ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Ύπνε μου κι έπαρέ μου το

Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, έλα πάρε και τούτο, μικρό μικρό μου τώπαρε μεγάλο φέρε μού το.

Εισαγωγή• Στα κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας κάναμε το

νανούρισμα « ύπνε μου κι έπαρέ το». Η ομάδα μας ανέλαβε να ασχοληθεί με το θέμα του ύπνου. Χωριστήκαμε σε μικρότερες ομάδες και αναλάβαμε από μια ενότητα του θέματός. Κάποια παιδιά βρήκαν πληροφορίες για τον ύπνο ως θεότητα στην ελληνική μυθολογία. Κάποια άλλα βρήκαν πληροφορίες για τον ύπνο ως φυσική κατάσταση. Τέλος, κάποια άλλα αναζήτησαν διάφορα νανουρίσματα στα δημοτικά τραγούδια και στη λογοτεχνία γενικότερα (κυρίως μελοποιημένα νανουρίσματα).

• Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας.

Ο ύπνος στη μυθολογία• Ο Ύπνος στην ελληνική μυθολογία ήταν θεός ή

δαίμονας, γιος του Ερέβους και της Νύχτας.• Αδερφός του Θανάτου, του Μόρου, του Κήρου

και του Ονείρου.• Κατά τον Όμηρο πατρίδα του ήταν η Λήμνος,

«το Νησί των Ονείρων»• Σύμφωνα με τον Ησίοδο στη Θεογονία, ο

Ύπνος και ο δίδυμος αδελφός του, ο Θάνατος, ήταν «δεινοί Θεοί» που κατοικούσαν στον Τάρταρο

Ο ύπνος στη μυθολογία• Στην αρχαία τέχνη, ο Ύπνος

απεικονίζεται ως γυμνός νέος, μερικές φορές έχει γενειάδα και φτερά στο κεφάλι,

• Άλλες φορές απεικονίζεται ως κοιμώμενος άνδρας πάνω σε κρεβάτι από πούπουλα με μαύρες κουρτίνες γύρω, ενώ ο Μορφέας αποτρέπει τυχόν θορύβους που θα μπορούσαν να τον ξυπνήσουν.

Ο ύπνος στη μυθολογία• Στη Σπάρτη ο ύπνος απεικονίζεται

πάντα δίπλα στον Θάνατο.• Τον φαντάζονταν νέο, ωραίο, με

φτερά στους ώμους, να αποκοιμίζει τους κουρασμένους και να τους ραντίζει με ένα κλαδί μουσκεμένο από τη δροσιά της λήθης ή να τους ποτίζει από ένα κέρας υπνωτικούς χυμούς ή απλά να κουνά τα φτερά του.

Ο ύπνος στη μυθολογία• Μπορούσε να κοιμίσει όλους τους θεούς και τους

ανθρώπους.

• Ο Ομηρος αναφέρει: «Ύπνος άναξ πάντων τε θεών πάντων τ’ ανθρώπων" ( Ιλιάδα, Ξ 224-291)

• Κοίμισε ακόμα και τον Δία, όταν του το ζήτησε η Ήρα, η οποία του έταξε για γυναίκα την Πασιθέη, μια από τις χάριτες, θεά της ξεκούρασης και της χαλάρωσης.

Ο ύπνος στη μυθολογία• Με την Πασιθέη είχαν χίλια

παιδιά, τους Όνειρους- θεούς των ονείρων.

• Τα πιο γνωστά παιδιά του είναι: α) ο Μορφέας: έπαιρνε

διάφορες ανθρώπινες μορφές με τις οποίες εμφανιζόταν στα όνειρα των ανθρώπων. Μετέφερε μηνύματα των θεών στους ανθρώπους.

Ο ύπνος στη μυθολογία• β) ο Φοβήτωρ: έδινε τρομακτική μορφή στα

όνειρα (εφιάλτες) γ) ο Φάντασος: έφερνε τα όνειρα δυσνόητα,

χωρίς λογική. Είναι η προσωποποίηση της φαντασίας.

δ) ο Ίκελος: βοηθούσε ώστε τα όνειρα να γίνουν ρεαλιστικά και κατανοητά στους ανθρώπους.

Ο ύπνος στη βιολογία• Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική κατάσταση για τα ζώα που

διαθέτουν κεντρικό νευρικό σύστημα και κατά την οποία μειώνεται η αντίληψη, η κινητική ικανότητα και περιορίζεται η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

• Κατά τη διάρκεια του ύπνου το σώμα φαίνεται να υπολειτουργεί. Τα άτομα που δεν κοιμούνται τόσο ώστε να ξεκουραστεί ο οργανισμός, συχνά αντιμετωπίζουν την επόμενη μέρα νύστα και αδιαθεσία π.χ. για την δουλειά, σχολείο κ.α.

• Ο ύπνος είναι αναγκαία διαδικασία καθώς αν κάποιος δεν κοιμηθεί για πολλές ημέρες εμφανίζει εκτός από κούραση, συμπτώματα, όπως να ονειρεύεται (να έχει ψευδαισθήσεις) καθώς είναι ξύπνιος, εγκεφαλική δυσλειτουργία και επιπλοκές που οδηγούν ακόμη και στον θάνατο.

Ο ύπνος στη βιολογία Ο ύπνος είναι απαραίτητος :• για να ξεκουραστεί το σώμα από την κούραση της ημέρας. • για να ξεκουραστεί ο εγκέφαλος, αφού του

δίνεται η ευκαιρία να επεξεργαστεί όλες τις πληροφορίες που πήρε κατά την διάρκεια της ημέρας, να φυλάξει στη μνήμη τις χρήσιμες και να "πετάξει" τις άχρηστες.

• για την αναπλήρωση ενέργειας που χάθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας

Ο ύπνος στη βιολογίαΟ ύπνος διακρίνεται σε δύο ποιοτικά διαφορετικές καταστάσεις:• τον ύπνο χωρίς ταχείες κινήσεις των

οφθαλμών (non-rapid eye movement sleep, NREM sleep)

• και τον ύπνο με ταχείες κινήσεις των οφθαλμών (rapid eye movement sleep, REM sleep), ύπνο στη διάρκεια του οποίου ονειρευόμαστε.

Ο ύπνος στη βιολογία• Ο NREM ύπνος χωρίζεται σε τέσσερα στάδια:• Στάδιο 1

Το στάδιο αυτό εμφανίζεται στην αρχή του ύπνου. Ο εγκέφαλος δίνει εντολή στους μυς να χαλαρώσουν, στην καρδία να χτυπά με λίγο χαμηλότερο ρυθμό και η θερμοκρασία του σώματος πέφτει λίγο.

• Στάδιο 2Λίγο μετά το στάδιο 1 μπαίνουμε σε μια φάση ελαφρύ ύπνου απ' όπου μπορούμε εύκολα να ξυπνήσουμε.

Ο ύπνος στη βιολογία• Στάδιο 3

Σ‘ αυτό το στάδιο βρισκόμαστε σε πιο βαθύ ύπνο. Ο εγκέφαλος στέλνει μήνυμα για να χαμηλώσει η πίεση του αίματος . Το σώμα

δεν είναι πια ευαίσθητο στην θερμοκρασία του αέρα και είναι πολύ πιο δύσκολο να ξυπνήσουμε σ' αυτό το στάδιο.

• Στάδιο 4Στο στάδιο αυτό βρισκόμαστε στον πιο βαθύ δυνατό ύπνο. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να ξυπνήσει κανείς σ‘ αυτό το στάδιο, κι αν τα καταφέρει τελικά, θα βρίσκεται σε σύγχυση για λίγα λεπτά. Είναι σ’ αυτό το στάδιο (και στο προηγούμενο) που κάποια άτομα αρχίζουν να υπνοβατούν ή να μιλούν στον ύπνο τους.

Ο ύπνος στη βιολογία• REM (Rapid Eye Movement):

Η φάση των γρήγορων κινήσεων των ματιών και των ονείρων. Παρόλο που όλοι οι μυς του σώματος έχουν

πάρει την εντολή να χαλαρώσουν, τα μάτια σ‘ αυτό το στάδιο κινούνται πολύ γρήγορα, μπρος-πίσω, ενόσω είναι κλειστά. Η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα και η αναπνοή δεν είναι πάντα ρυθμική.

Ο ύπνος στη βιολογία

• Ο NREM και ο REM ύπνος εναλλάσσονται κυκλικά κατά τη διάρκεια της νύχτας, αρχίζοντας με NREM ύπνο ο οποίος διαρκεί

περίπου 80 λεπτά και ακολουθείται από περίπου 10 λεπτά REM ύπνου. Αυτός ο κύκλος ύπνου, συνολικής διάρκειας 90 λεπτών, επαναλαμβάνεται τρεις έως έξι φορές κάθε νύχτα.

Ο ύπνος στη βιολογία• Ο συνολικός χρόνος ύπνου μειώνεται

με την ηλικία. Οι μέσες ημερήσιες τιμές είναι οι εξής:

• νεογέννητα 16 έως 18 ώρες· • μικρά παιδιά 10 ώρες· • έφηβοι 8 ώρες· • ενήλικες 7,5 ώρες, με τάση μείωσης στα

ηλικιωμένα άτομα.

Ο ύπνος στη λογοτεχνίαδημοτικά τραγούδια-νανουρίσματα

Ύπνε, που παίρνεις τα μωρά, έλα πάρε και τούτομικρό μικρό σου το ‘δωσα, μεγάλο φέρε μου το.Μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ίσιο σαν κυπαρίσσικι οι κλώνοι του ν’ απλώνουνε σ’ ανατολή και δύση.νάνι, νάνι, νάνι, νάνι κι όπου το πονεί να γιάνει

Έλα αηδονάκι μου κι εσύ στην κούνια να καθίσειςμε τη γλυκιά σου τη λαλιά να μου το νανουρίσεις.

Νάνι και το νανουρίζω, τρία κάστρα του χαρίζωτο Μισίρι και την Πόλη τη Μικρά Ασία όλη.

Έλα, ύπνε, ύπνωσέ το και γλυκά σεργιάνισέ το.Μικράς Ασίας

Ο ύπνος στη λογοτεχνίαδημοτικά τραγούδια-νανουρίσματα

ΘάσουΈλα, ύπνο, έλα γεια του, Παναγιά κάτσε κοντά τουο ύπνος θρέφει τα μωρά κι ο ήλιος τα λιοντάριακι ιγώ το μωρό μου το θρέφω μι τα χάδια.Έλα ύπνο, έλα γεια του, Παναγιά κάτσε κοντά του.Νάνι, νάνι δεν κοιμάτι, τη μανούλα του θυμάτινάνι, νάνι του λέγανε κάστανα το φ(ι)λέαυνι.Νάνι, νάνι, νάνι του, ένα το ‘χει η μάνα του.Έλα, ύπνο, και πάρε του κι Χριστέ μ’ ‘ποκοίμησέ το.Νάνι, νάνι δεν κοιμάτι, τη μανούλα του θυμάτι.

Ο ύπνος στη λογοτεχνίαδημοτικά τραγούδια-νανουρίσματα

Φωτεινό Τρικάλων

Κοιμήσου, άστρο μ,’ κοιμήσου, αυγή, κοιμήσου, νιο φιγγάρι.Κοιμήσου που θα σ’ αγαπάει ο νιος που θα σι πάρει.νάνι το κορίτσι μου να κάνεικοιμήσου που σου παρήγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου,στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα διαμαντικά σου.οοο, νάνι το παιδί μου να κάνειΚοιμήσου που σου παρήγγειλα το πάπλωμα στην Πόληκαι σου το τελειώνανε σαράντα δυο μαστόροι. νάνι, το παιδί μου να κάνειΚοιμήσου μες στην κούνια σου, μες στ’ άσπρα τα πανιά σουκαι Παναγιά η Δέσποινα θα είναι συντροφιά σου.οοο, νάνι το παιδί μου να κάνει

Ο ύπνος στη λογοτεχνίανανουρίσματα

Νάνι του Ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ' αγγόνι.Νάνι του κήπου η πασχαλιά, του Μάη το χελιδόνι.

Κοιμήσου φως της χαραυγής κι άστρο χρυσό τ' Απρίληκι η Παναγιά στον ύπνο σου χαμογελά στα χείλη.

Κάμε τον ύπνο σύννεφο και τ' όνειρό σου πάχνηκι ένα πουλί τ' αυγερινού να σ' ανταμώσει ψάχνει.

Νάνι του Ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ' αγγόνι.Νάνι του κήπου η πασχαλιά, του Μάη το χελιδόνι.

Νίκος Γκάτσος / Μάνος Χατζηδάκις

Ο ύπνος στη λογοτεχνίανανουρίσματα

Κοιμήσου, αγγελούδι μου, παιδί μου, νάνι νάνινα μεγαλώσεις γρήγορα σαν τ’ αψηλό πλατάνι,να γίνεις άντρας στο κορμί και στο μυαλό,για να ‘σαι πάντα μες στο δρόμο τον καλό.Κοιμήσου, αγγελούδι μου, γλυκά με το τραγούδι μου.Κοιμήσου, περιστέρι μου, να γίνεις σαν ατσάλι,να γίνει κι η καρδούλα σου σαν του Χριστού μεγάλη,για να μην πεις μες στη ζωή σου «δεν μπορώ»κι αν πρέπει ακόμα να σηκώσεις και σταυρό.Κοιμήσου, αγγελούδι μου, γλυκά με το τραγούδι μου.

Κώστας Βίρβος / Μ. Θεοδωράκης - Νίκος Κηπουργός

Ο ύπνος στη λογοτεχνίανανουρίσματα

Νανούρισμα Θα κεντήσω πάνω στου αλόγου σου τη σέλλα

με διαμαντόπετρες σωρότου φεγγαριού το πήγαιν' έλαστο πελαγίσιο το νερό

Αγόρι μου,αγόρι μου,αγόρι μου να σε χαρώ

Θα κεντήσω στ' ασημοπίστολά σου πλάιτης χελιδόνας το φτερόκι έναν σταυρό να σε φιλάειτις νύχτες που σε καρτερώ

Θα κεντήσω πάνω στο δίκοπό σου λάζοτο βλέμμα σου το καθαρόαυτό το βλέμμα το γαλάζιοπου δε χορταίνω να θωρώ

Μ. Λοΐζος / Λ. Παπαδόπουλος

Πηγές:

• Ιλιάδα, Ομήρου, σχολικό βιβλίο β΄ Γυμνασίου• διαδίκτυο• http://el.wikipedia.org

• Σχολική βιβλιοθήκη: • Εγκυκλοπαίδεια 2002• Νέα ελληνική εγκυκλοπαίδεια

• Ευχαριστούμε για την πολύτιμη βοήθεια της την καθηγήτριά μας κα. Κατσάνου Βαρβάρα

Ομάδα

• Αντωνιάδου Κωνσταντίνα• Λίτσας Γιώργος• Νικολαΐδου Ελένη• Παυλούδης Θανάσης• Σγούρου Χρύσα• Χατζή Μάγδα

• Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σαράφη Μαρία