1

ΑΠΌ ΤΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΦΑΓΗΤΩΝ ΚΑΙ ΧΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ

ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ: ΠΟΣΟ ΜΑΚΡΥΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΔΡΟΜΟΣ;

Μιχαλίνος ΖεμπύλαςΑνοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

2

Δομή Παρουσίασης Σύντομη επισκόπηση της «πολυπολιτισμικής»

προσέγγισης στα σχολεία μας. Ποιες οι συνέπειες όσον αφορά στη δυνατότητα ένταξης του κάθε μαθητή στο σχολικό πλαίσιο;

Εναλλακτικές διδακτικές πρακτικές βασισμένες στην «κριτική διαπολιτισμική προσέγγιση». Ποια είναι τα όρια και οι αντιφάσεις στην καθημερινή προσπάθεια ανατροπής του ισχύοντος εκπαιδευτικού μοντέλου;

3

Αφετηρία προβληματισμού: Ομολογίες εκπαιδευτικών -1

«Τι θέλουν όλοι αυτοί οι ξένοι στα σχολεία μας; Δεν μας φτάνει το δικό μας πρόβλημα, τους έχουμε κι αυτούς στο κεφάλι μας… Τα ξένα παιδιά φέρνουν μαζί τους εντελώς διαφορετικές συνήθειες από μας. Η Κύπρος δεν μπορεί να αφομοιώσει όλους αυτούς τους μετανάστες και νιώθω ότι η πολιτισμική και η εθνική μας ταυτότητα απειλείται. Γι’ αυτό για να είμαι ειλικρινής θα προτιμούσα οι ξένοι να πήγαιναν σε διαφορετικά, δικά τους σχολεία…»

Ομολογίες εκπαιδευτικών -2«Ειλικρινά με ‘πέταξαν’ σ’ αυτό το σχολείο, χωρίς καμιά ιδιαίτερη προετοιμασία ή επιμόρφωση πώς να αντιμετωπίσω τους αλλοδαπούς μαθητές. Αν εξαιρέσεις το γεγονός ότι αυτοί οι μαθητές είναι συνήθως απειθάρχητοι και δημιουργούν ένα σωρό προβλήματα, δεν έχω ιδέα πώς να τους διδάξω, αφού δεν ξέρουν λέξη ελληνικά! Τι κάνεις λοιπόν σε τέτοια περίπτωση; Φυσιολογικά, δουλεύω μόνο με τα δικά μας παιδιά και τα ξένα παιδιά μένουν πίσω. Δεν νιώθω καλά για τον εαυτό μου που το παραδέχομαι, αλλά εμάς τους εκπαιδευτικούς μας βάζουν σε απίστευτα δύσκολη θέση. Θέλουμε επαγγελματική υποστήριξη αλλά και ψυχολογική στήριξη για να αντιμετωπίσουμε τέτοιες δύσκολες καταστάσεις!» 4

Ομολογίες εκπαιδευτικών -3«Νιώθω μεγάλη απογοήτευση τόσο από τους συναδέλφους μου όσο κι από τον εαυτό μου για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα παιδιά μεταναστών στα σχολεία μας. Κάμνουμε κανένα φεστιβάλ φαγητών και χορών και νομίζουμε ότι κάμνουμε και διαπολιτισμική εκπαίδευση! Αλλά ξεχνούμε πώς περιθωριοποιούμε αυτά τα παιδιά με κάθε μας ενέργεια καθημερινά, πως η μόνη μας έγνοια είναι ‘τα δικά μας τα παιδιά’ σάμπως και όσα είναι από άλλες χώρες δεν είναι παιδιά… Κι εγώ έχω το δικό μου μερίδιο ευθύνης. Με πιάνει όμως το παράπονο κι η απελπισία γιατί κάποτε δεν ξέρω τι να κάνω…» 5

6

Μερικές διαπιστώσεις…1. Υπάρχουν όντως δυσκολίες στην εφαρμογή

διδακτικών πρακτικών διαπολιτισμικής εκπαίδευσης

2. Υπάρχουν αντιφάσεις στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη και η επίλυση τους δεν είναι ούτε εύκολη ούτε αυτονόητη

3. Υπάρχει, όμως, διαφορά ανάμεσα σε μια προσέγγιση ‘πολυπολιτισμική’ και σε μια προσέγγιση η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική ανατροπή ενός αφομοιωτικού μοντέλου εκπαίδευσης

..και τώρα μερικές υποθέσεις για αντιμετώπιση της πρόκλησης…

1. Η μη επιτυχημένη ‘διαχείριση’ της διαφορετικότητας στα σχολεία είναι αποτέλεσμα ‘άγνοιας’ (‘ατομικό’ ζήτημα)

2. Αν η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (π.χ. νέα αναλυτικά) ‘μεταφέρει’ γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις σε μαθητές και εκπαιδευτικούς (π.χ. επιμόρφωση), το ‘πρόβλημα’ επιλύεται (‘τεχνοκρατικό’ ζήτημα)

7

…που ανατρέπονται από τη βιβλιογραφία!!

Η έρευνα δείχνει ξεκάθαρα ότι οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν στις δυτικές κοινωνίες τα τελευταία πενήντα χρόνια πέτυχαν πολύ λίγα πράγματα, όσον αφορά στη βελτίωση των ευκαιριών για ένταξη των περιθωριοποιημένων παιδιών (Anyon, 1995; Apple, 1999; Berliner, 2006; Hirschland & Steinmo, 2003; Ravitch, 2000; Sarason, 1990; Tyack & Cuban, 1995)

Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη, αν λάβουμε υπόψη ότι το σχολείο είναι παραδοσιακά ο κατεξοχήν ιδεολογικός μηχανισμός του έθνους-κράτους (Billig, 1995; Gellner, 1983) 8

Συνεπώς;Η αλλαγή των κοινωνικών δομών των εθνών-κρατών δεν είναι εύκολη δουλειάΤο σχολείο δεν μπορεί να επωμίζεται από μόνο του το βάρος της κοινωνικής αλλαγήςΆρα μήπως είναι πιο πραγματιστικός στόχος αντί να μιλάμε για επαναστατικές αλλαγές, να επικεντρωθούμε στο τι και πώς μπορεί ο καθένας μας μπορεί να συμβάλει (στο μικρο-επίπεδο του σχολείου) στην υπονόμευση της ισχύουσας κατάστασης;Ξεκινώντας, πρώτα απ’ όλα από την κατανόηση του τι συμβαίνει στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη…

9

Τι συμβαίνει λοιπόν; Η «πολυπολιτισμική» μας προσέγγιση (μέσα

από αποτελέσματα ερευνών)-1 Έμφαση στην εξοικείωση, γνωριμία και στην αποδοχή των

πολιτισμικά διαφορετικών (π.χ. ο ρατσισμός θεωρείται ατομικό ζήτημα ‘άγνοιας’ και έλλειψης ατομικών ικανοτήτων διαπολιτισμικής επικοινωνίας)

Απουσιάζει η αναγνώριση του ρόλου του ρατσισμού/διακρίσεων στη διαμόρφωση σχολικής κουλτούρας και κοινωνικών δομών

Πολλές φορές υπάρχει μια υπεραπλουστευτική, εξωτική, τουριστική αντιμετώπιση της πολιτισμικής διαφορετικότητας (φεστιβάλ φαγητών & χορών)

Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που σχηματοποιούν τις ταυτότητες (‘εμείς’ και οι ‘άλλοι’) ως (δήθεν) αναλλοίωτες, δεν αμφισβητούνται ούτε ανατρέπονται 10

Τι συμβαίνει; Η «πολυπολιτισμική» μας προσέγγιση-2

Τα παιδιά μεταναστών εισπράττουν συχνά το μήνυμα ότι μόνο μέσα από τη συμμόρφωση με την πλειονότητα, είτε συμβολική (π.χ. συμμετοχή στην προσευχή) είτε πραγματική (π.χ. εκμάθηση της ελληνικής και παραμερισμός της μητρικής τους γλώσσας) μπορούν να βρίσκονται στο σχολείο

Φιλοσοφία του «ελλείμματος»: να αντιμετωπιστεί γρήγορα το «έλλειμμα», έτσι ώστε τα παιδιά να αφομοιωθούν

Μη αξιοποίηση της μητρικής γλώσσας των παιδιών κατά την εκπαιδευτική πράξη προς όφελος της μάθησης και για την καλύτερη κατάκτηση της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας (Cummins)

Σχολική αποτυχία των παιδιών μεταναστών… 11

Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην προσέγγιση αυτή με τις προσεγγίσεις

άλλων χωρών;

Ποια τα αποτελέσματα αυτών των προσεγγίσεων;

12

13

ΗΠΑ (δεκαετία του 1970) Αναγνώριση των διαφορετικών πολιτισμικών ταυτοτήτων

των παιδιών Πολυπολιτισμική εκπαίδευση: παρουσιάσεις άλλων πολιτισμών (έμφαση στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά).

Στόχος: Η ενσωμάτωση των παιδιών στον Αμερικάνικο (Λευκό, Δυτικό) τρόπο ζωής.

Αποτέλεσμα: Η σχολική αποτυχία παραμένει. Η ‘αναγνώριση’ των διαφορών δεν σημαίνει και αμφισβήτηση του κυρίαρχου πολιτισμικού προτύπου

Συμπέρασμα: Η απλή παράθεση διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων δεν σημαίνει εξοικείωση με τον Άλλο, ούτε πως έτσι τα παιδιά μπορούν να ενσωματωθούν στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστημα. Δεν υπάρχει πραγματική ανταλλαγή και διαπραγμάτευση.

14

Ευρώπη (δεκαετία του 1980)

Η κάθε εθνική ομάδα να φτιάξει σχολεία και να δώσει μαθήματα στη μητρική γλώσσα το απόγευμα, έξω από τα κυρίαρχα εθνικά σχολεία των χωρών υποδοχής.

Λανθασμένη εκτίμηση: Οι μετανάστες δεν είναι μόνιμοι: θα συμβάλουν για ένα διάστημα στο Ευρωπαϊκό βιομηχανικό θαύμα και κάποια στιγμή θα τα μαζέψουν και θα γυρίσουν στο σπίτι τους. Ωστόσο, οι περισσότεροι παρέμειναν στη χώρα υποδοχής, δεν έστειλαν τα παιδιά τους σε ξεχωριστά εθνικά σχολεία—ή τα στέλνανε παράλληλα σε εθνικά σχολεία—και θέλανε τα παιδιά τους να πετύχουν κατ’ αρχήν στο κεντρικό εθνικό σύστημα εκπαίδευσης της εκάστοτε χώρας.

Αποτέλεσμα: Η σχολική αποτυχία παραμένει για παρόμοιους λόγους όπως στις ΗΠΑ

Αγγλία και Καναδάς (δεκαετία του 1990 και μετέπειτα)

Η άμβλυνση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων και η επεξεργασία θετικών στάσεων και αντιλήψεων έναντι των μειονοτικών ομάδων δεν πετυχαίνεται με εκπαιδευτικό υλικό που περιορίζεται στη διδασκαλία σημαντικών γιορτών, πολιτισμικών προϊόντων και εθίμων που θεωρούνται εμβληματικά της κάθε εθνοτικής ομάδας, ή στη θεσμοθέτηση ειδικών «ημέρων» ή «εβδομάδων» αφιερωμένων σε διαφορετικές κουλτούρες

Χρειάζεται υιοθέτηση μιας αντι-ρατσιστικής προσέγγισης (π.χ. έμφαση στην ευαισθητοποίηση και στον προβληματισμό των μαθητών απέναντι σε κάθε είδους φαινόμενο ρατσισμού και διακρίσεων) και παιδαγωγικές πρακτικές οι οποίες να αναδομούν τη σχολική κουλτούρα, ώστε αυτή να εδραιώνεται στις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης 15

16

Κριτική της «πολυπολιτισμικής» προσέγγισης

Η προσθήκη πολιτισμικών στοιχείων στα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια (η προσθετική προσέγγιση, δηλαδή) είναι υπερβολικά απλοϊκή, αφού εστιάζει σε δραστηριότητες πολιτισμικού περιεχομένου (boutique multiculturalism)

Δίνει υπερβολική αξία στους πολιτισμικούς παράγοντες σε σχέση με άλλους—κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και θεσμικούς παράγοντες (π.χ. αγνοεί το ρατσισμό ως δομικό στοιχείο της κοινωνίας και το θεωρεί ως ατομικό ζήτημα προκαταλήψεων και άγνοιας)

Εδράζεται στην αντίληψη ότι οι πολιτισμοί και οι ταυτότητες παρουσιάζουν μονολιθικότητα και ότι η διαφορετικότητα είναι δεδομένη και αναλλοίωτηπαραμερίζονται οι προοπτικές αλληλεπίδρασης και διαφοροποίησης μέσα από συλλογική και κριτική αποδόμηση παραδοσιακών παιδαγωγικών αλλά και κοινωνικών πρακτικών και προτύπων

Τα όρια της εκπαιδευτικής πράξης

Δεν αρκούν οι «καλές προθέσεις» ούτε η απλή επιλογή ενός τύπου παιδαγωγικής προσέγγισης που θα γίνει το «μοντέλο» μας

Απαιτείται συστηματική εξέταση των επιμέρους συνθηκών από όλες τις οπτικές γωνιές και η χρήση πολλών και διαφορετικών διδακτικών μέσων με συνεχή αξιολόγηση των αποτελεσμάτων

Οι συγκρούσεις και οι αντιφάσεις να γίνονται αντικείμενο διαρκούς διαπραγμάτευσης από όλους τους συμμετέχοντες στην εκπαιδευτική διαδικασία

Η επιστημονικότητα της προσέγγισης μας ως εκπαιδευτικών συνίσταται ακριβώς στο γεγονός ότι μπορούμε να εντοπίζουμε τις «ανάγκες» και την ιδιαίτερη κατάσταση της τάξης μας, μπορούμε να επιλέγουμε τις κατάλληλες μεθόδους και διδακτικές πρακτικές και είμαστε σε θέση να επιλύουμε τις αντιφάσεις (όχι εύκολη δουλειά…)

17

18

Διάφορες πιθανές προσεγγίσεις… Ενσωμάτωση υλικού από διάφορες κουλτούρες, όπως

αναγνώριση πολιτισμικών στοιχείων (φαγητά, χοροί, μουσική). Δεν δίνεται πολλή σημασία στα νοήματα και τη σημασία τους

Προσθετική προσέγγιση: Προστίθενται στο Α.Π. στοιχεία από άλλες κουλτούρες χωρίς να αναδομείται η φιλοσοφία του Α.Π.

Δραστηριότητες για μείωση των προκαταλήψεων: Το ζήτημα του ρατσισμού αντιμετωπίζεται ως ατομικό ζήτημα κι όχι ως δομικό

19

Διαφοροποίηση Α.Π. (των στόχων, της δομής κτλ.) ώστε να ενθαρρύνεται η πολυπρισματικότητα

Κριτική διαπολιτισμική προσέγγιση: Προχωρά ένα βήμα παραπέρα — τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία να κάνουν κοινωνική κριτική, να λαμβάνουν αποφάσεις, να διαλέγονται κριτικά (στα πλαίσια των αναπτυξιακών δυνατοτήτων τους φυσικά) και να εμπλέκονται σε κοινωνική δράση

20

Πώς διδάσκουμε διαπολιτισμικά και κριτικά;

Όταν βοηθούμε κάθε μαθητή να αναπτύξει μια θετική αίσθηση αυτοεκτίμησης

Όταν καθοδηγούμε τους μαθητές στην ανάπτυξη ενσυναίσθησης και αλληλεγγύης για τους άλλους

Όταν παράσχουμε ευκαιρίες στα παιδιά να υπερβαίνουν τον εθνοκεντρικό και μονοπολιτισμικό τρόπο σκέψης

Όταν καλλιεργούμε σε κάθε παιδί την κριτική συνειδητοποίηση ώστε να απορρίπτει την κάθε μορφή αποκλεισμού

Όταν μεταχειριζόμαστε δίκαια όλα τα παιδιά και δεν ανεχόμαστε διακρίσεις

21

Παγίδες που είναι καλό να αποφεύγουμε (1)

1. Να μετατρέπουμε κάτι σε κοινοτυπία: οργάνωση δραστηριοτήτων μόνον αναφορικά με γιορτές ή φαγητά

2. Να μετατρέπουμε κάτι σε σύμβολο: να παρουσιάζουμε μια μαύρη κούκλα ανάμεσα σε πολλές λευκές ή να έχουμε ένα μόνο πολυπολιτισμικό βιβλίο ανάμεσα σε πολλά άλλα

3. Να αποσυνδέσουμε την πολιτισμική ποικιλότητα από την καθημερινότητα της τάξης: να διαβάζουμε πολυπολιτισμικά βιβλία μόνο σε ειδικές περιστάσεις ή να διδάξουμε μια διδακτική ενότητα σχετικά με την πολιτισμική ποικιλότητα και να μη θίξουμε το ζήτημα ποτέ ξανά

22

Παγίδες που είναι καλό να αποφεύγουμε (2)

4. Να περιθωριοποιούμε: αντί να χρησιμοποιούμε τα ονόματα τους να τους αποκαλούμε με την εθνική τους ομάδα ή τη φυλετική τους καταγωγή (ο Ρώσος, ο μαύρος)

5. Να κατηγοριοποιούμε: να κάνουμε γενικεύσεις του τύπου «αφού ο τάδε είναι έτσι, όλοι με παρόμοια φυλετική, κοινωνική κτλ προέλευση είναι το ίδιο» (όλοι οι ξένοι/Τούρκοι/Εγγλέζοι είναι το ίδιο)

23

Πώς εξατομικεύουμε την κριτική διαπολιτισμική προσέγγιση;

Εστιασμένα κέντρα μάθησης (τμήματα της τάξης αφιερωμένα στη μελέτη ενός συγκεκριμένου θέματος ή ενός συνόλου δεξιοτήτων όπως π.χ. ένα κέντρο για τη μελέτη των πολιτισμών, ένα κέντρο για ταξίδια σε άλλες χώρες κτλ)

Θεματικές σπουδές του αναλυτικού προγράμματος (π.χ. διαθεματική προσέγγιση για προώθηση εναλλακτικών διδακτικών πρακτικών, όπως «η φτώχεια σε διάφορες χώρες και η αντιμετώπιση της»)

24

Άλλες Ιδέες Προγράμματα Project για μελέτη τοπικών ιστοριών

μέσα από συνεντεύξεις με άτομα και οικογένειες, προφορικές ιστορίες, μελέτες μνημείων και κτιρίων—ενεργή εμπλοκή των γονιών/κοινότητας

Δημιουργία μηνιαίου εντύπου (μικρής εφημερίδας) σε διάφορες γλώσσες

Σενάρια υπόδησης ρόλων (role play) στην τάξη για καλλιέργεια της ενσυναίσθησης

Θεατρικές παραστάσεις που θα δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να γνωρίσουν τον «άλλο» μπαίνοντας στη θέση του

Ανάλυση των εκπαιδευτικών πρακτικών σε ένα ολιστικό πλαίσιο

1. Σε ποιο βαθμό οι εκπαιδευτικές μας πρακτικές «υπονομεύουν» τις ιεραρχήσεις των πολιτισμών και των διακρίσεων που παράγονται στην καθημερινότητα, εντός και εκτός σχολείου;

2. Πώς αμφισβητείται η υπόθεση της ομοιογένειας των ταυτοτήτων και των πολιτισμών;

3. Πώς αναδεικνύεται η πολλαπλότητα των βιωμάτων μέσα από τις ιστορίες ζωής των μαθητών και των οικογενειών τους;

4. Ποιο είναι το κόστος κάθε επιλογής μας σε σχέση με τους συναδέλφους, με τους γονείς, με τα παιδιά, με την «επίσημη» πολιτική;

5. Ποιες είναι οι αντιφάσεις που ενδεχομένως να δημιουργούνται; Πώς γίνεται η διαχείριση τους; Μήπως αποσιωπούνται ή εξιδανικεύονται κάποια πράγματα;

6. Πώς ενθαρρύνεται η κριτική ανάγνωση της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από την καθημερινή εκπαιδευτική πράξη;

25

26

Ποιο από τα πιο κάτω παραδείγματα εφαρμόζει την κριτική διαπολιτισμική προσέγγιση και ποιο την πολυπολιτισμική προσέγγιση;

27

1ο παράδειγμα εφαρμογής:Γνωριμία των διαφορών και των

ομοιοτήτων μας (Γ΄ τάξη)

1. Συγκέντρωση φωτογραφιών με αξιοθέατα από διάφορες χώρες

2. Εντοπισμός των χωρών στο χάρτη και στην υδρόγειο σφαίρα, μουσική από αυτές τις χώρες (τα παιδιά χορεύουν)

3. Αυτοσχεδιασμός των παιδιών πάνω σε διάφορες σκηνές της καθημερινής ζωής στις χώρες αυτές

28

4. Κατασκευή φαγητών από τους γονείς (φεστιβάλ φαγητών)

5. Η τάξη στολίζεται με αφίσες από τις χώρες αυτές

6. Γίνεται συζήτηση και τα παιδιά γράφουν κείμενα για τα ήθη, τα έθιμα και τις συνήθειες σ’ αυτές τις χώρες και πώς διαφέρουν αυτά από την Κύπρο.

29

2ο παράδειγμα εφαρμογής: Η μετανάστευση (Ε΄-Στ΄ τάξη/ Γυμνάσιο)

1. Οι μαθητές/τριες (σε ομάδες) αναζητούν πληροφορίες και μιλούν για τη ζωή και τις δυσκολίες δύο μεταναστών (ένα Κύπριο που έζησε στο εξωτερικό για πολλά χρόνια κι ένα μετανάστη που εργάζεται τώρα στην Κύπρο)

2. Αναζήτηση πληροφοριών και υλικού από βιβλία, το διαδίκτυο, αλλά και μέλη της κοινότητας (π.χ. συνεντεύξεις)

3. Ερωτήματα: Γιατί τέτοιες ιστορίες συνήθως περιθωριοποιούνται; Ποια η συμμετοχή και η συνεισφορά των ατόμων αυτών στην κοινωνία; Πώς τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τους μετανάστες;

30

4. Μετανάστες γονείς καλούνται στο σχολείο να μιλήσουν για τις διακρίσεις που υφίστανται και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν

5. Θεατρικό παιχνίδι για τις εμπειρίες των άλλων6. Συζήτηση και προτάσεις προς το σχολείο και την

κοινότητα για το πώς μπορεί το σχολείο να συμβάλει στην καταπολέμηση των διακρίσεων και του ρατσισμού

7. Δημιουργία βιβλίων από τους μαθητές με κείμενα και ζωγραφιές για τη ζωή των μεταναστών·οργάνωση εκδηλώσεων παρουσίασης των ευρημάτων με οπτικοακουστικό υλικό, ανοικτών στο υπόλοιπο σχολείο και στην ευρύτερη κοινότητα

31

Εναλλακτική Παιδαγωγική Πράξη για μια Κριτική Διαπολιτισμική Προσέγγιση Δεν αρκεί το καινούριο εκπαιδευτικό υλικό ή

καινούρια Α.Π, ή μεταρρύθμιση, ή καινούρια βιβλία ή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών

Θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να υπερβούμε ενσυνείδητα και στην πράξη τις κατηγοριοποιήσεις που φτιάχνουμε και στη βάση των οποίων ενεργούμε (ασυναίσθητα τις πιο πολλές φορές) στην εκπαιδευτική διαδικασία (φύλο, φυλή, εθνικότητα, εξωτερική εμφάνιση κτλ.) και να προβληματιζόμαστε κάθε φορά αν αυτό που κάνουμε προωθεί την αυτοεκτίμηση, την ενσυναίσθηση και τη δίκαιη μεταχείριση όλων των παιδιών

32

Όχι απλά προγράμματα γνωριμίας και αποδοχής των πολιτισμικά διαφορετικών παιδιών για δημιουργία ενός σχολικού περιβάλλοντος που όλοι να «νιώθουν καλά» (π.χ. φαγητά/ρούχα/γιορτές από άλλες κουλτούρες∙ εβδομάδα Χ πολιτισμού ή χώρας∙ «κατανόηση του Άλλου»)

ΑΛΛΑΠαιδαγωγικές πρακτικές που να επικεντρώνονται στο πρόβλημα της δικαιοσύνης και της δίκαιης οργάνωσης των κοινωνικών και εκπαιδευτικών θεσμών (π.χ. Από ποια οπτική γωνιά είναι γραμμένο το Α.Π./σχολικά εγχειρίδια; Κάνει/Κάνουμε διαχωρισμούς του τύπου «εμείς» και οι «άλλοι»;)

Ακόμη μια ομολογία εκπαιδευτικού…

«Τη μέρα που θα σταματήσουμε να μιλάμε εμείς οι εκπαιδευτικοί για τα ‘δικά μας παιδιά’ και τα ‘άλλα παιδιά’ και να τα βλέπουμε όλα σαν παιδιά μας, ανεξαρτήτως από πού έρχονται, θα έχουμε κάνει ένα μεγάλο βήμα προς ένα διαφορετικό σχολείο. Ώσπου να γίνει αυτό, όμως, φοβάμαι ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμη. Δεν θα μας σώσουν ούτε τα νέα αναλυτικά, ούτε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αν δεν αλλάξουμε πρώτα εμείς και συμβάλουμε με το δικό μας τρόπο, όσο μπορούμε βέβαια, ενάντια σε κάθε αδικία και διάκριση…» 33