Ιώσεις και Παραγωγή Υγιούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού...

Θεοδώ

ραΚ

απαρή-Ησαΐα

ΙώειςκαιΠ

αραγωγή

ΥγιούςΠολλαπλασιαστικού

Υλικού

Πυρηνοκάρπω

νστην

Κύπρο

2010

1.Cover-new:Layout 1 11/5/10 9:42 AM

Θεοδώρα Καπαρή-Ησαΐα

Ιώσεις και Παραγωγή Υγιούς ΠολλαπλασιαστικούΥλικού Πυρηνοκάρπων στην Κύπρο

Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών Ίδρυµα Προώθησης Έρευνας

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:29 PM Page i

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page ii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι 21EI∆Η ΚΑΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΚΑΙ ΑΜΥΓ∆ΑΛΙΩΝ

ΣΤΗΝ KYΠΡΟ

1. Χρυσοµηλιά ή Bερικοκιά (Prunus armeniaca L.) 21

2. ∆αµασκηνιά (Prunus domestica L.) 28

3. Ροδακινιά (Prunus persica L.) 36

4. Νεκταρινιά (Prunus persica nectarina) 40

5. Κερασιά (Prunus avium L.) 44

6. Αµυγδαλιά (Prunus amygdalus L.) 48

iii

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page iii

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 57ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ

1. Κυριότερες ιώσεις πυρηνοκάρπων 58

2. Ιώσεις πυρηνοκάρπων που παρουσιάζουν µικρή σηµασία

για τα πυρηνόκαρπα της Κύπρου 66

3. Συναφείς ασθένειες που οφείλονται σε φυτοπλάσµατα και ιοειδή 68

4. Ιολογικές ασθένειες µικρής σηµασίας για τα πυρηνόκαρπα που

προσβάλλουν κυρίως άλλα είδη φυτών 69

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 73ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΓΙΑ ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

1. Eπισκόπηση για τις ιώσεις που επηρεάζουν τις καλλιέργειες δαµασκηνιάς,

χρυσοµηλιάς, νεκταρινιάς, ροδακινιάς και κερασιάς 73

2. Επισκόπηση για τις ιώσεις που επηρεάζουν τις καλλιέργειες αµυγδαλιάς 85

iv

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page iv

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 89ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ (ΦΥΛΩΝ)

ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ∆ΑΜΑΣΚΗΝΙΑΣ (Plum pox virus, PPV)ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

1. Μοριακά χαρακτηριστικά και στελέχη (φυλές) του ιού PPV 94

2. Μεθοδολογία ταυτοποίησης και διαχωρισµού στελεχών του ιού PPV 95

3. Ανοσοενζυµική δοκιµή έµµεσου διπλού αντισώµατος (DASI-ELISA) 98

4. Μοριακές δοκιµές 101

5. Αποτελέσµατα ορολογικών και µοριακών δοκιµών για την ταυτοποίηση

και το διαχωρισµό των στελεχών του ιού PPV 111

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 117ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΠΡΟΣ

ΕΞΥΓΙΑΝΣΗ ΚΑΙ ΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

1. Συλλογή µητρικού υλικού 1172. Ιολογικός έλεγχος των µητρικών δένδρων 1193. Νέα µέθοδος βιολογικής ανίχνευσης ιών πυρηνοκάρπων σε φυτά

δείκτες GF 305 in vitro 120

v

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page v

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 129ΜΕΡΙΣΤΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΙΝ VITRO

1. Μεριστωµατική καλλιέργεια in vitro των διαφόρων

ειδών πυρηνοκάρπων 130

2. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro των διαφόρων

ειδών πυρηνοκάρπων 136

3. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro (υποκείµενο/σπορόφυτο) 137

4. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro (υποκείµενο/βλαστός) 138

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 143IN VIVO ΠΡΟΒΑΣΙΚΗ ΦΥΤΕΙΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 147ΣΥΖΗΤΗΣΗ/ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ / ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 150

vi

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page vi

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page vii

2.Periexom:Layout 1 11/8/10 1:30 PM Page viii

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού Πυρηνοκάρπων, απαλλαγµένου

από ιολογικές και συναφείς ασθένειες, είναι πολύ σηµαντική και αποτελεί τη

βάση για δηµιουργία βιώσιµων και παραγωγικών καλλιεργειών.

Κατά την περίοδο 2006-2009 διεξήχθη στο Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών

(ΙΓΕ), µε χρηµατοδότηση του Ιδρύµατος Προώθησης Έρευνας (ΙΠΕ), το

ερευνητικό έργο «ΠΥΡΗΝΕΣ» ΑΕΙΦΟ/0506/01, που είχε σαν κύριο στόχο την

εξυγίανση και παραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού ποικιλιών ή/και

κλώνων πυρηνοκάρπων.

Η παρούσα έκδοση παρουσιάζει συγκεντρωµένα τα αποτελέσµατα και τα

συµπεράσµατα που εξήχθηκαν µετά την εφαρµογή αυτού του ερευνητικού

έργου.

Κύριοι συντελεστές του έργου ήταν η Αναστασία Κυριακού που είχε µέρος

της ευθύνης του ιολογικού ελέγχου, ο Ιωάννης Γαβριήλ που είχε την ευθύνη

των επισκοπήσεων, ο Λάµπρος Παπαγιάννης που είχε την ευθύνη για την

µοριακή εργαστηριακή διάγνωση των ιών και ιοειδών, ο Στέλιος Σαµουήλ και

ο Τεύκρος Ιακωβίδης. Σηµαντική ήταν η συνεισφορά της Tzvetana Hvarleva,

από το AgroBioInstitute Βουλγαρίας, που είχε την ευθύνη για την Μοριακή

1

3.Prologos:Layout 1 11/8/10 12:30 PM Page 1

Ταυτοποίηση των πυρηνοκάρπων. O Ανδρέας Χατζηνικολής είχε την ευθύνη

της εγκατάστασης των δενδρυλλίων στην Προβασική Φυτεία και η Άρτεµις

Χατζηνικολή είχε την τεχνική ευθύνη για την εργαστηριακή εργασία διάγνωσης

των ιώσεων.

Η Κατερίνα Καρή και ο Λεωνίδας Αντωνίου από το Ίδρυµα Προώθησης Έρευνας,

είχαν την ευθύνη για τον έλεγχο του ερευνητικού έργου.

Την στοιχειοθέτηση του κειµένου και τον σχεδιασµό του εξωφύλλου επιµελήθηκε

η Ξένια Ευριπίδου.


2

3.Prologos:Layout 1 11/8/10 12:30 PM Page 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η καλλιέργεια των πυρηνοκάρπων είναι πολύ σηµαντική για την Κυπριακή

γεωργία, και αφορά τις αµυγδαλιές, νεκταρινιές, ροδακινιές, βερικοκιές, δα-

µασκηνιές και κερασιές που καλλιεργούνται σε ορεινές, ηµιορεινές αλλά και

πεδινές περιοχές.

Ένα σοβαρό πρόβληµα που αντιµετωπίζει σήµερα η καλλιέργεια είναι η προσβολή

από ιολογικές και συναφείς ασθένειες, όπως η ευλογιά ή σιάρκα (PPV), η νεκρω-

τική δακτυλιωτή κηλίδωση της δαµασκηνιάς (PNRSV), κ.ά. Για καθορισµό του

βαθµού προσβολής για τις πέντε κυριότερες ιώσεις των πυρηνοκάρπων διενεργή-

θηκε επισκόπηση σε φυτείες πυρηνοκάρπων της Κύπρου για τις ιώσεις που επη-

ρεάζουν τις καλλιέργειες ροδακινιάς, νεκταρινιάς, δαµασκηνιάς, χρυσοµηλιάς

(βερικοκιάς) και κερασιάς στην Κύπρο, καθώς και της αµυγδαλιάς. Κατά την επι-

σκόπηση συνελέγησαν δείγµατα από όλα τα είδη και ποικιλίες εκάστης φυτείας. Ο

έλεγχος των δειγµάτων πραγµατοποιήθηκε µε την ανοσοενζυµική µέθοδο ELISA

και την χρήση πολυκλωνικών αντισωµάτων για την ανίχνευση των ιών της ευλο-

γιάς της δαµασκηνιάς (Plum pox virus, PPV), της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλί-

δωσης των πυρηνοκάρπων (Prunus necrotic ringspot virus, PNRSV), του νανισµού

των πυρηνοκάρπων (Prune dwarf virus, PDV), της χλωρωτικής κηλίδωσης των

3

4.Perilipsi:Layout 1 11/8/10 12:31 PM Page 3

4

φύλλων της µηλιάς (Apple chlorotic leafspot virus, ACLSV) και του µωσαϊκού

της µηλιάς (Apple mosaic virus, ApMV). Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι ο PDV είναι

ευρέως διαδεδοµένος µε ποσοστό 39,85% και ακολουθεί µε ποσοστό 14,77% ο

PNRSV. Ο PPV είναι διαδεδοµένος σε ποσοστό 6,01%, ενώ ο ACLSV είναι διαδε-

δοµένος σε ποσοστό 4,34%. Σε µικρότερο ποσοστό, 0,63%, εντοπίστηκε ο ApMV.

Αναφορικά µε την καλλιέργεια αµυγδαλιάς συλλέγηκαν συνολικά 595 δείγ-

µατα και ο έλεγχος των δειγµάτων πραγµατοποιήθηκε µε την ανοσοενζυµική

δοκιµή ELISA και τη χρήση πολυκλωνικών αντισωµάτων για την ανίχνευση

των ιών της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης των πυρηνοκάρπων (Prunus

necrotic ring spot virus, PNRSV), του νανισµού των πυρηνοκάρπων (Prune

dwarf virus, PDV), καθώς και του ιού της ευλογιάς της δαµασκηνιάς (Plum

pox virus, PPV). Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι οι δύο πρώτες ιώσεις είναι ευ-

ρέως διαδεδοµένες στην Κύπρο. Συγκεκριµένα, ο PNRSV είναι διαδεδοµένος

σε ποσοστό 53,78 %, ενώ ο PDV σε ποσοστό 26,89 %.

Ο σηµαντικότερος τρόπος αντιµετώπισης των ασθενειών αυτών είναι η χρήση

υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού κατά την εγκατάσταση νέων φυτειών ή επα-

νεµβολιασµό παλαιότερων απηλλαγµένων από ιολογικές ασθένειες. Κύριος

στόχος του ερευνητικού έργου ήταν η δηµιουργία µιας Προβασικής Φυτείας

Υγιούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού Πυρηνοκάρπων που θα αποτελεί τον πυ-

ρήνα παραγωγής και διάθεσης υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού στους γε-


5

ωργούς και φυτωριούχους της Κύπρου. Η Προβασική αυτή Φυτεία εγκατα-

στάθηκε σε εντοµοστεγές δικτυοκήπιο στο Ζύγι, ενώ παράλληλα κατασκευά-

στηκε νέο εντοµοστεγές δικτυοκήπιο στον Σαϊττά που θα αποτελέσει την νέα

Προβασική Φυτεία. Ταυτόχρονα, συνελέγη υλικό από τα δένδρύλλια της Προ-

βασικής Φυτείας, έχει εξαχθεί το DNA των και διεξάχθηκε µοριακή ταυτο-

ποίηση ώστε να διευκρινιστεί και η µοριακή ταυτότητα των ειδών, ποικιλιών

και κλώνων πυρηνοκάρπων της Προβασικής Φυτείας. Επιπρόσθετα, πολλα-

πλασιαστικό υλικό που προέρχεται από τα µητρικά δένδρα πυρηνοκάρπων που

βρέθηκε υγιές καλλιεργήθηκε in vitro, ώστε να δηµιουργηθεί µια νέα in vitro

Προβασική Φυτεία.

Άρχισε η εξυγίανση του µητρικού υλικού πυρηνοκάρπων που προέρχεται από

υπάρχουσα συλλογή αξιόλογων τοπικών και εισαγοµένων δένδρων που βρέ-

θηκαν προσβεβληµένα µε ιολογικές ασθένειες και από τοπικές ποικιλίες ή/και

κλώνους αµυγδαλιάς, βερικοκιάς και φορµόζας που συνελέγηκαν στα πλαίσια

του έργου.

Το υγιές υλικό πυρηνοκάρπων που παράγεται µε µεριστωµατική καλλιέργεια

ή/και µικροεµβολιασµό in vitro, θα ελεγχθεί µε µοριακές η/και ορολογικές τε-

χνικές ανίχνευσης ασθενειών (PCR, RT-PCR, ELISA) και τα νέα δενδρύλλια

που θα παραχθούν και θα είναι απηλλαγµένα από ασθένεις θα εγκατασταθούν

στην Προβασική Φυτεία.


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από προηγούµενη έρευνα που διεξήχθη στην Κύπρο εντοπίστηκαν ιολογικές και

συναφείς ασθένειες των πυρηνοκάρπων, όπως, ο ιός της ευλογιάς (PPV), ο ιός του

νανισµού των πυρηνοκάρπων (PDV), ο ιός της δακτυλιωτής κηλίδωσης της δαµα-

σκηνιάς (PNRSV), ο ιός του µωσαϊκού της µηλιάς (ApMV) καθώς και το ιοειδές

Hop stunt viroid (HSVd). Για αντιµετώπιση κυρίως της ευλογιάς, που εντοπίστηκε

το 1985, δηµιουργήθηκε µια υπαίθρια Βασική Φυτεία πυρηνοκάρπων που περι-

λαµβάνει 80 ποικιλίες που εισήχθηκαν κυρίως από το εξωτερικό. Οι ποικιλίες αυτές

ελέγχονται για τις κυριότερες ιώσεις (PPV και PNRSV), αλλά µερικά δένδρα βρέ-

θηκαν προσβεβληµένα µε ιοειδή και άλλες ιολογικές ασθένειες που µεταδίδονται

µε έντοµα ή γυρεόκοκκους (Gabriel, 1998).Οι ιολογικές και συναφείς ασθένειες δεν καταπολεµούνται ή θεραπεύονται µεχηµικά ή άλλα µέσα. Εποµένως, αν ένα ιωµένο δένδρο εγκατασταθεί σε µια φυτείααποτελεί πηγή µόλυνσης και για άλλα δένδρα, αφού όλες οι ιώσεις µεταδίδονται µεπολλαπλασιαστικό υλικό ενώ µερικές µεταδίδονται και µε άλλους τρόπους, όπωςµε έντοµα, ακάρεα, γύρη, κ.ά. (Diekman and Putter, 1996). Για αντιµετώπιση τωνιολογικών ασθενειών των πυρηνοκάρπων λειτουργούν σε πολλές χώρες παραγωγήςτους, όπως οι ΗΠΑ, η Ιταλία και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, προγράµµατα γιαπαραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού (Rowhani et al., 2005; Di Terlizzi et

7

5.Eisagoge:Layout 1 11/8/10 12:34 PM Page 7

al., 1998). Το πολλαπλασιαστικό υλικό που διατίθεται στους παραγωγούς µιαςχώρας ή εξάγεται και σε άλλες χώρες, ελέγχεται µε διάφορες µεθόδους γιαιολογικές και συναφείς ασθένειες. Ακολουθεί η εξυγίανση του υλικού µεθερµοθεραπεία και µεριστωµατική καλλιέργεια και ακολούθως το υγιές υλικόπολλαπλασιάζεται περαιτέρω και διαφυλάσσεται σε ειδικές Προβασικές Φυτείες,οι οποίες αποτελούν τον πυρήνα παραγωγής και διάδοσης υγιούςπολλαπλασιαστικού υλικού για την εγκατάσταση νέων φυτειών ή ανανέωσηπαλαιότερων που είναι απαλλαγµένες από ασθένειες. Οι κανονισµοί που πρέπει ναακολουθούνται για την παραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικούπυρηνοκάρπων καθορίζονται από τον Ευρωµεσογειακό ΟργανισµόΦυτοπροστασίας, EPPO (EPPO Standards, 2006), και τοπικούς κανονισµούς. Τοπαρόν ερευνητικό έργο στόχευε στην εξυγίανση πολλαπλασιαστικού υλικούπυρηνοκάρπων που υπάρχει σήµερα στην Κύπρο και είναι προσβεβληµένο µειολογικές ή/και συναφείς ασθένειες. Το υλικό αυτό προέρχεται είτε από εισαγωγέςαπό το εξωτερικό που έγιναν κατά τα προηγούµενα χρόνια είτε από παραδοσιακέςτοπικές ποικιλίες.Κυριότερος στόχος του παρόντος έργου ήταν η δηµιουργία µιας ΠροβασικήςΦυτείας Υγιούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού Πυρηνοκάρπων που θα αποτελεί τονπυρήνα παραγωγής και διάθεσης υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού στουςγεωργούς και φυτωριούχους της Κύπρου.

8


Άλλοι στόχοι του έργου ήταν οι ακόλουθοι:

1. Συλλογή αξιόλογων ποικιλιών ή/και κλώνων πυρηνοκάρπων της

Κύπρου.

2. ∆ιαφύλαξη του γενετικού υλικού πυρηνοκάρπων της Κύπρου.

3. Παραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού πυρηνοκάρπων.

4. ∆ηµιουργία in vitro Προβασικής Φυτείας υγιούς πολλαπλασιαστικού

υλικού πυρηνοκάρπων.

5. Εξεύρεση τρόπων αντιµετώπισης των ιολογικών και συναφών

ασθενειών.

6. ∆ηµιουργία Ηλεκτρονικής Βάσης ∆εδοµένων για το υγιές υλικό των

πυρηνοκάρπων στην Κύπρο.

7. Ανάπτυξη τεχνογνωσίας για µεριστωµατικό πολλαπλασιασµό

πυρηνοκάρπων.

8. Εξεύρεση του καλύτερου θρεπτικού υποστρώµατος για καλλιέργεια

και ανάπτυξη µεριστωµάτων των διαφόρων ειδών πυρηνοκάρπων in

vitro.

9. Εξεύρεση των βέλτιστων συνθηκών φωτισµού και θερµοκρασίας για

παραγωγή των διαφόρων ειδών πυρηνοκάρπων από µερίστωµα in

vitro.

9


10. Ανάπτυξη τεχνογνωσίας για µικροεµβολιασµό πυρηνοκάρπων.

11. Σύγκριση των δύο µεθόδων παραγωγής πυρηνοκάρπων από

µερίστωµα (µε µεριστωµατική καλλιέργεια και µε µικροεµβολιασµό

in vitro).

12. Βελτιστοποίηση των µεθόδων διάγνωσης ιολογικών ασθενειών


13. Βελτιστοποίηση των µεθόδων µοριακής ταυτοποίησης


14. Σύγκριση σε µοριακό επίπεδο των ειδών, ποικιλιών και κλώνων

πυρηνοκάρπων που υπάρχουν στην Κύπρο µε τα αντίστοιχα άλλων

χωρών.

15. Ανάπτυξη µοντέλου παραγωγής υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού


16. Ανάπτυξη µεθόδου διάγνωσης ιολογικών ασθενειών µε χρήση φυτών

δεικτών in vitro.

Το ερευνητικό έργο αποτελείται από 12 ∆έσµες εργασίας που φαίνονται και

περιγράφονται πιο κάτω.

10


∆Ε1. Μητρικό υλικό πυρηνοκάρπων προς εξυγίανση

Σαν µητρικό υλικό χρησιµοποιήθηκε υλικό που προερχόταν από υπάρχουσες

υπαίθριες Μητρικές Φυτείες της Κύπρου που διατηρεί το Τµήµα Γεωργίας. Οι

φυτείες αυτές περιλαµβάνουν είδη και ποικιλίες πυρηνοκάρπων που εισήχθηκαν

από την Γαλλία και τις ΗΠΑ, καθώς και µερικές τοπικές ποικιλίες. Ορισµένα

δένδρα των φυτειών αυτών βρέθηκαν προσβεβληµένα µε ιοειδή ή/και άλλες ιώσεις

(Gabriel, 1998). Υλικό από τα δένδρα αυτά έχει εµβολιαστεί σε σπορόφυτα και

διατηρείται σε εντοµοστεγές δικτυοκήπιο µε στόχο την εξυγίανση. Έχει συλλεγεί

και εµβολιαστεί υλικό από τα περισσότερα µητρικά δένδρα πυρηνοκάρπων που

διατηρεί το Τµήµα Γεωργίας.

∆ιεξήχθη παράλληλα επισκόπηση σε παραδοσιακές περιοχές καλλιέργειας

πυρηνοκάρπων για εντοπισµό αξιόλογων δένδρων τοπικών ποικιλιών, συνελέγηκαν

εµβόλια από τα δένδρα αυτά, εµβολιάστηκαν σε υγιή σπορόφυτα και

εγκαταστάθηκαν σε εντοµοστεγές δικτυοκήπιο.

∆Ε2. Επισκόπηση για ιολογικές ασθένειες πυρηνοκάρπων

∆ιεξήχθη επισκόπηση στις περιοχές καλλιέργειας πυρηνοκάρπων της Κύπρου για

τις κυριότερες ιολογικές ασθένειες που υπάρχουν στις Μεσογειακές χώρες (PPV,

11


PNRSV, PDV, ACLSV, ApMV) (Di Terlizzi et al., 1998; Myrta et al., 2003). Tα

δείγµατα ελέγχθηκαν µε την ορολογική µέθοδο ELISA. Σε κάποιες περιπτώσεις

παρουσίας συµπτωµατολογίας που έχρηζε περαιτέρω διερεύνησης χρησιµοποι-

ήθηκαν και µοριακές µέθοδοι.

∆Ε3. Ιολογικός έλεγχος µητρικών δένδρωνΌλα τα µητρικά δένδρα ελέγχθηκαν για όλες τις ιολογικές και συναφείς ασθένειεςπου περιλαµβάνονται στον κατάλογο της EPPO (EPPO Standards, 2006α και β) καιπροτείνονται από το Μεσογειακό ∆ίκτυο για το Πρόγραµµα Πιστοποίησης τωνΠυρηνοκάρπων (Di Terlizi et al., 1998) µε βιολογικές, ορολογικές και µοριακέςµεθόδους. Παράλληλα, στα πλαίσια του ιολογικού ελέγχου αναπτύχθηκε νέαµέθοδος για βιολογική διάγνωση στο φυτό δείκτη GF305 in vitro. Μετά το τέλοςτης θερµοθεραπείας (∆Ε4) τα µητρικά δένδρα υποβλήθηκαν ξανά σε ιολογικόέλεγχο µε ELISA αλλά και µοριακές µεθόδους όπου χρειαζόταν.

∆Ε4. Θερµοθεραπεία µητρικών δένδρωνΤα δένδρα που βρέθηκαν προσβεβληµένα από προηγούµενη εργασίαυποβλήθηκαν σε θερµοθεραπεία (EPPO Standards a, b, 2006).

12


∆Ε5. Μεριστωµατική καλλιέργεια in vitro για εξυγίανσηΜεριστώµατα που προέρχονταν από τα προσβεβληµένα µε ιώσεις µητρικά δένδρακαλλιεργήθηκαν in vitro (Manganaris et al., 2003). ∆οκιµάστηκαν διάφορα θρε-πτικά υποστρώµατα, µελετήθηκαν οι συνθήκες φωτισµού και θερµοκρασίας πουαπαιτούνταν καθώς και οι συνθήκες για την µεταφύτευση και ανάπτυξη των νέωνφυταρίων σε γλάστρες.

∆Ε6. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro για εξυγίανση

Χρησιµοποιήθηκε επί πλέον για εξυγίανση η µέθοδος του µεριστωµατικού µικροεµβο-

λιασµού in vitro. Μεριστώµατα που προέρχονταν από τα προσβεβληµένα µε ιώσεις µη-

τρικά δένδρα µικροεµβολιάστηκαν in vitro. Σαν υποκείµενα χρησιµοποιήθηκαν υγιή

σπορόφυτα που αναπτύχθηκαν in vitro καθώς και νεαροί βλαστοί από ανεπτυγµένα υπο-

κείµενα (Amiri, 2006; Navarro et al., 1982; Rizqi et al., 2001).

∆Ε7. Ιολογικός έλεγχος φυτών που παράγονται µε µεριστωµατική καλλιέργεια

και µικροεµβολιασµό

Όλα τα νέα φυτά που παράγονται και αναπτύσσονται θα ελέγχονται για τις ασθέ-

νειες µε τις οποίες είναι προσβεβληµένα τα αντίστοιχα µητρικά δένδρα. Χρησιµο-

ποιούνται οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν και κατά τον ιολογικό έλεγχο των

µητρικών δένδρων (EPPO Standards, 2006 α και β; Di Terlizi et al., 1998).

13


∆Ε8. Ιn vitro Προβασική Φυτεία Πυρηνοκάρπων

Πολλαπλασιαστικό υλικό από όλα τα είδη, ποικιλίες και κλώνους πυρηνοκάρπων

που έχει βρεθεί απηλλαγµένο από ιώσεις µετά από δύο ιολογικούς ελέγχους καλ-

λιεργήθηκε in vitro και διατηρείται σε σωλήνες σε θαλάµους σταθεράς θερµοκρα-

σίας (Amiri, 2006; Navarro et al., 1982).

∆Ε9. In vivo Προβασική Φυτεία Πυρηνοκάρπων

Πολλαπλασιαστικό υλικό από όλα τα είδη, ποικιλίες και κλώνους πυρηνοκάρπων

που έχει βρεθεί απηλλαγµένο από ιώσεις µετά από δύο ιολογικούς ελέγχους έχει

εµβολιαστεί σε ανεπτυγµένα υγιή σπορόφυτα. Τα νέα αυτά δενδρύλλια τοποθετή-

θηκαν σε εντοµοστεγές δικτυοκήπιο και θα αποτελέσουν τον πυρήνα παραγωγής

και διάδοσης υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού πυρηνοκάρπων στην Κύπρο

(EPPO Standards, 2006α και β; Di Terlizi et al., 1998; Rowhani et al., 2005).

∆Ε10. Μοριακή ταυτοποίηση ποικιλιών πυρηνοκάρπων

Έχει διεξαχθεί µοριακή ταυτοποίηση για όλα τα είδη και ποικιλίες πυρηνοκάρπων

που περιλαµβάνονται στην Προβασική Φυτεία και έχει γίνει σύγκριση τους µε τα

πυρηνόκαρπα άλλων χωρών. Μετά την εξαγωγή του DNA από τα διάφορα είδη

και ποικιλίες πυρηνοκάρπων χρησιµοποιήθηκε η τεχνολογία των Μοριακών ∆ει-

14


κτών και συγκεκριµένα οι µέθοδοι RAPDs, AFLPs και SSRs (Martinez-Comez et

al., 2003).

∆Ε11. Βάση δεδοµένων

∆ηµιουργήθηκε ηλεκτρονική βάση δεδοµένων που περιέχει στοιχεία για όλα τα

πυρηνόκαρπα που περιλαµβάνονται στην Προβασική Φυτεία. Επίσης, έχει δηµι-

ουργηθεί µια βάση δεδοµένων που περιλαµβάνει τα αποτελέσµατα της επισκόπη-

σης για τις ιολογικές ασθένειες για κάθε φυτεία που έχει ελεγχθεί.

∆Ε12. ∆ιάχυση και αξιολόγηση αποτελεσµάτων

Όλα τα αποτελέσµατα, από την εφαρµογή του ερευνητικού έργου που έχουν κα-

ταγραφεί κατά τις διάφορες φάσεις του, αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν. Η διά-

χυση των αποτελεσµάτων έχει γίνει µέσω διαλέξεων, παρουσιάσεων σε

επιστηµονικά συνέδρια, συγγραφή δηµοσιεύσεων σε επιστηµονικά περιοδικά, πα-

ρουσιάσεις σε ραδιοτηλεοπτικά µέσα, στον ηµερήσιο τύπο και σε γεωργικά πε-

ριοδικά, καθώς και µε συγγραφή του παρόντος βιβλίου και δηµιουργία ψηφιακού

δίσκου.

15


To ∆ίκτυο Συνεργασίας αποτελείτο από το ΙΓΕ που ήταν ο Ανάδοχος Φορέας (ΑΦ)του έργου και τους πιο κάτω Συνεργαζόµενους Φορείς:

1. ΣΦ1, Γεωπονική Σχολή Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσα-λονίκης- Ελλάδα

2. ΣΦ2, Plant Protection Sector at CIHEAM-IAMB Institute, Bari-Ιταλία

3. ΣΦ3, AgroBioInstitute- ΒουλγαρίαΣτο έργο συµµετείχαν σαν Τελικοί Χρήστες το Tµήµα Γεωργίας, το Φυτώριο Κύκ-κου, και η εταιρεία ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑ Τ.Κ.Μ.

16


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Amiri M. 2006. In vitro techniques to study the shoot-tip grafting of Prunus avium L.

(cherry) var. Seeyahe Mashad. Journal of Food, Agriculture & Environment 4

(1):151-154.

Di Terlizzi B., Caglayan K., IE., ΣΦ2, Srhiri M., Zeramdini., Audergon J., Djerbi M.,

Khouri W., Pallas V., Varveri C., and Savino V. 1998. Efforts to harmonise and pro-

mote a stone fruit certification scheme in the Mediterranean countries. Options

Méditerranéennes, Series B19, Stone fruit viruses and certification in the Mediter-

ranean: problems and prospects. p.135-148.

Diekman M., and Putter C.A.J. 1996. FAO/IPGRI Technical Guidelines for the Safe Move-

ment of Germplasm. No 16 Stone Fruits. FAO, Rome ISBN 92-9043-1601. 111

pages.

EPPO Standards (a). 2006. Schemes for the production of healthy plants for planting. Cer-

tification scheme for almond, apricot, peach and plum.

EPPO Standards (b). 2006. Schemes for the production of healthy plants for planting. Cer-

tification scheme for cherry.

http://archives.eppo.org/EPPOStandards/PM4-CERT/pm4-29-e.doc

17


Gabriel G. 1998. Certification programme for stone fruits in Cyprus. Options Méditer-

ranéennes, Serie B/no 19, Stone fruit viruses and certification in the Mediterranean:

problems and prospects. p.107-108.

Manganaris G., Economou A., Bourbourakas I. and Katis N., 2003. Elimination of PPV

and PNRSV through thermotherapy and meristem-tip culture in nectarine. Plant

Cell Reports, 22:195-200.

Μyrta A., Di Terlizzi, B., and Sanino, V., 2003. Virus and virus-like diseases of stone fruits,

with particular reference to the Mediterranean region. Options Méditerranéennes,

Series B. No 45 (ISBN 2-85352-272-5). 172 pages.

Navarro L., Llacer C., Cambra M., Arregui J., Juarez J. 1982. Shoot-tip grafting in vitro

for elimination of viruses in peach plants (Prunus persica Batsch). Acta Horticul-

turae130:185-192.

Rizgi A., Zemzami M., Spiegel S. 2001. Recovery of virus-free almond plants by im-

proved in vitro shoot-tip grafting. Acta Horticulturae 550:447-453.

Rowhani A., Uyemoto J., Golino D. and Martelli G. 2005. Pathogen testing and Certifi-

cation of Vitis and Prunus Species. Annual Review of Phytopathology 43:261-278.

19


KΕΦΑΛΑΙΟ 1

EI∆Η ΚΑΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΚΑΙ ΑΜΥΓ∆ΑΛΙΩΝ ΣΤΗΝ

KYΠΡΟ


Η καλλιέργεια των πυρηνοκάρπων στην Κύπρο καλύπτει έκταση 1 400 εκταρίων

µε βερικοκιές, δαµασκηνιές, ροδακινιές, νεκταρινιές και κερασιές που εντοπίζονται

σε ορεινές, ηµιορεινές αλλά και πεδινές περιοχές. Οι κερασιές καλύπτουν έκταση

224 εκταρίων, οι ροδακινιές και νεκταρινιές 680, οι δαµασκηνιές 270 και οι

χρυσοµηλιές 202. Οι αµυγδαλιές καλύπτουν έκταση 4 979 εκταρίων (Μάρκου και

Παπαδαυίδ, 2007).

Α. Χρυσοµηλιά ή Bερικοκιά (Prunus armeniaca L.)

Η βερικοκιά κατάγεται από την κεντρική Ασία και Βόρεια Κίνα. Η καλλιέργεια της

που εξαπλώθηκε στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου κατά την εκστρατεία του

Μ. Αλεξάνδρου τον 3ο π.Χ. αιώνα φαίνεται να εισήχθηκε γύρω στον 1ο π.Χ. αιώνα

δια µέσου της Αρµενίας. Στην Κύπρο η βερικοκιά ονοµάζεται χρυσοµηλιά ή

21

6.Kefalaio 1:Layout 1 11/8/10 12:44 PM Page 21

γρουσοµηλιά. Ο καρπός της που της έδωσε την τοπική ονοµασία ονοµάζεται

χρυσόµηλον (χρυσό µήλο λόγω του χρυσοκίτρινου χρώµατος του) ή γρουσόµηλον

(Παυλίδης, 1986). Καϊσιά ονοµάζεται η πρώιµη χρυσοµηλιά της οποίας ο πυρήνας

είναι γλυκός και η σάρκα του καρπού δεν είναι προσκολληµένη στον πυρήνα.

Τα άνθη της χρυσοµηλιάς έχουν χρώµα λευκό ή λευκορόδινο (Εικόνα 1, Εικόνα

2). Τα χρυσόµηλα έχουν µικρό σχετικά µέγεθος, στρογγυλό σχήµα µε κιτρινόχρυσο

χρώµα κατά την ωρίµανση (Εικόνα 3). Έχουν στο εσωτερικό τους ένα µεγάλο

Εικόνα 1. Άνθη χρυσοµηλιάς (http://farm4.static.flickr.com).

22


σπέρµα. Οι καρποί αρχίζουν να ωριµάζουν από τις αρχές Μαΐου.

Οι κυριότερες περιοχές καλλιέργειας τους είναι η περιοχή νοτιοδυτικά της

Λευκωσίας (∆ευτερά, Ψηµολόφου, Πολιτικό, Πέρα, Εργάτες, Επισκοπειό). Η

καλλιέργεια επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές στην επαρχία Λεµεσού και Πάφου.

Πριν την Τουρκική εισβολή η χρυσοµηλιά καλλιεργείτο και στην επαρχία Κερύ-

νειας και ειδικά στην περιοχή Άγιος Αµβρόσιος (Παυλίδης, 1986), τα δε χρυσόµηλα

Αγίου Αµβροσίου ήταν γνωστά για το άρωµα και την εξαίρετη γεύση τους.

Εικόνα 2. Ανθισµένη χρυσοµηλιά(http://www.tree-pictures.com/apricot-tree-blooming.jpg).

23


Εικόνα 3. ∆ένδρο χρυσοµηλιάς.

24


Ποικιλίες χρυσοµηλιάς

1. ΜπεµπέκουΕλληνική ποικιλία. Είναι εξαιρετική και κατάλληλη για νωπή κατανάλωση και κον-σερβοποίηση. Παράγει εκλεκτής ποιότητας κονσέρβα. Το σπέρµα της χρησιµο-ποιείται στην αρωµατοποιία (Βασιλακάκης, 2004). Ο καρπός της έχει µεγάλοµέγεθος και σχήµα σφαιρικό. Ο φλοιός έχει χρώµα κιτρινοπορτοκαλί µε επίχρωµακόκκινο στο µέρος που είναι στραµµένο προς τον ήλιο. Η σάρκα είναι µάλλον εκ-πύρηνη, πορτοκαλί, συνεκτική, χυµώδης, γλυκιά και καλής γεύσης. Ωριµάζει κατάτο δεύτερο δεκαήµερο του Ιουνίου και είναι κατάλληλη για νωπή κατανάλωση καικονσερβοποίηση. Σαν δέντρο είναι µέτριας ζωηρότητας, µε βλάστηση ηµιπλαγιό-κλαδη, πρωιανθής και πολύ παραγωγική. Μπαίνει νωρίς σε καρποφορία και οι καρ-ποί της είναι δεκτικοί µεταφοράς. Θεωρείται ποικιλία εκλεκτής ποιότητας. Είναιευαίσθητη στην ίωση της ευλογιάς (Ποντίκη, 1996).

2. Canino

Η ποικιλία αυτή κατάγεται από την Ισπανία. Ο καρπός της έχει µέγεθος µεγάλο

και σχήµα ωοειδές. Ο φλοιός είναι κίτρινος µε κόκκινα στίγµατα. Η σάρκα είναι κι-

τρινοπορτοκαλί, µέτρια συνεκτική, χυµώδης και εύγευστη. Ωριµάζει κατά το δεύ-

τερο δεκαήµερο του Ιουνίου και θεωρείται µέτριας αντοχής στις µεταφορές. Είναι

25


κατάλληλη για βιοµηχανική χρήση. Σαν δένδρο έχει πολύ ζωηρή ανάπτυξη, αλλά

παρουσιάζει αστάθεια στην παραγωγή και ευπάθεια στην φαιά σήψη (µονίλια) που

προκαλείται από τον µύκητα Monilinia laxa (Ποντίκη, 1996). Στην Κύπρο είναι

γνωστή και ως Γαλάτας από την περιοχή στην οποία πρωτοφυτεύθηκε.

3. Boccuccia Liscia

Κατάγεται από την Ιταλία. Ο καρπός της έχει µέτριο µέγεθος και σχήµα επίµηκες

ωοειδές. Ο φλοιός είναι έντονα κίτρινος µε κόκκινα στίγµατα. Η σάρκα έχει χρώµα

πορτοκαλί, είναι συνεκτική, χυµώδης, µέτριας γεύσης. Ωριµάζει κατά τα τέλη Ιου-

νίου και είναι κατάλληλη για κονσερβοποίηση. Σαν δένδρο έχει πολύ ζωηρή ανά-

πτυξη, αλλά παρουσιάζει ευπάθεια στην φαιά σήψη (Ποντίκη, 1996).

4. Luizet

Κατάγεται από την Γαλλία. Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα ωοειδές,

επίµηκες. Ο φλοιός είναι κίτρινος µε κόκκινα στίγµατα. Η σάρκα είναι κίτρινη, συ-

νεκτική, χυµώδης και πολύ εύγευστη. Ωριµάζει κατά τα τέλη Ιουνίου και είναι κα-

τάλληλη για νωπή κατανάλωση. Σαν δένδρο έχει πολύ ζωηρή ανάπτυξη, αλλά

παρουσιάζει αστάθεια στην παραγωγή, µπαίνει αργά σε καρποφορία και παρου-

σιάζει τάση οφθαλµόπτωσης. Θεωρείται ανθεκτική στην φαιά σήψη.

26


5. Τιρύνθου

Ελληνική ποικιλία. Ο καρπός έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα σφαιρικό-ωοειδές.

Ο φλοιός έχει χρώµα κιτρινοπορτοκαλί µε κόκκινα στίγµατα. Η σάρκα έχει χρώµα

κιτρινοπορτοκαλί, είναι συνεκτική, χυµώδης και µέτριας γεύσης. Ωριµάζει κατά

τα τέλη Μαΐου και είναι κατάλληλη για νωπή κατανάλωση. Σαν δένδρο έχει πολύ

ζωηρή ανάπτυξη, είναι παραγωγική και παρουσιάζει µικρή τάση παρενιαυτοφο-

ρίας. Είναι ευαίσθητη στην ίωση της ευλογιάς (Ποντίκη, 1996).

6. Άλλες ποικιλίες χρυσοµηλιάς: Palen, Boccucia liscia, Moniqui, Γαλάτας,

Α226, Κουρώ (Ευριπίδου, 2007; Σταυρινίδης & ∆ήµοβα, 1995).

27


Β. ∆αµασκηνιά (Prunus domestica L.)

Φυλλοβόλο δένδρο ή θάµνος ύψους µέχρι 10 µέτρων (Εικόνα 4). Ανθίζει από τον

Μάρτιο µέχρι τον Μάιο και τα

άνθη έχουν χρώµα λευκό (Ει-

κόνα 5) ή λευκορόδινο. Ο καρ-

πός είναι σφαιρικός, ωοειδής ή

επιµήκης µε χρώµα ιώδες, ερυ-

θρό ή πρασινοκίτρινο. Ωριµάζει

από τον Αύγουστο µέχρι τον

Οκτώβριο. Καλλιεργείται κυρίως

στην οροσειρά του Τροόδους,

αλλά και σε άλλες περιοχές µε

υψόµετρο άνω των 800 µέτρων

(Τσιντίδης κ.ά., 2002).

Εικόνα 4. ∆ένδρο δαµασκηνιάς

(http://www.tree-pictures.com/plum-

tree).

28


Εικόνα 5. Άνθη δαµασκηνιάς (http://cache.virtualtourist.com).

29


Ποικιλίες

1. Santa Rosa-βανίλιεςΠροήλθε από τις ΗΠΑ. Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα σφαιρικό. Οφλοιός έχει χρώµα σκούρο κόκκινο και πολλά εµφανή στίγµατα-φακίδια (Εικόνα6). Η σάρκα είναι κίτρινη, µέτρια συνεκτική, χυµώδης, εκλεκτής γεύσης και αρω-µατική. Ωριµάζει κατά τα µέσα Ιουλίου. Σαν δένδρο είναι πολύ ζωηρό, µε βλά-στηση ορθόκλαδη και σταθερή παραγωγή. Θεωρείται ποικιλία εκλεκτής ποιότηταςκαι κατάλληλη για νωπή κατανάλωση (Ποντίκη, 1996). Είναι µερικώς αυτογόνιµηκαι επικονιαστές της είναι οι Burbank, Sorriso di Primavera, Shiro και Κοροµηλιά.Η ποικιλία αυτή ανθίζει νωρίτερα από την ροδακινιά και γι΄ αυτό καλλιεργείται σεπεριοχές απαλλαγµένες από ανοιξιάτικους παγετούς. Κατάλληλη για ζεστές πε-ριοχές (Βασιλακάκη, 2004).

2. Stanley

Κατάγεται από τις ΗΠΑ. Ο καρπός της έχει µέτριο µέγεθος και σχήµα ελλειψοει-

δές. Ο φλοιός είναι κηρώδης και γαλάζιος (Εικόνα 7). Η σάρκα είναι κίτρινη, πολύ

συνεκτική, εκπύρηνη, µε καλή γεύση. Ωριµάζει κατά τα τέλη Αυγούστου. Σαν δέν-

τρο είναι µέτριας ζωηρότητας, µε ψηλή και σταθερή παραγωγή. Θεωρείται ποικι-

λία κατάλληλη για αποξήρανση, κονσερβοποίηση και νωπή κατανάλωση. Προήλθε

30


από διασταύρωση των ποικιλιών Agen x Grand Duke (Ποντίκη, 1996).

Προσβάλλεται ελάχιστα από την µονίλια, το κορύνεο (Stigmina carpophila), και τις

αφίδες. Είναι ανθεκτική στην ίωση της ευλογιάς (Βασιλακάκης, 2004).

Εικόνα 6. Καρπός Σάντα Ρόζα(http://www.elise.com/recipes/archives/001162plums.php).

31


3. President

Χώρα προέλευσης της είναι η Αγγλία. Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα

ελλειψοειδές. Ο φλοιός είναι πράσινος µε µπλε απόχρωση σ΄ όλη την επιφάνεια του

(Εικόνα 8). Η σάρκα είναι κίτρινη, συνεκτική, εκπύρηνη και γλυκιά. Ανθίζει τέλος

Μαρτίου ως αρχές Απριλίου. Ωριµάζει κατά τα µέσα του Σεπτέµβρη. Σαν δέντρο

είναι µέτρια ζωηρό, µε βλάστηση ορθόκλαδη και πολύ παραγωγικό. Θεωρείται ποι-

κιλία µέτριας ποιότητας. Είναι κα-

τάλληλη για νωπή κατανάλωση

αλλά και για αποξήρανση (Πον-

τίκη, 1996).

Είναι ευαίσθητη στον βακτηριακό

καρκίνο (Pseudomonas syringae),

και ανεκτική στην ίωση της ευλο-

γιάς (Βασιλακάκης, 2004).

Εικόνα 7. ∆αµάσκηνα Stanley(http://www.about-garden.com/ima-ges_data/3272-prunus-domestica-stanley-plum-tree.jpg).

32


Εικόνα 8. ∆αµάσκηνα President (http://www.gardenandgardener.co.uk).

33


4. Red Beauty

Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα κωνικό. Ο φλοιός είναι κόκκινος. Η

σάρκα κίτρινη µε καλή γεύση. Ωριµάζει κατά το πρώτο δεκαήµερο του Ιουλίου. Θε-

ωρείται ποικιλία καλής ποιότητας και κατάλληλη για νωπή κατανάλωση (Ποντίκη,

1996).

5. Black Amber

Προήλθε από τις ΗΠΑ. Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος (80-100 γραµµάρια)

και σχήµα ελλειψοειδές-επίµηκες. Ο φλοιός είναι βαθυµέλανος (Εικόνα 9). Ανθί-

ζει πολύ νωρίς. Η σάρκα είναι χρώµατος κεχριµπαρί, πολύ συνεκτική και µε καλή

γεύση. Ωριµάζει κατά τα µέσα Ιουλίου. Σαν δέντρο είναι ζωηρό και παραγωγικό.

Είναι πολύ επιδεκτική στους χειρισµούς και τη µεταφορά. Θεωρείται ποικιλία πολύ

καλής ποιότητας, κατάλληλη για

νωπή κατανάλωση. Επικονιαστές

της είναι η S. Rosa και Friar (Πον-

τίκη,1996).

Εικόνα 9. ∆αµάσκηνα BlackAmber

(http://www.plumbelieveable.com/wp-

content).

34


6. Άλλες ποικιλίες δαµασκηνιάς: Tente, Green Gage, Friar, Formosa, Black Di-

amond, Black Star, Black Lady, Angelino, C29 (Ευριπίδου, 2007; ∆ραγουµάνος,

2007; Σταυρινίδης & ∆ήµοβα, 1995).

Εικόνα 10. Άνθος ροδακινιάς.

35


Γ. Ροδακινιά (Prunus persica L.)Φυλλοβόλο δένδρο ύψους 4,5 µέτρων µε ρόδινα άνθη (Εικόνα 10, 11). Ο καρπός

της έχει χρώµα κιτρινοπορτοκαλί. Κατάγεται από την Κίνα και εξαπλώθηκε στις

χώρες της Ανατολικής Μεσογείου κατά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου τον 3ο

π.Χ. αιώνα δια µέσου της Περσίας (Στυλιανίδης κ.ά., 2007). Καλλιεργείται στην

οροσειρά του Τροόδους και στην περιοχή Τηλλυρίας.

Εικόνα 11. Καρπός ροδακινιάς.

36


Ποικιλίες

1. Flordaking

Έχει µικρές απαιτήσεις σε χαµηλές θερµοκρασίες για διακοπή του λήθαργου των

οφθαλµών (Βασιλακάκης 2004). Φρούτα της ποικιλίας φαίνονται στην Εικόνα 12.

Το µέγεθος του καρπού είναι µέτριο µέχρι µεγάλο.

2. Royal April

Επιτραπέζια ποικιλία, πολύ πρώιµη που ωριµάζει περί τα τέλη Μαΐου. Το µέγεθος

του καρπού της είναι µικρό (Βασιλακάκης 2004).

3. Spring CrestΕπιτραπέζια πρώιµη ποικιλία, που ωριµάζει περί τις 15 Μαΐου (Βασιλακάκης,2004). Ο καρπός της έχει µικρό έως µέτριο µέγεθος και σχήµα σφαιρικό. Ο φλοιόςείναι κόκκινος (Εικόνα 13). Η σάρκα είναι κίτρινη, ηµιεκπύρηνη, συνεκτική και µεκαλή γεύση. Σαν δέντρο είναι ζωηρό και παραγωγικό. Θεωρείται ποικιλία καλήςποιότητας και κατάλληλη για νωπή κατανάλωση (Ποντίκη, 1996).

4. Red June

Ωριµάζει περί τα τέλη Ιουνίου και έχει µέσο βάρος καρπού 100-110 g (Βασιλα-

κάκης, 2004).

37


5. Άλλες ποικιλίες ροδακινιάς: Royal Gold, Swellen Crepel, H. Harle, Pullard’s,

Halaween, Lorenz, Red Gloria, GF 377, Red Haven, Royal Glory, Sun Crest.

Εικόνα 12. Ροδάκινα Flordaking (http://www.chestnuthilltreefarm.com/Flordaking-

Peach-21162.Item.html).

38


Εικόνα 13. Ροδάκινα Spring Crest

(http://grousemtfarm.files.wordpress.com/2010/07/peaches.jpg).

39


∆. Νεκταρινιά (Prunus persica nectarina)

Η νεκταρινιά διαφέρει από την ροδακινιά στο ότι ο καρπός της δεν έχει χνούδι και

προήλθε από οφθαλµική µετάλλαξη της ροδακινιάς.

Ποικιλίες1. Independence-Ανεξαρτησία

Ωριµάζει τον Ιούλιο και έχει µέσο βάρος καρπού 160-170 g (Βασιλακάκης, 2004).

Ο καρπός της έχει µέτριο έως µεγάλο µέγεθος και σχήµα ωοειδές µε θηλή µερικές

φορές. Ο φλοιός είναι βαθυκόκκινος (Εικόνα 14). Η σάρκα είναι κίτρινη µε κόκ-

κινες νευρώσεις, εκπύρηνη κατά την ωρίµανση, συνεκτική και µε καλή γεύση. Σαν

δέντρο είναι µέτριας ζωηρότητας και πολύ παραγωγικό. Είναι ευαίσθητη στο ωίδιο

(Sphaerotheca pannosa). Θεωρείται ποικιλία καλής ποιότητας και κατάλληλη για

νωπή κατανάλωση.

2. Fantasia-Φαντασία

Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα σφαιρικό, ελαφρά ωοειδές. Ο φλοιός

έχει χρώµα πορτοκαλί µε κόκκινο επίχρωµα στο µεγαλύτερο µέρος της επιφάνειας

του. Η σάρκα είναι κίτρινη µε κόκκινες νευρώσεις, συνεκτική και έχει εκλεκτή

40


Εικόνα 14. Νεκταρίνι ποικιλίας Independence (http://www.grandpasorchard.com).

γεύση (Εικόνα 15). Ωριµάζει κατά τα µέσα Αυγούστου. Σαν δέντρο είναι ζωηρό

και παραγωγικό. Θεωρείται ποικιλία εκλεκτής ποιότητας και κατάλληλη για νωπή

κατανάλωση. Κατάγεται από τις ΗΠΑ (Ποντίκη, 1996).

41


3. Armking

Ο καρπός της έχει µικρό έως µέτριο µέγεθος και σχήµα σφαιρικό. Ο φλοιός είναι

κίτρινος µε κόκκινο επίχρωµα (Eικόνα 16) που είναι πιο έντονο στο µέρος που το

βλέπει ο ήλιος. Η σάρκα είναι κίτρινη, συνεκτική και µε καλή γεύση. Ωριµάζει

κατά τα τέλη Ιουνίου µε αρχές Ιουλίου. Είναι ευαίσθητη στο ωίδιο (Sphaerotheca

Εικόνα 15. Νεκταρίνια ποικιλίας Fantasia (http://naturehills.com).

42


pannosa). Χαρακτηρίζεται ως ποικιλία πολύ καλής ποιότητας και κατάλληλη για

νωπή κατανάλωση (Ποντίκη, 1996).

4. Αλλες Ποικιλίες Νεκταρινιάς: Fairlane, Flavourtop, Kaltesi, Kaltesi 2000,

Kaltesi 2020.

Εικόνα 16. Νεκταρίνι ποικιλίας Armking

(http://terravita.bg).

43


Εικόνα 17. Ανθισµένη κερασιά στην περιοχή Τσακκίστρας (φωτογραφία Χρ. Ησαΐας).

E. Κερασιά (Prunus avium L.)

Φυλλοβόλο δένδρο ή θάµνος ύψους 20 µέτρων µε λευκά άνθη (Εικόνα 17). Ο καρ-

πός της έχει χρώµα σκούρο κόκκινο (Eικόνα 18) και σπανιότερα κιτρινοπορτοκαλί

(Εικόνα 19). Ανθίζει από τον Απρίλιο µέχρι τον Μάιο και τα φρούτα ωριµάζουν

από τον Μάιο µέχρι τον Ιούλιο (Τσιντίδης κ.ά. 2002). Καλλιεργείται στην ορο-

σειρά του Τροόδους.

44


Εικόνα 18. Κεράσια µε σκούρο κόκκινο χρώµα (http://www.countrybrookfarms.com).

Εικόνα 19. Κεράσια χρώµατος κιτρινοπορτοκαλί (http://www.milescollins.com).

Ποικιλίες

1. Βigarreau Reverchon

Κατάγεται από την Ιταλία. Ο καρπός της έχει πολύ µεγάλο µέγεθος και σχήµα µάλ-

λον καρδιόσχηµο. Ο φλοιός είναι βαθυκόκκινος. Η σάρκα είναι ελαφρά κόκκινη,

συνεκτική, εκπύρηνη και γλυκιά. Ωριµάζει κατά το πρώτο δεκαήµερο του Ιουνίου.

Σαν δέντρο είναι µετρίως ζωηρό και παραγωγικό έως πολύ παραγωγικό πάνω σε

45


υποκείµενο µαχαλεπιού. Παρουσιάζει καλή συµβατότητα µε τη µαχαλέπιο. Θεω-

ρείται ανθεκτική στο ψύχος. Είναι επιδεκτική στη συντήρηση και µεταφορά και

ανθεκτική στο σχίσιµο των καρπών από βροχή. Θεωρείται ποικιλία καλής ποιότη-

τας (Ποντίκη, 1994). Κατάλληλοι επικονιαστές της είναι η B.S.H. και η Giant (Βα-

σιλακάκης, 2004).

2. Στέλλα

Προέρχεται από τον Καναδά. Ο καρπός της έχει µεγάλο µέγεθος και σχήµα καρ-

διόσχηµο. Ο φλοιός έχει χρώµα βαθυκόκκινο (Εικόνα 20). Η σάρκα είναι βαθυ-

κόκκινη, µέτρια συνεκτική και

εύγευστη. Ωριµάζει το δεύτερο δεκα-

πενθήµερο του Ιουνίου. Σαν δένδρο

έχει ζωηρή ανάπτυξη και είναι παρα-

γωγικό. Είναι µέτρια ανθεκτική στο

ψύχος και είναι αυτογόνιµη.

Εικόνα 20. Κεράσια ποικιλίας Στέλλα

(http://www.victoriananursery.co.uk).

46


3. Άλλες ποικιλίες κερασιάς: Griotte DV Nord (Εικόνα 21), Utah Giant, B. La-

pine, Bigarreau Napoleon, Bigarreau Burlat, Black Tartarian, Πετροκέρασα (Σταυ-

ρινίδης, 1982).

Εικόνα 21. Άνθη ποικιλίας κερασιάς Griotte DV Nord.

47


ΣΤ. Αµυγδαλιά (Prunus amygdalus L.)

Είναι φυλλοβόλο δένδρο ή θάµνος ύψους µέχρι 8 µέτρων. Αυτοφύεται στην εύ-κρατη ∆υτική Ασία και στις µεσογειακές χώρες. Αντέχει στη ξηρασία και µπορεί νακαλλιεργηθεί σε εδάφη ξηρά, πετρώδη, άγονα και ασβεστούχα. Ανθίζει πρόωρααπό τον Ιανουάριο µέχρι τον Απρίλιο (Εικόνα 22) και είναι ευαίσθητη στους πα-γετούς και ψυχρούς ανέµους. Οι καρποί ωριµάζουν από τον Ιούλιο µέχρι τον Αύ-γουστο. Στην Κύπρο είναι γνωστή από πανάρχαια χρόνια, όπως αποδεικνύεται απότα αρχαιολογικά ευρήµατα (Γενναδίου, 1959; Παυλίδης, 1986).

Εικόνα 22. Άνθη αµυγδαλιάς.

48


Ποικιλίες

1. Ferragnes

Ποικιλία Γαλλικής προέλευσης. Ο καρπός της έχει σχήµα επίµηκες και περικάρπιο

αρκετά χονδρό. Το αµύγδαλο είναι ελαφρά µυτερό και έχει κέλυφος ηµίσκληρο. Η

ψίχα έχει επιφάνεια ελαφρά τραχεία και γεύση γλυκιά. Θεωρείται ποικιλία παρα-

γωγική έως πολύ παραγωγική, πολύ καλής ποιότητας, µε ποσοστό ψίχας 35-39%.

Χαρακτηρίζεται από την παραγωγή µονόσπερµων αµυγδάλων. Ωριµάζει το τρίτο

πενθήµερο του Σεπτέµβρη. Σαν δέντρο είναι πολύ ζωηρό, µε βλάστηση ηµιορθό-

κλαδη. Είναι ελαφρά ευαίσθητη στο έλκος των κλαδίσκων που προκαλείται από το

µύκητα Fusicoccum amygdali Del. και ανθεκτική στο φουζικλάδιο που οφείλεται

στο µύκητα Venturia carpophila (Cladosporium carpophilum) καθώς και στη µο-

νίλια. Παρουσιάζει µικρή τάση παρενιαυτοφορίας και µπαίνει νωρίς σε καρποφο-

ρία. Ως προς την άνθηση χαρακτηρίζεται οψιµανθής (πρώτο πενθήµερο Μαρτίου

έως τα τέλη του πέµπτου πενθηµέρου του ίδιου µήνα). Υβρίδιο µεταξύ Cristomorto

x Aї (Ποντίκη, 1996).

2. Marcona

Κατάγεται από την Ισπανία. Ο καρπός της έχει σχήµα µάλλον στρογγυλό και πε-

49


ρικάρπιο µέτριου πάχους. Το αµύγδαλο έχει κορυφή πεπλατυσµένη και κέλυφος

σκληρό. Η ψίχα είναι στρογγυλωπή (Εικόνα 23), µε µέτρια γεύση. Θεωρείται ποι-

κιλία πολύ παραγωγική (µια από τις πιο γόνιµες ποικιλίες), µέτριας ποιότητας µε

ποσοστό ψίχας 25-28%. Χαρακτηρίζεται από την παραγωγή µονόσπερµων αµυ-

γδάλων. Ωριµάζει τέλη Σεπτεµβρίου µε αρχές Οκτωβρίου. Σαν δέντρο είναι µέ-

τριας ζωηρότητας µε βλάστηση ορθόκλαδη πυκνή, αρκετά ευαίσθητη έως

ευαίσθητη στη µονίλια και στο φουζικλάδιο. Παρουσιάζει τάση παρενιαυτοφορίας

Εικόνα 23. Αµύγδαλα ποικιλίας Μarcona (http://wheelwrightscheese.com/Nuts.aspx).

50


από τον 5ο ή 6ο χρόνο της ηλικίας της και µπαίνει σε καρποφορία από τον 2ο χρόνο.

Ως προς την άνθηση χαρακτηρίζεται έως µεσοπρώιµη, 6ο πενθήµερο Φεβρουαρίου

έως το τρίτο πενθήµερο του Μαρτίου (Ποντίκη, 1996).

3. Texas

Ηµίσκληρη ποικιλία, αµερικανικής προέλευσης, ορθόκλαδη και ζωηρή. Είναι οψι-

µανθής. Παράγει καρπό µέτριου µεγέθους, µε αναλογία ψίχας 46,2 %. Καλοί επι-

κονιαστές θεωρούνται οι ποικιλίες Ρέτσου και Truoito. Αναπτύσσεται καλά σε

γόνιµα και αρδευόµενα εδάφη. Ο καρπός της συγκοµίζεται τα µέσα Σεπτεµβρίου.

Παρουσιάζει υψηλό ποσοστό διπλών σπερµάτων (21,5%) και αυτό είναι σοβαρό

µειονέκτηµα της ποικιλίας αυτής. Το σπέρµα λόγω συµµετρικού σχήµατος προτι-

µάται πολύ από τη βιοµηχανία κουφέτων. Ο καρπός της έχει σχήµα στρογγυλό έως

ωοειδές, µυτερό και περικάρπιο χονδρό. Το αµύγδαλο έχει κέλυφος ηµίσκληρο. Η

ψίχα είναι στρογγυλωπή, µυτερή, καφέχρωµη, ελαφρά αρωµατική και υπόπικρη

στη γεύση. Θεωρείται ποικιλία παραγωγική έως πολύ παραγωγική, καλής ποιότη-

τας. Σαν δέντρο είναι ζωηρό µε βλάστηση ορθόκλαδη. Παρουσιάζει πολύ µικρή

τάση παρενιαυτοφορίας και µπαίνει πολύ γρήγορα σε καρποφορία. Ως προς την

άνθηση χαρακτηρίζεται ως οψιµανθής (πρώτο πενθήµερο Μαρτίου έως αρχές του

πέµπτου πενθήµερου του ίδιου µήνα). Θεωρείται ποικιλία ευαίσθητη στα άλατα

51


(Ποντίκη, 1996). Είναι πολύ ανθεκτική στο φουζικλάδιο, στη µονίλια, µετρίως αν-

θεκτική στο κορύνεο και στη σκωρίαση (Puccinia sp.) και αρκετά ανθεκτική στον

µύκητα πολύστιγµα (Polystigma orchaceum) (Βασιλακάκης, 2004).

4. Truoito

Ποικιλία Ιταλικής προέλευσης, οψιµανθής, αυτογόνιµη. Το δέντρο είναι πλαγιό-

κλαδο και το σχήµα του διατηρείται πολύ δύσκολα.

Ο καρπός της έχει σχήµα ωοειδές και περικάρπιο χονδρό. Το αµύγδαλο έχει κέλυ-

φος σκληρό. Η ψίχα είναι µάλλον ωοειδής και αρκετά γευστική. Θεωρείται ποικι-

λία παραγωγική, καλής ποιότητας µε ποσοστό ψίχας 28-30%. Χαρακτηρίζεται από

την παραγωγή διπλόσπερµων αµυγδάλων µέχρι ποσοστού 5%. Ωριµάζει κατά το

τρίτο δεκαήµερο του Σεπτέµβρη. Παρουσιάζει τάση παρενιαυτοφορίας και µπαί-

νει γρήγορα σε καρποφορία (Ποντίκη, 1996). Παρουσιάζει µικρότερη ευαισθησία

στους µύκητες µονίλια και πολύστιγµα σε σύγκριση µε την ποικιλία Ρέτσου. Είναι

ανθεκτική στη ξηρασία και τη σκωρίαση και ευπαθής στο ευρύτοµο της αµυγδα-

λιάς (Βασιλακάκης, 2004).

52


5. ΡέτσουΕίναι ποικιλία ελληνικήςπροέλευσης που προήλθε ωςτυχαίο σπορόφυτο. Τα άνθηείναι λευκού χρώµατος (Ει-κόνα 24) και ο καρπός τηςείναι επιµήκης. Το αµύγδαλοέχει σχήµα επίµηκες και κέ-λυφος εύθραυστο (αφράτο).Η ψίχα είναι επιµήκης καιγευστική. Θεωρείται ποικιλίασταθερά πολύ παραγωγική,

καλής ποιότητας, µε ποσοστό ψίχας 55-65%. Χαρακτηρίζεται από παραγωγή δι-πλόσπερµων αµυγδάλων µέχρι ποσοστό 10-12%. Ωριµάζει κατά το δεύτερο δε-καήµερο του Σεπτέµβρη. Σαν δέντρο είναι ζωηρό, µε βλάστηση µάλλονορθόκλαδη. Παρουσιάζει πολύ µικρή τάση παρενιαυτοφορίας και µπαίνει νωρίςστην καρποφορία. Ως προς την άνθηση χαρακτηρίζεται ως οψιµανθής (πρώτο πεν-θήµερο Μαρτίου έως αρχές του πέµπτου πενθηµέρου του ίδιου µήνα). Θεωρείταιανθεκτική στη ξηρασία (Ποντίκη, 1996). Το κυριότερο µειονέκτηµα της είναι ηευπάθεια της στην µονίλια και στη σκωρίαση (Βασιλακάκης, 2004).

Εικόνα 24. Άνθη αµυγδαλιάς ποικιλίας Ρέτσου.

53


6. Άλλες ποικιλίες Αµυγδαλιάς: Χάτσον, Ποτέτα, Πικραµύγδαλο και πολλές

άλλες ντόπιες, όπως Μεσόγη, Ντόπια Τρεµυθούσας, Αφρούγια, Μαυρούκια κ.ά.

(Σταυρινίδης, 1983).


Βασιλακάκη Μ. 2004. Γενική και Ειδική ∆ενδροκοµία. Εκδόσεις Γαρταγάνη, Θεσσαλο-νίκη.

Γενναδίου Γ.Π. 1959. Λεξικόν Φυτολογικόν. Εκδόσεις Μ. Γκιούρδα. Αθήνα.

∆ραγουµάνος Θ. 2007. Οι νέες ποικιλίες Βερικοκιάς, δαµασκηνιάς & ροδακινιάς µε σχετικάµικρό ιστορικό στη χώρα µας. Γεωργία-Κτηνοτροφία, τεύχος 6/2007, σελ. 70-74.

Ευριπίδου Ε. 2007. Η δηµιουργία σύγχρονων οπωρώνων φυλλοβόλων δένδρων. Έκδοση2/2007, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Λευκωσία.

Μάρκου Μ. και Παπαδαυίδ Γ. 2007. Τυπικές Εισροές-Εκροές για τις κύριες φυτικές καιζωοκοµικές επιχειρήσεις της Κύπρου. ΙSSΝ 0379-0827. Εκδόσεις ΚΩΝΟΣ, Λευ-κωσία.

Παυλίδης Άνδρος. 1986. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Εκδόσεις ΦΙΛΟΚΥΠΡΟΣ.

Ποντίκη Α.Κ. 1996. Ειδική δενδροκοµία. Ακρόδρυα, Πυρηνόκαρπα, Λοιπά Καρποφόρα,Τόµος Β. Εκδόσεις Σταµούλης, Αθήνα-Πειραιάς.

54


Σταυρίδης Σ. 1982. Η καλλιέργεια της Κερασιάς. Έκδοση 11/1982, Υπουργείο Γεωργίας,Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Λευκωσία.

Σταυρίδης Σ. 1983. Η καλλιέργεια της Αµυγδαλιάς. Έκδοση 3/1983, Υπουργείο Γεωργίας,Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Λευκωσία.

Σταυρίδης Σ. και ∆ήµοβα Μ. 1995. Τα Φυλλοβόλα. Έκδοση 20/1995, Υπουργείο Γεωρ-

γίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Λευκωσία.

Στυλιανίδης ∆.Κ., Ισαακίδης Α., Σωτηρόπουλος Θ.Ε. και Παπαδάκης Ι. 2007. Ροδακινιά

(Ρωδακινιά) Βοτανική ταξινόµηση-Καταγωγή-Οδικός χάρτης-Ονοµατολογία-

Πορεία στην Ελλάδα. http://www.laosver.gr/news

Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ. και Χριστοδούλου Χ. 2002. ∆έντρα και Θάµνοι στην

Κύπρο. Ίδρυµα Λεβέντη και Φιλοδασικός Σύνδεσµος Κύπρου.

55


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ

Θεοδώρα Καπαρή-Ησαΐα, Αναστασία Π. Κυριακού και Λάµπρος Χρ. Παπαγιάννης

Τα πυρηνόκαρπα προσβάλλονται από ιούς και συναφή παθογόνα που µεταδίδον-

ται µε εµβολιασµό. Οι ιολογικές και συναφείς ασθένειες δεν καταπολεµούνται ή θε-

ραπεύονται µε χηµικά ή άλλα µέσα. Εποµένως, ένα ιωµένο δένδρο σε µια φυτεία

αποτελεί πηγή µόλυνσης και για άλλα δένδρα, αφού όλες οι ιώσεις µεταδίδονται µε

πολλαπλασιαστικό υλικό, ενώ µερικές µεταδίδονται και µε άλλους τρόπους όπως

µε έντοµα, ακάρεα, γύρη, κ.ά. (Diekman and Putter, 1996). Το πολλαπλασιαστικό

υλικό, που διατίθεται στους παραγωγούς µιας χώρας ή εξάγεται και σε άλλες χώρες,

ελέγχεται µε διάφορες µεθόδους για ιολογικές και συναφείς ασθένειες. Tο υγιές

υλικό πολλαπλασιάζεται περαιτέρω και διαφυλάσσεται σε ειδικές Προβασικές Φυ-

τείες, οι οποίες αποτελούν τον πυρήνα παραγωγής και διάδοσης υγιούς πολλα-

πλασιαστικού υλικού για την εγκατάσταση νέων φυτειών ή ανανέωση παλαιότερων

που είναι απαλλαγµένες από ασθένειες (Di Terlizzi et al., 1998). Οι κανονισµοί

που πρέπει να ακολουθούνται για την παραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλι-

57


κού πυρηνοκάρπων καθορίζονται από τον Ευρωµεσογειακό Οργανισµό Φυτοπρο-

στασίας, EPPO (EPPO Standards, 2006), καθώς και από τις εθνικές νοµοθεσίες

των χωρών.

Τα πυρηνόκαρπα προσβάλλονται από πολλούς ιούς και συναφή παθογόνα, σηµαντι-

κότερα των οποίων είναι ο ιός της ευλογιάς της δαµασκηνιάς, ο ιός της νεκρωτικής δα-

κτυλιωτής κηλίδωσης των πυρηνοκάρπων και ο ιός του νανισµού των πυρηνοκάρπων.

Οι υπόλοιποι ιοί, ιοειδή και φυτοπλάσµατα είναι µικρότερης σηµασίας για τα πυρη-

νόκαρπα, αλλά στις περιπτώσεις παραγωγής Προβασικού πολλαπλασιαστικού υλι-

κού ελέγχεται η πιθανότητα παρουσίας τους στα δενδρύλλια που αποτελούν το υλικό

αυτό (Di Terlizzi et al., 1998; Μπεµ, 2007; Παναγόπουλος, 1993; Diekman and Put-

ter, 1996) . Οι ιοί και συναφή παθογόνα που έχουν σηµασία για την παραγωγή υγιούς

πολλαπλασιαστικού υλικού των πυρηνοκάρπων είναι τα ακόλουθα.

Α. Κυριότερες ιώσεις πυρηνοκάρπων

1. Ιός της ευλογιάς της δαµασκηνιάς ή Σιάρκα (Plum pox virus, PPV)

Θεωρείται η πιο καταστρεπτική ιολογική ασθένεια των πυρηνοκάρπων. H ασθένεια

παρατηρήθηκε για πρώτη φορά σε δαµασκηνιές στη Βουλγαρία το 1932, όπου και

έγινε περιγραφή της από τον Atanasoff τo 1932. Ονοµάστηκε σιάρκα που στα σλα-

βικά σηµαίνει ευλογιά λόγω των συµπτωµάτων που προκαλεί στους καρπούς. ∆ια-

58


δόθηκε στις χώρες της Ευρώπης και σήµερα είναι εξαπλωµένη σχεδόν σε όλες τις

χώρες καλλιέργειας πυρηνοκάρπων.

Ο ιός ανήκει στο γένος Potyvirus της Οικογένειας Potyviridae. Προσβάλλει 15

είδη του γένους Prunus (εκτός κερασιάς, βυσσινιάς, αµυγδαλιάς). Τα συµπτώµατα

της ασθένειας εµφανίζονται στα φύλλα και στους καρπούς όπου παρατηρούνται

χλωρωτικές κηλίδες και δακτύλιοι. Οι καρποί είναι µικρότεροι και παρουσιάζουν

59

Εικόνα 1. Συµπτώµατα του ιού της ευλογιάς της δαµασκηνιάς σε καρπούς βερικοκιάς.


βυθισµένες και νεκρωτικές κηλίδες (Εικόνα 1), (Κυριακοπούλου,1987). Επιπλέον, η

ποιότητα των καρπών είναι υποβαθµισµένη και παρατηρείται αλλοίωση της γεύ-

σης, του αρώµατος των καρπών και του χρόνου διατήρησης τους (Μπέµ, 2007). Η

εκδήλωση και η ένταση των συµπτωµάτων ποικίλει και εξαρτάται από το είδος,

την ποικιλία, την φυλή του ιού, την ηλικία του δένδρου και τις συνθήκες του πε-

ριβάλλοντος. Σε κάποιες περιπτώσεις τα συµπτώµατα της ασθένειας εµφανίζονται

την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι και µετά εξαφανίζονται τις πιο θερµές µέρες του

καλοκαιριού. O ιός µεταδίδεται µε µολυσµένο πολλαπλασιαστικό υλικό όπως εµ-

βόλια, υποκείµενα ή σπορόφυτα. Μεταδίδεται επίσης µε αφίδες αλλά όχι µε σπόρο

ή γύρη.

2. Ιός της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης των πυρηνοκάρπων (Prunus

necrotic ringspot virus, PNRSV)Η ασθένεια αυτή είναι η πιο διαδεδοµένη σε παγκόσµια κλίµακα. Προσβάλλει όλατα είδη των πυρηνοκάρπων, αρκετά καλλωπιστικά της Οικογένειας Rosaceae καιπολλά αυτοφυή φυτά. Ο ιός ανήκει στο γένος Ilarvirus της Οικογένειας Βromovi-ridae και µεταδίδεται µε µολυσµένο πολλαπλασιαστικό υλικό, µε σπόρο και µη-χανικά. H µόλυνση των δένδρων µπορεί να προκαλέσει µείωση της ανάπτυξης τουςκατά 10-30% και µείωση της παραγωγής κατά 20-56% σε σύγκριση µε τα υγιή

60


δένδρα. Επιπλέον, τα προσβεβληµένα δένδρα είναι ευπαθή στους παγετούς (Πα-ναγόπουλος, 1993).Τα συµπτώµατα της ασθένειας εµφανίζονται σαν δακτυλιωτές κηλίδες στο έλασµαφύλλου που έχουν αρχικά ανοικτό πράσινο µέχρι κίτρινο χρώµα (Εικόνα 2) πουεξελίσσονται αργότερα σε νεκρωτικές. Συχνά το νεκρωµένο τµήµα του ελάσµατοςπέφτει και προκαλείται διάτρηση των φύλλων (Εικόνα 3).

61

Εικόνα 2. Συµπτώµατα του ιού της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης των πυρηνο-κάρπων σε φύλλα ροδακινιάς.


3. Ιός του νανισµού των πυρηνοκάρπων (Prune dwarf virus, PDV)

Είναι διαδεδοµένος σε παγκόσµια κλίµακα και προσβάλλει όλα τα είδη των πυρη-

νοκάρπων και ιδιαίτερα την κερασιά. Ανήκει στο γένος Ilarvirus της Οικογένειας

62

Εικόνα 3. ∆ιάτρηση των φύλλων σε δένδρο χρυσοµηλιάς προσβεβληµένο µε PNRSV.


Βromoviridae και προκαλεί σοβαρές απώλεις στην παραγωγή των φρούτων. Συµ-

πτώµατα που προκαλεί η ασθένεια είναι χλώρωση, νέκρωση, παραµορφώσεις φύλ-

λων, µωσαϊκό κατά κηλίδες στο έλασµα του φύλλου (Εικόνα 4, 5) και νανισµός. Η

µετάδοση του ιού γίνεται µε µολυσµένο πολλαπλασιαστικό υλικό. Στην κερασιά

µεταδίδεται και µε γύρη και σε µερικά είδη µε σπόρο.

63

Εικόνα 4. Συµπτώµατα µωσαϊκού σε φύλλα δαµασκηνιάς.


4. Ιός της χλωρωτικής κηλίδωσης των φύλλων της µηλιάς (Apple chlorotic

leafspot virus, ACLSV)

Ανήκει στο γένος Trichovirus και την Οικογένεια Flexiviridae. Ο ιός προσβάλλει

εκτός από τη µηλιά και πολλά άλλα είδη δένδρων µεταξύ των οποίων και τα πυ-

ρηνόκαρπα. Προκαλεί συµπτώµατα ψευδοευλογιάς παρόµοια µε της σιάρκας (Ει-

κόνα 6). Μεταδίδεται µε πολλαπλασιαστικό υλικό και µε χυµό.

64

Εικόνα 5. Παραµόρφωση και νέκρωση φύλλων σε δένδρο χρυσοµηλιάς.


5. Ιός του µωσαϊκού της µηλιάς (Apple mosaic virus, ApMV)

Ανήκει στο γένος Ilarvirus και µεταδίδεται µε πολλαπλασιαστικό υλικό. Ο ιός προ-

σβάλλει εκτός από τη µηλιά και πολλά άλλα είδη δένδρων µεταξύ των οποίων και

τα πυρρηνόκαρπα. Προκαλεί συµπτώµατα µωσαϊκού στα φύλλα της δαµασκηνιάς,

της χρυσοµηλιάς, της ροδακινιάς και της αµυγδαλιάς. (Εικόνα 7). Μπορεί να προ-

καλέσει επίσης διαφάνεια των νευρώσεων των φύλλων. Τα συµπτώµατα εµφανί-

ζονται την άνοιξη και αρχές του καλοκαιριού ενώ δεν είναι εµφανή σε περιόδους

µε ψηλές θερµοκρασίες.

65

Εικόνα 6. Συµπτώµατα σε φύλλα χρυσοµηλιάς.


Β. Ιώσεις πυρηνοκάρπων που παρουσιάζουν µικρή σηµασία για τα πυρηνό-

καρπα της Κύπρου

1. Cherry green ring mottle foreavirus (CGRMV)

Ανήκει στο γένος Closterovirus. Προκαλεί συµπτώµατα ποικιλόχρωσης (Εικόνα

8) στα φύλλα της βυσσινιάς (Prunus cerasus L.) καθώς και συµπτώµατα παρα-

µόρφωσης στους καρπούς. Η ροδακινιά, η χρυσοµηλιά και η κερασιά µπορούν να

είναι ασυµπτωµατικοί φορείς του ιού (Zhang et al., 1998).

66

Εικόνα 7. Συµπτώµατα µωσαϊκού σε φύλλο ροδακινιάς.


2. Cherry leaf roll nepovirus (CLRV)

Προσβάλλει την κερασιά καθώς και άλλα δένδρα όπως η καρυδιά. Προκαλεί κα-

θυστέρηση της ανθοφορίας, καρούλιασµα των φύλλων, χλωρωτικούς δακτύλιους

στα φύλλα και σε κάποιες περιπτώσεις αποξήρανση του δένδρου.

67

Εικόνα 8. Συµπτώµατα ποικιλόχρωσης (http://ipmnews.msu.edu).


3. Little cherry closteroviruses 1 και 2 (LChV1, 2)

Οι ιοί αυτοί συνδέονται µε την ασθένεια Little cherry disease (LChD) η οποία προ-

καλείται από σύµπλεγµα ιών και προκαλεί σοβαρά προβλήµατα στις κερασιές και

βυσσινιές. Η ασθένεια προκαλεί παραµορφώσεις και αποχρωµατισµό στους καρ-

πούς, καθώς και µείωση του βαθµού γλυκύτητας των φρούτων. Σε κάποιες ποικι-

λίες κερασιάς η ασθένεια προκαλεί καρούλιασµα των φύλλων, αποχρωµατισµό

των φύλλων, τα οποία παρουσιάζουν ένα κόκκινο ή µπρούντζινο χρώµα και νανι-

σµό. Μεταδίδεται µε πολλαπλασιαστικό υλικό καθώς και µε τον ψευδόκοκκο της

µηλιάς Phenacoccus aceris (Eastwell and Bernardy 2001; Rott and Jelkmann,

2001).

Γ. Συναφείς ασθένειες που οφείλονται σε φυτοπλάσµατα και ιοειδή

1. European stone fruit yellows (ESFY)

Ασθένειες που προκαλούνται από φυτοπλάσµατα.

2. Hop stunt viroid (HSVd)

Το ιoειδές του νανισµού του λυκίσκου είναι πολύ διαδεδοµένο παθογόνο που προ-

σβάλλει και άλλα είδη όπως εσπεριδοειδή και αµπέλια. Αποτελείται από 297 νου-

68


κλεοτίδια και µεταδίδεται µε πολλαπλασιαστικό υλικό και µηχανικά µέσα (Pallas

et al., 1998).

3. Peach latent mosaic pelamoviroid (PLMVd)

To ιοειδές του λανθάνοντος µωσαϊκού της ροδακινιάς, PLMVd ανήκει στο γένος

Pelamoviroid της οικογένειας Avsunviroidae. Αποτελείται από 336-351 νουκλεο-

τίδια. Προκαλεί κυρίως συµπτώµατα µωσαϊκού στα φύλλα και µεταδίδεται µε πολ-

λαπλασιαστικό υλικό και µηχανικά µέσα (Flores et al., 2006; Hadidi et al., 1996).

∆. Ιολογικές ασθένειες µικρής σηµασίας για τα πυρηνόκαρπα που προσβάλ-

λουν κυρίως άλλα είδη φυτών

1. Tomato black ring nepovirus (TBRV)

2. Myrobalan latent ringspot nepovirus (MLRSV)

3. Arabis mosaic nepovirus (ArMV)

4. Raspberry ringspot nepovirus (RpRSV)

5. Strawberry latent ring spot nepovirus (SLRSV)

69



Di Terlizzi B., Caglayan K., Gavriel Y., Srhiri M., Zeramdini., Audergon J., Djerbi M.,Khouri W., Pallas V., Varveri C., and Savino V. 1998. Efforts to harmonise and pro-mote a stone fruit certification scheme in the Mediterranean countries. OptionsMéditerranéennes, SeriesB19, Stone fruit viruses and certification in the Mediter-ranean: problems and prospects. p.135-148.

Diekman M., and Putter C.A.J. 1996. FAO/IPGRI Technical Guidelines for the Safe Move-ment of Germplasm. No16 Stone Fruits. FAO, Rome ISBN 92-9043-160-1. 111pages.

Eastwell K. C. and Bernardy M. G. 2001. Partial Characterization of a Closterovirus As-sociated with Apple Mealybug-Transmitted Little Cherry Disease in North Amer-ica. Phytopathology Vol. 91, No 3, p.268-273.

EPPO Standards (a). 2006. Schemes for the production of healthy plants for planting. Cer-tification scheme for almond, apricot, peach and plum.

EPPO Standards (b). 2006. Schemes for the production of healthy plants for planting. Cer-tification scheme for cherry. http://archives.eppo.org/EPPOStandards/PM4-CERT/pm4-29-e.doc

Flores R, Delgado S, Rodio ME, Ambrós S, Hernández C, Serio FD. 2006. Peach latentmosaic viroid: not so latent. Molecular Plant Pathology. 7(4):209-221.

70


Κυριακοπούλου, Π.Η. 1987. Ο ιός της ευλογιάς της δαµασκηνιάς στα πυρηνόκαρπα. Έκ-δοση Ελλ. Φυτοπαθολογικής Εταιρείας, Αθήνα. 3 σελ.

Hadidi A., Giunchedi L., Poggi Pollini C. and Amer M.A. 1996. Occurrence of Peach La-tent Mosaic Viroid in stone Fruits and its Transmission with Contaminated Blades.Plant Disease Vol 81 (2):154-158.

Μπέµ Φρειδερίκος. 2007. Οι σοβαρότερες ιολογικές ασθένειες της βερυκοκιάς, ροδακι-νιάς και δαµασκηνιάς. Γεωργία-Κτηνοτροφία 6/2007. σελ. 132-144.

Pallas V, Myrta A., Gatt M., Gavriel I., Varveri Ch., Sabanadzovic S., Di Terlizzi B, SrhiriM., Caglayan K. and Savino V. 1998. Incidence of hop stunt viroid (HSVd) onstone fruit trees in different Mediterranean countries. p.221-223.

Παναγόπουλος Χ.Γ. 1993. Ασθένειες των εσπεριδοειδών. «Ασθένειες καρποφόρων δέν-δρων και αµπέλου» Εκδόσεις Α. Σταµούλης, Αθήνα. Σελ. 213-226.

Rott E.M. and Jelkmann W. 2001. Detection and partial Characterization of a Second Clos-terovirus Associated with Little Cherry Disease, Little Cherry virus-2. Phy-topathology Vol. 91, No 3, p.261-267.

Zhang Y.P., Kirkpatrick B.C., Smart C.D. and Uyemoto J.K. 1998. cDNA cloning and mo-lecular characterization of cherry green ring mottle virus. Journal of Jeneral Vi-rology 79. p.2275-2281.

71


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΓΙΑ ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

Ι. Γαβριήλ, Α.Π. Κυριακού, Θ. Καπαρή-Ησαΐα, Λ.Χρ. Παπαγιάννης, Στ. Σαµουήλ,Τ. Ιακωβίδης και ∆. Τσάλτας

Στόχος της επισκόπησης ήταν ο εντοπισµός των ιολογικών ασθενειών που

υπάρχουν στα πυρηνόκαρπα της Κύπρου, των φορέων τους, η µελέτη της επι-

δηµιολογίας, καθώς και ο καθορισµός του βαθµού προσβολής για κάθε ίωση.

Α) Eπισκόπηση για τις ιώσεις που επηρεάζουν τις καλλιέργειες δαµασκηνιάς,

χρυσοµηλιάς, νεκταρινιάς, ροδακινιάς και κερασιάς∆ιενεργήθηκε επισκόπηση για τις ιώσεις που επηρεάζουν τις καλλιέργειες δαµα-σκηνιάς, χρυσοµηλιάς (βερικοκιάς), νεκταρινιάς, ροδακινιάς και κερασιάς στηνΚύπρο (Εικόνα 1). Για τον σκοπό αυτό πραγµατοποιήθηκαν εκτεταµένες δειγµα-τοληψίες κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2007, 2008 και 2009 στις κυριό-τερες περιοχές φύτευσης των πυρηνοκάρπων της νήσου. Συγκεκριµένα, ηεπισκόπηση διενεργήθηκε κατά τους µήνες Μάϊο, Ιούνιο και Ιούλιο στις εξής πε-ριοχές της Κύπρου: Σολέα (Κουτραφάς – Ευρύχου), νοτιοδυτική πεδιάδα Λευ-

73

Kefalaio 3:Layout 1 11/29/10 9:47 AM Page 73

74

κωσίας (Ψηµολόφου – Εργάτες – Επισκοπειό – Πέρα Ορεινής), Πιτσιλιά (Ποταµί-τισσα–Πελένδρι–Αγρός–∆ύµες–Κυπερούντα), περιοχή Πάφου και Πόλεως Χρυσο-χούς και στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας.Κατά την περίοδο Μαΐου µέχρι τα µέσα Ιουνίου έγινε επισκόπηση στις πεδινές καιπαράλιες περιοχές και την λοιπή περίοδο στις ηµιορεινές και ορεινές περιοχές Πι-τσιλιάς, όπου οι θερµοκρασίες είναι χαµηλότερες. Η οµάδα επισκόπησης ήταν τρι-

Εικόνα 1. Επισκόπηση σε φυτεία µε χρυσοµηλιές.


µελής, ενώ οι δειγµατοληψίες γίνονταν πάντοτε από τον ίδιο λειτουργό για σκοπόοµοιοµορφίας (Λεµεσός, Πιτσιλιά, Πάφος, Μαραθάσα). Από κάθε φυτεία λαµβά-νονταν τυχαία δείγµατα από περίπου 20% των δένδρων όλων των ειδών και ποι-κιλιών και επί πλέον συµπεριλαµβάνονταν στη δειγµατοληψία όλα τα δένδρα πουπαρουσίαζαν συµπτώµατα, όπως µωσαϊκό, µεταχρωµατισµό και κηλίδωση φύλ-λων και καρπών (Εικόνα 2, 3). Το κάθε δείγµα απετελείτο από νεαρούς βλαστούςκαι φύλλα που λαµβάνονταν από τις 4 πλευρές του ελεγχοµένου δένδρου. Τα δείγ-

75

Εικόνα 2. Συµπτώµατα µεταχρωµατισµού σε φύλλα ∆αµασκηνιάς.


76

Εικόνα 3. Κηλίδωση φύλλων.

µατα µεταφέρονταν σε φορητό ψυγείο στο Εργαστήριο, όπου την εποµένη ελέγ-χονταν. Ο έλεγχος των δειγµάτων πραγµατοποιήθηκε µε την ανοσοενζυµική δοκιµήELISA και τη χρήση πολυκλωνικών αντισωµάτων για την ανίχνευση των ιών τηςευλογιάς της δαµασκηνιάς (Plum pox virus, PPV), της νεκρωτικής δακτυλιωτής


κηλίδωσης των πυρηνοκάρπων (Prunus necrotic ring spot virus, PNRSV), του να-νισµού των πυρηνοκάρπων (Prune dwarf virus, PDV), της χλωρωτικής κηλίδωσηςτων φύλλων της µηλιάς (Apple chlorotic leaf spot virus, ACLSV) και του µωσαϊ-κού της µηλιάς (Apple mosaic virus, ApMV). Χρησιµοποιήθησαν πολυκλωνικάαντισώµατα

Κατά την επισκόπηση συνελέγησαν συνολικά 3 959 δείγµατα από όλα τα είδη και

ποικιλίες εκάστης φυτείας (Eικόνα 4) . Η δειγµατοληψία κάλυψε ποσοστό 20-30%

των δένδρων κάθε φυτείας, ενώ έκαστο δείγµα απετελείτο από νεαρούς κυρίως

βλαστούς µε φύλλα από τις τέσσερεις πλευρές του δένδρου. Αναλυτικά τα αποτε-

λέσµατα στις διάφορες περιοχές όπου έγινε η επισκόπηση καθώς και για κάθε είδος

πυρηνοκάρπου, φαίνονται στους πίνακες 1 έως 7 καθώς και στο σχήµα 1 που ακο-

λουθούν. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι ο ιός του νανισµού των πυρηνοκάρπων

(PDV) είναι ευρέως διαδεδοµένος µε ποσοστό 39,85% και ακολουθεί µε ποσοστό

14,77% ο ιός της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης των πυρηνοκάρπων

(PNRSV). Ο ιός της ευλογιάς της δαµασκηνιάς (PPV) είναι διαδεδοµένος σε πο-

σοστό 6,01%, ενώ ο ιός της χλωρωτικής κηλίδωσης των φύλλων της µηλιάς

(ACLSV) είναι διαδεδοµένος σε ποσοστό 4,34%. Σε µικρότερο ποσοστό, 0.63%,

εντοπίστηκε ο ιός του µωσαϊκού της µηλιάς (ApMV).

77


Πίνακας 1. Επισκόπηση αποτελεσµάτων πυρηνόκαρπων στις διάφορες περιοχές στην Κύπρο

ΙΟΙ

Σύνολο δένδρωνΧΩΡΙΟ/ΠΕΡΙΟΧΗ PPV PDV PNRSV ApMV ACLSV CLRV που εξετάστηκαν

ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ 20ΑΓΙΟΙ ΒΑΒΑΤΣΙΝΙΑΣ 2 30 31 12 165ΑΓΡΟΣ 135 56 2 177ΑΝΑΛΥΟΝΤΑΣ 15ΑΡΓΑΚΑ 1 7ΑΣΠΡΟΓΙΑ 55 67ΓΕΡΑΚΙΕΣ 17 3 42ΓΥΑΛΙΑ 5ΕΠΙΣΚΟΠΕΙΟ 1 2 7 180ΕΡΓΑΤΕΣ 3 86ΚΑΛΛΕΠΕΙΑ 2 45 3 62ΚΑΛΟΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 12 4 3 13ΚΑΜΠΟΣ 72 21 14 90ΚΑΤΩ ΠΥΡΓΟΣ 29 74 17 2 2 195ΚΙΝΟΥΣΑ 9 1 1 18ΚΟΥΚΛΙΑ 15 2 1 3 71ΚΟΥΤΡΑΦΑΣ 12 5 5 75ΚΥΠΕΡΟΥΝΤΑ 80 22 3 172ΛΕΜΕΣΟΣ 72 309 166 9 47 1055ΛΕΜΕΣΟΣ-ΛΙΜΝΑΤΗΣ 7 25 90ΛΕΜΕΣΟΣ-ΦΑΣΟΥΛΑ 5 15 90ΛΕΥΚΑΡΑ 11 2 30 90ΛΕΥΚΩΣΙΑ 191 275 499ΛΥΣΟΣ 26 54ΜΑΝΤΡΙΑ-ΠΛΑΤΡΕΣ 222 88 3 269ΠΑΛΑΙΟΜΥΛΟΣ-ΑΓ. ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ 72 18 1 87ΠΑΦΟΣ 82 153 262ΠΕΓΕΙΑ 24 1 2 111ΠΕ∆ΟΥΛΑΣ 49 2 51 89ΠΙΤΣΙΛΙΑ-ΑΓΡΟΣ-ΠΟΤΑΜΙΤΙΣΣΑ 9 7 2 1 3 91ΠΙΤΣΙΛΙΑ-∆ΥΜΕΣ 69 202 26 4 28 252ΠΙΤΣΙΛΙΑ-∆ΥΜΕΣ 18 16 17 8 172ΚΥΠΕΡΟΥΝΤΑΠΙΤΣΙΛΙΑ-ΠΕΛΕΝΤΡΙ 18 35 28 1 2 176ΠΙΤΣΙΛΙΑ-ΠΟΤΑΜΙΤΙΣΣΑ 9 8 2 80ΠΟΛΙΣ ΧΡΥΣΟΧΟΥΣ 1 35 1 1 84ΣΑΪΤΤΑΣ 18 70ΣΟΛΕΑ-ΕΥΡΥΧΟΥ 17 70 16 4 91ΣΤΑΤΟΣ-ΑΓ. ΦΩΤΗΣ 12 35ΤΣΑΚΙΣΤΡΑ 43 15 6 90

78


Πίνακας 2. Αποτελέσµατα επισκόπησης σε δένδρα ∆αµασκηνιάς

Ποικιλία PPV PDV PNRSV ApMV ACLSV CLRV ΣΥΝΟΛΟ

17 79 25 1 9 6 168Angelino 2 3 2 6Black Ambell 11 2 29C29 1 1Florda King 2 79 12 3 103Frear Diamond 3 3 4 27Green Gage 2 46 7 67President 4 13 22 2 91Red Beauty 22 46 8 2 84Stanley 1 2 2 7Tc sun (Ελλάδας) 5 5Άγνωστη (Ελλάδας) 5 1 5Άγρια 2Ελλάδας 3 3Μαραπέλλα 11 2 20Νέες ποικιλίες 1 1 1Υποκείµενο 1 1 1 3Φορµόζα 9 72 54 11 191Φορµόζα Αντζελίνο 5 5Φορµόζα Βlack lady 1 1Φορµόζα κίτρινη 1 1 1Φορµόζα Κυπριακή 1 14 3 17Σύνολο 63 323 133 1 25 6 734

79


Πίνακας 3. Αποτελέσµατα επισκόπησης σε δένδρα Χρυσοµηλιάς


9 24 3 124A226 1 1 5Don GaitanoMoniqui 10 2 11Γαλάτας 26Κακοπετριάς 2 8Κουρώ 1 10 91Μπεµπέκου 4 18 2 134Τιρύνθου 4 14 74Καϊσιές 2 3 221Χρυσοµηλιές άγριες 8Σύνολο 21 79 5 2 3 0 702

Πίνακας 4. Αποτελέσµατα επισκόπησης σε δένδρα Νεκταρινιάς


18 27 8 2 3 7 126Armking 3 3 1 34Fair Lane 38 113 28 2 12 232Fantasia 5 6 13 9 78Flame Kist 3 2 8Flavor Top 2 12Independence 1 1 8Kaltesi 1 10 6 3 59Kaltesi 2000 2 5Kaltesi 2020 9Σύνολο 66 162 60 6 28 7 571

82


Πίνακας 5. Αποτελέσµατα επισκόπησης σε δένδρα Ροδακινιάς


5 7 10 1 48Dixie Red 2 6Φαγιέτ 9 22Florda King 2 94 12 4 125GF 377 1Halaween 2 9 6 2 2 55Lorenz 5 5Nemared 3Pullards 12 55 7 2 86Red Gloria 6 6 2 11Red Haven 3 13 8 1 42Royal Glory 4 4 4Royal Gold 2 3 1 8Spring Crest 11 12 2 8 65Sun Crest 2 2Swellen Crepel 3 13 7 29Άγρια 1 1Αγρια Αυγούστου 1 1Αυγούστου 2 3Άγρια Κυπριακή 4 16Άγρια Κυπριακή Γ. Χαραλάµπους 4 4Άγριο όψιµο Kυπριακό 1 1 1Άγριο Χαραλάµπους 4 4Γιαρµάς 1 2∆ιάφορες 7 1 7 3 7 7Ελληνικά 6 6 5 1 45Κίτρινη 14 14Κυπριακές 4 2 18Κυπριακή Αυγούστου 3 3Μορετίνι 6 21 17 3 7 64Όψιµες 3 5 5 1 1 10Πρώϊµη 7Ροδακινιές Αυγούστου 3 1 5Σύνολο 88 290 95 14 30 0 717

83


84

Εικόνα 4. Επισκόπηση σε φυτεία στην Κυπερούντα.


Πίνακας 6. Αποτελέσµατα επισκόπησης σε δένδρα Κερασιάς


∆ιάφορα 716 292 2 86 1213Μπικαρώ Μπουρλά 3 8Black TartarianStella 5 9Εισαγόµενες 5Σύνολο 0 724 292 2 86 0 1235

85

Β) Επισκόπηση για τις ιώσεις που επηρεάζουν τις καλλιέργειες αµυγδαλιάς

∆ιενεργήθηκε επισκόπηση για τις ιώσεις που επηρεάζουν τις καλλιέργειες αµυ-

γδαλιάς στη νήσο. Για τον σκοπό αυτό πραγµατοποιήθηκαν δειγµατοληψίες κατά

την Άνοιξη και το Καλοκαίρι του 2008 στις κυριότερες περιοχές καλλιέργειας της

αµυγδαλιάς. Συλλέγηκαν συνολικά 624 δείγµατα και ο έλεγχος των δειγµάτων

πραγµατοποιήθηκε µε την ανοσοενζυµική δοκιµή ELISA και τη χρήση πολυκλω-

νικών αντισωµάτων για την ανίχνευση των ιών της νεκρωτικής δακτυλιωτής κη-

λίδωσης των πυρηνοκάρπων (Prunus necrotic ring spot virus, PNRSV), του

νανισµού των πυρηνοκάρπων (Prune dwarf virus, PDV), καθώς και του ιού της

ευλογιάς της δαµασκηνιάς (Plum pox virus, PPV). Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι οι

δύο πρώτες ιώσεις, οι οποίες µεταδίδονται µε σπόρο, µηχανικά και µε γύρη, είναι


Πίνακας 7. Αποτελέσµατα επισκόπησης σε δένδρα Αµυγδαλιάς

Ποικιλία PPV PDV PNRSV ApMV ACLSV CLRV Σύνολο

Άγρια 1 2 2Ισπανικά 14 17 33Μαρκόνα 6 25 34Μεσόγη 4 7 10Ντόπια Τρεµυθούσας 1 2 3Παλιά Ισπανικά 3 3 9Ποτέτα 4 5Ρέτσου 5 15 17Τρόϊτο 11 35 37Φερανιές 61 96 113Αφρούγια 3 3 3Ντόπια 14 27 197Ντόπιες Ξηρικές 9 36 65Ντόπιες Πότιµες 5 6Φερανιές/Τροϊτο 25 25 25Ντόπιες (Μαυρούκια) 3 11 21Φερανιές/Μαρκόνα 7 15Σύνολο 0 160 320 0 0 0 595

86

ευρέως διαδεδοµένες στην Κύπρο. Συγκεκριµένα, ο ιός της νεκρωτικής δακτυλιω-

τής κηλίδωσης των πυρηνοκάρπων (PNRSV) είναι διαδεδοµένος σε ποσοστό

53,78%, ενώ ο ιός του νανισµού των πυρηνοκάρπων (PDV) σε ποσοστό 26,89 %.

Όλα τα δείγµατα ήταν αρνητικά στην ίωση της ευλογιάς της δαµασκηνιάς.


87

Σχήµα 1. Ποσοστό προσβολής από τις διάφορες ιώσεις στα διάφορα είδη πυρηνοκάρπων.


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ(ΦΥΛΩΝ) ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ∆ΑΜΑΣΚΗΝΙΑΣ (Plumpox virus, PPV) ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Λ.Χρ. Παπαγιάννης, Τ. Ιακωβίδης και Στ. Σαµουήλ

Ο ιός της ευλογιάς της δαµασκηνιάς (Plum pox virus, PPV) αναφέρθηκε για πρώτη

φορά το 1915 στη Βουλγαρία να προκαλεί σοβαρά συµπτώµατα σε δαµάσκηνα

(Attanassof, 1932). Τα συµπτώµατα, οι παραµορφώσεις και οι ακανόνιστες βυθί-

σεις που εµφάνιζαν οι προσβεβληµένοι καρποί έδιναν την εντύπωση των ουλών

που προκαλούσε ένας γνωστός ζωϊκός ιός στο δέρµα των ανθρώπων ή άλλων ζώων,

ο ιός της ευλογιάς. Οι µελετητές της εποχής έδωσαν το όνοµα sharka στην ασθέ-

νεια της δαµασκηνιάς, που στη βουλγαρική γλώσσα σηµαίνει ευλογιά και σήµερα

ο ιός αυτός είναι ευρύτερα γνωστός ως σάρκα ή ευλογιά των πυρηνοκάρπων.Η αύξηση του διεθνούς εµπορίου και η ευρεία διακίνηση πολλαπλασιαστικού υλι-κού κατά τον 20ο αιώνα οδήγησε στη ραγδαία διάδοση της ασθένειας, τόσο στηνΕυρώπη όσο και σε άλλες περιοχές της υφηλίου. Μέχρι σήµερα, ο ιός έχει ανα-φερθεί σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη, την Ασία, την Αµερική, την Αυστραλία,καθώς και σε ορισµένες περιοχές της Αφρικής. Εκτός από τη δαµασκηνιά, ανά-

89


µεσα στους ξενιστές του ιού είναι η ροδακινιά, η βερικοκιά, η κερασιά, η βυσσι-νιά, η αµυγδαλιά, η κοροµηλιά, αρκετά άγρια ή καλλωπιστικά είδη του γένουςPrunus, ενώ ως ξενιστές έχουν αναφερθεί και αρκετά ζιζάνια ή αυτοφυή φυτά (Πί-νακας 1) (Kolber et al., 2003; Varveri et al., 2004). Ο ιός µεταδίδεται εκτός από τοµολυσµένο πολλαπλασιαστικό υλικό, µε 20 τουλάχιστον είδη αφίδων (Εικόνα 1)κατά µη έµµονο τρόπο. Ανάµεσα στα κυριότερα είδη αφίδων είναι τα είδη Myzuspersicae, Brachycaudus cardui, Aphis spiraecola, B. helichrysi, A. gossypii, A.fabae, Phorodon humuli (Labonne et al., 1995).Τα έντοµα αυτά µπορούν να προσλάβουν και να µεταδόσουν τον ιό µε τροφικάνύγµατα διάρκειας µόλις 30 δευτερολέπτων. Τα συµπτώµατα που προκαλεί η ασθέ-

νεια εµφανίζονται τόσο στα φύλλαόσο και στους καρπούς και είναιιδιαίτερα έντονα κατά την αρχήτης βλαστικής περιόδου. Σταφύλλα παρουσιάζονται συνήθωςχλωρωτικές κηλίδες, δακτύλιοι ήταινίες, ενώ συχνά παρουσιάζεταιχλώρωση των νευρώσεων που συ-νοδεύεται µε παραµόρφωση τωννεαρών φύλλων (Εικόνα 2).

90

Εικόνα 1. Η αφίδα Myzus persicae, φορέας τουιού PPV (φώτογραφία Ν.Α. Σεραφείδης).


Πίνακας 1. Ξενιστές του ιού της ευλογιάς της δαµασκηνιάς (Plum pox virus, PPV)

Καλλιεργούµενοι ξενιστές του ιού PPV ∆ευτερεύοντες ξενιστές του ιού PPV(Είδη του γένους Prunus spp.) (Αυτοφυή δέντρα και ζιζάνια)

Ξενιστής Επιστηµονική ονοµασία Ξενιστής Επιστηµονική ονοµασία

∆αµασκηνιά Prunus domestica Μαχαλέπιος Prunus mahalebΡοδακινιά P. persica Τσαπουρνιά P. spinosaΒερικοκιά P. armeniaca Κινέζικη δαµασκηνιά P. mumeΑµυγδαλιά P. dulcis Θαµνώδης κερασιά P. pumilaΚοροµηλιά P. insititia Nanking Cherry P. tomentosaΚερασιά P. avium Cherry laurel P. laucerasusΒυσσινιά P. cerasus Μαύρη δαµασκηνιά P. nigraΙαπωνικήδαµασκηνιά P. salicina Αγριοκερασιά P. bessey

Ζιζάνια, αυτοφυή και Campanula rapunculoides,καλλωπιστικά είδη Chenopodium quinoa,

Lamium album,L. amplxicaule,L. purpureum,Lupinus albus,Lycium barbarum,L. halimifolium,Medicago lupulina,Melilotus officinalis,Silene vulgaris,Solanum dulcamara,Trifolium incarnatum,T. pretense, T. repens,Zinnia elegans,Z. violacea, και άλλα

91


Τα συµπτώµατα που προκαλούνται στους καρπούς είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

και αφορούν την εµφάνιση παραµορφωτικών ακανόνιστων βυθίσεων, που συνο-

δεύονται από µη φυσιολογικό µεταχρωµατισµό (Εικόνα 3).

Κάτω από την ανώµαλη περιοχή οι ιστοί παρουσιάζονται φελλώδεις και ξηροί, ενώ

είναι δυνατό να παρατηρηθεί και έκκριση κόµµεως. Ο ιός προκαλεί παθογνωµο-

νικά συµπτώµατα στους πυρήνες (κουκούτσια) της βερικοκιάς, που έχουν την

εµφάνιση κίτρινων δακτυλίων µε σκούρο κέντρο και µοιάζουν µε «µάτι πουλιού»

(Εικόνα 4).Στη ροδακινιά οι προσβεβληµένοι καρποί φέρουν χαρακτηριστικές εξωτερικέςχρωµατικές αλλοιώσεις, συχνά µε τη µορφή χλωρωτικών δακτυλίων καιποικιλόχρωσης. Επιπλέον, ο ιός επηρεάζει και τη χηµική σύσταση των καρπών,αλλοιώνοντας την περιεκτικότητα τους σε σάκχαρα και καθιστώντας τους

92

Εικόνα 2. Συµπτώµατα µωσαϊκού και δα-κτυλιωτών κηλιδώσεων σεφύλλα δαµασκηνιάς προσβε-βληµένη µε τον ιό PPV.


93

Εικόνα 3. Συµπτώµατα παραµορφώσεων σε καρπούς ροδακινιάς προσβεβληµένους µε PPV.

Εικόνα 4. Συµπτώµατα κίτρινων δακτυλίων σε κουκούτσια βερυκοκιάς.


ακατάλληλους για επιτραπέζια κατανάλωση. Η ένταση, η έκταση και το είδος τωνσυµπτωµάτων εξαρτάται από το είδος και την ευπάθεια της ποικιλίας του ξενιστή,τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν (κυρίως θερµοκρασιακές), καθώςκαι από το στέλεχος (φυλή) του ιού, ενώ είναι δυνατό να διαφέρουν από έτος σεέτος (Nemeth et al., 1986; Dunez, 1987).

Μοριακά χαρακτηριστικά και στελέχη (φυλές) του ιού PPVΟ ιός της ευλογιάς της δαµασκηνιάς (PPV) ανήκει στο γένος Potyvirus τηςοικογένειας Potyviridae και έχει υψηλή συγγένεια µε τον ιό Υ της πατάτας (Potatovirus Y, PVY). Φέρει εύκαµπτα νηµατοειδή ιοσωµάτια µεγέθους 750x15 nm(Εικόνα 5) και το γονιδίωµα του αποτελείται από θετικής κατεύθυνσηςριβοζονουκλεϊνικό οξύ (+ RNA) που απαρτίζεται από περίπου 9800 νουκλεοτίδια.Μέχρι στιγµής έχουν ταυτοποιηθεί έξι διαφορετικά στελέχη (φυλές) του ιού: PPV-Dideron (PPV-D), PPV-Markus (PPV-M), PPV-El Amar (PPV-EA), PPV-Cherry(PPV-C), PPV- Winona (PPV-W) και PPV-Recombinant (PPV-Rec), το οποίοπροέκυψε από ανασυνδυασµό των στελεχών PPV-M και PPV-D (Candresse andCambra 2006; Subr and Glasa, 2008). Από αυτά, τα στελέχη PPV-D, PPV-M καιPPV-Rec θεωρούνται τα πιο σηµαντικά και διαδεδοµένα στην Ευρώπη καισχετίζονται µε την πρόκληση σοβαρών συµπτωµάτων στους καρπούς, καθώς καιµε τη µεγάλη ικανότητα µετάδοσης µε τις αφίδες-φορείς (Πίνακας 2).

94


Μεθοδολογία ταυτοποίησης και διαχωρισµού στελεχών του ιού PPV

Η ακριβής ταυτοποίηση και ο διαχωρισµός των στελεχών του ιού σε µια περιοχή,

θεωρείται µια ιδιαίτερα σηµαντική διαδικασία που µπορεί να οδηγήσει στη λήψη

σηµαντικών συµπερασµάτων αναφορικά µε τη σοβαρότητα των συµπτωµάτων,

την εξάπλωση της ασθένειας µε τις αφίδες, καθώς και τη προέλευση των

µολυσµένων δέντρων.

Αρχικά ο διαχωρισµός των στελεχών του ιού στηρίχθηκε στις βιολογικές δοκιµές

σε ειδικές ποικιλίες-δείκτες, αλλά και σε ποώδεις φυτοδείκτες. Αυτές οι µέθοδοι

αναφέρονται στον εµβολιασµό ή τη µηχανική µετάδοση του ιού σε συγκεκριµένα

95

Εικόνα 5. Μορφή ιοσωµατίων του ιού PPV κάτω από το ηλεκτρονικό µικροσκόπιο.


Πίνακας 2. Στελέχη, ξενιστές που προσβάλλουν και γεωγραφική διάδοση του ιού της ευλογιάς τηςδαµασκηνιάς

Στέλεχος Ξενιστής Γεωγραφική διάδοση

Dideron (PPV-D) ∆αµασκηνιά, Βερικοκιά, Ροδακινιά Ευρώπη, Αµερική, Ασία,Αυστραλία

Marcus (PPV-M) Ροδακινιά, ∆αµασκηνιά, Βερικοκιά Ευρώπη, Αµερική, Ασία,Αφρική

Recombinant (PPV-Rec) ∆αµασκηνιά Κεντρική και ΑνατολικήΕυρώπη

El-Amar (PPV-EA) Ροδακινιά, ∆αµασκηνιά ΑίγυπτοςCherry (PPV-C) Κερασιά ΕυρώπηWinona (PPV-W) ∆αµασκηνιά, Ροδακινιά, Βόρειος Αµερική

φυτικά είδη και στην καταγραφή και παρατήρηση του είδους, της έντασης και της

µορφής των συµπτωµάτων. Παρά το γεγονός ότι οι βιοδοκιµές έχουν εφαρµοστεί

ευρέως στο παρελθόν, θεωρούνται εξαιρετικά χρονοβόρες και έχουν τη δυνατότητα

για ακριβή διαχωρισµό µόνο των στελεχών PPV-M και PPV-C (Damsteegt et al.,

1997; Ranković, 1980).

Αργότερα, µε την ανάπτυξη της ανοσολογίας, εφαρµόστηκαν οι ορολογικές

δοκιµές µε τη χρήση ειδικών µονοκλωνικών αντισωµάτων που αναγνωρίζουν

συγκεκριµένους επίτοπους σε διαφορετικά στελέχη (Cambra et al., 1994; Can-

dresse et al., 1998; Cambra et al., 2006). Η πιο γνωστή και διαδεδοµένη ορολογική

τεχνική για τη διάγνωση των ιών που προσβάλλουν τα φυτά είναι η ανοσοενζυµική

96


δοκιµή ELISA (Ενζυµική ανοσοπροσροφική µέθοδος προσδιορισµού/ Enzyme

linked immunsorbent assay). Η τεχνική αναπτύχθηκε περί τα τέλη της δεκαετίας

του 1970 και στηρίζεται στην ανίχνευση της σύνδεσης εξειδικευµένων αντισωµάτων

που αναγνωρίζουν ένα συγκεκριµένο αντιγόνο-στόχο (π.χ. ένα ιό) (Clark and Adams,

1977). Η ανίχνευση της σύνδεσης αντισώµατος και αντιγόνου (ιού) αποδεικνύει

την ύπαρξη του ιού στο υπό έλεγχο δείγµα. Η ορολογική δοκιµή ELISA εξακολουθεί

να παραµένει η πλέον διαδεδοµένη µέθοδος διάγνωσης φυτοϊών καθώς και άλλων

φυτοπαθογόνων. Είναι µια ευαίσθητη, γρήγορη και απλή τεχνική που µπορεί να

χρησιµοποιηθεί για τον µαζικό έλεγχο πολλών δειγµάτων, να διεξαχθεί από µη

εξειδικευµένο προσωπικό και να δώσει αποτελέσµατα µέσα σε µία µε δύο ηµέρες.

Η µεγάλη πρόοδος που παρατηρήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία στους τοµείς

των βιοτεχνολογικών επιστηµών και η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών ανάλυσης

των νουκλεϊνικών οξέων, της βιοπληροφορικής, και της µοριακής διαγνωστικής,

οδήγησαν την επιστήµη της φυτοϊολογίας, σε νέες κατευθύνσεις και δυνατότητες.

Καινοτόµες τεχνολογίες που βασίζονται στην ανάλυση και στη µελέτη των

νουκλεϊνικών οξέων (RNA και DNA) αναλαµβάνουν σήµερα την ταχεία και

αξιόπιστη διάγνωση και τον χαρακτηρισµό των φυτικών ιών, αντικαθιστώντας

σχεδόν πλήρως τις παραδοσιακές βιολογικές δοκιµές και τις κλασσικές ορολογικές

τεχνικές. Σε αυτές τις νέες κατευθύνσεις έχει προσαρµοστεί και ο κλάδος

97


Φυτοπροστασίας του ΙΓΕ µε στόχο την εις βάθος µελέτη, την ανίχνευση και το

χαρακτηρισµό σηµαντικών φυτοασθενειών, όπως ο ιός της ευλογιάς της

δαµασκηνιάς.

Α. Ανοσοενζυµική δοκιµή έµµεσου διπλού αντισώµατος (DASI-ELISA)

Για τη διερεύνηση και την ταυτοποίηση των διαφορετικών στελεχών του ιού PPV

στα πυρηνόκαρπα της Κύπρου, εφαρµόστηκε η έµµεση ELISA διπλού αντισώµατος

(DASI- ELISA) µε τη χρήση εµπορικών µονοκλωνικών αντισωµάτων που

αναγνωρίζουν διαφορετικούς επίτοπους στην καψιδιακή πρωτεΐνη των στελεχών

PPV-M, PPV-D και PPV-EA. Η διαδικασία, τα στάδια και τα αντιδραστήρια που

χρησιµοποιήθηκαν για την ανίχνευση των στελεχών του ιού αποτυπώνονται µε

σαφήνεια πιο κάτω.

∆ιαδικασία (Εικόνα 6)

Στάδιο 1Προσρόφηση εξειδικευµένου αντισώµατος γ-σφαιρίνης (IgG). Τα αντισώµαταπροµηθεύτηκαν από εµπορική εταιρεία, αραιώθηκαν σε ένα ρυθµιστικό διάλυµαεπίστρωσης και τοποθετήθηκαν σε ειδική µικροπλάκα πολυστηρενίου (100µl/φρε-άτιο). Ακολούθησε επώαση της µικροπλάκας στους 37 ºC για 3 ώρες και πλύσιµο

98


της για τρεις φορές µε τρίλεπτα διαλείµµατα µε ένα ειδικό διάλυµα που καλείταιPBS-Tween (Phosphate buffer saline-tween).

Στάδιο 2Προσρόφηση των δειγµάτων. Μικρή ποσότητα του υπό εξέταση φυτικού υλικούεκχυλίστηκε σε διάλυµα εξαγωγής (PBS-Tween µε 2% PVP), και 100 µl εκχυλί-σµατος από το κάθε δείγµα τοποθετήθηκαν σε κάθε φρεάτιο της µικροπλάκας, ηοποία επωάστηκε τελικά για 12-16 ώρες στους 4 ºC.

99

Εικόνα 6. Γραφική απεικόνιση των σταδίων της ανοσοενζυµικής δοκιµής DASI-ELISA.


Στάδιο 3

Προσθήκη εξειδικευµένου µονοκλωνικού αντισώµατος IgG. Την επόµενη µέρα,

µετά το πλύσιµο της µικροπλάκας µε PBS-Tween ακολούθησε αραίωση και τοπο-

θέτηση στη µικροπλάκα 100 µl εξειδικευµένου µονοκλωνικού αντισώµατος που

αναγνωρίζει την καψιδιακή πρωτεΐνη των διαφόρων στελεχών του ιού PPV σε ει-

δικό διάλυµα συζεύγµατος. Η µικροπλάκα επωάσθηκε για 2 ώρες στους 37 ºC και

ακολούθησε πλύσιµο µε PBS-Tween.

Στάδιο 4

Προσθήκη συζευγµένης IgG. Ακολούθησε πλύσιµο της µικροπλάκας µε PBS-Tween

και αραίωση και τοποθέτηση 100 µl συζευγµένου αντισώµατος που αναγνωρίζει τα

αντισώµατα του οργανισµού στα οποία παρασκευάστηκαν τα µονοκλωνικά αντισώ-

µατα που χρησιµοποιήθηκαν στο προηγούµενο στάδιο. Η µικροπλάκα επωάσθηκε για

2 ώρες στους 37 ºC και ακολούθησε πλύσιµο µε PBS-Tween.

Στάδιο 5

Προσθήκη υποστρώµατος. Τοποθετήθηκαν 100µl/φρεάτιο φωσφορικής παρανι-

τροφαινόλης (p-nitrophenyl phosphate, PNPP), σε διάλυµα υποστρώµατος σε συγ-

κέντρωση 1 mg/ml. Μετά από επώαση µιας ώρας σε θερµοκρασία δωµατίου,

100


µετρήθηκε η οπτική πυκνότητα στα 405 nm. Τα φρεάτια που παρουσίασαν κίτρινο

χρώµα, ως αποτέλεσµα της διάσπασης της φωσφορικής παρα-νιτροφαινόλης από

το ένζυµο της αλκαλικής φωσφατάσης µε το οποίο είναι συνδεδεµένο το συζευγ-

µένο αντίσωµα, θεωρήθηκαν θετικά. Κατά την ερµηνεία των αποτελεσµάτων οι

τιµές των δειγµάτων συγκρίθηκαν µε τις αντίστοιχες τιµές των δυο µαρτύρων (θε-

τικού και αρνητικού).

B. Μοριακές δοκιµές

Εξαγωγή ολικού RNA από τα µολυσµένα δέντρα

Η διεξαγωγή των µοριακών δοκιµών για το χαρακτηρισµό του ιού PPV

προϋποθέτει την εξαγωγή υψηλής καθαρότητας ιικών µορίων από τους

προσβεβληµένους φυτικούς ιστούς. Για το σκοπό αυτό έγινε συλλογή φύλλων από

διάφορα είδη και ποικιλίες πυρηνοκάρπων που εντοπίστηκαν θετικά στον ιό PPV

κατά την επισκόπηση που προηγήθηκε. Περίπου 1 γραµµάριο από φρέσκο

φύλλωµα οµογενοποιήθηκε σε 10 ml ρυθµιστικού διαλύµατος εξαγωγής RNA που

περιείχε Hexadecyltrimethylammonium bromide (CTAB) 2%, 1,4 M NaCl, 20 mM

EDTA, 2% polyvinylpyrolidone (40 000 MW), 0,2% Na2SO3, και 1 000 µl

τοποθετήθηκαν σε πλαστικό µικροσωλήνα και επωάστηκαν για 25 λεπτά στους

65 0C. Ακολούθησε φυγοκέντρηση στις 13 000 στροφές/λεπτό για 5 λεπτά και 900

101


µl από το υπερκείµενο τοποθετήθηκε µε ειδικό µικροσιφώνιο σε νέο µικροσωλήνα.

Προστέθηκε ίσος όγκος χλωροφορµίου-ισοαµυλικής αλκοόλης (Chloroform:

isoamyl alcohol) 24:1, το µίγµα αναδεύτηκε έντονα και φυγοκεντρήθηκε για 5

λεπτά στις 13 000 στροφές/λεπτό. Κατόπιν, 600 µl από το µίγµα προστέθηκαν σε

ίσο όγκο χλωριούχου λιθίου (LiCl) 4M µέσα σε νέο µικροσωλήνα, το οποίο

αφέθηκε για κατακρήµνιση στους -20 °C για 12-18 ώρες. Το µίγµα

φυγοκεντρήθηκε στις 13000 στροφές/λεπτό σε θεµοκρασία 4 °C για 25 λεπτά,

εκπλύθηκε δύο φορές µε διάλυµα αιθανόλης 70%, και αφέθηκε να στεγνώσει σε

θερµοκρασία δωµατίου για 30 λεπτά. Τέλος, το υπό µορφή πελλέτας

κατακρηµνισµένο RNA από το φυτικό δείγµα διαλυτοποιήθηκε σε 50 µl

διπλοαπεσταγµένου νερού που είχε κατεργαστεί µε διαιθυλοπυροκαρβόνιο

(DEPC), και αποθηκεύτηκε στην κατάψυξη µέχρι τη διεξαγωγή των µοριακών

αντιδράσεων.

Αντίστροφη µεταγραφή (Reverse Transcription, RT) και αλυσιδωτή

αντίδραση της πολυµεράσης (Polymerase Chain Reaction, PCR)Η αλυσιδωτή αντίδραση της πολυµεράσης αποτελεί µια ανακάλυψη πουεπαναστατικοποίησε σχεδόν όλες τις βιολογικές επιστήµες, ανοίγοντας νέουςδρόµους στην ανίχνευση και το χαρακτηρισµό ασθενειών που προσβάλλουν τον

102


άνθρωπο, τα ζώα και τα φυτά. Πρόκειται για µια εργαστηριακή τεχνική, η οποίαπαρέχει τη δυνατότητα πολλαπλασιασµού ενός µορίου DNA σε πολλάπανοµοιότυπα αντίγραφα, ώστε να καταστεί δυνατή αρχικά η ανίχνευση καικατόπιν η περαιτέρω µελέτη και ανάλυση του (Mullis et al., 1986). H µέθοδοςχρησιµοποιεί συνθετικά ολιγονουκλεοτίδια µικρού σχετικά µήκους (18-30βάσεων), τους εκκινητές (primers), τα οποία οριοθετούν την επιθυµητή αλληλουχίατου DNA που θα πολλαπλασιαστεί µε εκθετικό ρυθµό και ένα ειδικόθερµοανθεκτικό ένζυµο, την DNA εξαρτώµενη πολυµεράση, που είναι υπεύθυνογια τον πολλαπλασιασµό του DNA. Απαραίτητο συστατικό της αντίδρασηςαποτελούν και οι δοµικές µονάδες του DNA, τα νουκλεοτίδια, καθώς και κάποιαειδικά ρυθµιστικά διαλύµατα που περιέχουν µεταξύ άλλων ιόντα µαγνησίου.Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή διεξαγωγή της αντίδρασης είναι η ύπαρξη τουνουκλεϊνικού οξέως-στόχου (εκµαγείο). Η PCR βασίζεται στον επαναλαµβανόµενοκύκλο τριών απλών αντιδράσεων-σταδίων, τα οποία διαφέρουν στη θερµοκρασίακαι τη διάρκεια (Mullis et al., 1986; Mullis and Faloona 1987).

Στάδιο αποδιάταξης του δίκλωνου DNA. Το στάδιο αφορά τη θερµικήαποδιάταξη του µορίου του DNA και το διαχωρισµό των δύο αντιπαράλληλωναλυσίδων που σχηµατίζουν το µόριο. Γίνεται σε υψηλές θερµοκρασίες (92-96 °C)για 30-45 δευτερόλεπτα.

103


Στάδιο σύνδεσης των εκκινητών στο DNA-στόχο. Αυτό το στάδιο αναφέρεται

στη σύνδεση των δύο συνθετικών ολιγονουκλεοτιδίων επάνω στο DNA στόχο.

Επιτυγχάνεται µε τη διατήρηση της θερµοκρασίας στους 45-60 °C για 30-60

δευτερόλεπτα.

Στάδιο επιµήκυνσης και σύνθεσης συµπληρωµατικών αλυσίδων DNA. Στο

τελευταίο αυτό στάδιο που είναι και το βασικότερο, το θερµοανθεκτικό ένζυµο της

DNA πολυµεράσης τοποθετεί τα ελεύθερα νουκλεοτίδια στη σωστή θέση,

επιτυγχάνοντας την επιµήκυνση των δύο εκκινητών σύµφωνα µε την αλυσίδα DNA

στόχου. Γίνεται σε θερµοκρασίες 70-72 °C για 30-120 δευτερόλεπτα. Το ένζυµο

που χρησιµοποιείται συνήθως είναι η DNA πολυµεράση του µικροοργανισµού Ther-

mus aquaticus, ενός βακτηρίου που υπάρχει σε θερµές πηγές. Η συγκεκριµένη

πολυµεράση έχει την ικανότητα να συνθέτει 1 000 νουκλεοτίδια ανά λεπτό.

Σε µια τυπική αντίδραση PCR ο κύκλος αποδιάταξης, σύνδεσης και επιµήκυνσης

του νέου DNA µπορεί να επαναληφθεί πολλές φορές (περίπου 30-40), καταλήγοντας

στον σχηµατισµό περισσοτέρων από ενός δισεκατοµµυρίων ακριβών αντιγράφων

του αρχικού τµήµατος του DNA. Η PCR πραγµατοποιείται σε ειδικές συσκευές,

τους θερµοκυκλοποιητές που προγραµµατίζονται κατάλληλα ώστε η θερµοκρασία

των σωλήνων αντίδρασης να µεταβάλλεται ταχύτατα και µε µεγάλη ακρίβεια στην

104


εκάστοτε επιθυµητή θερµοκρασία και χρόνο αντίδρασης. Αυτό επιτρέπει την ταχεία

ολοκλήρωση των αντιδράσεων σε µία έως τρείς ώρες αναλόγως του πρωτοκόλλου

και του είδους της συσκευής. Το τελικό προϊόν της PCR είναι άχρωµο, και για την

αναγνώριση του απαιτείται µια ειδική διαδικασία που καλείται ηλεκτροφόρηση σε

ειδικό πήγµα αγαρόζης. Τη διαδικασία ακολουθεί η χρώση µε µια ειδική ουσία

(Βρωµιούχο αιθίδιο), η οποία δεσµεύεται στις αλυσίδες του DNA και το κάνει να

φθορίζει κάτω από υπεριώδη ακτινοβολία (Sambrook et al., 1989).

Αντίστροφη µεταγραφή (Reverse Transcription, RT). Όπως έχει αναφερθεί,

η PCR είναι µια τεχνική πολλαπλασιασµού in vitro µορίων DNA. ∆εν µπορεί

να χρησιµοποιηθεί ως έχει για τον πολλαπλασιασµό του RNA, εποµένως και

αρκετών φυτικών ιών µεταξύ των οποίων και ο ιός της ευλογιάς της

δαµασκηνιάς. Το πρόβληµα καλείται να επιλύσει η τεχνική της αντίστροφης

µεταγραφής (RT) η οποία σε γενικές γραµµές παρέχει τη δυνατότητα

µετατροπής του RNA στο αντίστοιχο συµπληρωµατικό DNA µε τη χρήση

ειδικών ενζύµων που καλούνται αντίστροφες µεταγραφάσες, σε θερµοκρασίες

37-42 °C, και διάρκεια 30-60 λεπτών (Powell et al., 1987).

Για την ταυτοποίηση και το διαχωρισµό των στελεχών του ιού PPV στην

Κύπρο εφαρµόστηκε η µέθοδος της RT-PCR και της εστιασµένης PCR µε τη

105


χρήση εξειδικευµένων εκκινητών που στοχεύουν στα στελέχη PPV-D, PPV-

M, PPV-EA και PPV-C (Szems et al., 2001). Αρχικά έγινε ενίσχυση προϊόντος

(RT-PCR) µε µέγεθος περίπου 500 ζευγών βάσεων για τη γενικευµένη

ενίσχυση του γονιδίου της καψιδιακής πρωτεϊνης (Capsid Protein, CP)

συµπεριλαµβανοµένου και του N- αµινοτερµατικού άκρου του ιού και κατόπιν

ακολούθησε εστιασµένη PCR µε τη χρήση εξειδικευµένων εκκινητών που

αναγνωρίζουν τις διαφορετικές φυλές.

H RT-PCR πραγµατοποιήθηκε σε δύο µικροσωλήνες. Στον πρώτο έγινε η

αντίστροφη µεταγραφή του RNA σε συµπληρωµατικό DNA (complementary DNA,

cDNA) παρουσία του ενζύµου της αντίστροφης µεταγραφάσης (Reverse Tran-

scriptase) και στον δεύτερο το υβρίδιο RNA-cDNA χρησιµοποιήθηκε σε αναλογία

1/10 (ο/ο) παρουσία του ενζύµου Taq πολυµεράση για την ενίσχυση του τµήµατος

του cDNA που ορίζεται από τους γενικευµένους εκκινητές PPV 2-5/PPV 3-5/PPV

4-5 (Εικόνα 7) .Η σύνθεση του πρώτου cDNA κλώνου έγινε σε µικροσωλήνες των 0,2 ml σεσυνολικό όγκο αντίδρασης 15 µl/µικροσωλήνα. Το µίγµα της αντίδρασης της RT σεκάθε µικροσωλήνα περιείχε: 50 mM Tris-HCl pH 8,3, 75 mM KCl, 3 mM MgCl2,0,4 µΜ καθοδικό εκκινητή, 0,5 mM από κάθε dNTP, 20 µονάδες αναστολέαRNAασών, RNaseOUT (Life TechnologiesTM MD, USA), 10 mM DTT και 50

106


107

Εικόνα 7. Γραφική απεικόνιση της διεξαγωγής των µοριακών δοκιµών για την ανίχνευση τωνστελεχών του ιού PPV.


µονάδες αντίστροφη µεταγραφάση (Maloney Murine Leukemia Virus ReverseTranscriptase, M-MLV RT, Life TechnologiesTM MD, USA). Τέλος, σε κάθεµικροσωλήνα προστέθηκαν 2 µl εκχυλίσµατος RNA και ο όγκος της αντίδρασηςσυµπληρώθηκε µέχρι τελικού όγκου 15 µl µε απεσταγµένο νερό, που υπέστηµεταχείριση µε διαιθυλοπυροκαρβόνιο (DEPC). Οι µικροσωλήνες τοποθετήθηκανσε Θερµοκυκλοποιητή τύπου PTC 200 (MJ Research, USA) και ακολούθησεεπώαση 92 °C για 5 λεπτά και 42 °C για 60 λεπτά.Μετά το πέρας της πρώτης αντίδρασης, ποσότητα 2 µl του προϊόντος τηςαντίστροφης µεταγραφής προστέθηκε σε νέους µικροσωλήνες των 0,2 ml πουπεριείχαν 18 µl διαλύµατος αντίδρασης της PCR το οποίο αποτελείτο από 20 mMTris-HCl pH 8,4, 50 mM KCl, 2 mM MgCl2, 0,2 mM από κάθε dNTP, 1 µονάδα Taqπολυµεράσης θερµικής έναρξης, (Platinum Taq Polymerase, Life TechnologiesTM

MD, USA) και 0,5 µM ανοδικού και καθοδικού εκκινητή καθώς και ποσότητα νερούώστε να συµπληρωθεί ο όγκος των 18 µl. Οι µικροσωλήνες τοποθετήθηκαν σεθερµοκυκλοποιητή όπου ακολουθήθηκε το εξής πρόγραµµα ενίσχυσης.

Στάδιο 1:94 °C για 5 λεπτά, Στάδιο 2:94 °C για 30 δευτερόλεπτα, Στάδιο 3:55 °C

για 30 δευτερόλεπτα, Στάδιο 4:72 °C για 60 δευτερόλεπτα, Στάδιο 5:72 °C για 10

λεπτά.

Τα στάδια 2, 3, 4 επαναλήφθηκαν συνολικά 35 φορές (σε 35 κύκλους).

108


Για το διαχωρισµό των στελεχών του ιού PPV, ένα µl του προϊόντος της PCR

προστέθηκε σε τέσσερεις νέους µικροσωλήνες των 0,2 ml που περιείχαν 24 µl

διαλύµατος αντίδρασης το οποίο αποτελείτο από 20 mM Tris-HCl pH 8, 4, 50 mM

KCl, 2 mM MgCl2, 0,2 mM από κάθε dNTP, 0,5 µονάδες Taq πολυµεράσης

θερµικής έναρξης, (Platinum Taq Polymerase, Life TechnologiesTM MD, USA) και

0,5 µM ανοδικού και καθοδικού εκκινητή (εξειδικευµένου για το κάθε στέλεχος,

Πίνακας 3), καθώς και ποσότητα νερού ώστε να συµπληρωθεί ο όγκος των 25 µl.

Πίνακας 3. Εκκινητές που χρησιµοποιήθηκαν για την µοριακή ταυτοποίηση των διαφόρων στελεχών τουιού PPV

Στόχος Εκκινητής Νουκλεοτιδιακή Προϊόν ενίσχυσηςΑλληλουχία (ζεύγη βάσεων)

Γενικευµένη PPV 3-5 TCCAACRTTGTTRTRCACCA 465-516ανίχνευση του ιού PPV

PPV 4-5 TCCAAYRTAGTKGTSCATCAPPV 2-3 CGYYTRACTCCTTCATACCA

Στέλεχος D PPV D 1 GCAGCAACTAGCCCAATAMT 159PPV D 2 TGTTCCAAAAGTTTGCRRTTGAGGT

Στέλεχος M PPV M1 GYGGCAACRACTCAACCAG 207PPV M2 CCTTCCTGYRTTCACCAAAGT

Στέλεχος EA PPV EA 1 TAGTCACCACTACACAGCAG 167PPV EA 2 AGGAGGTGTAGTAGTTGTTG

Στέλεχος C PPV C 1 GGGAAATGATGACGACGTAACTCT 224PPV C2 CAATTACCCCATACGAGAAT

109


Πίνακας 4. Αποτελέσµατα µοριακού χαρακτηρισµού αποµονώσεων του ιού PPV από την Κύπρο

Αποτελέσµατα

Κωδικός Τοποθεσία Είδος Αρ. δειγµάτων TAS-ELISA RT-PCR Εστιασµένη PCRΧάρτη (γενικευµένη)

Μ D M D EA C

1 Κακοπετριά Ροδακινιά 8 6 2 8 6 2 0 0∆αµασκηνιά 5 5 0 5 5 0 0 0Βερικοκιά 2 2 0 2 2 0 0 0

2 Γαλάτα ∆αµασκηνιά 3 3 0 3 3 0 0 0Βερικοκιά 6 6 0 6 6 0 0 0

3 Κουτραφάς ∆αµασκηνιά 4 4 0 4 4 0 0 0Ροδακινιά 2 2 0 2 2 0 0 0Νεκταρινιά 6 6 0 6 6 0 0 0

4 Ευρύχου ∆αµασκηνιά 7 7 0 7 7 0 0 0Ροδακινιά 3 3 0 3 3 0 0 0Νεκταρινιά 6 6 0 6 6 0 0 0

5 Αγρός ∆αµασκηνιά 5 5 0 5 5 0 0 0Ροδακινιά 14 7 7 14 7 0 0 0

6 ∆ύµες Βερικοκιά 5 5 0 5 5 0 0 0Ροδακινιά 25 25 0 25 25 0 0 0Νεκταρινιά 21 21 0 21 21 0 0 0

7 Ποταµίτισσα ∆αµασκηνιά 3 3 0 3 3 0 0 0Ροδακινιά 6 6 0 6 6 0 0 0

8 Πελέντρι ∆αµασκηνιά 4 4 0 4 4 0 0 0Νεκταρινιά 24 24 0 24 24 0 0 0

9 Επισκοπιό ∆αµασκηνιά 1 1 0 1 1 0 0 010 Λεµεσός Ροδακινιά 32 32 0 32 32 0 0 0

∆αµασκηνιά 25 25 0 25 25 0 0 0Βερικοκιά 8 8 0 8 8 0 0 0

11 Κάτω ΠύργοςΡοδακινιά 8 8 0 8 8 0 0 0∆αµασκηνιά 5 5 0 5 5 0 0 0

ΣΥΝΟΛΟ 238 229 9 238 229 9 0 0

110110


Οι µικροσωλήνες τοποθετήθηκαν στο θερµοκυκλοποιητή στο πρόγραµµα

ενίσχυσης που αναφέρθηκε προηγουµένως.

Μετά το πέρας των αντιδράσεων ακολούθησε ηλεκτροφόρηση 10 µl των

ενισχυµένων προϊόντων σε πήκτωµα αγαρόζης 1.5% στα 100V για 1 ώρα, χρώση

σε διάλυµα βρωµιούχου αιθιδίου και λήψη φωτογραφίας.

Αποτελέσµατα ορολογικών και µοριακών δοκιµών για την ταυτοποίηση και το

διαχωρισµό των στελεχών του ιού PPV

Συνολικά µελετήθηκαν εργαστηριακά 238 δείγµατα από δέντρα του είδους Prunus

sp. τα οποία είχαν συλλεγεί, ελεγχθεί και βρεθεί θετικά στον ιό µε τη µέθοδο DAS

ELISA και τη χρήση πολυκλωνικών αντισωµάτων που αναγνωρίζουν γενικά όλα τα

στελέχη του ιού PPV, κατά την επισκόπηση που πραγµατοποιήθηκε µεταξύ 2006-

2009. Τα αποτελέσµατα συνοψίζονται στον Πίνακα 4, όπου φαίνεται ότι στην

Κύπρο είναι ευρέως διαδεδοµένο το στέλεχος PPV-M. Για πρώτη φορά

ταυτοποίηθηκε το στέλεχος PPV-D σε 9 µολυσµένα δέντρα ροδακινιάς που είχαν

συλλεγεί το 2006 από τις περιοχές Αγρού και Κακοπετριάς. Όλα τα δείγµατα

ελέγχθηκαν ξανά µε την ανοσοενζυµική δοκιµή τριπλού µονοκλωνικού αντισώ-

µατος µε εξειδικευµένα αντισώµατα που αναγνωρίζουν τα στελέχη του ιού, καθώς

και µε ειδικές µοριακές τεχνικές. Τα αποτελέσµατα ήταν σχεδόν ταυτόσηµα, µο-

111


λονότι οι ορολογικές δοκιµές απέτυχαν να ανιχνεύσουν τον ιό σε όλα τα δείγµατα

φυτικού ιστού τα οποία ήταν αποθηκευµένα για µεγάλο χρονικό διάστηµα στους -

80 °C, σε αντίθεση µε τις µοριακές δοκιµές, οι οποίες λόγω της υψηλής ευαισθη-

σίας που παρουσιάζουν, έδωσαν θετική αντίδραση σε όλα τα υπό έλεγχο δείγµατα.

112

Εικόνα 8. Χάρτης µε τις περιοχές συλλογής των δειγµάτων που χαρακτηρίστηκαν µοριακά.



Atanassoff, D. 1932. Yearbook University of Sofia. Faculty of Agriculture.11:49–69.

Cambra, M., Asensio, M., Gorris, M.T., Pérez, E., Camarasa, E., García, J.A., Moya, J.J.,Lopez-Abella, D., Vela, C., and Sanz, A. 1994. EPPO Bulletin 24:569–577.

Cambra, M., Boscia, D., Myrta, A., Palkovics, L., Navrátil, M., Barba, M., Gorris, M.T.,and Capote, N. 2006. EPPO Bulletin 36:254–261.

Candresse, T., Cambra, M., Dallot, S., Lanneau, M., Asensio, M., Gorris, M.T., Revers, F.,Macquaire, G., Olmos, A., Boscia, D., Quiot, J.B., and Dunez, J. 1998. Phy-topathology. 88:198–204.

Candresse, T., and Cambra, M., 2006. EPPO Bulletin 36:239–246.

Clark, M. F. and Adams, A. N., 1977. Characteristics of microplate method of enzyme-linked immunosorbent assay for the detection of plant viruses. J. Gen. Virol.34:475-483.

Damsteegt, V.D., Waterworth, H.E., Mink, G.I., Howell, W.E., and Levy, L. 1997. PlantDisease 81:329–332.

Dunez, J. 1987. Plum pox disease of stone fruit trees. FAO, Rome, Italy.

Kölber, M., Németh, M., Krizbai, L., and Ember, I.. 2003. Opt. Méditer. B 45: 73–78.

Labonne, G., Yvon, M., Quiot, J.B., Avinent, L., and Yacer, G. 1995. Acta Horticulturae386:207–218.

Mullis, K. B., Faloona, F., Dcharf, S., Saiki, R., Horn, G. and Erlich, H., 1986. Specificenzymatic amplification of DNA in vitro: the polymerase chain reaction, 51 ColdSpring Harbor Symposium Quantitive Biology:263-273.

113


Mullis, K. and Faloona, F. A., 1987. Specific synthesis of DNA in vitro via a polymerasechain reaction. Methods of Enzymatology 155:335-350.

Németh, M. 1986. Virus, Mycoplasma and Rickettsia Diseases of FruitTrees. AkademiaiKiado, Budapest and Martinus NijhoffPublishers, Dordrecht, Boston, Lancaster.pp. 256–545.

Ranković, M. 1980. Acta Phytopathology 15: 303–308.

Szemes, M., Kálmán, M., Myrta, A., Boscia, D., Németh, M., Kölber, M., and Dorgai, L.2001. J. Virol. Methods. 92: 165–175.

Sambrook, J., Fritsch, E. F. and Maniatis, T., 1989. Molecular cloning: A laboratory man-ual, Second Edition. Cold Spring Harbor University Press. Cold Spring.

Subr, Z. and Glasa, M. 2008. Plum pox virus variability detected by the advanced analyt-ical methods. Acta Virologica 52:75-90.

Varveri, C. 2004. Acta Horticulturae 657: 155–158.

114


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΠΡΟΣ ΕΞΥ-ΓΙΑΝΣΗ ΚΑΙ ΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

Θ. Καπαρή-Ησαΐα, Α.Π. Κυριακού, Λ.Χρ. Παπαγιάννης, Ι. Γαβριήλ, Στ. Σαµουήλκαι Τ. Ιακωβίδης

Α. Συλλογή µητρικού υλικού

Η ∆Ε1 είχε σαν στόχο την συγκέντρωση του πολλαπλασιαστικού υλικού των ειδών,

ποικιλιών και κλώνων πυρηνοκάρπων της Κύπρου που θα αποτελέσουν την Προ-

βασική Φυτεία και την εγκατάσταση του σε δικτυοκήπιο για περαιτέρω χειρισµό

και εξυγίανση όσων δενδρυλλίων είναι προσβεβληµένα µε ιώσεις µε µεριστωµα-

τική καλλιέργεια ή και µε µικροεµβολιασµό. Πολλαπλασιαστικό υλικό προερχό-

µενο από το µητρικό υλικό πυρηνοκάρπων της Κύπρου, που είναι σήµερα

εγκατεστηµένο σε τρεις υπαίθριες Μητρικές Φυτείες στην Πάφο, έχει συλλεγεί και

εµβολιαστεί σε υγιή σπορόφυτα σε δικτυοκήπιο στο ΙΓΕ. Περίπου 60 από τα µη-

τρικά δένδρα έχουν εµβολιαστεί και εγκατασταθεί στο δικτυοκήπιο και περιλαµ-

βάνουν ποικιλίες ροδακινιάς (Royal Gold, Spring Crest, Red June, Swellen Crepel,

Flordaking, Royal April, H. Harle, Pullard’s), νεκταρινιάς (Armking, Fairlane,

117


Flavour Top, Φαντασία, Ανεξαρτησία), δαµασκηνιάς (Santa Rosa, Stanley, Presi-

dent, Red Beauty, Black Amber, Tente), βερικοκιάς (Palen, Dixie Red, Brecaucia

Licia, Μπεµπέκο, Moniqui, Κουρώ, Τιρύνθου, Γαλάτας, Α226, Ποκούτσια Λίτσια,

Κανίνο, Λουϊζέτ, Νίνφα, Ποκούτσια Σπινόζα) και κερασιάς (Griotte DV Nord, Utah

Giant, B. Lapine, B. Reverchon).

Τα πυρηνόκαρπα και ιδιαίτερα η αµυγδαλιά και η βερικοκκιά, γνωστή στην Κύπρο

ως χρυσοµηλιά, καλλιεργούνται για αιώνες στη νήσο στις ηµιορεινές κυρίως πε-

ριοχές, στις δυτικές και βορειοδυτικές παραλιακές περιοχές και στην νοτιοδυτική

πλευρά της πεδιάδας της Λευκωσίας. Στην πεδιάδα και συγκεκριµένα στα χωριά

Ψηµολόφου, Εργάτες, Επισκοπειό και Πέρα Ορεινής καλλιεργείται η παραδοσιακή

ποικιλία χρυσοµηλιάς µε το όνοµα Καϊσιά, η οποία προέρχεται από την Μικρά

Ασία και πήρε το όνοµα της από το Τουρκικό όνοµα της Καισσάρειας Καϊσιρλί. Οι

καρποί της Καϊσιάς είναι µικρότεροι και πιο λευκοί από τα συνήθη χρυσόµηλα,

αλλά είναι πολύ εύγεστοι µε γλυκό κουκούτσι.

Έχει συλλεγεί από τις περιοχές καλλιέργειας πυρηνόκαρπων για εξυγίανση υλικό

των ποικιλιών Ρέτσου (αµυγδαλιά), µιας ποικιλίας παραδοσιακής κυπριακής δα-

µασκηνιάς, της «Φορµόζας», της ποικιλίας κερασιάς «Στέλλα» και της Κυπριακής

Καϊσιάς. Το υλικό αυτό εµβολιάστηκε σε υγιή σπορόφυτα σε δικτυοκήπιο στο ΙΓΕ.

118


Β) Ιολογικός έλεγχος των µητρικών δένδρων

∆ιεξήθηκε ιολογικός έλεγχος των µητρικών δένδρων που έχουν τοποθετηθεί σε εν-

τοµοστεγές δικτυοκήπιο στον Πειραµατικό Σταθµό Ζυγίου του ΙΓΕ µε στόχο τη

δηµιουργία Προβασικής Φυτείας όπου θα διαφυλάσσεται το υγιές πολλαπλασια-

στικό υλικό Πυρηνοκάρπων της Κύπρου. Ο έλεγχος αφορούσε τα παθογόνα που

φαίνονται στον Πίνακα 1.

119

Πίνακας 1. Παθογόνα και τεχνικές που αφορούν τον ιολογικό έλεγχο των µητρικών δένδρων

Παθογόνο αίτιο Τεχνικές ανίχνευσης

Apple chlorotic leaf spot trichovirus (ACLSV) ELISA, RT-PCRApple mosaic ilarvirus (ApMV) ELISAPlum pox potyvirus (PPV) ELISA, RT-PCRPrunus dwarf ilarvirus (PDV) ELISA, RT-PCRPrunus necrotic ringspot ilarvirus (PNRSV) ELISA, RT-PCRTomato black ring nepovirus (TBRV) ELISAMyrobalan latent ringspot nepovirus (MLRSV) ELISACherry green ring mottle foreavirus (CGRMV) RT-PCRCherry leaf roll nepovirus (CLRV) ELISALittle cherry closteroviruses 1 και 2 (LChV1, 2) RT- PCRArabis mosaic nepovirus (ArMV) ELISARaspberry ringspot nepovirus (RpRSV) ELISA, RT-PCRStrawberry latent ring spot nepovirus (SLRSV) ELISAEuropean stone fruit yellows (ESFY) PCRHop stunt viroid (HSVd) RT-PCRPeach latent mosaic pelamoviroid (PLMVd) RT-PCR


Έχουν βρεθεί προσβεβληµένα µε Hop stunt viroid (HSVd) δώδεκα δένδρα που αν-

τιπροσωπεύουν τρεις ποικιλίες ροδακινιάς (Spring Crest, Flordaking, H. Harle),

δύο ποικιλίες νεκταρινιάς (Armking, Fairlane), µία ποικιλία δαµασκηνιάς (Tente),

µία ποικιλία χρυσοµηλιάς (Παλέν) και τρεις ποικιλίες κερασιάς (Griotte DV Nord,

Utah Giant, B. Reverchοn).

Γ. Νέα µέθοδος βιολογικής ανίχνευσης ιών πυρηνοκάρπων σε φυτά δείκτες

GF 305 in vitro

Η µέθοδος βιολογικής in vitro ανίχνευσης των ιώσεων της ευλογιάς των πυρηνο-

κάρπων ή σιάρκας (PPV) και της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης της δαµα-

σκηνιάς (PNRSV) σε φυτά δείκτες ροδακινιάς GF 305 αναπτύχθηκε στα πλαίσια

του Πρόγραµµατος «ΠΥΡΗΝΕΣ».

Η προσβολή από τις ιολογικές ασθένειες της ευλογιάς ή σιάρκας (Εικόνα 1) και της

νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης της δαµασκηνιάς (Εικόνα 2) διαπιστώνεται

όχι µόνο µε τις εργαστηριακές µεθόδους, αλλά και µε την βιολογική µέθοδο εµ-

βολιασµού προσβεβληµένου υλικού σε φυτά δείκτες ροδακινιάς GF305 στο θερ-

µοκήπιο (Di Terlizzi, 1998; ΕPPO 2006). H χρήση των φυτών δεικτών πρέπει

απαραίτητα να εφαρµόζεται σε Προγράµµατα παραγωγής υγιούς πολλαπλασια-

στικού υλικού καθόσον µερικές ασθένειες δεν µπορούν να διαγνωστούν µε άλλο

120


121

Εικόνα 1. Συµπτώµατα της ευλο-

γιάς των πυρηνοκάρ-

πων σε χρυσόµηλα

Τιρύνθου.

Εικόνα 2. Συµπτώµατα της νε-

κρωτικής δακτυλιωτής

κηλίδωσης της δαµα-

σκηνιάς σε ροδακινιά


τρόπο. Μετά τον εµβολιασµό των συγκεκριµένων φυτών δεικτών µε υλικό προ-

σβεβληµένο µε ιούς, οι ιοί έχουν την ιδιότητα να πολλαπλασιάζονται (bioamplifi-

cation) µε ταχύτητα, γεγονός που επιτρέπει την οµοιόµορφη κατανοµή τους στο

φυτό και την διάγνωση τους. Κατά τη µέθοδο αυτή η ροδακινιά GF305 εµβολιά-

ζεται µε φλοιό από το δένδρο που εξετάζεται µε τοµή τύπου Τ. Αριθµός ροδακινιών

GF305 παραµένουν υγιείς και χρησιµοποιούνται σαν µάρτυρες.

Κατά τη βιολογική µέθοδο ανίχνευσης στο θερµοκήπιο φυτά δείκτες ροδακινιάς GF

305 όταν µολυνθούν µε ιώσεις πυρηνοκάρπων εµφανίζουν συγκεκριµένα συµ-

πτώµατα µωσαϊκού, αποχρωµατισµού φύλλων, κηλιδώσεων κ.ά. Συγκεκριµένα,

ροδακινιές GF 305 που είναι προσβεβληµένες µε τον ιό της ευλογιάς παρουσιάζουν

συµπτώµατα συστροφής των φύλλων, χλώρωσης των νευρώσεων των φύλλων, και

παραµόρφωσης. Σε περιπτώσεις προσβολής µε σοβαρές φυλές του ιού παρουσιά-

ζεται επίσης αποξήρανση και νανισµός του φυτού. Όταν οι ροδακινιές GF 305 είναι

προσβεβληµένες µε τον ιό της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης της δαµασκη-

νιάς παρατηρούνται συµπτώµατα νεκρώσεων σε ακανόνιστους σχηµατισµούς σε

διάφορες περιοχές των φύλλων.

Για να εφαρµοστεί αυτή η µέθοδος διάγνωσης είναι αναγκαία η ύπαρξη θερ-

µοκηπίου µε σύστηµα κλιµατισµού για διατήρηση της θερµοκρασίας στους

18-25 oC. Για το κάθε υπό εξέταση δείγµα πρέπει να χρησιµοποιούνται τουλάχι-

122


στον τρία φυτά-δείκτες. Λόγω της ανάγκης χρήσης θερµοκηπίου µε ελεγχόµενες

θερµοκρασίες για διατήρηση των φυτών, η µέθοδος αυτή είναι δαπανηρή και χρο-

νοβόρα.

Στην παρούσα µελέτη αναπτύχθηκε µια νέα µέθοδος για επιτάχυνση της ανίχνευ-

σης των ιών της ευλογιάς και της νεκρωτικής δακτυλιωτής κηλίδωσης της δαµα-

σκηνιάς. Η νέα µέθοδος βασίστηκε στο συνδυασµό της βιολογικής διαγνωστικής

µεθόδου χρήσης του φυτοδείκτη ροδακινιάς GF305 και της µεθόδου του µικροεµ-

βολιασµού σε σωλήνα και αποτελεί µεταφορά της βιολογικής µεθόδου ανίχνευσης

στο θερµοκήπιο σε συνθήκες εργαστηρίου.

Μοσχεύµατα από νεαρούς βλαστούς της ροδακινιάς GF 305, που έφεραν τουλάχι-

στον 1-2 οφθαλµούς, αποστειρώθηκαν σε διάλυµα χλωρίνης και Τween 20 (Kali-

nika and Brown, 2007; Kapari-Isaia et al., 2008; Navarro et al., 1982). Ακολούθως

ξεπλύθηκαν µε αποστειρωµένο νερό σε θάλαµο συνεχούς οριζόντιας ροής απο-

στειρωµένου αέρα (laminar flow) και µολύνθηκαν τεχνητά µε µικροεµβολιασµό

φλοιού που προερχόταν από δένδρα µολυσµένα µε τους ιούς PPV και PNRSV. Η

εργασία αυτή έγινε µε τη χρήση στερεοµικροσκοπίου υπό ασηπτικές συνθήκες. Τα

"µικροεµβολιασµένα" µοσχεύµατα ροδακινιάς GF 305 τοποθετήθηκαν σε δοκιµα-

στικούς σωλήνες που περιείχαν θρεπτικό υπόστρωµα Lloyd and McCown (1980)

εµπλουτισµένο µε 20% σακχαρόζη και 3% phytagel. Ακολούθως, οι σωλήνες το-

123


ποθετήθηκαν σε θάλαµο σταθερής θερµοκρασίας (22-25 οC) και φωτοπερίοδο 16

ωρών. Χρησιµοποιήθηκαν 15 βλαστοί για κάθε ιό ενώ 15 βλαστοί παρέµειναν κα-

θαροί (µάρτυρες).

Αµέσως µετά την έκπτυξη των φύλλων από τα µοσχεύµατα ροδακινιάς GF 305 in

vitro άρχισε η λήψη παρατηρήσεων ως προς την εκδήλωση συµπτωµάτων στα µι-

κρόφυτα, καθώς και µετρήσεων του ύψους του βλαστού, σε τακτά εβδοµαδιαία

διαστήµατα µετά την µόλυνση. Παρατηρήθηκαν συµπτώµατα συστροφής των φύλ-

λων, χλωρωτικών κηλίδων, εγκαυµάτων και παραµόρφωσης στα προσβεβληµένα

µικρόφυτα σε σχέση µε τα υγιή (Εικόνα 3, 4).

Αργότερα τα φυτά ελέγχθηκαν µε την µέθοδο ELISA για επιβεβαίωση της ύπαρ-

ξης των ιών. Όλοι οι µικροεµβολιασµένοι µε ιωµένο υλικό βλαστοί ροδακινιάς GF

305 απεδείχθησαν θετικοί στα αντίστοιχα αντισώµατα των ιών PPV και PNRSV,

ενώ όλοι οι µάρτυρες ήταν αρνητικοί.

124


125

Εικόνα 3. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro (υποκείµενο βλαστός).


126

Εικόνα 4 α, β. Συµπτώµατα που εµφανίστηκαν σε µικρόφυτο δείκτη ροδακινιάς GF305.



Di Terlizzi B. 1998. Biological diagnosis of virus and virus-like diseases: a specialreference to stone fruit certification. Options Méditerranéennes, SerieB/no19. p.152-169.

EPPO Standards. 2006. Schemes for the production of healthy plants for planting.Certification scheme for almond, apricot, peach and plum.

Kalinika and Brown, 2007. Micropropagation of ornamental Prunus spp. andGF305 peach, a Prunus viral indicator. Plant Cell Rep. 26:927-935

Kapari-Isaia Th., Kyriakou A., Papayiannis L., Tsaltas D., Gregoriou S. and PsaltisI. 2008. Rapid in vitro microindexing of viroids in citrus. Plant Pathology57:348-353.

Lloyd G. and McCown B. (1980). “Commercially feasible micropropagation ofmountain laurel, Kalmia latifolia, by use of shoot-tip culture”. Int. PlantProp. Soc. Proceedings, 30:421.

Navarro L., Llacer C., Cambra M., Arregui J. and Juarez J. 1982. Shoot-tip graft-ing in vitro for elimination of viruses in peach plants (Prunus persica Batsch).Acta Horticulturae 130:185-192.

127


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

ΜΕΡΙΣΤΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ ΙΝ VITRO

Θ. Καπαρή-Ησαΐα και Στ. Σαµουήλ

Με την εφαρµογή της µεριστωµατικής καλλιέργειας φάνηκε ότι µπορούν να πα-

ραχθούν φυτά µε αγενή πολλαπλασιασµό ίδια µε τα µητρικά και απαλλαγµένα από

παθογόνους µικροοργανισµούς (Boxus, 1998; Faccioli and Marani, 1998). Το

ακραίο µερίστωµα του προσβεβληµένου δένδρου είναι συνήθως απαλλαγµένο από

ιοσωµάτια. Με την καλλιέργεια του κορυφαίου αυτού µεριστώµατος στον σωλήνα

υπό ασηπτικές συνθήκες και ενδελεχείς ιολογικούς ελέγχους παράγεται πολλα-

πλασιαστικό υλικό πυρηνοκάρπων απαλλαγµένο από όλες τις ιώσεις και τα ιοειδή.

Το υλικό αυτό είναι κατά τα άλλα ταυτόσηµο µε το µητρικό δένδρο από το οποίο

προέρχεται.

Τα δενδρύλλια που παράγονται µε την µέθοδο αυτή αποτελούν το προβασικό πολ-

λαπλασιαστικό υλικό από το οποίο θα πολλαπλασιαστούν τα νέα δενδρύλλια πυ-

ρηνοκάρπων. Το υλικό αυτό, που αποτελεί τον πυρήνα από τον οποίο θα

προέλθουν όλα τα νέα υγιή φυτά, φυλάσσεται σε εντοµοστεγή δικτυοκήπια για να

129

Kefalaio 6:Layout 1 11/8/10 1:06 PM Page 129

παρεµποδιστεί επαναµόλυνση του από έντοµα φορείς ιώσεων καθώς και επανα-

µόλυνση του µε ιοειδή που µπορεί να γίνει µε µηχανικά µέσα (µη αποστειρωµένα

εργαλεία).

Α) Μεριστωµατική καλλιέργεια in vitro των διαφόρων ειδών πυρηνοκάρπων

Στόχος της ∆Ε5 ήταν η εξυγίανση του πολλαπλασιαστικού υλικού των µητρικών

δένδρων που βρέθηκαν προσβεβληµένα µε ιώσεις κατά την ∆Ε3 µε µεριστωµα-

τική καλλιέργεια in vitro. Τα πειράµατα που διεξήχθηκαν κατά την παρούσα ∆Ε

είχαν σαν στόχο την εξεύρεση των βέλτιστων συνθηκών και του κατάλληλου θρε-

πτικού υποστρώµατος για την ανάπτυξη των µεριστωµάτων των διαφόρων ειδών

των πυρηνοκάρπων (αµυγδαλιάς, ροδακινιάς, δαµασκηνιάς, βερικοκιάς και κερα-

σιάς).

Μεριστώµατα που προέρχονταν από τα µητρικά δένδρα καλλιεργήθηκαν in vitro

υπό ασηπτικές συνθήκες.

∆οκιµάστηκαν τέσσερα θρεπτικά υποστρώµατα:

1. Lloyd and McCown medium for woody plants εµπλουτισµένο µε

20% σακχαρόζη και 3% phytagel (Magganaris et al., 2003).

2. Άλατα MS (Murashige and Skoog), 0,5 mg 6-benzylaminopu-

rine, 0,5 indole-3-butyric acid, 0,1 mg gibberellic acid, 30 g σακ-

130


χαρόζη και 3 g phytagel σε 1 λίτρο νερό (Αmiri, 2006).

3. Άλατα MS (Murashige and Skoog) µε προσθήκη 100 mg inosi-

tol, 100 mg Adenine Sulfate.2H2O, 1 mg N6Benzyladenine, 0,4

mg Thiamine.HCl, 20 g σακχαρόζη, 3 g phytagel σε 1 λίτρο νερό.

4. Άλατα MS (Murashige and Skoog) µε προσθήκη 100 mg inosi-

tol, 100 mg Adenine Sulfate. 2H2O, 1mg N6Benzyladenine, 0,4

mg Thiamine.HCl, 0,5 mg indole-3-butyric acid, 1 mg Pyridox-

ine, I mg Nicotinic acid, 30 g σακχαρόζη, 3 g phytagel σε 1 λίτρο

νερό (Θ. Καπαρή κ.ά., 2006, αδηµοσίευτα στοιχεία).

Τα µεριστώµατα προέρχονταν από µητρικά δένδρα που αναπτύσσονται στο δι-

κτυοκήπιο και αποστειρώνονταν σε διάλυµα χλωρίνης (5%) και Τween 20.

Φυτεύτηκαν 6-10 µεριστώµατα σε κάθε θρεπτικό υπόστρωµα από κάθε µητρικό

δένδρο προς εξυγίανση. ∆οκιµάστηκε η επώαση των καλλιεργειών µεριστωµάτων

in vitro στο σκοτάδι για τις πρώτες 7 µέρες και ακολούθως η έκθεση τους σε 16

ώρες φωτισµού ηµερησίως.

Η µεριστωµατική καλλιέργεια των προσβεβληµένων µητρικών δενδρυλλίων πυ-

ρηνοκάρπων σε θρεπτικό υπόστρωµα Lloyd and McCown for woody plants εµ-

πλουτισµένο µε 20% σακχαρόζη και 3% phytagel άρχισε τον Ιούνιο του 2007.

131


132

Άρχισε εξάλλου η µεριστωµατική καλλιέργεια των ποικιλιών Ρέτσου (αµυγδαλιά)

και Κυπριακής Φορµόζας (Εικόνα 1, 2). Τα µεριστώµατα που είχαν φυτευθεί κατά

την περίοδο Ιουνίου-Αυγούστου 2007 και διατηρούνταν σε θαλάµους σταθεράς

θερµοκρασίας στο ΙΓΕ καταστράφηκαν ολοσχερώς λόγω των συνεχών διακοπών

του ηλεκτρικού ρεύµατος κατά τον µήνα Αύγουστο που είχε σαν συνέπεια την αύ-

ξηση της θερµοκρασίας των θαλάµων και την επιµόλυνση των σωλήνων µε µύ-

κητες και βακτήρια.

Εικόνα 1. Μεριστωµατική καλλιέργεια πυρηνοκάρπων in vitro.


133

Από τις αρχές του Σεπτέµβρη 2007 οι µεριστωµατικές καλλιέργειες συνεχίστηκαν

και φυτεύτηκαν µεριστώµατα από τις διάφορες ποικιλίες πυρηνοκάρπων όπως

αυτές φαίνονται στον Πίνακα 1.

Ακολούθησε η χειµερινή περίοδος κατά την οποία δεν ήταν δυνατή η µεριστωµα-

τική καλλιέργεια.

Τα µητρικά δενδρύλλια κλαδεύτηκαν αυστηρά ώστε να παράγουν νέα µεριστώ-

µατα από τον Μάϊο του 2008 και η µεριστωµατική καλλιέργεια συνεχίστηκε τον

Εικόνα 2. Μεριστωµατική καλλιέργεια πυρηνοκάρπων in vitro.


134

Ιούνιο του 2008. Φυτεύτηκαν µεριστώµατα από τις διάφορες ποικιλίες πυρηνο-

κάρπων όπως αυτές φαίνονται στον Πίνακα 2.

Τα µητρικά δενδρύλλια κλαδεύτηκαν ξανά αυστηρά από τον Μάιο του 2009 και η

µεριστωµατική καλλιέργεια συνεχίστηκε τον Ιούνιο του 2009. Φυτεύτηκαν µερι-

στώµατα από τις διάφορες ποικιλίες πυρηνοκάρπων όπως αυτές φαίνονται στον

Πίνακα 3.

Τα µικρόφυτα που αναπτύχθηκαν ικανοποιητικά στους σωλήνες φυτεύτηκαν σε

Πίνακας 1. Μεριστωµατική καλλιέργεια πυρηνοκάρπων in vitro, 2007

Ποικιλία Είδος Αριθµός καλλιεργειών

Spring Crest Ροδακινιά 6Armking Νεκταρινιά 4Flavour Grest Ροδακινιά 14Fairlane Νεκταρινιά 0Florda King Ροδακινιά 2H. Harley Ροδακινιά 7Griotte DV Nord Κερασιά 3Utah Giant Κερασιά 19B. Reverchοn Κερασιά 24Tente ∆αµασκηνιά 15Παλέν Χρυσοµηλιά 13Ρέτσου Αµυγδαλιά 11Φορµόζα ∆αµασκηνιά 5


135

γλαστράκια µε χώµα και µεταφέρθηκαν σε θάλαµο µε σταθερές συνθήκες φωτι-

σµού και θερµοκρασίας για περαιτέρω ανάπτυξη. Όσα αναπτυχθούν ικανοποιητικά

θα ελεγχθούν για τις ιώσεις στις οποίες τα αντίστοιχα µητρικά βρέθηκαν προσβε-

βληµένα. Ακολούθως θα επιλεγούν τα υγιή από τις διάφορες ποικιλίες και θα απο-

τελέσουν το υγιές πυρηνικό υλικό για τις Προβασικές Φυτείες.



Spring Crest Ροδακινιά 71Arm King Νεκταρινιά 50Flavour Grest Ροδακινιά 2Fairlane Νεκταρινιά 59Flordaking Ροδακινιά 51H. Harley Ροδακινιά 2Griotte DV Nord Κερασιά 12Utah Giant Κερασιά 36B. Reverchοn Κερασιά 13Tente ∆αµασκηνιά 23Παλέν Χρυσοµηλιά 54Ρέτσου Αµυγδαλιά 6Φορµόζα ∆αµασκηνιά 5


136

Β. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro των διαφόρων ειδών πυρηνο-

κάρπων

Στόχος της ∆Ε6 ήταν η εξυγίανση πολλαπλασιαστικού υλικού των µητρικών δέν-

δρων που βρέθηκαν ιωµένα κατά την ∆Ε3 µε µεριστωµατικό µικροεµβολιασµό in

vitro.



Spring Crest Ροδακινιά 50Armking Νεκταρινιά 30Flavour Grest Ροδακινιά 7Fairlane Νεκταρινιά 30Flordaking Ροδακινιά 42H. Harley Ροδακινιά 8Griotte DV Nord Κερασιά 9Utah Giant Κερασιά 15B. Reverchοn Κερασιά 17Tente ∆αµασκηνιά 25Παλέν Χρυσοµηλιά 25Ρέτσου Αµυγδαλιά 8Φορµόζα ∆αµασκηνιά 9


Β1) Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro (υποκείµενο σπορόφυτο)

Σπέρµατα αµυγδάλου, βερίκοκου, ροδάκινου και κερασιού είχαν αποθηκευτεί από

το 2006 σε ψυκτικό θάλαµο 7 0C για διακοπή του ληθάργου. Τον Ιούνιο του 2007,

µετά την κατάλληλη επεξεργασία δηλαδή την αφαίρεση του περισπερµίου, απο-

στειρώθηκαν και φυτεύτηκαν σε δοκιµαστικούς σωλήνες µε θρεπτικό υπόστρωµα

MS in vitro. Τα υποκείµενα επωάστηκαν σε συνθήκες σκότους για 20-30 µέρες

ανάλογα µε το είδος. Τα σπέρµατα που είχαν φυτευθεί κατά την περίοδο Ιουνίου-

Αυγούστου 2007 και διατηρούνταν σε θάλαµο σταθεράς θερµοκρασίας στο ΙΓΕ

καταστράφηκαν ολοσχερώς λόγω των συνεχών διακοπών του ηλεκτρικού ρεύµα-

τος. Φυτεύτηκαν ξανά σπέρµατα αµυγδάλου, ροδάκινου και κερασιού, που όµως

απέτυχαν να βλαστήσουν.

Η εργασία φύτευσης σπερµάτων επαναλήφθηκε τον Ιούνιο του 2008 αλλά και πάλι

τα σπέρµατα δεν βλάστησαν. Τα πειράµατα επαναλήφθηκαν µε χρήση γιββεριλί-

νης που χρησιµοποιήθηκε σε συγκέντρωση 300 ppm και στο διάλυµα αυτό εµβα-

πτίστηκαν τα σπέρµατα για 24 ώρες πριν την φύτευση.

Τα σπέρµατα που φυτεύτηκαν τον Μάιο του 2009 απέτυχαν και πάλι να βλαστή-

σουν. Βλάστησαν µόνο 10 σπέρµατα των οποίων όµως η ανάπτυξη δεν ήταν ικα-

νοποιητική. ∆ιεξήχθη µεριστωµατικός µικροεµβολιασµός αλλά τα µεριστώµατα

δεν αναπτύχθηκαν (Navarro, 1982; Facioli and Marani, 1998).

137


Β2) Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro (υποκείµενο βλαστός)

Μεριστώµατα που προέρχονταν από 4 ιωµένα µητρικά δένδρα (∆αµασκηνιά Tente,

Ροδακινιά Spring Crest, και κερασιές Utah Giant και Griotte DV Nord) µικροεµ-

βολιάστηκαν in vitro (Rizgi et al., 2001) (Εικόνα 3). Σαν υποκείµενα χρησιµοποι-

ήθηκαν νεαροί βλαστοί από ανεπτυγµένα υποκείµενα ροδακινιάς GF305. Οι

138

Εικόνα 3. Μεριστωµατικός µικροεµβολιασµός in vitro (υποκείµενο βλαστός).


βλαστοί αυτοί αποστειρώθηκαν και µικροεµβολιάστηκαν κάτω από στερεοσκόπιο.

Ακολούθως φυτεύτηκαν σε θρεπτικό υπόστρωµα Lloyd and McCown for woody

plants εµπλουτισµένο µε 20% σακχαρόζη και 3% phytagel και τοποθετήθηκαν σε

θάλαµο σταθεράς θερµοκρασίας και φωτισµού. Η ανάπτυξη των µεριστωµάτων

είναι ικανοποιητική. Το πρόβληµα που παρουσιάστηκε ήταν η δυσκολία ριζοβο-

λίας των βλαστών στο υπόστρωµα.

BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Amiri M. 2006. In vitro techniques to study the shoot-tip grafting of Prunus avium L.

(cherry) var. Seeyahe Mashad. Journal of Food, Agriculture & Environment 4

(1):151-154.

Boxus Philippe. 1998. Plant Biotechnology applied to Horticultural Crops. Proceedings of

World Conference on Horticultural Research. Rome. p.1-14.

Facioli, G. and F. Marani. 1998. Virus elimination by Meristem Tip Culture and Tip Mi-

crografting. In: Plant Virus Disease Control. p.346-380. APS Press. The American

Phytopathological Society, Minnesota, USA.

Κalinina A., Brown C.W.D. 2007. Micropropagation of ornamental Prunus spp. And

GF305 peach, a Prunus viral indicator. Plant Cell Rep 26:927-935.

139


Lloyd G. and McCown B. 1980. “Commercially feasible micropropagation of mountain

laurel, Kalmia latifolia, by use of shoot-tip culture”. Int. Plant Prop. Soc. Pro-

ceedings, 30:421.

Murashige, T. and F. S. Koog. 1962. A revised medium for rapid growth and bioassays

with tobacco tissue culture. Physiologia Planttarum, 15:473-497.

Magganaris G., Economou A., Bourbourakas I. and Katis N. 2003. Elimination of PPV and

PNRSV through thermotherapy and meristem-tip culture in nectarine. Plant Cell Re-

ports, 22:195-200.

Martinez-Comez P., Sozzi G., Sanchez-Perez R., Rubio M. and Gradziel T. 2003. New ap-

proaches to Prunus tree crop breeding. Food, Agriculture & Environment (1):52-63.

Navarro L., Llacer C., Cambra M., Arregui J. and Juarez J. 1982. Shoot-tip grafting in

vitro for elimination of viruses in peach plants (Prunus persica Batsch). Acta Horti-

culturae130:185-192.

Rizgi A., Zemzami M. and Spiegel S. 2001. Recovery of virus-free almond plants by im-

proved in vitro shoot-tip grafting. Acta Horticulturae 550:447-453.

140


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

IN VIVO ΠΡΟΒΑΣΙΚΗ ΦΥΤΕΙΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ

Α.Π. Κυριακού, Ι. Γαβριήλ, Θ. Καπαρη-Ησαία, Λ.Χρ. Παπαγιάννης και Στ. Σαµουήλ

Πολλαπλασιαστικό υλικό, που προέρχεται από τα µητρικά δένδρα πυρηνοκάρπων

και που βρέθηκε υγιές (∆Ε3), εµβολιάστηκε σε ανεπτυγµένα υγιή σπορόφυτα 9-12

µηνών που έχουν αναπτυχθεί σε γλάστρες. Τα νέα αυτά δενδρύλλια (Εικόνα 1) εγ-

καταστάθηκαν σε εντοµοστεγές δικτυοκήπιο στον Πειραµατικό Σταθµό Ζυγίου του

ΙΓΕ ώστε να προφυλαχθούν από τον κίνδυνο επαναµόλυνσης µε έντοµα, µηχανικά

µέσα ή άλλους φορείς ιώσεων.

Όλα τα δενδρύλλια φυτεύτηκαν σε γλάστρες 50 λίτρων οι οποίες τοποθετήθηκαν

σε µεταλλικά υπόβαθρα, ώστε να παρεµποδιστεί ο κίνδυνος προσβολής και διά-

δοσης µυκητολογικών ασθενειών που προκαλούνται από διάφορα είδη του γένους

Phytophthora και ευνοούνται από την µεγάλη εδαφική υγρασία και µεταδίδονται

µε το νερό της άρδευσης. Σχέδιο των δενδρυλλίων, όπως είναι τοποθετηµένα στο

δικτυοκήπιο, φαίνεται στον Πίνακα 1.

Για διατήρηση του υγιούς υλικού κάτω από ευνοϊκότερες κλιµατολογικές συνθή-

143


144

κες κατασκευάστηκε νέο δικτυοκήπιο στον Πειραµατικό Σταθµό του ΙΓΕ στον

Σαϊττά, σε υψόµετρο γύρω στα 1000 µέτρα. Νέα υγιή δενδρύλλια που εµβολιά-

στηκαν τον προηγούµενο χρόνο στην Αχέλεια από το Φυτώριο του Τµήµατος Γε-

ωργίας θα µεταφερθούν στον Σαϊττά και θα φυτευτούν σε µεγάλες γλάστρες όπως

και στον Σταθµό Ζυγίου. Εποµένως, η Προβασική Φυτεία Πυρηνοκάρπων θα µε-

ταφερθεί στον Σαϊττά .

Εικόνα 1. ∆ενδρύλλια πυρηνοκάρπων στο δικτυοκήπιο.


Πίνακας 1. Σχεδιάγραµµα Προβασικής Φυτείας Πυρηνοκάρπων στο Ζύγι

Νεκταρινιά Ανεξαρτησία7γ

Ροδακινιά Spring Time Ροδακινιά Red Haven15γ 6γΡοδακινιά Flavour Top Nεκταρινιά Φαντασία14γ 5γΡοδακινιά Η Χαλε13γ

∆αµασκηνιά Stanley Ροδακινιά Πούλαρτς Nεκταρινιά Arm King23γ 12γ 3γ∆αµασκηνιά President Nεκταρινιά May Grande Nεκταρινιά Red June22γ 10γ 2γ∆αµασκηνιά Sanda Rosa Ροδακινιά Fayette Ροδακινιά Spring Grest21γ 8γ 1γΧρυσοµηλιά Ροδακινιά Royal Gold Ροδακινιά ΦαγιέτΚυριάκος - 33β 6β 8βΚερασιά B. Lapine Ροδακινιά Spring Time Nεκταρινιά Ανεξαρτησία30β 5β 7βΧρυσοµηλιά Παλέν Nεκταρινιά Flavour Top Ροδακινιά Red Haven28β 14β 6β∆αµασκηνιά Tente Ροδακινιά Η. Χάλε Nεκταρινιά Φαντασία26β 13β 5β∆αµασκηνιά Stanley Ροδακινιά Πούλαρτς Ροδακινιά Σουέλλεν23β 12β Κρέπελ 4β∆αµασκηνιά President Nεκταρινιά May Grande Nεκταρινιά Arm King22β 10β 3β∆αµασκηνιά Sanda Rosa Ροδακινιά Florda King Ροδακινιά Spring Grest21β 9β 1β

∆αµασκηνιά Stanley Ροδακινιά Πούλαρτς23α 12α∆αµασκηνιά President Ροδακινιά Royal April22α 11α∆αµασκηνιά Santa Rosa Nεκταρινιά Ανεξαρτησία21α 7α

Χρυσοµηλιά Ροδακινιά Dixie Red Ροδακινιά Red HavenΚυριάκου 33α 20α 6αKερασιά B. Lapine Ροδακινιά Spring Grest Nεκταρινιά Φαντασία30α 18 β 5α∆αµασκηνιά Friar Ροδακινιά Royal Gold Ροδακινιά Σουέλλεν25β 16 α Κρέπελ 4α∆αµασκηνιά Black Amber Ροδακινιά Spring Time Nεκταρινιά Red June24α 15α 2α

145


146


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

ΣΥΖΗΤΗΣΗ/ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ


Η λειτουργία Προγραµµάτων εξυγίανσης πολλαπλασιαστικού υλικού είναι απα-

ραίτητη για την αντιµετώπιση των ιολογικών και συναφών ασθενειών που προκα-

λούν πολλά και καταστροφικά προβλήµατα στις καλλιέργειες.

Η εξυγίανση πολλαπλασιαστικού υλικού πυρηνοκάρπων γίνεται σήµερα στις χώρες

καλλιέργειας τους µε εφαρµογή της µεθόδου της µεριστωµατικής καλλιέργειας in

vitro. Η εφαρµογή της µεθόδου αυτής και στην Κύπρο είναι σηµαντική τόσο για την

αντιµετώπιση των ιολογικών ασθενειών, και ειδικότερα της σιάρκας, όσο και για

την αναβάθµιση του ντόπιου γενετικού υλικού πυρηνοκάρπων.

Mε την εφαρµογή του Προγράµµατος ‘ΠΥΡΗΝΕΣ’ και την ολοκλήρωση του ιο-

λογικού ελέγχου όλων των φυτών που έχουν παραχθεί µε µικροεµβολιασµό ανα-

µένεται η εξυγίανση και άλλων δένδρων.

Παράλληλα, µέσω της εφαρµογής του ερευνητικού έργου ‘ΠΥΡΗΝΕΣ’ επιλέγηκαν

ξεχωριστοί κλώνοι και ποικιλίες πυρηνοκάρπων της Κύπρου, όπως η Καϊσιά, η

147


οποία υπερέχει σε γευστικότητα από τις εισαγόµενες ποικιλίες χρυσοµηλιάς. Αξιό-

λογα χαρακτηριστικά της ποικιλίας θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε προ-

γράµµατα γενετικής βελτίωσης πυρηνοκάρπων για δηµιουργία νέων ποικιλιών.

Η ύπαρξη του ιού της σιάρκας στην Κύπρο έδωσε το έναυσµα για λήψη αυστηρών

µέτρων αντιµετώπισης των ιώσεων, κυριότερο των οποίων είναι η δηµιουργία Προ-

βασικής Φυτείας για διαφύλαξη του υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού. Μέσω της

εφαρµογής του ερευνητικού έργου «ΠΥΡΗΝΕΣ» δηµιουργήθηκε Προβασική Φυ-

τεία στους Πειραµατικούς Σταθµούς του ΙΓΕ στο Ζύγι και στον Σαϊττά.

Η διακίνηση πολλαπλασιαστικού υλικού από µια χώρα σε άλλη, που είναι επιθυ-

µητή για την απόκτηση νέων εµπορικών ποικιλιών, εµπεριέχει τον κίνδυνο εισα-

γωγής νέων ανεπιθύµητων εχθρών και ασθενειών. Τα παραδείγµατα εισαγωγής

εχθρών και ασθενειών από άλλες χώρες είναι πολλά και οι συνέπειες καταστροφι-

κές, τόσο από οικονοµικής όσο και από περιβαλλοντικής άποψης. Η διακίνηση του

ιού της σιάρκας µέσω του πολλαπλασιαστικού υλικού και η εισαγωγή του σε

χώρες αµόλυντες αποτελεί ένα κλασσικό παράδειγµα.

Είναι φανερό ότι µε την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την φι-

λελευθεροποίηση του εµπορίου, ο κίνδυνος εισαγωγής νέων εχθρών και ασθενειών

είναι µεγαλύτερος. Η εισαγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού πρέπει να γίνεται µέσω

της νόµιµης οδού, µε πολλή προσοχή και λήψη όλων των φυτοπροστατευτικών µέ-

148


τρων από τις αρµόδιες υπηρεσίες του κράτους.

Με την ανάπτυξη της τεχνικής της µεριστωµατικής καλλιέργειας στην Κύπρο,

υπάρχει η ευκαιρία εισαγωγής του πολλαπλασιαστικού υλικού από άλλες χώρες, µε

µοσχεύµατα in vitro, τα οποία µπορούν να υποβληθούν σε µεριστωµατική καλ-

λιέργειατα για εξυγίανση. Η µέθοδος αυτή χρησιµοποιείται και σε άλλες χώρες

όπως Ισπανία, ΗΠΑ, Καναδά κ.ά.

Η δηµιουργία της Τράπεζας Γενετικού Υλικού Πυρηνοκάρπων in vitro, που επε-

τεύχθη στα πλαίσια του έργου αυτού, αποτελεί εχέγγυο για τη διατήρηση του υγι-

ούς πολλαπλασιαστικού υλικού πυρηνοκάρπων της Κύπρου και διαφύλαξη

σπάνιων ειδών πυρηνοκάρπων της Kυπριακής χλωρίδας.

149


ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ/ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ευχαριστίες εκφράζονται σε όσους εργάστηκαν στα πλαίσια του ερευνητικού έργουΠΥΡΗΝΕΣ και σε όσους βοήθησαν στην επιµέλεια της παρούσας έκδοσης.Η Αναστασία Π. Κυριακού, ο Λάµπρος Χρ. Παπαγιάννης και ο Στέλιος Σαµουήλµελέτησαν την εργασία και έκαναν εισηγήσεις.Ο Γιαννάκης Γαβριήλ, ιδιώτης Ερευνητής, είχε την ευθύνη της Επισκόπησης.Οι γεωπόνοι ∆ηµήτρης Τσάλτας, Στέλιος Σαµουήλ και Τεύκρος Ιακωβίδης εργά-στηκαν στα πλαίσια του ερευνητικού έργου.Ο Νίκος Σεραφείδης είχε την ευθύνη της αντιµετώπισης των εντοµολογικών εχ-θρών.Ο Ανδρέας Χατζηνικολής είχε την ευθύνη της εγκατάστασης, διατήρησης και συν-τήρησης της Προβασικής Φυτείας.Η Άρτεµις Χατζηνικολή είχε την ευθύνη για τον ιολογικό έλεγχο των δειγµάτωνστο εργαστήριο.Η Ξένια Ευριπίδου επιµελήθηκε το κείµενο και το εξώφυλλο του βιβλίου.Για διεκπεραίωση των εργασιών είχαν σηµαντική συνεισφορά ο ∆ηµήτρης Κων-σταντίνου, ο ∆ήµος Αναγιωτίδης, ο ∆ηµήτρης Πολυκάρπου, ο Χρήστος ∆ηµητρίου,ο Κυριάκος Κωνσταντίνου, η Ελένη Παναγή, ο Γιάννης Μάρκου, η Ειρήνη Χάρ-κου και η Άντρη Στυλιανού από τον Κλάδο Φυτοπροστασίας, ΙΓΕ.

150


Η Ανδρούλα Ηλιάδου, η Μαρία Κίτα και η Κούλα Τρουλίδου συνέβαλαν στη ρύθ-µιση οικονοµικών θεµάτων του έργου.Ο ∆ώρος Γιάννακας, η Χρυστάλλα Προκοπίου, καθώς και το προσωπικό του Αρ-χείου του ΙΓΕ, συνέβαλαν στη ρύθµιση θεµάτων αλληλογραφίας του έργου.Προσωπικό των Επαρχιακών Γραφείων και του Κλάδου Προστασίας Φυτών τουΤµήµατος Γεωργίας, του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλ-λοντος και ειδικότερα ο Γιώργος Μιχαηλίδης, ο Ευριπίδης Ευριπίδου, ο ΑνδρέαςΚαζαντζής, ο Λουκάς Χρήστου, ο Χριστόφορος Λοΐζου, η Ρούλα Φεσά, ο ΆγγελοςΧατζηθεωρή, ο Αντώνης Χριστοδούλου, ο Γιώργος Σάββας, ο Αργυρός Χατζηγε-ωργίου και άλλοι συνέβαλαν στην Επισκόπηση των φυτειών.

151


IISBN 978-9963-1-6009-3

Εκτύπωση: ΚΩΝΟΣ Λευκωσία

Νοέµβριος 2010

152


Ιώσεις και Παραγωγή Υγιούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού...

Documents

Transcript of Ιώσεις και Παραγωγή Υγιούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού...