1

2

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΤΑΥΡΑΚΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Τα πετρογε φυρα της Ηπεί ρου

Το «γεφυ ρωμα» της φυ σης με τον Άνθρωπο

Φωτογραφίες : Στράτος Γκόντζος

3

4

Αντί προλο γου

Απο σπασμα απο την ομίλί α της καθηγη τρίας Λαμπρίνη ς Να τσίκα κατα την παρουσί αση του προγρα μματος

Ας ελπίσουμε ότι αυτή η εργασία μας θα αποτελέσει ένα μικρό ερέθισμα προκειμένου να γνωρίσουμε όλοι καλύτερα τον φυσικό μας πλούτο και ειδικότερα το ποτάμιο και παραποτάμιο οικοσύστημα της πατρίδας μας. Να κατανοήσουμε και να αξιολογήσουμε τις αξίες και τις λειτουργίες του ποταμού και της γύρω περιοχής του ,αλλά και την αδιάρρηκτη σχέση της ζωής του Ηπειρώτη με τα ποτάμια της γης του και την πλούσια λαογραφική παράδοσή της.

Στον επίλογο αυτής της παρουσίασης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Θουκυδίδη Παπαγεωργίου για τις αξιόλογες πληροφορίες που μας προσέφερε καθώς και το Στράτο Γκόντζο για το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που μας διέθεσε από το προσωπικό του αρχείο.

Να ευχαριστούμε επίσης όλους τους μαθητές και τους καθηγητές του σχολείου για την ανταπόκρισή τους στις απαιτήσεις του προγράμματος καθώς και τους γονείς των μαθητών μας που μας προσέφεραν πολύτιμη βοήθεια για την τεχνική επεξεργασία και προβολή του οπτικοακουστικού υλικού .

Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εσάς, που παραβρεθήκατε στην σημερινή μας εκδήλωση .Η παρουσία σας εδώ, σε ένα μικρό περιφερικό σχολείο όπως είναι το γυμνάσιο Σταυρακίου να είστε βέβαιοι ότι, μας δίνει ιδιαίτερη χαρά και κουράγιο , για να συνεχίσουμε να κυνηγάμε το όνειρό μας που ταυτίζεται σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, με το όνειρο του νομπελίστα ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη:

«Λίγο ακόμα να δούμε τις αμυγδαλιές ν’ανθίζουν

λίγο ακόμα να σηκωθούμε, λίγο ψηλότερα,

λίγο ψηλότερα….».

5

Μαρία Πουλίζου,μαθήτρια Γ τάξης

Η έκδοση αυτή που παρουσίάζουμε ολοκληρωμένη σήμερα

αποτελεί το αποκρυστάλλωμα μίας ίδίαίτερα απαίτητίκής

εργασίας των μαθητών του Γυμνασίου Σταυρακίου Ιωαννίνων

που είχε ως θέμα:

Τα πετρογέφυρα της Ηπείρου

Το «γεφύρωμα» της φύσης με τον άνθρωπο

Πρόκείταί γία μία συλλογίκή προσπάθεία μαθητών απ’ όλες τίς

τάξείς του σχολείου, η οποία βρήκε την απαίτούμενη

υποστήρίξη καί βοήθεία από την Δίευθύντρία κυρία Σταματία

Λογοθέτη καί τους καθηγητές που συμμετείχαν στο

πρόγραμμα: Λαμπρινή Νάτσικα (υπεύθυνη) ,Γεωργία

Ζιάκκα καί Γιάννη Παπακωνσταντίνου.

Εντάσσεταί στο πλαίσίο του γενίκότερου προγράμματος

Σχολίκών δραστηρίοτήτων καί Περίβαλλοντίκής Αγωγής της

Δ/νσης Δευτεροβάθμίας εκπαίδευσης Νομού Ιωαννίνων, με

στόχο:

Να αναδείξεί την αδίάρρηκτη σχέση του Ηπείρώτη με το

φυσίκό του περίβάλλον καί την αδίάκοπη προσπάθείά του να

«γεφυρώσεί» τίς καθημερίνές του ανάγκες καί επίθυμίες με

την άγρία καί τραχίά μορφολογία του τόπου στον οποίο ζεί,

καθώς επίσης

Να συμβάλεί στην ανάδείξη της πολίτίστίκής μας

κληρονομίάς καί την επανεκτίμηση των αξίών της ,που τόσο

μεγάλη ανάγκη έχουμε σήμερα μέσα σε συνθήκες

ολοκληρωτίκής κατάρρευσης των εθνίκών προτύπων καί των

πολίτίστίκών μας αξίών

Το υλίκό καί οί πληροφορίες που χρησίμοποίήθηκαν

αναζητήθηκαν σε δίάφορες έντυπες εκδόσείς καί το δίαδίκτυο

καθώς καί σε προσωπίκές βίωματίκές εμπείρίες καί επίτόπίες

επίσκέψείς.

6

Μία τέτοία εμπείρία ήταν γία μας η εκπαίδευτίκή εκδρομή που

πραγματοποίήσαμε όλο το σχολείο στο κεντρίκό Ζαγόρί με

σκοπό να γνωρίσουμε από κοντά τα πετρογέφυρα του

Ζαγορίου που αποτελούν ένα εξαίρετίκό δείγμα της λαϊκής

αρχίτεκτονίκής της Ηπείρου.

Πρώτος σταθμός ήταν το γεφύρί του Νούτσου ή Κόκορου που

βρίσκεταί πάνω στον κεντρίκό δρόμο που πάεί γία το

Κουκούλί καί προκαλεί με την ομορφίά του τους περαστίκούς

να σταματήσουν οπωσδήποτε γία να φωτογραφηθούν μαζί

του.

Κοντά στο γεφύρί βρίσκεταί η "σπηλίά του Νταβέλη", που

αποτελούσε καταφύγίο του ληστή Γίώργου Νταβέλη το

καλοκαίρί του 1881, όταν τον κυνηγούσε τούρκίκο

στρατίωτίκό απόσπασμα. Ο νταβέλης απέδωσε τη σωτηρία

του στην Αγία Παρασκευή, επείδή κοντά στο γεφύρί βρίσκεταί

ένα ξωκλήσί της Αγίας Παρασκευής. Γία το λόγο αυτό, ο

ληστής κατασκεύασε το είκόνίσμά της μέσα στη μίκρή σπηλίά.

Επόμενος προορίσμός ήταν το γεφύρί του Πλακίδα ή

Καλογερίκό. Πρόκείταί γία ένα τρίτοξο γεφύρί, από τα

ελάχίστα που δίασώζονταί σε άρίστη κατάσταση, καί μοίάζεί

σαν μία τεράστία απολίθωμένη κάμπία σε αέναη κίνηση

,γεγονός που το κάνεί το δίασημότερο γεφύρί του Ζαγορίου

καί το πίο πολύ- φωτογραφημένο σε όλο τον Ελλαδίκό χώρο

Αμέσως μετά κατευθυνθήκαμε προς τα μονότοξο γεφύρί του

Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη που βρίσκετε στην Καντήλα .

Η Καντήλα είναί ένας επίβλητίκός κοκκίνωπός βράχος πάνω

στον οποίο ακουμπάεί το γεφύρί , που όπως δίαπίστώσαμε

προσφέρεταί καί γία αναρρίχηση .Η παράδοση λέεί ότί στα

1853 ληστές έκλεψαν τίς είκόνες των Αγίων Κωνσταντίνου καί

Ελένης από την εκκλησία της Μπάγίας. Από τότε κάθε βράδυ

της παραμονής της γίορτής των αγίων παρουσίάζονταν μία

τεράστία καντήλα που κρέμονταν από τον βράχο μέχρί το

7

γεφύρί. Όταν οί Κουκουλίώτες βρήκαν κάποτε κρυμμένες

κοντά στο ποτάμί τίς είκόνες ,έκτοτε δεν ξαναεμφανίστηκε η

καντήλα.

Μία ανάσα προτού πάμε στο Καπέσοβο, σταματήσαμε γία να

θαυμάσουμε την υπέροχη θέα της ¨σκάλας του Βραδέτου»

Είναί ένα πετρόχτίστο φίδίσίο γκαλντερίμί τρίάμίσί

χίλίομέτρων, σκαρφαλωμένο στην πλαγίά του βράχου που

συνδέεί το ομώνυμο χωρίό του Ζαγορίου με το ακρίβώς

απέναντί χωρίό το Καπέσοβο

Σωζόμενη μέχρί τίς μέρες μας ακέραίη, η σκάλα του Βραδέτου,

στέκεί αδίάψευστος μάρτυρας μίας τέχνης ξεχωρίστής, δεν

είναί τυχαίο άλλωστε ότί πολλοί την προσομοίάζουν ως μία

μίκρογραφία του Σίνίκού τοίχους της Κίνας.

Τέλος, επίσκεφθήκαμε το ξακουστό Καπέσοβο, ένα υπέροχο

χωρίό του Ζαγορίου που βρίσκεταί σε μίκρή απόσταση από τη

χαράδρα του Βίκου Εκεί, μας περίμενε ο ευγενέστατος καί

καλοσυνάτος κος Θουκυδίδης Παπαγεωργίου που

προσφέρθηκε να μας ξεναγήσεί στο γραφίκό χωρίό του με τα

μίκρά πέτρίνα σοκάκία ,τα παραδοσίακά πετρόχτίστα σπίτία

καί τους ηλίκίωμένους αλλά φίλόξενους κατοίκους του.

Αφού προλάβαμε να ρίξουμε μία γρήγορη ματίά στο

μαγευτίκό τοπίο, ο κος Θουκυδίδης μάς οδήγησε καί μας

ξενάγησε στην Πασχάλείο Σχολή, η οποία ίδρύθηκε από τους

ευεργέτες Κωνσταντίνο καί Παύλο Πασχάλη με δίκές τους

δαπάνες το 1861 καί όπου φίλοξενεί σήμερα εκατοντάδες

συγγράμματα με κορυφαίο ένα από τα 13 σπάνία αντίγραφα

της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου.

Κάπου εδώ η εκδρομή μας έφτασε στο τέλος της. Στο μυαλό

μας έμείναν χαραγμένες οί είκόνες του είδυλλίακού καί

αξέχαστου ηπείρώτίκου τοπίου του Ζαγορίου τίς οποίες

προσπαθήσαμε να τίς μοίραστούμε μαζί σας σήμερα μέσα από

αυτό το βίντεάκί που προβάλαμε .

8

Μελίνα Αναγνώστου ,μαθήτρια της Α τάξης

Πολλοί αναρωτιούνται τι μπορεί να γραφτεί για ένα λιτό κτίσμα

όπως ένα ηπειρωτικό γεφύρι !Στην Ήπειρο όλα είναι λιτά: το

τοπίο, οι άνθρωποι, τα δημιουργήματα τους…

Μία εκδρομή που διοργάνωσε το σχολείο, μας έδωσε την

ευκαιρία, σε εμένα και τους συμμαθητές μου, να δούμε από κοντά

κάποια από τα πιο ξακουστά γεφύρια της Ηπείρου ,αυτά των

Ζαγοροχωρίων.

Οι αιώνες μοιάζουν να μην διάβηκαν τα πετρογέφυρα που

συναντήσαμε. Τα γερά πέτρινα θεμέλια τους αντιστέκονται

επίμονα στις δυνάμεις της φύση. Το κάθε ένα από αυτά με την δική

του ιστορία και προσωπικότητα, ταίριαξε απόλυτα στη θέση του

και πρόσφερε τις υπηρεσίες του για εκατοντάδες χρόνια πριν οι

ανάγκες των κατοίκων αλλάξουν… .Όμως και σήμερα τα

πετρογέφυρα εκπληρώνουν στο έπακρο την υψηλή αποστολή τους,

σαν στυλοβάτες της παράδοσης, συνδέοντας το παρελθόν με το

παρόν αυτού του τόπου.

Να γιατί οι εντυπώσεις μας ήταν απερίγραπτες αυτό το όμορφο

ανοιξιάτικο πρωινό που επισπευτήκαμε το Ζαγόρι. Πόσο μάλλον

τα συναισθήματά μας καθώς γνωρίζαμε τις ομορφιές που κρύβει ο

τόπος μας, η Ήπειρος.

Τα γεφύρια τελικά, εκτός από τη χρησιμότητά τους, με τη γνήσια

ηπειρωτική αισθητική τους αποτελούν πραγματικά κοσμήματα της

Ηπείρου. Διασκορπισμένα σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας,

μεταμορφώνουν το τοπίο σε σκηνή από παραμύθια με νεράιδες

που μαγεύουν τους περαστικούς κρυμμένες πίσω από τα δέντρα.

Δεμένα με θρύλους που προβάλλουν τις μεγάλες δυσκολίες στην

κατασκευή τους, συμβολίζουν τον αιώνιο αγώνα και την αγωνία

του ανθρώπου απέναντι στη φύση!

9

Χρύσα Ζούνη, μαθήτρία Γ τάξης

Μπορεί γία η Μελίνα τα πετρογέφυρα να θυμίζουν σκηνίκό

από παραμύθία με νεράίδες, εγώ πάντως θα σας δίηγηθώ ένα

άλλο παραμύθί στο οποίο πρωταγωνίστής είναί ο Δίάβολος. Τί

λέτε να το πάρεί το ποτάμί;;;

Το Διαβολογέφυρο και το Θεογέφυρο

Ήταν κάποτε λένε ένας πασάς που ανέθεσε στον καλύτερο

τεχνίτη της περίοχής να γεφυρώσεί το ποτάμί, τάζοντας του

πολλά χρήματα, μα συνάμα τον απείλησε πως, αν δεν τα

κατάφερνε θα του έπαίρνε το κεφάλί.

Προσπάθησε με τέχνη ο μάστορας μα δεν μπόρεσε να

στερίώσεί το γεφύρί. Έτσί ανήμπορος καί απελπίσμένος,

περίμενε στην όχθη του ποταμού το τέλος του.

Τότε, ξαφνίκά, παρουσίάστηκε μπροστά του ο δίάβολος που

του ΄ταξε όχί μόνο το χτίσίμο του γεφυρίού, αλλά καί ότί άλλο

ήθελε, αρκεί να του χάρίζε την ψυχή του.

Απελπίσμένος ο μάστορας δέχθηκε, ζήτησε όμως καί του

προεστού τη θυγατέρα γία γυναίκα, χρήματα πολλά γία να

γίνεί πλούσίος καί ακόμη ζήτησε από τον δίάβολο τρία χρόνία

ζωής γία να τα χαρεί όλα τούτα.

Γενναίόδωρος ο δίάβολος του χάρίσε έξί χρόνία ζωής καί το

πράγμα πήρε το δρόμο του…

Όταν γίναν όπως τα ΄παν, ευχαρίστημένος ο …τυχερός

γεφυράς άρχίσε να γλεντάεί τη ζωή του, ώσπου μία μέρα -

αφού είχαν περάσεί τα έξί χρόνία- σηκώθηκε μία τέτοία

ανεμοζάλη, που σκόρπίσε το μάστορα, σκότωσε την γυναίκα

του, γκρέμίσε το σπίτίκό του .Το μόνο που απόμείνε ανέπαφο

ήταν το ….Διαβολογέφυρο.

10

«Διαβολογέφυρο» λοίπόν αποκαλεί ο απλός άνθρωπος τον

κόπο του. Το έργο που κατασκευάστηκε από αυτόν τον ίδίο γία

να δαμάσεί την ορμή του ποταμού .Αντίθετα ένα γίοφύρί που

είχε την τύχη να σκαλίστεί στον βράχο μονάχο του, από την

δίάβρωση των πετρωμάτων , το βάφτίσε «Θεογέφυρο» καί

ήταν καλοδεχούμενο χωρίς καμίά αναστολή.

Ένα τέτοίο φυσίκό γεφύρί υπάρχεί στο Λίθινο (Ζίτσα) καί

γεφυρώνεί τον ποταμό Καλαμά ,σε μία μαγευτίκή περίοχή

,πνίγμένη στο πράσίνο.

Σας ευχαρίστούμε καί σας περίμένουμε αύρίο στην εκδήλωσή

μας.

11

Ιστορικό πλαίσιο

Λένε πως η Ήπειρος πήρε το όνομά της από

το «Άπειρος χώρα». Άπειρος, γιατί για να την

περπατήσει κανείς ήθελε πολύ χρόνο και άλλο τόσο

κόπο. Ήταν τα ψηλά βουνά ,οι απότομες χαράδρες

και τα φαράγγια, τα τόσα ποτάμια, οι χείμαρροι, οι

αμέτρητοι λάκκοι, που καθιστούσαν την

επικοινωνία των Ηπειρωτών αληθινό κατόρθωμα.

Άπειρος λοιπόν η χώρα που ,σιγά-σιγά ,έφτασε στο

σημερινό « Ήπειρος»…..

Αυτό που χαρακτηρίζει τη ζωή της Ηπείρου

και των Ηπειρωτών από τα πολύ παλιά χρόνια είναι

η αποδημία και η μετανάστευση .Το ορεινό και

άγονο έδαφος, το ψυχρό και βροχερό κλίμα και οι

διάφοροι κατακτητές έκαναν αφόρητη τη ζωή των

κατοίκων .

Πολύ περισσότερο στην διάρκεια της Οθωμανικής

κυριαρχίας, η οποία άρχισε το 1430 και ,για το νομό

των Ιωαννίνων, κράτησε 483 ολόκληρα χρόνια,

παρατηρείται μία τάση φυγής ,ιδιαίτερα προς τη

Βενετία, όπου υπήρχαν ήδη εγκατεστημένοι

έμποροι Ηπειρώτες.

Κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα,

βλέπουμε να αναπτύσσεται το εμπόριο σε υψηλό

βαθμό. Έμποροι από τα Γιάννενα ίδρυαν παροικίες

και υποκαταστήματα σε όλα τα κέντρα εμπορίου

της Ιταλίας, στην Αυστρία, Γαλλία, Μάλτα και στην

12

τσαρική Ρωσία .Αργότερα ,ο Αλή Πασάς, που

κυβέρνησε τα Γιάννενα από τα 1788 μέχρι τα

1822,θέλοντας να εδραιώσει το κύρος του απέναντι

στον σουλτάνο, να αυξήσει το πασαλίκι του και να

πλουτίσει εισπράττοντας όλο και περισσότερους

φόρους ,έδωσε ελευθερίες στους Γιαννιώτες και

ιδιαίτερα στους εμπόρους.

Έτσι η Γιαννιώτικη αγορά εξελίχθηκε, σιγά-

σιγά, σε μία από τις πλουσιότερες και μεγαλύτερες

των Βαλκανίων και τα Γιάννενα έγιναν ένα

ισχυρότατο στρατιωτικό, διοικητικό και

διαμετακομιστικό εμπορικό κέντρο.

Γ

Γιάννενα:

Πρώτα στ’ άρματα στα γρόσια και στα ….

Γράμματα

13

Εκτός από τις εμπορικές δραστηριότητες,

αρκετοί από τους εμπορευόμενους εκείνης της

εποχής, ήταν μεγάλοι πατριώτες και φωτισμένοι

άνθρωποι. Από νωρίς κατάλαβαν ότι, δεν αρκεί

μόνο το εμπόριο για να βοηθήσει τους Έλληνες να

απελευθερωθούν από την Οθωμανική σκλαβιά.

Χρειάζεται παράλληλα η ανάπτυξη των γραμμάτων

και ήταν αυτοί που πρώτοι άρχισαν να διακινούν

νέες ιδέες, ιδρύοντας τυπογραφεία και τυπώνοντας

βιβλία.

Ο αέρας της δυτικής αναγέννησης του 16ου

και 17ου αιώνα έπνεε πλέον και στην Ελλάδα. Οι

Γιαννιώτες έμποροι, διανοούμενοι και ευεργέτες,

άρχισαν να ιδρύουν ονομαστές σχολές, όπως ήταν:

Σχολή Επιφανείου Ηγουμένου (1688-1742)

Σχολή Γκιούμα (1672-1725)

Σχολή Μπαλάνειος (1725-1820)

Σχολή Μαρούτσειος (1742-1797)

Σχολή Καπλάνειος (1805-1820)

Σχολή Ζωσιμαία(1828-σήμερα)

Τα σχολεία αυτά, στα οποία δίδαξαν

επιφανείς δάσκαλοι του γένους, ήταν τα φυτώρια

για τους νέους δασκάλους που σκορπίστηκαν και

δίδαξαν τα γράμματα σε όλη την Ελλάδα.

Έτσι τα Γιάννενα του 17ου και 18ου αιώνα,

εκτός από σπουδαίο εμπορικό κέντρο

αναγνωρίζονταν πλέον απ’ όλους ως κοιτίδα και

14

πρωτεύουσα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

δικαιώνοντας επάξια την τιμητική πρωτιά που

διασώζεται μέχρι τις μέρες μας: Γιάννενα,

πρώτα στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα

Το πολιτιστικό αποτύπωμα αυτής της

περιόδου παραμένει ζωντανό και σήμερα, σε

πείσμα των «κρατούντων» που με τις πράξεις τους ή

με τις παραλήψεις τους, φρόντισαν όλα αυτά τα

χρόνια να το εξαφανίσουν, καταδικάζοντας την

Ήπειρο σε παρατεταμένη απομόνωση και

οικονομικό μαρασμό.

Αυτό το «αποτύπωμα» το συναντάει ο

επισκέπτης σε κάθε σπιθαμή της Ηπειρωτικής γης

και ιδιαίτερα στο νομό Ιωαννίνων. Εμείς στα

πλαίσια αυτής της εργασίας θα εστιάσουμε στο

Ζαγόρι και θα αναφερθούμε ενδεικτικά μόνο σε

ορισμένες περιπτώσεις, όπως είναι:

Η Πασχάλειος Σχολή, που βρίσκεται στο Καπέσοβο και ιδρύθηκε το 1861.Αποτέλεσε δωρεά των αδελφών Πασχάλη προκειμένου να λειτουργήσει ως σχολείο του χωριού Στη βιβλιοθήκη της Σχολής μπορεί κανείς να βρει ένα από τα 13 σπάνια αντίγραφα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα σημαντικά συγγράμματα Η Αναγνωστοπούλιος βιβλιοθήκη στο Μεγάλο Πάπιγγο όπου φυλάσσονται πάνω από 1250 τόμοι ξενόγλωσσων , το πλείστον, βιβλίων που ανήκουν στη συλλογή του Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου και είναι εκδόσεις της περιόδου 1750-1906 Το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο στο Μονοδένδρι στο οποίο πραγματοποιούνται

15

εκθέσεις φωτογραφίας και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Λαζαρίδη στο χωριό Κουκούλη .Εδώ εκτίθενται φαρμακευτικά φυτά και βότανα της περιοχής του Ζαγορίου, τα οποία χρησιμοποιούνταν από τους γνωστούς «βικογιατρούς» Πρόκειται για γιατρούς του Ζαγορίου που κατασκεύαζαν θεραπευτικά μαντζούνια από τα φυτά της ευρύτερης περιοχής του Βίκου. Ο Κώστας Λαζαρίδης από το Κουκούλι συνέλεξε από την ευρύτερη περιοχή του Δρυμού,1240 διαφορετικά είδη φυτών, τα οποία ανήκουν στις 96 από τις 149 οικογένειες φυτών παγκοσμίως.

Οδικό δίκτυο και λαϊκή αρχιτεκτονική

Όμως η διεξαγωγή του εμπορίου στο νομό

Ιωαννίνων ήταν αρκετά δύσκολη και πολύωρη,

λόγω των ψηλών βουνών και κυρίως των πολλών

ποταμών, των παραπόταμων και των χειμάρρων, οι

οποίοι έπρεπε να γεφυρωθούν για τον σκοπό αυτό.

Το οδικό δίκτυο δεν ήταν καλό, γιατί το τουρκικό

κράτος δεν διέθετε τα αναγκαία χρήματα.

Αλλά οι «δαιμόνιοι» και προκομμένοι

Ηπειρώτες πήραν την τύχη τους στα χέρια τους. Με

σκληρή και επίπονη εργασία και με χρήματα κυρίως

ντόπιων εμπόρων ευεργετών ,χτίστηκαν αμέτρητα

πέτρινα γεφύρια, στρώθηκαν χιλιόμετρα ολόκληρα

καλντερίμι, καθιστώντας ευκολότερη την

επικοινωνία μεταξύ τους και με τα γειτονικά χωριά.

16

Μπορούσε έτσι ο Ηπειρώτης με περισσότερη

ασφάλεια να κατεβαίνει στα Γιάννενα, να οδηγεί τα

κοπάδια του στα χειμαδιά ή να ταξιδεύει με τα

καραβάνια στο μακρινό Βουκουρέστι, σε όλη την

Βαλκανική, στη Μικρά Ασία.

Όταν μάλιστα το δρομολόγιο ένωνε τόπους με

μεγάλη υψομετρική διαφορά, τότε ήταν

απαραίτητο να κατασκευαστεί «σκάλα»,δηλαδή

ένα ιδιαίτερα φροντισμένο καλντερίμι, που με

διαδοχικά σκαλοπάτια σε έφερνε στον ….υψηλό

προορισμό σου.

Οι σκάλες και τα καλντερίμια

Από την εποχή της

Τουρκοκρατίας υπήρχαν

και λειτουργούσαν στη

Ήπειρο πολλές τέτοιες

σκάλες. Σήμερα σώζονται

ελάχιστες. Μια

φημισμένη σκάλα με

φιδίσιο μονοπάτι που σε

ανέβαζε από τον κάμπο

του Φαναρίου (χωριό

Γλυκή) ψηλά στο Σούλι

ήταν η λεγόμενη σκάλα

της Τζαβέλαινας.

Το όνομά της το πήρε από την θρυλική Μόσχω,

γυναίκα του Λάμπρου και μητέρα του Φώτου

Τζαβέλα από το Σούλι

17

Όσο αφορά την ονοματοθεσία της σκάλας η

παράδοση θέλει την Μόσχω Τζαβέλαινα, που στο

όνομά της προσωποποιούνται όλες οι τραχές

μορφές των γυναικών του Σουλίου, να επιβλέπει και

να καλύπτει αυτή οικονομικά το έργο της

κατασκευής της σκάλας, στο δύσβατο αυτό σημείο,

στις όχθες του ορεινού Αχέροντα, που συνέδεε την

πεδιάδα του Φαναρίου με τα χωριά του Σουλίου .

Μέσα σε τεράστια καλάθια κατέβαιναν τα υλικά

μέχρι το βάθος του φαραγγιού, καθώς και οι

εργάτες και οι κτίστες, που τοποθετούσαν τις

πέτρες, δημιουργώντας έτσι στο κενό τα θεμέλια

μιας πέτρινης κατασκευής πάνω στην οποία

στηρίχτηκε και φάρδυνε το μονοπάτι καθιστώντας

πιο εύκολη την προσπέλαση στο ορεινό και

κακοτράχαλο Σούλι .

Τα μονοπάτι αυτό διασώζεται σε καλή κατάσταση

μέχρι σήμερα μέσα σε ένα απείρου κάλους φυσικό

τοπίο και προσφέρεται για πεζοπορία και αναψυχή

στους φυσιολάτρες που το επισκέπτονται από όλες

τις γωνίες της πατρίδας μας και το εξωτερικό.

Αρκετές σκάλες σώζονται και στο Ζαγόρι, εδώ

μάλιστα είναι κατασκευασμένες με περισσή

φροντίδα και ομορφιά, απόηχοι ενός σημαντικού

πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην περιοχή.

Η σκάλα του Τσεπελόβου είναι μία από τις

σημαντικότερες .Ενώνει το Κουκούλι με την

Μπάγια (Κήποι) χρησιμοποιώντας σαν συνδετικό

κρίκο το γεφύρι του Κοντοδήμου. Άλλη είναι η

18

σκάλα που ενώνει τη Βίτσα με το Κουκούλι.

Περνάει μέσα από τη χαράδρα του Βίκου και

συναντά το περίφημο γεφύρι του Μίσσιου.

Κατασκευασμένη από την Αγγελική Παπάζογλου το

1868 και κόστισε 4.500 γρόσια.

Όλες τους πολυσύχναστες τότε ,έσφυζαν από

ζωή και κίνηση. Σύμφωνα με την παράδοση ,όταν

παντρεύτηκε ο Νούτσος Καραμεσίνης, γενικός

προεστός του Ζαγορίου ,η σκάλα του Τσεπελόβου

πλημμύρισε στον κόσμο, το τραγούδι και τα

μουλάρια.

Η σκάλα του Βραδέτου

Όμως,

η πιο

εντυπωσιακή

η καλύτερη

σκάλα σε

ολόκληρη

την Ήπειρο

και σε όλο

τον Ελλαδικό χώρο ,είναι η σκάλα του Βραδέτου.

Σωζόμενη μέχρι τις μέρες μας ακέραιη,η σκάλα του

Βραδέτου στέκει αδιάψευστος μάρτυρας μιας

τέχνης μοναδικής-γέννημα ανάγκης και υπομονής-

για αυτό και ανεπανάληπτης

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι πολλοί την

προσομοιάζουν σαν μία μικρογραφία του Σινικού

τοίχους της Κίνας !!!

19

Η σκάλα του Βραδέτου επικοινωνεί το ομώνυμο

χωριό του Ζαγορίου που βρίσκεται σε υψόμετρο

1.340 μέτρα με το ακριβώς απέναντι χωριό

Καπέσοβο που στέκει χαμηλότερα στα 1.120 μέτρα.

Η σκάλα όμως έχει να καλύψει όχι μόνο την

υψομετρική διάφορα μεταξύ των δύο αυτών

χωριών ,αλλά πολύ μεγαλύτερη καθώς ,λόγο

μορφολογίας του εδάφους κατεβαίνει χαμηλά στα

890 μέτρα, στη χαράδρα της Μεζαριάς παρακλάδι

του Βίκου, που χωρίζει τα δύο χωριά. Το συνολικό

μήκος της διαδρομής φτάνει τα 3,5 χιλιόμετρα Από

αυτά τα 1500 μέτρα περπατάς από τo Καπέσοβο για

να κατέβεις στο βάθος της χαράδρας .Εκεί συναντάς

δύο πέτρινα θολωτά γεφύρια, το Καπεσωβίτικο

καιτο Βραδετινό και από εκεί ξεκινάει η

καλντεριμωτή σκάλα με τα διαδοχικά πέταλα και

συνολικό μήκος 1200 μέτρα που σε ανεβάζει μέσα

από ένα μοναδικό σε ομορφιά φυσικό τοπίο στο

χωριό Βραδέτο.

Τούτο το επίπονο ανεβοκατέβασμα της σκάλας, με

όλες τις καιρικές συνθήκες- χιόνι, ζέστη ,πάγος -

ήταν μέχρι το 1974 ο μοναδικός τρόπος

επικοινωνίας των Βραδετινών με τον έξω κόσμο.

Τα γεφύρι

Χαρακτηριστικό κτίσμα και εξαιρετικά αξιόλογο

δείγμα της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής της

Ηπείρου αποτελούν τα πέτρινα γεφύρια.

20

Τα γεφύρια κατασκευάστηκαν για λόγους

καθαρά κυκλοφοριακούς.Όλη η περιοχή της

Ηπείρου

διατρέχεται

από ποτάμια,

τα οποία το

χειμώνα

γίνονται πολύ

άγρια και

ορμητικά.

Τα

γεφύρια

συνδέουν

τους οικισμούς μεταξύ τους αλλά και τις γειτονιές

κάθε χωριού με τους χώρους δουλειάς –τα

χωράφια, τα αμπέλια, τα βοσκοτόπια

Όταν οι Ηπειρώτες άρχισαν να ταξιδεύουν και

να μεταφέρουν εμπορεύματα με τα καραβάνια σε

διάφορες χώρες της Ευρώπης, τα γεφύρια ήταν

πλέον απαραίτητα, για την διάβαση των ποταμών.

Αρχικά οι κατασκευές ήταν απλές, ξύλινες. Σταδιακά

και κυρίως από τα μέσα του 18ου αι. και μετά

άρχισαν να γίνονται πέτρινες

Τα γεφύρια

χτίστηκαν

από

συντεχνίες

Ηπειρωτών

μαστόρων

που

κατάγονταν

κυρίως από

τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας, αλλά και από χωριά

21

των Τζουμέρκων –τους κιοπρουλήδες .Κάθε

Καθαρή Δευτέρα οι κιοπρουλήδες ξεκινούσαν, για

να χτίσουν τον κόσμο, όπως έλεγαν, και

επέστρεφαν στα σπίτια τους του Αγ. Δημητρίου,

που άρχιζε ο χειμώνας.

Η πιο κατάλληλη εποχή για το χτίσιμο ενός

γεφυριού ήταν από

τον Αύγουστο και

μετά, που τα νερά των

ποταμών λιγόστευαν

και μπορούσε να γίνει

η θεμελίωση, με

σχετική ασφάλεια. Η

κατάλληλη θέση που

θα έκτιζαν το γεφύρι

ήταν στα σημεία που

το ποτάμι στενεύει

και υπάρχουν πολλά

και στέρεα βράχια.

Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιούσαν ήταν

φυσικά η πέτρα και συγκεκριμένα ο σχιστόλιθος

πέτρωμα που αφθονεί στην περιοχή .Την εξόρυξη

της πέτρας την έκαναν μάστορες ειδικοί γι’ αυτή τη

δουλειά οι νταμαρτζήδες .Την λάσπη που

χρησιμοποιούσαν σαν συνδετική ύλη ανάμεσα από

τις πέτρες την έφτιαχναν οι λασπητζήδες από

ασβέστη, άμμο ,νερό, τριμμένο κεραμίδι και πολλές

φορές χρησιμοποιούσαν τραγόμαλλο και ασπράδια

από αυγά.

Για την κατασκευή του γεφυριού, αρχικά

στήνεται ο ξυλότυπος (σκαλωσιές, καλούπια).Το

22

χτίσιμο ξεκινά ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές

,της βάσης του γεφυριού, και προχωρά σταδιακά

προς την κορυφή διαμορφώνοντας το τόξο. Στην

κορυφή του τόξου τοποθετείται η πέτρα «κλειδί»

Τα γεφύρια διαφέρουν ως προς τη μορφή

τους. Διαφέρουν σε μέγεθος και σε αριθμό τόξων

.Τα τόξα μπορεί να είναι ένα ,δύο, τρία ή

περισσότερα ,ημικυκλικά ή οξυκόρυφα .Εξαρτάται

από το πλάτος του ποταμού , αλλά και από τη

δημιουργικότητα και το ταλέντο του

πρωτομάστορα που ήταν ο αρχηγός και η ψυχή

όλου του ισναφιού .

Το χτίσιμο ενός γεφυριού ήταν δύσκολο έργο .Συχνά

πολλά γεφύρια καταστρέφονταν, είτε από τη

δύναμη του νερού, είτε από κατασκευαστικά λάθη,

και τα έφτιαχναν από την αρχή .Αυτό γεννούσε την

αγωνία και τον φόβο στους μαστόρους, αλλά και

δεισιδαιμονίες διάφορες για στοιχειά και δράκους

που έπρεπε να εξευμενίσουν με κατάλληλες θυσίες

εξιλέωσης . Το γεφύρι της Άρτας για παράδειγμα

είναι ίσως το γνωστότερο απ’ όλα στον Ελλαδικό

χώρο εξαιτίας του θρύλου της θυσίας της γυναίκας

του Πρωτομάστορα ,που είναι συνδεδεμένος μαζί

του.

Τα πιο πολλά και ενδιαφέροντα γεφύρια στο

Ελλαδικό χώρο βρίσκονται στην περιοχή του

Ζαγορίου και κτίστηκαν από Κονιτσιώτες μάστορες

,με χρήματα κυρίως ντόπιων εμπόρων και άλλων

επιφανών ευεργετών που είχαν την ευθύνη για την

συντήρηση τους και για τον λόγο αυτό φέρουν το

όνομά τους.

23

Τα πιο σημαντικά απ’ αυτά είναι:

Του Νούτσου ή Κόκκορου στα διοικητικά όρια των

χωριών Κήποι και Κουκούλι.

Το Καλογερικό ή του Πλακίδα στους Κήπους .Του

Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη επίσης στους Κήπους.Του

Μίσσιου ανάμεσα στη Βίτσα και το Κουκούλι, του

Πετσιώνη στη θέση Ριζιανά μέσα σε ένα άγριο αλλά

επιβλητικό τοπίο των Ζαγορίων, το Παλαιογέφυρο

στη θέση «Στόμιο» στο Τσεπέλοβο ,στους

«Μύλους» στους Κήπους Ζαγορίου και του Καπετάν

Αρκούδα, του Χάτσιου στο Τσεπέλοβο και πολλά

άλλα, εφάμιλλης όμως αισθητικής και

αρχιτεκτονικής αξίας με τα προηγούμενα, που

γεφυρώνουν όλα τον ποταμό Βοϊδομάτη.

Δύο μονότοξα ιστορικά γεφύρια συναντάμε

στην Βωβούσα ,μέσα και έξω από το χωριό που

γεφυρώνουν τον ποταμό Αώο

24

Πέτρίνα γεφύρία στη Βωβούσα

Το γεφύρι της Κόνιτσας

Στο ποταμό Αώο βρίσκονται πολλά περίτεχνα

γεφύρια, κατασκευασμένα από τους ξακουστούς

στην εποχή τους Κονιτσιώτες μαστόρους.

Μοναδικό δείγμα της «Κονιτσιώτικης»

αρχιτεκτονικής που διασώζεται σε άριστη

κατάσταση μέχρι σήμερα είναι το περίφημο γεφύρι

της Κόνιτσας που έχει το μεγαλύτερο τόξο στα

Βαλκάνια και έχει κατασκευαστεί το 1870, από τον

πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζο από την

Πυρσόγιανη.

Η μοναδικότητά του αναφέρεται στο τεράστιο τόξο

του αλλά και στην επιλογή της θέσης του .Εκεί που

ο Αώος στενεύει υπερβολικά κάτω από το

στρίμωγμα της πανύψηλης Γκαμήλας και λίγο πριν

25

ξεχυθεί στην πεδιάδα της Γλιτονιαβίστας .Κάτω από

την κορυφή της καμάρας υπάρχει ένα μικρό

καμπανάκι κρεμασμένο για να προειδοποιεί τους

διερχόμενους για τον κίνδυνο όταν φυσούσε

δυνατός αέρας.

Ενδιαφέρον έχει το περιστατικό κατά την παράδοση

του γεφυριού στο Αλή Πασά των Ιωαννίνων .Ένας

γερμανός μηχανικός, τεχνικός σύμβουλος του Αλή,

έκπληκτος για την πληρότητα του έργου που

αντίκριζε, ρώτησε να μάθει που σπούδασε ο

Πρωτομάστορας γεφυροποιός. Και ο Φρόντζος που

ήταν παρόν με αφέλεια αλλά και σοβαρότητα

αποκρίθηκε……στην Πυρσόγιαννη!!! Έστησε δε

τόσο στέρεα το γεφύρι, που παρά τις

επανειλημμένες προσπάθειες των Τούρκων να το

ανατινάξουν το1913 που έφυγαν, δεν κατάφεραν

ούτε καν να το τραυματίσουν.

26

Η γέφυρα της Κόνίτσας επίσκευαζόμενη το 1913.

(Αρχείο F.Boissonas,παραχώρηση Μίχάλη Πασίάκου,Σαγίάδα)

Το γεφύρι της Πλάκας

Ειδικότερη αναφορά όμως πρέπει να κάνουμε για

το ιστορικό και πολύπαθο γεφύρι της Πλάκας που

βρίσκεται στα Τζουμέρκα και γεφυρώνει τον

Άραχθο ποταμό. Κτίστηκε το1860 πάνω σε

παλιότερο γεφύρι, το οποίο δεν στέριωσε. Το 1863

κτίστηκε καινούργιο ,με Κονιτσιώτη πρωτομάστορα

και χορηγό τον Κατσανοχωρίτη Γιάννη Λούλη, με

κόστος 187.000 γρόσια το οποίο όμως κατέρρευσε

την ημέρα των εγκαινίων του!!! Το 1866 ,κτίστηκε

ξανά με Πραμαντιώτη πρωτομάστορα τον Κώστα

Μπέγκα.

Το γεφύρι της Πλάκας συνδέθηκε ιστορικά με

τον εμφύλιο πόλεμο όπου στο διπλανό χάνι, ο

ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ οι δύο αντίπαλες τότε

αντιστασιακές οργανώσεις υπέγραψαν το

«Πρωτόκολλο της Πλάκας» για την κατάπαυση των

μεταξύ τους εχθροπραξιών.

27

28

Τα γεφύρια στους θρύλους και τις παραδόσεις της

Ηπείρου

Για τον απλό λαϊκό άνθρωπο της Ηπειρωτικής

υπαίθρου το χτίσιμο ενός γεφυριού σήμαινε απ’ την

μία την φιλόδοξη τάση του να εξουσιάσει την φύση

ανοίγοντας έτσι τον δρόμο στην ανάπτυξη και τον

πολιτισμό, και από την άλλη εξέφραζε τις τύψεις

του για τούτη την παρέμβαση και τον φόβο της

εκδίκησης που με σιγουριά κάποτε θα έρθει.

Η αντίφαση αυτή γέννησε ένα σωρό

παραδόσεις, θρύλους, δοξασίες, προλήψεις, που

δεν είναι τίποτε άλλο, παρά απλοϊκές ,σε μορφή

παραμυθιού, προσεγγίσεις του ανεξήγητου.

«Του γιοφυριού της Άρτας»

29

Ο γνωστός και χιλιοτραγουδισμένος θρύλος

εκφράζει στην ουσία τον φόβο και την αγωνία του

πρωτομάστορα για το στέριωμα του γεφυριού.

Σαράντα πέντε μάστοροι κ’ εξήντα

μαθητάδες

Γιοφύρι ν’εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.

Ολιμερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν

- Αν δε στοιχειώσετ’ άνθρωπο γιοφύρι δεν στεριώνει….

Η επιλογή της γυναίκας του πρωτομάστορα που

έπρεπε να θυσιαστεί, αποσκοπεί στην όσο πιο

επώδυνη – κατά την λαϊκή αντίληψη – τιμωρία του

υπεύθυνου, του πρωτομάστορα, αφού είναι αυτός

που τόλμησε να αψηφήσει νόμους αιώνιους, να

εξουσιάσει ανίκητες φυσικές δυνάμεις ,όπως είναι η

ορμή του ποταμού….

Η θυσιασμένη ανθρώπινη ψυχή σαν στοιχειό

πλέον του γεφυριού, θα μπορούσε να κρατάει

μακριά κάθε εχθρό του, να εξιλεώνει τις δαιμονικές

δυνάμεις, τους θεούς των ποταμών οι οποίοι θα

έδιναν έτσι την συγκατάθεσή τους για παρέμβαση

στο χώρο εξουσίας τους .

30

Το Διαβολογέφυρο και το Θεογέφυρο

Ήταν κάποτε λένε ένας πασάς που ανέθεσε

στον καλύτερο τεχνίτη της περιοχής να γεφυρώσει

το ποτάμι, τάζοντας του πολλά, μα συνάμα τον

απείλησε πως, αν δεν τα κατάφερνε θα του έπαιρνε

το κεφάλι.

Προσπάθησε με τέχνη ο μάστορας μα δεν

μπόρεσε να στεριώσει το γεφύρι. Έτσι ανήμπορος,

περίμενε στην όχθη του ποταμού το τέλος του.

Τότε, ξαφνικά, παρουσιάστηκε μπροστά του ο

διάβολος που του ΄ταξε όχι μόνο το χτίσιμο του

γεφυριού, αλλά και ότι άλλο ήθελε, αρκεί να του

χάριζε την ψυχή του.

Απελπισμένος ο μάστορας δέχθηκε, ζήτησε

όμως και του προεστού τη θυγατέρα για γυναίκα,

ζήτησε χρήματα πολλά για να γίνει πλούσιος και

ακόμη τρία χρόνια ζωής για να τα χαρεί όλα τούτα.

Γενναιόδωρος ο διάβολος του χάρισε έξι χρόνια

ζωής και το πράγμα πήρε το δρόμο του…

Όταν γίναν όπως τα ΄παν, ευχαριστημένος ο

…τυχερός γεφυράς άρχισε να γλεντάει τη ζωή του,

ώσπου μία μέρα -αφού είχαν περάσει τα έξι χρόνια-

σηκώθηκε τέτοια ανεμοζάλη, που σκόρπισε το

μάστορα, σκότωσε την γυναίκα του, γκρέμισε το

σπίτι του .Το μόνο που απόμεινε ανέπαφο ήταν το

….Διαβολογέφυρο.

31

Μέσα από την πλοκή του μύθου ,εκφράζεται

ουσιαστικά η σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία

και την ενοχή.

«Διαβολογέφυρο» αποκαλεί ο απλός

άνθρωπος τον κόπο του. Το έργο που

κατασκευάστηκε από αυτόν για να δαμάσει την

ορμή του ποταμού .Αντίθετα ένα γιοφύρι που είχε

την τύχη να σκαλιστεί στον βράχο μονάχο του, από

την διάβρωση των πετρωμάτων , το βάφτισε

«Θεογέφυρο» και ήταν καλοδεχούμενο χωρίς

καμιά αναστολή.

Ένα τέτοιο φυσικό γεφύρι υπάρχει στο Λίθινο

(Ζίτσα) και γεφυρώνει τον ποταμό Καλαμά ,σε μια

μαγευτική περιοχή ,πνιγμένη στο πράσινο.

32

Ζαγορίσιοι θρύλοι και προκαταλήψεις

Μία πρόληψη που διασώζεται μέχρι τα

τελευταία χρόνια στο Ζαγόρι είναι ότι, μία γυναίκα

που ατύχησε στην εγκυμοσύνη της και γέννησε το

παιδί της πεθαμένο κατέβαινε στον πιο κοντινό

ποταμό και από την κορυφή της καμάρας κάποιου

γεφυριού έσπρωχνε και έριχνε στο νερό μία ή και

περισσότερες αρκάδες του (όρθιες πέτρες).Χάρη σε

αυτή την προκατάληψη πολλά γεφύρια της

περιοχής κυριολεκτικά….ξεδοντιάστηκαν.

Στην περίπτωση της Ζαγορίσιας κυράς, έτσι έκφραζε

την λύπη της, πετροβολώντας τον φταίχτη…. Που

δεν ήταν άλλος από τον ποταμό. Τον πανάρχαιο

προστάτη της ευγονίας, που σε αντίθεση με τις

άλλες γυναίκες αυτή την αδίκησε.

Να μείνουμε όμως στο Ζαγόρι για να δούμε πως

ένα στενό και ψηλό γεφύρι όπως είναι του

Κόκκορου στο Κουκούλι, έπαιζε καθοριστικό ρόλο

στο στήσιμο ενός ιδιότυπου λαϊκού δικαστηρίου

33

Ο ηλικιωμένος θυμάται και διηγείται:

Εδώ στου Κόκκορου το γιοφύρι, όχι το σημερινό, το

παλαιότερο, ήταν έτσι φτιαγμένο, που το

χρησιμοποιούσαν για να τιμωρούν τους

ζωοκλέφτες: όταν έναν τον υποψιάζονταν, ή τον

έπιαναν να κλέβει ζώα, κι΄ αυτός διαμαρτύρονταν

ότι είναι αθώος του έλεγαν: « Πάρε αυτή τη γίδα,

βάλτη στον ώμο και πέρνα από ΄δω να πας

πέρα».Αλλά να είναι το γιοφύρι πλημμυρισμένο!

Αν περνούσε με τη γίδα, ήταν αθώος, ήταν απόδειξη

.Όσοι όμως πνίγονταν, ήταν ένοχοι. Γι αυτό

τιμωριούνταν….»

Η « στοιχειωμένη»

Η επόμενη εικόνα εστιάζει σ’ ένα «ψίκι», σε

μία γαμήλια πομπή πολύ συνηθισμένη στο Ζαγόρι

μέχρι σήμερα. Όταν αυτή έφτανε μπροστά σ’ ένα

γεφύρι, οι οργανοπαίκτες σταματούσαν το

τραγούδι, η νύφη και ο γαμπρός ξεπέζευαν από τα

άλογα, το ίδιο και οι καλεσμένοι, κι έτσι σιωπηλοί

,και κατηφείς περνούσαν σιγά- σιγά απέναντι στην

άλλη όχθη.

Πίστευαν ότι αν δεν τηρούσαν τούτο το έθιμο,

η «στοιχειωμένη» θα ζήλευε και θα παράταγε το

κράτημα. Θ’ άρχιζε τα βογγητά, μπορεί και τον

χορό, κι’ έτσι το γεφύρι θα ΄τριζε, μπορεί και να

σωριάζονταν μέσα στο νερό….

Γι αυτό δεν έπρεπε να την προκαλέσουν.

34

Η «καντήλα»

Το γεφύρι του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη «ακουμπάει» σε έναν βράχο που ονομάζεται «Καντήλα» και χρωστάει το όνομά του στον παρακάτω μύθο

Στα 1853, ληστές έκαψαν την εκκλησία της Μπάγιας (Κήπων) και έκλεψαν τις εικόνες της .Ανάμεσα στις εικόνες ήταν κι αυτή του Αγίου Κων/νου και της Αγίας Ελένης. Από τότε, κάθε βράδυ της παραμονής της γιορτής των Αγίων, παρουσιάζονταν μια μεγάλη καντήλα, κρεμασμένη από τον βράχο μέχρι το γεφύρι. Τελικά οι Κουκουλιώτες βρήκαν τις εικόνες κρυμμένες κοντά στο ποτάμι και από τότε σταμάτησε να εμφανίζεται και η καντήλα.

35

36

Τα μπουλούκια των μαστόρων της πέτρας Οι πρωτομάστορες, όπως ονομάζονται οι λαϊκοί εκείνοι αρχιτέκτονες, ήταν άνθρωποι απλοί, χωρίς επιστημονικές γνώσεις, είχαν όμως την ευφυΐα και κατόρθωναν να επιλύουν δύσκολα στατικά προβλήματα, για τα οποία σήμερα θα χρειαζόταν ειδική επιστημονική μελέτη. Είχαν επίσης, έμφυτη την αρμονία και το μέτρο όπως κάθε καλλιτέχνης και απόλυτο σεβασμό στη φύση. Η καταγωγή τους ήταν από συγκεκριμένες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, με την Ήπειρο να κατέχει τα πρωτεία στην ανάδειξη των φημισμένων αυτών μαστόρων. Στο νομό Ιωαννίνων συγκεντρώνονται 1. στα μαστοροχώρια της Κόνιτσας όπως είναι: Πυρσόγιαννη, Βούρμπιανη, Χιονιάδες ,Πύργος (Στράτσιανη),Καστάνιανη, Δροσοπηγή(Κάντσικο), Πλαγιά(Ζέρμα), Ασημοχώρι, Κεράσοβο, Μόλιστα Γαναδιό, κ.α και 2. στα μαστοροχώρια των Τζουμέρκων όπως είναι: Πράμαντα,Άγναντα,Ραφταναίοι,Χουλιαράδες,Μιχαλίτσι,κ.α. Η αξία της τέχνης τους και ο θαυμασμός για τα πέτρινα κομψοτεχνήματα τους δεν περιορίζεται στα όρια της ιδιαίτερης πατρίδας τους ,αλλά απλώνεται σε ολόκληρη την Βαλκανική και όχι μόνο.

Ηπειρώτες μαστόρους της πέτρας συναντάμε στα παράλια της Τουρκίας ,στη Κωνσταντινούπολη, στη Γαλλία, στη Ρωσία, στην Περσία, στην Αίγυπτο, στο Σουδάν, στην Αιθιοπία, στο Κονγκό και στην μακρινή Αμερική. Το παρακάτω ευτράπελο που διασώζεται μέχρι σήμερα είναι ενδεικτικό για το τεράστιο κύρος των Πυρσογιανιτών μαστόρων αλλά και τον ανταγωνισμό που αναπτύσσονταν ανάμεσα στις τοπικές συντεχνίες. Ρωτάει λέει ο Δεσπότης- εξεταστής έναν υποψήφιο για χειροτονία παππά: -Ποιος έκτισε παιδί μου τον κόσμο; Κι αυτός αυθορμήτως αποκρίνεται: -Οι Πυρσογιαννίτες Δέσποτά μου ,βοήθησαν όμως

και οι Βουρμπιανίτες… κουβαλώντας τη λάσπη!!!

37

-

Ο

ι

Π

υ

ρ

σ

ο

γ

ι

α

ν

ν

ί

τ

ε

ς

Δ

έ

σ

π

ο

τ

ά

μ

ο

υ

,

β

ο

ή

θ

η

σ

ω

ς

κ

38

Κουδαρίτικα ή Κουδαραιϊκα

Η συνθηματική γλώσσα των μαστόρων

Ένα πολύ ιδιαίτερο στοιχείο των μαστόρων ήταν η

μυστική, συνθηματική γλώσσα την οποία έφτιαχναν,

χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους και μετέδιδαν από

γενιά σε γενιά. Η γενεσιουργός αιτία αυτού του

τρόπου επικοινωνίας ανάγεται στην φτώχεια και την

ανάγκη των ανθρώπων αυτών να εξασφαλίσουν τα

απαραίτητα για την επιβίωση της οικογένειας μέσα

σε μικρό χρονικό διάστημα και κάτω από δύσκολες

συνθήκες. Η εργασία τους αποτελούσε το μοναδικό

μέσο συντήρησης των οικογενειών τους - γυναίκες,

παιδιά, γονείς, γέροι, άρρωστοι- συνεπώς αυτή

έπρεπε να προστατευθεί, να παραμείνει δηλαδή

γνωστή η τέχνη ανάμεσα στην ομάδα, στην

συντεχνία. Να μη μαθευτούν τα μυστικά σε πολλούς

και διεκδικήσουν περισσότεροι τη δουλειά. Η

μυστική επαγγελματική γλώσσα δικαιολογεί και την

εξειδίκευση ενός ολόκληρου χωριού στο επάγγελμα

του μάστορα - χτίστη (έτσι μόνο μπορούσε να

παραμένει μυστική η γλώσσα).

Η ανάγκη λοιπόν των μαστόρων να

επικοινωνούν μυστικά μεταξύ τους, δίχως να

επιτρέπουν σε κάποιον έξω από το συνάφι να

διεισδύσει στα μυστικά της δουλειάς τους οδήγησε

στη δημιουργία συντεχνιακών διαλέκτων - τα

κουδαρίτικα ή κουδαραίϊκα.

Μία σοβαρή και αξιόλογη προσπάθεια καταγραφής

των «κουδαρίτικων των Χουλιαροχωριτών» των

Τζουμέρκων έγινε από των αείμνηστο Καθηγητή του

διδασκαλείου Ιωαννινων Χρίστο.Ι.Σούλη καθώς

και από τον Δ .Σάρρο

Στo χωριό Πυρσόγιαννη της Κόνιτσας, λειτουργεί το

Εθνολογικό Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων. Στο

μουσείο αυτό υπάρχει σπάνιο υλικό από την

καθημερινή ζωή των μαστόρων, τις συνθήκες της

δουλειάς τους και τα ταξίδια τους. Υπάρχουν επίσης

πάνω από 2.000 αποτυπώσεις, σχέδια και

φωτογραφίες των κατασκευών από όλη την Ελλάδα

και το εξωτερικό.

39

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από

τους Τούρκους, το 1821, το Ελληνικό κράτος ίδρυσε

σχολές και πανεπιστήμια. Οι αρχιτέκτονες

επιστήμονες πλέον πειραματίζονται σε καινούργια

υλικά. Με τη νέα τεχνολογία τα γεφύρια χτίζονται

τεράστια, για να διευκολύνουν και να αντέχουν την

κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Φυσικό είναι το

ατσάλι και το τσιμέντο να αντικαταστήσουν την

πέτρα και τη λάσπη.

Όλα τα παλιά πέτρινα γεφύρια έκλεισαν τον

κύκλο τους. Όσα άντεξαν στα ορμητικά νερά και στο

χρόνο στέκονται μάρτυρες της ιστορίας και του

πολιτισμού αυτού του τόπου. Είναι από τα πιο

όμορφα δείγματα της Ελληνικής λαϊκής

αρχιτεκτονικής, η οποία μαζί με τους άλλους τομείς

της λαϊκής μας τέχνης στα Γιάννενα έφτασε στο

αποκορύφωμα της στο τέλος του 18ου και αρχές του

19ου αιώνα.

…

40

41

42

43

44

45

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σπύρος Μαντάς, ΤΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΓΕΦΥΡΙΑ

Νίτσα Συνίκη – Παπακώστα,ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ

Περίφέρεία Ηπείρου,Τα Πετρογίόφυρα της

Ηπείρου

Βασίλης Νίτσίάκος,Η Κόνίτσα καί τα χωρίά της

Θωμάς Ζίώγας, ΚΟΥΔΑΡΙΤΙΚΑ

Αργύρης Πετρονώτης-Βασίλης Παπαγεωργίου,

ΜΑΣΤΟΡΟΙ ΧΤΙΣΤΕΣ

Τα Πέτρίνα γεφύρία της Ηπείρου, Πανεπίστήμίο

Ιωαννίνων

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑΣ,

ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΤΟΞΩΤΑ ΓΕΦΥΡΙΑΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ