1  

 

ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 

«ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» 

 

ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ, ΕΚΠΑ 

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ, ΕΚΠΑ 

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 

ΣΕ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΜΕ ΤΟ 

ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΟΥ ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ 

 

 

 

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΜΕΣΑ 

ΕΛΕΝΗ ΜΕΛΙΑΔΟΥ 

 

 

 

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Μαρία Σφυρόερα 

 

 

 

2  

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

 

Τα Μέσα, και  ιδιαίτερα οι Τεχνολογίες  της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας είναι  

ένα  αδιαμφισβήτητο  γεγονός  που  γίνεται  αντικείμενο  ερμηνείας  και  έρευνας,  μεταξύ 

άλλων,  από  τον  τομέα  των  επιστημών  της  αγωγής.  Η  κοινωνική  πραγματικότητα 

χαρακτηρίζεται από   την εισροή των τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας  , 

αποδεικνύοντας ότι έχει προσπεράσει τον γραπτό πολιτισμό και προσανατολίζεται σε έναν 

ηλεκτρονικό  ,  με  καινούριους  κώδικες  και  σύμβολα.  (Postman,Ν.1986  )  Θεωρούμε, 

λανθασμένα,    δεδομένο  ότι  ένας  εγγράμματος  άνθρωπος  μπορεί  να  επεξεργαστεί  τα 

δεδομένα  του  ηλεκτρονικού  πολιτισμού  ,εφόσον  αυτά  αποτελούν  κομμάτι  της  εμπειρίας 

του,  χωρίς,  ωστόσο,  να  έχει  γνώση  για  τους  μηχανισμούς  λειτουργίας  του.     

(Hottmann,A.2002).   Οι επιστήμονες των Μέσων θεωρούν ότι αυτή η διαδικασία δεν είναι 

αυτονόητη και η επιστήμη της Παιδαγωγικής στα Μέσα έρχεται να συμπληρώσει  το κενό 

ανάμεσα στην αλματώδη πρόοδο της τεχνολογικής ανάπτυξης και την εκπαίδευση. 

Πιο  συγκεκριμένα  η  Παιδαγωγική  των  Μέσων  έχει  ως  θεματικό  πεδίο  «τις 

διαμεσιακές  (medial),  ατομικές  και  κοινωνικές  μαθησιακές  διαδικασίες.  Αντικείμενο  της  

συνεπώς  είναι  η  πράξη  διαμεσιακής  μάθησης,  ως  ένα  δίκτυο  ατομικών  και  κοινωνικών 

διαμεσιακών ιστοριών μάθησης.» (Κοντάκος,Α.2002). Στο πέρασμα των χρόνων η θεώρηση 

και  οι  βασικές  αρχές  της  άλλαξαν  και  συνοψίζοντας  διακρίνουμε  τέσσερεις  τάσεις  

διαδέχτηκαν  η  μία  την  άλλη  για  να  καταλήξουμε  στο  σήμερα.  Αρχικά  η  Παιδαγωγική 

ανέλαβε τον ρόλο της προστασίας από τα Μέσα , ωστόσο αυτό δεν ήταν εφικτό όσο αυτά 

διείσδυαν  όλο  και  περισσότερο  στην  κοινωνία,  στην  συνέχεια  αναπτύχθηκε  η 

Ιδεολογικοκριτική  τάση  ,  η  οποία  θεωρούσε  αναγκαία  την  χειραφέτηση  του  ατόμου 

απέναντι στα συμφέροντα που καλλιεργούνται από τα καπιταλιστικά μέσα.  Η τρίτη τάση, η 

Λειτουργική, αποτέλεσε την  γέφυρα για την σημερινή κατάσταση , εισάγοντας τα μέσα στο 

σχολείο ως  μέρος  της  εκπαιδευτικής  διαδικασίας,  εωσότου ανακύψει  και  καλλιεργηθεί  η 

σύγχρονη  τάση,  η  Αναστοχαστική,  που  αναγνωρίζει  την  δυνατότητα  υιοθέτησης  μιας 

κριτικής  στάσης  από  τα  άτομα  που  ασχολούνται  με  τα  μέσα  στα  πλαίσια  της 

επαγγελματικής τους δραστηριότητας ή του ελεύθερού τους χρόνου. 

 

 

3  

 

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΜΕΣΑ  

Η  εκπαίδευση  ή  αλφαβητισμός  ή  αγωγή  στα  μέσα  αποτελεί  επιμέρους  κλάδο  της 

Παιδαγωγικής στα Μέσα και αφορά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την ουσιαστική χρήση 

και μετάδοση των μέσων, ειδικότερα η καλλιέργεια της  ικανότητας να προσπελαύνονται  , 

να  αναλύονται  και  να  επικοινωνούνται  τα  μηνύματα  που  διακινούνται  από  τα  μέσα.  Η 

οργάνωση  ενός  προγράμματος  εκπαίδευσης  στα  μέσα  περιλαμβάνει  τρεις  επιμέρους 

τομείς:  την γνώση των τυπικών χαρακτηριστικών των μέσων,  την κριτική επεξεργασία του 

περιεχομένου  τους  και  την  σύγκρισή  τους  με  την  εξωτερική  πραγματικότητα. 

(Buckingham,D. 1996). Κάτω από το γενικότερο τίτλο «μέσα» θα πρέπει να προσδιορίσουμε 

ότι  εννοούμε  όλα  τα  μέσα  επικοινωνίας  και  ενημέρωσης,  ατομικά  και  μαζικά,  από  τις 

εφημερίδες  και  τα  βιβλία  έως  το  κινητό  τηλέφωνο  και  το  διαδίκτυο,  καθώς  και  τις 

λειτουργίες  και  τα  περιεχόμενά  τους  δηλαδή  οτιδήποτε  διαμεσολαβεί  την  άμεση 

διαπροσωπική επικοινωνία και ενημέρωση.  (Νταβού,Μ.,2007). 

Η ανάγκη για την δημιουργία αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων γίνεται πιο 

επιτακτική  στις  μέρες  μας  καθώς  η  επαφή  των  παιδιών  με  τα  μέσα  είναι  πολυτροπική 

(multimodal).  Ο  όρος  αυτός  αναφέρεται  από  Gunther  Kress  στην  προσπάθειά  του  να 

αναγνωρίσει  ότι η  επικοινωνία συντελείται με περισσότερους από έναν  τρόπους  την  ίδια 

στιγμή,  αλλά  και  ότι  τα  στοιχεία  που  την  συνθέτουν  είναι  πολύπλοκα.  Επίσης  οι 

επιστήμονες  που  μελετούν  τα  Μέσα    συγκλίνουν  σε  κοινές  διαπιστώσεις  σχετικά  με  το 

ερώτημα γιατί να οργανώσουμε εκπαιδευτικά προγράμματα με στόχο την ανάπτυξη  και τη 

διδασκαλία  ενεργητικής  στάσης  απέναντι  στα  μέσα  στις  χρήσεις  και  τα  περιεχόμενά 

τους.(Duncan,B.et al.,1989) 

Τα μέσα κυριαρχούν στην πολιτική και κοινωνική ζωή 

Σχεδόν όλες οι πληροφορίες εκτός από την άμεση εμπειρία διοχετεύονται από τα 

μέσα  

Παρέχουν ισχυρά πρότυπα αξιών και συμπεριφοράς 

Ασκούν  βραχυπρόθεσμες  και  μακροπρόθεσμες  επιδράσεις  που  δεν  είναι 

μετρήσιμες γιατί το άτομο δεν τις ελέγχει. 

Η εκπαίδευση στα μέσα μπορεί να μετατρέψει μία σχέση παθητική σε ενεργητική. 

Αυξάνεται η απόλαυση στα Μέσα 

4  

Οι    πρώτες    προτάσεις    για   «εκπαίδευση  με  και  στα   Μ.Μ.Ε.»    γίνονται    από    το  

Διεθνές    Συμβούλιο   Κινηματογράφου    και    Τηλεόρασης  (1973)    και   αργότερα   από   μια  

συγκέντρωση  ειδικών  στην  Ουνέσκο (1979), ενώ  το  1980  ο  Masterman  δημοσιεύει  τις  

απόψεις    του    πάνω    στην    ιδέα    των    “media    literacy”.  Ανοίγει  έτσι  ο    δρόμος  για    την  

καλλιέργεια  της κριτικής  στάσης που οφείλει  η  εκπαίδευση να  βοηθήσει  να  αναπτύξουν  

οι μαθητές  ώστε  να  γίνουν  ικανοί  πολίτες στην  ανάγνωση  και  αποκωδικοποίηση  των  

μηνυμάτων  και  περιεχομένων  των  Μ.Μ.Ε.  (Ασλανίδου  Σ., 2000). Η  Greenfield  πιστεύει  

ότι  «το  σχολείο είναι  δυνατόν μέσω  του  Α.Π. να  βοηθήσει  να  μεταβάλουμε  τα παιδιά  

από  παθητικούς  καταναλωτές  σε  ενεργούς  κριτές  της  κοινωνίας  που  παρουσιάζεται  

απ’   την   ψυχαγωγική   τηλεόραση». Στο      ίδιο συμπέρασμα  καταλήγει   σε   άρθρο   της   η     

Β.  Νίκα    για    την    δύναμη    της    εικόνας    των   Μ.Μ.Ε.  Υποστηρίζει      ότι    μαθαίνοντας  τα  

παιδιά να   αποκωδικοποιούν    τις    εικόνες,   μέσα   από   κατάλληλες   δραστηριότητες   στο  

σχολείο,  έχουν  τη  δυνατότητα « να προχωρήσουν  στην  ανάγνωση όλων  των  μέσων  που  

χρησιμοποιούν  τον  εικονικό  λόγο»(Νίκα  Β., 2003). Σε  άλλο  άρθρο  της  αναφέρει πως  με  

αφορμή    τις  συζητήσεις    των        παιδιών    για    τα    τηλεοπτικά        προγράμματα  που    τα  

ενδιαφέρουν, δίνεται  η   δυνατότητα στον  εκπαιδευτικό να αναπτύξει  δραστηριότητες  με 

σκοπό    την    θετική    αξιοποίηση    του    μέσου    και  ευκαιρίες    για    προβληματισμούς    που  

οδηγούν  στην  κριτική  στάση των  παιδιών  απέναντι  σ’  αυτό (Νίκα  Β., 2002)   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5  

 

Εποικοδομητισμός και προγράμματα εκπαίδευσης στα Μέσα 

Κατά τον σχεδιασμό ενός προγράμματος «Εκπαίδευσης στα Μέσα» εφαρμόζονται οι 

σύγχρονες  παιδαγωγικές  θεωρίες,  ώστε  να  διαμορφωθεί  ένα  περιβάλλον  μάθησης 

εμπλουτισμένο  και  κατάλληλο  με  το  αναπτυξιακό  επίπεδο  των  μαθητών.  Στην 

βιβλιογραφική  ανασκόπηση  εντοπίσαμε  διάφορες  τάσεις  που  κυριαρχούν  ως  προς  τις 

αρχές  που  πρέπει  να  υιοθετηθούν  κατά  την  διαδικασία  σχεδιασμού.  Πρώτον  να  μην 

θεωρηθεί ως ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο που να επιβαρύνει το αναλυτικό πρόγραμμα, 

αλλά  ως  μέσο  καλλιέργειας  της  ενεργητικής  σκέψης  διαθεματικά(Duncan,B.et  al.,1989). 

Δεύτερον  να  προωθείται  το  πρότυπο  της  ενεργητικής  μάθησης    (active  learning)  που 

ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους μαθητές και τους δασκάλους και καθοδηγεί 

τους  μαθητές  να  αναλάβουν  πρωτοβουλίες  στην  εκπαιδευτική  διαδικασία 

(Buckingham,D.1983).  Τρίτον,  εξερευνούμε  μέσα  στα  πλαίσια  της  μαθητοκεντρικής 

προσέγγισης τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις εμπειρίες των παιδιών για το θέμα που 

τίθεται προς διερεύνηση. Τέλος προωθούμε το μοντέλο της  μάθησης δια της ανακάλυψης 

(discovery‐learning)    για  να  αναπτύξουμε  τις  δημιουργικές  και  κριτικές  ικανότητες  των 

μαθητών.  

Συνοψίζοντας  διαπιστώνουμε  ότι  το  εποικοδομητικό  μοντέλο  μάθησης  υιοθετείται 

και σε προγράμματα που αφορούν στον αλφαβητισμό στα Μέσα και χρειάζεται να τηρούν 

τις  προϋποθέσεις  κάθε διδακτικής μεθοδολογίας που προωθεί  τον  εποικοδομητισμό.  Πιο 

συγκεκριμένα θα πρέπει να λάβουμε υπόψη:(Σολομωνίδου,Χ.2006) 

Τις  προϋπάρχουσες  γνώσεις  των  παιδιών  και  τις  παρανοήσεις  που  έχουν  για  το 

συγκεκριμένο  θέμα,  προκειμένου  να  λειτουργήσουν  ως  βάση  για  την  προώθηση 

των  νέων  γνώσεων  και  των  εννοιολογικών  αλλαγών  που  επιδιώκουμε  να 

συντελεστούν 

6  

Τον  τρόπο  διαμόρφωσης  του  περιεχομένου  της  μάθησης,  καθώς  αυτό  θα 

οικοδομείται  μέσα  από  διαδοχικούς  διδακτικούς  μετασχηματισμούς.    Ο 

συνδυασμός  της  επιστημονικής  γνώσης  με  τις  ανάγκες  και  τα  ενδιαφέροντα  των 

μαθητών είναι αυτός που θα ορίσει το περιεχόμενο. 

Τις  γνωστικές  δυσκολίες  των  μαθητών  ,  οι  οποίες  θα  μελετηθούν  από  τον 

διδάσκοντα στην πορεία της υλοποίησης δραστηριοτήτων που έχουν νόημα. 

 

Η  τυπική  μάθηση  διαφέρει  από  την  παραπάνω  διαδικασία  γιατί  θέτει  τους 

μαθησιακούς στόχους  χωρίς  να λαμβάνει υπόψη  τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στο 

επίπεδο γνώσεων και  ενδιαφερόντων  των μαθητών. Με αυτόν  τον  τρόπο το περιεχόμενο 

του μαθήματος υποβαθμίζεται σε σχέση με τους στόχους και αυτό το πρόβλημα προσπαθεί 

να  αντιμετωπίσει  η  εποικοδομηστική  μάθηση.  Εδώ  ο  εκπαιδευτικός  διαμορφώνει  ένα 

μαθησιακό περιβάλλον όπου οι μαθητές εμπλέκονται ενεργά στην κατάκτηση της γνώσης, 

μέσα  από  καταστάσεις  προβληματισμού,  οι  οποίες  ερμηνεύονται  διαφορετικά  από  τον 

καθένα. 

Έχοντας ως επιλέξει ως καταλληλότερο το εποικοδομηστικό μοντέλο μάθησης, είναι 

χρήσιμο  να  σημειώσουμε  τις  προϋποθέσεις  που  σύμφωνα  με  την  Μπετίνα  Ντάβου  θα 

πρέπει να ισχύουν για μία αποτελεσματική εκπαίδευση στα Μέσα: 

1. Χρήση μαθητοκεντρικων τεχνικών για την παραγωγή υλικού  

2. Ενσωμάτωση λαϊκής κουλτούρας δηλαδή της πραγματικότητας των παιδιών 

3. Ισχυροποίηση και αξιοποίηση της μη διαμεσολαβημένης επικοινωνίας 

 

 

 

 

 

 

 

7  

Συλλογή άρθρων 

Ως προς το εργαλείο της αναζήτησης για τα ξενόγλωσσα άρθρα χρησιμοποιήθηκε το δίκτυο 

heal‐link  της  βιβλιοθήκης  του  Εθνικού  Καποδιστριακού Πανεπιστημίου.  Επελέγη  η  γενική 

κατηγορία «education»,στην  συνέχεια  ο  τομέας   «theory and practice»  και  τέλος ως  όρο 

αναζήτησης το  «media literacy education». Τα άρθρα έχουν δημοσιευτεί μεταξύ του 2000‐

2009.  Παρατηρούμε  στον  πίνακα  1,  ότι  τα  περισσότερα  άρθρα  είναι  δημοσιεύσεις  σε 

αμερικανικά  επιστημονικά περιοδικά, στην δεύτερη θέση βρίσκεται η Μεγάλη Βρετανία, ο 

Καναδάς και η Αυστραλία. Η ποσοτική αυτή κατηγοριοποίηση δεν είναι  τυχαία,  καθώς οι 

Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής μελετούν εις βάθος το θέμα της εκπαίδευσης στα Μέσα 

και  σε  θεωρητικό  και  σε  πρακτικό  επίπεδο.Τα  ελληνικά  άρθρα  προέρχονται  από  τις 

ιστοσελίδες  του  Ινστιτούτου  Οπτικοακουστικών  Μέσων  και  την  ημερίδα  που  είχε 

πραγματοποιήσει  το  2007  με  τίτλο  «Ο  Αλφαβητισμός  στα Μέσα  και  η  διδασκαλία  του», 

καθώς  και  από  τα  πρακτικά  των  συνεδρίων  που  διοργάνωσε  η  Ελληνική  Επιστημονική 

Ένωση Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση από το 1998 

έως  το  2009.Τα  άρθρα  από  το  συνέδριο  συμπεριελήφθησαν  όσα  σύμφωνα  με  τον  τίτλο 

τους  είχαν  σχέση  με  τον  αλφαβητισμό  στα  μέσα.  Στα  άρθρα  από  τα  πρακτικά  των 

συνεδρίων  χρησιμοποιήθηκε  ως  κριτήριο  εάν  στον  τίτλο  απεικονίζεται  η  χρήση  κάποιου 

μέσου επικοινωνίας  , όπως  βίντεο, τηλεόραση, εφημερίδα.   Επίσης έγινε αναζήτηση στην 

βιβλιοθήκη  του  Παιδαγωγικού  Ινστιτούτου  στα  τεύχη  αποδελτίωσης  της  ελληνικής 

αρθρογραφίας  από  το  1993‐2009  στο  κεφάλαιο  Νέες  Τεχνολογίες.  Υπήρχε  πληθώρα 

άρθρων που αφορούσαν την χρήση και ένταξη των υπολογιστών σε διαφορετικές  βαθμίδες 

της  εκπαίδευσης  αλλά  μόνο  ένα  που  αναφερόταν  στην  εκπαίδευση  στα  Μέσα  και 

συμπεριελήφθη. 

 

8  

 

         Ως  προς  το  περιεχόμενο  των  ξενόγλωσσων    άρθρων,  καταγράφουμε  τις  θεματικές 

ενότητες που περισσότερο αναλύονται σε αυτά, και διαπιστώνουμε ότι η εκπαίδευση στα 

μέσα (media literacy) αλλά και οι αρχές της (principles for media literacy) αντιμετωπίζονται 

με  μεγάλο  ενδιαφέρον  από  τους  ερευνητές  ,  σε  επίπεδο  ορισμού  αλλά  και  υλοποίησης 

προγραμμάτων. Τα υπόλοιπα άρθρα που ήταν κατηγοριοποιημένα στο δίκτυο heal‐link ως 

media literacy education παρουσιάζουν ορισμένες διαφοροποιήσεις και προσανατολίζονται 

κυρίως στον οπτικοακουστικό αλφαβητισμό  (visual  literacy),  λιγότερο στον πληροφοριακό 

αλφαβητισμό  (information  literacy),  στην  κατάρτιση  εκπαιδευτικών,  και  στον 

προβληματισμό της εισαγωγής της εκπαίδευσης στα μέσα ως αυτόνομη θεματική ενότητα 

(media education as specific course). 

 

Στην  ελληνική    αρθρογραφία  ,παρατηρούμε  στον  πίνακα  3  ,ότι  στα  περισσότερα  άρθρα 

ερευνάται  η  χρήση  των  Μέσων  ως  διδακτικό  εργαλείο  στις  Φυσικές  Επιστήμες.  Τα 

αποτελέσματα αυτά είναι ενδεικτικά της ελλιπούς διαχείρισης προγραμμάτων εκπαίδευσης 

στα Μέσα, στα πλαίσια της οποίας  ο εκπαιδευτικός επιδιώκει να αναλύσει το περιεχόμενο 

των  μέσων  και  να  εξασκήσει  τους  μαθητές  σε  τεχνικές  ορθής  χρήσης  τους.  Διαφαίνεται, 

λοιπόν, ότι στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα  προωθείται η χρηστική αξία των μέσων για 

διδακτικούς σκοπούς και όχι η καλλιέργεια της κριτικής  ικανότητας των μαθητών ως προς 

τα  μέσα.  Βεβαίως  κατά  την  διαδικασία  της  συλλογής  των  άρθρων  κρίθηκε  σκόπιμο  να 

συμπεριληφθούν όλα τα άρθρα που αφορούσαν σε οποιαδήποτε χρήση των Μέσων.  

9  

 

Ως  προς  το  είδος  των  άρθρων  που  θα  κατηγοριοποιηθούν  διαπιστώνουμε  διαφορές 

ανάμεσα  σε  ελληνικά  και  ξενόγλωσσα  άρθρα.  Στα  μεν  πρώτα  είναι  ισάριθμα  εκείνα  που 

αφορούν  σε  διδακτικές  προτάσεις  για  αξιοποίηση  των  τεχνολογιών  στην  εκπαίδευση  και 

εκείνα  που  μελετούν  θεωρητικά  την  εκπαίδευση  στα  Μέσα.  Στα  ξενόγλωσσα  υπάρχει 

μεγαλύτερη ποικιλία , αλλά κυρίως είναι άρθρα βιβλιογραφικής ανασκόπησης. 

  

 

 

 

 

 

 

10  

Ταξινόμηση  άρθρων  

Θα  προσπαθήσουμε  να  αποτυπώσουμε  τις  διεθνείς  και  εγχώριες  τάσεις  της 

αρθρογραφίας με βάση τους εξής άξονες: 

1. Τα  στάδια  της  «Εκπαίδευσης  στα  Μέσα»  από  μία  γενική  τάση  σε 

συγκεκριμένη εκπαιδευτική πρόταση  

2. Τον ορισμό που χρησιμοποιούν για τον όρο «Εκπαίδευση στα Μέσα» 

3. Την  άποψη  που  υιοθετούν  οι  μελετητές  σχετικά  με  την  εισαγωγή  της 

«Εκπαίδευσης  στα  Μέσα»  ως  αυτόνομο  μάθημα  ή  στο  πλαίσιο 

διαθεματικής διδασκαλίας ; 

4. Τις αρχές του προγράμματος που προτείνονται ως κατάλληλες. 

 

Οι  παραπάνω θεματικές κατηγορίες περιλαμβάνονται στα περισσότερα άρθρα και 

μελετώνται  ανεξάρτητα  από  τον  ειδικό  προσανατολισμό  του  κάθε  άρθρου.  Υπάρχει 

πλούτος  απόψεων  και  τάσεων  σχετικά  με  τις  τρεις  παραπάνω  παραμέτρους.  Ο  πιο 

σημαντικός  λόγος  που  επελέγησαν  είναι  να  καταγράψουμε  τις  σύγχρονες  τάσεις  που 

αφορούν  την  θεωρητική  τεκμηρίωση  της  εκπαίδευσης  στα μέσα,  αναλύοντας  τον  ορισμό 

που της αποδίδουν, την ενσωμάτωση στο εκπαιδευτικό σύστημα, μελετώντας τις απόψεις 

για  την  θέση  της  στο  αναλυτικό  πρόγραμμα  και  τέλος  την  εφαρμογή  προγραμμάτων  , 

καταγράφοντας τις βασικές αρχές που θα πρέπει να υιοθετούνται. 

Πιο  συγκεκριμένα  για  το  πρώτο  θέμα  παρατηρούμε  ότι  η  εκπαίδευση  στα  μέσα 

πέρασε  διαδοχικά  από  διάφορα  στάδια  πριν  πλαισιωθεί  από  το  σύγχρονο  επιστημονικό 

θεωρητικό  πλαίσιο  και  εδραιωθεί ως  σημαντικός  κλάδος  των  παιδαγωγικών  εφαρμογών.  

Δεύτερον  ως  προς  τον  ορισμό  της  διαπιστώνουμε  ότι  υπάρχουν  στην  βιβλιογραφία  δύο 

προσεγγίσεις  (Buckingham,2007)  πρώτον,  ο  αλφαβητισμός  στα μέσα  (media  literacy)  που 

βασίζεται  στην  διδασκαλία  του  τρόπου  λειτουργίας  των  μέσων  και  στην  ανάπτυξη 

δεξιοτήτων,  δεύτερον  η  εκπαίδευση  στα  μέσα  (media  education)  η  οποία  βασίζεται  σε 

προσεγγίσεις  για  την  κουλτούρα  και  την  ιδεολογία  των  μέσων.  Αναζητώντας  άρθρα  στο 

δίκτυο  heal  link  σύμφωνα  με  τον  όρο media  literacy  education  δηλαδή  εκπαίδευση  του 

αλφαβητισμού  στα  μέσα  αναμένουμε  να  καταγράψουμε  ορισμούς  που  θα  σχετίζονται 

περισσότερο με την πρώτη προσέγγιση και λιγότερο με την δεύτερη . Σε κάθε περίπτωση , 

όμως, και οι δύο προσεγγίσεις στοχεύουν στην κατανόηση των κωδικών επικοινωνίας που 

11  

χρησιμοποιούν  τα  μέσα  αλλά  στην  καλλιέργεια  κριτικής  στάσης  απέναντί  τους,  ίσως  το 

σημείο που διαφέρουν είναι η πρόταση  παραγωγής έργου από τα παιδιά. 

Ο  ορισμός  που  αποδίδεται  στην  εκπαίδευση  στα  μέσα  επηρεάζει  και  την 

μεθοδολογική  προσέγγιση  που  θα  επιλεγεί  προκειμένου  να  ενταχθεί  στο  αναλυτικό 

πρόγραμμα  κάθε  εκπαιδευτικής  βαθμίδας.  Εάν    τα  μέσα  αντιμετωπίζονται  ως  διδακτικό 

αντικείμενο το οποίο πρέπει να διδαχθεί στα πλαίσια ενός μαθήματος, τότε εντάσσεται ως 

θεματική  ενότητα  στο  υπάρχον  αναλυτικό  πρόγραμμα.  Από  την  άλλη  εάν  στόχος  είναι  η 

καλλιέργεια κριτικής σκέψης των μαθητών απέναντι στα μέσα και η ανάπτυξη δεξιοτήτων 

που  συνδέονται  με  την  δημιουργική  χρήση  τους  ,  τότε  θα  πρέπει  να  μελετηθούν 

διαθεματικά. Σε αυτήν την ενότητα οι διαφορές θα εντοπιστούν περισσότερο ανάμεσα στα 

ξενόγλωσσα και στα ελληνικά άρθρα καθώς η τάση αυτή δεν έχει καλλιεργηθεί ακόμα στο 

ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. 

Τέλος  μας  ενδιαφέρουν  οι  εφαρμογές  των  προγραμμάτων  προκειμένου  να 

καταγράψουμε  τις  γενικές  αρχές  ,  οι  οποίες  προκύπτουν  από  την  παιδαγωγική 

μεθοδολογία.  Στην  αρθρογραφία  που  συγκεντρώσαμε  περιλαμβάνονται  άρθρα,  τα  οποία 

αφορούν  σε    προγράμματα  που  υλοποιήθηκαν  και  παραπέμπουν  σε  παραδείγματα  της 

εφαρμογής αλλά και σε προγράμματα που προτείνονται ως ιδανικά.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12  

Ορισμός «Εκπαίδευσης στα Μέσα» 

Παρατηρούμε  ότι  στο  50%  των  άρθρων  υπάρχει  η  ανάγκη  να  αναφερθούν  στον 

ορισμό  της  media  literacy  όπως  έχει  επικρατήσει  να  λέγεται  στην  ελληνική  ορολογία, 

αλφαβητισμός στα Μέσα ή Εκπαίδευση στα Μέσα. Τα περισσότερα άρθρα χρησιμοποιούν 

έναν  κοινό  ορισμό  που  υιοθετήθηκε  από  τον  βρετανικό  Οργανισμό  Ofcom  (Office  of 

Communications) κατά την σύστασή του το 2003. Ο ορισμός αναφέρει ότι εκπαίδευση στα 

Μέσα είναι η ικανότητα να προσπελαύνονται, να αναλύονται, να εκτιμώνται κριτικά όλα τα 

μηνύματα  που  διακινούνται  από  τα  Μέσα  και  να  παράγονται  μηνύματα  όλων  των  

επικοινωνιακών μορφών . Υπάρχουν μικρές διαφοροποιήσεις ως προς τον όρο «αναλύω», ο 

οποίος  ενίοτε  αντικαθίσταται  από  τους  όρους  «καταλαβαίνω»  ,  «κατανοώ», 

«αποκωδικοποιώ». Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι σε ένα αμερικανικό άρθρο αναφέρεται 

ρητά  ότι  ο  Αλφαβητισμός  στα  Μέσα  είναι  ο  μόνος  Αλφαβητισμός  στην  Εποχή  της 

Πληροφορίας. Ένα από τα πιο σύγχρονα  (χρονολογικά) άρθρα του 2008 υπογραμμίζει την 

καθολικότητα  των  μέσων  στην  κοινωνία  και  για  αυτό  προσδιορίζει  ότι  εκπαίδευση  στα 

Μέσα είναι η ικανότητα να αναγνωρίζεις τις αξίες και τις στάσεις, οι οποίες εμπεριέχονται 

στην γνώση που διοχετεύεται στην κοινωνία (9). Συμπεραίνουμε ότι εφόσον ανήκουμε και 

συμμετέχουμε  στον  σύγχρονο  πολιτισμό,  η  καλλιέργεια  των  ικανοτήτων  που  όλοι  οι 

μελετητές  αναφέρουν  δεν  αποτελεί  απλώς  ένα  προνόμιο  ειδικής  μόρφωσης  αλλά  ένα 

ισχυρό εφόδιο για να μπορεί  το άτομο να συμμετέχει στις εξελίξεις και  να τις ερμηνεύει. 

Επιπρόσθετα σε αυτήν την σκέψη σε άρθρο του 2004 υπογραμμίζεται ότι η εκπαίδευση στα 

μέσα  αναφέρεται  στην  αγωγή  του  σύγχρονου  πολίτη(citizenship  education)  ,  γιατί  η 

πληροφορία και η συμμετοχή στις μέρες μας λαμβάνουν χώρα κυρίως δια των μέσων.(10) 

Αυτό σημαίνει ότι  θέτοντας ερωτήσεις σχετικά με  τον στόχο ενός μηνύματος που 

διακινείται  από  τα  μέσα  ή  σε  ποιον  απευθύνεται  ,τότε  αναπόφευκτα  αναζητώντας  τις 

απαντήσεις και εξασκώντας την κριτική ικανότητα, το άτομο συνειδητοποιεί την ουσία των 

κοινωνικών    εξελίξεων    όπως  αυτές  αναπαριστώνται  στα  μέσα.  Πρόκειται  για  ένα 

αφυπνισμένο  άτομο  ,  που  μαθαίνει  να  εκτιμά  την  ενεργό  δράση  και  δεν  αρκείται  στην 

επιφανειακή ανάλυση  των καταστάσεων.  Μάλιστα υπάρχει μία μελέτη που εκδόθηκε από 

την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2002(Democracy,Multimedia Literacy and Classroom Practice) και 

μελετά την «Εκπαίδευση στα Μέσα» ως φορέα δημοκρατίας , αναδεικνύοντας την αξία της 

στην διαμόρφωση ενεργών πολιτών.(Hottmann,Martin,2002) 

 

Σημαντικές  παρατηρήσεις  εκφράζονται  από  το  άρθρο  14,  στο  οποίο  λέγεται 

χαρακτηριστικά  ότι  ο  όρος  «αλφαβητισμός  στα  μέσα  χρησιμοποιείται  και  από  άλλες 

13  

ειδικότητες για να δηλώσει διαφορετικές αξίες από όσες αναλύθηκαν προηγουμένως.  Για 

παράδειγμα οι επαγγελματίες της υγείας εννοούν την προστασία των παιδιών και των νέων 

από τις αρνητικές επιδράσεις των μέσων. Επίσης εγγράφεται ως όρος συγκεκριμένα για την 

πρόληψη κατά της τηλεοπτικής βίας    ,  ενισχύοντας  την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Άλλοι 

μεταφράζουν  τον  όρο    ως  διαδικασία  προβολής  των  αρνητικών  στοιχείων  των  μέσων  , 

αποδεικνύοντας στους μαθητές με ποιο τρόπο γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης. 

 

 

 

 

 

Στον  παραπάνω  πίνακα  6  βλέπουμε  τις  διαφορές  ανάμεσα  στα  ελληνικά  και  στα 

ξενόγλωσσα άρθρα ως προς την χρήση και μόνο ορισμού της εκπαίδευσης στα Μέσα στα 

πλαίσια  του άρθρου. Η  χρήση  του ορισμού είναι περιορισμένη στα ελληνικά άρθρα γιατί 

αποβλέπουν στην χρήση των μέσων ως υλικό επίτευξης συγκεκριμένων διδακτικών στόχων. 

Στα άρθρα 1, 2, 3, 4, 5, 6, βέβαια, εξετάζεται η συνεισφορά διάφορων μέσων όπως βίντεο, 

κινούμενα σχέδια, διαδίκτυο στην διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων , γίνεται μία κριτική 

αποτίμηση εάν το μέσο έχει τις δυνατότητες να συντελέσει στην επιτυχία της διδασκαλίας 

αλλά  αυτή  η  διαδικασία  αφορά  στο  θέμα  της  διδασκαλίας  και  όχι  στην  γνώση  του 

περιεχομένου  του μέσου.  Στα υπόλοιπα άρθρα οι  ορισμοί που  δίδονται  είναι  σαφείς  και 

ακολουθούν τις διεθνείς τάσεις. Για παράδειγμα ότι ο εγγραμματισμός στα Μ.Μ.Ε.  έχει ως 

στόχο την ανάπτυξη οπτικοακουστικής   συνείδησης και ταυτότητας  (10) και περιλαμβάνει 

την  γνώση  για  τις  κατηγορίες  των  Μέσων,  την  τεχνολογία  τους,  τις  γλώσσες  που 

χρησιμοποιούν , τους φορείς που τα εκπροσωπούν και το κοινό .(11). 

Πίνακας 6

14  

Στάδια που πέρασε ο Αλφαβητισμός στα Μέσα από την       

δημιουργία του ως εκπαιδευτική τάση έως σήμερα. 

Σύμφωνα με  το  άρθρο 11  πρόδρομος  της  εκπαίδευσης  στα Μέσα αποτέλεσε  μία 

κίνηση στη δεκαετία 70 που έδινε έμφαση στην προστασία από τις αρνητικές επιδράσεις 

των μέσων  και  στην  διάκριση μεταξύ  των  επικαλούμενων «καλών»  και «κακών»  μέσων  . 

Ωστόσο,  αυτές  οι  προσπάθειες  αφορούσαν  τους  γονείς  και  όχι  τα  παιδιά  ή  τους 

εκπαιδευτικούς.    Στην  συνέχεια  η  τάση  άλλαξε  προσανατολισμό  και  θεωρήθηκε  ως 

ενδυνάμωση του ατόμου απέναντι στα μέσα , δηλαδή καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας 

ώστε  το  άτομο  να  ορίσει  τις  επιλογές  του.  Βεβαίως  η  δεύτερη  και  πιο  σύγχρονη  τάση 

απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές όλων των βαθμίδων. Το μοντέλο αυτό τονίζει 

τις  πολιτικές  ,  κοινωνικές  και  οικονομικές  συνιστώσες  των  μέσων  και  προβάλλει  την 

σημασία της χρήσης των μέσων στην καθημερινότητα.  

Σε άλλο άρθρο(17)  διαπιστώνουμε ότι ήδη από την δεκαετία του 30 η κοινή γνώμη 

και οι κοινωνιολόγοι προβληματίστηκαν για τις επιδράσεις των μέσων και συγκεκριμένα για 

τις  κινηματογραφικές  ταινίες  ,  μάλιστα  τα  αποτελέσματα  ερευνών  επιβεβαίωσαν  τους 

φόβους των γονέων ότι οι ταινίες έχουν αρνητικές επιδράσεις στην συμπεριφορά των νέων. 

Ακολούθησε  η  θεωρία  της  μαγικής  σφαίρας  (magic  bullet  theory)  την  ίδια  δεκαετία 

θεωρώντας ότι τα μέσα σαν σφαίρα εισβάλλει στην συνείδησή μας και γίνεται επικίνδυνη. 

Αξίζει  να αναφέρουμε ότι  επιστήμονες που ερεύνησαν  τις αντιδράσεις  του κοινού σε μία 

ραδιοφωνική  εκπομπή  με  περιεχόμενο  μυθοπλασίας  ,  διαπίστωσαν  ότι  οι  περισσότεροι 

εξέλαβαν ως αληθινά τα γεγονότα της αφήγησης. Το ενδιαφέρον στοιχείο για όσους δεν τα 

πίστεψαν είναι η αναπτυγμένη κριτική τους ικανότητα και η διασταύρωση των στοιχείων με 

άλλο  μέσο.  Η  κοινωνία  πέρασε  στο  επόμενο  στάδιο  της  Θεωρίας  των  Περιορισμένων 

Επιδράσεων  των  μέσων  (limited‐effects  perspective)  γιατί  φαίνεται  ότι  οι  θεατές 

προστατεύονται  από  το  κοινωνικό  και  οικογενειακό  τους  περιβάλλον  και  μέσω  των 

συζητήσεων  που  διεξάγονται  μειώνονται  οι  επιδράσεις.  Στην  πορεία  για  την  συγκρότηση 

των σύγχρονων θεωριών για τα μέσα εντοπίζουμε και την θεωρία καλλιέργειας αντιλήψεων 

(cultivation  theory)  ,  εννοώντας  ότι  τα  μέσα  χτίζουν  μία  πραγματικότητα  ,  ενδεχομένως 

ανακριβής,  την  οποία  όμως  όλοι  αποδεχόμαστε  ως  αληθινή.  Το  άρθρο  υπογραμμίζει  ότι 

στην  μεταμοντέρνα  εποχή  της  επικοινωνίας  ο  αλφαβητισμός  στα  μέσα  είναι  η  μόνη 

ουσιαστική πρόταση για να απαντήσουμε δημιουργικά στις προκλήσεις της . 

 

15  

Στο  άρθρο  2  δεν  διευκρινίζεται  εάν  τα  στάδια  είναι  διαδοχικά  ή  πρόκειται  για 

παράλληλη  ανάπτυξη  τάσεων  ,  πάντως  αναφέρει  πρώτα  την  Προστατευτική  προσέγγιση 

(Protectionist Approach)  που  αναφέρεται    στο  ξενόγλωσσο  άρθρο    11    και  στο  ελληνικό 

άρθρο 7. Δεύτερον η Παρεμβατική Προσέγγιση ( Interventionist Approach) η οποία θεωρεί 

ότι  τα άτομα που συμμετέχουν σε προγράμματα εκπαίδευσης στα μέσα   έχουν λιγότερες 

πιθανότητες να επηρεαστούν από το αρνητικό περιεχόμενο της τηλεόρασης. Τρίτον η τάση 

της  Ενδυνάμωσης  της  κοινής  γνώμης  (Cultural  Studies  Approach)  ,  όπου  οι    κοινωνικές 

ομάδες  μαθαίνουν  να  θέτουν  ερωτήσεις  για  την  πραγματικότητα  που  προβάλλεται  στα 

μέσα  και ασκούνται  στην διαμόρφωση  κριτικής.    Τέλος  διευκρινίζεται  ότι  ο  ορισμός    του 

αλφαβητισμού στα μέσα όπως ισχύει σήμερα προτείνει μία ολοκληρωμένη προσέγγιση με 

θετικά αποτελέσματα για την εκπαιδευτική κοινότητα. 

 Το ελληνικό άρθρο 7 είναι το μόνο που αναφέρεται στην ιστορία , όπως αναφέρει , 

της Παιδαγωγικής των Μέσων . Ως πρώτο στάδιο της Προστατευτικής Παιδαγωγικής εννοεί , 

την οριοθέτηση της εκπαίδευσης ως χώρο όπου τα Μέσα δεν θα εισχωρούσαν, και αυτή η 

ιδέα  αποδείχθηκε  ουτοπική.  Στη  δεκαετία  του 60  αναπτύχθηκε  η  Ιδεολογικοκριτική  τάση 

που αποσκοπούσε στην χειραφέτηση του ατόμου από κάθε είδους συνειδησιακή βία , για 

να  ακολουθήσει  η  Λειτουργική  τάση  ,  που  εξέταζε  την  συμβολή  των  Μέσων  στις 

μαθησιακές  διαδικασίες  στα  πλαίσια  της  νέας  τεχνολογικής  εποχής.  Το  άρθρο  καταλήγει 

όπως και τα υπόλοιπα (πίνακας 7) στην Αναστοχαστική‐Πρακτική τάση που στόχο έχει την 

«καλλιέργεια της ικανότητας των υποκειμένων να χρησιμοποιούν τα Μέσα για την επίτευξη 

αυτοπροσδιορισμένων στόχων 

                               Ξενόγλωσσα άρθρα  Ελληνικά άρθρα 

Άρθρο 11  Άρθρο 17  Άρθρο 2   Άρθρο 7  

Προστατευτική  Θεωρία  Μαγικής 

σφαίρας 

Προστατευτική  Προστατευτική 

Ενδυνάμωση  Θεωρία 

Περιορισμένων 

Επιδράσεων 

Παρεμβατική  Ιδεολογικοκριτική 

Αλφαβητισμός 

στα Μέσα 

Θεωρία  Καλλιέργειας 

Αντιλήψεων 

Ενδυνάμωσης 

κοινής γνώμης 

Λειτουργική 

Πίνακας 7 

 Αλφαβητισμός  στα 

Μέσα 

Αλφαβητισμός 

στα Μέσα 

Αναστοχαστική‐ Πρακτική 

Αλφαβητισμός στα Μέσα 

16  

Εκπαίδευση στα Μέσα ως αυτόνομο μάθημα ή στο 

πλαίσιο διαθεματικής διδασκαλίας. 

Πίνακας 8 

  Αυτόνομο μάθημα  Διαθεματικά  Αυτόνομο  μάθημα  και 

Διαθεματικά 

Διδακτικό 

εργαλείο 

Ελληνικά               (8,10)       2  (1,2,3,4,5,6)  6 

Ξενόγλωσσα    (14,9,11)  3  (17)       1   

 

Στον  πίνακα  8  παρατηρούμε  την  κατανομή  σύμφωνα  με  τις  απόψεις  που 

εκπροσωπούν  το  32%  του  συνόλου  των  άρθρων.  Ξεκινώντας  από  την  πρώτη  στήλη  την 

εισαγωγή,  δηλαδή,  της  εκπαίδευσης  στα  μέσα  ως  αυτόνομο  μάθημα  στο  αναλυτικό 

πρόγραμμα    του  σχολείου  παρατηρούμε  ότι  δεν  υποστηρίζεται  από  κανένα άρθρο,  αλλά 

υπάρχουν άρθρα που εκφράζουν αυτήν την πρόταση σε συνδυασμό με την αξιοποίηση σε 

διαθεματικό  πλαίσιο  διδασκαλίας.  Στον  συνδυασμό,  λοιπόν,  των  δύο  προτάσεων    στα 

ελληνικά  άρθρα  εκφράζονται  δύο  τάσεις,  πιο  συγκεκριμένα  η  μία    αφορά  στην 

ενσωμάτωση  νέων  θεμάτων  στο  ήδη  υπάρχον  θεματολόγιο  του  προγράμματος  και  στην 

ανάπτυξη των μαθησιακών διαδικασιών που βασίζονται στην εξερεύνηση, την ανακάλυψη, 

το  χτίσιμο  μοντέλων,  ως  προς  την  ύπαρξη  αυτόνομης  ενότητας  σημειώνει  ότι  θα 

απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και φοιτητές προκειμένου να επιμορφωθούν εις βάθος για 

να  εφαρμόσουν  στην  συνέχεια  παρόμοια  προγράμματα  στην  εκπαίδευση.    Η  δεύτερη, 

θεωρεί ως προϋπόθεση για την ύπαρξη αυτόνομης θεματικής ενότητας την υιοθέτηση της 

σπειροειδούς διδασκαλίας ενώ διαθεματικά μπορεί να αξιοποιηθεί στα πλαίσια όλων των 

γνωστικών  αντικειμένων.  Στο  ξενόγλωσσα  άρθρο  υπερισχύει  η  πρόταση  δημιουργίας 

μαθήματος «εκπαίδευσης στα μέσα» ως υποχρεωτικό για την αποφοίτηση από το Λύκειο , 

ως  εναλλακτική  εμφανίζεται  η  διαθεματική  αξιοποίηση  εφόσον  διάφοροι  οικονομικοί  ή 

ακαδημαϊκοί περιορισμοί δεν επιτρέπουν την υλοποίηση της πρώτης πρότασης. 

Στην κατηγορία των άρθρων που προτείνουν σθεναρά την διαθεματική αξιοποίηση, 

υπογραμμίζουν  ότι    πρέπει  να  αναληφθούν  πρωτοβουλίες  από  τους  εκπαιδευτικούς  να 

εντάξουν στο καθημερινό πρόγραμμα την επεξεργασία των μέσων και την παραγωγή έργου 

από  τους  ίδιους  τους  μαθητές.  Προκειμένου  να  έχει  νόημα  η  εκπαίδευση  στα  μέσα 

χρειάζεται ενεργητικούς μαθητές που με τη βοήθεια ενηλίκων θα ανακαλύψουν τον ρόλο 

17  

της τεχνολογίας, θα την χρησιμοποιήσουν δημιουργικά για να εκφραστούν, θα συζητήσουν 

για  τα  αποτελέσματα  της  εργασίας  τους.  Είναι  περισσότερο  ωφέλιμο  για  την  τάξη  να 

συνδυαστεί η μελέτη των μέσων και η παραγωγή έργων με την διδασκαλία της γλώσσας, 

των κοινωνικών επιστημών, της τέχνης, της ιστορίας. 

Η  τελευταία  κατηγορία  προσετέθη  γιατί  εκφράζει  ένα  μεγάλο  ποσοστό  των 

ελληνικών  άρθρων  και  είναι  η  χρήση  των  μέσων    ως  διδακτικό  εργαλείο.  Ο 

προσανατολισμός αυτός δεν βλάπτει την «εκπαίδευση στα μέσα» απλώς δεν εφαρμόζονται 

τις  αρχές  και  τους  στόχους  της.  Το  άρθρο  2  έχει  στον  τίτλο  τον  όρο  «ψηφιακός 

αλφαβητισμός» και αναφέρει ότι θα απασχοληθεί με το ζήτημα της διαθεματικής ένταξης 

των  ΤΠΕ  στη  διδακτική  και  μαθησιακή  πράξη,  ωστόσο  στην    θεωρητική  τεκμηρίωση 

παραθέτει  κεφάλαιο  που  διευκρινίζει  ότι  στο  συγκεκριμένο  πρόγραμμα  η  τεχνολογία ως 

εργαλείο «για την επίτευξη άλλων γνωστικών στόχων» . Ο όρος «αλφαβητισμός» στον τίτλο 

δεν συνάδει με την χρήση της τεχνολογίας ως εργαλείο. Επίσης στο άρθρο 4 περιγράφονται 

οι  δυνατότητες  που  παρέχει  το  βίντεο  στον  εκπαιδευτικό  για  τον  εμπλουτισμό  της 

διδασκαλίας  και  την  μετατροπή  του  μαθήματος  σε  μία  ενδιαφέρουσα  εμπειρία  για  τους 

μαθητές.  

Σαφώς  το  εκπαιδευτικό  μας  σύστημα  καλείται  να  εντάξει  και  να  αξιοποιήσει  ένα 

σύνολο σύγχρονων επικοινωνιακών μέσων  , στα πλαίσια μίας διαδικασίας που θα διέλθει 

ορισμένων  σταδίων  εωσότου  ολοκληρωθεί.  Όπως  είδαμε  και  στα  στάδια  του 

αλφαβητισμού στα Μέσα πρώτα εισάγεται η απλή χρήση  των μέσα στην  εκπαίδευση και 

στην  συνέχεια  ανακαλύπτονται  οι  δυνατότητες  τους.  Όπως  χαρακτηριστικά  αναφέρει  το 

άρθρο  8  «στο  πολύπλοκο  πλέγμα  σχέσεων  Ν.Τ.  και  εκπαίδευσης,  πλέγμα  σχέσεων  που 

παίρνει συγκεκριμένη μορφή και περιεχόμενο με την παραγωγή και χρήση εκπαιδευτικών‐

τεχνολογικών  προϊόντων,  ο  εκπαιδευτικός  πρέπει  να  μπορεί  να  λειτουργεί  σε  πολλαπλά 

επίπεδα»  η  χρήση  των  νέων  τεχνολογικών  προϊόντων  δεν  είναι  μονόδρομος  .  αλλά 

δημιουργική κατεύθυνση πολλαπλών επιλογών. 

Σύμφωνα με τα σενάρια των προοπτικών των Τ.Π.Ε. για την ένταξή τους στο σχολείο 

που παρουσιάζονται στο ελληνικό άρθρο 7 η ελληνική εκπαίδευση , πιστεύουμε , εκφράζει 

προς το παρόν το αφομοιωτικό μοντέλο, που σημαίνει ότι εντάσσει τις Τ.Π.Ε. στο σχολείο 

αλλά αφομοιώνονται από τις  παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας. Το πιο σύγχρονο είναι το 

προοδευτικό μοντέλο ενσωμάτωσης «κατά το οποίο επιφέρονται και πολλές αλλαγές στο 

παραδοσιακό  σχολείο  τόσο  σε  επίπεδο  διδακτικής  μεθοδολογίας,  όσο  και  στην 

επαγγελματική αυτοκατανόηση του δασκάλου ως εμψυχωτή ή επόπτη.» 

 

18  

Αρχές του προγράμματος που προτείνονται ως κατάλληλες.  

 

 

  

 

 

 

 

19  

 

 

 

 

 

20  

  

Αναγνώριση των 

μεθόδων των μέσων 

για να απεικονίσουν 

την πραγματικότητα 

Γνώση των 

επιχειρησιακών 

πηγών παραγωγής 

μηνυμάτων 

Γνώση της 

τεχνολογίας των 

μέσων 

Γνώση του τρόπου 

που αναπαριστούν τα 

μέσα πρόσωπα και 

καταστάσεις 

Κατανόηση της 

ανταπόκρισης του 

κοινού στα μέσα 

21  

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22  

 

 

 

 

 

Ελληνικά άρθρα  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23  

 

Πίνακας 9 

Στα προηγούμενα διαγράμματα αποτυπώνουμε τις αρχές των προγραμμάτων  στα 

μέσα  που  προτείνονται  από  τα  άρθρα.  Συγκρίνοντας  διαπιστώνουμε  ότι  τόσο    στα 

ξενόγλωσσα όσο  και  στα  ελληνικά υπάρχει  μία  κοινή δομή που αφορά 1)  την  γνώση  της 

χρήσης των μέσων, 2) την ανάλυση του περιεχομένου, 3) την ανάπτυξη κριτικού λόγου για 

το περιεχόμενο, 4) την παραγωγή και δημιουργία μηνυμάτων.   Υπάρχουν βέβαια και άλλα 

ενδιαφέροντα  κοινά  στοιχεία  μεταξύ  των  αρχών  που  προτείνονται  στα  άρθρα  όπως  η 

κατανόηση  ότι  τα  μέσα  προβάλλουν  αναπαραστάσεις  της  πραγματικότητας  και  επιπλέον 

χρειάζεται  να  εξασκηθούν  στην  διάκριση  μεταξύ  πραγματικού  και  μυθοπλασίας.(14,11). 

Επίσης στα άρθρα 2, 14 διευκρινίζεται ότι στα μηνύματα που παράγονται από τα μέσα  το 

κάθε άτομο αποδίδει διαφορετική σημασία, νόημα και ερμηνεία. Σημαντική βλέπουμε να 

είναι η θέση της αγωγής του πολίτη στην εκπαίδευση στα μέσα , όπως είχαμε διαπιστώσει 

και  στο  κεφάλαιο  με  τον  ορισμό  ,  καθώς  σε  δύο  άρθρα  υπογραμμίζεται  η  αξία  της 

καλλιέργειας της κριτικής σκέψης στα μέσα για το όφελος της κοινωνίας και όχι μόνο για 

προσωπική μόρφωση.  Τέλος στο ελληνικό άρθρο 12 παρέχονται πληροφορίες για εύρεση 

διαδικτυακών  σελίδων  που  περιλαμβάνουν  σχέδια  εργασίας  για  την  διαφήμιση  ,  την 

δύναμη των μέσων μαζικής επικοινωνίας, άρθρα για τις αρχές του εικονικού γραμματισμου 

visual  literacy), προγράμματα για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων για τον αλφαβητισμό στα 

Μ.Μ.Ε.  

24  

Σε διαφορετικές στήλες καταγράψαμε τις αρχές του οπτικού αλφαβητισμού (visual 

literacy) γιατί αντικείμενο επεξεργασίας είναι η εικόνα. Αυτό είναι το εισαγωγικό στάδιο για 

την  επεξεργασία  πιο  σύνθετων  μέσων  χρήσης  της  εικόνας  όπως  ο  κινηματογράφος,  η 

τηλεόραση, το διαδίκτυο. Το στάδιο αυτό δεν μπορεί να προσπεραστεί γιατί τα παιδιά σε 

ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης στα μέσα ακολουθούν ένα μοντέλο διδασκαλίας από τις πιο 

απλές  έννοιες  σε  περισσότερο  σύνθετες.  Στα  δύο  ,  λοιπόν,  αυτά  διαγράμματα 

διαπιστώνουμε  τα  βήματα  που  προτείνονται  για  την  αποκωδικοποίηση  μίας  και  μόνο 

εικόνας. Η διασταύρωση των πληροφοριών   που παρέχει η εικόνα από άλλες πηγές είναι 

ένα  πρώτο  κοινό  στοιχείο  καθώς  και  το  τελευταίο  βήμα  που  στο  ένα  πρόγραμμα 

παροτρύνει  την  μεταφορά  των  γνώσεων  σε  άλλο  γνωστικό  αντικείμενο  ενώ  στο  άλλο 

πρόγραμμα  τονίζει  την  συνειδητοποίηση  της  πολυπλοκότητας  των  μηνυμάτων  που 

εκπέμπει η εικόνα, και για αυτό ακριβώς το νόημά της μπορεί να παραπέμπει και σε άλλα 

θέματα.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

25  

Συμπεράσματα  

 Στα συμπεράσματα της εργασίας είναι χρήσιμο να παραθέσουμε ορισμένες τάσεις 

που  κατεγράφησαν  κατά  την  ταξινόμηση  των  άρθρων  .  Τα  περισσότερα  άρθρα  όταν 

αναφέρονται  στην  εκπαίδευση  στα  μέσα  χρησιμοποιούν  χωρίς  διαφοροποιήσεις  τον  όρο 

«μέσα»,  ενώ  τα  ελληνικά  άρθρα  περιορίζονται  στο  βίντεο  και  σε  γενικές  εφαρμογές  του 

ηλεκτρονικού  υπολογιστή.  Υπάρχει,  όμως,  μία  τάση  στη  διεθνή  αρθρογραφία  για  τις 

σελίδες κοινωνικής δικτύωσης  (9,16,4).  Στο άρθρο 9  διαπιστώνει  την σύνδεση μεταξύ  της 

δυναμικής  του  διαδικτύου  για  άμεση  επικοινωνία  και  της  ενεργοποίησης  κοινοτήτων  για 

τοπικά ή ευρύτερα κοινωνικά θέματα. Θεωρεί ότι το διαδίκτυο παρέχει μία νέα προοπτική 

,χρήσιμη στην σχολική κοινότητα για άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνική δράση έχοντας 

διασφαλισμένη  την  συμμετοχή  και  την  γνώση  των  μαθητών.  Στο  ίδιο  συμπέρασμα 

καταλήγει  και  το  άρθρο  4  το  οποίο  παροτρύνει  τους  εκπαιδευτικούς  να  αξιοποιήσουν 

δημοφιλείς σελίδες όπως το  facebook,    το you tube για να δημιουργήσουν στην τάξη ένα 

περιβάλλον  μάθησης    και  συνεργασίας  των μαθητών με  διασκεδαστικό  και  οικείο  για  τα 

παιδιά τρόπο, εφόσον οι μαθητές συμμετέχουν ήδη και γνωρίζουν τις δυνατότητες αυτών 

των  δικτύων.  Τέλος  στο  άρθρο  16  προβάλλεται  και  μία  ακόμα  αξία  της  κοινωνικής 

δικτύωσης , η δυνατότητα των εφήβων να δημοσιεύσουν πληροφορίες για την εικόνα, την 

εποχή,  τα  προβλήματά  τους,  αποδυναμώνοντας  την  ισχύ  της  παραπληροφόρησης  για  τη 

ζωή των εφήβων. 

Επίσης  η  επιμόρφωση  των  εκπαιδευτικών  απασχολεί  τους  επιστήμονες  και  σε 

επίπεδο  γνώσης  της    τεχνολογίας  και  σε  επίπεδο  παιδαγωγικής  αξιοποίησης 

της(ξενόγλ.:13,6,7,  ελλ.:8,9).  Στο άρθρο 13  αναρωτιέται  η  συγγραφέας  εάν  για  χάρη μιας 

ταχείας  τεχνολογικής  κατάρτισης  των  μαθητών  θυσιάσουμε  τον  αλφαβητισμό  στα  μέσα. 

Γιατί εάν κυρίαρχος στόχος του σχολείου είναι  το πρώτο τότε εκπαιδευτικοί  τεχνολογικής 

κατεύθυνσης  θα  αναλάβουν  την  διδακτική  ευθύνη  και  εκπαιδευτικοί  άλλων  ειδικοτήτων 

δεν  θα  επιμορφωθούν  προκειμένου  να  εισάγουν  την  κριτική  σκέψη  για  τα  μέσα  στα 

υπόλοιπα μαθήματα. Στο άρθρο 7 διατυπώνεται μία ενδιαφέρουσα άποψη ότι εφόσον οι 

νεότεροι σε ηλικία εκπαιδευτικοί είναι ψηφιακοί ιθαγενείς (digital natives) σε αντίθεση με 

τους  μεγαλύτερους  που  είναι  ψηφιακοί  μετανάστες(  digital  immigrants)  τότε  η  πρώτη 

ομάδα  μπορεί  και  πρέπει  να  αποτελέσει  πρότυπο  ψηφιακής  συμπεριφοράς  για  την 

δεύτερη  ομάδα.  Εδώ  η  επιμόρφωση  προτείνεται  ως  θέμα  εσωτερικής  διαπραγμάτευσης 

στα  πλαίσια  κάθε  εκπαιδευτικής  κοινότητας  ,  όπου  οι  νεότεροι  εκπαιδευτικοί 

αναλαμβάνουν  τον  ρόλο  του  επιμορφωτή  για  τους  υπόλοιπους,  γνωρίζοντας  την 

26  

τεχνολογία οι  ίδιοι  μέσω  εμπειρικών διαδικασιών.  Το άρθρο 7  παρέχει  τα αποτελέσματα 

μίας  έρευνας  από  την  οποία  διαφαίνεται  ότι  οι  υπεύθυνοι  προγραμμάτων  ψηφιακού 

αλφαβητισμού  στις  βιβλιοθήκες  σχολείων  δεν  απολαμβάνουν  της  εκτίμησης  των  άλλων 

συναδέλφων  ,γιατί  δεν  τους  θεωρούν  απαραίτητους.    Συμπεραίνουμε  ότι  η  επιμόρφωση 

πρέπει  να  αφορά  τους  εκπαιδευτικούς  όλων  των  ειδικοτήτων  για  να  γίνει  εφικτή  η 

ενσωμάτωση  των  προγραμμάτων  στο  αναλυτικό  πρόγραμμα  και  να  εκτιμηθούν  τα 

αποτελέσματα της εφαρμογής τους .  

Σε  παρόμοια  συμπεράσματα  καταλήγει  και  το  άρθρο  8  το  οποίο  προτείνει  την 

κατάρτιση των εκπαιδευτικών αλλά και των φοιτητών σε παιδαγωγικά τμήματα σε επίπεδο 

τεχνογνωσίας,  πειραματισμού,  θεωρητική  κατάρτισης,  έρευνας  και  σχεδιασμού  ώστε  να 

συντονιστεί  το  εκπαιδευτικό σύστημα με  τις  νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται από  τις 

νέες  τεχνολογίες  .  Επίσης  στο  άρθρο  9  αναφέρεται  ότι  θεσπισμένος  στόχος  του 

«Παρατηρητηρίου  για  την  ανάπτυξη  του  Οπτικοακουστικού  Αλφαβητισμού»  είναι  η 

επιμόρφωση εκπαιδευτικών και η διάχυση υλικού για την πληρέστερη  ενημέρωση τους. 

Η  πρόσβαση  στις  Νέες  Τεχνολογίες  γίνεται  όλο  και  ευκολότερη  και  η  ροή  των 

πληροφοριών που απορρέει από αυτές είναι συνεχής και σταθερή.  Η ανάπτυξη διδακτικών 

προγραμμάτων που αναπτύσσουν κριτική στάση απέναντι στα Μέσα είναι υποχρέωση της 

εκπαίδευσης  των  παιδιών  και  των  νέων  στην  ψηφιακή  πραγματικότητα.  Το  ελληνικό 

εκπαιδευτικό  σύστημα  ,όπως  διαπιστώσαμε,  βρίσκεται  σε  πρώιμα  στάδια  δημιουργικής 

αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών, καθώς πειραματίζεται με την χρήση τους σε διάφορα 

διδακτικά αντικείμενα  , δεν σημαίνει  , όμως, ότι θα παραμείνει σε αυτό το στάδιο.   Όπως 

είδαμε  το  στάδιο  αυτό  προηγείται  του  σταδίου  της  ουσιαστικής  αξιοποίησης  των  μέσων 

στην τάξη. 

Στη διεθνή αρθρογραφία είδαμε αποκρυσταλλωμένες απόψεις για την θέση και τον 

ορισμό  του  αλφαβητισμού  στα  μέσα,  στις  Η.Π.Α.  ,  στον  Καναδά  και  στην  Βρετανία  το 

σύστημα είναι σε θέση να αξιολογήσει εφαρμογές που υλοποιούνται αρκετά χρόνια και για 

αυτό  έχει  την  δυνατότητα  να  λαμβάνει  τα  μηνύματα  της  ψηφιακής  τεχνολογίας  και  να 

εντάσσει  καινούρια  μέσα  επικοινωνίας  ,  όπως  το  διαδίκτυο.  Οι  φορείς  του  ελληνικού 

εκπαιδευτικού  συστήματος    έχουν  έλλειψη  στην  συστηματοποίηση  των  παιδαγωγικών 

θεωριών που αφορούν την ενασχόληση με τα μέσα, αλλά γίνονται σημαντικές προσπάθειες 

αφύπνισης  και  ενημέρωσης  με  την  πρωτοβουλία  επιστημονικών  ιδρυμάτων  και  άλλων 

επίσημων φορέων. Βέβαια στις περισσότερες χώρες η συστηματική εκπαίδευση στα Μέσα 

ξεκινά  από  το  νηπιαγωγείο  και  οι  όροι  ενσωμάτωσής  της  συντονίζονται  από  τα 

Υπουργεία(Ντάβου,2007),  ενώ  εδώ  διαπιστώσαμε  ότι  μέσα  από  τα  άρθρα  την  ύπαρξη 

27  

εφαρμογών  κυρίως στην δευτεροβάθμια  εκπαίδευση,  λιγότερο στη δημοτική  εκπαίδευση 

και καθόλου στο νηπιαγωγείο. Ίσως χρειάζεται κεντρικός συντονισμός όταν οι μεμονωμένες 

πρωτοβουλίες δεν αρκούν για να δημιουργηθούν συνθήκες υιοθέτησης και αποδοχής του 

αλφαβητισμού στα μέσα.  Σε  κάθε περίπτωση  το σχολείο δεν μπορεί  να απομονωθεί από  

την εποχή της επικοινωνίας  ,και μάλιστα δεν αρκεί μέσα από την διδασκαλία να φέρει τα 

παιδιά  απλώς  σε  επαφή  με  τα  μέσα,  όταν  τα  ίδια  είναι  ήδη  έμπειροι  χρήστες,  αλλά  να 

φροντίσει  για  την  οικοδόμηση  μίας  υπεύθυνης  στάσης  τους  ως  κριτικούς  ψηφιακούς 

αναγνώστες . 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

28  

Ενδεικτική Βιβλιογραφία 

 

1. Buckingham, D (1996): Moving images: Understanding Children’s Emotional 

Responsive to TV, Manchester University Press, Manchester 

2. Buckingham David (Editor) (2007)Youth, Identity, and Digital Media,   MIT Press (MA)  

3. Duncan, B.(1989) :Media literacy, Resource Guide, Ontario Ministry of Education, 

Ontario 

4. Hottmann,A.‐Martin,A.G.(2002) Democracy, Multimedia Literacy and Classroom 

Practice, Mondial Verlag, Berlin 

5. Postman Neil (1986): Amusing Ourselves to Death: Public discourse in the age of 

show business, Penguin, New York 

6. Ασλανίδου, Σ. (2000) : Ο Μύθος του παθητικού τηλεθεατή, ΔΡΟΜΕΑΣ 2000, Αθήνα 

7. Νίκα, Β.: Η δύναμη της εικόνας, στο Παράθυρο στην Εκπαίδευση ,2003,τ.19.,12 

8. Νταβού, Μ. Αλφαβητισμός, εκπαίδευση και αγωγή στα μέσα επικοινωνίας : Ορισμοί 

και διευκρινίσεις .Παρουσίαση στην ημερίδα «Το Αλφάβητο των Μέσων και η 

Διδασκαλία του» στο Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων. 24/10/2007.Αθήνα