Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

35

description

Επιστημονικό Περιοδικό της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής

Transcript of Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 1: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
Page 2: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
Page 3: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Διευθυντής Σύνταξης

Χρήστος Λιονής,

Καθηγητής Γενικής Ιατρικής και

Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας

Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο

Τηλ. (2810) 394621, Fax. (2810) 394606

E-mail: [email protected]

Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης

Παναγιώτης Αλτάνης (Αθήνα)

Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα)

Ιωάννης Λέντζας (Αθήνα)

Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο)

Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα)

Συντακτική Επιτροπή

Αλκιβιάδης Αλεβίζος (Αθήνα)

Φωτεινή Αναστασίου (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Βαρδαβάς (Αθήνα)

Βασιλική Γκαρμίρη (Θεσσαλονίκη)

Νίκη Γλύστρα (Θεσσαλονίκη)

Σοφία Δημοπούλου (Χαλκιδική)

Άντα Μαρκάκη (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Μίχας (Εύβοια)

Ρένα Οικονομίδου (Θεσσαλονίκη)

Αριστοφάνης Παγανάς (Πιερία)

Νίκος Παπανικολάου (Αθήνα)

Εμμανουήλ Συμβουλάκης (Ηράκλειο)

Γεωργία Τζαβάρα (Ηλεία)

Γιώργος Τζανίδης (Πάρος)

Ζωή Τσίμτσιου (Θεσσαλονίκη)

Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη)

Συμβουλευτική Επιτροπή

Π. Βάρδας, Καθ. Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης

Μ. Γείτονα, Eπίκ. Καθ. Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας

Ε. Γελαστοπούλου, Επίκ. Καθ. Υγιεινής Παν/μίου Πατρών

Δ. Γλάρος, Ομ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων

Α. Καφάτος, Ομ. Καθ. Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης

Ι. Κυριόπουλος, Καθ. Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας

Θ. Κωνσταντινίδης, Επίκ. Καθ. Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης

Β. Μαυρέας, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων

M. Σγάντζος, Λέκτ. Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας

K. Σιαμόπουλος, Καθ. Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Ν. Σιαφάκας, Καθ. Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης

K. Σουλιώτης, Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας

Λ. Σπάρος, Ομ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών

T. Φιλαλήθης, Αναπλ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης

Γ. Χριστοδούλου, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών

ΕκδότηςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα544 53 ΘεσσαλονίκηΤηλ. (2310) 910342

Ιδιοκτήτης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΤΗΣ ΕΛΕΓΕΙΑ

ΠρόεδροςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Αντιπρόεδρος ΑΑθανάσιος Συμεωνίδης

Αντιπρόεδρος ΒΣτέλλα Αργυριάδου

Γενικός Γραμματέας-ΤαμίαςΑντώνης Μπατίκας

Ειδικός ΓραμματέαςΑνάργυρος Μαριόλης

ΜέληΒασιλική Γκαρμίρη

Νικόλαος ΠαπανικολάουΕκπρόσωποι Ειδικευομένων

Ευρυπίδης ΖώταςΆρης Καραφώτης

Γραμματεία ΣύνταξηςΑναστασία Ρωμανίδου

Τηλ.: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Page 4: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Editor-in-Chief

Christos Lionis,

Αssociate Professor

Faculty of Medicine, University of Crete

P.O. Box 2208, Heraklion

Tel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606

E-mail: [email protected]

Associate Editors

Panagiotis Altanis (Athens)

Εleftherios Thireos (Athens)

Ioannis Lentzas (Athens)

Kornilia Makri (Heraklion)

Anargiros Mariolis (Athens)

Editorial Board

Alkis Alevizos (Athens)

Fotini Anastassiou (Heraklion)

Cοnstantinos Varvadas (Thessaloniki)

Vasiliki Garmiri (Thessaloniki)

Niki Glistra (Zagliveri)

Sofia Dimopoulou (Chalkidiki)

Ada Markaki (Heraklion)

Constantinos Mihas (Evia)

Irene Ikonomidou (Thessaloniki)

Aristofanis Paganas (Pieria)

Nikos Papanikolau (Athens)

Emmanouil Symvoulakis (Heraklion)

Georgia Tzabara (Ilia)

Giorgos Tzanidis (Paros)

Zoi Tsimtsiou (Thessaloniki)

Irini Chatzopoulou (Thessaloniki)

Advisory Board

P. Vardas, Professor of Cardiology, University of Crete

M. Geitona, Assistant Professor, University of Thessalia

E. Gelastopoulou, Assistant Professor of Hygiene, University of Patras

D. Glaros, Εmeritus Professor of Medical Physics, University of Ioannina

A. Kafatos, Εmeritus Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete

Τh. Konstantinides, Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace

J. Kyriopoulos, Professor of Health Economics, National School of Public Health

V. Mavreas, Professor of Psychiatry, University of Ioannina

M. Sgantzos, Lecturer of Anatomy in University of Thessalia

K. Siamopoulos, Professor of Nephrology, University of Ioannina

N. Siafakas, Professor of Lung and Thorax, University of Crete

K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics

L. Sparos, Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens

A. Philalithis, Associate Professor of Social Medicine, University of Crete

G. Christodoulou, Professor of Psychiatry, University of Athens

Executive Board of the Greek Association of General Practitioners PresidentBodosakis-ProdromosMerkouris

Vice-President AAthanasios Simeonidies

Vice-President BStella Argyriadou

General Secretary TreasurerAntonis Batikas

Special SecretaryAnargiros Mariolis

MembersVasiliki GarmiriNikolaos PapanikolaouEvripidis ZotasAristidis Karafotis

Secretary of Editor-in-ChiefAnastasia RomanidouTel: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-ChiefChristos Lionis, Professor of General Practice and Primary Health CareFaculty of Medicine, University of CreteP.O. Box 2208, HeraklioTel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606E-mail: [email protected]

Ιδιοκτήτης GREEK ASSOCIATION OF GENERAL PRACTITIONERS

Page 5: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Της Σύνταξης

Ι. Λέντζας, Γ. Τζαβάρα, Χ. ΛιονήςΣυνταντική Επιτροπή Ε.Π.Φ.Υ

Άρθρο γνώμης

N. Mπιλανάκης, Φ. Γουρζής

Ενσωμάτωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχι-κής υγείας στην ολοκληρωμένη πρωτοβάθμιαφροντίδα υγείας

Eρευνητική εργασία

Ι. Μητρόπουλος, Δ. Τασσόπουλος

Η ποιότητα ως εργαλείο μάνατζμεντ στην ΠΦΥ: Η ικανοποίηση των ασθενών στα κέντρα υγείαςνομού Ηλείας

Σύντομο Άρθρο – Ανασκόπηση

N. Τσορλάκης, M. Γρηγοροπούλου

Η αποτελεσματική πρόληψη των πτώσεων στουςηλικιωμένους αποτελεί στόχο της πρωτοβάθμιαςφροντίδας υγείας που επιτυγχάνεται με την έγκαιρηαξιολόγηση και την εξατομικευμένη παρέμβαση

Οδηγίες για τους συγγραφείς

7

9

17

27

33

Page 6: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Editorials

I. Lentzas, G. Tzavara, Ch. LionisΕditorial Board primary health care (Π.Φ.Υ.)

Options report

N. Bilanakis, P. GourzisPrimary health care and primary mental healthcare

Original paper

I. Mitropoulos, D. Tassopoulos

Quality management in primary health care: Patient satisfaction in health centers

Short paper – Review

N. Tsorlakis, M. Grigoropoulou

The effective prevention of falls in the elderly it is aimof primary health care which attained by the early as-sessment and individualized intervention

Instructions to authors

27

33

9

7

17

Page 7: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
Page 8: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Τόμος 23 • Τεύχος 1 • Ιανουάριος - Ιούνιος 2011 7

Συντακτική Επιτροπή Π.Φ.Υ.

1 Λέντζας Ι.1

Λιονής Χ.2

Τζαβάρα Γ.3

1Αναπληρωτής Δ/ντής σύνταξης2Καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτο-βάθμιας Φροντίδας Υγείας

3Μέλος Συντακτικής Επιτροπής

Η έρευνα στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας αποτελού-σε πάντα ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα της ΓενικήςΙατρικής στην χώρα μας, αφού μόνο μέσω αυτής της δαι-δαλώδους πορείας μπορεί να επιτευχθεί η καθιέρωση καιη καταξίωση της ειδικότητας στην χώρα μας. Σήμερα λό-γω της δύσκολης κατάστασης της χώρας που βιώνουν οιπολίτες-χρήστες υπηρεσιών υγείας, αναζητούνται τρόποιέτσι ώστε οι μειωμένοι κρατικοί πόροι που διατίθενται γιατην υγεία να είναι όσο το δυνατό αποτελεσματικότεροιαφού τα πάντα κρίνονται από την ισορροπία της αντίδρα-σης κόστος όφελος. Πάνω σε αυτή την αντίδραση είναιβασισμένη και η θεματολογία των ερευνητικών εργασιώνπου παρουσιάζονται σε αυτό το τεύχος του περιοδικούτης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.

Η πρώτη ερευνητική εργασία που είναι άρθρο γνώμης,έχει πραγματοποιηθεί με την συνεργασία της Ψυχιατρικήςκλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Άρτας και της Ψυχιατρι-κής κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών.Σύμφωνα με τους συγγραφείς της εργασίας, γίνεται ιστο-ρική αναδρομή, καθώς και καταγραφή στους μέχρι σήμε-ρα τρόπους παροχής ψυχιατρικών υπηρεσιών στην Π.Φ.Υ.,και προτείνονται σύγχρονοι τρόποι ώστε τα Κέντρα Ψυχι-κής Υγείας να λειτουργούν ως διακριτές μονάδες που ναενσωματώνονται και να αποτελούν ζωντανό κομμάτι τηςΠ.Φ.Υ1.

Η επόμενη ερευνητική εργασία προέρχεται από τηνΔυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα από το Ελληνικό ΑνοικτόΠανεπιστήμιο σε συνεργασία με το Κέντρο Υγείας Γαστού-νης, εξετάζει την ικανοποίηση καθώς και την εκτίμηση της

Page 9: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγεί-ας στους ασθενείς-χρήστες της Π.Φ.Υ. Η γνώ-μη των χρηστών, καθώς και ο βαθμός ικανο-ποίησής, αποτελούν βασικό μοχλό αξιολόγη-σης για τις προσφερόμενες υπηρεσίες υγεί-ας κάθε συστήματος. Σε αυτή την ερευνητικήεργασία αξιολογούνται οι παρεχόμενες υπη-ρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, καιταυτόχρονα αναζητούνται από τους ίδιουςτους χρήστες-ασθενείς τρόποι βελτίωσης καιδράσεις με σκοπό την αρτιότερη παροχή υπη-ρεσιών Πρωτοβάθμιας Υγείας 2.

Η τρίτη ερευνητική εργασία αναφέρεται σεένα σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας πουαντιμετωπίζει στην κάθε μέρα κλινική πράξη οΙατρός της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείαςκαι αφορά τις πτώσεις στα άτομα τρίτης καιτέταρτης ηλικίας. Είναι επίσης γνωστό ότι οι

πτώσεις στα άτομα αυτής της ηλικίας αποτε-λούν συχνό αίτιο αναπηρίας ή θανάτου μεταυτόχρονα τεράστιο οικονομικό κόστος. Ηερευνητική εργασία προσπαθεί να διερευνή-σει τα αίτια πτώσης αυτών των ατόμων καθώςκαι αναζητά να προκαλέσει ερευνητικό ενδια-φέρον για απλές ή σύνθετες θεραπευτικέςπαρεμβάσεις που μπορεί να πραγματοποιήσειο Ιατρός της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείαςέτσι ώστε να βοηθήσει στην αγωγή αλλά καιστην προαγωγή υγείας των ατόμων αυτής τηςηλικίας3.

Όλες οι παραπάνω ερευνητικές εργασίεςπροέρχονται από εξαίρετους ερευνητές καιμας βοηθούν να κατανοήσουμε το εύρος καιτο βάθος της Γενικής Ιατρικής, και το πόσαπολλά δεν γνωρίζουμε για αυτήν κάνονταςτην ακόμα πιο ελκυστική ακόμα πιο όμορφη. g

8

Ι. ΛΕΝΤΖΑΣ, Γ. ΤΖΑΒΑΡΑ, Χ. ΛΙΟΝΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

1. Μπιλανάκης Ν., Γουρζής Φ. Ενσωμάτωση της πρωτοβάθ-μιας φροντίδας ψυχικής υγείας στην ολοκληρωμένη πρωτο-βάθμια φροντίδα υγείας.

2. Μητρόπουλος I., Τασσόπουλος Δ. Η ποιότητα ως εργαλείομάνατζμεντ στην ΠΦΥ: Η ικανοποίηση των ασθενών στακέντρα υγείας νομού Ηλείας.

3. Τσορλάκης Ν., Γρηγοροπούλου Μ. Η αποτελεσματικήπρόληψη των πτώσεων στους ηλικιωμένους αποτελεί στόχοτης πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας που επιτυγχάνεται μετην έγκαιρη αξιολόγηση και την εξατομικευμένη παρέμβα-ση.

Βιβλιογραφία

Page 10: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011 9

Ενσωμάτωση της πρωτοβάθμιας φροντίδαςψυχικής υγείας στην ολοκληρωμένηπρωτοβάθμια φροντίδα υγείας

1 Μπιλανάκης Ν.1

1 Γουρζής Φ.2

1Ψυχιατρική Κλινική Γενικού Νοσοκομείου Άρτας2Καθηγητής Ψυχιατρικής, Διευθυντής Ψυχιατρικής

Κλινικής Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου

Πατρών

Λέξεις-κλειδιά (ΜeSH όροι): ΠΦΥ, ψυχιατρι-κή φροντίδα, κοινοτικές υπηρεσίες.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας:Ν. ΜπιλανάκηςΔιευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής Γενικού

Νοσοκομείου ΆρταςΚαθηγητής-Σύμβουλος ΜΠΣ «Διοίκηση

Μονάδων Υγείας» Ελληνικού ΑνοικτούΠανεπιστημίου

Δ/νση Νοσοκομείου: Ψυχιατρική ΚλινικήΓ.Ν. Άρτας Λ. Περάνθης, T.K. 47100, Άρτα

Τηλ: 26813-61281Κινητό: 6944.644.090e-mail: [email protected]

Οι βασικοί θεσμοί παροχής των υπηρεσιώντης ΠΦΥ στα δημόσια συστήματα υγείας εί-ναι είτε το Κέντρο Υγείας (μορφή που έχειεπιλεγεί ιστορικά για την Ελλάδα), είτε ο γε-νικός ή οικογενειακός γιατρός. Στην πατρί-δα μας, η παροχή ψυχιατρικών υπηρεσιώνστην ΠΦΥ, είτε μέσω των Κέντρων ΨυχικήςΥγείας, είτε μέσω των ψυχοκοινωνικών κοι-νοτικών δομών, αποτελεί διαδικασία σχεδόνπλήρως διακριτή, διοικητικά και επιστημονι-κά, από τη παροχή φροντίδων γενικής υγεί-ας. Η επιλογή αυτή, που χρονολογείται απότη δεκαετία του 1980 και έγινε στα πλαίσιατης υλοποίησης της ψυχιατρικής μεταρρύθμι-σης, βασίστηκε στην ανάγκη δημιουργίαςψυχιατρικών κοινοτικών δομών έναντι τηςαποκλειστικής μέχρι τότε ύπαρξης δομώνασυλιακής ψυχιατρικής. Αν όμως η πρωτο-βουλία ίδρυσης και λειτουργίας ΚέντρωνΨυχικής Υγείας ως διακριτών μονάδων ήταντότε δικαιολογημένη, σήμερα πλέον δενυπάρχει κανείς λόγος που να δικαιολογείτην διατήρηση αυτής της κατάστασης, τονκατακερματισμό των μονάδων υγείας τηςΠΦΥ και τη μη λειτουργική ενσωμάτωσητων ψυχιατρικών υπηρεσιών στις γενικέςυπηρεσίες ΠΦΥ. g

περί

ληψη

Page 11: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Εισαγωγή

Αν και η έννοια της υγείας μπορεί να προσεγ-γιστεί από πολλές διαφορετικές οπτικές γω-νίες, έχει επικρατήσει ο ορισμός που υιοθετή-θηκε από τη Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας(ΠΟΥ), σύμφωνα με τον οποίο υγεία είναι «ηκατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής καικοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο απουσίαςασθένειας ή αναπηρίας1».

Η προστασία της υγείας κάθε ατόμου απο-τελεί επιταγή τόσο του Ελληνικού Συντάγμα-τος, όσο και του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ.Το άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος ορίζει ότι«το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτώνκαι λαμβάνει ειδικά μέτρα....». Το ίδιο προβλέ-πεται και από την κυρωθείσα από το ΕλληνικόΚοινοβούλιο Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευ-ρώπης για την προστασία των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων (Ν. 2619/1998). Από τις διατάξειςαυτές απορρέει η υποχρέωση του κράτους γιατη χάραξη πολιτικών και τη λήψη των απαραί-τητων μέτρων προστασίας του θεμελιώδουςαυτού κοινωνικού δικαιώματος, της υγείας.

Το σύνολο των υπηρεσιών με τις οποίεςπαρέχονται οι υγειονομικές φροντίδες καθώςκαι οι μηχανισμοί παραγωγής και διανομής αυ-τών των υπηρεσιών, χαρακτηρίζονται ως υπη-ρεσίες υγείας ή υγειονομικές υπηρεσίες. Ηδιατήρηση και προαγωγή της υγείας των πολι-τών διασφαλίζεται με την ανάπτυξη των υπη-ρεσιών αυτών, που μέσα από μια μακρά δια-δρομή στο χρόνο, διευρύνθηκαν και οργανώ-θηκαν για να αποτελούν σήμερα ένα τεράστιοκαι πολύπλοκο σύστημα, που στις ανεπτυγμέ-νες χώρες απασχολεί περίπου το 5% του ερ-γατικού δυναμικού και καταναλώνει κοντά στο10% του ΑΕΠ κάθε ανεπτυγμένης χώρας2.

Οι υπηρεσίες υγείας παράγονται σε μονά-δες, οι οποίες λειτουργούν στο πλαίσιο κάθεσυστήματος υγείας. Μπορεί να είναι διαφόρωνειδών, ανάλογα με την νομική τους υπόσταση,το εύρος και το είδος της περίθαλψης που πα-ρέχουν. Ανάλογα με τις παρεχόμενες υπηρε-σίες οι μονάδες υπηρεσιών υγείας διακρίνονται:– σε μονάδες εξωνοσοκομειακής περίθαλψης,

οι οποίες παρέχουν μόνο πρωτοβάθμια περί-θαλψη.

– σε μονάδες νοσοκομειακής περίθαλψης, οιοποίες παρέχουν πρωτοβάθμια, δευτερο-βάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη.

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας(ΠΦΥ)

Η ΠΦΥ, ως εξωνοσοκομειακός τομέας παρο-χής υπηρεσιών υγείας, υπήρχε πολύ πριν τηδημιουργία των πρώτων νοσοκομείων, αποτε-λώντας την κύρια συνιστώσα των όποιων συ-στημάτων υγείας υπήρχαν κατά το μεγαλύτε-ρο μέρος της ιστορίας της ιατρικής. Ο ρόλοςτης ΠΦΥ, όμως, περιορίστηκε μετά το δεύτε-ρο μισό του 20ου αιώνα, εξ αιτίας της κυριαρ-χίας της νοσοκομειακής ιατρικής που εκείνη τηπερίοδο συνετελέσθη3.

Ουσιαστική αφετηρία της σύγχρονης αντί-ληψης για την ΠΦΥ υπήρξε η συνδιάσκεψη τουΠΟΥ το 1978 στην Άλμα Άτα της παλαιάς Σο-βιετικής Ένωσης. Στη διακήρυξη εκείνη, διαπι-στώθηκε η περιορισμένη αποτελεσματικότητατης θεραπευτικής ιατρικής για την αντιμετώπι-ση της σύγχρονης νοσηρότητας και υπογραμ-μίστηκε η σημασία του κοινωνικού και φυσικούπεριβάλλοντος και της συμπεριφοράς στηνπρόκληση της αρρώστιας. Διαπιστώθηκε επί-σης ότι «η ΠΦΥ συνιστά αναπόσπαστο κομμάτιτου συστήματος υγείας της χώρας, στο οποίοεπιτελεί κεντρικό ρόλο... Η ΠΦΥ είναι το πρώ-το επίπεδο επαφής των πολιτών με το σύστη-μα υγείας, παρέχοντας την πρωτοβάθμια πε-ρίθαλψη όσο εγγύτερα γίνεται, εκεί όπου ταάτομα ζουν και εργάζονται, αποτελώντας τηναπαρχή μιας συνεχούς διαδικασίας περίθαλ-ψης και φροντίδας υγείας». Οι βασικοί στόχοιτης ΠΦΥ, σύμφωνα με την ΠΟΥ, συνοψίστηκανστην πρόληψη των διαταραχών της υγείας,στην όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη καιαποδοτικότερη διάγνωση και αντιμετώπισητων προβλημάτων υγείας, καθώς και στη βέλ-τιστη φροντίδα των ασθενών με χρόνια νοσή-ματα και των ασθενών τελικού σταδίου4. Ηπαραπάνω αντίληψη αργότερα επιβεβαιώθηκεκαι σε άλλες ευκαιρίες, όπως στη 34η Σύνο-δος του ΠΟΥ5, στη Χάρτα της Λουμπλιάναςτου ΠΟΥ6 κ.ά.

Οργανωτικά η ΠΦΥ παρέχεται από έναπλέγμα μονάδων, που μπορεί να είναι δημό-σιες, ιδιωτικές κερδοσκοπικές καθώς και οργα-νώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η ΠΦΥ,ανεξάρτητα από το από ποιους παρέχεται, εί-ναι στενά συνδεδεμένη με την κοινότητα. Οπροσανατολισμός της ΠΦΥ προς την κοινότη-τα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, βασίζε-

10

Ν. ΜΠΙΛΑΝΑΚΗΣ, Φ. ΓΟΥΡΖΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 12: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

ται στην αναγνώριση του ρόλου που διαδρα-ματίζει το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλονκαι η ανθρώπινη συμπεριφορά στην πρόκλησητης αρρώστιας. Στη βάση αυτή η ΠΦΥ οφείλεινα αξιολογεί σωστά τα δημογραφικά και κοι-νωνικοοικονομικά δεδομένα της κοινότητας,να εντοπίζει προβλήματα υγείας, να σχεδιάζεικαι να οργανώνει προγράμματα που αντιστοι-χούν στα προβλήματα αυτά και να αξιολογείτην αποτελεσματικότητα τους. Η σχέση τηςΠΦΥ με την κοινότητα μπορεί να λάβει διάφο-ρες μορφές σύνδεσης και συνεργασίας. Έτσισε πολλές χώρες την ευθύνη της ΠΦΥ έχειαναλάβει η τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ σε άλ-λες η τοπική αυτοδιοίκηση παρέχει δικές τηςπρωτοβάθμιες υπηρεσίες που λειτουργούνσυμπληρωματικά ή παράλληλα προς τις βασι-κές πρωτοβάθμιες υποδομές. Τις τελευταίεςδεκαετίες, δεδομένου του περιορισμού τωνπόρων που οι κυβερνήσεις μπορούν να διαθέ-σουν για τις υπηρεσίες υγείας, δίδεται έμφα-ση στη παροχή ΠΦΥ από μη κυβερνητικές ορ-γανώσεις7,8.

Οι βασικοί θεσμοί παροχής των υπηρεσιώντης ΠΦΥ στα δημόσια συστήματα υγείας είναιείτε το Κέντρο Υγείας, είτε ο γενικός ή οικογε-νειακός γιατρός. Στην Ελλάδα, ιστορικά, έχειεπιλεγεί το Κέντρο Υγείας ενώ σε άλλες χώ-ρες, όπως η Μ. Βρετανία, ο οικογενειακός για-τρός αποτελεί το βασικό θεσμό παροχής ΠΦΥ.Άλλες μονάδες που στην Ελλάδα παρέχουνυπηρεσίες ΠΦΥ, εκτός των κέντρων υγείας εί-ναι τα ιατρεία των ασφαλιστικών οργανισμών,τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων, τααγροτικά και περιφερειακά ιατρεία, τα ιδιωτικάιατρεία και ελάχιστες οργανώσεις της κοινω-νίας των πολιτών αφού είναι γνωστό ότι αυτήστην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ατροφική9. Οιεπαγγελματίες υγείας, που συναποτελούν τηνομάδα εργασίας της ΠΦΥ, αποτελούνται απόδιάφορες ειδικότητες, όχι μόνο ιατρικές, αλλάκαι από άλλους επαγγελματίες υγείας (π.χ.νοσηλευτές, κοιν. λειτουργοί). Στα οργανωμέ-να συστήματα ΠΦΥ, ένας αποδεκτός πληθυ-σμός ευθύνης κάθε κέντρου υγείας θεωρείταιένας πληθυσμός γύρω στα 50.000 άτομα,ενώ κάθε γιατρός θεωρείται ότι πρέπει νααναλαμβάνει περίπου 2.500 άτομα στην ευθύ-νη του.

Η πιο χαρακτηριστική λειτουργία της ΠΦΥείναι ο ρόλος της ως πρώτου «σημείου επα-

φής» με την επαγγελματική φροντίδα υγείας.Ανάμεσα στις λειτουργίες που επιτελούνταιστη ΠΦΥ ξεχωρίζουν οι υπηρεσίες πρόληψης,η παροχή συνολικής θεραπείας σε απλές πε-ριπτώσεις και αρχικής θεραπευτικής αντιμετώ-πισης σοβαρών περιπτώσεων και τέλος η πα-ροχή πρώτων βοηθειών. Εκτός από αυτές τιςβασικές υπηρεσίες η ΠΦΥ, ανάλογα με τιςυποδομές που διαθέτει, μπορεί να παρέχει καιπρογράμματα αγωγής υγείας, κατ’ οίκον νο-σηλείας, διακομιδής ασθενών, οδοντιατρικέςυπηρεσίες, επιδημιολογική έρευνα, σχολική-εργασιακή και γενικά περιβαλλοντική υγιεινή,οικογενειακό προγραμματισμό, κοινωνικέςυπηρεσίες φροντίδας, παροχή φαρμάκων καισύντομη νοσηλεία. Στο σημείο αυτό αξίζει ναγίνει η διάκριση ανάμεσα στην πρωτοβάθμιαπερίθαλψη (primary medical care), που καλύ-πτει υπηρεσίες που αφορούν τη διάγνωση καιθεραπεία της νόσου χωρίς να είναι απαραίτη-τη η παραμονή του ατόμου για νοσηλεία στονοσοκομείο, και στη πρωτοβάθμια φροντίδαυγείας (primary health care), που εκφράζει μιαευρύτερη έννοια, η οποία αφορά υπηρεσίεςυγείας που προσφέρονται όχι μόνο σε ασθε-νείς, αλλά και σε υγιή άτομα. Σύμφωνα με τηνανωτέρω διάκριση, η έννοια της φροντίδαςεμπεριέχει την έννοια της περίθαλψης και δενταυτίζεται με αυτήν.

Παρά τις έντονες διαφορές μεταξύ τωνυγειονομικών συστημάτων διαφόρων χωρώνυπάρχουν πέντε θεμελιώδεις αρχές, που κα-θορίζουν τους βασικούς άξονες ανάπτυξης καιαποτελούν τα κύρια κοινά χαρακτηριστικά σεόλα τα πρωτοβάθμια συστήματα υγείας3:– να είναι προσβάσιμη (accessible), δηλ. να

υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε όλουςτους πολίτες, ανεξάρτητα από την τελικήπαροχή τους ή όχι. Η αρχή αυτή ορίζει τηνανάγκη επίτευξης ισότητας και δικαιοσύνηςστο χώρο της υγείας, ώστε καθένας πολίτηςνα αντιμετωπίζεται ισότιμα, ανάλογα με τιςανάγκες του και με τα προβλήματα υγείαςπου αντιμετωπίζει.

– να είναι συνεχής (continuous), δηλ. να παρέ-χονται υπηρεσίες υγείας από τον ίδιο επαγ-γελματία ή την ίδια μονάδα σε μακροχρόνιαβάση. Με αυτόν τον τρόπο, τα όποια γεγονό-τα περίθαλψης βιώνονται ως κατανοητά καιαλληλένδετα και όχι αποσπασματικά, σε όλητη διάρκεια της ζωής του ασθενούς.

11Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ν. ΜΠΙΛΑΝΑΚΗΣ, Φ. ΓΟΥΡΖΗΣ

Page 13: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

– να είναι διαθέσιμη (available) όλο το 24ωρο.Η διαθεσιμότητα των υπηρεσιών υγείας σεόλη τη διάρκεια του 24ώρου προϋποθέτειτην κατάλληλη στελέχωση από ανθρώπινοδυναμικό καθώς και κατάλληλη κτιριακήυποδομή.

– να είναι αποδεκτή (acceptable). Να μην δη-μιουργεί αντιδράσεις στον πληθυσμό στονοποίο αφορά και να συνάδει με τα ήθη καιέθιμα καθώς και τις προσδοκίες των χρη-στών.

– να είναι ολοκληρωμένη (comprehensive) καινα περιλαμβάνει δράσεις που να αντιστοι-χούν τόσο στη σωματική, όσο και στη ψυχικήκαι κοινωνική διάσταση της υγείας. Να μηνπεριορίζεται μόνο στην περίθαλψη, αλλά ναεπεκτείνεται και στους τομείς της πρόληψηςκαι της φροντίδας, παρέχοντας ολοκληρω-μένο φάσμα υπηρεσιών.

Η φροντίδα ψυχικής υγείας στηνπρωτοβάθμια φροντίδα υγείας

Η ΠΦΥ συνιστά ένα πολύ σημαντικό επίπεδοφροντίδας για την αντιμετώπιση της κακήςψυχικής υγείας και την προαγωγή της καλήςψυχικής υγείας. Οι εργαζόμενοι στη ΠΦΥ οφεί-λουν να παρέχουν, εκτός όλων των άλλων,και υπηρεσίες πρόληψης για τα ψυχικά νοσή-ματα καθώς και να αντιμετωπίζουν θεραπευτι-κά ελαφρές ή μέτριες περιπτώσεις ψυχιατρι-κής παθολογίας.

Με δεδομένη την πολύ υψηλή επικράτησητων ψυχιατρικών νοσημάτων στην κοινότητα(25% περίπου των ασθενών που επισκέπτον-ται τις υπηρεσίες ΠΦΥ στις περισσότερες χώ-ρες του κόσμου πάσχουν από ψυχικές διατα-ραχές) αλλά και τη χαμηλή αναγνωρισιμότητατους από τον μη ειδικό ψυχίατρο10 γίνεται κα-τανοητό το μεγάλο βάρος των παρεμβάσεωνσε θέματα ψυχικής υγείας που απαιτείται ναφέρει σε πέρας το στελεχικό δυναμικό τηςΠΦΥ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η φροντίδα ψυχικήςυγείας σε πρωτοβάθμιο επίπεδο υπονοεί δύοδιακριτές διαδικασίες, που όμως οφείλουν καινα απαρτισθούν, και να συντονιστούν:α. τη παροχή ψυχιατρικής φροντίδας από τις

γενικές υπηρεσίες ΠΦΥ καιβ. την ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών ψυχι-

κής υγείας.

Η παροχή της ψυχιατρικής φροντίδας απότις γενικές υπηρεσίες ΠΦΥ σημαίνει ότι οι δο-μές ΠΦΥ αναλαμβάνουν εκτός από τη φροντί-δα της σωματικής υγείας και τη φροντίδα τηςψυχικής υγείας. Τούτο μπορεί να συμβεί είτεμε την σχετική εκπαίδευση και ανάληψη πε-ρισσοτέρων ευθυνών από τους ήδη υπάρχον-τες εργαζόμενους στη ΠΦΥ, είτε από τη συμ-πλήρωση του προσωπικού τους, με κάποιουςειδικούς ψυχικής υγείας, είτε με τη δικτύωσηκαι την συνεργασία των υπαρχόντων μονάδωνψυχικής υγείας με αυτές της γενικής υγείας.Σε κάθε περίπτωση, η υιοθέτηση της πολιτι-κής της ενσωμάτωσης της παροχής ψυχιατρι-κής φροντίδας στις γενικές υπηρεσίες ΠΦΥεκτιμάται11 ότι συμβάλλει στη μείωση τουστίγματος που συνοδεύει την αναζήτηση ψυ-χιατρικής φροντίδας από τις απομονωμένεςυπηρεσίες ψυχικής υγείας και συμβάλλει επί-σης στην αύξηση της πρόσβασης των πληθυ-σμών που δεν εξυπηρετούντο τόσο ισχυράαπό τις εξειδικευμένες μονάδες ψυχικής υγεί-ας. Η στρατηγική ενσωμάτωσης της ψυχιατρι-κής φροντίδας στις γενικές υπηρεσίες ΠΦΥ,επιπλέον προάγει την υγεία του πληθυσμούαφού διευκολύνει την αντιμετώπιση μεικτώνκαταστάσεων όπου οι ψυχικές διαταραχές συ-νυπάρχουν με τα σωματικά προβλήματα υγεί-ας και ενδυναμώνει την εμπλοκή της κοινότη-τας στη παροχή φροντίδας11.

Η ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικήςυγείας από την άλλη μπορεί να πάρει τηνμορφή δημιουργίας ενός ευρέως φάσματοςυπηρεσιών και δράσεων που παρέχονται κυ-ρίως από επαγγελματίες ψυχικής υγείας καιπρόσωπα που συνεργάζονται μαζί τους σεένα επικουρικό ρόλο. Περιλαμβάνουν ΚινητέςΜονάδες Ψυχικής Υγείας, Μονάδες κατ’ οίκονΨυχιατρικής Νοσηλείας, Μονάδες Ολοκληρω-μένης Φροντίδας Ψυχικά Ασθενών, κοινοτικέςλέσχες, κοινοτικές υπηρεσίες για ειδικές κατη-γορίες ασθενών, όπως π.χ. αλκοολικοί, υπη-ρεσίες αποκατάστασης, όπως Ξενώνες και Οι-κοτροφεία, Κέντρα Ημέρας, συνεταιριστικάεργασιακά σχήματα κ.λπ. Πρόκειται δηλαδήγια μονάδες ψυχικής υγείας που αναπτύσσον-ται έξω από τα Νοσοκομεία και εντός της κοι-νότητας με στόχο την αποτελεσματικότερηαντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγεί-ας των κατοίκων μιας κοινότητας και την βέλ-τιστη φροντίδα των αναγκών των πασχόντων

12

Ν. ΜΠΙΛΑΝΑΚΗΣ, Φ. ΓΟΥΡΖΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 14: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

από χρόνια ψυχικά νοσήματα. Και οι υπηρεσίεςαυτές οφείλουν να ενσωματωθούν και νασυντονισθούν από τις γενικές υπηρεσίες ΠΦΥ.

Μια σειρά από χώρες με διαφορετικό οικο-νομικό και πολιτικό πλαίσιο αναφοράς (Αυ-στραλία, Μεγ. Βρετανία, Χιλή, Βραζιλία, Αρ-γεντινή, Ν. Αφρική, Ινδία, Σαουδ. Αραβία, Ουγ-κάντα) έχουν δείξει12 με τα διαφορετικά μον-τέλα πολιτικών υγείας που ακολούθησαν ότι ηενσωμάτωση της Πρωτοβάθμιας ΦροντίδαςΨυχικής Υγείας στη Πρωτοβάθμια ΦροντίδαΥγείας μπορεί να γίνει πραγματικότητα και ηθεωρία μπορεί να μετασχηματιστεί επιτυχώςσε πράξη. Η συσσωρευμένη αυτή εμπειρίαυποδεικνύει όμως και την ανυπαρξία στηνπράξη ενός μοναδικού μοντέλου βέλτιστηςπρακτικής που πρέπει να ακολουθηθεί απόόλες τις άλλες χώρες για να επιτευχθεί η εν-σωμάτωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυ-χικής υγείας στη πρωτοβάθμια φροντίδα υγεί-ας. Αντίθετα, η συσσωρευμένη αυτή εμπειρίαυποδεικνύει12 ότι η ενσωμάτωση της Πρωτο-βάθμιας Ψυχικής Φροντίδας Υγείας στη Πρω-τοβάθμια Φροντίδα Υγείας μπορεί να επιτευχ-θεί αν εφαρμοστούν οι παρακάτω δέκα γενι-κές αρχές:1. Ύπαρξη συγκεκριμένου σχεδίου πολιτικής

υγείας από μέρους της κυβέρνησης γιατην ενσωμάτωση της ΠρωτοβάθμιαςΦροντίδας Ψυχικής Υγείας στην ΠΦΥ.

2. Συνηγορητικές δράσεις που θα ευοδώ-σουν αλλαγές των στάσεων και των συμ-περιφορών των εμπλεκομένων.

3. Επαρκής εκπαίδευση των εργαζομένωντης ΠΦΥ όσον αφορά την επιδημιολογία,διαγνωστική προσπέλαση και θεραπευτικήαντιμετώπιση των συχνότερων ψυχικώνδιαταραχών.

4. Ακριβής καθορισμός των καθηκόντων τωνεργαζομένων στη ΠΦΥ μέσα από μαζικέςδιαδικασίες αναζήτησης συμφωνιών τωνεργαζομένων στη ΠΦΥ, των υπευθύνωνγια τη χάραξη πολιτικών υγείας, των ίδιωντων ληπτών των υπηρεσιών υγείας καιτων οικογενειών τους (π.χ. οι πάσχοντεςαπό σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή θααπευθύνονται στην ΠΦΥ ή θα αντιμετωπί-ζονται οι συχνότερες ψυχικές διαταραχέςόπως οι αγχώδεις διαταραχές ή η κατάθλι-ψη στη ΠΦΥ;).

5. Διάθεση ειδικών επαγγελματιών της ψυχι-

κής υγείας αλλά και συναφών ειδικών υπο-δομών για να υποστηριχθεί η ΠΦΥ.

6. Ελεύθερη πρόσβαση των ασθενών σευπηρεσίες που θα αντιμετωπίζουν τις ψυ-χικές νόσους τους με διαθεσιμότητα τωνκατάλληλων ψυχοτρόπων φαρμάκων.

7. Αντιμετώπιση του στόχου της ενσωμάτω-σης της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας ΨυχικήςΥγείας στη Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείαςως διαδικασίας και όχι ως ένα απλό συμ-βάν.

8. Υιοθέτηση του θεσμού του συντονιστήτων υπηρεσιών ψυχικής υγείας που θα δρασε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο καιθα επιστατεί την ολοκλήρωση της πολιτι-κής ενσωμάτωσης, αντιμετωπίζοντας προ-βλήματα που είναι πιθανόν να εμφανι-σθούν.

9. Συνεργασία με άλλες κυβερνητικές υπηρε-σίες εκτός του τομέα υγείας (π.χ. εκπαί-δευση), αλλά και με Μη ΚυβερνητικούςΟργανισμούς, με εργαζόμενους υγείαςστην κοινότητα και εθελοντές.

10. Διάθεση επαρκών ανθρώπινων και οικονο-μικών πόρων.

Στην Ελλάδα, την τελευταία τριακονταετία,παρά τις αλλεπάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις(Ν. 1397/1983, Ν. 2071/1992, Ν. 2519/1997,Ν. 3235/2004) που έχουν υιοθετηθεί για τηνΠΦΥ, αυτή παρουσιάζει μια σειρά προβλήματαόπως π.χ. πολυκερματισμός και ανισότητα στιςπροσφερόμενες υπηρεσίες, ένδεια καταρτι-σμένων στελεχών, σοβαρές ελλείψεις υλικοτε-χνικών υποδομών όπως έλλειψη ΚΥ αστικούτύπου και Οικογενειακής Ιατρικής, έντονη δυ-σαρέσκεια χρηστών κ.ά.13,14.

Όσον αφορά τη παροχή ψυχιατρικών υπη-ρεσιών στη ΠΦΥ, αυτή αποτελεί διαδικασίαπλήρως διακριτή από τη παροχή φροντίδωνγενικής υγείας. Έτσι δίπλα στα Κέντρα Υγείαςκαι τα Π.Ι. που αποτελούν τις κατεξοχήν μονά-δες φροντίδας υγείας στη ΠΦΥ, υπάρχουν καιλειτουργούν, χωρίς καμία διασύνδεση με ταπρώτα, τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας και οι άλλεςκοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας15. Η επι-λογή αυτή, που χρονολογείται από τη δεκαε-τία του 1980 και έγινε στα πλαίσια της υλοποί-ησης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, βασί-στηκε στην ανάγκη δημιουργίας επιτέλουςψυχιατρικών κοινοτικών δομών έναντι της

13Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ν. ΜΠΙΛΑΝΑΚΗΣ, Φ. ΓΟΥΡΖΗΣ

Page 15: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

αποκλειστικής ύπαρξης των δομών ασυλιακήςψυχιατρικής μέχρι τότε στην Ελλάδα. Αν όμωςη πρωτοβουλία ίδρυσης και λειτουργίας Κέν-τρων Ψυχικής Υγείας ως διακριτών μονάδωνήταν τότε δικαιολογημένη, σήμερα πλέον δενυπάρχει κανείς λόγος που να δικαιολογεί τηνδιατήρηση αυτής της κατάστασης, τον κατα-κερματισμό των μονάδων υγείας της ΠΦΥ καιτη μη λειτουργική ενσωμάτωση των ψυχιατρι-κών υπηρεσιών στις γενικές υπηρεσίες ΠΦΥ.

Η ολοκληρωμένη παροχή υπηρεσιών ΠΦΥστη κοινότητα στην χώρα μας οφείλει να εν-σωματώσει, απαρτιώσει και συντονίσει τηνπαροχή τόσο των υπηρεσιών ψυχικής υγείαςπου μέχρι τώρα παρέχονταν από τα ΚέντραΨυχικής Υγείας, όσο και τις εξειδικευμένεςυπηρεσίες ψυχικής υγείας που έχουν ανα-πτυχθεί τα τελευταία χρόνια στη κοινότητα(Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας, ΜονάδεςΠαρέμβασης στη Κρίση κ.λπ.). Για να συμβείαυτό πρέπει και οι εργαζόμενοι στη ΠΦΥ ναείναι έτοιμοι να αναλάβουν περισσότερες ευ-θύνες αλλά και οι επαγγελματίες ψυχικήςυγείας να είναι περισσότερο διαθέσιμοι στουςσυναδέλφους τους της ΠΦΥ. Για να συμβείαυτό πρέπει να υιοθετηθεί το κατάλληλο θε-

σμικό πλαίσιο πολιτικής υγείας στη ΠΦΥ, πουνα συμπεριλάβει δράσεις που να αφορούντόσο στη σωματική, όσο και στη ψυχική καικοινωνική διάσταση της υγείας, αλλά και δρά-σεις που δεν θα περιορίζονται μόνο στην πε-ρίθαλψη, αλλά να επεκτείνεται και στους το-μείς της πρόληψης και της φροντίδας, παρέ-χοντας ένα πραγματικά ολοκληρωμένο φά-σμα υπηρεσιών υγείας.

ΕπίλογοςΗ υπάρχουσα αξιόλογη ελληνόγλωσση βι-βλιογραφία σχετικά με την ΠΦΥ και την ψυχια-τρική φροντίδα σε αυτήν, δεν έχει περιγράψειεπαρκώς την ανάγκη ενσωμάτωσης της δεύ-τερης στη πρώτη. Ελπίζουμε, και σε αυτό φι-λοδοξεί να συμβάλλει τούτο το άρθρο, σύν-τομα να υιοθετηθούν πολιτικές υγείας που ναοδηγούν στην ολοκλήρωση των υπηρεσιώνΠΦΥ, με την ενσωμάτωση σε αυτήν των υπη-ρεσιών ψυχιατρικής φροντίδας, και την τελικήλειτουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματοςυγείας που θα προάγει την υγεία των Ελλή-νων πολιτών με το λιγότερο δυνατό οικονομι-κό κόστος.

14

Ν. ΜΠΙΛΑΝΑΚΗΣ, Φ. ΓΟΥΡΖΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Primary health care and primary mental health care

PRIMARY HEALTH CARE

1 N. Bilanakis, P. Gourzis

Among the basic principles for practicing Primary Health Care are the acceptance of the significance of socialand natural environment and of the human behavior in producing illness and the need to provide the PHC byunits established as near as possible in the human communities, being the start of a continuing process not onlyof cure but also of care.The basic institutions of providing Primary Health Care (PHC) in public health systems are either the HealthCenter (which has historically already been chosen in case of Greece) or the general or family practitioner. InGreece, the provision of mental health services in PHC is entirely separated from the whole provision of generalhealth services. This situation is dating since 1980, when under the pressure for psychiatric reform in Greece, theauthorities decided to establish separated mental health services in community and not only asylums, that existedexclusively until then in the country. Although the above situation was so far justified, today, there is no need topreserve this situation from the past, responsible for fragmenting the existed services of PHC and not incorpora-ting the mental health services in PHC. g

sum

mar

y

Key words (MeSH ferms): primary health care, mental health care, community services.

Page 16: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

1. Russell R. Health education, National Education Associa-tion, Washington DC, 1975.

2. Σιγάλας Ι. Η ποιότητα στις υπηρεσίες υγείας στο Υπηρε-σίες Υγείας/Νοσοκομείο, Ιδιοτυπίες και Προκλήσεις,τομ. Δ, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999.

3. Τούντας Ι. Υπηρεσίες υγείας, Εκδ. Οδυσσέας/Νέα Υγεία,Αθήνα, 2008.

4. World Health Organization, Primary Health Care, WHO,Geneva, 1978.

5. WHO, Health for All in the 21st Century. European Heal-th for all series No 6, WHO Regional Office for Europe.Copenhagen, 1999.

6. Anonymus. Reforms in European health care. The Lublia-na Charter on health care reform. Prof. Inferm 50(1):49-50, 1997.

7. Μπιλανάκης Ν. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και υπη-ρεσίες Ψυχικής Υγείας, Εκδ. Αρχιπέλαγος, Αθήνα, 2006.

8. World Health Organization. Community participation inlocal health and sustainable development: approaches andtechniques, WHO Regional Office for Europe, 2002.

9. Μπιλανάκης Ν. Μορφές εθελοντισμού στη φροντίδα ψυ-

χιατρικών ασθενών στην Ελλάδα, Επιθεώρηση Κοινωνι-κών Ερευνών, 126: 113-129, 2008.

10. Μαυρέας Β. Η πρόληψη των ψυχικών διαταραχών στηνπφυ. Στο (Χριστοδούλου Γ, Κονταξάκης Β, ΟικονόμουΜ.) Προληπτική Ψυχιατρική, Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα, 2000.

11. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Οργάνωση των υπηρε-σιών ψυχικής υγείας, Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας ΥΥΚΑ,2005, Αθήνα.

12. World Health Organization and World Health Organiza-tion of Family Doctors: Integrating mental health into pri-mary care: a global perspective, 2008, Geneva.

13. Αδαμίδου Θ, Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου Α. Το ορ-γανωτικό πλαίσιο της ΠΦΥ στην Ελλάδα, Νοσηλευτική2008, 47 (3): 320-333.

14. Λιονής Χ, Μερκούρης Μ. Απόψεις για τη σημερινή κατά-σταση στη Πρωτοβάθμια φροντίδα Υγείας και προτάσειςγια τη βελτίωση της, Πρωτοβαθ. Φροντ. Υγείας 2000, 12: 7-19.

15. Κατσαρός Α. Ανάγκη διασύνδεσης της ψυχικής με τη γε-νική υγεία, Ιατρικά Χρονικά Βορειοδυτικής Ελλάδας, τ.6, τ. 2: 163-167, 2010.

15Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ν. ΜΠΙΛΑΝΑΚΗΣ, Φ. ΓΟΥΡΖΗΣ

Βιβλιογραφία

Page 17: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
Page 18: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011 17

Η ποιότητα ως εργαλείο μάνατζμεντ στην ΠΦΥ:Η ικανοποίηση των ασθενών στα κέντρα υγείαςνομού Ηλείας

1 Μητρόπουλος I.1

1 Τασσόπουλος Δ.2

1Καθηγητής Τμήμα Επιχειρηματικού

Σχεδιασμού & Πληροφοριακών

Συστημάτων, ΤΕΙ Πάτρας – ΣΕΠ

Μεταπτυχιακού Προγράμματος

Διοίκησης Μονάδων Υγείας,

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο2Παιδίατρος, Κ.Υ. Γαστούνης

Λέξεις-κλειδιά (ΜeSH όροι):Ποιότητα, ικανοποίηση ασθενών,κέντρα υγείας, πρωτοβάθμιαφροντίδα υγείας.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας:Δημήτρης ΤασσόπουλοςΔιευθυντής Παιδίατρος Κ.Υ. Γα-

στούνηςΔ/νση εργασίας: Κ.Υ. ΓαστούνηςΤ.Κ. 27300, Γαστούνη, Ηλείας

Κινητό: 6976.518.255Fax: 26230.32222e-mail: [email protected]

Σκοπός: Επίκεντρο του ενδιαφέροντος των σύγχρο-νων Συστημάτων Υγείας αποτελεί η εκτίμηση και ηβελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιώντους. Η γνώμη των ασθενών-χρηστών του συστήματοςκαι η ικανοποίησή τους, αποτελούν κεντρική συνιστώ-σα αναφοράς για την εκτίμηση της ποιότητας της πα-ρεχόμενης φροντίδας. Ο σκοπός της μελέτης είναι ηεκτίμηση της ικανοποίησης των ασθενών από τις υπη-ρεσίες των Κέντρων Υγείας του νομού Ηλείας, προ-κειμένου να προσδιοριστούν οι παράγοντες που επη-ρεάζουν την ικανοποίησή τους και να τεκμηριωθούνδράσεις και πολιτικές για τη βελτίωση της ποιότηταςτων παρεχόμενων υπηρεσιών τους.Πληθυσμός μελέτης και μέγεθος: Στο πλαίσιο τηςπαρούσας μελέτης πραγματοποιήθηκαν 620 συνεντεύ-ξεις από ασθενείς που επισκέφτηκαν τα τακτικά ια-τρεία των Κέντρων Υγείας: Γαστούνης, Ολυμπίας,Βάρδας, Ανδρίτσαινας, Σιμόπουλου και Ζαχάρως,του νομού Ηλείας. Εργαλείο μέτρησης της ικανοποί-ησης των ασθενών αποτέλεσε έγκυρο δομημένο ερω-τηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε από τους ασθε-νείς κατά την έξοδο τους από τα Κέντρα Υγείας. Γιατην εξαγωγή συμπερασμάτων και τεκμηρίωση πολιτι-κών παρέμβασης πραγματοποιήθηκαν ποιοτικές συ-νεντεύξεις με όλους τους διευθυντές των υπό θεώρη-ση Κ.Υ.

συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα

περί

ληψη

Page 19: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Εισαγωγή

Η συνεχής άνοδος του κόστους των υγειονο-μικών υπηρεσιών, του μορφωτικού επιπέδουτου πληθυσμού αλλά και των περιορισμώνπου άρχισαν να εμφανίζονται στην αποτελε-σματικότητα των διαθέσιμων ιατρικών μεθό-δων και πρακτικών έστρεψε το γενικό ενδια-φέρον στην ποιότητα των ιατρικών υπηρε-σιών. Παράλληλα η εξέλιξη της ιατρικής τε-χνολογίας και η απαίτηση για ισότιμη πρόσβα-ση στις υπηρεσίες υγείας, έκανε την ποιότητατων υπηρεσιών θεμελιώδη στόχο κάθε ανα-πτυγμένου Συστήματος υγείας. Γι’ αυτό ο Παγ-κόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζονταςτη σημασία της ποιότητας των υγειονομικώνυπηρεσιών έθεσε ως στόχο για όλα τα κράτημέλη του να ενσωματώσουν στα συστήματαυγείας τους μηχανισμούς για τη διασφάλισήτης.1

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η έννοια«ποιότητα» αναφέρεται σε μια μακροπρόθε-σμη και εξελισσόμενη αντίληψη του ασθενή,ενώ η «ικανοποίηση» αναφέρεται στη στιγμιαίααξιολόγηση μιας συγκεκριμένης δραστηριότη-τας. Ειδικότερα στη διαδικασία παροχής υπη-ρεσιών υγείας η ικανοποίηση των χρηστώναπό τις παρεχόμενες υπηρεσίες αποτελεί ηγνώμη τους για την ποιότητά τους και οριοθε-τεί ουσιαστικά τον εξατομικευμένο ορισμό τηςποιότητας2. Οι πρώτες μελέτες-έρευνες πουαφορούσαν την εκτίμηση της ικανοποίησηςτων ασθενών πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ τηδεκαετία του 1950, όπου μέχρι το 1996 το35% των νοσοκομείων είχαν καλυφθεί απόσχετικές έρευνες.

Μελέτες2,3 δείχνουν ότι η ικανοποίηση τωνχρηστών υπηρεσιών υγείας επηρεάζεται κύριααπό δύο παράγοντες: (α) τις σχέσεις γιατρούκαι ασθενή που περιλαμβάνει θέματα επικοι-νωνίας και αλληλοκατανόησης και (β) τα ορ-γανωτικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά τωνμονάδων υγείας που περιλαμβάνουν παρά-γοντες πρόσβασης, κτιριακής υποδομής, ανα-μονής για εξέταση, ιατρικής και παραϊατρικήςφροντίδα, διευθέτησης τυπικών θεμάτων(χρηματικές απαιτήσεις, έγγραφα). Επίσης ταδημογραφικά χαρακτηριστικά των ασθενών(φύλο, επάγγελμα, ηλικία, εισόδημα), επηρε-άζουν την ικανοποίηση από τις φροντίδεςυγείας4. Έρευνες διερεύνησης της ικανοποί-ησης ασθενών διαπίστωσαν πως οι Έλληνεςείναι οι δεύτεροι σε δυσαρέσκεια στην Ευρώ-πη από τις υπηρεσίες υγείας5, αν και τα τε-λευταία χρόνια αναδεικνύονται ποσοστά ικα-νοποίησης6 συγκρίσιμα με αυτά άλλων ευρω-παϊκών χωρών.

Παρότι η σημασία της ικανοποίησης τωνασθενών είναι γνωστή τόσο για την υγείατους (αφού συμμορφώνονται στη θεραπεία),όσο και στην πολιτική της υγείας (που κατανο-εί και αντιμετωπίζει τα βαθύτερα προβλήματατων μονάδων υγείας6,7), στην Ελλάδα η δυνα-τότητα παρέμβασης δεν είναι μεγάλη στουςφορείς του δημόσιου τομέα. Αυτό συμβαίνειγιατί κατά κύριο λόγο οι δομές και η λειτουρ-γία των οργανισμών, οι αρμοδιότητες και οιαμοιβές των εργαζομένων ελέγχονται κεντρι-κά και συνιστούν ανεξάρτητες μεταβλητές μετην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.Επίσης για την προαγωγή και την ανάπτυξητου ανθρώπινου δυναμικού τίθενται κοινές

18

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Τα στοιχεία επεξεργάστηκαν με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS ver.18 και μεθοδολογικά αναπτύχθηκαν τε-χνικές πολυμεταβλητής ανάλυσης (stepwise πολλαπλή παλινδρόμηση, ANOVA) ενώ για την εσωτερική συνο-χή του ερωτηματολογίου εκτιμήθηκε ο δείκτης Kronbacha.Αποτελέσματα: Η συνολική ικανοποίηση των ασθενών ιεραρχικά επηρεάζεται από παράγοντες που σχετί-ζονται με την αναμονή και την αντιμετώπιση του ασθενούς από τον ίδιο γιατρό, ενώ οι ελλείψεις στην παροχήυπηρεσιών των Κ.Υ. συνδέονται με μειωμένη ικανοποίηση των ασθενών λόγω των αυξημένων προσδοκιώντους. Αντίθετα δεν βρέθηκε στατιστικώς σημαντική διαφορά στη συνολική ικανοποίηση των ασθενών σε σχέ-ση με το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, ενώ φάνηκε να επηρεάζεται από το μορφωτικό επί-πεδο των ασθενών. Οι ασθενείς με ιδιωτική ασφάλιση εμφανίζονται περισσότερο δυσαρεστημένοι σε σχέσημε τους υπόλοιπους. g

περί

ληψη

Page 20: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

γραφειοκρατικές διαδικασίες, ενώ οι διοικητέςτων νοσοκομείων τους αντιμετωπίζουν όλουςτους υπαλλήλους με τον ίδιο περίπου τρόπο8.

Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η ικανο-ποίηση των χρηστών των υπηρεσιών υγείαςαπό τα έξι Κέντρα Υγείας (Κ.Υ.) του νομούΗλείας: Γαστούνης, Βάρδας, Ολυμπίας, Ανδρί-τσαινας, Ζαχάρως και Σιμόπουλου. Tα K.Y.αποτελούν το βασικό πυλώνα της πρωτοβάθ-μιας περίθαλψης για την ελληνική επαρχία καιπαρέχουν εξωνοσοκομειακή περίθαλψη, υπη-ρεσίες πρόληψης και προαγωγής υγείας καιυπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας. Με δεδομέ-νο έναν αριθμό προηγούμενων μελετών9 εξε-τάζεται επίσης η διαχρονική μεταβολή της ικα-νοποίησης των χρηστών σε σχέση με την αλ-λαγή δομικών χαρακτηριστικών της ποιότη-τας, όπως η αύξηση του αριθμού των ειδικευ-μένων γενικών γιατρών, ή η μείωση του προ-σωπικού τα τελευταία χρόνια.

Στη συνέχεια επιχειρείται η ανάλυση τουμεθοδολογικού πλαισίου, (εργαλείο μέτρησηςτης ικανοποίησης, πληθυσμός μελέτης, στατι-στική ανάλυση), και παρουσιάζονται τα αποτε-λέσματα της έρευνας. Έπεται η ανάλυση τωναποτελεσμάτων με βάση την υπάρχουσα βι-βλιογραφία, η μεταβολή της ικανοποίησηςδιαχρονικά ενώ οι λόγοι που προκαλούν αυτήτη μεταβολή παρουσιάζονται στη συζήτηση.Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα καιοι προτάσεις που προκύπτουν.

Πληθυσμός μελέτης και μέθοδος

Ερωτηματολόγιο

Η ικανοποίηση των ασθενών εκτιμήθηκε –αποτυπώθηκε ποσοτικά με ερωτηματολόγιομε τη μέθοδο της προσωπικής συνέντευξης,από συνεντευκτή που δεν γνώριζαν οι ασθε-νείς, ώστε να μην επηρεαστούν. Οι ασθενείςδιαβεβαιώθηκαν για την τήρηση της ανωνυ-μίας τους. Το ερωτηματολόγιο που χρησιμο-ποιήθηκε10 έχει χρησιμοποιηθεί σε πλήθοςερευνών στην Ελλάδα και είναι βασισμένοστις απόψεις του Donabedian για την ποιότηταστις υπηρεσίες υγείας. Στην παρούσα εργασίαδιερευνήθηκε η αξιοπιστία εσωτερικής συνο-χής του (με τον παράγοντα Kronbach) προκει-μένου να διασφαλιστεί η εγκυρότητά τουερωτηματολογίου, ως προς την ανταπόκρισητου δείγματος Η δοκιμασία έγινε σε πιλοτική

προέρευνα 20 ασθενών από το Κ.Υ. Γαστού-νης. Τα ερωτηματολόγια που συλλέχθηκανεξαιρέθηκαν από το δείγμα της μελέτης. Οσυντελεστής α του ερωτηματολογίου βρέθη-κε 0,81.

Επίσης ο απαιτούμενος χρόνος συμπλήρω-σης του ερωτηματολογίου ήταν μικρότεροςτων 10΄, ενώ το ποσοστό ολοκληρωμένηςσυμπλήρωσής του ήταν πάνω από 75%.

Το ερωτηματολόγιο απευθύνεται σε όσουςαπαντήσουν θετικά στις δύο πρώτες ερωτή-σεις φίλτρο ώστε να αποκλειστούν οι ανήλικοικαι τα άτομα που η υγεία τους ήταν αρκετάεπιβαρυμένη. Οι ερωτήσεις βαθμολογούνταισε πενταβάθμια κλίμακα Likert και οριοθετούνέξι (6) διαστάσεις της ικανοποίησης των ασθε-νών δηλαδή: (1) ικανοποίηση από τον τρόποκλεισίματος του ραντεβού, (2) πρόσβαση στοΚ.Υ., (ευκολία πρόσβασης στο Κ.Υ. με Ι.Χ. αυ-τοκίνητο ή λεωφορείο, σηματοδότηση τωνχώρων ώστε να βρίσκεται εύκολα ο χώροςτων ιατρείων) (3) την αναμονή για εξέταση,(ομορφιά, καθαριότητα, θερμοκρασία αίθου-σας αναμονής, χρόνος αναμονής) (4) ιατρείοκαι ιατρική εξέταση, (ομορφιά ιατρείου, ιατρι-κές δεξιότητες και ικανότητα επικοινωνίας τουγιατρού και των νοσηλευτριών με τον ασθε-νή) (5) εργαστηριακές εξετάσεις (ευκολίακλεισίματος ραντεβού, χωρίς λάθη εργαστη-ριακές εξετάσεις) και (6) αναχώρηση - διοικη-τικές υπηρεσίες (εξυπηρέτηση στο γραφείοπληροφοριών και γραφείο κινήσεως). Το ερω-τηματολόγιο πλαισιώθηκε από επιπρόσθετεςερωτήσεις ειδικά σχεδιασμένες για να προ-σεγγίσουν την ιδιαιτερότητα της εξεταζόμε-νης περίπτωσης όπως η αυτοεκτίμηση τωνασθενών για τη συνολική ικανοποίησή τουςαπό το Κ.Υ., το χρόνο πρόσβασης στο πλησιέ-στερο νοσοκομείο, το χρόνο πρόσβασης στοΚ.Υ., το λόγο επίσκεψης στο Κ.Υ. κ.λπ. Τέλοςακολουθεί μια δέσμη ερωτήσεων για τα κοι-νωνικοοικονομικά-δημογραφικά χαρακτηριστι-κά όπως ηλικία, φύλο, εθνικότητα, οικογενει-ακή κατάσταση, γραμματικές γνώσεις, υποκει-μενική κατάσταση υγείας, τον ασφαλιστικόφορέα, ύπαρξη ιδιωτικής ασφάλειας καθώςκαι τη αυτοαξιολόγηση του ΕΣΥ της περιοχήςτους.

Μετά την εξαγωγή των αποτελεσμάτων οιδιευθυντές των Κ.Υ. ενημερώθηκαν και επιχει-ρήθηκε ποιοτική ερμηνεία των παραγόντων

19Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Page 21: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

ικανοποίησης μέσω προσωπικών συνεντεύξε-ων όπου υποβλήθηκαν ανοικτές ερωτήσεις.

Στα αποτελέσματα της έρευνας συνεκτιμή-θηκαν πέρα από τα ευρήματα των ερωτημα-τολογίων, οι συνεντεύξεις-απαντήσεις των δι-ευθυντών των Κ.Υ. και τα συμπεράσματα τωνσχετικών διπλωματικών εργασιών του ΕΑΠ,ώστε να συγκλίνουν σε μια ολοκληρωμένηπροσπάθεια ιεράρχησης των διαστάσεων τηςικανοποίησης στο χώρο των Κ.Υ., και να τεκμη-ριωθούν προτάσεις για τη βελτίωση της ποι-ότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Δείγμα έρευνας

Ως δείγμα αποτέλεσαν όλοι οι ασθενείς πουεπισκέφθηκαν τα Κ.Υ. από την έναρξη έως τηλήξη του πρωινού ωραρίου λειτουργίας του,σε 2 τυχαίες διαφορετικές εργάσιμες μέρες,τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο 2011 κατάτην αποχώρησή τους από αυτά. Οι ημερομη-νίες επιλέχθηκαν με τη χρήση της συνάρτη-σης RANDBETWEEN του Excel. Συμπληρώθη-καν 100 ερωτηματολόγια από κάθε Κ.Υ. και γιατο Κ.Υ. Γαστούνης 120. Οι ημερομηνίες συλ-λογής των ερωτηματολογίων και το ποσοστόαπαντήσεων (response rate συνολικά >75%)σε κάθε Κ.Υ. φαίνονται στον πίνακα Ι. Τα υψη-λά ποσοστά απαντήσεων είναι απαραίτητα,ιδιαίτερα σε μελέτες που συμμετέχουν αλλο-δαποί προκειμένου να μην προκύψει συστημα-τικό σφάλμα.

Η στατιστική ανάλυση έγινε με το SPSS 18και το επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε στο95% (p <0,05).

ΑποτελέσματαΟι ικανοποιημένοι και πολύ ικανοποιημένοι

ασθενείς στα Κ.Υ. του νομού Ηλείας το 2011φαίνονται στον πίνακα ΙΙ. Το Κ.Υ. Ολυμπίας εμ-φανίζει τους πιο ικανοποιημένους ασθενείς.Ακολουθούν το Κ.Υ. Ανδρίτσαινας, Ζαχάρως,Γαστούνης, Σιμόπουλου και Βάρδας.

Η απλή μη συσχετισμένη ανάλυση ANOVAέδειξε μια στατιστικώς σημαντική διαφοράστη συνολική ικανοποίηση ασθενών. (F=19,597, p<0,001). Το Κ.Υ. Βάρδας έχει λιγότε-ρο ικανοποιημένους ασθενείς από τα Κ.Υ. Αν-δρίτσαινας, Ζαχάρως και Ολυμπίας (p<0,001).Επίσης οι ασθενείς του Κ.Υ. Ολυμπίας εμφανί-ζονται στατιστικώς σημαντικά περισσότεροικανοποιημένοι από αυτούς των Κ.Υ. Βάρδας,Σιμόπουλου, Γαστούνης, Ανδρίτσαινας, Ζαχά-ρως, (p<0,05) H ικανοποίηση μεταξύ τωνασθενών των άλλων Κ.Υ. δεν είχε στατιστικάσημαντικές διαφορές.

Η ικανοποίηση από το γιατρό αποτυπώνε-ται στον πίνακα ΙΙΙ. (η χαμηλότερη τιμή συνδέ-εται με την ψηλότερη ικανοποίηση) Το νεοσύ-στατο Κ.Υ. Ζαχάρως είναι δεύτερο στην ικανο-ποίηση από την αναμονή και πρώτο από τογιατρό. Στα Κ.Υ. με ένα μόνο μόνιμο γενικόγιατρό (Ζαχάρως και Ανδρίτσαινας) η ικανοποί-ηση από το γιατρό είναι σημαντικά μεγαλύτε-ρη (p<0,001).

Προκειμένου να ιεραρχηθεί η επίδρασητων διαστάσεων στη συνολική ικανοποίησηεπιχειρήθηκε stepwise πολλαπλή παλινδρόμη-ση, στην οποία ως πρωταρχικός παράγοντας -μεταβλητή αναδείχθηκε η ικανοποίηση απότην αναμονή και η οποία είναι υπεύθυνη (ερ-μηνευτική) για το 37,2% της διακύμανσης τηςσυνολική ικανοποίηση (F=34,904, p<0.001). Ηικανοποίηση απ’ το γιατρό αναδείχθηκε επό-μενος παράγοντας – μεταβλητή και είναιυπεύθυνη για άλλο 4,1%. (F=4,091, p=0,048)

20

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Ημερομηνίες επίσκεψης στα Κ.Υ., ο αριθμός των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ανά Κ.Υ., το ποσοστό τηςολοκληρωμένης συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου.

Ημερομηνίες Συμπληρωμένα ΠοσοστόΚ.Υ. επίσκεψης ερωτηματολόγια απαντήσεων

Κ.Υ. Γαστούνης 21/1, 23/2 120 96%Κ.Υ. Βάρδας 11/1, 14/2 100 89%Κ.Υ. Σιμόπουλου 17/1, 1/2 100 76%Κ.Υ. Ζαχάρως 2/2, 15/2 100 86%Κ.Υ. Ολυμπίας 28/1, 7/2 100 93%Κ.Υ. Ανδρίτσαινας 14/1, 25/2 100 91%

ΠίνακαςΙ

Page 22: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Οι τιμές t των υπολοίπων διαστάσεων έχουνεπίπεδο σημαντικότητας >0,05 και είναι μησημαντικές μεταβλητές πρόβλεψης της συνο-λικής ικανοποίησης.

Με τις παραπάνω διαπιστώσεις συμφω-νούν και οι διευθυντές των Κ.Υ. καθώς πέντε

(5) από τους έξι (6) θεωρούν σημαντική διά-σταση της εικόνας που σχηματίζουν οι ασθε-νείς για το Κ.Υ. που διευθύνουν την ικανοποί-ηση από την αναμονή και το γιατρό, όπωςφαίνεται στον πίνακα ΙV. Στο Κ.Υ. Βάρδας έναςεπιπλέον λόγος για τη δυσαρέσκεια των

21Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Συνολική ικανοποίηση ασθενών 2011. (Η χαμηλή τιμή συνδέεται με τη μεγαλύτερη ικανοποίηση).ΠίνακαςΙI

Ικανοποίηση από το γιατρό.ΠίνακαςΙIΙ

Page 23: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

ασθενών σύμφωνα με το διευθυντή του είναιη απογοήτευση του κοινού γενικότερα από τιςδημόσιες υπηρεσίες της πόλης, λόγω της με-ταφοράς της έδρας του Δήμου σε γειτονικήκωμόπολη, όσο και η φημολογία για μεταφο-ρά του Κ.Υ. Η θετική εικόνα του Κ.Υ. Ζαχάρωςσύμφωνα με το διευθυντή οφείλεται και στιςχαμηλές απαιτήσεις των ασθενών, ενώ τουΚ.Υ. Ολυμπίας και στο υψηλό επίπεδο τωνασθενών που αντιμετωπίζονται από τους για-τρούς.

Η ανάλυση για το βαθμό επιρροής των δη-μογραφικών χαρακτηριστικών των ασθενώνστη συνολική τους ικανοποίηση από τα Κ.Υ.επιτελέστηκε μετά από προτύπωση του πλη-θυσμού ως προς το Κ.Υ. Γαστούνης. Τα αποτε-λέσματα φαίνονται στον πίνακα V.

Αναφορικά της εθνικότητας ο έλεγχος έγι-νε στο Κ.Υ. Γαστούνης λόγω του μεγάλουαριθμού αλλοδαπών. Η επίδραση της εθνικό-τητας στην ικανοποίηση (μεταξύ των Ελλήνων

και των αλλοδαπών) βρέθηκε στατιστικώς ση-μαντική στις εργαστηριακές εξετάσεις(t=2,47, df=21,24, p (2-tailed)=0,022), στηνικανοποίηση από την πρόσβαση (t=-4,65,df=19,83, p (2-tailed)=0,001) και στην ικανο-ποίηση από το γιατρό (t=-2,21, df=20,27, p(2-tailed)=0,032)

Η συσχέτιση της ικανοποίησης με τις γραμ-ματικές γνώσεις έδειξε συνολικά μια σημαντι-κή επίδραση των γραμματικών γνώσεων στηνσυνολική ικανοποίηση και σημαντικά μικρότε-ρη ικανοποίηση των ασθενών χωρίς γραμματι-κές γνώσεις σε σχέση με τους απόφοιτουςδημοτικού (p=0,004) και τους κατόχους μετα-πτυχιακού (p=0,005).

ΣυζήτησηΣτην παρούσα εργασία ο χρόνος αναμονής γιαεξέταση και η καθαριότητα της αίθουσας ανα-μονής εμφανίζουν την ψηλότερη συσχέτιση

22

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Σημασία των διαστάσεων ικανοποίησης στη συνολική ικανοποίηση των ασθενών από τις υπηρεσίες των Κ.Υ.σύμφωνα με το διευθυντή τους.

Διάσταση Γαστούνη Βάρδα Ανδρίτσαινα Ζαχάρω Σιμόπουλο Ολυμπία

Στελέχωση γιατρών ++ ++ +++ +++ ++Νοσηλευτικό ++ ++ ++Αποδοτικότητα προσωπικού ++ ++Εργαστηριακές εξετάσεις ++ ++Διοικητικές υπηρεσίες +++Αναμονή ++ ++ +++ ++ +++Πρόσβαση +Λοιποί λόγοι ++ ++ ++

ΠίνακαςΙV

Σύγκριση της ικανοποίησης ανάλογα με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ασθενών.

Δημογραφικάχαρακτηριστικά Κ.Υ. Μέθοδος p

Φύλο Όλα t-test με ανεξάρτητο δείγμα Δ.Ε.-0,52-0,18 Μη σημαντικόΚατάσταση υγείας Ολυμπία ANOVA F=0,181 p=0,837Εθνικότητα Γαστούνη t-test με ανεξάρτητο δείγμα Δ.Ε.-0,46-0,33 Μη σημαντικόΗλικία Όλα ANOVA F=1,55 p=0,164Εισόδημα Όλα ANOVA F=1,096 p=0,36Οικογενειακή κατάσταση Όλα ANOVA F=2,33 p=0,08Γραμματικές γνώσεις Όλα ANOVA F=6,32 p<0,001Ασφαλιστικό ταμείο Όλα ANOVA F=1,146 p=0,34Ιδιωτική ασφάλιση Ζαχάρω t-test με ανεξάρτητο δείγμα t=5,546 2-tailed

p<0,001

ΠίνακαςV

Page 24: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

με την ικανοποίηση του χρήστη (p<0,001),συμφωνώντας με εργασίες11,12,13 οι οποίεςανέδειξαν ότι ο χρόνος αναμονής είναι ο πιοσημαντικός παράγοντας δυσαρέσκειας.

Σε σχετική μελέτη9 προ διετίας στα ίδια Κ.Υ.διαπιστώθηκε ότι η συνολική ικανοποίηση τωνασθενών τους σχετιζόταν κυρίως με τις εργα-στηριακές εξετάσεις. Γι’ αυτό και η ικανοποίησηήταν μεγαλύτερη στα Κ.Υ. έχουν αυτή τη δυνα-τότητα Αναλυτές έχουν δείξει ότι η διενέργειαεξετάσεων από μόνη της, δεν ικανοποιεί τουςασθενείς, εάν δεν οδηγεί σε ολοκληρωμένηερμηνεία του προβλήματος τους.14 Ωστόσο αυ-τό το εύρημα της προηγούμενης εργασίαςμπορεί να ερμηνευτεί λόγω της παρουσίας σταΚ.Υ. πολλών ανειδίκευτων (αγροτικών) για-τρών, οι οποίοι χρησιμοποιούν περισσότερεςεργαστηριακές εξετάσεις από τους ειδικευμέ-νους, προκειμένου να επιτύχουν το ίδιο αποτέ-λεσμα.

Από τα προαναφερθέντα αποτελέσματαδιαπιστώνεται ότι η σειρά των Κ.Υ. ως προς τησυνολική ικανοποίηση δεν είναι η ίδια με τηνπρο διετίας μελέτη σ’ αυτά, παρά το γεγονόςότι είναι έρχεται σε συμφωνία ως προς τις ση-μαντικότερες επιμέρους διαστάσεις της: τηνικανοποίηση από την αναμονή και την ικανο-ποίηση από το γιατρό (η ικανοποίηση αυξάνε-ται σημαντικά, όταν οι ασθενείς παρακολου-θούνται από τον ίδιο γιατρό-οικογενειακός για-τρός). Στην παρούσα εργασία όμως η αναμο-νή σχετίζεται στενότερα με την ικανοποίησητου χρήστη, όπως φαίνεται από την πολλα-πλή παλινδρόμηση και όχι με τις εργαστηρια-κές εξετάσεις όπως φαίνεται να συμβαίνειστην παλιότερη εργασία15.

Η αυξημένη ικανοποίηση από το γιατρόστα Κ.Υ. όπου υπηρετεί μόνο ένας γενικός ια-τρός (ακόμα και αν αυτός εξετάζει πολλούςασθενείς τη μέρα, όπως στο υποστελεχωμένοΚ.Υ. Ζαχάρως, όπου ο μέσος όρος των εξετα-ζόμενων ασθενών την ημέρα ξεπερνά τους40) δείχνει αύξηση της ικανοποίησης και συ-νάδει με την έννοια του οικογενειακού ια-τρού16. Για το λόγο αυτό φαίνεται ότι τα Κ.Υ.Γαστούνης και Βάρδας που διαθέτουν πολ-λούς γενικούς ιατρούς οι ασθενείς τους δενεκφράζουν αυξημένη ικανοποίηση, αφού κάθεφορά δέχονται υπηρεσίες από διαφορετικούςιατρούς.

Οι προσδοκίες των ασθενών φαίνεται ότι

αποτελούν ισχυρό παράγοντα ικανοποίησηςστην παρούσα μελέτη. (διευθυντής Κ.Υ. Ζαχά-ρως) Έτσι οι ασθενείς από τα νεοσύστατα Κ.Υ.(Αρχ. Ολυμπίας, Ζαχάρως) εμφανίζονται πε-ρισσότερο ικανοποιημένοι αφού οι υπηρεσίεςπου προσφέρονται είναι καλύτερες από τουπρόσφατου παρελθόντος, και το προσωπικόπερισσότερο πρόθυμο17. Στο πολύ καλύτεραστελεχωμένο Κ.Υ. Βάρδας όμως, η μείωσητων υπηρεσιών (δυνατότητα εργαστηριακώνεξετάσεων και επισκέψεων ειδικών από το νο-σοκομείο) συνοδεύεται από δυσαρέσκεια,όπως επισημαίνει και ο διευθυντής του.

Στην έρευνα δεν διαπιστώθηκε επίδρασητων δημογραφικών χαρακτηριστικών στη συ-νολική ικανοποίηση, σε αντίθεση με πολλέςπαρόμοιες όπου φαίνεται επίδραση στη συνο-λική ικανοποίηση του φύλου18, της κατάστα-σης της υγείας19, της εθνικότητας20, της ηλι-κίας, το εισοδήματος, της οικογενειακής κατά-στασης των ασθενών. Ωστόσο άλλες εργα-σίες έχουν δείξει αντιφατικά αποτελέσματα6 ήδεν έχουν βρει συσχέτιση17.

Άτομα με κακή κατάσταση υγείας εμφανί-ζουν την ίδια ικανοποίηση με τα υπόλοιπα στοΚ.Υ. Ολυμπίας γεγονός που αναδεικνύει τηνεμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των ιατρώντου να τους αντιμετωπίσουν αποτελεσματικάτο πρόβλημα υγείας τους21.

Στην παρούσα έρευνα προέκυψε μικρότερηικανοποίηση των ασθενών με λίγες γραμματι-κές γνώσεις, φαινόμενο που επιβεβαιώνεται κιαπό άλλες έρευνες και που μπορεί να βελτιω-θεί, αν η εξήγηση της διάγνωσης και των θε-ραπευτικών εντολών προς αυτούς τους ασθε-νείς είναι αναλυτικότερη. Η μικρότερη ικανο-ποίηση των ατόμων με ιδιωτική ασφάλιση στοΚ.Υ. Ζαχάρως μπορεί να βελτιωθεί αν μειωθείο χρόνος αναμονής και ικανοποιηθούν κάποιεςαπό τις ψηλότερες προσδοκίες τους14.

Η μικρότερη ικανοποίηση αλλοδαπών καιρομά από συγκεκριμένες διαστάσεις της ικα-νοποίησης δείχνει πως πρέπει να υπάρξει έμ-φαση και περισσότερος χρόνος στην επικοι-νωνία του προσωπικού με τους αλλοδαπούς,ώστε να βρίσκουν ευκολότερα τα ιατρεία, νακλείνουν πιο άνετα ραντεβού για εξετάσεις καινα καταλαβαίνουν πλήρως τη διάγνωση και τιςιατρικές οδηγίες20.

Η αδυναμία της έρευνας είναι η έλλειψη διε-ρεύνησης-συσχέτισης της ικανοποίησης με την

23Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Page 25: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

αιτία προσέλευσης των ασθενών στα Κ.Υ. Είναιενδεχομένως διαφορετική η ικανοποίηση και οιπαράγοντες που την επηρεάζουν ανάλογα μετο αν ο ασθενής προσέρχεται για αναγραφήφαρμάκων, τακτική παρακολούθηση (πρόληψη,ή αντιμετώπιση χρόνιας νόσου) ή επείγον πρό-βλημα22. Περιορισμός της μελέτης είναι η εκτί-μηση της ικανοποίησης των ασθενών από τουςεπισκέπτες του Κ.Υ. και όχι από την κοινότητα.

Συμπεράσματα - ΠροτάσειςΗ ικανοποίηση των ασθενών αποτελεί τον εξα-τομικευμένο ορισμό της ποιότητας για τις υπη-ρεσίες υγείας. Η ικανοποίηση από την αναμονήγια εξέταση και τον γιατρό επιδρούν σημαντικάστη συνολική ικανοποίηση του ασθενούς,όπως αναφέρεται και στη βιβλιογραφία.

Αποδίδοντας και τις απόψεις των διευθυν-τών, πρώτη προϋπόθεση, αποτελεί ο τρόποςοργάνωσης των Κέντρων Υγείας, τα οποία μέ-χρι σήμερα συνιστώνται ως αποκεντρωμένεςμονάδες των Γενικών Νοσοκομείων του ίδιουΝομού, με αναντίστοιχο αριθμό οργανικών θέ-σεων προσωπικού, προς τους προσανατολι-σμούς αυτούς. Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι πε-ρισσότεροι κλάδοι περιέχουν μοναδιαίες ορ-γανικές θέσεις με δυσμενή αποτελέσματαστους χρόνους αναμονής για εξέταση – καικατ’ επέκταση στο βαθμό ικανοποίησης τωνασθενών και των συνοδών. Σημαντικό επίσηςστοιχείο για την ικανοποίηση των ασθενών εί-ναι η ανυπαρξία στα Κέντρα Υγείας ειδικοτή-των που συμβάλλουν σε ολοκληρωμένηφροντίδα υγείας (λ.χ. φυσικοθεραπεία) με επί-σης δυσμενή αποτελέσματα στην ικανοποί-ηση των ασθενών, έστω και μεσοπρόθεσμα.

Εξάλλου η συνεχιζόμενη οργανωτική εξάρ-τηση, και όχι λειτουργική διασύνδεση τωνΚέντρων Υγείας με τα Νοσοκομεία, δημιουργείένα πλαίσιο λειτουργίας των πρώτων που βα-σίζεται σε μετακινούμενο και εναλλασσόμενομόνιμο ή έκτακτο προσωπικό (από Νοσοκο-μεία και Αγροτικά Ιατρεία), μειώνοντας τηνποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, προ-ϋποθέσεις της οποίας είναι, τουλάχιστον, ησυνεχής και άριστη επικοινωνία γιατρού-ασθε-νούς.

Στο πλαίσιο αυτό, και σε συνδυασμό με τιςσημαντικές αλλαγές του δημογραφικού χάρτητης χώρας και συνακόλουθα των αναγκών

υγείας είναι, πλέον, επιτακτική η οργανωτικήαυτονομία των Κ.Υ. Με δεδομένο ότι η ικανο-ποίηση των ασθενών σχετίζεται ισχυρά με τοντρόπο που οργανώνονται και λειτουργούν οιυγειονομικές μονάδες τόσο η αυτονομία και ηλειτουργική διασύνδεση των Κέντρων Υγείαςμε άλλες μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτε-ροβάθμιας φροντίδας όσο και η οριζόντια ορ-γανωτική ανάπτυξή τους, προκύπτουν ωςπροαπαιτούμενα.

Ειδικότερα:Η Ιατρική Υπηρεσία οφείλει να προγραμμα-

τίζει την πρόσληψη του αναγκαίου δυναμικούκαι να οργανώνει την εκπαίδευσή τους σεσυγκεκριμένα αντικείμενα και στις ιατρικές κα-τευθυντήριες οδηγίες, έχοντας στο επίκεντροτην ικανοποίηση του ασθενούς που προβάλ-λεται υψηλή όταν παρέχεται η δυνατότηταεπιλογής γιατρού, η κατ’ οίκον νοσηλεία, αλ-λά και η τήρηση των κανόνων ιατρικής συμπε-ριφοράς, με την υιοθέτηση συγκεκριμένωντρόπων προσέγγισης του ασθενούς23. Με τοντρόπο αυτό ενισχύεται ο θεσμός του οικογε-νειακού γιατρού.

Η Νοσηλευτική οφείλει να εντάσσει στηνεκπαίδευση των υπηρετούντων σεμινάριαανάπτυξης δεξιοτήτων επί νοσηλευτικών πρά-ξεων (φλεβοκέντηση, περιποίηση τραύματος,κατάκλισης, κ.λπ.) και πρωτοκόλλων πρόλη-ψης (εμβολιασμοί, Test Pap, κ.ά.), διαλογήςασθενών (Triage), αντιμετώπισης τραυματία(ATLS), καρδιοαναπνευστικής ανάνηψης (CPR),γνώσης και πρακτικών προαγωγής της υγείας,για παιδιά, ενήλικες και υπερήλικες. Εξάλλου,οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ως εργα-λείο υποκίνησης, αυξάνουν το ενδιαφέροντων εργαζόμενων και απώτερα το βαθμό ικα-νοποίησης των ασθενών, είτε λόγω της μεί-ωσης του χρόνου αναμονής για εξέταση.

Η επάρκεια και εκπαίδευση του διοικητικούπροσωπικού: (α) βελτιώνει τη συνέχεια τωνπαρεχόμενων υπηρεσιών (στατιστικά, διαδικα-σίες παραπομπής, τήρηση κανόνων ασφάλει-ας, ηλεκτρονικός φάκελος, κ.ά.), αλλά και τηνικανοποίηση των ασθενών από την αναμονή(έλεγχος καθαριότητας, ωραρίων και αποτε-λεσματικότητας γιατρών) (β) διευκολύνει τονέλεγχο του κόστους, από όλες τις πηγές (μητήρηση του ωραρίου, προμήθειες, είσπραξηεσόδων από ασφαλιστικά ταμεία, ηλεκτρονικήσυνταγογράφηση κ.ά.), (γ) υποστηρίζει τη με-

24

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 26: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

λέτη των αιτίων των διακομιδών και τη διαδι-κασία μέτρησης της αποδοτικότητας των Κ.Υ.και των μονάδων υγείας της περιοχής, ώστενα σχεδιάζεται αποτελεσματικότερα η χωρο-ταξική κατανομή τους24,25,26 και (δ) ενισχύειτην αποδοχή από την κοινότητα ως συνδετι-κός κρίκος μεταξύ ασθενών και υγειονομικών.

Τέλος, ανοικτό παραμένει ένα μείζον θέμαγια την ικανοποίηση των ασθενών με τη δυνα-τότητα χορήγησης φαρμάκων και από τα Κ.Υ.για τους απόρους.

Ευχαριστίες

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε το προσωπικό,τους διευθυντές και αναπληρωτές διευθυντέςτων Κ.Υ. (κ. Γώτη, κ. Τσούδη, κ. Χ’’αλεξάν-δρου, κ. Γιαννόπουλο, κ. Μανέτα, κ. Κανελλό-πουλο, κ. Καπόμπαση και κ. Σωτηρόπουλο) γιατην πολύτιμη συνεργασία τους καθώς και τηνMSc Α. Μπλάνα Τεχνολόγο Ακτινολόγο για τιςσημαντικές παρατηρήσεις και βοήθειά της στησυγγραφή του παρόντος.

25Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Quality management in primary health care: Patient satisfaction inhealth centers

PRIMARY HEALTH CARE

1 I. Mitropoulos, D. Tassopoulos

Nowadays, health policy is concerned with assessing and improving the quality of care. Patients’ opinion and th-eir satisfaction, is essential for the quality standards of the provided quality care. Identification of the aspect ofcare that influence patient satisfaction may be used to design changes in health delivery system. Purpose of thisstudy is the investigation of patient satisfaction from heath care services of health centers (H.C.) located in theprefecture of Ilia. In addition, factors that influenced satisfaction since 2009, have been studied, in order to de-sign changes in health centers (H.C.).In this study, 620 exit interviews were conducted for patients who had visited the outpatient department of (Gastou-ni’s, Olympia’s, Varda’s, Andritsaina’s, Simopoulo’s and Zaharo’s) Health Centers located in Ilia perfecture. A valid,structured questionnaire was used. Data collection was based on the random sampling, anonymity and proportionali-ty of the magnitude of services. Finally, qualitative interviews with all the heads of Health Centers were conducted, todocumented policy intervention. Data were analyzed with SPSS 18 for Windows. Multivariate analysis (multiple step-wise regression, ANOVA) was used, while internal consistency was assessed using Kronbach’s a coefficients.In conclusion, waiting time and waiting room have the most important influence on the overall satisfaction. Sati-sfaction is higher in H.C. where patients are examinated by the same doctor, though lower where health serviceshave diminished as well. However, there was no statistically significant relationship between sexes, marital status,income level or age, while education was statistically significant for the overall patient satisfaction. Finally, peo-ple with private insurance are less satisfied, because of their higher expectations. g

sum

mar

y

Key words (MeSH ferms): primary health services, patient satisfaction, health center.

Βιβλιογραφία

1. Μοσχοβάκης, Γ. Αξιολόγηση αποδοτικότητας των Κ.Υ.του Ε.Σ.Υ. σε σύγκριση με τα πολυϊατρεία του ΙΚΑ με τημέθοδο της DEA, ΜSc Thesis, ΕΑΠ, 2006.

2. Drager, T. Sweeny, S. Johnson, L. An Hierarchical Modelof Health Service Quality, Journal of Service Research,10:123-142, 2007.

3. Allen D, Leavey R, Marks B. Survey of patient’s satisfac-tion with access to general practitioners. J R Coll GenPract (1988); 38:163-165

4. Γρηγορίου, Κ. Μέτρηση της αποδοτικότητας και ποιότη-τας των υπηρεσιών κέντρων υγείας του ν. Καρδίτσας,ΜSc Thesis, ΕΑΠ, 2005.

Page 27: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

5. Jakumbowski, Ε. Ηealth care system in the E.U. a compara-tive study. G.R. Chambers, European parliament, Luxem-bourg. 68-75, 1998.

6. Νιάκας Δ., (2003), Μετρηση της ικανοποίησς των ασθε-νών στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, σελ. 99-139 στο Νιάκας Δ.,Θέματα Διοίκησης και Διαχείρισης, 960-86734-9-6, Medi-force Services, Αθήνα.

7. Davis, H. Nuttley S.M. Mannion, R. Organizational cultu-re and quality of healthcare, Quality in healthcare, 9:111-119, 2000.

8. Bellou V: Identifying organizational culture and subcultu-res within Greek public hospitals. J. Health Organ Manag2008, 22:496-

9. Λέντζας, Ι Θεοδωρακοπούλου, Α. Σιουρούνη, Ε. Ανδρου-τσοπούλου, Χ. Μαντζουράνης, Ι. Μητρόπουλος, Ι. Ικανοποί-ηση ασθενών-χρηστών κέντρων υγείας νομών Αχαΐας καιΗλείας, Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, 2010; 27, 1:9-23.

10. Αλετράς Β., Ζαχαράκη Φ., Νιάκας Δ. (2007). «Ερωτημα-τολόγιο μέτρησης της ικανοποίησης των επισκεπτών τωνεξωτερικών ιατρείων οφθαλμολογικής κλινικής ελληνικούδημόσιου νοσοκομείου», Ερευνητική Εργασία, ΑρχείαΕλληνικής Ιατρικής, 24(1), 89-96.

11. Crylten, J, Carlsen, F., Skau I., Service Production and Pa-tient Satisfaction in Primary Care, Health Policy, 2009;89(3):312-321.

12. Kelly, M. (2010), Delays in response and triage times mayreduce patient satisfaction and enablement after usingout-of-hours services, Fam Pract., 2010; 27(6):652-63.

13. Wong, S. What Do People Think Is Important about Pri-mary Healthcare? Healthcare Policy, 2008; 3(3): 89-104.

14. Williams S, Weinman J, Dale J, Newman S. Patient expec-tations: what do primary care patients want from the GPand how far does meeting expectations affect patient sati-sfaction? J Fam Pract. Jun; 12(2):193-201, 1995.

15. Μiyakis, s., Karamanof, G., Liontos, M., Mountokalakis,T.D. Factors contributing to inappropriate ordering of testin an academing medical department and the effect ofeducational feedback strategy. Postgrad Med J. 2006; 82(974):823-9.

16. Howard, Μ., Patient Satisfaction With Care for Urgent

Health Problems: A Survey of Family Practice Patients,Annals of Family Medicine 2007; 5:419-424.

17. Πουλογιαννοπούλου, Ε., ικανοποίηση ασθενών κέντρωνυγείας (Μεσσήνης, Μελιγαλά, Φιλιατρών, Άγιου Νικόλα-ου, Πύλου) νομού Μεσσηνίας, ΜSc Thesis, ΕΑΠ, 2006.

18. Aragon, S. Α patient satisfaction theory and its robustnessacross gender in emergency department: a multi groupstructural equation modeling investigation, American Jo-urnal of medical quality, 2003; 18(6):229-241.

19. Gonzalez, N. Development and validation of an in-patientsatisfaction questionnaire, International journal for qualityof health care, 2005; 17(6):465-472.

20. Garroute, E. M., Kunovich, R. M., Jacobsen, C. Goldberg,J. Patient satisfaction and ethnic identity among AmericanIndian older adults. Social Science and Medicine (2004),2004; 59:2233-2244.

21. Margolis, S. Patient satisfaction with primary health careservices in the United Arab Emirates, International Jour-nal for Quality Health Care, 2010; 15(3): 241-249.

22. Esch, B. Florica, M. Busato, A. Heusser, P. (2008) Patientsatisfaction with primary care: an observational study com-paring anthroposophic and conventional care, Health andQuality of Life Outcomes, doi: 10.1186/1477-7525-6-74.

23. Bosse, Η., Nickel, Μ., Huwendiek, S Junger, J., Schultz, J.,Nikendei, C., Peer role-play and standardised patients incommunication training: a comparative study on the studentperspective on acceptability, realism, and perceived effect,BMC Medical Education 2010; 10:27, http://www.biomed-central.com/1472-6920/10/27.

24. Μητρόπουλος Ι., Γούναρης Χ., Σισσούρας Α. (2004), "Πο-λυκριτήρια Ανάλυση για την Αξιολόγηση των ΚέντρωνΥγείας", περιοδικό Ιατρικά Χρονικά, 27 (11):523-536.

25. Mitropoulos P, Mitropoulos I, Giannikos I, Sissouras A. Abiobjective model for the locational planning of hospitalsand health centers. Health Care Management Science2006; 9(2):171-9.

26. Μητρόπουλος Ι., Αθανασόπουλος, Α. Σισσούρας, Α.Εκτίμηση της αποδοτικότητας των υποκαταστημάτων ΙΚΑτης Ελλάδας με τη μέθοδο DEA. Soc. Econ. Health 1996;5(1):5-21.

26

Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 28: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011 27

Η αποτελεσματική πρόληψη των πτώσεων στουςηλικιωμένους αποτελεί στόχο της πρωτοβάθμιαςφροντίδας υγείας που επιτυγχάνεται με την έγκαιρηαξιολόγηση και την εξατομικευμένη παρέμβαση

1 Τσορλάκης Ν.1

1 Γρηγοροπούλου Μ.2

1Msc, υποψήφιος διδάκτορας στο

ΤΕΦΑΑ του ΑΠΘ, Καθηγητής Φυ-

σικής Αγωγής, Φυσικοθεραπευτής

Α΄ ΚΑΠΗ Δήμου Θεσσαλονίκης2Φυσικοθεραπεύτρια

Λέξεις-κλειδιά (ΜeSH όροι):Πτώσεις, ηλικιωμένοι, αξιολό-γηση, παρέμβαση, πρόληψη,πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας:Νίκος ΤσορλάκηςΔ/νση: Δημοκρατίας 73ΓΤ.Κ. 57010,Πεύκα, Θεσσαλονίκη

Τηλ.: 2310-675482Κινητό: 6945.892.567e-mail: [email protected]

Οι πτώσεις στα άτομα της 3ης ηλικίας παραμένουν ακόμαένα σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας, παρά το αυξημένοερευνητικό ενδιαφέρον για απλές ή σύνθετες θεραπευτικέςπαρεμβάσεις, κυρίως για τις πληθυσμιακές ομάδες που είναιεκτός ιδρυμάτων και ζουν μέσα στην κοινότητα. Σύμφωνα μεκάποιες απόψεις, αναφορικά με την πρόληψη των πτώσεων,απαιτείται εξατομίκευση, παρά τους σχετικούς περιορι-σμούς που προκύπτουν, συμπεριλαμβανομένων και των ερω-τημάτων που εγείρονται, σε ό,τι αφορά το ρόλο της εξέτασηςκαι αξιολόγησης του κινδύνου πτώσεων. Οι επιστήμονες τηςπρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, έχοντας τη δυνατότητα ναεξετάζουν, ατομικά για κάθε ηλικιωμένο, τον βαθμό επικιν-δυνότητας για πτώση, καθώς και τους παράγοντες κινδύνου,τους βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα για το ποια παρέμ-βαση είναι πιθανόν η καταλληλότερη. Εξερευνώντας τιςόποιες επιλογές υπάρχουν, με βάση και τις προτιμήσεις τουςγια την εκλογή της θεραπείας, οι ηλικιωμένοι μπορούν ναεπηρεαστούν θετικά, να συμμορφωθούν με τις υποδείξειςτου θεράποντα γενικού ιατρού και να συμμετάσχουν σε έναπρόγραμμα, το οποίο να τηρήσουν, γεγονός που θα καθορί-σει και το αποτέλεσμα. Τελικά και πάνω από όλα, ο ηλικιω-μένος ασθενής, ο οποίος λαμβάνει από τους υγειονομικούςτης πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας κατάλληλη και στο-χευόμενη παρέμβαση, που είναι εφικτή και σκόπιμη, καιέχει το κίνητρο για να την εφαρμόσει, παραμένει στο επί-κεντρο για μια πιο αποδοτική μεταφορά στην κλινική πράξητων αποτελεσμάτων της έρευνας στο πεδίο της πρόληψης. g

περί

ληψη

Page 29: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Εισαγωγή

Ένα από τα σοβαρά προβλήματα που συνδέ-ονται με την γήρανση είναι η αυξημένη επιρ-ρέπεια στην πτώση. Οι πτώσεις στα άτομα της3ης ηλικίας και οι επακόλουθοι τραυματισμοί,ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με την οστεοπό-ρωση (κυρίως κατάγματα στο ισχίο, την σπον-δυλική στήλη και τον καρπό) παραμένουν ένασημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας. Παρά τοαυξημένο ερευνητικό ενδιαφέρον τα τελευ-ταία 15 χρόνια, υπάρχει περιορισμένη τεκμη-ρίωση, ότι οι θάνατοι και οι σοβαροί τραυματι-σμοί μειώνονται1,2.

Όπως έχουν δείξει οι έρευνες, πολλέςαπλές αλλά και πολυπαραγοντικές παρεμβά-σεις είχαν κάποια επίδραση, η ανάγνωσηόμως των αποτελεσμάτων και η μεταφοράτους στην κλινική πράξη είναι αμφισβητούμε-νη3,4. Για παράδειγμα, μια έρευνα των Salter etal. (2006)5 έδειξε, ότι η συμβουλευτική σε ηλι-κιωμένους ύστερα από πτώση βελτίωσε τοπροφίλ τους μόνο κατά 4% μετά την έξοδότους από τα επείγοντα του νοσοκομείου. Μιαέρευνα στις ΗΠΑ με περισσότερο αισιόδοξααποτελέσματα έδειξε, ότι ύστερα από έναπρόγραμμα παρέμβασης η πειραματική ομάδαείχε σημαντική μείωση των πτώσεων και τωνσυνεπειών τους σε σχέση με την ομάδα ελέγ-χου6.

Πτώσεις και παράγοντες κινδύνουΟ κίνδυνος για πτώση ανάμεσα στα άτομα της3ης ηλικίας ποικίλλει σε ένα εύρος μεταξύεκείνων που είναι υγιείς και δραστήριοι και σ’αυτούς που έχουν υψηλό βαθμό νοσηρότη-τας, διάφορα προβλήματα υγείας και υψηλόβαθμό επικινδυνότητας για πτώση και τραυμα-τισμό. Οι πτώσεις μπορεί να συμβούν οπουδή-ποτε μέσα σε αυτό το φάσμα, όμως το μεγα-λύτερο μέρος των ερευνών έχει εστιαστείστο πιο αδύναμο άκρο του φάσματος. Πολλέςέρευνες που διεξήχθησαν σε ομάδες ακμαίωνηλικιωμένων βρήκαν, ότι οι πτώσεις οφείλον-ται μάλλον στο περιβάλλον, σε έλλειψη συγ-κέντρωσης και προσοχής και σε πολλαπλέςδραστηριότητες, παρά σε εύκολα προβλέψι-μους εγγενείς παράγοντες κινδύνου. Σε μιαέρευνα των Hill et al. (1999)7, όπου συμμετεί-χαν υγιείς γυναίκες άνω των 70 ετών που έτυ-

χαν παρακολούθησης για 12 τουλάχιστον μή-νες, το 49% είχαν πτώση και από αυτές το 9%υπέστησαν κάταγμα. Παρόμοια, οι Speechleyκαι Tinetti (1991)8 βρήκαν υψηλά επίπεδατραυματισμών ανάμεσα σε δραστήριους ηλι-κιωμένους.

Η πρώιμη αναγνώριση των παραγόντωνκινδύνου για πτώση και η επακόλουθη έγκαι-ρη παρέμβαση έχει μεγαλύτερη αξία από τονα αναμένει κανείς να επιδεινωθούν οι πα-ράγοντες αυτοί και ύστερα να ληφθούν μέ-τρα αντιμετώπισης. Το σημείο όμως αυτόπρέπει να μελετηθεί περισσότερο ερευνητι-κά. Ταυτόχρονα, σήμερα παρατηρείται ολοέ-να και περισσότερο αυξανόμενη κριτική γιατα εργαλεία μέτρησης και αξιολόγησης τουκινδύνου πτώσης και συγκεκριμένα σχετικάμε την περιορισμένη ικανότητα πρόβλεψηςπου έχουν9,10. Από την άλλη πλευρά όμως,καθώς το ερευνητικό ενδιαφέρον έχει εστια-στεί στην φύση και το πλαίσιο της παρέμβα-σης, υπάρχει μια κριτική άποψη που υποστη-ρίζει και τον θεμελιώδη ρόλο του ηλικιωμέ-νου ασθενή στην επιτυχή πρόληψη των πτώ-σεων.

Εξέταση-ΑξιολόγησηΣημαντική παράμετρος στην εξατομικευμένηπαρέμβαση πρόληψης είναι η αρχική προλη-πτική εξέταση των παραγόντων κινδύνου γιαπτώση καθώς και η επακόλουθη ατομική αξιο-λόγησή των ηλικιωμένων. Η αρχική εξέταση(“screening”) των παραγόντων κινδύνου απο-τελεί συνήθως μια σύντομη και γενική διαδι-κασία εκτίμησης με μικρό αριθμό σημείωνελέγχου (συνήθως 5), που κατηγοριοποιείτους εξεταζόμενους ηλικιωμένους, χωρίςόμως να παρέχει μια βάση για εξατομικευμένηθεραπευτική παρέμβαση, επειδή είναι γενικό-λογη και πολλή συνοπτική. Πιθανόν, μεμονω-μένα, το κυριότερο σημείο είναι το ιστορικόπροηγούμενων πτώσεων, το οποίο έχει απο-τελέσει σταθερά έναν ισχυρό παράγοντα κιν-δύνου11 και αποτελεί βασικό στοιχείο στηνπλειονότητα των εργαλείων αξιολόγησης12,13.Ο σκοπός μιας αρχικής εξέτασης είναι να εντο-πίσει εκείνους τους ηλικιωμένους που περ-νούν το κατώφλι επικινδυνότητας και επομέ-νως πρέπει να αξιολογηθούν λεπτομερέστερασε επόμενο στάδιο.

28

Ν. ΤΣΟΡΛΑΚΗΣ, Μ. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 30: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Η αξιολόγηση (“assessment”) του κινδύνουπτώσης εμπεριέχει μια λεπτομερή, δομημένηανάλυση ή στηρίζεται σε κάποιο εργαλείο μέ-τρησης. Ο κύριος σκοπός της δεν είναι ναπροβλέψει τις πτώσεις αλλά να αναγνωρίσειτην ύπαρξη παραγόντων που συντελούν στονκαθορισμό του επιπέδου κινδύνου του κάθεηλικιωμένου, έτσι ώστε να αποτελέσει τηνβάση μιας πολύπλευρης παρέμβασης πρόλη-ψης. Οι παράγοντες κινδύνου ποικίλλουν σεβαρύτητα, αλλά όμως ακόμα και μέτριο επίπε-δο κινδύνου σε έναν ηλικιωμένο θα έπρεπε ναεκτιμηθεί με σοβαρότητα και να οδηγήσει σεκάποιας μορφής παρέμβαση. Σχετικά λίγα ερ-γαλεία αξιολόγησης παρέχουν διαβάθμιση πα-ραγόντων κινδύνου ατομικά (π.χ. το Physiolo-gical Profile Assessment14 και το FROP-Com12,15.

Χωρίς τη χρήση εργαλείων εξέτασης, αξιο-λόγησης και μέτρησης του κινδύνου πτώσης,η μόνη προσέγγιση για εφαρμογή μιας πολυ-παραγοντικής παρέμβασης θα ήταν μια γενική,καθολική πολιτική δράσεων και ενεργειών γιαπεριορισμό των πτώσεων, ίσως σε όλα ταάτομα που θεωρούνται «υποψήφια». Αυτή ηπροσέγγιση όμως ενδέχεται να μειονεκτεί,επειδή μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά άτο-μα, τα οποία ίσως δεν χρήζουν άμεσης πα-ρέμβασης, ενώ αντίθετα να μην εφαρμοστείσε άτομα που πραγματικά έχουν ανάγκη. Επο-μένως, η αναγνώριση των παραγόντων κινδύ-νου για πτώση είναι πολλή σημαντική για μιααποτελεσματική και στοχευμένη παρέμβασηπρόληψης στην 3η ηλικία, θα πρέπει όμως ναβασίζεται σε μια εκτενή και πλήρη αξιολόγη-ση16,17.

Πρόληψη των πτώσεωνΈνας εν δυνάμει περιοριστικός παράγονταςτης αποτελεσματικότητας των δραστηριοτή-των πρόληψης είναι το χαμηλό επίπεδο συμ-μετοχής και παραμονής στα προγράμματα. Ηβελτίωση της γνώσης και της ενημέρωσηςσχετικά με τη διαδικασία και τα οφέλη της πα-ρέμβασης, τόσο των επαγγελματιών της πρω-τοβάθμιας φροντίδας υγείας (ΠΦΥ) όσο καιτων ηλικιωμένων είναι πιθανό να προάγει τησυμμετοχή18. Η συζήτηση του γενικού ιατρούμε τους ηλικιωμένους και τις οικογένειές τουςσχετικά με τους παράγοντες κινδύνου που

τους αφορούν, βοηθάει στον καθορισμό στό-χων με βάση και τις προτιμήσεις τους για συγ-κεκριμένες δραστηριότητες. Όλα αυτά μαζίσυντελούν στη λειτουργική ανεξαρτητοποί-ησή τους μέσω της έγκαιρης έναρξης κατάλ-ληλων υποστηρικτικών προγραμμάτων.

Οι ασθενικοί ηλικιωμένοι έχουν συχνά πολ-λούς παράγοντες κινδύνου, γεγονός που καθι-στά πρώτη προτεραιότητα την συμμετοχή σεπρογράμματα πρόληψης. Θα πρέπει όμως ναβρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στο πλήθοςτων δραστηριοτήτων και στο αναμενόμενοόφελος, έτσι ώστε να αυξηθεί η συμμετοχήτους και να ελαχιστοποιηθεί η κόπωση και ησύγχυση ή η απόρριψη. Τα άτομα της 3ης ηλι-κίας χρειάζεται να αντιληφθούν τα ίδια τοπρόβλημά τους, να το αναγνωρίσουν ως πολύσημαντικό και να το συμπεριλάβουν στα υπό-λοιπα προβλήματα υγείας που έχουν, έτσιώστε να κινητοποιηθούν για να το αντιμετωπί-σουν ανάλογα19. Μια πρόσφατη έρευνα20

πρότεινε, ότι ένας μικρός αριθμός από στο-χευμένες παρεμβάσεις θα μπορούσε να ήτανπιο αποτελεσματικός και λιγότερο δαπανηρόςαπό ένα πολυπαραγοντικό πρόγραμμα πρόλη-ψης των πτώσεων, αν και απαιτείται περαιτέ-ρω διερεύνηση, για να συγκριθούν τα πλεονε-κτήματα απλών και σύνθετων προσεγγίσεων.

Οι ηλικιωμένοι με μέτριο επίπεδο κινδύνουγια πτώση πολύ συχνά θεωρούνται, ότι δεναντιμετωπίζουν πρόβλημα, επειδή δείχνουνδραστήριοι και μετακινούνται σχετικά άνετα.Όμως σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις διαφεύ-γουν σημεία όπως η ελαφριά αστάθεια ή έλ-λειψη ισορροπίας και ο μικρού βαθμού περιο-ρισμός κινητικότητας με αποτέλεσμα να ελλο-χεύει απρόσμενα ο κίνδυνος πτώσης. Η ανα-φορά τέτοιων συμπτωμάτων στον οικογενει-ακό ιατρό θα πρέπει να τυγχάνει της απαιτού-μενης προσοχής, για να μην αποδοθούν όλα,εσφαλμένα βέβαια, στην προχωρημένη ηλι-κία. Με αυτόν τον τρόπο, δεν θα αποκρύπτον-ται σοβαρά προβλήματα υγείας που είναι υπο-κλινικά, επιδρούν όμως σταδιακά και επιβα-ρυντικά στην ισορροπία και την κινητικότητατων ηλικιωμένων.

Πρόσφατες έρευνες20,21 έχουν δείξει, ότισχεδόν τα 3/4 των δραστήριων και περιπατη-τικών ηλικιωμένων μέσα στην κοινότητα εμ-φανίζουν προβλήματα ισορροπίας σχετικά μετην φυσιολογική κίνηση. Ένα πρόγραμμα

29Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ν. ΤΣΟΡΛΑΚΗΣ, Μ. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ

Page 31: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

ασκήσεων ατομικά, κατ’ οίκον, με την περιοδι-κή επίβλεψη του φυσικοθεραπευτή, ή και μα-ζικά (π.χ. σε επίπεδο ΚΑΠΗ), θα μπορούσε ναβοηθήσει στο αρχικό αυτό στάδιο και να με-τριάσει τον κίνδυνο για πτώση. Ένας άλλοςλόγος, για τον οποίο οι δραστηριότητες πρό-ληψης πρέπει να εφαρμόζονται σε πρώιμοστάδιο, είναι ότι επιτρέπουν τον εντοπισμόηλικιωμένων που είχαν ήδη τουλάχιστον μιαπτώση στο ιστορικό τους. Σύμφωνα με την ξέ-νη βιβλιογραφία7,22 πάνω από τα 2/3 των ηλι-κιωμένων που είχαν πτώση, δεν το έχουν δη-λώσει στον ιατρό ή την οικογένειά τους, κυ-ρίως όταν η πτώση αυτή δεν προκάλεσετραυματισμούς.

Επομένως, δεδομένης της ισχυρής απόδει-ξης, ότι προηγούμενες πτώσεις είναι προβλε-πτικός παράγοντας για μελλοντική πτώση, πα-ραμένει σημαντικός στόχος-κλειδί για τηνπρόληψη η έγκαιρη αναγνώριση των ηλικιω-μένων που είχαν τέτοια συμβάντα. Συστήνεταιεπομένως, τουλάχιστον κάθε χρόνο, να ερω-τώνται οι ηλικιωμένοι από τον οικογενειακότους ιατρό για το αν έχουν συμβάν πτώσης.Σε περίπτωση θετικής απάντησης θα πρέπεινα υποβληθούν σε περαιτέρω λεπτομερήέλεγχο και στην συνέχεια σε αξιολόγηση.

Στην προσπάθεια αυτή και στο επίπεδο τηςΠΦΥ θα βοηθούσε η ενημέρωση από τους γε-νικούς ιατρούς, νοσηλευτές-τριες, επισκέ-πτες-τριες υγείας, φυσικοθεραπευτές-τριεςκαι η διανομή απλών ερωτηματολογίων πουθα τα συμπλήρωναν οι ηλικιωμένοι σε διάφο-ρους χώρους (νοσοκομεία, κέντρα υγείας,ασφαλιστικά ταμεία, ΚΑΠΗ κ.λπ.) και θα έδινανπληροφορίες σχετικά με το ιστορικό πτώσεωνκαι τους παράγοντες κινδύνου. Το μήνυμα τωναπαντήσεων σε αυτά τα ερωτηματολόγια εί-ναι, ότι οι πτώσεις στην 3η ηλικία δεν συμβαί-νουν πάντα τυχαία και απλώς μόνο λόγω ηλι-κίας. Άρα, μπορεί να προληφθούν σε μεγάλοβαθμό και η παρουσία συνηθισμένων παρα-γόντων κινδύνου θα αποτελούσε ένδειξη γιαμια λεπτομερέστερη εξέταση.

ΣυμπεράσματαΟι πτώσεις στα άτομα της 3ης ηλικίας αποτε-

λούν ένα σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας,που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Ο κίνδυνοςπτώσης διαφοροποιείται σε ατομικό επίπεδοκαι σε σχέση με την ηλικία. Τα σοβαρά καιχρόνια προβλήματα υγείας αλλά ακόμα και ημακρόχρονη παραμονή σε νοσοκομείο αυξά-νουν την επικινδυνότητα και τη συχνότητατων πτώσεων. Οι δείκτες πτώσεων είναι υψη-λοί για τους ηλικιωμένους μετά τον 1ο μήνααπό την έξοδό τους από το νοσοκομείο, με το15% αυτών να έχουν μια τουλάχιστον πτώση,και με αποτέλεσμα το 11% να χρειάζεται να ει-σαχθεί ξανά στο νοσοκομείο23. Αυτά τα στοι-χεία θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη,όταν δίνεται το εξιτήριο από το νοσοκομείο,ενώ ταυτόχρονα η παροχή οδηγιών και συμ-βουλών για την πρόληψη των πτώσεων θαπρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενόςσυνολικού πλάνου αποκατάστασης.

Ο ρόλος της ΠΦΥ είναι ζωτικής σημασίας,αφού με την ολιστική της προσέγγιση αποτε-λεί το σύνολο των υπηρεσιών που αφορούνγενικά στην προαγωγή της υγείας, την πρόλη-ψη της ασθένειας, την περίθαλψη, παρακο-λούθηση καθώς και την αποκατάσταση καιεπανένταξη των ασθενών24. Η λειτουργία τηςΠΦΥ προαπαιτεί τη διεπιστημονική ομάδαυγείας, στο πλαίσιο της οποίας συνεργάζονταιισότιμα οι επαγγελματίες υγείας. Επομένως, οιφορείς παροχής πρωτοβάθμιας υγειονομικήςπερίθαλψης θα πρέπει να εξετάσουν σοβαράτο ζήτημα της πρώιμης εξέτασης (“scree-ning”) των ηλικιωμένων ατόμων που διατρέ-χουν κίνδυνο για πτώση και την επακόλουθηυποστήριξη και στοχευμένη παρέμβαση ανά-λογα με το πρόβλημα.

Η προστασία ενάντια στις πτώσεις μπορείνα μεγιστοποιηθεί από παρεμβάσεις που στο-χεύουν σε πολλαπλούς παράγοντες κινδύνουστους ασθενείς. Συμπερασματικά, οι ίδιοι οιηλικιωμένοι, οι ατομικοί παράγοντες κινδύνου,οι προτιμήσεις τους για τα προγράμματα πα-ρέμβασης και η ενεργή και συνεχής συμμετο-χή τους σ’ αυτά είναι ουσιώδη στοιχεία μιαςαποτελεσματικής πρόληψης των πτώσεων. Οιμελλοντικές έρευνες και επακόλουθα η κλινι-κή πρακτική θα πρέπει να εστιάσουν περισσό-τερο προς αυτήν την κατεύθυνση.

30

Ν. ΤΣΟΡΛΑΚΗΣ, Μ. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 32: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

1. Fortinsky RH, Iannuzzi-Sucich M, Baker DI, GottschalkM, King MB, Brown CJ, Tinetti ME. Fall-risk assessmentand management in clinical practice: views from healthca-re providers. Journal of American Geriatric Society, 2004;52: 1522-1526.

2. Scuffham P, Chaplin S, Legood R. Incidence and costs ofunintentional falls in older people in the United Kingdom.Journal of Epidemiology & Community Health, 2003; 57:740-744.

3. Chang JT, Morton SC, Rubenstein LZ, Mojica WA, Ma-glione M, Suttorp MJ, Roth EA, Shekelle PG. Interven-tions for the prevention of falls in older adults: systematicreview and meta-analysis of randomized clinical trials. Bri-tish Medical Journal, 2004; 328:680.

4. Gillespie LD, Gillespie WJ, Robertson MC, Lamb SE,Cumming RG, Rowe BH. Interventions for preventingfalls in elderly people. Cochrane Database of SystematicReviews, CD000340, 2003.

5. Salter AE, Khan KM, Donaldson MG, Davis JC, Bucha-nan J, Abu-Laban RB, Cook WL, Lord SR, McKay HA.Community-dwelling seniors who present to the emergen-cy department with a fall do not receive guideline care andtheir fall risk profile worsens significantly: a 6-month pro-spective study. Osteoporosis International, 2006; 17: 672-683.

6. Tinetti ME, Baker DI, King M, Gottschalk M, MurphyTE, Acampora D, Carlin BP, Leo-Summers L, Allore HG.Effect of dissemination of evidence in reducing injuriesfrom falls. New England Journal of Medicine, 2008; 359:252-261.

7. Hill K, Schwarz J, Flicker L, Carroll S. Falls among heal-thy, community-dwelling, older women: a prospective stu-dy of frequency, circumstances, consequences and predic-tion accuracy. Australian and New Zealand Journal of Pu-blic Health, 1999; 23: 41-48.

8. Speechley M, Tinetti M. Falls and injuries in frail and vi-gorous community elderly persons. Journal of AmericanGeriatric Society, 1991; 39: 46-52.

9. Haines TP, Hill K, Walsh W, Osborne R. Design-relatedbias in hospital fall risk screening tool predictive accuracyevaluations: systematic review and meta-analysis. Journalsof Gerontology: Biological Sciences and Medical Sciences,2007; 62: 664-672.

10. Oliver D. Falls risk-prediction tools for hospital inpatients.Time to put them to bed? Age & Ageing, 2008; 37:248-250.

11. Lamb SE, McCabe C, Becker C, Fried LP, Guralnik JM.The optimal sequence and selection of screening test itemsto predict fall risk in older disabled women: the Women’sHealth and Aging Study. Journals of Gerontology: Biolo-gical Sciences and Medical Sciences, 2008; 63:1082-1088.

31Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Ν. ΤΣΟΡΛΑΚΗΣ, Μ. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ

The effective prevention of falls in the elderly it is aim of primaryhealth care which attained by the early assessment and individualizedintervention

PRIMARY HEALTH CARE

1 N. Tsorlakis, M. Grigoropoulou

Falls to the people of the third age are still an important public health problem, despite increasing research inte-rest for simple or complex therapeutic interventions, particularly for population groups who are outside institu-tions and living in the community. According to some views, concerning the prevention of falls, there is a demandfor personalization, despite the limitations, including the questions that raised in regard to the role of examina-tion and evaluation of the risk for falls. Primary health care scientists, having the possibility to examine, indivi-dually for each of the elderly, the degree of risk for fall, and the risk factors, we help to better understand whichintervention is probably the best. Exploring the any options there are, on the basis of their preferences for theelection of treatment, the elderly can be affected positively, to comply with the suggestions of the general practi-tioner and to participate in a program that can meet, which will determine the outcome. Finally and above all, inprimary health care, the aged patient, who takes appropriate and targeted intervention, which is feasible and ap-propriate, and has the incentive to apply it, remains the focus for a more efficient transport of research results tothe clinical practice in the field of prevention. g

sum

mar

y

Key words (MeSH ferms): falls, elderly, screening, intervention, prevention, primary health care.

Βιβλιογραφία

Page 33: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

12. Russell MA, Hill KD, Day LM, Blackberry I, Gurrin LC,Dharmage SC. Development of the Falls Risk for OlderPeople in the Community (Frop-Com) screening tool. Age& Ageing, 2009; 38:40-46.

13. Cwikel JG, Fried AV, Biderman A, Galinsky D. Valida-tion of a fall-risk screening test, the Elderly Fall ScreeningTest (EFST), for community-dwelling elderly. DisabilityRehabilitation, 1998; 20:161-167.

14. Lord SR, Menz HB, Tiedemann A. A physiological profileapproach to falls risk assessment and prevention. PhysicalTherapy, 2003; 83:237-252.

15. Russell MA, Hill KD, Blackberry I, Day LM, DharmageSC. The reliability and predictive accuracy of the falls riskfor older people in the community assessment (FROP-Com) tool. Age & Ageing, 2008; 37:634-639.

16. Close J, Ellis M, Hooper R, Glucksman E, Jackson S,Swift C. Prevention of falls in the elderly trial (PROFET):a randomized controlled trial. Lancet, 1999; 353:93-97.

17. Spice CL, Morotti W, George S, Dent TH, Rose J, HarrisS, Gordon CJ. The Winchester falls project: a randomizedcontrolled trial of secondary prevention of falls in olderpeople. Age & Ageing, 2009; 38:33-40.

18. Clemson L, Cumming RG, Kendig H, Swann M, Heard R,Taylor, K. The effectiveness of a community-based pro-gram for reducing the incidence of falls in the elderly: a

randomized trial. Journal of American Geriatric Society,2004; 52:1487-1494.

19. Tinetti ME, McAvay GJ, Fried TR, Allore HG, Salmon,JC, Foody JM, Bianco L, Ginter S, Fraenkel L. Healthoutcome priorities among competing cardiovascular, fallinjury and medication-related symptom outcomes. Journalof American Geriatric Society, 2008; 56:1409-1416.

20. Campbell AJ, Robertson MC. Rethinking individual andcommunity fall prevention strategies: a meta-regressioncomparing single and multifactorial interventions. Age &Ageing, 2007; 36:656-662.

21. Hill KD, Moore KJ, Dorevitch MI, Day LM. Effectivenessof falls clinics: an evaluation of outcomes and client adhe-rence to recommended interventions. Journal of AmericanGeriatric Society, 2008; 56:600-608.

22. Mackintosh SF, Hill K, Dodd KJ, Goldie P, Culham E.Falls and injury prevention should be part of every strokerehabilitation plan. Clinical Rehabilitation, 2005; 19:441-451.

23. Mahoney J, Sager M, Dunham NC, Johnson J. Risk offalls after hospital discharge. Journal of American Geria-tric Society, 1994; 42:269-274.

24. World Health Organization (WHO). The world health re-port 2008: primary health care now more than ever. WHO,Geneva, 2008.

32

Ν. ΤΣΟΡΛΑΚΗΣ, Μ. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Page 34: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

33Τόμος 23 • Τεύχος 2 • Ιούλιος - Δεκέμβριος 2011

Κατηγορίες άρθρουΗ "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δέχεται για δημοσίευση πρωτό-τυπα κείμενα Επιστημόνων Υγείας, τα οποία κατατάσσονται στιςεξής κατηγορίες:

• Άρθρα σύνταξης (έως 2.000 λέξεις).• Ερευνητικά άρθρα (έως 5.000 λέξεις).• Ανασκοπήσεις (έως 5.000 λέξεις).• Ερευνητικά πρωτόκολλα (έως 2.000 λέξεις).• Κείμενα γνώμης (έως 2.000 λέξεις).• Σύντομες ερευνητικές αναφορές (έως 1.500 λέξεις).• Κείμενα ομοφωνίας (έως 2.500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1.500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1.500 λέξεις).• Γράμματα του εκδότη (έως 500 λέξεις).• Βιβλιοκρισίες (έως 500 λέξεις).

Ένα σύνολο κειμένων, που αφορούν ένα συγκεκριμένο γνωστι-κό τομέα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, μπορεί να συγκρο-τεί Αφιέρωμα. Εκτός των κειμένων που αναφέρονται στις παραπάνωκατηγορίες στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύονταικαι άρθρα της Συντακτικής Επιτροπής, καθώς και κείμενα που απο-σκοπούν στην παρουσίαση, σχολιασμό και κριτική αξιολόγηση συγ-κεκριμένων γεγονότων, άρθρων και εκδόσεων σχετικών με την Πρω-τοβάθμια Φροντίδα Υγείας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Την ευ-θύνη της συγγραφής των άρθρων αυτών ή κειμένων έχουν μόνο ταμέλη της Συντακτικής Επιτροπής ή επιστήμονες μετά από ειδική πρό-σκληση. Επίσης στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύον-ται και γράμματα που απευθύνονται στη Συντακτική Επιτροπή, ταοποία αναφέρονται σε παρατηρήσεις, κλινικές και ερευνητικές εμ-πειρίες ή σχολιάζουν τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία. Την ευ-θύνη για τη δημοσίευση των κειμένων αυτών έχει ο Διευθυντής Σύν-ταξης και η Συντακτική Επιτροπή.

Page 35: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Διαδικασία αξιολόγησηςΤα άρθρα όλον των κατηγοριών εκτός από τις βιβλιο-κρισίες γίνονται δεκτά για δημοσίευση μόνο μετά απόθετική κρίση τους από κριτές με τους οποίους συνεργά-ζεται το περιοδικό. Κάθε κείμενο που αποστέλλεταιστην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" διαβιβάζεταιστους κριτές, χωρίς να γνωστοποιούνται τα ονόματατων συγγραφέων. Τα σχόλια και οι παρατηρήσεις τωνκριτών στη συνέχεια, με την ευθύνη της ΓραμματείαςΣύνταξης του περιοδικού, επιστρέφονται στους συγγρα-φείς, προκειμένου αυτοί να προσαρμόσουν ανάλογα τοκείμενό τους πριν τη δημοσίευση. Σε περίπτωση ασυμ-φωνίας των κριτών, το κείμενο θα αξιολογείται από τηνίδια τη Συντακτική Επιτροπή. Τα ονόματα όλων τωνεπιστημόνων που διετέλεσαν κριτές θα δημοσιεύονταισε ειδική σελίδα στο τελευταίο τεύχος κάθε χρόνου.

Περιγραφές κειμένουΌλα τα υποβαλλόμενα άρθρα στην "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας", θα πρέπει ν’ ακολουθούν τις οδηγίεςπου δημοσιεύει η International Commitee of MedicalJournal Editors με τίτλο: "Unitom Requirements forManuscripts Subuitted to Biomedical Journals"(http://www.icuje.org). Από το περιοδικό "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας" έχουν υιοθετηθεί οι οδηγίες της Παγ-κόσμιας Εταιρείας Ιατρικών Εκδόσεων (World Associ-ation of Medical Editors, http://www.mame.org//pubethi-crecom.htm).

Τα κείμενα, τα οποία δέχεται η "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας", θα πρέπει να ακολουθούν τις παρα-κάτω προδιαγραφές.• Να είναι γραμμένα στην επίσημη δημοτική γλώσσα

και με το μονοτονικό σύστημα, δακτυλογραφημέναστη μια όψη της σελίδας, σε διπλό διάστημα και μελευκό περιθώριο 3 εκατοστών σε όλες τις πλευρέςτους.

• Να είναι δακτυλογραφημένα στη μια όψη της σελί-δας με διάστημα 3 εκατοστά και με γραμματοσειράTimes New Roman, μέγεθος 12 και διπλό διάστημα.

• Η πρώτη σελίδα του κειμένου πρέπει να περιλαμβά-νει: α) τον τίτλο (με πεζά γράμματα), β) τα ονόματατων συγγραφέων (με πεζά γράμματα ενώ αναγρά-φονται τα αρχικά των ονομάτων και τα πλήρη επώ-νυμα με αριθμητικούς εκθέτες οι οποίοι σε υποση-μείωση παρουσιάζουν την ιδιότητα του κάθε συγ-γραφέα), γ) το επιστημονικό κέντρο στο οποίο έγινεη εργασία, δ) 3-5 πρόσθετους όρους σχετικά με τοθέμα και οι οποίοι είναι υιοθετημένοι από το Medi-cal Subject Headings (Bethesda Md, 1966,http://nih.gr/mesh), ε) τη διεύθυνση και το τηλέφωνοενός από τους συγγραφείς, ο οποίος θα είναι υπεύ-θυνος για την αλληλογραφία με το περιοδικό.

• Σε ξεχωριστή δεύτερη σελίδα πρέπει να γράφεται ηελληνική περίληψη του κειμένου (προηγείται η έν-

δειξη ΠΕΡΙΛΗΨΗ), η οποία δε θα πρέπει να έχειέκταση μεγαλύτερη των 300 λέξεων.

• Μετά το κείμενο σε ξεχωριστή σελίδα θα πρέπει ναγράφεται η αγγλική περίληψη του κειμένου, η οποίαδε θα πρέπει να έχει έκταση μεγαλύτερη των 300λέξεων. Προηγούνται η λέξη SUMMARY, η αγγλι-κή μετάφραση του τίτλου, οι λέξεις PRIMARYHEALTH CARE... και τα ονόματα των συγγραφέ-ων χωρίς τίτλο ή ιδιότητα.

• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές, ελληνικές και ξέ-νες, στο κείμενο θα πρέπει να είναι πρόσφατες, απόαναγνωρισμένα περιοδικά ή συγγράμματα, να είναιαριθμημένες και ν’ ανταποκρίνονται στο βιβλιογρα-φικό κατάλογο, ο οποίος θα πρέπει να γράφεται σεξεχωριστή σελίδα μετά το γράψιμο της αγγλικής πε-ρίληψης. Στο βιβλιογραφικό κατάλογο οι παραπομ-πές θα πρέπει ν’ ακολουθούν τη σειρά με την οποίαπαρουσιάστηκαν στο κείμενο.Καθεμιά από αυτές θα πρέπει να περιέχει στη σει-ρά τα αρχικά των ονομάτων και τα επώνυμα τωνσυγγραφέων, τον τίτλο της εργασίας, το όνομα τουπεριοδικού σύμφωνα με το σύστημα της WHOCI-SO/R4), τον τόμο, την πρώτη και την τελευταία σελί-δα του άρθρου, καθώς και το έτος δημοσίευσης.Όταν πρόκειται για συγγράμματα ή μονογραφίες,εκτός από τους συγγραφείς, το έτος έκδοσης και τοντίτλο, πρέπει να γράφονται και ο αριθμός και ταστοιχεία έκδοσης (εκδοτικός οίκος, πόλη). (Υπό-δειγμα βιβλιογραφίας: Biziagos E, Moschandrea J,Kouroumalis ΕΑ. Prevalence of hepatitis Β and Cmarkers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-248, 1999).

• Οι πίνακες και τα σχήματα ακολουθούν το βιβλιο-γραφικό κατάλογο και θα πρέπει να παρουσιάζον-ται σε χωριστές σελίδες, να φέρουν λατινική αρίθ-μηση, η οποία θα πρέπει ν’ ανταποκρίνεται στις πα-ραπομπές του κειμένου, καθώς και τις απαραίτητεςεπεξηγήσεις.

• Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώνουν της συγκριν-σή ενδιαφέροντος (conflist of interest) εφ’ όσον υυ-πάρχει στο τέλος του υποβαλλόμενου άρθρου(http://www.mame.org).

• Όλα τα κείμενα θα πρέπει να υποβάλλονται ηλεκτρο-νική μορφή, και θα υποβάλλονται στις διευθύνσεις[email protected] ή [email protected]

Οι συγγραφείς θα πρέπει να δεσμεύονται στην επι-στολή τους ότι η εργασία δεν έχει υποβληθεί ή δεν έχειδημοσιευθεί εν όλω ή εν μέρει σε άλλο περιοδικό, ότιόλοι οι συγγραφείς είναι σύμφωνοι με την αποστολή τηςκαι σε περίπτωση αποδοχής της για δημοσίευση, τασυγγραφικά δικαιώματα εκχωρούνται στο περιοδικό. ΗΣυντακτική Επιτροπή διατηρεί το δικαίωμα αποσύρσε-ως μιας εργασίας εφόσον αυτή έχει σταλεί και σ' άλλοπεριοδικό. g

34

ΟΔΗΓΙΕΣ THΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας