ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ

Η κατεργασία του δέρματος γενικά περιλαμβάνει τρία στάδια, τα οποία χωρίζονται σε περισσότερες από δέκα παραγωγικές φάσεις που προσαρμόζονται και τροποποιούνται ανάλογα με τον τύπο της δοράς και το τελικό επιθυμητό προϊόν. Οι φάσεις αυτές ταξινομούνται σε χημικές και μηχανικές παραγωγικές διαδικασίες. Οι ιδιότητες που αποκτά το δέρμα κατά την κατεργασία του είναι η αντοχή στα χτυπήματα, τις κάμψεις και τα σκισίματα, η καλή θερμομονωτικότητα, η διαπερατότητα στους υδρατμούς, η ευκαμψία και η ελαστικότητα. Με την εξέλιξη της βυρσοδεψίας, την εφαρμογή των ανακαλύψεων στη χημεία και των μοντέρνων μηχανικών μεθόδων, οι διαδικασίες τροποποιήθηκαν, συντομεύθηκαν, και έδωσαν νέα προϊόντα. Οι μέθοδοι κατεργασίας είναι πολλές και τα παραγόμενα προϊόντα ποικίλα.

ΟΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΤΑΝΙΝΩΝ

Το δέρμα των θηλαστικών αποτελείται από τρεις στιβάδες: την επιδερμίδα, τη δερμίδα ή χόριο και την υποδερμίδα ή υποδόριο ιστό. Το χόριο, πυκνό δίκτυο ινών πρωτεϊνικής σύστασης με βάση το κολλαγόνο, είναι το καθευατό δέρμα. Η αντοχή ενός κατεργασμένου δέρματος εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα και την αναλογία του χορίου προς το συνολικό πάχος. Η δέψη είναι ουσιαστικά η διαδικασία σταθεροποίησης των ινών του κολλαγόνου και πρόληψης της σήψης. Με τη διαδικασία αυτή, η τανίνη εισέρχεται στο δέρμα και στη

συνέχεια αντικαθιστά τα μόρια του νερού που συγκρατούνται στις ιονισμένες ομάδες του κολλαγόνου. Η τανίνη δεν είναι μία συγκεκριμένη χημική ένωση, αλλά μία κατηγορία ενώσεων ευρύτατα διαδεδομένη στα φυτά. Οι τανίνες είναι διαλυτές στο νερό και στην αλκοόλη. Τις συναντάμε στις ρίζες, στο ξύλο, στο φλοιό, στον καρπό καθώς και στα φύλλα πολλών δένδρων, όπως στη καστανιά, στο πευκοφλοιό, στα καπάκια από τα βελανίδια, στα φύλλα του σκίνου κ.α Η βελανιδόκουπα και ο πίτυκας (πευκοφλοιός) που ήταν τα κύρια δεψικά υλικά στη Σάμο, αλέθονταν σε χοντρό κόκκο σε ειδικούς μύλους,

χύνονταν σε μια δεξαμενή, τηχαρτζόλιμπα, καλυπτόταν με θερμό νερό και έμεναν εκεί για τουλάχιστον μια νύχτα, ώστε να «μελώσουν» και να γίνουν ένα παχύρρευστο υγρό, το χάρτζι.

Κατεργασία

ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΑ ΝΕΡΑ

Στο πρώτο στάδιο τα δέρματα καθαρίζονται, ενυδατώνονται, αποτριχώνονται από το πρόσωπο και απομακρύνονται τα λίπη από το γουδουρά, την εσώτερη στιβάδα. Μένει μόνον καθαρό το τμήμα της βύρσας που θα δεχθεί την κατεργασία.

Κόψιμο των δερμάτων κατά μήκος της πλάτης σε δύο κομμάτια, τα κρουπόνια.

Δυο εργάτες κουβαλούσανε στους ώμους τους ένα μακρύ κοντάρι το- «μπαστούνι»-φορτωμένο πετσιά, και το κατεβάζανε στο κυμοθάλασσο. Εκεί ήταν μόνιμα μπηγμένοι μέσα στο νερό πάσσαλοι από χοντρά αγριόξυλα όπου οι εργάτες με λεπτά σκοινιά – τα «καβέτα»-δένανε τα πετσιά και τ΄αφήνανε στο αέναο κύμα της Ρίβας

Βαρέλες κατεργασίας Σκεφιστικές μηχανές

ΣΤΑΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΑΡΓΑΣΗΟι τρόποι φυτικής δέψης των σολοδερμάτων στα σαμιώτικα ταμπάκικα ήταν το πάστωμα σε μποτόνια με χάρτζια, ή αρκετά αργότερα, στα κουνητά με διαλύματα ισχυρών τανινών. Οι βαρέλες δέψης που επιτάχυναν τους χρόνους και άλλαξαν την οργάνωση του ταμπάκικου χρησιμοποιήθηκαν ευρέως ήδη από τις αρχές του αιώνα.

ΔευτέρωμαΟ έλεγχος της δέψης γινόταν με μικρές τομές στην άκρη του δέρματος από έμπειρους τεχνίτες ώστε να δουν σε τι βάθος είχε εισχωρήσει η τανίνη: αν τα δέρματα περάσανε. Αν μετά τη παρέλευση τεσσάρων μηνών περίπου διαπίστωναν ότι η τανίνη δεν είχε εισχωρήσει σε όλο το δέρμα, επαναλάμβαναν τη διαδικασία του παστώματος, δευτέρωναν με άλλο χαρτζ

Φλες

Σκεφιστική

Βαρέλες σε κίνηση,

ΣΤΑΔΙΟ ΤΡΙΤΟ: Ο ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ

Στο στάδιο αυτό το δέρμα αποκτά την επιθυμητή όψη, χρώμα, υφή, ανάλογα με την τελική του χρήση. Οι τεχνικές, οι μέθοδοι και οι μηχανές είναι αναρίθμητες, όσες η φαντασία του ανθρώπου για νέα προϊόντα. Για τα σολοδέρματα ειδικότερα τα βασικά στάδια του τελειώματος ήταν:

H ξήρανση των δερμάτων είναι κρίσιμη, καθώς θα πρέπει να επιτευχθεί ομοιόμορφη αφύγρανση και να αποφευχθεί η οξείδωση των τανινών στην επιφάνειά τους. Στα περισσότερα βυρσοδεψεία το στέγνωμα γινόταν στον όροφο, όπου κρεμούσαν τα δέρματα στις κρεμάλες.Τις τελευταίες δεκαετίες στο Καρλόβασι εμφανίστηκαν θερμικά ξηραντήρια, όπου η ξήρανση των δερμάτων επιτυγχάνεται με σταθερή θερμοκρασία και ελεγχόμενη υγρασία, με αποτέλεσμα μια σαφώς καλύτερη ποιότητα.

Τις δύο πρώτες μέρες έπρεπε ο χώρος να μην αερίζεται καθόλου, γιατί ήτανε κίνδυνος να τσικνώσουν τα πετσιά. Αν τύχαινε να φυσήξει κουφονότι, βαρούσε συναγερμός στη Ρίβα. Ο κίνδυνος να πάθουν ζημιά τα πετσιά μεγάλωνε, και τα εργοστάσια παίρνανε με βιάση τα μέτρα τους. Κλείνανε πόρτες και παραθύρια, ακόμα και τις χαραμάδες.

Κατόπι τα δέρματα παστρεύονται και ξελουρίζονται δηλαδή κόβονται τα άχρηστα κομμάτια τους. Παράλληλα ταξινομούνται σε κατηγορίες ανάλογα με το βάρος και τη ποιότητά τους. Η ποιότητα της βαφής καθορίζεται αποφασιστικά από την επιλογή των χρωστικών ουσιών. Οι χρωστικές που χρησιμοποιούνται είναι υδατοδιαλυτές. Η βαφή γίνεται σε ειδικό μηχάνημα και επιδιώκεται πάντοτε το δέρμα να αποκτήσει ομοιόμορφο και σταθερό χρώμα.

Άλλες τεχνικές

Oι σύγχρονες τάσεις της μόδας και η υποβάθμιση της ποιότητας των ακατεργάστων επέβαλλαν μηχανικές διαδικασίες όπως το τρόχισμα, το στάμπωμα, την επικάλυψη και βαφή των σολοδερμάτων με “πιστόλια” κ.α

Έλεγχος, μέτρημα, αποστολή

Μετά από κάθε φάση ελέγχεται η ποιότητα του παραγόμενου δέρματος, ταξινομούνται ανάλογα με τις ποιότητες και τον τελικό προορισμό, μαρκάρονται, μετριούνται, δένονται σε μπάλες και προωθούνται στην αγορά.

Το στρώσιμο

Βαφή

Η οργάνωση του ταμπάκικου

Η οργάνωση του ταμπάκικου απαιτεί τη σωστή διαχείριση τριών παραμέτρων: του φωτός, του αέρα και του νερού. Το φως, απαραίτητο για την εργασία, σε κάποια στάδια μπορεί να καταστεί επιζήμιο για τα δέρματα. Ο αέρας πρέπει επίσης να είναι κατευθυνόμενος και το νερό πρέπει να είναι διαθέσιμο και σε αφθονία. Τα ταμπάκικα, κτισμένα κοντά στη θάλασσα ή και σε ποτάμι, διέθεταν επιπλέον δύο και τρεις στέρνες μέσα ή έξω από το κυρίως κτίριο, που λειτουργούσαν αρχικά χειρονακτικά με ντουζένια και αργότερα με αντλίες. Τα ασβεστερά ήταν συνήθως κτισμένα έξω, ενώ όλες οι υπόλοιπες εργασίες γινόταν σε εσωτερικό χώρο. Οι λίμπες, τα ποντόνια, οι βαρέλες και οι πάγκοι ήταν διατεταγμένοι κατά μήκος των μακριών πλευρών του κτιρίου, εκατέρωθεν της κίνησης. Στο πάτωμα, πίσω από τους πάγκους και μπροστά από τις βαρέλες, αυλάκια σκαμμένα ή χτιστά βαθιά 15ως 40 εκ. διοχέτευαν τα νερά έξω από το κτίριο.Όταν τα εργοστάσια εξοπλίστηκαν με μηχανοκίνηση ένα σύστημα αξόνων έδινε την κίνηση με ιμάντες κατ’ αρχήν στις βαρέλες, οι οποίες τοποθετούνται παράλληλα ή αντικριστά κάτω από τον κύριο στροφαλοφόρο άξονα, και στη συνέχεια στις υπόλοιπες μηχανές. Πλάι στην κύρια είσοδο που είναι κατά κανόνα στη στενή πλευρά, υπήρχε ένα χαμηλό ξύλινο κλειστό δωμάτιο γραφείου, το επιτελείο της επιχείρησης. Ο χώρος επάνω από αυτό χρησίμευε ως πατάρι για αποθήκευση. Τα διώροφα ταμπάκικα επικοινωνούσαν με μια εσωτερική ξύλινη σκάλα, ενώ η μεταφορά των δερμάτων γινόταν από καταπακτή ή εξωτερικά από δύο πόρτες, τη μία επάνω από την άλλη. Ο όροφος χρησιμοποιείτο κατά κανόνα για τις εργασίες του καλλωπισμού.Χαρακτηριστική επίσης είναι η εμφανής ξύλινη στέγη, με χοντρά δοκάρια από κυπαρίσσι, τα οποία χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα για το σύστημα ανάρτησης των δερμάτων στις κρεμάλες