Εθνικές και Διεθνικές Κοινότητες στην Οθόνη

IAKA-ΠΑΝΕ/ΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣΧειμερινό Εξάμηνο

1η εβδομάδαΕλένη Σιδέρη

elasideri@gmail.com

Στόχοι Διάλεξης

Να ορίσουμε την έννοια του εθνικού κινηματογράφου

Κριτήρια Ορισμού Εφαρμογή στην ελληνική

κινηματογραφία

Απόσπασμα 1.

Στην εισαγωγή της ταινίας η Θεία Από το Σικάγο αναγνωρίζετε στοιχεία που μπορούν να θεωρηθούν μέρος μιας εθνικής κινηματογραφίας;

Συζήτηση

Τι είδους κριτήρια χρησιμοποιούμε (φόρμας, κοινωνικά, οικονομικά) για να ορίσουμε τον εθνικό κινηματογράφο;

Ορισμός

Δεν υπάρχει οικουμενικότητα στο πως ορίζουμε την εθνική κινηματογραφία, αν και συχνά ορίζεται ως η παραγωγή που προέρχεται από ένα συγκεκριμένο έθνος-κράτος.

Σημασία για τον ορισμό δίνεται στα κριτήρια. Σε γενικές γραμμές χρησιμοποιούμε:› Οικονομικά (διαδικασία παραγωγής)› Κειμενικότητα (περιεχόμενο)› Κοινό (πρόσληψη)› Κριτικο-κεντρική προσέγγιση (εθνικός= ποιοτικός

κινηματογράφος)

Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου

Ποσοστό (επί της διάρκειας) των διαλόγων στα ελληνικά

Ποσοστό γυρισμάτων σε ελληνικό έδαφος 51% του προϋπολογισμού να έχει καλυφθεί

από την ελληνική επικράτεια Να έχει λάβει το πιστοποιητικό από το ΕΚΚ

› Αναλυτικά βλ (Νόμος 3905/2010, http://www.gfc.gr/Publications/fek_219.pdf και http://www.gfc.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1212&Itemid=184

Άρθρο 3

Θεωρίες για την Ταυτότητα

H κλασσική θεώρηση μας έρχεται από τη γλωσσολογική- δομιστική παράδοση (F. De Saussure) τοποθετεί το κέντρο βάρος του χτισίματος νοήματος στην εξαγωγή του τελευταίου μέσα από τη διαφοροποίηση (ponos/ konos και κατ’ επέκταση στη σημασιολογία μαύρο/ άσπρο).

Η δεύτερη προσέγγιση είναι και αυτή γλωσσολογικής (Μπαχτίν) και πρεσβεύει ότι το νόημα χτίζεται διαλογικά με το Άλλο.

Η τρίτη προσέγγιση είναι ανθρωπολογική και θεωρεί ότι ο πολιτισμός ουσιαστικά διαμορφώνεται μέσα από την απόδοση νοήματος στα πράγματα κατά την τοποθέτησή τους σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα σε ένα ταξινομικό σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια συμβολική τάξη πραγμάτων. Για παράδειγμα, το τι αποτελεί τέχνη βασίζεται σε ένα ταξινομικό σύστημα που κάθε κοινωνία ορίζει ως τέχνη.

Τέλος υπάρχει και η ψυχαναλυτική προσέγγιση που θεωρεί ότι η ετερότητα είναι βασικό συντακτικό στοιχείο της ψυχικής μας ζωής ώστε να διαμορφωθούμε ως υποκείμενα και να αποκτήσουμε σεξουαλική ταυτότητα.

Συνοπτικά

Βλέπουμε ότι όλες οι θεωρήσεις τις ταυτότητας δίνουν βαρύτητα στην ετερότητα (με διαφορετικό τρόπο πιο θετικό ή αρνητικό, άρα η ετερότητα μπορεί να είναι αμφίσημη). Σε αυτό το πλαίσιο η εθνική κινηματογραφία θα πρέπει να οριστεί σε σχέση με το Άλλο (άλλες εθνικές κινηματογραφίες ή παγκόσμιο κινηματογράφο-το Χόλυγουντ)

Βλ. http://cine.gr/article.asp?id=9483 Η ανθρωπολογική θεώρηση τονίζει το ρόλο του

πολιτισμού και της κοινωνίας και είναι πιο σχετικιστική. Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν πιο τοπικά κριτήρια που σχετίζονται με το τι ορίζεται ως πολιτισμός σε κάθε έθνος-κράτος και την κοινωνία του.

Η έννοια του πολιτισμού

Ο ορισμός του πολιτισμού σχετίζεται στενά με τις δομές εξουσίας και τους μηχανισμούς γνώσης και διαμόρφωσης που αυτοί ορίζουν. Γι’ αυτό και η διάκριση ανάμεσα σε Πολιτισμό/ πολιτισμό ή Υψηλή και Χαμηλή κουλτούρα εξακολουθούν να διαιωνίζονται τόσο σε επίπεδο μαζική πρόσληψης αλλά και στο χώρο των επιστημών. Μέσα σε αυτό το κλίμα η μελέτη του κινηματογράφου ως πεδίο παραγωγή και κατανάλωσης του πολιτισμού έγινε συστηματικό πεδίο μελέτης μόνο μετά το 1960 (πολιτισμικές σπουδές). Αυτές οι διακρίσεις έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής κινηματογραφίας.

Το Χόλυγουντ και οι άλλοι

Η ανάπτυξη της εθνικής κινηματογραφίας, ειδικά στην Ευρώπη συνδέεται στενά με την αντίσταση που οι εθνικές κυβερνήσεις ήθελαν να αναπτύξουν σε αυτό που θεωρήθηκε πολιτιστική εισβολή και παγκόσμια κυριαρχία.

«Οι εθνικοί κινηματογράφοι είχαν συνήθως μια λειτουργία ανάλογη των ειδών: για το ευρύ κοινό, μια γαλλική ταινία, ιταλική ή σουηδική ανοίγει διαφορετικούς ορίζοντες προσδοκιών-κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για εμπορικούς σκοπούς» (Τ. Elsaesser, από Higson σελ. 178)

Η ανάδειξη του Χόλυγουντ ως αντίπαλο δέος αποτέλεσε παράγοντα συνοχής και πεδίο διαμόρφωσης ηγεμονικών αντιλήψεων για το τι σημαίνει εθνικός

Τη ίδια στιγμή οδήγησε σε υπερκαθορισμό το Χόλυγουντ και οδήγησε στην ταυτοσημία του με «τη διεθνή θεσμοθέτηση συγκεκριμένων κινηματογραφικών κανόνων και αξιών σε σχέση με τις προσδοκίες του κοινού, τις επαγγελματικές πρακτικές και τις ιδεολογίες αλλά και την εδραίωση υποδομών παραγωγής, διανομής και προώθησης προκειμένου οι εν λόγω κανόνες και αξίες να εξυπηρετηθούν, ρυθμιστούν και αναπαραχθούν» (Higson p. 179)

Eπίσης το Χόλυγουντ αποτέλεσε και κομμάτι της λαϊκής εθνικής κουλτούρας, πράγμα που έγινε εφικτό εξαιτίας βασικά απλής αφηγηματικής δομής, πλούσιου θεάματος που είχαν οι αμερικανικές ταινίες οι οποίες εξ αρχής απευθύνονταν σε ένα ετερογενές κοινό, τους μετανάστες, (ως μέρος της ελαφριάς ψυχαγωγίας και της λαϊκής διασκέδασης, ένας τόπος μαζικής απόδρασης) και έτσι τροφοδότησε με αντίστοιχες προσδοκίες (μίμηση ταινιών του Χόλυγουντ από εθνικές κινηματογραφίες πχ τα ελληνικά μιούζικαλ της δεκ. του 1960).

To αποτέλεσμα της ηγεμονίας του Χόλυγουντ (οικονομικού και συμβολικού) ήταν να στραφεί ο εθνικό κινηματόγραφος είτε σε άκριτη μίμηση είτε στην υψηλή τέχνη που όμως απευθύνοντας σε λίγους και της έλειπε η δημοφιλία. Ενώ όπως θα δούμε η άνοδος συγκεκριμένων εθνικών κινηματογράφων γίνονταν σε συγκεκριμένες συνθήκες (κινηματογράφος του 3ου κόσμου) και χώρους (φεστιβάλ). Ενώ όταν υπάρχουν οι εξαιρέσεις εθνικού σινεμά με παγκόσμια απήχηση συνήθως υπάρχει συνεργασία με την αμερικανική παραγωγή ή διανομή

Ενδοσκοπικά Κριτήρια Ορισμού

Ο Higson προτείνει ο εθνικός κινηματογράφος να οριστεί με πιο ‘εσωτερικά’ κριτήρια δηλαδή τις συνθήκες της εγχώριας οικονομικής, πολιτισμικής και πολιτικής ταυτότητας και των παραδόσεών της.

Απόσπασμα 2

Άφιξη στη Φλωρεντία, Room with a View

Μπορείτε να εντοπίσετε στοιχεία βρετανικότητας και ποια είναι αυτά;

Τι είδους κριτήρια χρησιμοποιήσατε;

Οικονομικές Κρατικές Πολιτικές

Στο πλαίσια μιας πολιτιστικής παραγωγής οι κυβερνήσεις, ειδικά μετά τον Β’ ΠΠ ενίσχυσαν τον κινηματογράφο τους (πολιτικές εθνικών χρηματοδοτήσεων , εθνικών πολιτικών και κέντρου κινηματογράφων με ίσως κυριότερο παράδειγμα τη Ντεγκωλική Γαλλία), αν και η προσοχή του σε αυτόν ως μέσο προπαγάνδας αρχίζει σε πολλές χώρες από τις αρχές του 20ου αιώνα

Παράδοση και Κινηματογράφος

Οι εθνικές αφηγηματικές παραδόσεις δηλαδή με ποιο τόπο το έθνος αφηγείται τις πολιτισμικές του ιστορίες έπαιξαν και παίζουν σημαντικό ρόλος αφού ο κινηματογράφος πάτησε σε αυτές για να βρει μια γλώσσα επικοινωνίας με το κοινό τους (πχ λογοτεχνία, θέατρο) αλλά και να το αγγίξει συναισθηματικά. Επίσης δανείστηκε από ήδη διαμορφωμένες παραδόσεις το στυλ (φόρμα)

Για παράδειγμα οι βουκολικές ταινίες και η ηθογραφία, όπως και ανάπτυξη χαρακτήρων υπήρξαν στοιχεία του ελληνικού κινηματογράφου. Μπορείτε να εντοπίσετε τέτοια στοιχεία στη Θεία από το Σικάγο

Η στενή σχέση με αυτές τις παραδόσεις μπορεί να έκανε τον εθνικό κινηματογράφο πιο κατανοητό στο κοινό του αλλά την ίδια στιγμή διαιώνισε τις όποιες εικόνες αποκλεισμού και τα στερεότυπα που ενέχονται σε αυτές ενισχύοντας την ομοιογένεια μέσα από την περιθωριοποίηση αλλά και τη ‘εθνική φαντασιακή κοινότητα’.

Όμως ο κινηματόγραφος δεν έγινε απλά φορέας αυτών των εικόνων και παραδόσεων αλλά ως νέο μέσο έπαιξε και παίζει ρόλο στη διαμόρφωση μιας νέας αναδυόμενης ταυτότητας/ταυτοτήτων που η μαζική έκθεσή της αλλά και οι δυνατότητες προβολής που όλο αυξάνονται ανακαλύπτεται και μπορεί να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας από νέα κοινά (πχ Η θεία από το Σικάγο στο και έτσι να προκαλέσει και την ανάπτυξη νέων λόγων γύρω αυτήν.

Έτσι λοιπόν πέρα από την παραγωγή η κατανάλωση των ταινιών είναι πολύ σημαντική για τη μελέτη του κινηματογράφου (συγκερασμός ανάμεσα σε πολιτική-οικονομία-κειμενικότητα)

Συμπεράσματα

Τα κριτήρια του ορισμού της εθνικής κινηματογραφίας είναι πολλαπλά και ταυτίζονται με την κατανόηση διαμόρφωσης ταυτότητας και του ορισμού του πολιτισμού.

Το πώς γίνεται μελέτη του κινηματογραφικού έργου σχετίζεται και με ζητήματα μεθοδολογίας που θα εξετάσουμε την επόμενη εβδομάδα

Λέξεις κλειδιά για εξετάσεις

Ορισμός εθνικής κινηματογραφίας, θεωρίες ταυτότητας, η έννοια του πολιτισμού, Χόλυγουντ και εθνικοί κινηματογράφοι, ενδοσκοπικά κριτήρια (παραγωγή, αφηγηματικές δομές, κατανάλωση )