστοποιήθηκε….παρά μόνο ότι στο Clan Fraiser εκδηλώθηκε φωτιά προερχόμενη από μία φλεγόμενη φορτηγίδα και το φλεγόμε-νο υπόστεγο δίπλα στο πλοίο. Από το δεύτερο κύμα της επιδρομής βυθίζεται στο Κερατσίνι το Cyprian Prince, πλήττονται τα Ναυπηγεία Βασιλειάδη και για δεύτερη φορά τα ήδη φλεγόμενα υπόστεγα δίπλα στο Clan Fraiser. Σύμφωνα πάλι με τον Υπολιμενάρχη, επλή-γη απευθείας και για δεύτερη φορά το Clan Fraiser.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 53 16/3/2009 12:13:25 πμ

Page 54: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

54

Mε τα μάτια ενός παιδιού(Μαρτυρία του Φαίδωνα Ζαμπόγλου, από την εφημερίδα «Χρόνος» της Κομοτηνής, φύλλο του Νοεμβρίου 1997. Ο συγγραφέας περιγράφει την απί-στευτη ιστορία των παιδιών του Εθνικού Αγροτικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Ροδόπης, που τα επιβίβασαν σε ένα πλοίο για να γλιτώσουν από τους Βουλγάρους εθνικιστές και συμπτωματικά έφτασαν στον Πειραιά την ώρα που άρχιζε ο βομ-βαρδισμός!)

«…Έφθασαν στο λιμάνι του Πειραιά όταν νύχτωνε. Πιθανώς ήταν ώρα οκτώ ή εννέα. Κανείς δεν σκέφτηκε να δει το ρολόι του. Το λιμάνι του Πειραιά ήταν γεμάτο πλοία, μικρά και μεγάλα, ώστε να μην υπάρχει πουθενά χώρος να πλευρίσουν. Ο καπετάνιος ζητούσε οδηγίες με τον ασύρματο, αλλά μιλούσαν πολλοί και δεν κατόρθωσε να συνδεθεί με το λιμεναρχείο. Το φεγγάρι φώτιζε από τον ουρανό και υπήρχαν πολλά φώτα, έτσι τα πλοία φαίνονταν καθαρά. Μπαίνοντας αριστερά, ξεχώριζε για το μέγεθός του ένα μεγάλο φορτηγό αγγλικό, (Σ.Σ. το Clan Fraiser). Δεξιά προχωρώντας ήταν δύο μεγάλα πολεμικά αγγλικά με κανόνια και αντιαεροπορικά, και αριστερά υπήρχαν πλοία το ένα δίπλα στο άλλο. Το πλοίο ακινητοποιήθηκε στο νερό σε ίση απόσταση από δεξιά και αρι-στερά κοντά στα δύο πολεμικά. Στις αποβάθρες ήταν κτισμένα αντιαεροπορικά πολυβολεία με σάκους γεμάτους άμμο. Περίμεναν στη θέση αυτή, προσέχοντας μήπως έρχεται κανένα άλλο πλοίο. Ακούστηκε σειρήνα που σήμανε συναγερ-μό.

Έσβησαν όλα τα φώτα και οι άνθρωποι εξαφανίσθηκαν. Όσοι ήταν στην ξηρά έτρεξαν στα καταφύγια, όσοι ήταν στα πλοία κατέβηκαν στα κύτη των πλοίων. Ακούστηκαν αεροπλάνα που πετούσαν ψηλά, προβολείς έψαχναν τον ουρανό και, μόλις εντόπιζαν ένα αεροπλάνο, τα αντιαεροπορικά μικρά και μεγάλα πυ-ροβολούσαν. Γέμισε ο ουρανός λάμψεις από τις εκρήξεις των αντιαεροπορικών και τις τροχιές των τροχιοδεικτικών και άρχισαν να πέφτουν σαν χαλάζι τα βλή-ματα από τον ουρανό. Τα αεροπλάνα πετούσαν ψηλά, έριχναν νάρκες στην είσο-δο του λιμανιού και βόμβες στα πλοία. Σήμανε λήξη συναγερμού, αλλά μόλις άρχισαν να ανάβουν τα φώτα, σήμανε πάλι συναγερμός. Το φεγγάρι φώτιζε από το μέρος της δύσης και εντόπισαν αμέσως το λιμάνι. Άρχισε πάλι ο βομβαρ-δισμός και τα αντιαεροπορικά συνέχισαν να πυροβολούν. Για να διακρίνουν καλύτερα τους στόχους, τα αεροπλάνα έριχναν φωτιστικά που κατέβαιναν αργά με αλεξίπτωτα. Έφυγαν αυτά και ήρθαν άλλα αεροπλάνα. Βομβάρδισαν κυρίως τα πλοία που ήταν στο εσωτερικό του λιμανιού, στο βορειοδυτικό μέρος. Πολλά πλοία ανατινάχθηκαν και άλλα άρχισαν να καίγονται. Δεν γινόταν πλέον λήξη και έναρξη συναγερμού. Μόλις έφευγε το ένα σμήνος, ερχόταν άλλο και συνέ-χιζε τον βομβαρδισμό. Τα αντιαεροπορικά λιγόστεψαν, κτυπήθηκαν από τις βόμβες, αλλά κατάφεραν να καταρρίψουν τρία αεροπλάνα. Τότε άρχισαν να έρ-χονται τα στούκας. Αυτά πετούσαν σε χαμηλότερο ύψος και η πρώτη τους ενέρ-γεια ήταν να καταστρέψουν όσα αντιαεροπορικά είχαν απομείνει. Τα φοβερά

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 54 16/3/2009 12:13:25 πμ

Page 55: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

55

ουρλιαχτά των στούκας διαδέχονταν το ένα το άλλο, κτυπούσαν με ακρίβεια τον στόχο κι ύστερα ανέβαιναν πάλι ψηλά στον ουρανό. Το πλοίο ήταν σταματημένο κοντά στα αγγλικά πολεμικά. Πίσω, δεξιά στον μόλο ήταν ένα πολυβολείο με τέσσερις Άγγλους, που διακρίνονταν από τα κράνη τους. Ένα στούκας πέρασε από το πλοίο και έκανε επίθεση στο αντιαεροπορικό. Οι βόμβες έπεσαν ακρι-βώς μέσα στο πολυβολείο και οι Άγγλοι εξαφανίσθηκαν. Αφού κατέστρεψαν όλα τα αντιαεροπορικά, τα αεροπλάνα διάλεγαν ανενόχλητα στόχους και τους κατέστρεφαν. Κάθε σμήνος που ερχόταν έριχνε φωτιστικά και ύστερα βομβάρδι-ζε και πολυβολούσε... Έφευγε το ένα σμή-νος και ερχόταν αμέσως άλλο σε κύματα ασταμάτητα. Κάθε ουρλιαχτό του στούκας ακολουθούσε η έκρηξη των βομβών και ένα πλοίο τιναζόταν με λάμψη στον αέρα.

Από μέσα πετιόνταν ανάμεσα σε φω-τιά αντικείμενα κομματιασμένα και κορμιά διαμελισμένα. Ακολουθούσαν πυρκαγιές και εκρήξεις. Μέσα σ’ αυ-τόν τον χαλασμό ακούγονταν φωνές. Βοήθεια… Βοήθεια… Ποιος μπορού-σε να βοηθήσει τους επιζώντες τραυ-ματίες ή και ετοιμοθάνατους; Αντιαεροπορικά δεν υπήρχαν πλέον. Από κάπου μακριά έφθαναν κάτι τροχιοδεικτικά προς το τέλος της τροχιάς τους, ακίνδυνα για τα αεροπλάνα. Δεν υπήρχε πλέον ο κίνδυνος από τα επιστρέ-φοντα βλήματα των αντιαεροπορικών. Ο κίνδυνος ήταν μόνο από τα αερο-πλάνα. Όταν κάποιο στούκας τους διάλεγε για στόχο, θα ήταν το τέλος τους.

[…] Για ένα διάστημα σταμάτησαν να έρχονται αεροπλάνα. Άρχιζαν να ελπί-ζουν ότι γλίτωσαν. Οι εκρήξεις όμως συνεχίζονταν. Ξαφνικά έγινε κάτι τρομερό, μια έκρηξη σαν να εξερράγη ηφαίστειο. Το πλοίο παρ’ ολίγο να αναποδογυρίσει, όλοι έπεσαν και κτύπησαν στα παραπέτα. Ανατινάχθηκε το μεγάλο αγγλικό φορ-τηγό που καιγόταν κοντά στην παλιά του θέση. Ήταν ευτύχημα που μετακινή-θηκαν, γιατί σε απόσταση 100 μέτρων, έστω και μισοβυθισμένα, με την έκρηξη αυτή διαλύθηκαν οι άνθρωποι που βρίσκονταν μέσα στο πλοίο, εξαερώθηκαν. Το μεγάλο φορτηγό ήταν το αγγλικό πλοίο «Κλαν Φρέιζερ», φορτωμένο με τετρα-κόσιες χιλιάδες χιλιόγραμμα τροτύλη. Η έκρηξη υπολογίζεται ότι είχε εκρηκτική ισχύ το 1/25 ως 1/30 εκρηκτικής ισχύος που είχε η ατομική βόμβα που ρίχτηκε στην Χιροσίμα, την οποία υπολογίζουν περίπου 10.000 τόνους τροτύλης και ρα-διενεργό ακτινοβολία. Το πλοίο εξαφανίστηκε. Ένα κομμάτι από τον ατσάλινο σκελετό βάρους 10 τόνων καρφώθηκε στο Δημοτικό Θέατρο και ένα κομμάτι 8 τόνων βρέθηκε στο νεκροταφείο. Από την έκρηξη καταστράφηκε και έγινε ακατοίκητη όλη η παραλιακή συνοικία του Πειραιά. Οι κάτοικοι νόμισαν ότι οι Γερμανοί είχαν στην διάθεσή τους μια βόμβα τόσο ισχυρή, ώστε να καταστρέψει την πόλη τους.»

To “Clan Fraiser” βομβαρδίζεται στο λιμάνι του Πειραιά (6.4.1941).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 55 16/3/2009 12:13:25 πμ

Page 56: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

56

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 56 16/3/2009 12:13:28 πμ

Page 57: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

57

23 Αυγούστου 1923Κυριάκος Κοττέας – φιλόλογος

Στην κεντρική πλατεία του Πασαλιμανιού και σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα μέρη του Πειραιά βρίσκεται ένα λιτό ανάγλυφο από χαλκό. Μια εξί-σου λιτή επιγραφή στο κάτω μέρος υπενθυμίζει

τα γεγονότα που έγιναν αιτία να στηθεί εδώ το 1996, με πρωτοβουλία του Εργατικού Κέντρου Πειραιά: Tιμούμε τους νεκρούς της τάξης μας που έπεσαν σε τούτον εδώ τον τόπο στις 23 Αυγούστου 1923.

Δυσκολεύεται κανείς να σκεφτεί πως σε αυτόν εδώ το χώρο, που οι περισσότεροι τον έχουμε συνδέσει με αναψυχή και περίπατο, διαδραματίστηκε μια από τις πιο δραματικές σκηνές του ελληνικού εργατικού κινήματος. Ας γυρίσουμε στα χρόνια εκείνα. Το 1923 είναι μια από τις δυσκολότερες στιγμές του ελληνικού κράτους. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή να έχει μόλις κλείσει ένα χρόνο, τη Συνθήκη της Λωζάνης να έχει μόλις υπογρα-φεί και τις χιλιάδες των προσφύγων που ακόμα συρρέ-ουν στη χώρα, τα πράγματα είναι ήδη δύσκολα για την επαναστατική κυβέρνηση Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά. Την κατάσταση επιδεινώνει η αποστράτευση δεκάδων χιλιά-δων φαντάρων που δε βρίσκουν άμεσα απασχόληση, καθώς και η συσσωρευμένη αγανάκτηση των εργατικών συνδικάτων και των βιοτεχνών, που βλέπουν ότι επωμί-στηκαν το κύριο βάρος της μακρόχρονης εκστρατείας στη Μικρασία και τώρα θα επωμιστούν και το βάρος της ανα-σύνταξης της οικονομίας. Η κυβέρνηση, με πρωθυπουρ-γό το Γονατά, θα ανακοινώσει μείωση των ημερομισθίων, μείωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων και πρόσθετα φορολογικά μέτρα για τους αγρότες. Αρκετές ιδιωτικές επιχειρήσεις κλείνουν ή απολύουν μεγάλο

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 57 16/3/2009 12:13:28 πμ

Page 58: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

58

Το έργο αυτό του Αποστόλη Φανακίδη, εικαστικά διαφέρει από τα υπόλοιπα μνημειακά έργα του Πειραιά. Εδώ η μορφή παραχωρεί τη θέση της στην ομαδική σύνθεση. Τα πρόσωπα απου-σιάζουν, οι αδρές φιγούρες κλείνονται σε ένα ενιαίο σύνολο από χαλκό, που ξεχωρίζει από το μαρμάρινο φόντο. Τονίζεται έτσι η συλλογική ταυτότητα του γεγονότος που πρέπει να μνημειωθεί. Χαρακτηριστικό ότι στη σύνθεση περιλαμβάνονται και παιδικά και γυναικεία περιγράμματα, αφού δυστυχώς οι σφαίρες εκείνης της ημέρας δεν έκαναν διακρίσεις.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 58 16/3/2009 12:13:29 πμ

Page 59: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

59

μέρος των εργατών τους. Μερικές όμως ξανανοίγουν την επόμενη ημέρα, έχοντας προσλάβει πρόσφυγες, που προφανώς αρκούνται σε πολύ χαμηλότερο μεροκάματο.

Υπό το βάρος όλων αυτών των συγκυριών, πολλά εργατικά και επαγγελματικά σωματεία στον Πειραιά, οι σιδηροδρομικοί, οι ναυ-τεργάτες, οι καπνεργάτες, οι εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό, οι αρτο-ποιοί και οι μυλεργάτες, προκηρύσσουν απεργία, χωρίς μάλιστα την αρχική συγκατάθεση της ΓΣΕΕ. Η κυβέρνηση θα προσπαθήσει να τη σταματήσει, φτάνοντας μέχρι την κατάσχεση της περιουσίας των σωματείων που συμμετέχουν στην απεργία. Όμως το απεργι-ακό κίνημα θα εξαπλωθεί και ανάλογες απεργίες προκηρύσσονται στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και το Βόλο. Τρεις μέρες πριν από την προαναγγελθείσα απεργία-διαδήλωση, η ΓΣΕΕ θα αναλάβει την ηγε-σία των κινητοποιήσεων και θα καλέσει πανεργατική συγκέντρωση στο Πασαλιμάνι. Η κυβέρνηση θα αντιπαρατάξει ένοπλα στρατιω-τικά τμήματα. Η συνέχεια φαίνεται προδιαγεγραμμένη: στο τέλος της ημέρας, στην πλατεία βρίσκονται έντεκα νεκροί, μεταξύ τους ένα 12χρονο παιδί και τέσσερις γυναίκες, και εκατοντάδες τραυματίες. Η κυβέρνηση Γονατά θα δηλώσει πως ο στρατός δικαιολογημένα απάντησε σε πυρά των διαδηλωτών και πως είναι αποφασισμένη να επιβάλει το κράτος του νόμου με κάθε θυσία...

Την επόμενη ημέρα, υπό την απειλή των όπλων, η ΓΣΕΕ θα δώ-σει εντολή να ανασταλεί η απεργία.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 59 16/3/2009 12:13:32 πμ

Page 60: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

60

Λάμπρος Πορφύρας(1879-1932)

Θέση: Πλατεία ΦρεαττύδαςΓλύπτης: Γρηγόρης Ζευγώλης

Δὲν ξέρω πῶς νὰ σοῦ τὸ εἰπῶ. Μὰ ὁ δρόμος, χθὲς τὸ βράδυ, μὲς στὴ σταχτιὰ τὴ συννεφιὰ σὰ θέατρο εἶχε γίνει. Μόλις φαινόταν ἡ σκηνὴ στ᾿ ἀνάριο τὸ σκοτάδι καὶ σὰ σκιὲς φαινόντανε μακριά μου οἱ θεατρίνοι.

(από το ποίημα “Το θέατρο”)

Ο Λάμπρος Πορφύρας (ψευδώνυμο του Δημητρίου Συψώμου, από τα δύο ομώνυμα ποιήματα του Διονυσίου Σολωμού), γεννήθηκε στη Χίο, ήδη όμως από την παιδική του ηλικία εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του

στην Ερμούπολη της Σύρου. Τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο στην Πλάκα και το Α΄ Γυμνάσιο Πειραιά. Μαθητής του Γυμνασίου ακόμη, δημοσίευσε το ποίημα Θλίψη του Μαρμάρου στην εφημερίδα Άστυ (1894). Αμέσως έγινε δημοφιλής στους λογοτεχνικούς κύκλους και προκάλεσε το ενδιαφέρον του Κωστή Παλαμά, ενώ συνεργάστηκε στενά με τα περιοδικά Τέχνη (που στήριξε και οικονομικά) και Διόνυσος, και συνδέθηκε με τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο και τον Γιάννη Καμπύση. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τη φοίτησή του. Μαχόμενος σοσιαλιστής και δημοτικιστής, υπήρξε μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου και συνυπέγραψε το καταστατικό της Σοσιαλιστικής και Δημοκρατικής Κίνησης. Το 1900 ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή με τους εκεί λογοτεχνι-κούς κύκλους με τη μεσολάβηση του Ζαν Μορεάς, τη Ρώμη και το Λονδίνο. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπου έμεινε ως το θάνατό του το 1932, δημοσιεύοντας ποιήματα στα σημαντικότερα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 60 16/3/2009 12:13:34 πμ

Page 61: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

61

Δημήτριος Καλλιμασιώτης

(1869 -1929)

Θέση: Ακτή ΜιαούληΓλύπτης: Β. Γερμενής

Στην προτομή αναγράφονται:

Δημητρίω Ι. Καλλιμασιώτη,προέδρω επιτροπείας λιμένος,

πρωτεργάτη των λιμενικών τούτων έργων.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΘΕΝ ΑΡΧΙΚΩΣ ΤΟ 1935 ΕΠΙ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ

Ν. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑ ΥΠΟ ΤΟΥ ΓΛΥΠΤΟΥ Θ. ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ

ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΘΗ ΥΠΟ ΤΟΥ

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΟΥ ΓΕΡΜΕΝΗ Β. ΕΠΙ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ Ν. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑ.

Ο Δημήτριος Καλλιμασιώτης (Σύρος, 1869 - Αθήνα, 1929), γιός του Ιωάννη Καλλιμασιώτη (διευθυντή λογιστηρίου της «Πανελληνίου Ατμοπλοΐας») και της Πολυξένης το γένος Δημητρίου Παλαιολόγου, σπούδασε νομικά

(διδάκτορας του Δικαίου), ανέπτυξε πολύμορφη οικονομική δραστηριότητα: εφοπλιστής, ναυτιλιακός πράκτορας, έμπορος γαιανθράκων. Διετέλεσε πρόεδρος της Επιτροπείας Λιμένος Πειραιώς και βουλευτής Αττικοβοιωτίας του κόμματος των Εθνικοφρόνων. Με την ιδιότητά του ως προέδρου της Επιτροπείας Λιμένος Πειραιώς (1911-’14, 1921-’24 και 1926-’28) εργάστηκε με ζήλο για την πραγμα-τοποίηση των διαρρυθμίσεων που συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό του λιμανιού του Πειραιά. Αντιβενιζελικών πεποιθήσεων, κατηγορήθηκε τον Οκτώβριο του 1916 από τη βενιζελική εφημερίδα Πατρίς ότι διεξήγε λαθρεμπόριο πετρελαίου για λογαρια-σμό των γερμανικών υποβρυχίων που επιχειρούσαν στο Αιγαίο. Μετά την επι-κράτηση του Βενιζέλου, το 1917, υπέστη διώξεις και εξορίστηκε στη Σκόπελο, με αποτέλεσμα να κλονιστεί η υγεία του, γεγονός που οδήγησε στον πρόωρο θάνατό του. (Πηγή: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 61 16/3/2009 12:13:36 πμ

Page 62: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

62

Στις εικόνες που ακολουθούν φαίνεται η επιγραφή και η μετά-φρασή της στα ελληνικά.

Παύλος Νιρβάνας (1866-1937)

Θέση: Χαριλάου Τρικούπη& Ακτή ΜουτσοπούλουΓλύπτης: Ιάσων Παπαδημητρίου

Στην προτομή αναγράφεται: Ο δήμος Πειραιώς τω Παύλω ΝιρβάναΙάσων Παπαδημητρίου εποίει 1940.

Έφτασε στον Πειραιά παιδί και εδώ δημοσίευσε τα πρωτόλεια έργα του.

Αλλά και στα ωριμότερα, ο Νιρβάνας θα μεταφέρει εμπειρίες και πρόσωπα του πειραϊκού μικρόκοσμου –και υπόκο-σμου. Ο στενότερος φίλος τού δύσκολου και

κλειστού Παπαδιαμάντη, από αυτούς που δε φοβήθηκαν το χιούμορ στη συγ-γραφή, από τους πρωτεργάτες της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, τιμήθηκε από την πόλη στην οποία μεγάλωσε με μια σεμνή προτομή.

Δημοσθένης Βουτυράς (1872-1958)

Θέση: Πλατεία ΔεληγιάννηΓλύπτης: Σ. Θ. Γκυκάδης

Ο Κωνσταντινουπολίτης Δημοσθένης Βουτυράς έζησε τα παιδικά και εφη-

βικά του χρόνια στον Πειραιά. Τα έργα του, γνωστά για τον κοινωνικό ρεαλι-σμό τους είναι γεμάτα περιθωριακούς τύπους της Αθήνας και του Πειραιά, που πεισματικά αρνούνται να ενταχτούν στην οργανωμένη κοινωνία. Αυτήν την άρνηση υπηρέτησε με τη ζωή του. Ο Πειραιάς πρόσφερε στο συγγραφέα την αναγνώριση που του αρνήθηκε η κρατι-

κή εξουσία, βραβεύοντάς τον εν ζωή και με την προτομή του μετά θάνατον.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 62 16/3/2009 12:13:41 πμ

Page 63: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

63

Αιμίλιος Βεάκης

(1884-1951)

Θέση: Δημοτικό Θέατρο«Ο μεγαλύτερος ηθοποιός του τόπου

μας, ο μεγαλύτερος μέσα σε άντρες και γυναίκες».

Κατίνα Παξινού

Ορφανός και από τους δυο γονείς, πέρασε τα παιδικά του χρόνια μαζί

με άτεκνους συγγενείς. Παρά τις ενστά-σεις των κηδεμόνων του, γράφτηκε σε ηλικία 16 ετών (1900) στη «Βασιλική Δραματική Σχολή». Το 1901, διέκοψε τις σπουδές του και άρχισε την καριέρα του ως ηθοποιός στο Βόλο. Από τότε θα περιοδεύσει στις επαρχίες όπου υπάρχει

Νικηφόροσ Βρεττάκοσ

(1912-1991)

Θέση: Καραΐσκου & Διός ΣωτήροςΓλύπτης: Νίκος Περαντινός

Η προτομή του Νικηφόρου Βρεττάκου δεν αφορά μόνο την ποιητική του

προσφορά. Θυμίζει πως ο στρατευμένος και διωκόμενος για τα πολιτικά του πι-στεύω ποιητής πρόσφερε στον Πειραιά και ως πολίτης. Το 1955, ο Βρεττάκος εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος στο Δήμο Πειραιά (1955-1959).Σημαντική υπήρξε η συμβολή του από τη θέση αυτή στην πολιτιστική ανα-βάθμιση της πόλης (ίδρυση Πειραϊκού Θεάτρου του Δημήτρη Ροντήρη, Ιστορικού Αρχείου, Φιλαρμονικής Πειραιώς, Δημοτικής Πινακοθήκης).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 63 16/3/2009 12:13:45 πμ

Page 64: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

64

Κωνσταντίνος Βολανάκης(1837-1907)

Θέση: Μαρίνα ΖέαςΓλύπτης: Νικόλας

Ο Ρεθύμνιος ζωγράφος συνδέεται με τον Πειραιά με πολλούς τρόπους.

Έζησε στον Πειραιά εικοσιτέσσερα χρό-νια, τον ζωγράφισε, ενώ ένας διαπρε-πής ομογενής που διετέλεσε και δήμαρ-χος Πειραιά, ο Θεόδωρος Αφεντούλης, ανέλαβε τα έξοδα της υποτροφίας του στο Μόναχο.

ελληνικό στοιχείο μέχρι την επιστράτευσή του στους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) κατά την οποία και θα προαχθεί σε λοχία λόγω «ανδραγαθίας». Διακρίθηκε σε όλα τα θεατρικά είδη. Αναδείχθηκε εξαίρετος “καρατερίστας” και διέπρεψε στις κλασικές τραγωδίες και δράματα. Σταθμός στην καριέρα του θε-ωρήθηκε η ερμηνεία του Οιδίποδα στην ομώνυμη τραγωδία (Οιδίπους τύραν-νος) σε σκηνοθεσία του Φώτου Πολίτη με την «Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου». Από το 1932, μεσουράνησε στο επανασυσταθέν Βασιλικό Θέατρο ως Εθνικό Θέατρο. Διετέλεσε και ο ίδιος θιασάρχης του, καθώς επίσης και καθηγητής υπο-κριτικής στην επαγγελματική σχολή του Εθνικού θεάτρου. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής συνεργάστηκε με την κυρία Κατερίνα και συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση από τις τάξεις του ΕΑΜ. Μετά τα Δεκεμβριανά, ακολούθησε το ΕΑΜ μαζί με άλλους ηθοποιούς στην υποχώρηση προς τα βουνά, όπου και συνέχι-σαν να δίνουν θεατρικές παραστάσεις. Για αυτήν την πολιτική του τοποθέτηση, ο Βεάκης αντιμετώπισε μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας διώξεις που κλόνισαν την υγεία του. Συνταξιοδοτήθηκε το 1947 και έκανε κάποιες σποραδικές εμ-φανίσεις μέχρι τις αποχαιρετιστήριες παραστάσεις του στο Εθνικό θέατρο τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1951. Πέθανε ξεχασμένος και πένης, και κηδεύτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο. Ο Πειραιάς τον τίμησε με αυτήν την προτομή και τη μετο-νομασία του ανοιχτού θεάτρου στην κορυφή της Καστέλλας σε “Βεάκειο”.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 64 16/3/2009 12:13:46 πμ

Page 65: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

65

Μενέλαος Παλλάντιος

(1914)

Θέση: Ιωνίδειος Σχολή

Στην προτομή αναγράφεται: Ακαδημαϊκός Μενέλαος Παλλάντιος της

τέχνης των ήχων του λόγου.

Ο Μενέλαος Παλλάντιος του Γεωργίου είναι σύγχρονος Έλληνας μουσουρ-

γός, διευθυντής Ωδείων και ακαδη-μαϊκός. Γεννήθηκε στον Πειραιά τον Ιανουάριο του 1914. Ανέλαβε καθηγη-τής του Ωδείου Πειραιώς (1933) και τρία χρόνια μετά αναλαμβάνει καθηγη-τής Ωδείου Αθηνών (1936). Το 1947, ανέλαβε υποδιευθυντής του Ωδείου Πειραιώς και από το 1962 διευθυντής Ωδείου Αθηνών. Επίσης, το 1959 ανέ-λαβε διευθυντής της Χορωδίας Αθηνών. Την περίοδο 1964-1967 διετέλεσε γενικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και την περίοδο 1974-1976 διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. αυτής. Την ίδια αυτή περίοδο διετέλεσε και αρχι-μουσικός του Εθνικού Θεάτρου.Έγραψε πολλά συμφωνικά έργα για πιάνο σόλο, κοντσέρτα για πιάνο και ορ-χήστρα, μουσική δωματίου, διάφορα τραγούδια, μουσική μπαλέτου, μουσικές υποκρούσεις σε οκτώ αρχαίες τραγωδίες, όλη τη μουσική υπόκρουση στην τραγωδία “Αντιγόνη”, ορατόριο, καθώς επίσης και μουσική για ελληνικές και αμερικανικές κινηματογραφικές ταινίες. Επίσης, έχει δώσει ένα μεγάλο αριθμό διαλέξεων σχεδόν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, όπως ακόμη και πολ-λές ομιλίες από ραδιοφωνικούς σταθμούς. Παράλληλα, ασχολήθηκε και με την ποίηση μεταφράζοντας ποιήματα του Μπωντλαίρ και τελευταία, με συγγραφή βιβλίων μουσικών αναμνήσεων. Στο μεγάλο καλλιτεχνικό του έργο συγκατα-λέγεται και η ίδρυση της Ελληνικής Μορφωτικής Εταιρίας της οποίας και είναι πρόεδρος από το 1973. Ο Μενέλαος Παλλάντιος διετέλεσε επίσης και γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Ελλήνων Συνθετών. Το 1969 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 65 16/3/2009 12:13:50 πμ

Page 66: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

66

Δημήτριος Ροντήρης (1899-1981)

Θέση: Ηρώων Πολυτεχνείου & Σκουζέ Γλύπτης: Τάκης Παρλιαβάντζας

Στην προτομή αναγράφεται:Την προτομή αυτή του σκηνοθέτη Δημήτρη Ροντήρη (1899-1981) έστησε ο ροταριανός όμιλος Πειραιώς το 1995 επί δημαρχίας Στέλιου Λογοθέτη.

Μεγάλος σκηνοθέτης και δάσκαλος της δραματικής τέχνης. Η καταγωγή του ήταν από την περιοχή της Ναυπάκτου. Το 1915, εισήλθε πρώτος στη

Σχολή Ευελπίδων, αλλά φοίτησε μόνο μερικούς μήνες. Άρχισε κατόπιν να σπουδάζει νομικά, ενώ παράλληλα εργαζόταν στο ταμείο νομικών. Το 1918, γράφτηκε κρυφά από τους γονείς του στην επαγγελματική σχολή θεάτρου που είχε ιδρύσει τότε η εταιρία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Το 1919, έγινε δεκτός στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών. Το 1930, έφυγε ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών για θεατρικές σπουδές στην Αυστρία και τη Γερμανία. Το 1932, ο Φώτος Πολίτης, πρώτος σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου, τον καλεί να αναλάβει θέση βοηθού σκηνοθέτη. Μετά τον θάνατο του Φ. Πολίτη (1934), διορίζεται μοναδικός σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου και το 1942 παραιτείται εξαιτίας της γερμανικής κατοχής. Τον Οκτώβριο του 1944, διορίζεται διευθυντής ραδιοφωνίας και οργανώνει τις πανηγυρικές γιορτές της απελευθέρωσης. Το 1957, ιδρύει το Πειραϊκό Θέατρο και σκηνοθετεί αρχικά στον Πειραιά. Κατόπιν, περιοδεύει παρουσιάζοντας αρχαίο δράμα στα αρχαία θέατρα της Ελλάδας και στο εξωτερικό. Ο Ροντήρης σκηνοθέτησε περισσότερα από 150 έργα του κλασικού, του νεοκλασικού και του νεότερου δραματολογίου. Εγκαινίασε το θέατρο του Ηρώδου του Αττικού και έδωσε σειρά παραστάσεων. Ορισμένες από τις σκηνοθεσίες του ήταν η “Ηλέκτρα”, “Πέρσες”, “Μήδεια”, “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” κ.ά.Ως δάσκαλος ηθοποιών υπήρξε μέγας: δημιούργησε ολόκληρη σχολή και τρεις γενιές μαθητών.

Τάκης Παρλιαβάντζας Γεννήθηκε στον Πειραιά όπου και έκανε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Ιωνίδειο. Σπούδασε ζωγραφική γλυπτική, χαρακτική, vitrail, ψηφιδωτό κ.ά., στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στο Άμστερνταμ και στο Παρίσι επί δέκα έτη συνολικά και πήρε τα αντίστοιχα διπλώματα, καθώς και δίπλωμα θεωρητικών σπουδών.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 66 16/3/2009 12:13:50 πμ

Page 67: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

67

Αδαμάντιος Κοραής

(1748-1833)

Θέση: Πλατεία Κοραή Γλύπτης: Τάκης Παρλιαβάντζας

Στην πλακέτα αναγράφεται:Την προτομή αυτή του Αδαμάντιου

Κοραή έστησε το 1989 ο Ροταριανός Όμιλος Πειραιώς επί δημαρχίας

Γεωργίου Π. Στρατηγού.

Ο Αδαμάντιος Κοραής υπήρξε πρωτεργάτης του ελληνικού διαφωτισμού και αγωνίστηκε με πάθος για την αφύπνιση του σκλαβωμένου ελληνισμού.

Γεννήθηκε το 1748 στη Σμύρνη. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια και ο πα-τέρας του ήταν έμπορος. Φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και στη συνέχεια σπούδασε Ιατρική στην Ολλανδία και το Παρίσι. Την περίοδο των σπουδών του, αρχίζει να μελετά το έργο των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων.Το 1788, εγκαθίσταται μόνιμα στο Παρίσι. Ένα χρόνο μετά, ξεσπά η Γαλλική Επανάσταση και τα γεγονότα εκείνης της περιόδου τον συγκλονίζουν βαθιά. Πίστευε ότι η επανάσταση του γαλλικού έθνους υπήρξε αποτέλεσμα του διαφω-τισμού, και έτσι αποφάσισε να παλέψει για την αφύπνιση των σκλαβωμένων συμπατριωτών του. Κινητοποίησε φιλελληνικούς κύκλους, έκανε γνωστό το πρόβλημα της Ελλάδας στο εξωτερικό, αγωνίστηκε γιά τη μόρφωση του ελληνι-κού έθνους και το εμψύχωσε με τα κείμενά του. Στην ιστορία έμεινε η περίφη-μη επιστολή «Πολιτικαί παραινέσεις προς τους Έλληνας», με την οποία τόνιζε

Εξέθεσε έργα του σε 9 Πανελλήνιες καλλιτεχνικές εκθέσεις, καθώς και σε πολλές ατο-μικές και ομαδικές εκθέσεις. Εξετέλεσε έργα μεγάλης κλίμακας ζωγραφικά, γλυπτικά, virtual, ψηφιδωτά, κ.ά. σε διάφορα κτίρια και χώρους, εφαρμόζοντας στην αρχιτεκτο-νική ό,τι είχε αποκομίσει από τις σπουδές του στις εικαστικές τέχνες. Για το ζωγραφι-κό του έργο τιμήθηκε με το Βραβείο Ζωγραφικής της Ακαδημίας Αθηνών στην 11η Πανελλήνια έκθεση στο Ζάππειο. Με βραβείο επίσης της Ακαδημίας Αθηνών τιμήθη-κε σε διαγωνισμό για το βιβλίο του «Οι Αισθητικές κατηγορίες στη Σύγχρονη Τέχνη». Έχει κάνει ομιλίες για θέματα Τέχνης στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση. Μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. Διετέλεσε πρόεδρος Επιτροπής Κρίσεων. (Πηγή: www.arthellas.gr)

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 67 16/3/2009 12:13:50 πμ

Page 68: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

68

στους Έλληνες ότι το σημαντικότερο είναι η ενότητα του ελληνικού έθνους. Τότε μόνο θα τους συμπαρασταθούν οι Ευρωπαίοι στον αγώνα τους για την ανεξαρ-τησία. Θεωρούσε απαραίτητη την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, ώστε να μπορέσουν όλοι οι Έλληνες να μορφωθούν. Μετέφρασε αρχαία κείμενα και δημοσίευσε άρθρα του στο Λόγιο Ερμή. Εγκατέλειψε την Ιατρική και αφοσιώ-θηκε αποκλειστικά στον αγώνα του για την αφύπνιση του ελληνικού έθνους. Ο Αδαμάντιος Κοραής πέθανε στο Παρίσι το 1833.

Βασίλειος ΑθανασίουΘέση: Γηροκομείο ΠειραιάΓλύπτης: Γιάννης Παππάς

Στην πλακέτα αναγράφεται:Βασίλειος Αθανασίου Πρωθιερεύς ιδρύσας δαπάναις του το γηροκομείον Πειραιώς εν έτει 1891.

Αφανής Ναύτης

Θέση: Ναυτικό Μουσείο

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 68 16/3/2009 12:13:53 πμ

Page 69: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

69

Κατά την επίθεση στην Κύπρο, τα ξημερώματα της 20ής Ιουλίου 1974, απέπλευσαν οι τορπιλάκατοι «Τ1» και «Τ3» με την εμφάνιση της τουρκι-

κής ναυτικής δύναμης του “Αττίλα” έξω από την Κερύνεια, αλλά η αμυντική τους προσπάθεια καταπνίγηκε από την έντονη αεροπορική επίθεση. Εκεί σκοτώθηκε ο Κυβερνήτης της «Τ3», υποπλοίαρχος Ελευθέριος Τσομάκης μαζί με όλο το πλήρωμα.

Μαίρη Παπακωνσταντίνου Κατάγεται από τις Οινούσσες και γεννήθηκε στη Χίο, στις 24-4-1937. Σπούδασε γλυ-πτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών με δάσκαλο τον Ακαδημαϊκό Μιχάλη Τόμπρο. Συνέχισε τις σπουδές της στο Λονδίνο, με θέμα τα σύγχρονα υλικά και την ιστορία της τέχνης. Το 1990, προτάθηκε να αντιπροσωπεύσει τη χώρα μας για το βραβείο «Γυναίκα της Ευρώπης», ενώ δίκαια έχει τον τίτλο της «Γλύπτριας της Ειρήνης», αφού στις περισσότερες πρωτεύουσες ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και σε Αμερική, Αυστραλία υπάρχει ένα περιστέρι δικό της.

Ελευθεριος ΤσομάκηςΘέση: Ναυτικό Μουσείο

Γλύπτρια: Μαίρη Παπακωνσταντίνου

Το αφιέρωσαν το 1998 οι συμμαθητές του στη Σχολή

Ναυτικών Δοκίμων της τάξης του 1981:

«Με τη θυσία σου μας χάρισες την ευτυχία μιας υπερηφάνου

ζωής».

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 69 16/3/2009 12:13:55 πμ

Page 70: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

70

Θεόδωρος Αφεντούλης(1824 - 1893)

Θέση: Τζάνειο Νοσοκομείο ΠειραιάΣτην προτομή αναγράφεται:

1824 - 1893 ΤΩ ΙΑΤΡΟΦΙΛΟΣΟΦΩ ΘΕΟΔΩΡΩ ΑΦΕΝΤΟΥΛΗΟ ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΝ ΕΤΕΙ 1940ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣΜΙΧ. ΜΑΝΟΥΣΚΟΥ.

«Ιδιάζουσα φυσιογνωμία λαμπρύνασα το ελληνικόν όνομα εν τω πανθέω της αναγεννηθείσης πατρίδος, υπήρξεν ο Θεόδωρος Αφεντούλης. Κατώκει εν Πειραιεί και απετέλει ιδι-

όρρυθμον τύπον σοφού Ιατρού, απαραμίλλου διδασκάλου, φλογερού ποιητού, ακραιφνούς πατριώτου, φιλανθρώπου χριστιανού. Ακούραστος διδάσκαλος εν τω Πανεπιστημίω, ακούραστος διευθυντής του Ζαννείου νοσοκομείου, ακού-ραστος θεράπων ιατρός ολοκλήρου του Πειραιώς, ακούραστος συγγραφεύς ιατρικών και φιλολογικών έργων, ακούραστος αντιλήπτωρ πάσης εθνικής ζυμώσεως, ακούραστος ρήτωρ, δημοσιογράφος, στοργικός οικογενειάρχης. Ως φιλόσοφος κοινωνιολόγος και ολιγώτερον επαγγελματίας είχε την γνώμην ότι ο ιατρός ουδέποτε θα θεραπεύση, σπανίως θ’ ανακουφίση και πάντοτε θα παρηγορήση. Αμφισβητών άλλοτε το ανύσιμον των φαρμάκων και πιστεύων τον ιατρόν μάλλον παρήγορον, ενισχυτήν και σύμβουλον, ουχί δε κυρίως θερα-πευτήν του πάσχοντος έλεγεν: “ιάματα δεν είνε μόνον αι φαρμακευτικαί ουσίαι αλλά και τα ψυχικά μέσα και η αγκάλη η μητρική και το πάτριον έδαφος προς τους φθίνοντας εκ της νοσταλγίας και η ψυχαγωγία προς τους μαραινομένους υπό των θλίψεων και η μουσική υπέρ των μελαγχολούντων και η λάμψις του αστερόεντος ουρανού και της θαλάσσης ο φλοίσβος και των ανθέων η όψις και το αμβρόσιον άρωμα και η υπό παρθενικού προσώπου εξαστράπτουσα αίγλη και τα τεμένη τα ιερά και οι θεοί και οι δαίμονες”.Επρυτάνευσε τω 1887- 1888 και διετέλεσεν αντιπρόσωπος της Εθνο-συνελεύσεως του 1863, ως και μέλος επιτροπείας ποιητικών διαγωνισμών. Εξεφώνησε ποικίλους λόγους πατριωτικούς και φιλολογικούς και πολλάκις εχαρακτηρίσθη ως ταραξίας εις διαφόρους πολιτειακάς ταραχάς. Συμμετέσχεν ηθικώς της Θεσσαλικής επαναστάσεως του 1854 και του Κρητικού αγώνος του 1866.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 70 16/3/2009 12:13:55 πμ

Page 71: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

71

ΚυματισμόσΘέση: Ηλεκτρικός Σταθμός του

Νέου ΦαλήρουΓλύπτης: Αποστόλης

Φανακίδης

Ένα από τα λίγα έργα του Πειραιά που ξεφεύγουν από

το μνημειακό χαρακτήρα είναι ο “Κυματισμός” του Αποστόλη Φανακίδη, του γλύπτη στον οποίο οφείλουμε και το ανά-γλυφο προς τιμήν των πεσόντων της 13ης Αυγούστου 1923 στο Πασαλιμάνι. Ο Φανακίδης, γλύπτης με πολλές διακρίσεις, διεθνείς και εγχώριες, και πολλές παρουσίες σε δημόσιους χώρους τόσο σε πέτρα όσο και σε μάρμαρο, δημιουργεί ένα γλυπτό που κερδίζει αμέσως το βλέμμα. Ελάχιστα δηλωτικό του τίτλου του, το έργο βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη λεωφόρο που οδηγεί στον Πειραιά, μπρο-στά από τον ανακαινισμένο Ηλεκτρικό Σταθμό του Νέου Φαλήρου. Είναι σαφείς οι εξπρεσιονιστικές προθέσεις του έργου, ενώ ο συνδυασμός της λείας κυλινδρικής επιφάνειας με τις ακίδες οδηγεί σε μια σύνθεση με διαρκή ένταση. Αναδύεται από το φορτωμένο με τσιμέντο και άσφαλτο περιβάλλον, συνδεόμενο με αυτό διαλεκτικά, χωρίς να αποτελεί ούτε προέκτασή του ούτε όμως και παραφωνία.

Τας ολίγας ώρας της σχολής του αφιέρου εις τας Μούσας ψιθυρίζων ως Ιταλογνώστης και θαυμαστής του Dante τους στίχους του ομοτέχνου του Fusinante “Arte pίυ misera arte pίυ rota, non c’e del medico, che va in condottn”, δηλ. “Τέχνη αθλιωτέρα, τέχνη εργωδεστέρα δεν υπάρχει της του ια-τρού, του αγομένου εις ιατρείαν καθ’ υποχρέωσιν” και λέγων “Συνήθειαν έχω όσας υποκλέπτω στιγμάς εκ των οχληριών και της τύρβης έργου καταπονητι-κού, ταύτας ν’ αφιερώ εις διατριβάς φιλολογικάς και εκείθεν ν’ αντλώ ανακούφι-σίν τινα και παραμυθίαν”. Την αλήθειαν των στίχων του ιταλού ομοτέχνου του ησθάνθη πολλάκις κατά την εκτέλεσιν του φιλανθρώπου έργου του».

(Από το βιβλίο του καθηγητή Εμμανουήλ. Εμμ. “Ελληνες Αριστείς της φαρμακευ-τικής” Αθήνα: Μπλαγουδάκης 1924).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 71 16/3/2009 12:13:57 πμ

Page 72: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

72

Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Θέση: Τινάνειος κήποςΓλύπτης: Αποστόλης Φανακίδης

Χαρακτηριστικό του γλυπτού, η συ-ναρμογή πέτρας και μετάλλου, κα-

θώς και η πρωτότυπη αψιδωτή του κατασκευή. Το κοινό καλείται όχι μόνο να το περιεργαστεί περιμετρικά, αλλά να βιώσει το μήνυμά του περνώντας από μέσα του. Το μήνυμα του έργου εκδη-λώνεται μέσα από τον ανάγλυφο χαλκό, ενώ η πέτρα αναλαμβάνει τη σύνδεση των αφηγηματικών μερών, δημιουργώντας μια ιδιότυπη αλληλοσύνδεσή τους, στέρεη αλλά συνάμα ετερογενή.

Στέγαστρο Ηλεκτρικού Σταθμού Θέση: Νέο Φάληρο

Στα όρια γλυπτικής και αρχιτε-κτονικής, οι γλάροι που στε-

γάζουν την είσοδο του σταθμού.

Σταθμόσ Ηλεκτρικού

Πειραιά Θέση: Λιμάνι

Διαρκής έκθεση με θαλασσο-γραφίες και ελληνικά λιμάνια.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 72 16/3/2009 12:14:03 πμ

Page 73: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

73

Ένας έφηβος γυμνός στη μέση ενός

κήπου Θέση: Τινάνειος κήπος

Γλύπτης: Κώστας Βαλσάμης

Στη βάση του αγάλματος διαβάζουμε: Παρίσι, 1938.

Ο τίτλος θα μπορούσε να αφορά κα-βαφικής επιρροής ποίημα. Όμως

αυτός ο έφηβος, αγνώστων λοιπών στοιχείων, δεσπόζει στο κέντρο του κήπου που ίδρυσε ο ναύαρχος Τινάν*. Ευθυτενής και σκαμμένος όχι μόνο από το γλύπτη-δημιουργό του αλλά και από τον “παράφορο γλύπτη” του Ελύτη, το χρόνο, διδάσκει με την ηρεμία και την εσωτερική ισορροπία του.

Κώστας ΒαλσάμηςΟ Κώστας Βαλσάμης γεννήθηκε στη Σύμη Δωδεκανήσου το 1908. Αποφοίτησε το 1936 από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας με άριστα και διακρίσεις, με δασκάλους τον Κώστα Δημητριάδη και Μιχάλη Τόμπρο. Συνέχισε τις σπουδές του –με υποτροφία του γαλλικού κράτους– στο Παρίσι, όπου και παρέμεινε για περίπου πενήντα χρόνια, δημιουργώντας και προσφέροντας στον πολιτισμό. Τιμήθηκε από το γαλλικό κράτος με χρυσό μετάλλιο του υπουργείου Πολιτισμού για το σύνολο της εργασίας του, με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής, ενώ το 1987 αναγορεύθηκε παμψηφεί μέλος

*Ο Γάλλος αντιναύαρχος Κάρολος Αδαλβέρτος Τινάν (1803-1876) ήταν ο επικεφαλής του απο-βατικού σώματος που κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου το 1854 κατέλαβε τον Πειραιά. Ο Τινάν, εχθρικός προς τους Έλληνες, αρνήθηκε την ίδρυση υγειονομικής ζώνης μεταξύ Πειραιά και Αθήνας για την πρόληψη της μετάδοσης της χολέρας, από την οποία είχαν προσβληθεί Γάλλοι ναύτες και στρατιώτες, με αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό από την τρομερή αρρώστια των κατοί-κων της Αθήνας. Κατά τη διάρκεια της κατοχής του Πειραιά από τον αγγλο-γαλλικό στόλο, ο Τινάν έφτιαξε κήπο κοντά στο μυχό του κεντρικού λιμανιού του Πειραιά, ο οποίος ονομάστηκε Τινάνειος. Έτσι, ο επικεφαλής των δυνάμεων κατοχής που έσπειρε τη χολέρα, έμεινε στη μνήμη μας για την κατασκευή ενός κήπου.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 73 16/3/2009 12:14:04 πμ

Page 74: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

74

Ολυμπιακό μνημείοΘέση: Πλατεία ΑλεξάνδραςΣυμβολίζει τον πυρσό με την ολυμπιακή φλόγα.

της Γαλλικής Ακαδημίας στο Τμήμα Γραμμάτων και Τεχνών. Οκτώ σημαντικά έργα του κοσμούν κεντρικούς δημόσιους χώρους του Παρισιού. Έργα του επίσης βρίσκονται σε κρατικές και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα έχουν στηθεί 27 έργα του. Από αυτά η περίφημη «Μάνα της κατο-χής» στην κεντρική είσοδο του Α΄ κοιμητηρίου Αθηνών, η προτομή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου μπροστά στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, πανομοιότυ-πο του οποίου βρίσκεται επίσης και στην Casa del Greco στο Τολέδο. Άλλα έργα του Κώστα Βαλσάμη κοσμούν την Εθνική Πινακοθήκη, το Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, το Ίδρυμα Κωστόπουλου, το Ίδρυμα Λεβέντη, τράπεζες, μουσεία, τη Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου κ.α.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 74 16/3/2009 12:14:05 πμ

Page 75: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

75

Η προτομή του ΌθωναΗ προτομή αυτή του Όθωνα έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Δεν κοσμεί πιά κανένα δημόσιο χώρο του Πειραιά, όμως αξίζει νομίζουμε μια σύντομη αναφορά.

«Το βασιλικό ζεύγος, γυρίζοντας από δεκαήμερη περιοδεία στην επαρχία, πληροφορείται το ίδιο βράδυ μέσα στο λιμάνι του Πειραιά τις λεπτομέρειες των γεγονότων, που έχουν καταλήξει στην απόφαση εκθρόνισης του Όθωνα από την επαναστατική κυβέρνηση του Δ. Βούλγαρη. Στο βασιλικό πλοίο “Αμαλία” ανεβαίνουν οι ξένοι πρέσβεις για να τον αποτρέψουν ν’ αποβιβα-στεί στο λιμάνι, όπου ένα μεγάλο πλήθος λαού εκ-δηλώνει με έντονο τρόπο την αποδοκιμασία του προς τον Όθωνα. Έτσι, την ίδια εκείνη νύχτα, το “Αμαλία” προσορμίζει στη Σαλαμίνα. Το ακολου-θούν ένα γαλλικό και ένα αγγλικό πλοίο που στη συνέχεια μεταφέρει το έκπτωτο πια ζευγάρι στη Βενετία. Από τη Σαλαμίνα, στις 12 Οκτωβρίου 1862, ο Όθωνας στέλνει την αποχαιρετιστήρια προκήρυξή του προς τον ελληνικό λαό και φεύγει για την εξορία, απ’ όπου δε θα ξαναγυρίσει πια.

Ο Πειραιάς είχε το μερίδιό του στις αντιβασιλι-κές εκδηλώσεις εκείνων των ημερών. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Πειραιά, στις 11 Οκτωβρίου 1862, συνέταξε ειδική πράξη στην οποία διακήρυσσε ότι, σύμφωνα με την επαναστατική απόφαση του λαού και των δημοτικών αρχόντων που είχε παρ-θεί στις 5 το πρωί στην πλατεία της Αποβάθρας, αναγνώριζε το κίνημα κι αποκήρυσσε τη βασιλεία. Την ίδια μέρα, το πλήθος γκρέμισε την προτομή του Όθωνα, που βρισκόταν στο κέντρο της ομώνυμης πλατείας, και την έριξε στη θάλασσα. Ύστερα από χρόνια, ο “Βορβοροφάγος”, που είχε αναλάβει τον καθαρισμό του λιμανιού, μαζί με ελληνικές και ρωμα-ϊκές αρχαιότητες ανέσυρε από τον βυθό και την προτομή του Όθωνα. Η προ-τομή θεωρήθηκε τότε ότι ανήκει σε Ρωμαίο Αυτοκράτορα και τοποθετήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά, που στεγαζόταν μέσα στο Γυμνάσιο της πόλης. Κάποια Κυριακή όμως, ένας επισκέπτης του Μουσείου κοιτάζο-ντάς την θυμήθηκε ότι σαν μαθητής την είχε πολλές φορές στεφανώσει στην κεντρική πλατεία!

Μετά την αποκάλυψη αυτή, ο Δήμος Πειραιά τη δώρισε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία –κι έτσι βρίσκεται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας…»

Από το βιβλίο της Λίζας Μιχελή “Πειραιάς” εκδόσεις Γαλάτεια.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 75 16/3/2009 12:14:06 πμ

Page 76: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

76

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 76 16/3/2009 12:14:17 πμ

Page 77: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

77

“Η ελιά παγκόσμιο σύμβολο του αθλητισμού, της ειρήνης και του πολιτισμού: μια πρω-τοπόρα εικαστική παρέμβαση στην οδό Πειραιώς”Νίκος Μέλιος – Κυριάκος Ιωσηφίδης

Η συγκεκριμένη τοιχογραφία αποτελεί ορόσημο για την έναρξη των ει-καστικών παρεμβάσεων της μη κερδοσκοπικής ομάδας εικαστικής παρέμβασης «Carpe Diem» στον πολεοδομικό ιστό των πόλεων ανά

την Ελλάδα.Υλοποιήθηκε αμέσως μετά το πρόγραμμα «Χρωμόπολις» (Πολιτιστική

Ολυμπιάδα 2002-2004), κατά τη διάρκεια του οποίου δημιουργήθηκαν δέκα μεγάλες τοιχογραφίες με τη συμμετοχή δεκαέξι επώνυμων καλλιτε-χνών από τη Ελλάδα και το εξωτερικό.

Η επιφάνεια του περιβόλου του εργοστασίου ΕΛΑΪΣ στην οδό Πειραιώς είχε εντοπιστεί από την ομάδα «Carpe Diem» μαζί με αυτή του εργοταξίου του ΗΛΠΑΠ στο Γκάζι στην Αθήνα και αποτέλεσαν τις κύριες προτάσεις της για εικαστικές παρεμβάσεις στην πόλη.

Η απόφαση του μέλους της ομάδας «Carpe Diem», Bizarre-Στέλιου Φαιτάκη, να αναλάβει το έργο και να καταθέσει προσχέδια για την επιφάνεια του περιβόλου του εργοστασίου της ΕΛΑΪΣ έσπρωξε το εγχείρημα ένα βήμα εμπρός.

Το έργο ήρθε εις πέρας με τη συμπαράσταση των μελών του Ινστιτούτου Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων (Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε.) και συγκεκριμένα του Νίκου Μέλιου και της Ευαγγελίας Μπαφούνη που συνεισέφεραν στον εμπλουτισμό της θεματολογίας του όλου έργου.

Η ανταπόκριση της διοίκησης της ΕΛΑΪΣ και προσωπικά του προέδρου της, Σπύρου Δεσσύλα, στην τελική πρόταση ήταν άμεση και θερμή. Η ΕΛΑΪΣ ανέλαβε την αποκλειστική χορηγία τού όλου εγχειρήματος.

Η τοιχογραφία υλοποιήθηκε σε δύο μήνες με εικαστικό υπεύθυνο και δη-μιουργό τον Bizarre-Στέλιο Φαιτάκη και τη συμμετοχή φίλων. Το όλο έργο περιλαμβάνει τρεις ενότητες:

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 77 16/3/2009 12:14:19 πμ

Page 78: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

78

- Την ελιά, ως αιώνιο σύμβολο της ειρήνης, του ολυμπισμού και του αθλητικού ιδεώδους γενικότερα.- Την ελιά, ως θείο δώρο από τη θεά Αθηνά προς την Αθήνα.- Την καλλιέργεια, τη συγκομιδή και τη βιομηχανοποίηση της ελιάς και του ελαιόλαδου και τη συμβολή τους στην οικονομία, την κοινωνία και τη διατρο-φή.

Η όλη ενέργεια τέθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Πειραιά και του υπουρ-γείου Πολιτισμού και εντάχθηκε στον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2003. Τα αποκαλυπτήρια του έργου έγιναν τον Σεπτέμβριο του 2003 παρουσία κοινού και εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης, του επιχειρηματικού κόσμου και πολιτιστικών και κοινωνι-κών μη κυβερνητικών οργανώσεων και συλλόγων.

Το έργο αυτό προσέδωσε στην οδό Πειραιώς χρώμα, ζωή και δράση, και αποτελεί πλέον για την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά σημείο αναφοράς και σημαντικό έργο τέχνης ανοικτό στο κοινό.

Carpe Diem (www.carpe-diemact.gr) & I.M.T.I.I.E. (www.imtiie.gr)

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 78 16/3/2009 12:14:24 πμ

Page 79: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “καθυστερώντας το βλέμμα”

79

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 79 16/3/2009 12:14:27 πμ

Page 80: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

80

Οικογένεια Ράλλη.

Λεπτομέρεια.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 80 16/3/2009 12:14:30 πμ

Page 81: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

81

Το Νεκροταφείο της ΑνάστασηςΕυαγγελία ΜπαφούνηΙστορικός, διευθύντρια Ιστορικού Αρχείου Πειραιά

«Το νεκροταφείον του Πειραιώς κείται μακράν της πόλεως δέκα περίπου λεπτά της ώρας, βορειοδυτικώς του λιμένος, έχει έδαφος ως επί το πολύ τραχύ και περικλείεται από ασβεστόκτιστον περίβολον δύο μέτρων ύψους. Η νεκρι-κή αύτη κατοικία… καθωραΐζεται από ναΐσκον, και από αξιολόγους τινάς τά-φους, εξ ών άλλοι μεν περικλείουσι τα οστά των μαχητών του ιερού αγώνος, άλλοι κρύπτουσι τα λείψανα πολιτικών ανδρών… Εξ όλων περικαλλέστερος δια τε την εκλογήν του μαρμάρου, την έντεχνον κατασκευήν του και την επ΄αυ-τού εύστοχον επιγραφήν είνε ο της μακαρίτιδος Αικατερίνης, θυγατρός του Κ. Λ. Ράλλη.

Επειδή οι Δυτικοί, μη έχοντες ίδιον νεκροταφείον, ηναγκάζοντο να θάπτω-σι τους νεκρούς των τήδε κακείσε, η δημοτική του Πειραιώς αρχή, παρεχώ-ρησεν αυτοίς μέρος τι του μνησθέντος νεκροταφείου, προς ενταφιασμόν των νεκρών των, το δε παραχωρηθέν αυτό μέρος εδωρήσατο τω δήμω από ενός έτους ο χρηστός πολίτης Ανδρέας Νικολάου.»

Με αυτό τον τρόπο περιγράφει ο ίλαρχος Γ. Αγγελόπουλος το πρώτο νεκρο-ταφείο της πόλης που βρισκόταν στη Δραπετσώνα στο βιβλίο του Στατιστική Πειραιώς, που εκδόθηκε το 1852 στον Πειραιά. Ο ναός στον οποίο αναφέρε-ται είναι ο ναός του Αγίου Διονυσίου που κτίστηκε από τον πρώτο δήμαρχο της πόλης, Κυριάκο Σερφιώτη.

Η οδός που οδηγούσε στο νεκροταφείο κατασκευάστηκε από τα αγγλογαλ-λικά στρατεύματα κατοχής την περίοδο 1854-1857. Τα θύματα του λοιμού του 1854-1855 θα αναδείξουν έντονα για πρώτη φορά το πρόβλημα του κο-ρεσμού του χώρου.

Η αύξηση όμως του αριθμού των κατοίκων, αλλά και των βιομηχανι-κών και εμπορικών δραστηριοτήτων που είχαν αρχίσει να επεκτείνονται και προς εκείνη τη μεριά της πόλης άρχισαν να υπαγορεύουν τη μεταφορά του νεκροταφείου σε άλλο μακρινότερο σημείο. Την περίοδο 1883-1887, αγοράστηκαν διάφορα οικόπεδα για την εγκατάσταση και τη μεταφορά του νεκροταφείου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1880, η επέκταση του Σχεδίου Πόλεως επέβαλε τη λήψη οριστικής απόφασης για τη μετεγκατάσταση του νεκροταφείου εκτός των ορίων της πόλεως.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 81 16/3/2009 12:14:30 πμ

Page 82: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

82

Οικογενειακός τάφος William Barbour εκ Σκωτίας.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 82 16/3/2009 12:14:32 πμ

Page 83: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

83

Το 1889, το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει να αγοράσει από τον Μιχ. Σιμόπουλο ένα τεράστιο γήπεδο συνολικής επιφάνειας 48.452 στρεμμάτων, για να το χρησιμοποιήσει ως δημοτικό νεκροταφείο, και λίγο αργότερα θα κα-τασκευαστεί και ο δρόμος που θα το συνδέει με την πόλη. Στο γύρισμα του 20ού αιώνα, επί δημαρχίας Παύλου Δαμαλά, γίνεται ο εκβραχισμός του και το Νέο Νεκροταφείο, όπως θα ονομαστεί, πρωτολειτούργησε το 1909, αφού πρώτα με-ταφέρθηκαν εκεί τα περισσότερα από τα ταφικά μνημεία του πρώτου νεκροτα-φείου. Ο επισκέπτης του Αγίου Διονυσίου μπορεί ακόμη και σήμερα να δει στο προαύλιο του ναού μερικές επιτύμβιες πλάκες οι οποίες, για άγνωστους προφα-νώς λόγους, παρέμειναν στο χώρο που φιλοξένησε το πρώτο νεκροταφείο.

Η ανάδειξη του Πειραιά στην πρώτη βιομηχανική και εμπορική πόλη της Ελλάδας από τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και, κατά συνέπεια, η μεγάλη οικονομική ευμάρεια των αστών κατοίκων της οδήγησαν στην κατα-σκευή λαμπρών ταφικών μνημείων, που αποτελούσαν σύμβολα πλούτου και κύρους των ιδιοκτητών τους.

Οι πλούσιοι Πειραιώτες βιομήχανοι και έμποροι, ακολουθώντας τα βήμα-τα των Αθηναίων αστών, ανέθεσαν σε γνωστούς καλλιτέχνες της εποχής την κατασκευή των ταφικών τους μνημείων. Ο τάφος του γνωστού βιομηχάνου Δημητρίου Σεφερλή είχε φιλοτεχνηθεί από τον γνωστό γλύπτη Φιλιππότη και χαρακτηρίστηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο σπουδαίο έργο τέχνης.

Το Νεκροταφείο της Ανάστασης φιλοξενεί τους τάφους των σημαντικότερων εκπροσώπων της πειραϊκής κοινωνίας, οι οποίοι υπήρξαν συγχρόνως από τους σπουδαιότερους βιομηχάνους και εμπόρους της νεότερης Ελλάδας, όπως της οι-κογενείας Ρετσίνα, Ράλλη, Δηλαβέρη, Τζων Μακ Δούαλ, Βαρβαρέσσου και πολ-λών άλλων.

Οι πρώτοι τάφοι του νεκροταφείου –κατά πάσα πιθανότητα πολλοί από αυ-τούς που μεταφέρθηκαν από τον Άγιο Διονύσιο– καλύπτονταν από απλές μαρ-μάρινες πλάκες με επιτύμβιες επιγραφές, συχνά μακροσκελείς, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας, μέσα σε πλαίσιο μονής ή διπλής εγχάρακτης γραμμής. Συχνά η γραμμή ή οι γραμμές του πλαισίου αντι-καθίστανται από μαίανδρο ή διάφορους φυτικούς διάκοσμους, ενώ στην υπό-λοιπη διακόσμηση χρησιμοποιούνται σταυροί, στεφάνια, ρόδακες κ.ά. Η με-ταφορά του νεκροταφείου –συνηθισμένη πρακτική σε μεγάλο μέρος πόλεων ή ακόμη και χωριών των οποίων η ανάπτυξη ξεπερνάει τις αρχικές προβλέψεις– θα πρέπει να κατέστρεψε αρκετές τέτοιες ταφόπλακες. Άλλες πάλι θα πρέπει να σβήστηκαν για να επαναχαρακτούν τα στοιχεία του νέου ιδιοκτήτη του τάφου, δεδομένου ότι δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η αλλαγή ιδιοκτήτη στους οικογε-νειακούς τάφους.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 83 16/3/2009 12:14:32 πμ

Page 84: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

84

Νικόλαος Ματζούνης εκ Τριπόλεως.

Οικογενειακός τάφος αδελφών Χαρχαλάκη,

αλατοβιομηχάνων.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 84 16/3/2009 12:14:35 πμ

Page 85: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

85

Αναλογικά, το Νεκροταφείο της Ανάστασης φιλοξενεί έναν μεγάλο αριθμό προτομών, πολλές από τις οποίες είναι εξαιρετικής τέχνης, είτε σαν επίστεψη, είτε στεγασμένους σε μικρά κιβώρια.

Παρότι τα σπουδαιότερα ταφικά μνη-μεία βρίσκονται στον κεντρικό διάδρομο που οδηγεί στην εκκλησία και γύρω από αυτήν, μια βόλτα σε όλους σχεδόν τους τομείς του νεκροταφείου είναι μια αποκά-λυψη.

Εκείνο που θα προβληματίσει ιδιαίτε-ρα τον επισκέπτη που γνωρίζει εν πολλοίς την ιστορία της πόλης είναι εντυπωσιακά ταφικά μνημεία που δεν ανταποκρίνονται στην οικονομική δύναμη –απ’ όσο τουλά-χιστον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε– του θανόντος.

Η διατήρηση του Νεκροταφείου της Ανάστασης και η ανάδειξή του σε μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς επιβάλ-λεται τόσο από το κάλλος και την καλλιτε-χνική αξία των ταφικών τους μνημείων όσο και από το γεγονός ότι οι τάφοι αυτοί συνιστούν ανεκτίμητη ιστορική πηγή για τον ερευνητή της νεότερης ιστορίας της πόλης. Τα μνημεία του είναι σπουδαία γλυπτά αλλά και αρχιτεκτονικά έργα, ενώ συγχρόνως διασώζουν μοναδικές πληρο-φορίες για τη ζωή αλλά και τα γενεαλογικά δέντρα των οικογενειών.

Ο σημερινός επισκέπτης του Νεκρο-ταφείου της Ανάστασης έχει συχνά την αίσθηση ότι βρίσκεται σε ένα ανοιχτό μουσείο, μια γλυπτοθήκη ανεπανάληπτης τέχνης, που συγχρόνως όμως περιέχει πολλές απαντήσεις στη μελέτη της ίδιας της ιστορίας της πόλης. Εν κατακλείδι, εί-ναι ένα πολύ σπουδαίο κομμάτι της ίδιας της ιστορίας της πόλης, από την οποία οι περισσότεροι από εμάς επαίρονται ότι κα-τάγονται.

Δημήτριος Τσίρκος εκ Τεγέας.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 85 16/3/2009 12:14:37 πμ

Page 86: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

86

Δημοσθένης Πουρής

Ο Δημοσθένης Πουρής γεννήθηκε στην Καστάνιτσα της επαρχίας Κυνουρίας.

Ιδιοκτήτης της οινοπνευματοποιίας και κονιακοποιίας ΡΕΑ που ίδρυσε κατά πάσα πιθανότητα στο τέλος της δεκαετίας του 1860 στον Πειραιά.

«Το οινοπνευματοποιΐον του κ. Πουρή ανεκαινίσθη εσχάτως εκ βάθρων και επλουτίσθη με τα τελειότερα μηχανήματα των εν τη Εσπερία αποστάξεων. Παράγει δι’ άπασαν την ποτοποιΐαν, ποτομυροποιΐαν και φαρμακοποιΐαν οι-νόπνευμα εξαιρέτου ποιότητος βαθμών 96%. Παρασκευάζει εξαίσια ηδύποτα (liqueurs) και γνησιότατον εκ σταφυλής κονιάκ, το οποίον εισήχθη τελευταί-ως εις όλα τα νοσοκομεία», σημειώνεται στον Οδηγό του Πειραιώς του 1901 του Γ. Βώκου.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 86 16/3/2009 12:14:39 πμ

Page 87: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

87

Αφοί Μπαρμπαρέσου

Το 1845, ιδρύεται στις Σπέτσες ο Οίκος των αδελφών Μ. Μπαρμπαρέσου. Ο Μιχαήλ Μπαρμπαρέσος έχει ιδρύσει από πολύ νωρίς στις Σπέτσες ένα μικρό εργοστάσιο οινοπνευματοδών ποτών, μεταξύ των οποίων την πρώτη θέση κατείχαν το ρούμι και το ρακί. Οι γιοί του Παναγιώτης και Ιωάννης, διαδεχόμενοι τον πατέρα, μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους στον Πειραιά στην οδό Μακράς Στοάς 51, κατά πάσα πιθανότητα στη δεκαετία του 1960. Η κατασκευή κονιάκ αρχίζει το 1885.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 87 16/3/2009 12:14:41 πμ

Page 88: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

88

Γεώργιος Πιπινέλης

Ο Γεώργιος Πιπινέλης ήταν ποτοποιός και το εργοστάσιό του βρισκόταν κο-ντά στο σιδηροδρομικό Σταθμό Πειραιώς-Αθηνών. Ήταν από τα τελευταία εργοστάσια που ιδρύθηκαν λίγο πριν από τον 20ό αιώνα και εξοπλίστηκε με σύγχρονα για την εποχή του μηχανήματα, με αποτέλεσμα να παράγει υψηλής ποιότητας κονιάκ χάρη και στην οποία έκανε εξαγωγές.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 88 16/3/2009 12:14:42 πμ

Page 89: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

89

Ξαβέριος Στέλλας

Στα μέσα του 19ου αιώνα, στην τότε έρημη ακτή Ξαβερίου, ο Ξαβέριος Στέλλας έφτιαξε ένα καφενείο που διέθετε όμως και ζύθο. Δεν άργησε να γίνει σημείο αναφοράς στην πόλη, με αποτέλεσμα εκείνο το σημείο του λι-μανιού να πάρει το όνομα του.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 89 16/3/2009 12:14:44 πμ

Page 90: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

90

Σοφιανόπουλος

Συνιδρυτής με τον Λεόντιο και τον Κλεομένη Οικονομίδη της χημικής βιομηχανίας ΧΡΩΠΕΙ.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 90 16/3/2009 12:14:45 πμ

Page 91: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

91

Τζών Μακ Δούαλ & Γουλιέλμος Βαρβούρ

Ο Τζων Μακ Δούαλ γεννήθηκε στο Johnston της Σκωτίας το 1829 ή 1830.

«Εν τη πατρίδι του ετελειοποι-ήθη εις την εκμάθησιν της υψηλής Μηχανικής επιστήμης, υπηρέτη-σε δε επί μακρού ως μηχανικός εν τω αγγλικώ ναυτικώ. Κατά το 1830, κατήλθεν εις την Ελλάδα ως μηχανικός τού τότε νεότευ-κτου ατμοπλοίουτης ατμοπλοΐας της Σύρου Ομόνοια. Έκτοτε ήρχι-σε δι’ αλμάτων η πρόοδός του εις την Ελληνικήν Βιομηχανίαν. Κατά το 1864, κατασκεύασε τον μέγαν ατμόμυ-λον Σεφερλή προσληφθείς εν αυτώ ως συνεταίρος».

Το 1873, και αφού πρώτα έχει εργαστεί στο μηχανουργείο του Βασιλειάδη, ιδρύει δικό του μηχανουργείο με προσωπικό 260 ατόμων και ειδικούς Άγγλους “πρωτοτεχνίτας”. Η επωνυ-μία του είναι «Ήφαιστος».

Το 1890, σύστησε με τον γαμβρό του Γουλιέλμο Βαρβούρ και ατμοπλο-ΐα με δύο ατμόπλοια. Σύντομα, προ-στέθηκαν και τα πλοία Ποσειδών, Ήρα, Μαργαρίτα, Κλειώ, Εύβοια, Θέτις και Αφροδίτη.

Διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος από το 1891 έως το 1895. Πέθανε το 1897 σε ηλικία 69 ετών και ετάφη στον μεγάλο αλλά λιτό οικογενειακό τάφο που είχε ήδη αποκτήσει στο Νεκροταφείο της Ανάστασης και είχε οριοθετήσει με χαμηλό κάγκελο κατά πάσα πιθανότητα κατασκευασμένο στο εργοστάσιό του. Το επιτύμβιο γλυ-πτό της προτομής του τον απεικονίζει με φέσι, όπου το κυρίαρχο διακοσμητικό στοιχείο είναι ο μαίανδρος.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 91 16/3/2009 12:14:48 πμ

Page 92: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

92

Ευστάθιος και Κρίτων Δηλαβέρης

Ο Ευστάθιος Δηλαβέρης γεννήθηκε στον Καραβά Κυθήρων το 1855. Στον Πειραιά ήρθε σε νεαρή ηλικία και αρχικά εργάστηκε ως κοσμηματογράφος, δηλαδή ζωγράφος οροφών και εργολάβος οικοδομών.

Το 1888, ίδρυσε εργοστάσιο μωσαϊκών πλακών στη συμβολή των οδών Χαϊδαρίου και Κάστορος. Το 1900, το εργοστάσιο απασχολούσε 30 άτομα και η αξία του ήταν 300.000 δρχ.

Το 1897, επεκτείνει την επιχειρηματική του δραστηριότητα, ιδρύοντας εργοστάσιο κεραμοποιίας μεταξύ των οδών Αγίου Διονυσίου, Κάστορος και Κέκροπος που στοίχισε 600.000 δραχμές.

Τον Απρίλιο του 1902, κτίζει ένα καινούργιο εργοστάσιο «Ευρωπαϊκών κεράμων και μωσαϊκών πλακών» σε οικόπεδο 12,5 στρεμμάτων στη θέση Λόφος Καραβά ή Βώκου ή Λεύκα.

Το εργοστάσιο κατασκεύαζε μωσαϊκές πλάκες κάθε τύπου: Βενετίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Βελγίου για τα δάπεδα σπιτιών, καταστημάτων, καφενείων, ξενοδοχείων, εκκλησιών, νοσοκομείων, θεάτρων, λουτρών και πεζοδρομίων. Οι χρωματισμοί τους ήταν «εγκεχαραγμένοι (φυτευτοί) βαθέως», ώστε να διατηρούνται φυτευτοί και να μη ξεθωριάζουν. Η κεραμο-ποιία το 1920 έχει τη δυνατότητα παραγωγής «4 εκατομμυρίων κεράμων γαλλικού τύπου και ομοστρόγγυλους και 2 εκατομμυρίων πλίνθων, με προ-σωπικό 150 ανδρών και 20 γυναικών».

Νυμφεύθηκε τη Φωτεινή Γεωργίου Σαμίου και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Κρίτωνα και τη Ζαφειρία, η οποία αυτοκτόνησε σε νεαρή ηλικία. Ο Ευστάθιος πέθανε το 1932 στον Πειραιά.

Ο γιος του Κρίτων, μετά τον θάνατο του πατέρα του, αποφασίζει να επε-κτείνει τις δραστηριότητές του, κατασκευάζοντας ένα νέο εργοστάσιο πλινθο-ποιίας το 1935 επί της οδού Θηβών, κοντά στο σημερινό Γ΄ Νεκροταφείο.

Νυμφεύθηκε την Αθηνά, αδελφή της Κατίνας Παξινού και κόρη του μεγά-λου αλευροβιομήχανου Κωνσταντόπουλου.

Πολλά δημόσια κτήρια είχαν πλακοστρωθεί με τις πλάκες Δηλαβέρη, όπως τo Νοσοκομείο Ευαγγελισμός, το Στρατιωτικό Νοσοκομείο, η Ιερατική Σχολή, το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, το Νοσοκομείο Παίδων, το Κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στον Πειραιά, το Ζάννειο Νοσοκομείο, ο Ναός του Αγίου Νικολάου, το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο, η Βασάνειος Ναυτική Σχολή, το Ακταίον στο Φάληρο, το Μουσείο των Δελφών, το Βαλλειάνειο Νοσοκομείο Κεφαλληνίας, το Νοσοκομείο Ζακύνθου κ.ά.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 92 16/3/2009 12:14:48 πμ

Page 93: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

93

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 93 16/3/2009 12:14:50 πμ

Page 94: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

94

Θεόδωρος, Αλέξανδρος & Δημήτριος Ρετσίνας

Ο Γεώργιος Ρετσίνας από το Άργος ήταν ένας από τους πρώτους οικι-στές της πόλης του Πειραιά. Οι τρεις γιοί του, Θεόδωρος, Αλέξανδρος και Δημήτριος Ρετσίνας, αγόρασαν το 1871 στη θέση Καραβά ένα οικόπεδο 48.000 «τεκτονικών τετραγωνι-κών πήχεων» για να εγκατα-στήσουν το κλωστήριό τους.

Ένα χρόνο αργότερα, συ-στήνουν την «Ομόρρυθμον Βαμβακλωστι-κήν εταιρείαν Ρετσίνα» και θέτουν σε λει-τουργία το βαμβακοκλωστή-ριό τους υπό τη διεύθυνση του Θεοδώρου.

Η εταιρεία των αδελφών Ρετσίνα έμελλε να κυριαρχή-σει στη βιομηχανική ζωή του Πειραιά, ενώ προς τα τέλη του αιώνα έγινε η μεγαλύτερη στο είδος της επιχείρηση σε ολό-κληρη τη Βαλκανική και τη Μέση Ανατολή.

Τα προϊόντα της γνωστά, με την επωνυμία «Ρετσίνες», ήταν στέρεα, εξαιρετικής αντοχής βαμβακερά ντρίλια σε χαμηλή τιμή. Σε διαφήμιση της εποχής, σημειώνεται ότι διέθεταν «και τον στήμονα και την κρόκην εκ δυο κλωστών ομού εστριμμένων, ενώ τα ευρωπαϊκά την κρόκην έχουσιν εκ μιάς κλωστής απαλής διαλυομένης ευθύς».

Το 1884, η εταιρεία έγινε ετερόρρυθμος με τη συμμετοχή του Δημοσθένη Χατζηλαζάρου και έως το 1892 επεκτείνεται, εξαγοράζοντας άλλες τέσσερις

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 94 16/3/2009 12:14:51 πμ

Page 95: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

95

πειραιώτικες κλωστοϋφαντουργίες που έφτασαν σε οικονομικό αδιέξοδο λόγω της οικονομικής κρίσης. Την περίοδο αυτή απασχολεί 500 περίπου εργαζόμενους, από τους οποίους οι 340 είναι γυναίκες και κορίτσια.

Α π α σ χ ο λ ώ ν τ α ς 2.000 εργάτες και με το μεγάλο βαφείο που διέθετε το εργοστάσιο, εκτελούσε παραγγελίες για λογαριασμό τρίτων και αναλάμβανε την προμήθεια και την κα-τασκευή στρατιωτικών στολών.

Ο ιθύνων νους ήταν ο Θεόδωρος Ρετσίνας, που αναμίχθηκε ενερ-γά και στην πολιτική.

Πρόεδρος του ε μ π ο ρ ο β ι ο μ η χ α ν ι -κού Επιμελητηρίου Πειραιά το 1884. Δημοτικός σύμβουλος την περίοδο 1866-1874, εξελέγη αμέσως μετά δήμαρχος από το 1887 έως το 1895. Την περίοδο που δημάρ-χευσε, ο Πειραιάς άλ-λαξε όψη. Εμπνευστής και πρόεδρος του Ομίλου Ερετών (1888), που απευ-θυνόταν κυρίως στην Αθηναϊκή και την Πειραϊκή ελίτ της εποχής. Πρόεδρος της Λιμενικής Επιτροπής την περίοδο 1886-1889. Βουλευτής Αττικής από το 1899 έως το 1902, αλλά και πρόεδρος της Βουλής.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 95 16/3/2009 12:14:53 πμ

Page 96: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

96

Οικογένεια Φεράλδη

Ο Θεόφιλος Φεράλδης πήρε μέρος στη δημοπρασία που έγινε τον Νοέμβριο του 1857 για την κατασκευή του απ’ Αθηνών εις Πειραιά σιδηρο-δρόμου. Σύντομα κηρύχθηκε έκπτωτος, γιατί δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Φαίνεται ότι στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη ναυτι-λία.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 96 16/3/2009 12:14:55 πμ

Page 97: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

97

Οικογένεια Πρίνου

Ταφικό μνημείο της οικογένειας Πρίνου, όπου αναγράφονται και τα ονό-ματα των Τάκη Πρίνου και της μνηστής του Λιλής Γιαννέλη, που βρήκαν τραγικό θάνατο στο εστιατόριο των Βίρβου και Τελώνη επί της Λεωφόρου Βασ. Κωνσταντίνου κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού του Πειραιά από τους συμμάχους, στις 11 Ιανουαρίου 1944.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 97 16/3/2009 12:14:56 πμ

Page 98: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

98

Αθανάσιος Μιαούλης

Ο Αθανάσιος Μιαούλης ήταν πλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού και χρημάτισε δήμαρχος Πειραιά το 1932.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 98 16/3/2009 12:14:57 πμ

Page 99: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία • “το νεκροταφείο της Ανάστασης”

99

Αθανάσιος Μιαούλης (λεπτομέρεια).

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 99 16/3/2009 12:14:59 πμ

Page 100: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

100

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 100 16/3/2009 12:15:12 πμ

Page 101: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

101

το Saint-Paul από το χθες στο σήμερα

Η Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ» έχει πάνω από 115 χρόνια διαρκούς και ζωντανής παρουσίας στον Πειραιά,

προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πνευματική και πολιτιστική ζωή του πρώτου λιμανιού της πατρίδας μας.

Πρόκειται για ένα μη κερδοσκοπικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, που αποτελεί-ται από μικτό Γυμνάσιο και Γενικό Λύκειο στο οποίο φοιτούν μαθητές από τον Πειραιά, καθώς και από άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου.

Αποτελεί για την πόλη μας σημείο αναφοράς. Όλα αυτά τα χρόνια, έχουν περάσει από τα θρανία του σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και οικονομικής ζωής, των τεχνών και του αθλητισμού. Απόφοιτοι της Σχολής κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνία και διαπρέπουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Το “Saint-Paul” ανήκει στον παγκόσμιο εκπαιδευτικό οργανισμό, που δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα στη Γαλλια από τον Jean-Baptiste de La Salle, πρωτοπόρο για την εποχή του παιδαγωγό. Σήμερα, τα σχολεία που εξακολουθούν να εμπνέονται από τις παιδαγωγικές αρχές του Δελασάλ, και από το όνομα του οποίου αποκαλούνται λασαλιανά, ανέρχονται περίπου στα 1.000. Πρόκειται για μονάδες όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, από νηπιαγωγεία μέχρι πανεπιστήμια, τα οποία διευθύνονται από τους συνεχιστές του έργου του Δελασάλ, αδελφούς (frères) των Χριστιανικών Σχολείων και τους συνεργάτες τους δασκάλους και καθηγητές, που συνολι-κά ξεπερνούν τις 80.000 και που είναι στην υπηρεσία 1.300.000 και πλέον παιδιών, εφήβων και νέων σε περισσότερες από 82 χώρες σε όλο τον κόσμο.

Το “Saint-Paul” χρησιμοποιεί όλα τα σύγχρονα μέσα για να προσφέρει στους μαθητές του ολική αγωγή και εκπαίδευση. Παράλληλα με τον κατε-ξοχήν στόχο που είναι η επιτυχία των μαθητών του στις Πανελλαδικές εξετάσεις, βοηθάει τον κάθε μαθητή κατά τις εγκύκλιες σπουδές του να ανα-καλύψει τα ταλέντα του και να τα καλλιεργήσει, με σκοπό να αποκτήσει ολο-κληρωμένη μόρφωση.

Το “Saint-Paul”, πιστό στην πλούσια παράδοσή του και χάρη στη μακρό-χρονη πείρα που έχει αποκομίσει, ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία. Έτσι, από τον Σεπτέμβριο 2009, η Σχολή μας επεκτείνει το πεδίο δράσης της στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δημιουργώντας δημοτικό σχολείο στον Άλιμο με την επωνυμία «Δελασάλ», που θα ανοίξει τις πόρτες του στους μικρούς μαθητές, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να φοιτήσουν σ’ ένα ασφαλές, σύγχρονο και οικογενειακό περιβάλλον.

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 101 16/3/2009 12:15:12 πμ

Page 102: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

102

επιστολές που λάβαμε

Έλαβον μετά χαράς το προφρόνως αποσταλέν μοι δεύτερον τεύχος του ετησίου επιστημονικού περιοδικού «Αφιέρωμα», εκδόσεως της υμετέρας σχολής και μετ’ ευγνωμοσύνης εκφράζω υμίν τας εγκαρδίους μου ευχαρι-στίας και τας συγχαρητηρίους μου προσρήσεις δια την ωραίαν προσπάθεαν αποτυπώσεως της ιστορικής διαδρομής της πόλεως του Πειραιά.

Πειραιάς, 29 Ιανουαρίου 2008Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ

Το δεύτερο τεύχος της περιοδικής εκδόσεώς σας, με τίτλο «Αφιέρωμα», με όλα τα ερανίσματα που περιέχει, μας πλουτίζει και μας πληροί με γνώ-σεις και ικανοποίηση.

Το όλο εγχείρημα καθίσταται ακόμη σπουδαιότερο, αν αναλογισθεί κα-νείς ότι προέρχεται από σχολείο, το οποίο, μέχρι τώρα, θαυμάζουμε για τις παιδευτικές επιδόσεις του.

Ως Πειραιώτης πολιτικός, νιώθω ιδιαίτερη ικανοποίηση, για την, εν γέ-νει, λειτουργία, αλλά και τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία του σχολείου σας.

Αθήνα, 11 Φεβρουαρίου 2008Αναστάσιος Νεράντζης,

Αντιπρόεδρος της Βουλής

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 102 16/3/2009 12:15:12 πμ

Page 103: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

103

τέχνη δημοσία

Θέλω να συγχαρώ θερμά τη Διεύθυνση, το διδακτικό προσωπικό και κυ-ρίως τους μαθητές και τις μαθήτριες του σχολείου σας για τη δημιουργική διάθεση, την όρεξη και το μεράκι, με το οποίο εργάστηκαν.

Το καλαίσθητο, περιεκτικό και εύληπτο «Αφιέρωμα», που εκπονήσατε, αντανακλά την αγάπη σας για τον Πειραιά και το ενδιαφέρον σας για την ευ-ρύτερη προβολή και ανάδειξή του.

Αθήνα, 12 Φεβρουαρίου 2008Ευριπίδης Στυλιανίδης

Υπουργός Παιδείας

Συγχαρητήρια σ’ όλους τους παράγοντες που συνέβαλαν στην έκδοση και διάθεση του εξαίρετου αυτού έργου, κυρίως όμως στους εκπαιδευτικούς του «Saint-Paul», που με τόσο μεράκι, ζήλο και έμπνευση το δημιούργησαν, και κυρίως στην Ελληνογαλλική Σχολή για τις πρωτοβουλίες και για το πολυε-πίπεδο εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και πολιτισμικό έργου που επιτελεί.

Αθήνα, 5 Μαρτίου 2008Σπύρος Ταλιαδούρος

Υφυπουργός Παιδείας

Συγχαρητήρια! Σας αξίζουν πολλά περισσότερα από τους απλούς φιλό-φρονες λόγους που συνηθίζονται, ως τυπική αναγνώριση στις περιπτώσεις αυτές, των εκδοτικών προσπαθειών που κάνουν οι μαθητές των σχολείων μας υπό την επίβλεψη των καθηγητών τους.

Η σοβαρή ιστορική έρευνα και μελέτη της δημιουργίας και της εξέλιξης των πόλεων και της ζωής τους είναι δύσκολο και επίπονο έργο, ιδίως όταν, δομείται από και κατευθύνεται προς τις εκπαιδευτικές κοινότητες. Στις περι-πτώσεις αυτές, όπως η δική σας, όλα αυτά καταξιώνονται για την ιδιαίτερη παιδευτική τους αξία, αφού, ούτως ή άλλως τα προβλήματα της εποχής μας επιβάλλουν την ανάγκη ύπαρξης ενσυνείδητων και πεπαιδευμένων πολι-τών-δημοτών, ικανών να διδάσκονται κατά πρώτον από την τοπική τους ιστορία.

Αθήνα, 28 Ιανουαρίου 2008Γεώργιος Καλός

π. Βουλευτής Α’ Πειραιώς & Νήσωνπ. Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 103 16/3/2009 12:15:13 πμ

Page 104: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

αφιέρωμα 3

104

Πρόκειται για μια εξαιρετικά πλούσια και εμπεριστατωμένη ιστορική δι-αδρομή, που καταγράφει την γέννηση και τον σχηματισμό της πόλης, την οι-κονομική απογείωση της μέσα από την εκρηκτική ανάπτυξη της ναυτιλίας, του εμπορίου και της βιομηχανίας, αναδεικνύοντας παράλληλα την μοναδι-κή ικανότητα του Πειραιά να αφομοιώνει το πολιτισμικό μωσαϊκό των κα-τοίκων του. Σας εκφράζω τις θερμότατες ευχαριστίες μου και συγχαίρω την Ελληνογαλλική Σχολή για την αξιέπαινη πρωτοβουλία της, που εύχομαι να βρει μιμητές και σε άλλα σχολεία της ελληνικής επικράτειας.

Αθήνα, 7 Φεβρουαρίου 2008Δημήτρης Πλατής

Γενικός Γραμματέας Υπουργείου Παιδείας

Βρήκα την εργασία πρωτότυπη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και συγκινησι-ακά φορτισμένη και για όλα αυτά, θα ήθελα να συγχαρώ όλους όσους συνε-τέλεσαν στη δημιουργία τους και αυτούς που την υπεστήριξαν καθ’ οιονδή-ποτε τρόπο.

Αθήνα, 19 Ιανουαρίου 2008Θύμιος Μ. Μητρόπουλος

Γενικός Γραμματέας Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ)

J’ ai bien reçu le numéro II/07 de votre revue «AFIEROMA». Je tiens à vous féliciter pour la qualité, l’ originalité et la richesse des articles. Quel travail extraordinaire! C’ est une des meilleures publications littéraires que je connaisse. Je vous prie de transmettre à l’ équipe rédactionnelle et aux auteurs des études parues mes compliments.

Παρασκευή, 8 Φεβρουαρίου 2008Γιώργος Στασινάκης

Πρόεδρος Εταιρίας Φίλων Ν. Καζαντζάκη

Η προσπάθεια αυτή τιμά εσάς, την Ελληνογαλλική Σχολή και όλο τον Πειραιά.

Θερμά συγχαρητήρια σε εσάς και τους συνεργάτες σας.Αθήνα, 15 Απριλίου 2008

Τάκης Σ. Κουβάτσος

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 104 16/3/2009 12:15:13 πμ

Page 105: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

τέχνη δημοσία

105

τέχνη δημοσία

Ευχαριστούμε θερμά τις εφημερίδες και τα περιοδικά που μέσα από τις σελίδες τους πρόβαλαν το 2ο τεύχος του περιοδικού «Aφιέρωμα», με αποτέλεσμα αυτό να γίνει γνωστό και να τύχει ευρείας υποδοχής και ανα-γνώρισης.

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τις εφημερίδες: Ελευθεροτυπία, Έθνος, Ελεύθερος Τύπος, Ο Δημότης, Κοινωνική, Νέος Λόγος, Η Φωνή των Πειραιωτών, Η Κοινή Γνώμη και τα περιοδικά: Λιμάνι, Πειραϊκά Γράμματα, Πειραϊκό Ορόσημο και Contact.

Εκφράζουμε τις θερμές ευχαριστίες μας στους χορηγούς του 3ου τεύ-χους του περιοδικού «Αφιέρωμα»:

κ. Μιχάλη Βουρλίδη, απόφοιτο της Σχολής (1963) κ. Αντώνη Κομνηνό, απόφοιτο της Σχολής (1964) κ. Παναγιώτη Κεγγίτση, απόφοιτο της Σχολής (1968)Ευχαριστούμε θερμά τον Σύλλογο Αποφοίτων της Σχολής που στήριξε

ποικιλοτρόπως την παρούσα έκδοση.

ευχαριστίες

Είναι μια ξεχωριστή εργασία που αποδεικνύει τη γνώση, την επιστη-μονική κατάρτιση αλλά και την αγάπη των εκπαιδευτικών για μια πόλη με ιδιαίτερη αξία και σημασία για την ιστορία και της Νεότερης Ελλάδας.

Ευχόμαστε να συνεχιστεί με την ίδια επιτυχία τόσο η εξαιρετική αυτή έκδοση όσο και άλλα σας εγχειρήματα που αποδεικνύουν έμπρακτα τις δυνατότητες της εκπαιδευτικής κοινότητας να παρεμβαίνει ουσιαστικά και καταλυτικά στην πολιτιστική ζωή του τόπου μας.

Αθήνα, 20 Φεβρουαρίου 2008Αθανάσιος Νικολόπουλος

Διευθυντής Διεύθυνσης ΣπουδώνΔ/μιας Εκπαίδευσης

Ολόθερμες ευχαριστίες για το «Αφιέρωμα» και θερμότατα συγχαρητή-ρια για την εκπόνησή του.

Αθήνα, 20 Φεβρουαρίου 2008Α. Στέφος

Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 105 16/3/2009 12:15:13 πμ

Page 106: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

εκπαιδευτική συνεργασία

Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά

“Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ”Γυμνάσιο - Γενικό Λύκειο

Collège SAINT-PAULΧαρ. Τρικούπη 36, 185 36 Πειραιάς

τηλ. 210 451 1954Fax. 210 453 77 21

e-mail: [email protected]

Εκπαιδευτήρια

“ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - BIRDS”Δημοτικό Σχολείο - Νηπιαγωγείο

Δημοτικό: Διστόμου 7-9, 185 32 ΠειραιάςΤηλ.: 210 411 05 95-6, fax: 210 412 84 64Προσχολική εκπαίδευση:Νικοδήμου 2 & Μαβίλη, 185 33 ΠειραιάςΤηλ.: 210 417 33 41, 210 411 98 56,fax: 210 417 34 97www.pedagogiki-birds.gr

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 106 16/3/2009 12:15:13 πμ

Page 107: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 107 16/3/2009 12:15:16 πμ

Page 108: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 108 16/3/2009 12:15:19 πμ

Page 109: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 109 16/3/2009 12:15:22 πμ

Page 110: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 110 16/3/2009 12:15:26 πμ

Page 111: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 111 16/3/2009 12:15:27 πμ

Page 112: Αφιέρωμα-Τέχνη δημοσία

afieroma 11-2008 (CS3) FINAL.indd 112 16/3/2009 12:15:28 πμ