Η ΤτΕ και η διαχείριση των Η ΤτΕ και η διαχείριση των κρίσεων του Μεσοπολέμου 1929 -κρίσεων του Μεσοπολέμου 1929 -

1940. 1940. Η μεταβολή του παραδείγματος Η μεταβολή του παραδείγματος central central

bankingbanking

Κώστας ΛοΐζοςΠανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Οικονομικών Επιστ.,

UADPhilEcon

Ανοιχτό Σεμινάριο Οικονομικής Ιστορίας20/12/2010

ΕισαγωγήΕισαγωγή Βιβλιογραφία: Κωστής (1986) Οι Τράπεζες και η Κρίση 1929 -1932 Ψαλιδόπουλος (1989) Η Κρίση του 1929 και οι

Έλληνες Οικονομολόγοι Mazower (2002) Η Ελλάδα και η Οικονομική Κρίση

του Μεσοπολέμου Και να πάλι ξανά στην επικαιρότητα λόγω της

τρέχουσας κρίσης (χρηματοπιστωτικής και χρέους) Η έμφαση εδώ: σε ανέκδοτο υλικό από τα Πρακτικά

του Γ.Σ. της ΤτΕ για την περίοδο 1928 – 1940 Σκοπός: Να διαγνώσουμε μέσα από το ιστορικό υλικό

πώς το μοντέλο central banking μετεξελίχθηκε στην πράξη σε περιόδους κρίσης δεδομένων και των ελληνικών ιδιαιτεροτήτων

Εισαγωγή Εισαγωγή Θέση μας: Η σημασία της δεκαετίας 1929-1940 για την ΤτΕ ήταν : 1) Να αποδείξει την ικανότητά της να καθιερωθεί ως

κεντρική τράπεζα στα πλαίσια ενός εχθρικού τραπεζικού και πολιτικού περιβάλλοντος.

2) Να αποδείξει ότι είναι ικανή να προσαρμοστεί σε μεταβαλλόμενες οικονομικές και θεσμικές συνθήκες στο βαθμό που σ’ αυτή τη δεκαετία είχαμε την παρακμή του κανόνα χρυσού-συναλλάγματος ως διεθνούς νομισματικού συστήματος

Με αυτούς τους περιορισμούς διαγιγνώσκουμε στη μετεξέλιξη του μοντέλου central banking στην πράξη τρεις φάσεις:

1) Το μοντέλο υπό τον κανόνα συναλλάγματος – χρυσού 2) Τις ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίρας 3) Την αποφασιστική αλλαγή παραδείγματος μετά την

Χρεωκοπία

Central Banking Central Banking και κανόνας και κανόνας συναλλάγματος-χρυσού συναλλάγματος-χρυσού Central Banking: Αρχικά οι εκδοτικές τράπεζες ήταν σύμφυτες με τη

λειτουργία του τραπεζίτη της κυβέρνησης (δανεισμός και διαχείριση δημόσιου χρέους)

Σουηδική Riksbank (1668), Bank of England (1694), Banque de France (1800)

Πολιτική στον κανόνα χρυσού: Κύριος στόχος η σταθερότητα των τιμών Η λογική: το απόθεμα χρυσού ως κάλυμμα καθόριζε την

προσφορά χρήματος και επομένως το επίπεδο τιμών. Μετατρεψιμότητα: εάν τα αποθέματα χρυσού μειώνονταν

->

αύξηση του προεξοφλητικού επιτοκίου -> αύξηση των επιτοκίων γενικότερα και εισροή κεφαλαίων -> αποκατάσταση αποθεμάτων

Central Banking Central Banking και κανόνας και κανόνας συναλλάγματος-χρυσού συναλλάγματος-χρυσού Μετά το 1866, για την Τράπεζα της Αγγλίας αποτελεί στόχο και

η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος Bagehot rule: lender of last resort -> δανεισμός στις τράπεζες

που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες με αντάλλαγμα υγιείς εξασφαλίσεις αλλά σε επιτόκια πάνω απ’ αυτά της αγοράς για αποφυγή του ηθικού κινδύνου

Ωστόσο δεν υπάρχει στόχος που να αφορά την μεγέθυνση και την απασχόληση.

Ουσιαστικά όλα τα παραπάνω (εκτός από τη σταθερότητα τιμών) ήταν σχετικά και όχι πάντα δεδομένα.

Παράδειγμα: Το Fed (1913) είχε ως στόχο ήδη από το 1920 τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική ισορροπία. Αλλά η λειτουργία του κανόνα χρυσού προείχε. Επιπλέον στους τραπεζικούς πανικούς του 1930 – 1933 απέτυχε να λειτουργήσει ως lender of last resort

Το μοντέλο της ΤτΕ στον Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος –κανόνα συναλλάγματος –χρυσούχρυσού Διεθνές νομισματικό σύστημα: κανόνας συναλλάγματος –

χρυσού (είδος σταθερών ισοτιμιών με βάση τη μετατρεψιμότητα της δραχμής στο ξένο νόμισμα που διατηρούσε σταθερή την ισοτιμία του με το χρυσό).

Συνέπειες: 1)Σύνδεση (δέσμευση) συναλλαγματικής – νομισματικής

(και πιστωτικής) πολιτικής -> έλεγχος του πληθωρισμού, διατήρηση της εσωτερικής και εξωτερικής αξίας του νομίσματος.

2) Περιορισμός στην χρηματοδότηση της δημοσιονομικής πολιτικής μέσω φόρων ή χρέους (όχι με monetization)

Πρωτόκολλο Γενεύης της 15/9/1927: η ΤτΕ ιδρύθηκε στα πλαίσια ενός σταθεροποιητικού προγράμματος ώστε η κυβέρνηση να έχει πρόσβαση στις διεθνείς κεφαλαιαγορές

Η οικονομική πολιτική μετά το 1928: δανεισμός για χρηματοδότηση των «παραγωγικών έργων».

Το μοντέλο της ΤτΕ στον Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος –κανόνα συναλλάγματος –χρυσούχρυσού Τα καθήκοντα της ΤτΕ ως κεντρικής τράπεζας όπως

τα αναφέρει ο Διοικητής (27/11/1929): 1) Η διασφάλιση της σταθερότητας της αξίας των

τραπεζογραμματίων της 2) Η ρύθμιση του ποσού της κυκλοφορίας του

χρήματος 3) Η παροχή των αναγκαίων χρηματικών μέσων για

την πραγματοποίηση των εξωτερικών συναλλαγών 4) Η ρύθμιση των πιστώσεων ώστε να επικουρείται η

αξιοποίηση των διαθέσιμων κεφαλαίων Ωστόσο, μεταξύ αυτών ξεχώριζε ως κύριο μέλημα

την «εξασφάλισιν της σταθερότητος της εις χρυσόν αξίας των τραπεζικών της γραμματιών».

Το μοντέλο της ΤτΕ στον Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος –κανόνα συναλλάγματος –χρυσούχρυσού Η ελληνική ιδιαιτερότητα: Προεξοφλητικό επιτόκιο ως μέσο πολιτικής . Ωστόσο

αναποτελεσματικό λόγω της υπερβάλλουσας ρευστότητας των εμπορικών τραπεζών.

Μη υποχρεωτικές καταθέσεις στην ΤτΕ. Προσφορά επιτοκίου για συγκέντρωσή τους. Ανταγωνισμός με ΕΤΕ.

• Υψηλά καλύμματα: 53,67% σε σχέση με το σύνολο των υποχρεώσεων, 81,51% σε σχέση με το κυκλοφορούν χαρτονόμισμα

• Αλλά το ενεργητικό της Τράπεζας ακινητοποιημένο από την κληρονομιά του δημοσίου χρέους από την ΕΤΕ.

Το μοντέλο στον κανόνα Το μοντέλο στον κανόνα συναλλάγματος –χρυσούσυναλλάγματος –χρυσού• Το τελευταίο συνδεόταν με δύο ελληνικές

ιδιαιτερότητες:• 1) Ένα ιδιόμορφο crowding-out effect στο βαθμό που τα

υπάρχοντα δάνεια στο δημόσιο εκτόπιζαν τη δυνατότητα πιθανών δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα στα πλαίσια μίας πιστωτικής πολιτικής που δεν θα προκαλούσε πληθωρισμό.

• 2) Το πεδίο των πιστώσεων ως πεδίο ελέγχου του τραπεζικού συστήματος κυρίως μεταξύ ΕΤΕ και ΤτΕ

• Ωστόσο στενή συνεργασία με Δημοσιον. Επιτροπή Κοιν. Των Εθνών (ΔΕΚΕ) για την ακολουθούμενη πολιτική

• Θεσμικές πρωτοβουλίες: ίδρυση Γραφείου Συμψηφισμού στις 5/12/1928. Θα βοηθούσε στον έλεγχο της ρευστότητας και την εδραίωση της ΤτΕ.

• Συμμετοχή στην εκκαθάριση πτωχευσάντων ιδρυμάτων όπως η Τράπεζα Θεσσαλίας (21/6/1929), και στήριξη άλλων όπως η Τράπεζα Βιομηχανίας (28/10/1929)

Το μοντέλο της ΤτΕ στον Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος –κανόνα συναλλάγματος –χρυσούχρυσού• Και το ερώτημα τίθεται: 10-11/1929: Υπάρχει «νομισματική

στενότης;»• Η κυκλοφορία επηρεάστηκε από τη φυγή συναλλάγματος

αλλά όχι ιδιαίτερα λόγω της αναλογίας καλύμματος υπεράνω της νόμιμης από την ΤτΕ

• Ανάγκη διατήρησης αναλογίας πάνω από το 40% για εξασφάλιση της ρευστότητας των τραπεζών

• Η ΤτΕ έτοιμη να παράσχει πιστώσεις σε τράπεζες και ιδιώτες για παραγωγικούς σκοπούς (όχι «θνησιγενείς», αποφυγή πληθωρισμού). Παραγωγικές αυτές που βοηθούσαν στην εισροή συναλλάγματος (εξαγωγές – γεωργικές)

• Δεν δέχεται να παράσχει πιστώσεις σε πελάτες των τραπεζών για να αποπληρώσουν τα δάνειά τους στις τράπεζες

• Υπεύθυνη για τη στενότητα η δανειακή πολιτική της βιομηχανίας: χρηματοδότηση πάγιου εξοπλισμού με βραχυπρόθεσμα δάνεια

Το μοντέλο της ΤτΕ στον Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος –κανόνα συναλλάγματος –χρυσούχρυσού• Πιθανή λύση: ίδρυση Τράπεζας Βιομηχανικής Πίστεως με

προνομιακή κρατική χρηματοδότηση.• Ανάγκη εξυγίανσης του χαρτοφυλακίου των τραπεζικών

δανείων από τις επισφάλειες• Πιθανή μείωση της κυκλοφορίας λόγω κερδοσκοπίας με το

συνάλλαγμα (ΕΤΕ και εμπορικές τράπεζες) Ενδιαφέρον: υπαρκτό το δίλημμα: νομισματική σταθερότητα ή

εξυπηρέτηση πιστωτικών αναγκών της οικονομίας Πρόταση για έκδοση χρήματος με κάλυμμα ασφαλή

βραχυπρόθεσμα ιδιωτικά χρεόγραφα (inside money) εις αντικατάσταση μέρους του χρήματος που εκδίδεται βάσει χρυσού και συναλλάγματος (outside money)

Νομίζουμε ότι συνδέεται με την προηγούμενη διαπίστωση για την ακινητοποίηση του ενεργητικού της από το δημόσιο χρέος από τη μια και την εξάντληση του ρευστού ενεργητικού στο κάλυμμα από χρυσό ή συνάλλαγμα από την άλλη.

Η τράπεζα επιδιώκει την άσκηση πιο ευέλικτης πιστωτικής πολιτικής με μέσα που δεν θα επηρεάζονται από τη συναλλαγματική πολιτική

Το μοντέλο της ΤτΕ στον Το μοντέλο της ΤτΕ στον κανόνα συναλλάγματος –κανόνα συναλλάγματος –χρυσούχρυσού Αν ισχύουν αυτά, τότε ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι η ΤτΕ

επεδίωκε την επικράτησή της στο τραπεζικό σύστημα μέσω των πιστώσεων, η πρώτη ρωγμή στο μοντέλο ξεκινά ήδη από την εποχή του κανόνα χρυσού. Ωστόσο πάντα θέτει το ζήτημα της μη πρόκλησης πληθωρισμού.

Όμως, περιορισμός για την άσκηση πιστωτικής και νομισματικής πολιτικής ήταν η κερδοσκοπία στο συνάλλαγμα

Υπερβολική ζήτηση συναλλάγματος -> ανάγκη μείωσης κυκλοφορίας για περιορισμό πληθωριστικών πιέσεων

Ο ρόλος του προεξοφλητικού επιτοκίου περιορισμένος αν επηρεάζει την πραγματική οικονομία αλλά όχι τον κερδοσκόπο

Θυμηθείτε την υπερβολική ρευστότητα των τραπεζών που έκαναν αναποτελεσματική την πολιτική προεξοφλητικού επιτοκίου και τον κερδοσκοπικό τους ρόλο

Το μοντέλο στον κανόνα Το μοντέλο στον κανόνα συναλλάγματος –χρυσούσυναλλάγματος –χρυσού Θυμηθείτε ακόμη τη διάκριση του Keynes στη General

Theory μεταξύ παραγωγού και κερδοσκόπου. Μοιάζει σαν η ΤτΕ να αντιμετωπίζει τις τράπεζες ως

κερδοσκόπους σε αντιπαράθεση με την πραγματική οικονομία. Οι κερδοσκόποι διατηρούν ρευστότητα σε βάρος της πραγματικής οικονομίας που βιώνει υψηλότερο κόστος κεφαλαίου.

Πιθανή ανάγκη προσφυγής στο ανορθόδοξο μέσο των πιστωτικών ελέγχων για τις ποσότητες και τις χρήσεις των πιστώσεων με προτίμηση την παραγωγή και τις εξαγωγές.

Να και η δεύτερη ρωγμή που υπαγορεύεται από την ελληνική ιδιαιτερότητα.

Πρώτη εφαρμογή υποχρεωτικών διαθεσίμων των Τραπεζών σε ποσοστό 12% των καταθέσεων όψεως (Ν. της 7/7/1931)

Οι ορατές ρωγμές μετά την Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίραςυποτίμηση της Λίρας• 21/9/1931: Εγκατάλειψη του κανόνα χρυσού από τη Λίρα• 23/9/1931: Σύνδεση της Δραχμής με το δολάριο• 22/10/1931: Αγορά χρυσού 1 εκ. Λιρών για στήριξη των

αποθεμάτων• Δραματική αύξηση του προεξοφλητικού επιτοκίου από 9%

στο 12% μετά την υποτίμηση της Λίρας για συγκράτηση της φυγής κεφαλαίων. Αμφίβολης αποτελεσματικότητας για τη φυγή κεφαλαίων ενώ δρούσε αρνητικά στην οικονομία. Ξανά πτώση στο 11% ένα μήνα μετά.

• Έναρξη μίας περιόδου πιέσεων προς το κάλυμμα. • Το κάλυμμα (χρυσός, συνάλλαγμα χρυσής βάσης,

ομολογίες εθνικών δανείων σε χρυσό) μειώθηκε με ρυθμό επταπλάσιο σε διάστημα 2 μηνών (15/9/1931-15/11/1931) σε σχέση με την περίοδο 40 μηνών (14/5/1928-15/9/1931)

Οι ορατές ρωγμές μετά την Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίραςυποτίμηση της Λίρας• Σημείωση:• Ο εξωτερικός δανεισμός ήταν σε μεγάλο βαθμό δανεισμός

από κεφάλαια του εσωτερικού που είχαν εξαχθεί στο εξωτερικό για να μετατραπούν σε συνάλλαγμα χρυσής βάσης και να δανείσουν έτσι το Ελληνικό Κράτος (λόγω φοροαπαλλαγών και αποπληρωμής σε συνάλλαγμα χρυσής βάσης)

• Αυτές όμως οι εκροές κεφαλαίων στοίχιζαν στο απόθεμα της ΤτΕ λόγω της εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους σε συνάλλαγμα

• Η ΤτΕ διαπιστώνει (άρα θα επεδίωκε αν μπορούσε):• 1) Αδυναμία ενεργότερης πιστωτικής πολιτικής λόγω της

ακινητοποίησης του ενεργητικού από το δημόσιο χρέος. • 2) Αδυναμία παρέμβασης στην αγορά από την ίδρυσή της

λόγω πλεονάζουσας ρευστότητας των τραπεζών και κυρίως της ΕΤΕ

• Άρα αδυναμία να παίξει το ρόλο της ως Κεντρική Τράπεζα.

Οι ορατές ρωγμές μετά την Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίραςυποτίμηση της Λίρας• Αποτέλεσμα: περιορίστηκε στην παθητική

παρακολούθηση της κυκλοφορίας από το κάλυμμα. Άσκηση περιοριστικής πολιτικής εξ ανάγκης

• Αντίθετα, διαπιστώνει η ΤτΕ, η πιστωτική πολιτική των εμπορικών τραπεζών ήταν σαφώς πιο χαλαρή (και στα κριτήριά της) και συνέβαλε στο έλλειμμα του Ισοζυγίου Πληρωμών για την περίοδο 1928 -1931 και σε ακινητοποίηση μέρους των διαθεσίμων τους.

• Ρεαλιστικές εκτιμήσεις για την κατάσταση μετά την υποτίμηση της Λίρας:

• Τα μέτρα συναλλαγματικού ελέγχου ήταν αποτελεσματικά μόνο στην συγκράτηση της εξόδου συναλλάγματος

• Η εισροή συναλλάγματος εξαρτιόταν από τη σταθερότητα της οικονομίας

Οι ορατές ρωγμές μετά την Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίραςυποτίμηση της Λίρας• Προβλέψεις για δραστικό περιορισμό των προς δανεισμό

κεφαλαίων από το εξωτερικό και νέα έκκληση στις τράπεζες να θέσουν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα στη διάθεση της ΤτΕ

• Πώς είδε την κρίση η Τράπεζα (Δήλωση του Διοικητή 4/11/1931):• Αιτίες της κρίσης:• Την μεταπολεμική αστάθεια με χαλαρή νομισματική και

πιστωτική πληθωριστική πολιτική και κερδοσκοπία επί των χρεογράφων, διαδέχτηκε η σταθεροποίηση των νομισμάτων, η μείωση των πιστώσεων, η αύξηση των επισφαλειών και η πτώση των τιμών

Διεθνείς ανισορροπίες: τεράστια μεταφορά κεφαλαίων λόγω πολεμικών επανορθώσεων, εσκεμμένη πολιτική δασμών και συγκέντρωση χρυσού από κάποιες χώρες

Παράγοντες που μετέδωσαν την κρίση στην Ελλάδα: υπερβολικές πιστώσεις από τις εμπορικές τράπεζες, κακές σοδειές

Οι ορατές ρωγμές μετά την Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίραςυποτίμηση της Λίρας• Παράγοντες που μετρίασαν την κρίση στην Ελλάδα• 1) Μικρή πολυπλοκότητα της ελληνικής οικονομίας και

τοπική εμβέλεια της βιομηχανίας• 2)Λελογισμένος κρατικός προστατευτισμός και

αυτάρκεια της γεωργικής παραγωγής με εξαίρεση λίγα εξαγώγιμα προϊόντα

• 3) Συνέχιση των μεγάλων έργων (συγκράτηση της ανεργίας)

• 4) Πολιτική σταθεροποίησης μετά το 1928• Σημειώνω δύο σημεία: • Την αναγνώριση του αποσταθεροποιητικού χαρακτήρας

της κερδοσκοπικής κίνησης κεφαλαίων• Το συνδυασμό σταθεροποίησης και μεγάλων δημόσιων

έργων (χρηματοδοτούμενων με δανεισμό) για τη μείωση της ανεργίας. Δηλαδή την ΤτΕ ενδιαφέρει η σταθεροποίηση σε συνδυασμό με τη συγκράτηση της ανεργίας.

Οι ορατές ρωγμές μετά την Οι ορατές ρωγμές μετά την υποτίμηση της Λίραςυποτίμηση της Λίρας• Αν ο αποσταθεροποιητικός χαρακτήρας των

κερδοσκοπικών κεφαλαίων είναι η έμπρακτη απόδειξη της τρωτότητας του κανόνα χρυσού που βιώνει δραματικά η ΤτΕ, η αναγνώριση του «στόχου» απασχόλησης υπερβαίνει σαφώς το αρχικό μοντέλο central banking

• Πρόταση για συναλλαγματικούς ελέγχους που όμως θεωρούσε βραχύβιους και γι’ αυτό έδινε την έμφαση στη διατήρηση της αντιπληθωριστικής πολιτικής για την προστασία της αξίας του νομίσματος

• Ωστόσο το κάλυμμα μειώθηκε στο 40,04% στις 7/1/1932 και έπεσε κάτω από το νόμιμο όριο του 40% στις 12/1/1932

• Αύξηση προεξοφλητικού επιτοκίου στο 12% στις 12/1/1932

Η αλλαγή παραδείγματος Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπίαμετά τη Χρεωκοπία• Τελικά στις 26/4/1932: Ν. 5422: Κήρυξη χρεωστασίου και

υποτίμηση της Δραχμής. • Νέες συνθήκες λειτουργίας για την Τράπεζα• Προσπάθεια αναπλήρωσης των αποθεμάτων σε χρυσό

(σύσταση ειδικής υπηρεσίας και αγορά χρυσών αντικειμένων)• Ανορθόδοξη αλλά αποτελεσματική πρακτική: αγορά χρυσού

από την ελεύθερη αγορά προσφέροντας τιμή ανώτερη της επίσημης. (επικίνδυνη χρησιμοποίηση των κερδοσκόπων)

• Αναγκαίοι οι συναλλαγματικοί έλεγχοι λόγω της αποσταθεροποιητικής επίδρασης των ψυχολογικών παραγόντων και για την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας.

• Τέσσερα χρόνια πριν από τη δημοσίευση της General Theory η ΤτΕ αναγνωρίζει στην πράξη το ρόλο των ψυχολογικών παραγόντων στη διαμόρφωση των προσδοκιών. Προφανώς οι rational expectations θα φάνταζαν στα μάτια των policy makers απλώς ακατανόητες

Η αλλαγή παραδείγματος Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπίαμετά τη Χρεωκοπία Το παράδοξο, ή δείγμα ενός σαστισμένου διεθνούς θεσμού:• Στήριξη της πολιτικής της ΤτΕ από τη ΔΕΚΕ (Πρακτικά

10/7/1933): • Στήριξη της σημασίας της αυτοτέλειάς της αλλά και της

συναλλαγματικής και νομισματικής πολιτικής της καθώς παρά τη μείωση του προεξοφλητικού επιτοκίου διαφυλάχθηκε η εσωτερική αξία του νομίσματος και η σταθερότητα της ισοτιμίας

• Στήριξη της ύπαρξής της στην εποχή της αναστολής της σταθεροποίησης.

• Και δύο ακόμη δείγματα της αλλαγής παραδείγματος: • Άσκηση ενεργότερης πιστωτικής πολιτικής της ΤτΕ:• Από το 1932 η ΤτΕ αρχίζει να λειτουργεί ως lender of last

resort καθώς οι τράπεζες στράφηκαν σ’ αυτήν για βοήθεια• 17/6/1932: δάνεια προς την ΑΤΕ και την Τράπεζα

Κοσμαδοπούλου.

Η αλλαγή παραδείγματος Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπίαμετά τη Χρεωκοπία• 11/9/1935: αναγνωρίζεται η μειωμένη ρευστότητα των

Τραπεζών. Οι ίδιες οι τράπεζες (και η ΕΤΕ) στράφηκαν στην ΤτΕ για ενίσχυση (Πρακτικά)

• Το προεξοφλητικό επιτόκιο είχε ήδη πέσει στο 7%• Μία ακόμη παράμετρος: οι σχέσεις με το Δημόσιο τίθενται σε

νέα βάση: • Από το 1932 το Δημόσιο αρχίζει να αντλεί κεφάλαια από την

ΤτΕ με τη μέθοδο των προκαταβολών• Υπογραφή σύμβασης με το Δημόσιο στις 2/8/1934 για το

ανώτατο όριο κυκλοφορίας και για τη συμμετοχή του Δημοσίου στα κέρδη από την κυκλοφορία πέραν αυτών των ορίων.

• Νέα σύμβαση με το Δημόσιο στις 4/6/1937 για χορήγηση προκαταβολής 12 εκ. Μάρκων προς το Δημόσιο με τμηματική εξόφληση σε 4 χρόνια.

• Σύμβαση της 23/12/1938 για ρύθμιση των χρεών του Δημοσίου προς την Τράπεζα

Η αλλαγή παραδείγματος μετά Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπίατη Χρεωκοπία Νέο σκεπτικό: η κυκλοφορία πρέπει να εξυπηρετεί τις

πιστωτικές ανάγκες τις οικονομίας σε συνδυασμό με ανάληψη ρόλου Lender of Last Resort

1936-1938: Η αύξηση της κυκλοφορίας θεωρήθηκε φυσιολογική λόγω της αύξησης του καλύμματος και των τιμών (προσέξτε την φορά της αιτιώδους σχέσης από τις τιμές στην κυκλοφορία και όχι αντίστροφα).

Μάλιστα ο Διοικητής καταφέρεται εναντίον «μονόπλευρων θεωριών» που βλέπουν μόνο την αιτιώδη σχέση από το χρήμα στις τιμές. Μάλιστα λέει καθαρά ότι η άνοδος των τιμών οφείλεται στις ανισορροπίες προσφοράς και ζήτησης στην πραγματική οικονομία και στη διεθνή κατάσταση και όχι στην προσφορά χρήματος

• Κατά τον Διοικητή η πολιτική της ΤτΕ δεν ήταν πληθωριστική και δεν αφορούσε εκδόσεις υπεράνω των συναλλακτικών αναγκών για κάλυψη αναγκών του Κράτους

Η αλλαγή παραδείγματος Η αλλαγή παραδείγματος μετά τη Χρεωκοπίαμετά τη Χρεωκοπία Από τον Αύγουστο του 1939 αλλαγή σκηνικού λόγω του

επικείμενου ξεσπάσματος του πολέμου στην Ευρώπη: Αύξηση της κυκλοφορίας για κάλυψη των αναγκών των τραπεζών σε ρευστότητα

Επιπτώσεις πολεμικής προετοιμασίας στην κυκλοφορία Μέχρι τις 28/10/1940 η αύξηση της κυκλοφορίας οφειλόταν

στην αύξηση των διεθνών τιμών, των ναύλων και των ασφαλίστρων κινδύνου και στην αυξημένη αποθησαύριση

Από τις 28/10/1940 και μετά η αύξηση της κυκλοφορίας οφείλεται αποκλειστικά στην αύξηση των κρατικών πολεμικών δαπανών με κάλυμμα όμως τις πολεμικές πιστώσεις σε συνάλλαγμα που παρείχε η Μ. Βρετανία στην Ελλάδα

Η μετατροπή της οικονομίας σε πολεμική σηματοδοτεί και την πλήρη υπαγωγή της πολιτικής της ΤτΕ στις κρατικές ανάγκες.

ΣυμπεράσματαΣυμπεράσματα• 1) Η ΤτΕ ξεκίνησε τη λειτουργία της ως τυπικό παράδειγμα

Κεντρικής Τράπεζας του μεσοπολέμου αποτέλεσμα της προσπάθειας σταθεροποίησης στα πλαίσια του κανόνα συναλλάγματος-χρυσού:

• αντιπληθωριστική πολιτική και διαφύλαξη της αξίας του νομίσματος.

• Η μεταβολή του διεθνούς περιβάλλοντος επέβαλε την επέκταση του ρόλου της στην πράξη με την πιστωτική στήριξη της οικονομίας και των τραπεζικών ιδρυμάτων (lender of last resort).

2) Η αντίδραση στην κρίση μάλλον ήταν πιο ευέλικτη (ως προτίμηση πολιτικής) απ’ ότι φαντάζει.

Περιορισμοί: οι εξωτερικές δεσμεύσεις (ΔΕΚΕ) σε συνδυασμό με τα εσωτερικά μέτωπα (έλλειψη συνεργασίας από τις εμπορικές τράπεζες, πολιτικό κλίμα σε συνεχή αμφισβήτηση)

ΣυμπεράσματαΣυμπεράσματα 3) Η ΤτΕ δέχτηκε να αναλάβει τη χρηματοδότηση της

οικονομίας όταν το εμπορικό τραπεζικό σύστημα αδυνατούσε μετά την αναστολή της σταθεροποίησης

Μέχρι τότε προσπάθησε να υπερασπιστεί τη σταθεροποίηση και τον κανόνα συναλλάγματος-χρυσού παρά το εσωτερικό επιφυλακτικό πολιτικό και τραπεζιτικό κλίμα.

Οι ελληνικές αυτές ιδιαιτερότητες την έφερναν πιο κοντά στην αλλαγή παραδείγματος σχεδόν από την ίδρυσή της

Θυμηθείτε τη διαμάχη για τις πιστώσεις: Οι τράπεζες την κατηγορούσαν για τη νομισματική

στενότητα Εκείνη περιοριζόταν από το δημόσιο χρέος αλλά ήθελε να

παρέμβει για στήριξη της οικονομίας αλλά όχι των επισφαλών απαιτήσεων των τραπεζών

ΣυμπεράσματαΣυμπεράσματα Η αδυναμία ελέγχου του τραπεζικού συστήματος την

έφερνε θεωρητικά πιο κοντά σε μεθόδους που ξέφευγαν από τις παραδοσιακές όπως π.χ.οι πιστωτικοί έλεγχοι

Αυτό που εκπλήσσει είναι η σταδιακή μεταβολή στον τρόπο σκέψης σχετικά με τους στόχους μίας κεντρικής τράπεζας.

Θυμηθείτε: Παράλληλα με την πίστη στον κανόνα χρυσού –

συναλλάγματος την απασχολούν από πολύ νωρίς οι ανάγκες της οικονομίας για πιστώσεις

Ήδη από το 1931 την απασχολεί η καταπολέμηση της ανεργίας

Μετά την αναστολή της σταθεροποίησης μιλά ανοιχτά για την προτεραιότητα των αναγκών της οικονομίας και αμφισβητεί την ορθότητα της ποσοτικής θεωρίας του χρήματος

ΣυμπεράσματαΣυμπεράσματα 4) Επομένως τα ερωτήματα αν η πολιτική της ΤτΕ

ήταν αντιπληθωριστική ή αν παρέκλινε από τις αρχές του Central Banking δεν μπορούν να απαντηθούν ενιαία διότι αφορούν διαφορετικές περιόδους σε συνδυασμό με τις ελληνικές ιδιαιτερότητες.

Πριν το 1932 η προσήλωση στη σταθεροποίηση αντανακλά τις αρχές του central banking που γέννησε η ισχύς του κανόνα συναλλάγματος-χρυσού ΑΛΛΑ και με ρωγμές που προκαλούνταν από το πολιτικό και τραπεζιτικό περιβάλλον (αντιλήψεις και πρακτικές)

Μετά το 1932 η οικονομική ανάκαμψη σε ένα διεθνές περιβάλλον ύφεσης με καταρρέοντες τους προηγούμενους θεσμούς σταθερότητας επέβαλε πιο ενεργή παρέμβαση στην χρηματοδότηση της οικονομίας και την αποφασιστική αλλαγή παραδείγματος.

Προσφορά Χρήματος Μ1 1928 – 1938 Προσφορά Χρήματος Μ1 1928 – 1938 Πηγή: Πηγή: KostelenosKostelenos, , GG..C. C. (1995)(1995)

0,00

2000,00

4000,00

6000,00

8000,00

10000,00

12000,00

14000,00

16000,00

18000,00

1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938

Προσφορά Χρήματος Μ1 (νομισματική κυκλοφορία και καταθέσεις όψεως) 1928-1938 σε εκατ. Δρχ.

Δείκτης Τιμών 1928-1938Δείκτης Τιμών 1928-1938Πηγή: Κωστελένος (1995)Πηγή: Κωστελένος (1995)

0,00

500,00

1000,00

1500,00

2000,00

2500,00

1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938

Δείκτης Τιμών 1928-1938 (1914=100)

Προσφορά Χρήματος Μ1 και Δείκτης Προσφορά Χρήματος Μ1 και Δείκτης Τιμών Τιμών 1928 – 1938 1928 – 1938 Πηγή: Πηγή: KostelenosKostelenos, , GG..C. C. (1995)(1995)

1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938

Προσφορά Χρήματος Μ1 (νομισματική κυκλοφορία και καταθέσεις όψεως) 1928-1938 σε εκατ. Δρχ. 14872,5014222,3013889,3011336,4011411,0912996,6514380,1314728,5615346,3416816,9716057,82

Δείκτης Τιμών 1928-1938 (1914=100) 1942,00 2019,00 1798,00 1666,00 1823,00 1881,00 1887,00 1986,00 2005,00 2186,00 2233,00

0,00

500,00

1000,00

1500,00

2000,00

2500,00

0,00

2000,00

4000,00

6000,00

8000,00

10000,00

12000,00

14000,00

16000,00

18000,00

Προεξοφλητικό Επιτόκιο 1927 – 1936 Προεξοφλητικό Επιτόκιο 1927 – 1936 Πηγές: ΓΣΥΕ (1931) & Χαριτάκης, Γ. (επιμ.) (1940), Πηγές: ΓΣΥΕ (1931) & Χαριτάκης, Γ. (επιμ.) (1940), Ψαλιδόπουλος (1989Ψαλιδόπουλος (1989) )

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

1/6/

1927

1/9/

1927

1/12

/192

71/

3/19

281/

6/19

281/

9/19

281/

12/1

928

1/3/

1929

1/6/

1929

1/9/

1929

1/12

/192

91/

3/19

301/

6/19

301/

9/19

301/

12/1

930

1/3/

1931

1/6/

1931

1/9/

1931

1/12

/193

11/

3/19

321/

6/19

321/

9/19

321/

12/1

932

1/3/

1933

1/6/

1933

1/9/

1933

1/12

/193

31/

3/19

341/

6/19

341/

9/19

341/

12/1

934

1/3/

1935

1/6/

1935

1/9/

1935

1/12

/193

51/

3/19

361/

6/19

361/

9/19

361/

12/1

936

6/6/1927 2/12/1928 26/9/1931 29/10/1931 12/1/1932 20/2/1932 8/8/1932 3/12/1932 6/6/1933 14/10/1933 4/1/1937

Προεξοφλητικό Επιτόκιο (σε %) 10,00 9,00 12,00 11,00 12,00 11,00 10,00 9,00 7,50 7,00 6,00

Προεξοφλητικό Επιτόκιο (σε %)

Κυκλοφορία κατά κεφαλήν Χάρτινες και Κυκλοφορία κατά κεφαλήν Χάρτινες και

Χρυσές Δρχ. 1923-1932Χρυσές Δρχ. 1923-1932 (Πηγή: Πρακτικά Γ.Σ. ΤτΕ)(Πηγή: Πρακτικά Γ.Σ. ΤτΕ)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1923 1924 1925 1926 1927 έως 5/1928 από 6/1928 1929 1930 1931 έως 10/1932

Χάρτινες Δρχ.

Χρυσές Δρχ.

Τιμάριθμος Ζωής και κυκλοφορία Σεπ. Τιμάριθμος Ζωής και κυκλοφορία Σεπ. 1931 –Σεπ. 1932 1931 –Σεπ. 1932 (Πηγή: Πρακτικά Γ.Σ. ΤτΕ)(Πηγή: Πρακτικά Γ.Σ. ΤτΕ)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

1500

1550

1600

1650

1700

1750

1800

1850

1900

Σεπ-31 Οκτ-31 Νοε-31 Δεκ-31 Ιαν-32 Φεβ-32 Μαρ-32 Απρ-32 Μαϊ-32 Ιουν-32 Ιουλ-32 Αυγ-32 Σεπ-32

Σεπ-31 Οκτ-31 Νοε-31 Δεκ-31 Ιαν-32 Φεβ-32 Μαρ-32 Απρ-32 Μαϊ-32 Ιουν-32 Ιουλ-32 Αυγ-32 Σεπ-32

Τιμάριθμος ζωής 1623 1641 1647 1646 1643 1631 1657 1697 1757 1834 1815 1826 1849

Κυκλοφορία 4422 4297 3987 4005 3797 3739 3909 4067 4059 4208 4202 4323 4683

Σύνολο Πιστώσεων (Εμπορ. Χαρτ., Βραχ. Πιστώσεις και Επενδύσεις) σε εκατ. Δρχ. ΤτΕ και Εμπορικές Τράπεζες 1928 –Σεπ. 1931Πηγή: Πρακτικά Γ.Σ. ΤτΕ

112,1380,2

625,1 647,1

8525,5

9522,8

9988,6 9986,3

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

1928 1929 1930 Σεπ. 1931

Σύνολο Πιστώσεων (Εμπορ. Χαρτ., Βραχ. Πιστώσεις και Επενδύσεις) σε εκατ. Δρχ. Τράπεζα της Ελλάδος

Σύνολο Πιστώσεων (Εμπορ. Χαρτ., Βραχ. Πιστώσεις και Επενδύσεις) σε εκατ. Δρχ. Εμπορικές Τράπεζες