Ο Ρόλος της Γνώσης και της Εμπιστοσύνης στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις

• Το παρόν αποτελεί μια σύντομη παρουσίαση του άρθρου των Π.Ε. Πετράκης, (Καθηγητής ΕΚΠΑ) και Π.Χ. Κωστής, (Υποψήφιος Διδάκτορ ΕΚΠΑ) με τίτλο «The Role of Knowledge and Trust in SMEs».

• Το άρθρο στην αναλυτική του μορφή είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο του επιστημονικού περιοδικού «Journal of the Knowledge Economy», στο οποίο και δημοσιεύθηκε (10/2012).

Ο σκοπός του άρθρου

• Σκοπός του άρθρου είναι να αποσαφηνιστεί ο τρόπος μέσω του οποίου ο αριθμός των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ) επηρεάζεται μέσω της γνώσης και της διαπροσωπικής εμπιστοσύνης.

• Στόχος είναι να συνεισφέρουμε στη συζήτηση σχετικά με τις επιδράσεις της γνώσης και της εμπιστοσύνης στις ΜΜΕ και στην επιχειρηματικότητα γενικότερα, πραγματοποιώντας μάλιστα και ελέγχους ενδογένειας μεταξύ των μεταβλητών που χρησιμοποιούνται.

Ορισμός των ΜΜΕ

• Η δραστηριότητα των ΜΜΕ θεωρείται ένας από σημαντικότερους παράγοντες που οδηγούν στην οικονομική ανάπτυξη.

• Ως ΜΜΕ ορίζονται οι επιχειρήσεις που πληρούν τα παρακάτω κριτήρια (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2003):▫ έχουν ένα εργατικό δυναμικό μέχρι 249 άτομα, και▫ έχουν τζίρο μέχρι €50 εκατομμύρια, ή ▫ έχουν προϋπολογισμό μέχρι €43 εκατομμύρια, αλλά όχι

απαραίτητα και τα δύο.

Ο ρόλος της γνώσης στις ΜΜΕ• Ο ρόλος της γνώσης και η διαχείριση αυτής

προέρχεται από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού.

• Η γνώση ορίζεται ως μια ανθρώπινη δραστηριότητα -μια διαδικασία σκέψης- που δημιουργείται στο παρόν.

• Ο έλεγχος της εσωτερικής γνώσης, αποτελεί για τις επιχειρήσεις ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο για την «ενδογενή» τους ανάπτυξη.

• Έτσι, ο αριθμός των ΜΜΕ φαίνεται να εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό στο επίπεδο εκπαίδευσης και γνώσης των εργαζομένων τους και στο επίπεδο γνώσης των επιχειρηματιών (Smith και Temple 2007).

Ο Porter (2002) καθόρισε τρία επίπεδα στην οικονομική ανάπτυξη των επιχειρήσεων:▫ Factor-driven stage: στο στάδιο αυτό παρατηρείται χαμηλό

κόστος στην παραγωγή εμπορευμάτων και προϊόντων παραγωγής αξίας. Προκειμένου το εργατικό δυναμικό να μεταβεί στο επόμενο στάδιο, θα πρέπει να εκπαιδευτεί ώστε να αυξήσει την παραγωγική του ικανότητα και να είναι σε θέση να υιοθετήσει το επακόλουθο στάδιο τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας.

▫ Efficiency-driven stage: στο στάδιο αυτό το εργατικό δυναμικό παίζει ιδιαίτερα κρίσιμο ρόλο κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

▫ Innovation-driven stage: η γνώση αποτελεί την κρίσιμη μεταβλητή. Πλέον η συγκέντρωση μετατοπίζεται από τις επιχειρήσεις στους εργαζομένους για τη σύλληψη της νέας γνώσης.

Κατά τη μετακίνηση από το πρώτο στο τρίτο στάδιο ο ρόλος της γνώσης γίνεται όλο και πιο σημαντικός στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων.

Ο ρόλος της γνώσης στις ΜΜΕ

• Οι επιχειρήσεις διακρατούν έναν εσωτερικό πλούτο γνώσης, που είναι εγκατεστημένος μέσω των εργατικών πρακτικών, των διαχειριστικών συστημάτων και των ανθρωπίνων πόρων.

• Εάν οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν κατάλληλα τη γνώση, κερδίζουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ώστε να είναι περισσότερο βιώσιμες και καινοτόμες.

• Η δοκιμασία για τις επιχειρήσεις είναι τα έχουν τη δυνατότητα να συλλαμβάνουν αυτή τη γνώση και να την πολλαπλασιάζουν μέσω της λειτουργίας τους.

Ο ρόλος της γνώσης στις ΜΜΕ

Ο ρόλος της γνώσης στις ΜΜΕ

• Κατά την τελευταία δεκαετία, λόγω του μικρού τους μεγέθους και των περιορισμένων τους πόρων, οι ΜΜΕ έπρεπε να χρησιμοποιήσουν τη γνώση ως ένα εσωτερικό εργαλείο για τη μεγέθυνση του ανταγωνιστικού τους πλεονεκτήματος (Desouza and Awazu, 2006) προκειμένου να απαντήσουν στην ταχεία επέκταση των αγορών (Teece, 2003).

• Μια αδυναμία των ΜΜΕ είναι ότι είναι καθοδηγούμενες από τους επιχειρηματίες (entrepreneur-driven), και οι περισσότεροι από αυτούς έχουν χαμηλές ικανότητες διαχείρισης της γνώσης.

Η σημαντικότητα της εμπιστοσύνης• Η εμπιστοσύνη είναι σημαντική σε όλους τους τύπους

συναλλαγών μεταξύ των οικονομιών και σε όλα τα στάδια ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας.

• Η ύπαρξη εμπιστοσύνης πιστεύεται ότι αυξάνει την οικονομική επίδοση των συναλλαγών μεταξύ ιδιωτών (Arrow, 1974), οργανισμών (Sako, 1992, 1998) βιομηχανικών περιοχών (Pyke et al., 1992) και κοινωνιών (Fukuyama, 1995).

• Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των μερών που παίρνουν μέρος σε δραστηριότητες μέσα σε ένα δίκτυο μπορεί να αποτελεί μια ένδειξη αποτυχίας της βιωσιμότητας των αποτελεσμάτων ενός δικτύου (Luhmann 1979; Smith et al. 1995).

• Από τη μια μεριά η εμπιστοσύνη παίζει έναν εξέχοντα ρόλο στη δημιουργία και στην ανάπτυξη των δικτύων ΜΜΕ, ενώ από την άλλη μεριά τα δίκτυα των ΜΜΕ είναι σε θέση να βοηθήσουν τα μέλη τους με τη δημιουργία εμπιστοσύνης.

• Η εμπιστοσύνη μεταξύ των επιχειρηματιών και όσων συναλλάσσονται μαζί τους είναι σημαντική για τις ΜΜΕ όταν λαμβάνουν χρηματοδότηση, τεχνολογία, ανθρώπινο κεφάλαιο και άλλους πόρους.

Η σημαντικότητα της διαπροσωπικής εμπιστοσύνης

• Η διαπροσωπική εμπιστοσύνη είναι ο μηχανισμός ο οποίος 1) μειώνει την περιπλοκότητα στις σχέσεις μεταξύ των συναλλασσομένων μερών, 2) προσφέρει την απαραίτητη ευελιξία (Fukuyama, 1995) και 3) μειώνει τα κόστη συναλλαγών (Luhmann, 2000).

• Χωρίς διαπροσωπική εμπιστοσύνη μεταξύ πωλητών και αγοραστών, οι οικονομίες δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά (Sen, 2009).

• Θεωρείται ως η άποψη ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σε μια κοινωνία μπορούν να είναι έμπιστοι όσον αφορά στο γεγονός ότι γενικά αποδέχονται και συμφωνούν στο να ακολουθούν ήδη αποδεκτούς κανόνες και τάσεις στις συναλλαγές και τις υποχρεώσεις τους.

• Είναι η απαραίτητη βάση για μια επιτυχημένη συνεργασία μεταξύ την ανάπτυξης των ΜΜΕ και των ερευνητικών κέντρων που δημιουργούν καινοτομίες, διότι αυτή η συνεργασία χαρακτηρίζεται από υψηλή ασυμμετρία πληροφόρησης και αβεβαιότητα.

Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν

• Χρησιμοποιούμε δεδομένα για 39 χώρες οι οποίες αντικατοπτρίζουν -στο σύνολό τους- το 72,72% του παγκοσμίου ΑΕΠ (το έτος 2007).

• Η μεταβλητή ΜΜΕ, η οποία είναι η εξαρτημένη μεταβλητή, αποτελεί μια μέτρηση της συμμετοχής των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στην οικονομία, η οποία ορίζεται ως ο αριθμός των επιχειρήσεων αυτών ανά 1000 κατοίκους για τη χρονική περίοδο 1999-2006 (IFC).

• Οι ΜΜΕ ορίζονται ως οι επιχειρήσεις με εργατικό δυναμικό από 1 έως 249 εργαζομένους. Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις απασχολούν 0 έως 9 εργαζομένους, οι μικρές 10 έως 49 εργαζομένους και οι μεσαίες 50 έως 249 εργαζομένους.

• Ο αριθμός των ΜΜΕ ανά 1000 κατοίκους αποτελεί μια σαφή ένδειξη του επιπέδου ανάπτυξής τους δεδομένου του πληθυσμού των κοινωνιών.

• Τα δεδομένα για τη γνώση αφορούν το έτος 2007 και καλύπτουν τα τρία επίπεδα που χρησιμοποιεί το WEF για να σχηματίσει την έννοια της γνώσης στην Παγκόσμια Επετηρίδα για την Ανταγωνιστικότητα.

• Το επίπεδο «υγεία και πρωτοβάθμια εκπαίδευση», εκτός από την υγεία λαμβάνει υπόψη και την ποσότητα και την ποιότητα της βασικής εκπαίδευσης που λαμβάνει ο πληθυσμός. Το επίπεδο αυτό είναι το «κλειδί» για τις οικονομίες που βρίσκονται στο factor-driven στάδιο.

• Το επίπεδο «υψηλότερη εκπαίδευση και κατάρτιση» («κλειδί» για τις οικονομίες που βρίσκονται στο efficiency-driven στάδιο) μετρά τη συμμετοχή στη δευτεροβάθμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά και την ποιότητα της εκπαίδευσης όπως μετράται από τον επιχειρηματική κοινότητα. Επίσης λαμβάνεται υπόψη και ο βαθμός κατάρτισης λόγω της μεγάλης σημασίας της εθελοντικής και συνεχούς εκπαίδευσης στην εργασία.

• Τέλος, το επίπεδο “business sophistication” αναφέρεται στην ποιότητα των επιχειρηματικών δικτύων μιας χώρας καθώς και στο επίπεδο των ατομικών δραστηριοτήτων και στρατηγικών, το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εσωτερική γνώση. Πρόκειται για το «κλειδί» για τις οικονομίες που βρίσκονται στο innovation-driven στάδιο.

Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν

• Οι τιμές για τις μεταβλητές διαπροσωπικής εμπιστοσύνης αφορούν στην περίοδο 2005-2008 και προέρχονται από τη Values Survey Databank.

• Πρόκειται για τις μεταβλητές: Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να εμπιστευτούν, εμπιστοσύνη στην οικογένεια, εμπιστοσύνη σε ανθρώπους που γνωρίζεις προσωπικά, εμπιστοσύνη σε ανθρώπους άλλης εθνικότητας.

• Αναλύουμε μόνο τη διαπροσωπική εμπιστοσύνη, καθώς επικεντρωνόμαστε στα ατομικά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν τις αναπτυξιακές διαδικασίες για τις ΜΜΕ (διαπροσωπική εμπιστοσύνη και ατομικό επίπεδο γνώσης).

• Δε μας αφορούν εξωτερικές συνθήκες επειδή αυτές διαμορφώνονται, για παράδειγμα, από τους θεσμούς που επικρατούν σε μια οικονομία. Για το λόγο αυτό εξαιρούμε τη θεσμική εμπιστοσύνη από την ανάλυση.

Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν

Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν

• Δεν επιχειρούμε να αποτυπώσουμε την επίδοση των μεταβλητών σε ένα συγκεκριμένο έτος, αλλά την απόδοσή τους σε μια συνολική περίοδο.

• Οι μεταβλητές της γνώσης και της εμπιστοσύνης παρουσιάζουν μεγάλη αντίσταση στην αλλαγή και στον επαναπροσδιορισμό τους.

• Μειώσαμε το δείγμα μας σε μια προσπάθεια να βρούμε κοινά δεδομένα μεταξύ των διαφόρων χωρών για τις μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν. Η μείωση του δείγματος είναι αποτέλεσμα μη ύπαρξης δεδομένων για πολλές χώρες σχετικά με τις ΜΜΕ.

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε

Το βασικό μοντέλο που εξετάζεται είναι το ακόλουθο:

SMEi = β0 + β1* KNOWLEDGEi + β2* TRUSTi + εi

όπου η εξαρτημένη μεταβλητή (SME) είναι ο αριθμός των ΜΜΕ ανά 1000 κατοίκους, και οι ανεξάρτητες μεταβλητές KNOWLEDGE και TRUST αναπαριστούν το επίπεδο επιχειρηματικής γνώσης των κοινωνιών και την διαπροσωπική εμπιστοσύνη, αντίστοιχα. Οι δείκτες I αφορούν στις χώρες που χρησιμοποιήθηκαν.

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε• Εφαρμόζουμε την Principal Component Analysis (PCA) στο

γκρουπ των μεταβλητών που εκφράζουν την TRUST και την KNOWLEDGE.

• PCA είναι μια μεθοδολογία εξαγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται για να σχηματίσει ασυσχέτιστους γραμμικούς συνδυασμούς των παρατηρούμενων μεταβλητών, η οποία χρησιμοποιείται για να προκύψουν η αρχική λύση (initial factor solution), όταν ένας πίνακας συσχετίσεων είναι μοναδιαίος.

• Το πρώτο principal component (PC) έχει τη μεγαλύτερη διακύμανση. Προοδευτικά τα components εξηγούν μικρότερα ποσοστά της διακύμανσης και είναι όλα ασυσχέτιστα μεταξύ τους.

• Οι επιδράσεις αυτών των PCs στις ΜΜΕ εξετάζεται μέσω μιας γραμμικής παλινδρόμησης μέσω της μεθόδου ελαχίστων τετραγώνων (OLS), όπως στο μοντέλο που παρουσιάστηκε παραπάνω. Στην πρώτη γραμμική παλινδρόμηση, χρησιμοποιούμε τα principal components με τις μεγαλύτερες διακυμάνσεις (initial eigenvalues>1).

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε

Έλεγχος Ενδογένειας

• Για τον έλεγχο της ενδογένειας μεταξύ των μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν, χρησιμοποιήθηκε μια μορφή του Hausman test (Hausman, 1978) όπως αυτή προτάθηκε από τους Davidson and MacKinnon (1989, 1993), η οποία κάνει έναν έλεγχο t-statistic για την ενδογένεια τρέχοντας μια επιπρόσθετη παλινδρόμηση.

• Η μηδενική υπόθεση είναι ότι το μοντέλο αποδίδει συνεπείς εκτιμήσεις, και οι αξία των p-value δείχνει ότι υπάρχει πιθανότητα ο στατιστικός έλεγχος να είναι μηδέν, κάτι το οποίο υποδεικνύει την αποδοχή της μηδενικής υπόθεσης.

• Σε αυτό το τεστ, χρησιμοποιούμε ένα σετ από τεχνητές μεταβλητές οι οποίες είναι ασυσχέτιστες με την «ύποπτη» μεταβλητή αλλά όχι με τα κατάλοιπα της παλινδρόμησης που έχει τη SME ως εξαρτημένη μεταβλητή.

• Μόνο εάν δεν υπάρχει ενδογένεια οι εκτιμήσεις που λαμβάνουμε από τις εκτιμήσεις της μεθόδου ελαχίστων τετραγώνων θα είναι συνεπείς και αμερόληπτες.

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε• Εάν αποδεχθεί η ύπαρξη ενδογένειας μεταξύ των

μεταβλητών που χρησιμοποιούνται, το διαρθρωτικό σύστημα των δύο εξισώσεων που έχουν το πρόβλημα της ενδογένειας θα εκτιμηθεί μέσω της μεθόδου δύο σταδίων (two-stages least squares - 2SLS).

• Σε αυτή τη μεθοδολογία, ως εξωγενής μεταβλητές θα χρησιμοποιηθούν οι μεταβλητές οι οποίες φαίνεται να μην έχουν άμεση σχέση αιτιότητας με τις ενδογενείς μεταβλητές, και των οποίων ο διαταρακτικός όρος συσχετίζεται με αυτόν της προβληματικής μεταβλητής που δημιουργεί το πρόβλημα.

• Στο πρώτο στάδιο, νέες εξαρτημένες ή ενδογενείς μεταβλητές δημιουργούνται προκειμένου να αντικαταστήσουν τις κανονικές μεταβλητές του βασικού μοντέλου, μέσω της χρήσης επιλεγμένων τεχνητών μεταβλητών οι οποίες αντικαθιστούν τις προβληματικές μεταβλητές ώστε να μην παραβιάζουν τις βασικές υποθέσεις της OLS.

• Στο δεύτερο στάδιο, η παλινδρόμηση μετατρέπεται στη μορφή της OLS, αλλά με τις νέες δημιουργημένες μεταβλητές.

Τα εμπειρικά αποτελέσματα

Τα εμπειρικά αποτελέσματαΣυσχέτιση μεταξύ SME και KNOWLEDGE

Συσχέτιση μεταξύ SME και TRUST

Τα εμπειρικά αποτελέσματα

Συζήτηση σχετικά με τα αποτελέσματα Μια αύξηση των KNOWLEDGE ή TRUST θα επηρέαζε θετικά τη SME,

καθώς παρουσιάζουν θετικές και στατιστικά σημαντικές εκτιμήσεις.

Με βάση την παλινδρόμηση της μεταβλητής εμπιστοσύνη στο γείτονα πάνω στην TRUST, εκτιμάται ότι έχει partial F-statistic της τάξης του 15.01, partial R2 της τάξης του 30,02% και έχει μια ισχυρή συσχέτιση με την TRUST αλλά όχι με τη SME.

Επιπρόσθετα, με βάση την παλινδρόμηση της μεταβλητής εμπιστοσύνη στο γείτονα πάνω στη SME, εκτιμάται ότι έχει partial F-statistic της τάξης του 0,41 και partial R2 της τάξης του 1.27%.

Έτσι λοιπόν, η μεταβλητή εμπιστοσύνη στο γείτονα μπορεί να θεωρηθεί εξωγενής ως προς τη μεταβλητή SME.

Με τον ίδιο τρόπο, η μεταβλητή που εκφράζει το συνολικό κίνδυνο των οικονομιών (composite risk) μπορεί να θεωρηθεί ως εξωγενής ως προς τη μεταβλητή SME όταν εξετάζεται η ύπαρξη ενδογένειας με τη μεταβλητή KNOWLEDGE.

Συζήτηση σχετικά με τα αποτελέσματα

• Τα αποτελέσματα σχετικά τα τεστ εξωγένειας (0,05 και 0,26) υποδεικνύουν ότι τα αποτελέσματα της παλινδρόμησης 1 επηρεάζονται από την ενδογενή σχέση μεταξύ της μεταβλητής SME και της TRUST, αλλά όχι της KNOWLEDGE.

• Έτσι λοιπόν, οι εκτιμήσεις του βασικού μοντέλου είναι μεροληπτικές και μη συνεπείς.

• Οι εκτιμήσεις που προκύπτουν από τη 2SLS μέθοδο είναι συνεπείς με την ενδογένεια και παρουσιάζουν τους πραγματικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τη μεταβλητή SME (Παλινδρόμηση 4).

• Μετά την εκτίμηση συμπεραίνουμε ότι η KNOWLEDGE επηρεάζει τη SME. Αντίθετα, η TRUST δε φαίνεται να επηρεάζει τη SME, αλλά η σχέση αυτή υπάρχει με την αντίθετη κατεύθυνση καθώς η SME φαίνεται να επηρεάζει τα επίπεδα της TRUST.

Συμπεράσματα

• Μέσω της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε προκύπτει ότι η διαπροσωπική εμπιστοσύνη και η γνώση επηρεάζουν θετικά τον αριθμό των ΜΜΕ.

• Ωστόσο, στην παραπάνω σχέση προκύπτει ένα πρόβλημα ενδογένειας μεταξύ των μεταβλητών της εμπιστοσύνης και των ΜΜΕ, οπότε μπορεί να υπάρχει και η αντίθετη σχέση.

• Κατά την επίλυση αυτού του προβλήματος συμπεραίνουμε δύο σημαντικές θετικές επιδράσεις: αυτή της γνώσης πάνω στον αριθμό των ΜΜΕ και αυτή του αριθμού των ΜΜΕ πάνω στη διαπροσωπική εμπιστοσύνη.

• Όπως τονίζουν και οι Rus και Iglic (2005), η διαπροσωπική εμπιστοσύνη φαίνεται να επηρεάζει με αντίθετο τρόπο τον αριθμό των ΜΜΕ, καθώς μειώνει την πιθανότητα προσέγγισης νέων επιχειρηματικών εταίρων και ευκαιριών και έχει μια αρνητική επίδραση στην απόδοση.

Συμπεράσματα

• Οι προτάσεις πολιτικής που προκύπτουν από το παρόν άρθρο είναι σαφείς: η αύξηση του επιπέδου γνώσης των κοινωνιών, αυξάνει τον αριθμό των ΜΜΕ.

• Στην πραγματικότητα, η δημιουργία γνώσης είναι ο παράγοντας «κλειδί» για την ανάπτυξη των ΜΜΕ.

• Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε μέτρα τα οποία αυξάνουν το επίπεδο γνώσης, θα μειώσουν τα κόστη στις συναλλαγές και θα δημιουργήσουν νέα δίκτυα ΜΜΕ.

• Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ΜΜΕ, τόσο ισχυρότερη είναι η διαπροσωπική εμπιστοσύνη, και άρα οι δεσμοί μεταξύ των επιχειρηματιών.

• Ισχυρότερη εμπιστοσύνη μπορεί να έχει θετική επίδραση στα κόστη συναλλαγών και στη δημιουργία επιπρόσθετων θετικών επιδράσεων από τα δίκτυα.