Το ακόλουθο άρθρο είναι δηµοσιευµένο στην ιστοσελίδα του Projecthindsight

και κατόπιν έγγραφης αδείας του Robert Schmidt το µετέφρασα και το

αναδηµοσιεύω.

Για όποιον εδιαφέρεται, ακολουθεί και το πρωτότυπο αγγλικό κείµενο.

*****************************************************

Ελληνιστική Αστρολογία: Μια Ανασκόπηση

Σχετικά µε την Ελληνιστική Αστρολογία

Με τον όρο Ελληνιστική αστρολογία εννοούµε το είδος της αστρολογίας που

έκανε την πρώτη της εµφάνιση στην Αίγυπτο και στη γύρω περιοχή της

Μεσογείου κάποια στιγµή ανάµεσα στην κατάκτηση από τον Μ. Αλέξανδρο

και την έναρξη της Χριστιανικής περιόδου. ∆εν είναι απλώς δύσκολο να

προσδιοριστούν οι ρίζες της ακριβέστερα, αλλά µας διαφεύγουν επίσης και οι

συγγραφείς της, οι οποίοι σχετίζονται µε µια µικρή κάστα από ηµιθεϊκές ή

ηµιθρυλικές φιγούρες. Το µυστήριο της ίδρυσής της Ελληνιστικής αστρολογίας

καθίσταται ακόµα βαθύτερο αν σκεφτούµε ότι µοιάζει να έχει ξεπηδήσει

διαµορφωµένη σχεδόν πλήρως µε µια απλή ενέργεια αυτογένεσης.

Θα χρησιµοποιούµε επίσης τον όρο Ελληνιστική για να περιγράφουµε την

αστρολογία της Ρωµαϊκής και της πρώτης Βυζαντινής περιόδου, παρ’ όλο

που τεχνικά µεγάλο µέρος της βρίσκεται εκτός της καθαρής Ελληνιστικής

εποχής. Αυτό δικαιολογείται γιατί η αστρολογία των ιδρυτών συνέχισε να

εξασκείται σχεδόν στην αρχική και αναλλοίωτη µορφή της και κατά τη διάρκεια

αυτών των περιόδων επίσης. Έτσι, για µας ο όρος Ελληνιστική περιγράφει

περισσότερο έναν τύπο αστρολογίας παρά µια ιστορική εποχή.

Η Ελληνιστική αστρολογία σηµάδεψε ένα τελείως νέο ξεκίνηµα στην ιστορία

της αστρολογίας. Τα ίχνη της συντριπτικής πλειονότητας των εννοιών,

τεχνικών και αρχών ερµηνείας που αποτελούν το στήριγµα της Ελληνιστικής

αστρολογίας δεν µπορούν να ακολουθηθούν σε µια προγενέστερη ή

σύγχρονη πηγή. Αποτελούν µια διακριτή και πρωτότυπη αστρολογία, που

διαφέρει κατά ουσιαστικούς τρόπους από τοπικά είδη αστρολογίας τα οποία

αναπτύχθηκαν σε άλλα µέρη του κόσµου.

Η Ελληνιστική αστρολογία είναι η κύρια πηγή όλης της µεταγενέστερης

∆υτικής αστρολογίας. Η δύναµη ζωής που ενέπνευσαν στην Ελληνιστική

αστρολογία οι ιδρυτές της στήριξε την αστρολογική πρακτική µέχρι και ένα

µεγάλο µέρος του έβδοµου αιώνα. Άφησε επίσης αλάνθαστο αποτύπωµα

στην αστρολογία της Ινδίας. Κατά τον όγδοο αιώνα, δάνεισε την ζωτικότητά

της στην Αραβική αστρολογία και πήρε την κεντρική θέση σ’ αυτόν τον

συγκριτισµό. Από εκεί, επανήλθε στη ∆ύση για να αναβιώσει την Ευρωπαϊκή

αστρολογία του τέλους της εποχής του Μεσαίωνα. Η Ελληνιστική προέλευση

εξακολουθεί να αναγνωρίζεται στις περισσότερες από τις έννοιες και τις

πρακτικές που ορίζουν τη σύγχρονη αστρολογία.

Τα Κείµενα

Το διασωζόµενο σώµα των γραπτών της Ελληνιστικής αστρολογίας

αποτελείται από έναν συγκριτικά µεγάλο αριθµό κειµένων. Τα περισσότερα

από αυτά είχαν συνταχθεί στα Ελληνικά και µερικά στα Λατινικά. Η

πλειονότητα των κειµένων ήταν αφιερωµένα στην αστρολογία του ατόµου

(γενέθλια αστρολογία), αλλά υπάρχει σηµαντική ποσότητα υλικού που αφορά

σε παγκόσµια (κοσµική) αστρολογία, καθώς και αστρολογία της καταρχής

(επιλογής και γεγονότος). Το κατά πόσον οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι

εξασκούσαν ωριαία αστρολογία παραµένει ανοιχτό ερώτηµα.

Ακολουθεί µια σύντοµη ανασκόπηση του τι έχει επιζήσει και σε ποια

µορφή: Τέσσερις Ουσιαστικές Γενικές Πραγµατείες, οι οποίες επιζούν

σχετικά ανέπαφες στην αρχική τους γλώσσα, τρεις στα Ελληνικά και

µία στα Λατινικά: η Τετράβιβλος του Κλαύδιου Πτολεµαίου,

η Ανθολογία του Vettius Valens,

τα Αποτελεσµατικά του Ηφαιστίωνος του Θηβαίου και

η Μάθηση του Firmicus Maternus (στα Λατινικά).

Επιζεί επίσης ένας αντιπροσωπευτικός αριθµός Ελληνικών

αποσπασµάτων µιας πέµπτης τέτοιας πραγµατείας του ∆ωρόθεου του Σιδωνίου, που είχε συνταχθεί αρχικά σε διδακτικό στίχο και επιζεί

επίσης σε µια κάπως παραφθαρµένη µετάφραση στα Αραβικά. Οι

πέντε αυτές πραγµατείες δείχνουν όλες µεγάλη συγγένεια δόγµατος.

Ένα Ουσιώδες ∆ιδακτικό Ποίηµα στα Λατινικά, το Αστρονοµικόν του

Μανίλλιου, κάπως παρεκκλίνον ως προς το δόγµα, που µπορεί να

περιέχει υλικό το οποίο προέρχεται από την προ-Ελληνιστική

Αιγυπτιακή περίοδο.

∆ύο Συντοµότερες Γενικές Πραγµατείες,

τα Εισαγωγικά Θέµατα του Παύλου του Αλεξανδρινού και ένα διδακτικό ποίηµα που αποδίδεται στον Μανέθωνα.

Μερικές µικρές πραγµατείες, επίσης σχετικά ανέπαφες, αφιερωµένες

σε εξειδικευµένα αστρολογικά θέµατα, όπως το κείµενο απεικόνισης

του Άνουβι για πλανητικούς συνδυασµούς και

τα Ερµητικά ιατροµαθηµατικά κείµενα.

Παραφράσεις, οι οποίες µπορεί να είναι «ευκολότερες» παραφράσεις

έργων που γράφτηκαν αρχικά σε δύσκολα Ελληνικά ή παραφράσεις σε

πεζό προγενέστερων διδακτικών ποιηµάτων, όπως µια παράφραση

της Τετραβίβλου του Πτολεµαίου που αποδίδεται στον Πρόκλο.

Περιλήψεις, περισσότερο ή λιγότερο λεπτοµερείς, µερικών από τις

παραπάνω πραγµατείες και πολλών χαµένων βιβλίων, όπως η

περίληψη της χαµένης Εισαγωγής του Αντίοχου του Αθηναίου ή η

περίληψη του Πίνακα του Θράσυλλου. Αυτές είναι οι περισσότερες

γραµµένες κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής.

Μεθοδικά Ερµηνευτικά Σχόλια πάνω σε µερικές από τις παραπάνω

πραγµατείες, όπως τα ερµηνευτικά σχόλια του Ολυµπιόδωρου πάνω

στο έργο του Παύλου του Αλεξανδρινού και

ένα ανώνυµο ερµηνευτικό σχόλιο στην Τετράβιβλο του Πτολεµαίου.

«Συλλογές» υλικού που έχει αποσπαστεί από διάφορες πραγµατείες,

συχνά παραφρασµένες από το πρωτότυπο, όπως η συλλογή του

Ρητόριου. Αυτές έχουν κάποια δοµή ή γενική λογική στην παρουσίασή

τους.

«Ετερόκλητα µίγµατα» ή τυχαία σύνολα αποσπασµάτων και

παραφράσεων από διάφορες πραγµατείες, µερικές φορές ανάµικτα µε

απόψεις και γνώµες του δηµιουργού της συλλογής, όπως η Εισαγωγή

του Πορφύριου και το Liber Hermetis.

Αποσπάσµατα κάθε είδους, περικοπές από προγενέστερους

συγγραφείς, µερικά σύντοµα, άλλα µεγάλα, µερικά προφανώς

αυτολεξεί, άλλα παραφρασµένα. Για παράδειγµα, ένα τµήµα µιας

πραγµατείας πάνω στους δεκανούς αποδίδεται στον Τeucer της Βαβυλώνας. Αστρολογικά αποσπάσµατα βρίσκονται σε πολλά µέρη,

µερικές φορές ακόµα και σε µη αστρολογικά γραπτά.

Σχόλια (σχολιασµοί στο περιθώριο που έχουν προστεθεί σε διάφορα

χειρόγραφα από αναγνώστες και αντιγραφείς) τα οποία µερικές φορές

δίνουν πληροφορίες οι οποίες βοηθούν.

Ενδείξεις από µη λογοτεχνικές πηγές, όπως γραπτά σε τοίχους και

αποκόµµατα παπύρων. Αυτά αποτελούνται σε µεγάλο βαθµό από

µελέτες αστρολογικών χαρτών και από µερικά τµήµατα τυπικών

κειµένων.

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί µε µεγάλη ακρίβεια η χρονολογία πολλών

από τα γραπτά αυτά. Οι διάφοροι αστρολόγοι που τα συνέθεσαν καλύπτουν

χρονικά µια περίοδο οκτακοσίων ετών περίπου, από τους πρώτους αιώνες

π.Χ. έως τον έβδοµο αιώνα µ.Χ. Εκτός από µερικά σύντοµα εξειδικευµένα

έργα, µόνο µερικά αποσπάσµατα παραµένουν από τα γραπτά των ιδρυτών ή

άλλων αστρολόγων της προχριστιανικής εποχής. Σχεδόν όλα τα γραπτά, που

επιζούν σε µορφή που µοιάζει κάπως µε αυτή στην οποία είχαν αρχικά

συνταχθεί, προέρχονται από την Χριστιανική εποχή.

Όλα σχεδόν τα γραπτά που επιζούν έχουν δηµοσιευτεί σε «κριτικές

εκδόσεις». Οι εκδότες των εκδόσεων αυτών υπήρξαν κυρίως κλασσικιστές και

φιλόλογοι, οι οποίοι ξεκαθάριζαν τις βιβλιοθήκες της Ευρώπης και της Μέσης

Ανατολής από κείµενα σχετικά µε την Ελληνιστική αστρολογία και µετά

ετοίµαζαν εκδόσεις των κειµένων αυτών συγκρίνοντας όλα τα "επιζώντα"

χειρόγραφα σε µία προσπάθεια να παράγουν ένα οριστικό κείµενο, το οποίο

συνήθως δεν µετέφραζαν. Πρόκειται για ένα έργο υψηλού επιπέδου, που

απαιτεί εκτενή γνώση της γλώσσας, καθώς επίσης και τον τύπο των

διάφορων τρόπων γραφής. Οι λόγιοι αυτοί προσπαθούν επίσης να

προσδιορίσουν χρονολογικά τα κείµενα αυτά, να αναγνωρίσουν τους

συγγραφείς τους και να προβούν σε διασταυρούµενες αναφορές των

διαφόρων δογµάτων µε άλλα κείµενα· πολλές φορές δηµιουργούν ευρετήριο

µε την τεχνική ορολογία. Στο πεδίο της Ελληνιστικής αστρολογίας, το

µεγαλύτερο µέρος αυτού του έργου έχει ολοκληρωθεί και είµαστε ευγνώµονες

στους λογίους αυτούς που πραγµατοποίησαν αυτό το επίπονο και συχνά

άχαρο έργο.

Προκαταρκτική Έρευνα των Περιεχοµένων του Σώµατος της Ελληνιστικής Αστρολογίας

Κατά την πρώτη µελέτη, αυτό το σώµα υλικού µπορεί να δίνει την εντύπωση

ενός τεράστιου ετερόκλητου µίγµατος χωριστών και ετερογενών δογµάτων και

αντιλήψεων, σαν να υπήρχαν πολυάριθµες ανεξάρτητες σχολές Ελληνιστικής

αστρολογίας ανά τους αιώνες, η καθεµία από τις οποίες ασπαζόταν τα δικά

της δόγµατα και πραγµατοποιούσε τη δική της πρωτότυπη και

ιδιοσυγκρασιακή συνεισφορά στην αστρολογική πρακτική αυτής της

περιόδου. Περαιτέρω µελέτη αποκαλύπτει ότι αυτό το περίπλοκο σώµα είναι

στην πραγµατικότητα πολύ πιο συναφές απ’ όσο περίµεναν πολλοί,

λαµβάνοντας υπόψη τον αριθµό των συγγραφέων που εµπλέκονται και την

εκτενή χρονική περίοδο κατά την οποία συντάχθηκαν τα γραπτά αυτά.

Κατ’ αρχήν, υπάρχει µεγάλη αλληλοεπικάλυψη στα δόγµατα που απαντώνται

σε διάφορους συγγραφείς. Παράλληλα, όλα σχεδόν τα γραπτά των

συγγραφέων τα οποία έχου διασωθεί περιλαµβάνουν κάποιο υλικό που δεν

απαντάται σε κανέναν από τους άλλους. ∆εδοµένου αυτού, είναι εύλογο να

θεωρήσουµε ότι αυτά που έχουν φτάσει σε µας είναι τµήµατα ενός µεγάλου

και περίπλοκου συστήµατος από το οποίο κάθε συγγραφέας πήρε

αποσπάσµατα ανάλογα µε τα δικά του συγκεκριµένα ενδιαφέροντα και τις

πηγές που είχε διαθέσιµες.

Από την άλλη µεριά, όλοι οι συγγραφείς χρησιµοποιούν την ίδια εξειδικευµένη

ορολογία, παρουσιάζοντας µια εννοιολογική συνέχεια. Με σχετικά µικρές

διαφορές µόνο, όλοι οι αστρολόγοι αυτής της περιόδου συσχετίζουν τα ίδια

γεγονότα µε τους πλανήτες, τα µέρη του ζωδιακού και τους οίκους. Πολλές

από τις τεχνικές (ερµηνείας ή πρόβλεψης) αναφέρονται από δύο ή

περισσότερους συγγραφείς που προφανώς εργάζονταν ανεξάρτητα ο ένας

από τον άλλο. Όλο αυτό το κοινώς αποδεκτό δόγµα δείχνει µια προέλευση

από µια κοινή προγενέστερη πηγή.

Στην πραγµατικότητα, η "γενεαλογία" που κατέγραψε ο Firmicus Maternus

αναγνωρίζει στον Ερµή τον Τρισµέγιστο την ίδρυση αυτής της αστρολογίας,

για τον οποίο λέει ότι την µετάδωσε σε κάποιον Ασκληπιό, µετά τον οποίο

εξηγήθηκε από τον Nετσέψω και τον Πετόσιρι και δηµοσιοποιήθηκε από τον

Αβραάµ, τον Ορφέα και τον Κριτόδηµο. Επιπλέον, τα περισσότερα από τα

κεντρικά δόγµατα που χαρακτηρίζουν την Ελληνιστική αστρολογία

αποδίδονται στους ίδιους αυτούς αστρολόγους και από µεταγενέστερους

Ελληνιστικούς συγγραφείς επίσης, συχνά µε τη µορφή απευθείας

παραποµπών στα γραπτά τους ή παραφράσεις των δογµάτων τους.

Για να είµαστε βέβαιοι, υπάρχουν τεχνικές και κοµµάτια της παράδοσης που

απαντώνται στα γραπτά ενός µόνο συγγραφέα, χωρίς ρητή αναγνώριση

προγενέστερης πηγής. Όµως, οι αστρολόγοι αυτοί σπάνια αξιώνουν (αν το

κάνουν ποτέ) την πρωτοτυπία των δογµάτων αυτών, οπότε δεν υπάρχει

λόγος να µην τα αποδεχτούµε προσωρινά ως αυθεντικά κοµµάτια της

πρωτότυπης αστρολογίας, εν αναµονή περαιτέρω εξέτασης των

εννοιολογικών συσχετισµών τους µε τα δόγµατα εκείνα που µπορούν να

αποδοθούν µε ασφάλεια στους ιδρυτές.

Από την άλλη µεριά, φαίνεται αρκετά πιθανό ότι το σώµα της Ελληνιστικής

αστρολογίας περιέχει επίσης κάποιο υλικό που αποδίδεται στους ιδρυτές παρ’

όλο που προέρχεται ουσιαστικά από Βαβυλωνιακή ή προ-Ελληνιστική

Αιγυπτιακή αστρολογία. Παρ’ όλο που µερικά από τα δόγµατα αυτά µπορεί να

έχουν ενσωµατωθεί ηθεληµένα στην Ελληνιστική αστρολογία από τους

ιδρυτές, άλλα δόγµατα µπορεί να έχουν απορριφθεί, παρ’ όλο που συνέχιζαν

να µεταδίδονται υπεύθυνα από µεταγενέστερους αστρολόγους. Τέτοιο

υπολειµµατικό υλικό µπορεί συνήθως να διαχωριστεί, παρατηρώντας σε ποιό

βαθµό στην πραγµατικότητα ενσωµατώθηκε στην πρακτική των

µεταγενέστερων Ελληνιστικών αστρολόγων.

Στην πραγµατικότητα, µόνο στις λεπτοµέρειες των αστρολογικών τεχνικών και

στην επέκταση του εύρους εφαρµογής τους βρίσκουµε ο,τιδήποτε µοιάζει µε

ανάπτυξη της πρωτότυπης παράδοσης. Στην περίπτωση των τεχνικών που

αναφέρονται από διάφορους συγγραφείς, βρίσκουµε συχνά διαφορές

απόψεων πάνω σε λεπτά σηµεία της διαδικασίας. Αλλά αντί να αποτελεί

ένδειξη νεωτερισµού, αυτού του είδους η απόκλιση απόψεων υποδηλώνει

αντίθετα ότι τα κείµενα των αρχικών πηγών δεν ήταν επαρκώς σαφή σε

πολλά διαδικαστικά θέµατα – ο ίδιος ο Vettius Valens επιβεβαιώνει συχνά τη

απόκρυφη φύση των πηγών του – αφήνοντας στους µεταγενέστερους

αστρολόγους το έργο να συµπληρώσουν τα κενά που απλώς υποδηλώνονταν

στα πρωτότυπα. Και εδώ πάλι, ο προσδιορισµός των παραλλαγών εκείνων,

όπου έχουν γίνει βάσιµες επεξηγήσεις, δεν είναι θέµα κειµένων· απαιτεί

κατανόηση θεµελιωδών θεµάτων που αποτέλεσαν κίνητρο για την εισαγωγή

της τεχνικής κατά πρώτο λόγο.

Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις στις οποίες µια βασική τεχνική

αντιπροσωπεύεται σε περισσότερους από έναν συγγραφείς (και έτσι µπορεί

να ακολουθηθεί µε ασφάλεια προς τα πίσω µέχρι τους ιδρυτές), αλλά ένας

από τους συγγραφείς αυτούς εφαρµόζει τη συγκεκριµένη τεχνική απευθείας ή

αναλογικά προς καταστάσεις ή πλαίσια που δεν αναγνωρίζονται από τους

άλλους συγγραφείς. Εδώ ο περιορισµός των άλλων εκείνων συγγραφέων

αµφισβητεί το αν µια τέτοια διεύρυνση του εύρους εφαρµογής µπορεί να

αποτελούσε πρόθεση των ιδρυτών. Αν και αυτό µπορεί να θεωρηθεί

νεωτερισµός κάποιας µορφής, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να έχει επεκταθεί η

τεχνική πέρα από το σωστό της εύρος. Για άλλη µια φορά, µόνο µια µελέτη

της εγγενούς λογικής της τεχνικής θα µπορούσε να δικαιολογήσει µια τέτοια

επέκταση.

Θα φαινόταν ίσως, έτσι, ότι οι µεταγενέστεροι Ελληνιστικοί αστρολόγοι ήταν

στο µεγαλύτερο µέρος τους µια πολύ συντηρητική οµάδα, η οποία

προσπάθησε να παραµείνει κατά το δυνατό πιστή στην πρωτότυπη

παράδοση. Θεωρούσαν το δικό τους έργο έργο διατήρησης και µετάδοσης,

ερµηνείας και ανάπτυξης. Ως προς αυτό, η στάση τους ήταν αληθής σύµφωνα

µε το πνεύµα των καιρών. Σε µια εποχή που χαρακτηρίζεται περισσότερο από

σχολιασµούς παρά από πρωτοτυπία, όπου η δηµιουργική σκέψη θα

µπορούσε να λάβει χώρα µόνο µέσα από κριτήρια και κατηγορίες που

θεσπίστηκαν από τους ιδρυτές σχολών και ειδικοτήτων, θα προκαλούσε

όντως εντύπωση να έχει προκύψει οποιαδήποτε ουσιώδης καινοτοµία µέσα

σε µια παράδοση της οποίας οι ιδρυτές θεωρούνταν ηµιθεϊκές υπάρξεις. Η

εµφάνιση ετερογένειας στο σώµα αυτό οφείλεται σε ένα βαθµό στην πρακτική

εκλεκτικής λήψης αποσπασµάτων που εφάρµοσαν οι µεταγενέστεροι

αστρολόγοι και σε έναν άλλο βαθµό οφείλεται σε διαφορετικές αναγνώσεις

αµφίσηµων εννοιών στα αρχαία κείµενα.

Ανάπλαση της Πρακτικής Ελληνιστικής Αστρολογίας

Συνεπώς, το ερώτηµα της συνάφειας στην Ελληνιστική αστρολογική πρακτική

περιορίζεται ουσιαστικά σε ότι αφορά στην ακεραιότητα των δογµάτων των

ιδρυτών. Παροµοίως, πρέπει στη συνέχεια να αναρωτηθούµε αν αυτό το

σύνολο δογµάτων αποτελείται από χωριστές και µη σχετιζόµενες

εφαρµόσιµες πρακτικές από την πλευρά των ιδρυτών, η καθεµία από τις

οποίες παρέχει µια ανεξάρτητη συνεισφορά στην ανάγνωση ενός ωροσκοπίου

γέννησης, ή του κατά πόσον τα δόγµατα αυτά ταιριάζουν µαζί σε ένα

τακτοποιηµένο σύστηµα. Αυτό είναι ένα ερώτηµα το οποίο η σύγχρονη γνώση

δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα να θέσει, πόσο µάλλον να αναλύσει, θεωρώντας

προφανώς την Ελληνιστική αστρολογία ως ένα χιµαιρικό συνονθύλευµα

ανθρωποµορφικών εννοιών, αυθαίρετων ερµηνειών και περίεργων τεχνικών.

Αλλά και πάλι εδώ, µια πιο βαθιά ανάλυση αποδεικνύει κάτι που δεν είχαµε

υποψιαστεί µέχρι τώρα: ότι τα δόγµατα αυτά µπορούν να συλλεγούν και να

οργανωθούν σε µία συστηµατική και µεθοδική πρακτική.

Πρώτα απ’ όλα, παρατηρούµε ότι οι ίδιοι οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι τείνουν

να συγκεντρώνουν πολλές από τις πολυάριθµες έννοιες, που σχετίζονται µε

«κατάσταση» ενός πλανήτη, σε αρκετές διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις.

Αυτή η ίδια πλειάδα εννοιών παρουσιάζεται από πολλούς διαφορετικούς

συγγραφείς και µερικές από αυτές είναι τόσο συνήθεις ώστε να έχουν τα δικά

τους συλλογικά ονόµατα.

∆εύτερον, µπορεί να αποδεχτεί ότι οι πολυποίκιλες και φαινοµενικά άσχετες

σηµασίες (σε ό,τι αφορά ανθρώπινα γεγονότα) των επτά πλανητών

µεµονωµένα κρύβουν µια κοινή έννοια, ακριβώς όπως µπορεί κανείς να δει

πολυάριθµους και συχνά ανόµοιους ορισµούς λέξεων να προέρχονται από

µια βασική έννοια αν χρησιµοποιήσει τους κανόνες του σχηµατισµού λέξεων.

Περαιτέρω, οι διαφορετικές ερµηνείες της επίδρασης των πλανητών µπορεί

να αλληλοσχετίζονται µεταξύ τους ακολουθώντας µια πολύ οργανωµένη

µορφή «συνωνύµων» και «αντιθέτων». Επιπλέον, στην περίπτωση

πλανητικών συνδυασµών οι εξατοµικευµένες ερµηνείες αναπτύσσονται σε πιο

περίπλοκες φράσεις ή µόρια νοηµάτων (ίχνη εννοιών), σύµφωνα µε µία

καθορισµένη σύνταξη, αποδεικνύοντας ότι αυτές οι περιγραφές

δηµιουργήθηκαν µε µια λογική αρχή. Παρόµοιες παρατηρήσεις µπορούν να

γίνουν και για τις διάφορες ερµηνείες των δώδεκα τόπων («οίκων») και για τα

χαρακτηριστικά των δώδεκα ζωδίων του ζωδιακού κύκλου.

Τρίτον, οι ίδιοι οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι οµαδοποιούν συχνά τις τεχνικές

τους µε έναν συντεταγµένο ή ιεραρχικό τρόπο. Τεχνικές που απευθύνονται σε

τοπικές αναζητήσεις σε συγκεκριµένους τοµείς της ανθρώπινης ζωής

αλληλοσχετίζονται συχνά µε τεχνικές σχεδιασµένες για να ερευνούν ορισµένες

εποχές της ανθρώπινης ζωής και αντίστροφα. Τα χωριστά στοιχεία µιας

δεδοµένης τεχνικής µπορούν συχνά να θεωρηθούν σαν να έχουν προκύψει

από τις απαιτήσεις του εν λόγω θέµατος ή της τεχνικής χρονικού

προσδιορισµού.

Έτσι, η πρακτική της Ελληνιστικής αστρολογίας παρουσιάζει έναν τριπλό

συστηµατικό χαρακτήρα: ένα καθαρό σύστηµα εννοιών, ένα σύστηµα

σηµασιών και ένα σύστηµα θεµάτων και εποχών της ζωής όπως µελετώνται

µε καλά παρακινούµενες τεχνικές.

Τι διαβεβαίωση υπάρχει ότι τα συστηµατικά χαρακτηριστικά που µόλις

αναφέρθηκαν αποτελούσαν µέρος του αρχικού συστήµατος και δεν

επιβλήθηκαν από µεταγενέστερους Ελληνιστικούς αστρολόγους; ∆ίνοντας

ιδιαίτερη προσοχή στην τεχνική αστρολογική ορολογία, η οποία έχει σαφώς

εισαχθεί από τους ιδρυτές και έχει παραµείνει σταθερή όλο το διάστηµα,

βλέπουµε ότι τα συµπλέγµατα εννοιών σχετικά µε την πλανητική κατάσταση

έχουν την υποκείµενη συνέχειά τους στα σαφή ανθρωποµορφικά

παραδείγµατα που υποδηλώνει η ορολογία. Τα παραδείγµατα που υπόκεινται

των διαφόρων µορφών πλανητικών συνδυασµών παρέχουν περιγραφές µε

ανθρώπινους όρους των συντακτικών δοµών που µπορεί να αποκαλυφθούν

µε τη µελέτη των περιγραφών. Τέλος, η ανθρωποµορφική γλώσσα που

χρησιµοποιείται στα διαδικαστικά κείµενα υποδηλώνει ότι παρόµοια θα

πρέπει να ερµηνεύονται και οι τεχνικές που χρησιµοποιούνται σε θεµατικές

αναζητήσεις ή στη µελέτη χρονικών περιόδων.

Με λίγα λόγια, όσο λεπτοµερέστερα µελετάται αυτό το υλικό τόσο

περισσότερο παίρνει τη µορφή ενός περίπλοκου αλλά οργανωµένου

συστήµατος, τα διάφορα κοµµάτια του οποίου είναι διασκορπισµένα σε

πολυάριθµες αστρολογικές πραγµατείες.

Αποκάλυψη της Θεωρίας που Υπόκειται της Ελληνιστικής

Αστρολογίας

Έχει γενικά αναγνωριστεί ότι οι ιδρυτές της Ελληνιστικής αστρολογίας

ευδοκίµησαν κατά τον πρώτο ή το δεύτερο αιώνα π.Χ. Αν η σχολή αυτή ήταν

πλήρως λειτουργική στις αρχές της Χριστιανικής εποχής, όπως φαίνεται, αυτό

σηµαίνει ότι το θεµελιώδες πλαίσιο, οι ερµηνευτικές αρχές και η βασική

τεχνική συσκευή της Ελληνιστικής αστρολογίας επινοήθηκαν σε ένα σχετικά

σύντοµο χρονικό διάστηµα, ίσως σε λιγότερο από έναν αιώνα. Πώς θα

µπορούσε να έχει αναπτυχθεί τόσο γρήγορα ένα τόσο συνεπές στη λογική του

αστρολογικό σύστηµα;

Είναι απαράδεκτο να θεωρήσουµε ότι οι προτάσεις της Ελληνιστικής

αστρολογίας προήλθαν επαγωγικά από εµπειρικές µελέτες που συσχέτιζαν

ουράνια φαινόµενα µε γεγονότα του ανθρώπινου κόσµου. Εκτός από τον

αναχρονισµό µιας τέτοιας άποψης, η Ελληνιστική αστρολογία ήρθε στο

προσκήνιο πολύ γρήγορα για να έχει αναπτυχθεί µ’ αυτόν τον τρόπο, ακόµα

κι αν υποτεθεί ότι οι ιδρυτές της είχαν πρόσβαση σε εµπειρικά δεδοµένα που

είχαν συγκεντρωθεί νωρίτερα, ας πούµε, µε τη µορφή Βαβυλωνιακών

κειµένων περί οιωνών. Η παρατήρηση αυτή δεν αποκλείει, όµως, την

πιθανότητα να είχαν δοκιµαστεί εµπειρικά τα δόγµατα της Ελληνιστικής

αστρολογίας.

Και ακόµα και αν οι αρχές της Ελληνιστικής αστρολογίας είχαν αναπτυχθεί

πολύ νωρίτερα, όπως θέλουν οι θρύλοι σχετικά µε τον Ερµή τον Τρισµέγιστο,

υπάρχουν απλώς πάρα πολλές µεταβλητές που παίζουν ταυτόχρονα για τις

θέσεις της Ελληνιστικής αστρολογίας, ώστε να έχουν προκύψει από µια τέτοια

εµπειρική διαδικασία χωρίς πολλαπλές a priori (εκ των προτέρων)

παραδοχές. Περαιτέρω, µερικές από τις έννοιες αυτές (όπως οι κλήροι) είναι

τέτοιας φύσης, που δεν θα µπορούσαν βασικά να έχουν ανακαλυφθεί

εµπειρικά. Σηµάδι αυτού είναι το γεγονός ότι οι τεράστιες λεγεώνες

σύγχρονων αστρολόγων δεν σκόνταψαν ποτέ στις µελέτες τους. Τέλος,

πολλές από τις τεχνικές της Ελληνιστικής αστρολογίας είναι τόσο µυστικές και

τόσο µη-διαισθητικές που δεν θα ήταν δυνατό να έχουν επινοηθεί µε απλές

δοκιµές των πραγµάτων για να δουν αν «θα πιάσουν».

Αν αφήσουµε στην άκρη την πιθανότητα να αποκαλύφθηκε η Ελληνιστική

αστρολογία στους ιδρυτές της ως ένα πλήρες σύστηµα σε µια στιγµή

έµπνευσης, είναι πιο εύλογο να θεωρήσουµε ότι ήταν ένα είδος λογικού

οικοδοµήµατος που επινόησαν οι ιδρυτές. Για να είµαστε βέβαιοι, το

οικοδόµηµα αυτό πρέπει να έχει βασιστεί κατ’ αρχήν σε ένα όραµα του

κόσµου και της θέσης της ανθρώπινης ζωής σ’ αυτόν, το οποίο θα έπρεπε να

έχει αφήσει περιθώριο για την πιθανότητα της αστρολογίας και δεν είναι

παράλογο να θεωρήσουµε ένα τέτοιο όραµα ως εµπνευσµένη αποκάλυψη.

Όµως, αυτό το αρχικό όραµα θα έπρεπε µετά να έχει δουλευτεί κατάλληλα και

να έχει διατυπωθεί επαρκώς ώστε να υποδηλώνει πώς θα µπορούσαν να

προκύψουν οι λεπτοµέρειες του πρακτικού αστρολογικού συστήµατος µε έναν

µη αυθαίρετο και θεµελιωδώς συνεπή τρόπο. Κάποια ασαφής αντίληψη για το

«όπως επάνω, έτσι και κάτω» ή κάποια απλή υπόθεση «κοσµικών

συµπαθειών» ή «αντιστοιχιών» δεν θα αρκούσαν για τους σκοπούς ενός

πλήρους ορθολογιστικού οικοδοµήµατος και δεν θα αντιστοιχούσαν στη

συνάφεια του συστήµατος.

∆υστυχώς, µάταια αναζητούµε ενδείξεις για αυτό το πιθανολογούµενο

κοσµολογικό όραµα και την ακόλουθη επικοιδοµητική αιτιολόγηση σε κάποιο

απόσπασµα ή παράφραση του (ελληνιστικού αστρολογικού) δόγµατος από

µεταγενέστερους Ελληνιστικούς αστρολόγους που µπορεί να ακολουθηθεί µε

ασφάλεια µέχρι τους ιδρυτές. Όντως, είναι αµφίβολο το κατά πόσον τα πρώτα

γραπτά περιείχαν σαφείς θεωρητικές δηλώσεις ή εµπεριστατωµένες

παρουσιάσεις, διότι δεν βρίσκουµε τέτοιες αναφορές στα κείµενα που

αντιπαρατίθενται ή υποστηρίζουν την αστρολογία από την πλευρά των

σύγχρονων φιλοσόφων. Αντίθετα, βρίσκουµε την απόρριψη ή την αποδοχή

της αστρολογίας να επιχειρηµατολογείται σχεδόν αποκλειστικά µε βάση τις

προσωπικές µεταφυσικές απόψεις του φιλοσόφου και την προσωπική του

κατανόηση ως προς το τι έλαβε ως δεδοµένο από την ορολογία και τις

λεπτοµέρειες της αστρολογικής πρακτικής.

Έχει διατυπωθεί ο υποθετικός συλλογισµός ότι οι φιλοσοφικοί διάλογοι του

λεγόµενου Corpus Hermeticum περιέχουν τα θεωρητικά θεµέλια της

«τεχνικής» Ερµητικής, που περιλαµβάνει Ελληνιστική αστρολογία. ∆εν θα

υπεισέλθουµε εδώ στη συνεχιζόµενη διαµάχη που περιβάλλει το χρονολογικό

προσδιορισµό των διαλόγων αυτών. Σήµερα η χρονολογία της σύνθεσής τους

έχει περάσει στους πρώτους αιώνες της Χριστιανικής εποχής, αν και έχει

διατυπωθεί η άποψη ότι µπορεί να περιγράφουν ένα προγενέστερο δόγµα.

Για τους σκοπούς της δικής µας αναζήτησης, έχουν σχέση µόνο στο βαθµό

που περιέχουν δόγµατα προγενέστερα ή σύγχρονα µε τη θεµελίωση της

Ελληνιστικής αστρολογίας. Όντως οι διάλογοι αυτοί περιέχουν έναν αριθµό

σαφών αναφορών στην αστρολογία όπως αυτή ορίζεται σε ένα φιλοσοφικό

πλαίσιο, κυρίως την ιδέα ότι οι πλανήτες είναι οι υπηρέτες της µοίρας, αλλά

δεν υπάρχει σ’ αυτές τις αναφορές ίχνος των αρχών που θα µας επέτρεπαν

να συµπεράνουµε το πρακτικό σύστηµα µιας τέτοιας ιδέας. Στην καλύτερη

περίπτωση, καταγράφουν το κοσµολογικό όραµα που κρύβεται πίσω από την

Ελληνιστική αστρολογία, αλλά δεν µπορούµε ούτε καν να είµαστε βέβαιοι γι’

αυτό µέχρι να αποκατασταθούν οι δοµικές αρχές. Όµως, αφού ειπωθούν και

γίνουν όλα αυτά, εκείνο το οποίο αντιµετωπίζουµε είναι µια συλλογή

πρακτικών αστρολογικών πραγµατειών χωρίς σαφές φιλοσοφικό πλαίσιο.

Για εκείνους που υποστηρίζουν, όπως εµείς, ότι η Ελληνιστική αστρολογία

πρέπει να ήταν ένα λογικό οικοδόµηµα, είναι σύνηθες να υποθέτουν ότι αυτό

το είδος αστρολογίας ήταν βασισµένο στη µεταφυσική του Στωικισµού, στο

Μεσο-Πλατωνισµό και/ή το Νεο-Πυθαγοριανισµό, τις επικρατούσες

φιλοσοφικές τάσεις της εποχής. Η υπόθεση αυτή «επιβεβαιώνεται» έτσι µε την

παράθεση φιλοσοφικών παράπλευρων σχολίων από έναν από τους µετέπειτα

Ελληνιστικούς αστρολόγους όπως ο Vettius Valens ή ο Firmicus Maternus

που ασπάζεται µια Στωική έννοια της µοίρας είτε αναφέροντας ότι ο

αστρολόγος Θράσυλλος ήταν Μεσο-Πλατωνιστής που διαµόρφωσε τους

Πλατωνικούς διαλόγους σε τετραλόγους είτε σηµειώνοντας κάποιο είδος

αριθµολογικής επιχειρηµατολογίας ενός από αυτούς τους µετέπειτα

αστρολόγους.

Η άποψη αυτή εµπεριέχει έναν αµφίβολο ιστορικισµό. Φέρει µέσα του τον

υπαινιγµό ότι οι ιδρυτές της Ελληνιστικής αστρολογίας αποδέχονταν

δουλοπρεπώς τα φιλοσοφικά αξιώµατα της εποχής τους και ήταν ανίκανοι να

προβούν σε πρωτότυπη θεωρητική σκέψη σε ανταπόκριση προς τις

µοναδικές απαιτήσεις του θέµατος που αποτελούσε αντικείµενό τους ή στην

καλύτερη περίπτωση ήταν ικανοί για έξυπνο εκλεκτικό συγκριτισµό. Αλλά και

πέρα από αυτό, η πραγµατικότητα είναι είναι ότι δεν υπάρχει καµία απολύτως

ένδειξη για να θεωρήσουµε ότι οι µεταγενέστεροι Ελληνιστικοί αστρολόγοι

ήταν περισσότερο γνώστες της αρχικής θεωρίας παρά των συγχρόνων τους

φιλοσόφων, σε ό,τι αφορά στη θεµελίωση των Ελληνιστικών αστρολόγων.

Είναι εξίσου πιθανό, και κατά την άποψή µας πολύ πιο πιθανό, όταν οι

µεταγενέστεροι αυτοί αστρολόγοι παρουσιάζουν δόγµατα των διαφόρων

σχολών, να αντικατοπτρίζουν απλώς τα επικρατώντα φιλοσοφικά

συναισθήµατα της δικής τους εποχής και να παίρνουν το µέρος κάποιας

πλευράς στη συνεχιζόµενη γνωστή διαµάχη σχετικά µε την

αποτελεσµατικότητα της αστρολογίας.

Βέβαια, τα σχόλια αυτά δεν αποκλείουν πλήρως την πιθανότητα να χτίστηκε η

Ελληνιστική αστρολογία στα θεµέλια της µίας ή της άλλης µεταφυσικής

σχολής. Η προσπάθεια που καταβάλεται για να σκεφτεί κάποιος µε βάση όλες

αυτές τις πιθανότητες αποτελεί, τουλάχιστον, µια ενδιαφέρουσα φιλοσοφική

άσκηση. Για παράδειγµα, ένας αστρολόγος εξοικειωµένος µε την πρώτη

ενότητα του Τίµαιου του Πλάτωνα θα µπορούσε κάλλιστα να έχει καταλάβει

τις παρακάτω προτάσεις για να στηρίξει ένα επιστηµιολογικό µοντέλο για την

αστρολογία:

1. Ότι ο κόσµος είναι ένα ζωντανό ον, τόσο µε σώµα όσο και µε ψυχή.

2. Ότι η κοσµική ψυχή διαθέτει λογική συνείδηση, ικανή να γνωρίζει τα

γεγονότα που είναι γραµµένο να συµβούν σε µεµονωµένα ανθρώπινα

πλάσµατα σ’ αυτόν τον κόσµο στον οποίο ερχόµαστε για να υπάρξουµε και να

φύγουµε· αφού ο ορθολογισµός γίνεται αντιληπτός από τους κλασικούς

φιλοσόφους ως εσωτερικευµένα ρητά ή η ψυχή µιλάει στον εαυτό της, οι

γνωστικές διεργασίες που λαµβάνουν χώρα στην κοσµική ψυχή έχουν τη

δοµή µιας γλώσσας.

3. Ότι τα παρατηρούµενα ουράνια φαινόµενα είναι «εκφράσεις» των

εσωτερικών καταστάσεων και γνωστικών γεγονότων αυτής της γλώσσας.

4. Ότι ο ρόλος του αστρολόγου είναι να εικάζει ότι ο κοσµικός νους

καλλιεργείται σε σχέση µε την ανθρώπινη ζωή του κάθε ατόµου,

παρευρισκόµενος σε παρατηρούµενα φαινόµενα που είναι εκφράσεις των

σκέψεων αυτών. Ο ίδιος αυτός αστρολόγος θα µπορούσε επίσης να έχει

αποπειραθεί µε τη δεύτερη ενότητα αυτού του διαλόγου (Τίµαιος), στο βαθµό

που υποδηλώνει ότι οι φυσικές αιτίες που είναι υπεύθυνες για τα γεγονότα

στον ανθρώπινο κόσµο µπορεί να υπόκεινται και οι ίδιες σε ένα είδος τυπικής

αιτιότητας η οποία προέρχεται από ένα υψηλότερο βασίλειο, µια έννοια που

θα µπορούσε να θεωρηθεί πως συµπληρώνει το πρώτο µοντέλο.

Πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι υπάρχουν πολυάριθµα αποσπάσµατα στο

Ελληνιστικό σώµα, τα οποία αποδεικνύουν ότι οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι

(συµπεριλαµβανοµένων των ιδρυτών) ήταν εξοικειωµένοι µε τη φυσική

φιλοσοφία της εποχής. Για παράδειγµα, σχεδόν όλοι οι Ελληνιστικοί

αστρολόγοι περιγράφουν τις επιδράσεις µιας πλανητικής διέλευσης από έναν

γενέθλιο πλανήτη σε ό,τι αφορά στην έντονη επίδραση και τη αποδυνάµωση

µιας πλανητικής ιδιότητας, πράγµα το οποίο ήταν ο κλασικός τρόπος

αντίληψης των διαφορών για τον βαθµό της ποιότητας των στοιχείων

(στοιχείο φωτιά=φύση ζεστή και ξηρή, στοιχείο γη = φύση κρύα & ξηρή,

στοιχείο αέρας=φύση ζεστή & υγρή, στοιχείο νερό = φύση κρύα και υγρή).

Χρησιµοποιούν συχνά τις τέσσερις κύριες ιδιότητες και τα τέσσερα στοιχεία. Η

έννοια των επτά πλανητικών ακτίνων και η διαφορά ανάµεσα στις πλανητικές

ακτίνες που πέφτουν σύµφωνα ή αντίθετα µε τη σειρά των ζωδίων µοιάζει να

αποτελεί µια έξυπνη προσαρµογή της Ελληνικής οπτικής θεωρίας. Κατά την

άποψή µου, η Ελληνιστική αστρολογία αξίζει σοβαρή µελέτη για τους λόγους

αυτούς και µόνο, αφού στα αστρολογικά γραπτά βρίσκουµε αυτές τις τεχνικές

έννοιες να εφαρµόζονται στην πραγµατικότητα σε συγκεκριµένα πλαίσια

περισσότερο, παρά να είναι απλώς γραµµένες σε θεωρητικές πραγµατείες,

όπως συνηθιζόταν από τους Αθηναίους φιλοσόφους. Αλλά και πάλι, από αυτό

θα πρέπει να καταλήξουµε, όπως άλλοι εκλεκτικιστές της εποχής, στο

συµπέρασµα ότι οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι απλώς δανείστηκαν την όποια

ορολογία χρειάζονταν από το κοινό απόθεµα της τρέχουσας διαλέκτου του

κλάδου τους; Ή, ακόµα χειρότερα, ότι υιοθέτησαν αυτήν την ορολογία διότι

ήθελαν ακριβείς έννοιες για να εκφράζουν τις δικές τους αστρολογικές ιδέες;

Όντως, υπάρχει άλλος ένας λόγος για να αναρωτηθούµε αν οι ιδρυτές της

Ελληνιστικής αστρολογίας βάσισαν το λογικό οικοδόµηµά τους στις

µεταφυσικές αντιλήψεις των διαφόρων σχολών. Θα µπορούσε κανείς να

θεωρήσει ότι αυτές οι αναφερόµενες επιρροές θα γίνονταν εµφανείς στην

τεχνική ορολογία που χρησιµοποιείται από τους Ελληνιστικούς αστρολόγους.

Αλλά, αντίθετα µε τους φιλοσοφικούς διαλόγους του Corpus Hermeticum,

που, σύµφωνα µε τον Ιάµβλιχο, χρησιµοποιούσαν εσκεµµένα τη µεταφυσική

διάλεκτο των σχολών, υπάρχουν πενιχρές µόνο ενδείξεις µιας τέτοιας

γλώσσας στα τεχνικά αστρολογικά κείµενα.

Αυτό, όµως, δεν σηµαίνει µε κανέναν τρόπο ότι η Ελληνιστική αστρολογία δεν

είχε διαµορφωθεί µε πλήρη γνώση των µεταφυσικών δογµάτων των

Ελληνικών σχολών. Στην πραγµατικότητα, η προσεκτική ανάγνωση δείχνει ότι

οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι ξέφυγαν από το δρόµο τους για να αποφύγουν τη

σύγχρονη µεταφυσική γλώσσα, αναπτύσσοντας ένα δικό τους τεχνικό

λεξιλόγιο που αποτελείται από ορολογία µερικώς συνώνυµη µε την συνήθη

ορολογία και µερικώς αντίθετη προς αυτήν. Το ερώτηµα είναι γιατί

υπεισήλθαν σε αυτήν την πρακτική.

∆εδοµένης αυτής της κατάστασης των πραγµάτων, η µόνη προσέγγιση για

την ανάκτηση των αρχών που υπόκεινται της θεωρίας της Ελληνιστικής

αστρολογίας είναι µια λεπτοµερής µελέτη της τεχνικής ορολογίας,

ερµηνευτικών κειµένων και του ίδιου του πρακτικού συστήµατος,

καθοδηγούµενη από την υπόθεση ότι η θεωρία της Ελληνιστικής αστρολογίας

ήταν κατά κάποιον τρόπο πλήρως ενσωµατωµένη στην πρακτική εφαρµογή.

Το πραγµατικό ερώτηµα είναι κατά πόσον η ανάπτυξη µιας συστηµατικής

αστρολογίας – ενός κλάδου που δηµιουργήθηκε για να ασχολείται µε

συγκεκριµένες λεπτοµέρειες της καθηµερινής ανθρώπινης ζωής – ήταν ένα

πρόβληµα του οποίου οι βασικές αρχές θα µπορούσαν να µελετηθούν

σύµφωνα µε τις µεταφυσικές αντιλήψεις των σύγχρονων σχολών. Κατά την

άποψή µας, αυτή είναι µια αµφίβολη πρόταση. Η µεταφυσική µετά τον

Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη κατέστη η µελέτη της ύπαρξης, διαµορφωµένη

µε διάφορους τρόπους: η µελέτη αυτού που υπάρχει στο βαθµό που υπάρχει,

αυτού που είναι σχεδόν πραγµατικά πραγµατικό, των απώτατων αιτίων αυτού

που υπάρχει, των απώτατων στοιχείων που υπόκεινται αυτού που υπάρχει

κλπ. Αλλά η ύπαρξη γινόταν πάντα κατανοητή ως αυτό που είναι µόνιµο και

αµετάβλητο, ουσιώδες και όχι τυχαίο, ανεξάρτητο και όχι απρόβλεπτο. Ακόµα

και όταν ο φιλόσοφος έστρεφε το βλέµµα του στον υλικό κόσµο του γενιέµαι

και πεθαίνω, αναζητούσε αυτές τις αέναες τυπικές αρχές στο βαθµό που

υπήρχαν εκεί. Παρόµοια, ο φιλόσοφος ενδιαφερόταν για τη µελέτη του

ανθρώπου ως ανθρώπου – όχι του ανθρώπου ως ψηλού ή σταράτου ή

εξέχοντος ή κάποιου που έχει παιδιά ή πλούτη. Σε πολλά µέρη, ο

Αριστοτέλης αποπέµπει µάλιστα ρητά το τυχαίο ή απρόβλεπτο από το πεδίο

της µεταφυσικής και την «πρωτογενή φιλοσοφία».

Υποστηρίζω ότι αυτοί που έθεσαν τα πλαίσια της Ελληνιστικής αστρολογίας

ασχολήθηκαν µε τη συστηµατική µελέτη του τυχαίου και απρόβλεπτου στον

κόσµο και την ανθρώπινη ζωή ως ειδικό πεδίο τους, µε την πρόθεση να την

αποκαταστήσουν ως ξεχωριστό θέµα µεταφυσικής αναζήτησης. Ενώ οι

Αθηναίοι φιλόσοφοι επικεντρώνονταν στο «είναι», οι Ελληνιστικοί αστρολόγοι

πρέπει να εστιάζονταν στο «δύναται να είναι», στο «ίσως είναι» και στο «θα

έπρεπε να είναι». Το δικό τους ήταν ένα µοναδικό και χωρίς προηγούµενο

στον αρχαίο κόσµο φιλοσοφικό πρόγραµµα, το οποίο όµως έπρεπε να

ακολουθηθεί µε όλη την προσοχή και την αυστηρότητα που χαρακτήριζε τις

σχολές των ίδιων των Αθηναίων φιλοσόφων. Αυτό δεν πρέπει να ήταν

εύκολο. Πολλά από τα βασικά θέµατα της Αθηναϊκής φιλοσοφικής αναζήτησης

θα έπρεπε να τεθούν εξ αρχής. Για παράδειγµα, οι έννοιες της θέσης, του

χρόνου, της κίνησης και του γεγονότος θα έπρεπε να γίνουν εξαρχής

αντιληπτές · η ίδια η ιδέα της αιτιότητας θα έπρεπε να αντιµετωπιστεί πάλι στο

νέο αυτό πλαίσιο, όπως ακόµα και η σηµασία της λογικής εξαγωγής

συµπερασµάτων. Η γνώµη µου είναι ότι πέτυχαν στο πρόγραµµά τους.

Hellenistic Astrology: An Overview

by Robert H. Schmidt

About Hellenistic Astrology — By the term Hellenistic astrology we mean the kind

of astrology that first made its appearance in Egypt and the surrounding

Mediterranean region sometime between the Alexandrian conquest and the beginning

of the Christian era. Not only are its origins hard to pinpoint more exactly than this,

but its authorship is equally elusive, being associated with a small cast of semi-divine

or semi-legendary figures. The mystery of its founding only grows deeper when we

consider that it seems to have sprung forth virtually fully-formed in a singular act of

autogenesis.

We will also use the term Hellenistic to describe the astrology of the Roman and early

Byzantine period, even though technically much of it lies outside the Hellenistic era

proper. This is justified because the astrology of the founders continued to be

practiced in something like its original and unadulterated form during these periods as

well. Thus, for us the term Hellenistic describes a type of astrology more than a

historical era.

Hellenistic astrology marked an entirely new beginning in the history of astrology.

The large majority of the concepts, techniques, and principles of interpretation that are

the mainstay of Hellenistic astrology cannot be traced back to any earlier or

contemporary source. They constitute a distinct and original astrology, differing in

essential ways from the indigenous astrologies that developed in other parts of the

world.

Hellenistic astrology is the primary source of all later Western astrology. The life-

force breathed into Hellenistic astrology by its founders sustained astrological practice

until well into seventh century. It also left an unmistakable imprint on the astrology of

India. In the eighth century, it lent its vitality to Arabian astrology and assumed the

central place in that syncretism. Thence it returned to the West to re-animate

European astrology of the late Medieval era. Most of the concepts and practices that

are defining for modern astrology are still recognizably of Hellenistic origin.

The Texts — The surviving corpus of Hellenistic astrological writings consists of a

comparatively large number of texts. Most of these were composed in Greek, a few in

Latin. The majority of the texts are devoted to the astrology of the individual (“natal”

astrology), but there is a significant amount of material that concerns universal

(“mundane”) astrology, as well as inceptional (“electional” and “event”) astrology. It

is still an open question whether the Hellenistic astrologers practiced horary astrology.

Here is a brief overview of what survives and in what form: Four Substantial General

Treatises , which survive relatively intact in their original languages, three in Greek

and one in Latin: the Tetrabiblos of Ptolemy, the Anthology of Valens, the

Apotelesmatics of Hephaistio, and the Mathesis of Firmicus Maternus (in Latin).

There also survives a representative number of Greek fragments of a fifth such

treatise by Dorotheus, originally composed in didactic verse, which also survives in a

somewhat corrupt Arabic translation. These treatises all show much kinship of

doctrine. A Substantial Didactic Poem in Latin, the Astronomica of Manilius,

somewhat aberrant in doctrine, which may contain material deriving from the pre-

Hellenistic Egyptian period. Two Shorter General Treatises , the Introductory Matters

of Paulus Alexandrinus and a didactic poem attributed to one Manetho. Some small

treatises, also relatively intact, devoted to specialized astrological subjects, like the

delineation text of Anubio for planetary combinations and the Hermetic

iatromathematical texts. Paraphrases, which may be “easier” paraphrases of works

originally written in difficult Greek or prose paraphrases of earlier didactic poems,

such as a paraphrase of Ptolemy's Tetrabiblos attributed to Proclus. Summaries , more

or less detailed, of some of the above treatises and many lost books, such as the

summary of the lost Introduction of Antiochus or the summary of the Tablet of

Thrasyllus. These were mostly written during the Byzantine era. Formal

Commentaries on some of the above treatises, such as the Olympiodorus commentary

on the work of Paulus Alexandrinus and an anonymous commentary on Ptolemy's

Tetrabiblos. “Collections” of material excerpted from various treatises, often

paraphrased from the original, such as the collection of Rhetorius. These have some

structure or overall logic to their presentation. “Miscellanies” or random assortments

of excerpts and paraphrases from various treatises, sometimes mixed with opinions

and views of the compiler, like the Introduction of Porphyry and the Liber Hermetis.

fragments of all sorts, excerpted from earlier writers, some short, some long, some

evidently verbatim, others paraphrased; for instance, a fragment of a treatise on the

decanates ascribed to Teucer of Babylon. Fragments are found in many places,

sometimes even in non-astrological writings. Scholia (marginal comments added to

various manuscripts by readers and copyists) that sometimes give helpful information.

Evidence from non-literary sources, such as writings on walls and papyrus scraps.

These consist largely of very spare astrological chart readings and a few fragments of

procedural texts.

It is difficult to date many of these writings very precisely. The various astrologers

who composed them span a period of about eight hundred years, from the early

centuries B.C.E. to the seventh century C.E. Except for a few short specialized works,

only fragments remain of the writings of the founders or any other astrologers from

the pre-Christian era. Almost all the writings that survive in something like the form

in which they were originally composed come from the Christian era.

Nearly all the surviving writings have been published in “critical editions.” The

editors of these editions have mainly been cl assicists and philologists, who scoured

the European and middle-Eastern libraries for texts relating to Hellenistic astrology,

and then prepared editions of these texts by comparing all the surviving manuscripts

in an effort to produce a definitive text, usually without translation. This is a high-

level craft, requiring an extensive knowledge of the language and also of hand-writing

styles. These scholars also try to date these texts, identify their authors, and make

cross-references of the doctrines to other texts; often times they index the technical

terminology. Most of this work has been completed in the field of Hellenistic

astrology, and we are grateful to these scholars for having performed this painstaking

and often thankless task.

Preliminary Survey of the Contents of the Hellenistic Astrological Corpus — Upon

first perusal, this body of material may give the impression of a vast miscellany of

dissociated and heterogeneous doctrines and precepts, as if there had been numerous

independent schools of Hellenistic astrology down through the centuries, each

espousing its own doctrines and making its own original and idiosyncratic

contribution to the astrological practice of this period. Further study reveals that this

elaborate corpus is actually far more coherent than may have been expected

considering the number of authors involved and the extended period of time over

which these writings were composed.

For one thing, there is much overlap in the doctrines found in different authors. At the

same time, nearly every one of the surviving authors includes some material not found

in any of the others. In view of this, it is plausible to assume that what has come down

to us is fragments of a large and complex system from which each author excerpted

according to his own special interests and the sources available to him.

For another thing, all the authors employ the same specialized terminology,

bespeaking a continuity of conceptualization. With only relatively minor differences,

all the astrologers writing during this period associate the same kinds of human events

with the planets, the parts of the zodiac, and the topical places (“houses”). Many of

the techniques — that is, methodical procedures for investigating special topics in the

life of the native or certain periods of life — are reported by two or more authors

evidently working independently of one another. All this commonly accepted doctrine

points to derivation from a common earlier source.

In fact, the lineage recorded by Firmicus Maternus gives credit to Hermes

Trismegistus for the founding of this astrology, whom he says passed it on to one

Asclepius, whereupon it was explicated by Nechepso and Petosiris and promulgated

by Abram, Orpheus, and Critodemus. Moreover, most of the core doctrines that

characterize Hellenistic astrology are independently ascribed to these same

astrologers by later Hellenistic authors as well, often in the form of direct quotations

of their writings or paraphrases of their doctrines.

To be sure, there are techniques and bits of lore found only in the writings of some

single author without explicit acknowledgment of an earlier source. However, these

astrologers rarely (if ever) claim originality for such doctrines, so there is no reason

not to accept them provisionally as authentic pieces of the original astrology, pending

further examination of their conceptual connections with those doctrines which may

safely be ascribed to the founders.

On the other hand, it seems quite likely that the Hellenistic astrological corpus also

contains some material that is ascribed to the founders even though it actually derives

from Babylonian or pre-Hellenistic Egyptian astrology. Although some of these

doctrines may have been deliberately integrated into the Hellenistic astrology by the

founders, others may have been rejected even though they continued to be dutifully

transmitted by later astrologers. Such vestigial material can usually be segregated by

seeing the extent to which it was actually incorporated into the practice of later

Hellenistic astrologers.

In fact, it is only in the details of the execution of techniques and the extension of

their range of application that we find anything resembling a development of the

original tradition. In the case of techniques reported by several authors, we often find

differences of opinion over the fine points of procedure. But far from being evidence

of innovation, such divergence of views suggests instead that the original source texts

were not sufficiently explicit on many procedural matters — Vettius Valens himself

frequently attests to the cryptic nature of his sources — giving later astrologers the

task of fleshing out of what was merely suggested in the originals. Here again, the

determination of which of these variants is a valid elaboration is not a textual matter;

it requires an understanding of the conceptual issues that motivated the introduction of

the technique in the first place.

There are also cases in which a basic technique is independently represented in more

than one author (and thereby may be safely traced back to the founders), yet one of

these authors applies this technique directly or analogically to situations or contexts

not recognized by the other authors. Here the restraint of those other authors argues

that such an extension of the range of application may not have been intended by the

founders. Although this may be regarded as innovation of a sort, there is always the

danger that the technique has been extended beyond its proper range. Once more, only

a study of the intrinsic logic of the technique could legitimate such an extension.

It would seem, then, that the later Hellenistic astrologers were for the most part a very

conservative group, who attempted to remain as faithful to the original tradition as

possible. They understood their own work to be that of preservation and transmission,

interpretation and development. In this their attitude was true to the spirit of the times.

In an era more characterized by commentary than originality, where creative thinking

could only take place within parameters and categories established by the founders of

schools and disciplines, it would indeed have been astonishing for any substantial

innovation to have occurred within a tradition whose founders were regarded as semi-

divine beings. The appearance of heterogeneity in this corpus is partly due to the

practice of selective excerpting by later astrologers, and partly due to divergent

readings of ambiguities in the source texts.

Reconstructing the Practice of Hellenistic Astrology — The question of the

coherence of Hellenistic astrological practice thus effectively reduces to one of the

integrity of the doctrines of the founders. Accordingly, we must next ask whether this

group of doctrines consists of separate and unrelated practical insights on the part of

the founders, each of which makes an independent contribution to the reading of a

nativity, or whether these doctrines fit together into an orderly system. This is a

question that modern scholarship has hardly bothered to raise, let alone to address,

evidently regarding Hellenistic astrology as a chimerical patchwork of

anthropomorphic concepts, arbitrary interpretations, and bizarre techniques. But here

again, closer analysis reveals something hitherto unsuspected: that these doctrines can

be collected together and organized into a systematic and orderly practice.

First of all, we note that the Hellenistic astrologers themselves tend to collect many of

the numerous concepts related to planetary "condition" into several different

groupings. These same constellations of concepts are represented in many different

authors, and some are so common as to have their own collective names.

Secondly, it can be shown that the manifold and seemingly unrelated meanings (in

terms of human events) of the seven planets individually have a common notion

underlying them, just as the numerous and often disparate definitions of words can be

seen to derive from a basic meaning by applying the rules of word formation.

Furthermore, the meanings of different planets can be interrelated with one another

according to an orderly pattern of “synonyms” and “antonyms.” In addition, in the

case of planetary combinations the atomistic significations grow into more complex

phrases or molecules of meaning according to a determinate syntax, giving evidence

that these delineations were generated by a rational principle. Similar remarks apply

to the various meanings of the twelve topical places ("houses") and the characteristics

of the twelve signs of the zodiac.

Thirdly, the Hellenistic astrologers themselves often group their techniques in a

coordinate or hierarchical manner. Techniques addressed to topical inquiries into

specific areas of human life are often cross-linked to techniques designed to

investigate certain seasons of human life, and vice versa. The separate components of

a given technique can often be seen to have been motivated by the requirements of the

topic or timing technique in question.

Thus, the practice of Hellenistic astrology displays a threefold systematic character:

an articulate system of concepts, a system of meanings, and a system of topics and

seasons of life addressed by well-motivated techniques.

What assurance is there that the systematic features just mentioned were part of the

original system and not imposed by later Hellenistic astrologers? By paying careful

attention to the technical astrological terminology, which was clearly introduced by

the founders and stable throughout the era, we see that the clusters of concepts related

to planetary condition have their underlying unity in the concrete anthropomorphic

paradigms suggested by the terminology. The paradigms underlying the various

modes of planetary combination provide descriptions in human terms of the

syntactical structures that may be uncovered by the study of the delineations. Finally,

the anthropomorphic language used in the procedural texts likewise suggests how the

techniques used in topical inquiries or in the study of time periods should be

interpreted.

In short, the more this material is studied in detail, the more it takes on the appearance

of a complex but orderly system, whose various pieces are scattered about in

numerous astrological treatises.

Uncovering the Theory Underlying Hellenistic Astrology — It is generally

acknowledged that the founding Hellenistic astrologers flourished in the first or

second century B.C.E. If this discipline was fully operational by the beginning of the

Christian era, as seems to be the case, this means that that the conceptual framework,

interpretive principles, and basic technical apparatus of Hellenistic astrology were

devised in a relatively short span of time, perhaps less than a century. How could such

a coherent astrological system have developed so quickly?

It is preposterous to assume that the propositions of Hellenistic astrology were derived

inductively from empirical studies correlating celestial phenomena with events in the

human world. Apart from the anachronism of such a view, Hellenistic astrology came

on the scene far too quickly for it to have developed in this way, even supposing that

its founders had had access to empirical data compiled earlier, say, in the form of

Babylonian omen texts. This observation does not, of course, preclude the possibility

that the doctrines of Hellenistic astrology could not have been tested empirically.

And even if the principles of Hellenistic astrology had been developed much earlier,

as the legends about Hermes Trismegistus would have it, there are simply too many

variables at play simultaneously for its propositions to have resulted from such an

empirical process without manifold a priori assumptions. Furthermore, some of its

concepts (such as lots) are of such a nature that they could not even in principle have

been discovered empirically. A sign of this is the fact that the vast legions of modern

astrologers never stumbled upon them in their own studies. Finally, many of the

techniques of Hellenistic astrology are so arcane and so non-intuitive that they could

not possibly have been contrived by simply trying things out to see if they “worked.”

Setting aside the possibility that Hellenistic astrology was revealed to the founders as

a complete system in an inspired moment, it is more plausible to assume that it was

some sort of rational construct devised by the founders. To be sure, this construct

must have been based on a vision of the cosmos and the place of human life within it

that would have made room for the possibility of astrology in the first place, and it is

not absurd to regard such a vision as an inspired revelation. However, this initial

vision would then need to have been adequately worked out and sufficiently

articulated to suggest how the details of the practical astrological system could be

derived in a non-arbitrary and conceptually consistent manner. Some vague notion of

“as above, so below,” or some simple hypothesis of “cosmic sympathies” or

“correspondences” would not suffice for the purposes of a full rational construction

and could not account for the coherence of the system.

Unfortunately, we search in vain for evidence of this postulated cosmological vision

and subsequent constructive reasoning in any of the excerpts or paraphrases of

doctrine by later Hellenistic astrologers which may be safely traced back to the

founders. Indeed, it is doubtful whether the early writings contained explicit

theoretical statements or expositions, for we do not find any such citations in the

polemics or justifications of astrology on the part of contemporary philosophers.

Instead, we find the rejection or acceptance of astrology argued almost exclusively on

the basis of the philosopher's own metaphysical views and his own understanding of

what was presupposed by the terminology and details of astrological practice.

The speculation has been made that the philosophical dialogues of the so-called

Corpus Hermeticum contain the theoretical foundations of the “technical” Hermetica,

which include Hellenistic astrology. We will not here enter into the ongoing

controversy surrounding the dating of these dialogues. Currently their date of

composition has been pushed forward to the first few centuries of the Christian era,

although it has been suggested that they may draw on earlier doctrine. For the

purposes of our own inquiry, they are relevant only to the extent that they contain

doctrines antecedent to or contemporaneous with the founding of Hellenistic

astrology. These dialogues do indeed contain a number of explicit references to

astrology as set in a philosophical context, most notably the idea that the planets are

the servants of fate, but there is no trace in them of the principles that would allow

one to deduce the practical system from such a notion. At best they record the

cosmological vision behind Hellenistic astrology, but we cannot even be sure of this

until the constructive principles are restored. However, when all is said and done,

what we are faced with is a collection of practical astrological treatises with no

explicit philosophical framing.

For those who argue, as we do, that Hellenistic astrology must have been a rational

construct, it is usual to assume that this kind of astrology was anchored in the

metaphysics of Stoicism, Middle Platonism, and/or Neo-Pythagoreanism, the

prevailing philosophical trends of the day. This assumption is then “confirmed” by

quoting philosophical asides by one of the later Hellenistic astrologers such as Vettius

Valens or Firmicus Maternus that espouses a Stoic conception of fate, or by

mentioning that the astrologer Thrasyllus was a Middle Platonist who arranged the

Platonic dialogues into tetralogues, or by noting some kind of numerological

argumentation by one of these later astrologers.

There is a dubious historicism implicit in this view. It carries with it the insinuation

that the founders of Hellenistic astrology were slavishly accepting of the

philosophical tenets of their day and incapable of original theoretical thinking in

response the unique demands of their subject matter, or at best capable of clever

eclectic syncretism. But even apart from this, the simple fact is that there is absolutely

no evidence for supposing that the later Hellenistic astrologers were any more privy to

the original theory than the philosophical contemporaries of the founding Hellenistic

astrologers. It is equally possible, and in our view far more likely, that when these

later astrologers exhibit doctrines of the schools, they were simply reflecting the

prevailing philosophical sentiments of their own day and taking sides in the ongoing

learned debate over the possibility of astrology.

Of course, these remarks do not entirely rule out the possibility that Hellenistic

astrology was erected on the foundations of one metaphysical school or other. The

effort to think through such possibilities is at least a rewarding philosophical exercise.

For instance, an astrologer familiar with the first section of Plato's Timaeus could very

well have understood the following propositions to support an epistemological model

for astrology:

1) That the cosmos is a living animal, with both body and soul

2) That the cosmic soul possesses a rational consciousness, capable of knowing the

events that befall individual human beings in this world of coming-to-be and passing

away; since rationality was conceptualized by classical philosophers as internalized

logos, or the soul speaking to itself, the cognitive acts taking place in the cosmic soul

have the structure of a language.

3) That the observable celestial phenomena are "expressions" of the inner states and

cognitive events of this cosmic consciousness (just as we express our inner states

through our facial expressions or body language).

4) That the role of the astrologer is to surmise the thoughts that the cosmic mind

entertains relative to any individual human life, by attending to the observable

phenomena that are expressions of those thoughts. This same astrologer could also

have been tempted by the second section of this dialogue, insofar as it suggests that

the physical causes that are responsible for events in the human world may

themselves be subject to a kind of formal causality originating in a higher realm, a

notion that might be understood to complement the first model.

It must also be acknowledged that there are numerous passages in the Hellenistic

corpus that demonstrate that the Hellenistic astrologers (including the founders) were

at home with the natural philosophy of the time. For instance, nearly every Hellenistic

astrologer describes the effects of a planetary transit to a natal planet in terms of the

intensification and relaxation of a planetary quality, which was the classical way of

conceptualizing the variation in degree of a quality. They often make use of the four

primary qualities and the four elements. The notion of seven planetary rays and the

difference between planetary rays cast forward and those cast backward in the order

of signs seems to be a clever adaptation of Greek optical theory. In my opinion,

Hellenistic astrology is deserving of serious study for these reasons alone, since in the

astrological writings we find these technical concepts actually applied in concrete

settings rather than merely written about in theoretical treatises, as was the habit of

the Athenian philosophers. But again, should we conclude from this that, like other

eclectics of the day, Hellenistic astrologers simply borrowed whatever terminology

they needed from the common store of contemporary jargon? Or worse, that they

adopted this terminology for want of exact concepts to express their own astrological

ideas?

Indeed, there is another reason for questioning whether the founders of Hellenistic

astrology based their rational construct on the metaphysical precepts of the schools.

One would assume that these purported influences would show themselves in the

technical terminology employed by the Hellenistic astrologers. But unlike the

philosophical dialogues of the Corpus Hermeticum, which, according to Iamblichus,

deliberately employed the metaphysical jargon of the schools, there is only sparing

evidence of such language in the technical astrological texts.

This does not, however, in any way mean that Hellenistic astrology was not worked

out in full cognizance of the metaphysical doctrines of the Greek schools. In fact,

careful reading shows that the Hellenistic astrologers went out of their way to avoid

contemporary metaphysical parlance, developing a technical vocabulary of their own

that consists of terminology partly synonymous with the standard terminology, and

partly antonymous to it. The question is why they engaged in this practice.

Given this state of affairs, the only approach to recovering the principles underlying

the theory of Hellenistic astrology is a detailed study of the technical terminology,

interpretive texts, and the practical system itself, guided by the supposition that the

theory of Hellenistic astrology was somehow fully embedded in the practice.

The real question is whether the development of a systematic astrology — a discipline

designed to treat of the concrete particulars of daily human life — was a problem that

could even in principle be addressed by the metaphysical precepts of the

contemporary schools. In our view, this is a dubious proposition. Metaphysics after

Plato and Aristotle became the study of being, formulated in various ways: the study

of that which is insofar as it is, of that which is most really real, of the ultimate causes

of that which is, of the ultimate elements underlying that which is, etc. But being was

always understood as that which was permanent and unchanging, essential and not

accidental, independent and not contingent. Even when the philosopher directed his

gaze at the material world of coming-to-be and passing away, he sought these eternal

formal principles to the extent that they were present there. Accordingly, the

philosopher was interested in studying man as man—not man as tall or olive-skinned

or eminent or as one possessing children or wealth. In numerous places, Aristotle

even explicitly banishes accidental or contingent being from the province of

metaphysics and the "primary philosophy."

It is my contention that the framers of Hellenistic astrology took on the systematic

study of the accidental and contingent in the world and in human life as their special

province, with the intention of reinstating it as a proper subject of metaphysical

inquiry. Where the Athenian philosophers were concentrating on the "is," the

Hellenistic astrologers would focus on the "can be," the "may be," and the "ought to

be." Theirs was a philosophical program unique and unprecedented in the ancient

world, which nevertheless had to be pursued with all the care and rigor characteristic

of the Athenian philosophical schools themselves. This would be no easy matter.

Many of the basic themes of Athenian philosophical inquiry would have to be

addressed anew. For instance, the concepts of place, time, motion, and event would

have to be re-conceptualized; the very idea of causality would have to be rethought in

this new context, and even the meaning of logical inference. It is my opinion that they

succeeded in their program.