Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη: διεθνές συνέδριο για...

5–6 Νοεμβρίου 2015Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη

November 5th–6th, 2015Teloglion Fine Arts Foundation, A.U.Th., Thessaloniki

1ο Διεθνές Συνέδριογια την Ετυμολογία της Ελληνικής Γλώσσας

1st International Conferenceon Greek Etymology

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ[Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

INSTITUTE OF MODERN GREEK STUDIES[Manolis Triandaphyllidis Foundation]

ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI

Περιλήψεις / Abstracts

Περιεχόμενα/Contents

Προσκεκλημένοιομιλητές/InvitedspeakersLamberterie,Charlesde ...................................................................................................................3Sala,Marius ....................................................................................................................................14Προφορικέςανακοινώσεις/OralpresentationsGeiger,Joseph ................................................................................................................................21Γιάνναρης,Θανάσης.........................................................................................................................9Γιαννουλοπούλου,Γιαννούλα........................................................................................................23Ligorio,Orsat ..................................................................................................................................19Καραντζόλα,Ελένη .........................................................................................................................23Katsikadeli,Christina ......................................................................................................................22Κατσούδα,Γεωργία ........................................................................................................................10Κυριαζής,ΔώρηςΚ. ........................................................................................................................17Loma,Aleksandar .............................................................................................................................5Meier‐Brügger,Michael ...................................................................................................................4Μελισσαροπούλου,Δήμητρα ........................................................................................................13Παντελίδης,Νίκος ............................................................................................................................9Παπαναστασίου,Γιώργος ..............................................................................................................24Πετρούνιας,ΕυάγγελοςΒ...............................................................................................................11Petrović,Snezana ...........................................................................................................................16Ράλλη,Αγγελική .............................................................................................................................13Sapovici,AncaMihaela...................................................................................................................20Shoval‐Dudai,Nurit ........................................................................................................................21Tzitzilis,Christos ...............................................................................................................................6Τικτοπούλου,Κατερίνα ..................................................................................................................23Τσολακίδης,Συμεών ......................................................................................................................13Vis,Jeroen ........................................................................................................................................8Vlajić‐Popović,Jasna.......................................................................................................................15Fykias,Ioannis ................................................................................................................................22Witczak,KrzysztofTomasz ...............................................................................................................7Χαραλαμπάκης,Χριστόφορος.........................................................................................................12Αναρτημένεςανακοινώσεις/PostersΖωχιός,Σταμάτης ...........................................................................................................................25Κριμπάς,ΠαναγιώτηςΓ. .................................................................................................................26Sotirova,Nataliya ...........................................................................................................................27Filos,Panagiotis ...............................................................................................................................28Φλιάτουρας,Ασημάκης .................................................................................................................29

Πέμπτη 5 Νοεμβρίου, 10:00-‐11:00 / Thursday, November 5th, 10.00-‐11.00

3

Charles de Lamberterie École Pratique des Hautes Etudes, Université Sorbonne IV, Paris Charles.de_Lamberterie@paris-‐sorbonne.fr

Les dictionnaires étymologiques du grec ancien: état de la question

Par rapport au Griechisches Etymologisches Wörterbuch de H. Frisk, publié de 1954 à 1970, le Dictionnaire étymologique de la langue grecque de P. Chantraine (1968-‐1980, l’ouvrage ayant été achevé par une équipe d’élèves du maître après la disparition de ce dernier en 1974) représente une rupture notable. Le GEW relève d’une conception traditionnelle de l’étymologie, qui met au premier plan l’analyse formelle des mots pour en établir l’origine ; Frisk est, toutefois, bien conscient que cela entraîne trop souvent des combinaisons arbitraires et fait preuve d’une prudence louable, mais sans aller au-‐delà. Chantraine, pour sa part, dans le sillage de son maître Meillet, s’intéresse surtout à l’histoire des mots, que le déchiffrement des tablettes en linéaire B permet de saisir sur une très longue période, et il ne prend en compte que marginalement leur origine ; dans la partie proprement « étymologique » du DELG, il se borne souvent à suivre Frisk. Il applique ainsi au grec le traitement qu’avaient appliqué au latin A. Ernout et A. Meillet dans leur Dictionnaire étymologique de la langue latine (1932), au risque d’aboutir parfois à un scepticisme que l’on peut juger excessif en matière d’étymologie-‐origine. Mais cet inconvénient était sans doute inévitable, et il n’a pas été si grave : il arrive qu’on puisse aujourd’hui réhabiliter tel ou tel rapprochement que Chantraine n’admettait pas, mais on ne peut le faire, précisément, qu’au terme d’un examen précis de l’histoire des mots dans les langues impliquées. Il faut saluer, à cet égard, l’apport considérable d’un indo-‐européaniste comme C. Watkins (1933-‐2013) et d’autres comparatistes qui travaillent dans le même esprit.

Le magnum opus de Chantraine et de ses disciples a été continué par plusieurs travaux. G. Jucquois et B. Devlamminck en 1977, puis G. Papanastassiou en 1993, ont apporté de précieux Compléments au DELG, en rassemblant par ordre alphabétique (Α-‐Κ pour les premiers, Λ-‐Ω pour le second) les contributions dispersées dans les nombreuses recensions de l’ouvrage. Depuis maintenant près de vingt ans est publiée dans la Revue de philologie une « Chronique d’étymologie grecque » dont l’objet est de mettre à jour le DELG ; cette entreprise en est aujourd’hui à sa treizième livraison (RPh 85/2, 2011[2013]). La nouvelle édition du DELG (2009) comporte un « Supplément au dictionnaire » (p. 1261-‐1383) constitué par les 10 premières livraisons de la CEG (notices rassemblées par A. Blanc, Ch. de Lamberterie et J.-‐L. Perpillou). Le DELG prend ainsi une nouvelle jeunesse.

L’ouvrage récent de R. S. P. Beekes, Etymological Dictionary of Greek (2010) est conçu dans un esprit tout différent. Il renoue largement avec l’approche de Frisk, et la philologie grecque n’a guère retenu l’attention de l’auteur. On peut le regretter, car ce sont précisément les progrès de la philologie qui permettent de projeter des lueurs sur l’origine des mots, selon une méthode qui relève de la « philologie comparée » (« Comparative philology ». À cela s’ajoute que Beekes croit pouvoir expliquer une partie notable du lexique grec par une langue (non indo-‐européenne) de substrat à laquelle il donne le nom de « Pre-‐Greek », mais sans justifier cette hypothèse par des arguments positifs dans la plupart des cas. Il est vrai que nombre de conjectures étymologiques traditionnelles avaient des faiblesses ; mais la linguistique indo-‐européenne a connu depuis Frisk et Chantraine des progrès notables, qui permettent aujourd’hui d’aboutir à des résultats importants.


4

Michael Meier-‐Brügger Freie Universität Berlin [email protected]‐berlin.de

Etymology and Realia

I am working in the field of Ancient Greek etymology since many years. My experience is that the proposition of an etymology of a given word has always to be checked with what was actual in the time the word was created. I will demonstrate this via three key examples.


5

Aleksandar Loma Serbian Language Institute of Serbian Academy of Sciences and Arts, University of Belgrade [email protected]

Bridges of war and tin routes: πόλεμος and κασσίτερος again

Recent insights into the Bronze age realities may give an additional support to two etymologies proposed by my 10 and 15 years ago respectively.

A prehistoric compound *tplh-‐em-‐o-‐ ‘town-‐capturing’ which I supposed underlying Greek π(τ)όλεμος ‘war’ (Loma 2000/2005) fits well within the context of the Sintashta culture with its fortified towns, that must have been the main objectives of military actions distinguishable as inter-‐tribal w a r s from minor armed conflicts. It also gives full sense to the (Pre-‐)Homeric formula (ἀνὰ, ἐπί) πτολέμοιο γεφύρας. From Iliad XV 357 the conclusion can be drawn that it originally referred to b r i d g i n g the ditch with siege works and storming the walls over them, as the most risky enterprise at the c a p t u r e o f a f o r t.

My tracing of κασσίτερος ‘tin’ back to Old Iranian *ka-‐tsviθra-‐ ‘whitish’ was based on an apparently good linguistic evidence, cf. OInd kāsīsa-‐ ‘melanterite’ (a mineral whose powder color is white) besides sīsa-‐ ‘lead’, both loanwords from Old Persian, and further Kurdish sīs ‘white; lead ore’; however, it lacked an extralinguistic corroboration stronger than Strabo’s mention of tin resources in Drangiana. In the meantime the results of archaeological research in today Kazachstan were published, which prove a tin mining there in the 3rd–1st millenia B.C., that presumably provided Mesopotamia and Eastern Mediterranean with this rare metal, used with copper as an alloying element in bronze. The miners were bearers of the Andronovo culture, who are assumed to have spoken Indo-‐Iranan and, at a later time, Old Iranian.

References Anthony, David W.: The Sintashta Genesis. The Roles of Climate Change, Warfare, and Long-‐Distance

Trade // Social Complexity in Prehistoric Eurasia, Cambridge 2009. Loma, A.: Zur Frage der frühesten griechisch–iranischen Sprachbeziehungen: Gr. κασσίτερος //

Sprachkontakt und Sprachwandel. Akten der XI. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, 17–23. September 2000, Halle an der Saale, Wiesbaden 2005: 331–340.

Loma, A.: Krieg und Frieden — vom Indogermanischen zum Griechischen // Protolanguage and Prehistory. Akten der XII. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Krakau, 11. bis 15. Oktober 2004. Wiesbaden 2009: 286–303

Puhvel, J.: ΠΟΛΕΜΟΙΟ ΓΕΦΥΡΑΙ // Indogermanische Forschungen 81/1976: 60–66. Reece, S.: The Pre-‐Homeric shape of the Epic Formula Π(τ)ολέμοιο Γεφύρας // Indogermanische

Forschungen 111/2006: 133–148. Th. Stöllner et alii, Tin from Kazakhstan – Steppe Tin for the West? // Anatolian Metal V, Bochum 2011,

231–251.


6

Christos Tzitzilis Institute of Modern Greek Studies, Aristotle University of Thessaloniki [email protected]

Ancient Greek etymology: ex presente lux

This presentation seeks to answer the basic question of which factors are responsible for our increased knowledge gaps regarding the origin of Ancient Greek words, as these are reflected in the characterization ‘of unknown etymology’ appearing in the etymological dictionaries of Ancient Greek, and to examine to what extent linguistic data from Medieval and Modern Greek and, in particular, from Medieval and Modern Greek dialects can help us change this picture. Assuming that the duty of etymology is to trace the history of a word from the moment it first appears to the day it ceases to be used, the detailed recording of its diachronic presence and geographical distribution seems to be a prerequisite in achieving this aim.

International practice does not generally move in this direction. Etymological dictionaries of Ancient Greek do not, as a rule, take into account the linguistic data of Medieval and Modern Greek dialects; at best, a simple mention of a word’s presence in Modern Greek is made, which often obscures the course of its history. What is definitely missing is the constructive use of Modern Greek linguistic data in the general discussion of the origin and development of words, by exploiting their semantic and phonetic particularities for the etymologization of Ancient Greek words.

Such a perspective should be part of an attempt to renew the way we contemplate the weak aspects of etymology, i.e. semantics and language contact, and should take place in the context of its relationship with other fields of linguistics, such as etymology and language contact, etymology and dialectology, etymology and morphology, etymology and semantics, etc.

The etymologization of a series of Ancient Greek words with the aid of linguistic data from Modern Greek dialects shows that the careful use of such data opens up new directions for research in the field of Ancient Greek etymology.

References Andriotis, N. 1974. Lexikon der archaismen in neugriechischen Dialekten. Wien: Verlag der

Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Beekes, R. 2010. Etymological Dictionary of Greek. 2 vol. Leiden: Brill. Chantraine, P. 2009. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Paris: Klincksieck. Frisk, H. 1973. Grieschisches etymologisches Wörterbuch. 2 vol. Heidelberg: Carl Winter. Mailhammer, R. (ed.). 2013. Lexical and Structural Etymology. Berlin, New York: de Gruyter. Sweetser, E. 1990. From Etymology to Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.


7

Krzysztof Tomasz Witczak University of Łódź [email protected]; [email protected]

A new contribution to Greek etymology

In 2010 Robert Beekes, the well known Dutch linguist and etymologist, published his Etymological Dictionary of Greek (Leiden – Boston 2010). He explained numerous Hellenic words as borrowings from a Pre-‐Greek substrate. Although in general Beekes’ dictionary is a very valuable work, in which methodological training of the author in the field of Greek and Indo-‐European etymology is accompanied by preservation of scientific rigour, it is possible to find in EDG some shortcomings and some reconstructions remain doubtful. There are also words for which new and better explanations may be suggested.

In my presentation I would like to discuss as many as 42 Ancient Greek words which begin with the letter α-‐ and may be of Indo-‐European or foreign origin. Beekes overlooked that some Greek terms had to contain an initial digamma (*ϝ-‐), e.g. Gk. ἄγκος n. es-‐stem ‘mountain glen, valley’ = Albanian (Gheg) vûth m. ‘small valley (in the mountains); small piece of flat ground’ (< PAlb. *vantsa); Gk. ἄρακος m. (o-‐stem) ‘wild chickling, Lathyrus annuus’ = OInd. varaka-‐ m. ‘Phaseolus trilobus; a kind of rice’ (lex.), Pali varaka-‐ ‘Phaseolus trilobus’, Prakrit varaya-‐ ‘a kind of rice’, Singhalese varā ‘a kind of bean’ (Turner 1966: 659) and so on. In EDG Beekes omitted a number of purely Hellenic words, e.g. Thessalian Greek ἄργος n. (es-‐stem) ‘plain’, especially ‘plain near the sea’ (according to Strabo and Stephen of Byzantium) and Macedonian ἄργος·∙ τὸ πέδιον (‘plain’), which are undoubtedly related to Albanian vurg m. ‘muddy lowland, marsh, swamp, permanently wet ground’ (< PAlb. *vurga) and Tocharian B *warśo (obl. pl. warśaim) ‘plain, plateau’ (Stalmaszczyk, Witczak 1993: 34-‐36).

References Beekes Robert, 2010, Etymological Dictionary of Greek, vol. 1–2, Leiden – Boston. Stalmaszczyk, Piotr – Witczak, Krzysztof Tomasz, 1993, Studies in Indo-‐European Vocabulary,

„Indogermanische Forschungen” 98, p. 24-‐37. Turner, Ralph L. 1966. A Comparative Dictionary of the Indo-‐Aryan Languages, London: Oxford

University Press.


8

Jeroen Vis University of Amsterdam / ACLC [email protected]

Optimality Theory and the etymology of Greek labiovelars

The etymology of the labiovelars in Proto-‐Indo-‐European, Mycenaean Greek and Classical Greek has a long tradition in historical Greek linguistics (see Lejeune 1958, 1972, Sihler 1995 among others). Thanks to the decipherment of the Linear B tablets, it is possible to follow the development of the labiovelars during several distinctive historical stages of the language. This can be summarized as follows:

• a. In (pre-‐)Mycenaean Greek a labiovelar is simplified as a velar stop when followed or preceded by the vowel /u/ (e.g. gwoukwolos > gwoukolos),

• b. but there are some exceptions to rule a) (e.g. gwougwota:s > gwougwota:s).

• c. From Mycenaean Greek to classical Greek, the labiovelars simplify, normally resulting in a labial stop (e.g. amphikwolos > amphipolos),

• d. except when followed by a front vowel, then the labiovelars result in a dorsal stop (e.g. kwis > tis).

Despite the straightforward description above, the fourpartite character of this development challenges non-‐derivational linguistic theories such as Optimality Theory (OT, Prince & Smolensky 1993/2002/2004). In this paper, I will propose an analysis of the development of Greek labiovelars within the theoretical framework of OT (see also Vis 2008). This analysis will lead to the claims that:

1. OT can provide a coherent grammar for these phenomena. Therefore this approach can be used as a tool for historical linguistics and etymology as well.

2. OT grammar is consistent with the language system as a whole and relates the development of the labiovelars with several other phonological phenomena in Mycenaean Greek and the Classical dialects. As a result, OT analysis promises to be more powerful than a descriptive approach.

References Lejeune, M. (1958). “Les labiovélaires”. Mémoires de philologie Mycéniene, première série (1958-‐1963),

Paris: Centre national de la recherche scientifique. Lejeune, M. (1972). Phonétique historique du Mycénien et du Grec ancien, Paris: Éditions Klincksieck. Prince, A. S. & P. Smolensky (1993/2002/2004). Optimality Theory: constraint interaction in generative

grammar, Malden: Blackwell publishers. Sihler, A. L. (1995). A new comparative grammar of Greek and Latin, Oxford: University press. Vis, J. (2008). Ζητήματα από τη φωνολογία της Μυκηναϊκής Ελληνικής, PhD. University of Crete.


9

Νίκος Παντελίδης, Θανάσης Γιάνναρης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών [email protected], [email protected]

Η έννοια του λεξιλογικού αρχαϊσμού στη νεοελληνική ετυμολογία

Η έννοια του λεξιλογικού αρχαϊσμού θεωρείται βασική στη νεοελληνική ετυμολογία από την εποχή του Γεωργίου Χατζιδάκι. Παρόλα αυτά, η αξιοποίησή της στην έρευνα επί των νεοελληνικών διαλέκτων, αν και εκτεταμένη, υπήρξε μέχρι σήμερα μάλλον ασαφής τόσο ως προς το θεωρητικό υπόβαθρο που προϋποθέτει όσο και ως προς την αντιμετώπιση σειράς ερμηνευτικών ζητημάτων που προκύπτουν. Στην ως τώρα έρευνα θεμελιώδης θεωρείται η συνεισφορά του Νικολάου Ανδριώτη με το έργο του Lexikon der Archaismen in den neugriechischen Dialekten. Στην εισαγωγή διαμορφώνεται ένα πλαίσιο για τον προσδιορισμό τού ποια λεξιλογικά στοιχεία συνιστούν αρχαϊσμούς, στους οποίους εντάσσει αποκλειστικά λεξιλογικές επιβιώσεις των νεοελληνικών διαλέκτων. Εκτός από τον Ανδριώτη, αναφορά στην έννοια του αρχαϊσμού γίνεται και σε μεταγενέστερες ετυμολογικές μελέτες του λεξιλογίου επιμέρους διαλέκτων της Νέας Ελληνικής (Θαβώρης 1980, Τζιτζιλής 1979, Κρεκούκιας 1998).

Στην παρούσα συμβολή επιχειρούμε τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας του αρχαϊσμού με σκοπό να κατανοήσουμε τις ακριβείς του διαστάσεις ως εργαλείου της ετυμολογικής έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό, θα συζητηθούν τα εξής θέματα:

α) Σημασίες και χρήσεις του όρου στη διεθνή βιβλιογραφία. β) Η λεξικογραφική τεκμηρίωση των νεοελληνικών διαλέκτων. γ) Το ζήτημα της χρονολόγησης των λεξιλογικών αρχαϊσμών και των

μαρτυριών τους. δ) Η οριοθέτηση αρχαϊσμών: μεταγενέστερων λεξιλογικών στοιχείων

που ακολουθούν παλαιούς τρόπους σχηματισμού. ε) Σημασιολογικά ζητήματα. στ) Μη αμιγώς γλωσσολογικά ζητήματα (π.χ. ιδεολογικά). Από την εξέταση των επιμέρους ζητημάτων προκύπτει ότι η έννοια του

αρχαϊσμού απαιτεί τη σύνδεση με πολύ πιο ακριβείς παραμέτρους (γλωσσικές και ιστορικές) προκειμένου να έχει ερμηνευτικό περιεχόμενο στη σύγχρονη ετυμολογία.

Αναφορές Andriotis, N. 1974. Lexikon der Archaismen in den Neugriechischen Dialekten. Österreichische Akademie

der Wissenschaften. Schriften der Balkankommission. Linguistische Abteilung, 22: Wien. Θαβώρης, Α. 1980. Από τον πλούτο των αρχαϊσμών του ιδιώματος Βελβεντού της Δυτικής Μακεδονίας.

Δωδώνη 9, 9-‐18. Κρεκούκιας, Δ. 1998. Ετυμολογικά. Λεξικογραφικόν Δελτίον 23, 231-‐237. Τζιτζιλής, Χ. 1979: Λεξιλογικοί αρχαϊσμοί των γλωσσικών ιδιωμάτων της Δράμας. Μακεδονικά 19, 397-‐

400. Tzitzilis, Ch. 2014. Archaisms in modern dialects. Στο G. Giannakis (εκδ.), Encyclopedia of Ancient Greek

Language and Linguistics. Leiden: Brill.


10

Γεωργία Κατσούδα Ακαδημία Αθηνών – Κέντρον Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων [email protected]

Ανάγκη για πρωτογενή ετυμολογική έρευνα: παραδείγματα από το νεοελληνικό λεξιλόγιο

Υπό το φως συνεχώς νέων επιστημονικών δεδομένων που προκύπτουν από την αξιοποίηση παλαιότερων και νέων πηγών αλλά και έργων αναφοράς, έχει γίνει ήδη αντιληπτό ότι απαιτείται επανέλεγχος της ετυμολόγησης πολλών λέξεων του ν.ε. λεξιλογίου (βλ. Κατσούδα 2012, Μανωλέσσου υπό έκδοση. για τα κριτήρια ετυμολόγησης βλ. Μωυσιάδης 2005). Η παρούσα ανακοίνωση θα επικεντρωθεί σε θεωρητικά ζητήματα που αφορούν τη νεοελληνική ετυμολογία και πιο συγκεκριμένα:

- Νέα δεδομένα για την ετυμολόγηση δυσετυμολόγητων μέχρι τώρα λέξεων (λουμπίνα, ντιγκιτάγκας, φακλάνα κ.ά.)

- Νέες ετυμολογικές προτάσεις για ήδη –ενίοτε και πολλαπλώς– ετυμολογημένες λέξεις (π.χ. κουζουλός, μπούγιο κ.ά.)

- Βελτιωτικές προτάσεις για την παρουσίαση της ετυμολογικής πληροφορίας σε δόκιμα ν.ε. λεξικά (π.χ. μόρτης, πουρό κ.ά.)

- Νέα δεδομένα για την αναχρονολόγηση της πρώτης εμφάνισης λέξεων ή της δημιουργίας ή εισαγωγής νεολογισμών (π.χ. ζουρλομανδύας)

Τα παραδείγματα για τη συζήτηση αποτελούν ετυμολογικές προτάσεις για συγκεκριμένες λέξεις της Νεοελληνικής Κοινής, με έμφαση ωστόσο στο νεοελληνικό ταμπού λεξιλόγιο (βλ. Καμηλάκη, Κατσούδα & Βραχιονίδου υπό έκδοση). Στόχος της ανακοίνωσης είναι η ανάδειξη της αναγκαιότητας πρωτογενούς ετυμολογικής έρευνας, που θα οδηγήσει στην αναθεώρηση αρκετών λέξεων του νεοελληνικού λεξιλογικού θησαυρού.

Αναφορές Μανωλέσσου, Ι. (υπό έκδοση) «Ο νέος τόμος του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής της Ακαδημίας

Αθηνών: διαχρονικές προοπτικές». Πρακτικά της 36ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας, Τμήματος Φιλολογίας, (23-‐25 Απριλίου 2015), ΑΠΘ.

Καμηλάκη, Μ., Γ. Κατσούδα & Μ. Βραχιονίδου (υπό έκδοση). «Πιπέρι στο στόμα»: Όψεις των ταμπού-‐λέξεων στη Νέα Ελληνική. Αθήνα: Καλλιγράφος.

Κατσούδα, Γ. «Η ετυμολόγηση σε διαλεκτικά γλωσσάρια και λεξικά: Παράδειγμα από το Κυθηραϊκό Ιδίωμα». Στο Z. Gavriilidou., A. Efthymiou, E. Thomadaki & P. Kambakis-‐Vougiouklis (εκδ.), Selected Papers of the 10th International Conference of Greek Linguistics. Komotini: University of Komotini, 853-‐860.

Μωυσιάδης, Θεόδωρος. 2005. Ετυμολογία. Εισαγωγή στη Μεσαιωνική και Νεοελληνική Ετυμολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.


11

Ευάγγελος Β. Πετρούνιας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης [email protected]

Το λεξιλόγιο της Κοινής Νεοελληνικής: κατηγορίες προέλευσης

Παρουσιάζεται η κατηγοριοποίηση του λεξιλογίου της Κονής Νεοελληνικής κατα κατηγορίες προέλευσης. Συγκεκριμένα: 1. Λέξεις λαϊκής/λόγιας προέλευσης. Εδώ εισάγεται και η κατηγορία “λέξη ημιλόγια” (< ιτλ. voce semidotta). 2. Λέξεις κληρονομημένες / δάνεια (< αγγλ. inherited words/loans). 3. Γλώσσα προέλευσης και έτυμο. Τα δάνεια διακρίνονται σε: 4. Ακουστικά / ορθογραφικά. 5. Προσαρμοσμένα / απροσάρμοστα. 6. Μορφής / μετάφρασης, και τα μετάφρασης σε μεταφραστικά και σημασιολογικούς δανεισμούς. 7. Αντιδάνεια, είτε λαϊκής προέλευσης είτε λόγιας. 8. Διεθνισμούς, ιδίως ελληνογενείς, βασισμένους είτε σε πραγματικές αρχαίες λέξεις είτε – η πλειοψηφία – σε συνδυασμό αρχαίων λεξικών στοιχείων. 9. Δισυπόστατα δάνεια.

(1) Η διάκριση σε λαϊκή / λόγια προέλευση είναι απαραίτητη, τόσο για την κατανόηση της πνευματικής εξέλιξης, όσο και των διαδικασιών δανεισμού, γιατι η απόκρυψη αυτής της διάκρισης δημιουργεί την εντύπωση πως η νέα ελληνική δέ διαθέτει κανόνες στην αποδοχή των δανείων. Η διάκριση γίνεται μόνον απο το Λεξικό του Ανδριώτη και απο το ΛΚΝ. Οι λέξεις λαϊκής προέλευσης έχουν τη μεγαλύτερη συχνότητα, αλλά σε απόλυτους αριθμούς οι λέξεις λόγιας προέλευσης είναι πολύ περισσότερες, καθώς σ’ αυτές υπάγονται οι διεθνισμοί.

(2) Εφόσον βάση της νέας ελληνικής είναι η ελληνιστική κοινή (διεθνώς Koine), λέξεις που υπάρχουν στη γλώσσα συνεχώς απο τότε θεωρούνται “λέξεις κληρονομημένες”·∙ όλες οι υπόλοιπες είναι δάνεια.

(3) Λέξεις “αναβιωμένες” απο την αρχαία ελληνική, είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω των νεότερων γλωσσών, είναι δάνεια, προϊόντα “διαχρονικού δανεισμού”. Προφανώς όλες είναι προϊόντα ορθογραφικού δανεισμού.

(4) Οι ορθογραφικές συμβάσεις που ισχύουν στη γραφή των διαφόρων γλωσσών συχνά εξηγούν τη μορφή του δανείου.

(5) Λαϊκής προέλευσης δάνεια συνήθως είναι προσαρμοσμένα, λόγιας προέλευσης συχνά δέν είναι.

(6) Σε γενικές ετυμολογικές παρουσιάσεις ελάχιστα παίρνεται υπόψη ο μεταφραστικός δανεισμός, ωσάν οι λέξεις να είχανε μόνο μορφή και όχι σημασία.

(7) Οι διεθνισμοί συχνά παραβαίνουν τους κανόνες των δύο αρχαίων γλωσσών, και δημιουργούν νέα σχήματα στη νέα ελληνική.

(8) Η δημιουργία δισυπόστατων δανείων στηρίζεται σε αναγωγή στην αρχική λατινική πηγή της ξένης λέξης και σε αντιστοίχιση προς την αρχαία ελληνική.

Στις παραπάνω απαιτήσεις ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό το ΛΚΝ. Η πλειοψηφία των λαϊκών δανείων προέρχεται απο τα τούρκικα και τα

ιταλικά. Η πλειοψηφία των λόγιων δανείων μορφής προέρχεται απο τα γαλλικά και τ’ αγγλικά, των δανείων μετάφρασης απο τα γαλλικά (κυρίως), τα γερμανικά, τ’ αγγλικά.

Βάση των δεδομένων είναι οι ετυμολογίες που έχω προτείνει στο ΛΚΝ. Τα λήμματα του λεξικού είναι πενήντα χιλιάδες, οι ετυμολογήσεις περίπου εκατόν δέκα χιλιάδες, καθώς πολλές λέξεις λόγιας προέλευσης έχουν πολλαπλή καταγωγή.

Αναφορές Ανδριώτης Ν. (1953, 19833): Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής νεοελληνιικής. Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο

Νεοελληνικών Σπουδών. ΛΚΝ (1998): Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.


12

Χριστόφορος Χαραλαμπάκης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών [email protected]

Οι ετυμολογικές προτάσεις του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών

Με αφορμή τη σύνταξη του Χρηστικού λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών, στο οποίο παρατίθενται κατά κανόνα οι γενικά αποδεκτές ετυμολογίες, ήρθε στο προσκήνιο μια σειρά από εσφαλμένες ετυμολογίες, οι οποίες αναπαράγονται σε διάφορα νεοελληνικά λεξικά. Το ενδιαφέρον στην εισήγηση αυτή επικεντρώνεται στο ρόλο που μπορεί να παίξει η σημασία των λέξεων για τον επακριβή προσδιορισμό της ετυμολογικής τους αρχής. Μεγάλος αριθμός λέξεων και λεξικών συνάψεων (συμπλόκων) έχουν ετυμολογηθεί χωρίς να ληφθεί υπόψη η αλλαγή της σημασίας των λέξεων. Ο ρόλος της σημασιολογίας για την ετυμολογία έχει παραγνωριστεί σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να μένουν ορισμένοι ερευνητές στο ρηχό μορφολογικό επίπεδο. Η αληθινή ιστορία των λέξεων βρίσκεται σε συνάρτηση με τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές και εξελίξεις που συμβαίνουν στην κοινωνία σε συνδυασμό με παράλληλες τάσεις σε γλώσσες που επηρέασαν ή επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την Ελληνική.

Για πληρέστερη γνώση του νεοελληνικού λεξιλογίου, και ιδιαίτερα των μεταφραστικών δανείων, επιβάλλεται να εντοπιστεί η πρώτη εμφάνιση των λέξεων και των σημασιών τους, για να έχουμε ακριβή εικόνα της ιστορίας τους. Έτσι θα αποφεύγονται ετυμολογήσεις, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο παρά μορφολογικές αναλύσεις. Για παράδειγμα, η ετυμολογία της λέξης αστίατρος [λόγ. άστ(υ) + ιατρ(ός) -‐ος] παραβλέπει την αρχική της προέλευση. Πρόκειται για μετάφραση της γερμανικής λέξης Stadtarzt, η οποία σήμερα έχει περιέλθει σε αχρηστία. Με την αρχαία λέξη αμπέχονον, η οποία είχε διαφορετική σημασία, μετέφρασαν λόγιοι του 19ου αιώνα τη γαλλική vareuse, τυπική λέξη του στρατιωτικού λεξιλογίου. Η πατάτα ως όρος της βοτανικής ανάγεται στο ιταλ. patata, ενώ με τη σημασία «αποτυχία, χάλια» αποδίδει το γαλλικό patate. Σχετικά με τη λέξη διαστημάνθρωπος δεν αρκεί η ετυμολογία < αγγλ. spaceman. Αρχικά σήμαινε τον δημοσιογράφο που πληρωνόταν με βάση τον χώρο που καταλάμβανε στην εφημερίδα το άρθρο του (πρώτη μαρτυρία, 1892). Οι σημασίες «αστροναύτης» και «εξωγήινος» εμφανίζονται το 1942. Η οξύνοια μαρτυρεἰται για πρώτη φορὰ τον 2ο μ.Χ. αι., δεν είναι επομένως μεταφραστικὸ δάνειο απὸ το γερμ. Scharfsinn. Η λειτουργικότητα, νεολογισμός του 1886 κατά τον Κουμανούδη, δεν μπορεί να ετυμολογηθεί από το γαλλ. fonctionnalité, όπως έχει προταθεί, αφού μαρτυρείται στα Γαλλικά σύμφωνα με το Petit Robert πριν από το 1966, είναι δηλ. πολύ νεότερη δημιουργία. Μια σειρά ετυμολογιών ανατρέπεται με βάση νέα στοιχεία.

Χρειαζόμαστε, επομένως, ποιοτικές ετυμολογικές έρευνες, οι οποίες θα παρουσιάζουν αναλυτικά την πολυσημία των λέξεων με τις παράλληλες ετυμολογικές αναγωγές. Μείζον ερευνητικό ζητούμενο παραμένει η σύνταξη ενός αναλυτικού, αυστηρά επιστημονικού ετυμολογικού και ενός χρονολογικού λεξικού της Νεοελληνικής.


13

Συμεών Τσολακίδης, Δήμητρα Μελισσαροπούλου, Αγγελική Ράλλη Πανεπιστήμιο Πατρών [email protected], [email protected], [email protected]

Ετυμολογία και διαλεκτική λεξικογραφία: η περίπτωση του Λεξικού του Μικρασιατικού Ιδιώματος των Κυδωνιών και Μοσχονησίων και

του Ιδιώματος της Ανατολικής Λέσβου (ΛεΚΜΑΛ) και του Τρι-‐διαλεκτικού διαδικτυακού Λεξικού για τις μικρασιατικές διαλέκτους

της Καππαδοκίας, του Πόντου και του Αϊβαλιού-‐Μοσχονησίων (ΤΛΔΜΑ)

Η ανακοίνωση αποτελεί μια συμβολή στη διαλεκτική λεξικογραφία και συγκεκριμένα σε εκείνον τον τομέα της που σχετίζεται με το ετυμολογικό τμήμα δύο σύγχρονων διαλεκτικών λεξικών, του ΛεΚΜΑΛ (Tsolakidis & Ralli, 2013) και του TΛΔΜΑ (Xydopoulos & Ralli, 2013). Η διαλεκτική λεξικογραφία είναι αρκετά ανεπτυγμένη τις τελευταίες δεκαετίες. Απαραίτητο δε στο ετυμολογικό τμήμα κάθε σύγχρονης λεξικογραφικής προσπάθειας είναι: α) να εφαρμόζονται συστηματικά διεθνώς αποδεκτές αρχές όσον αφορά την ετυμολογία (Μωυσιάδης 2005, Κατσούδα 2011), και β) να αξιοποιούνται σύγχρονα επιτυχημένα ετυμολογικά πρότυπα όπως αυτό του Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη (Πετρούνιας 1985).

Στο πλαίσιο της ανακοίνωσης, μετά από μια σύντομη παρουσίαση των δύο λεξικών, θα παρουσιάσουμε συγκριτικά τα ετυμολογικά πρότυπα του ΛεΚΜΑΛ και του TΛΔΜΑ, εξετάζοντάς τα σε σχέση με τα (α) και (β) και δείχνοντας πώς και σε ποιο βαθμό εφαρμόζονται αρχές όπως οι ακόλουθες: i) Οι φωνολογικές και μορφολογικές εξελίξεις πρέπει να παρουσιάζονται αναλυτικά ως προς τους νόμους που εφαρμόστηκαν, τα ενδιάμεσα στάδια και τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβησαν. ii) Αν η σύγχρονη σημασία μιας λέξης είναι πολύ διαφορετική από αυτή του προδρόμου της, αν δίνεται δηλαδή όχι μόνο η βασική σημασία του προδρόμου αλλά γίνεται και προσπάθεια ερμηνείας της σημασιολογικής εξέλιξης, μέσω του εντοπισμού ενδιάμεσων σημασιολογικών σταδίων (Tsolakidis & Ralli, 2013).

Επιπλέον, θα συζητήσουμε τους λόγους που υπαγόρευσαν το να συμπεριληφθούν στα συγκεκριμένα λεξικά και ετυμολογικές πληροφορίες, δίνοντας έμφαση στο πώς οι ετυμολογίες των λεξικών μπορούν να επηρεάσουν τις γλωσσικές στάσεις των ομιλητών (Πετρούνιας 1985).

Βασικό συμπέρασμα της ανακοίνωσης είναι ότι το ετυμολογικό πρότυπο ενός γενικού λεξικού μπορεί να αξιοποιηθεί εποικοδομητικότατα και στη διαμόρφωση του αντίστοιχου προτύπου ενός διαλεκτικού λεξικού ανάλογα βέβαια τόσο με το είδος του (ηλεκτρονικό ή έντυπο) όσο και με το προφίλ των χρηστών στο οποίο στοχεύει αλλά και τις ανάγκες που φιλοδοξεί να καλύψει.

Αναφορές Κατσούδα Γ. 2011. «Η ετυμολόγηση σε διαλεκτικά γλωσσάρια και λεξικά». Στο Ζ. Γαβριηλίδου κ.ά.

(επιμ.), Selected papers of the 10th ICGL. Κομοτηνή: ΔΠΘ, 853-‐860 (http://www.icgl.gr/files/ greek/80-‐853-‐860.pdf)

Μωυσιάδης Θ. 2005. Ετυμολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Πετρούνιας Ε. 1985. «Τα λεξικά της νέας ελληνικής, οι ετυμολογίες τους και οι ετυμολογίες του λεξικού

του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη». ΜΕΓ 3, 307-‐416. Tsolakidis S. & Ralli A. 2013. "Etymology and dialectal lexicography". Στο M. Janse κ.ά. (επιμ.),

Proceedings of the MDGLT5. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών, 475-‐486 (http://lmgd.philology. upatras.gr/files/MGDLT5_proceedings.pdf)

Xydopoulos G. & Ralli A. 2013. "Greek dialects in Asia Minor". Στο M. Janse κ.ά. (επιμ.), Proceedings of the MDGLT5. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών, 524-‐536 (http://lmgd.philology.upatras.gr/files/ MGDLT5_proceedings.pdf).

Παρασκευή 6 Νοεμβρίου, 9:30-‐10:00 / Friday, November 6th, 9.30-‐10.00

14

Marius Sala L’Academie Roumaine [email protected]

L’influence grecque sur le roumain

Grace aux rapports de longue date avec le monde grec, le roumain s’est enrichi de nombreux emprunts lexicaux, qui ont été adoptés à différentes époques de son histoire. Aucune autre langue romane, sauf les dialectes italiens méridionaux, n'a jamais eu des relations tellement étroites avec le grec, qui a joué un rôle extrêmement important dans le sud-‐est de l’Europe.

La plus ancienne couche de mots grecs en roumain provient du grec… ancien : il s’agit des emprunts entrés en roumain par l’intermédiaire du latin (1er-‐6e s.). Ces hellénismes latins, qui se sont maintenus jusqu’au d’aujourd’hui, forment deux catégories distinctes : des hellénismes latins généralement romans (basilica, blastemare, baptizare, etc., 42 mots au total) et des hellénismes adoptés oralement dans le latin danubien (broatec "rainette verte", frică "peur", mic "petit", proaspăt "frais", spân "glabre, imberbe", stup "ruche", sturz "grive", trufă "truffe").

Il est difficile de préciser si les emprunts appartenant à la deuxième couche, c'est-‐à-‐dire à la période byzantine (7e-‐14e s.), datent vraiment de cette époque ou bien de l’époque néogrecque. Au début du 11e siècle la frontière de l’Empire byzantin touchait le bord du Danube. Les noms des villes-‐ports danubiennes – Sulina, Calafat, Maglavit – constituent un témoignage important de l’activité de la flotte byzantine sur la rive roumaine du Danube. C'est probablement à cette date que sont entrés en roumain, sans intermédiaire, des mots comme (a) agonisi "épargner", cort "tente", folos "profit". Par l’entremise des langues slaves le roumain a acquis des mots tels que busuioc "basilic", cămin "foyer", corabie "navire". La culture byzantine n’a pas pénétré dans le milieu rural.

Les éléments néogrecs sont entrés en roumain notamment à l’époque dite « fanariote » (1711-‐1821), mais L. Galdi a constaté que sur environ 1200 emprunts ce sont seulement 100-‐150 qui ont resté fréquents jusqu’aujourd’hui (agale "lentement", alandala "pêle-‐mêle", anapoda "à rebours", calapod "embauchoir")

Mon maître, le professeur Al. Graur, a sélecté 17 emprunts grecs de première importances qui font partie du lexique fondamental du roumain : des verbes ((a) pedepsi "punir", (a) sosi "arriver", (a) vopsi "teindre, peindre" etc.), des substantifs (folos "profit", frică "peur", patimă "passion", prisos "surplus", zahăr "sucre") et des adjectifs (proaspăt "frais").


15

Jasna Vlajić-‐Popović Serbian Language Institute of Serbian Academy of Sciences and Arts [email protected]

Greek loanwords in Serbian – the lexicographic aspect

The Slavic provenance, Balkan position and Greek Orthodox tradition of the speakers of Serbian have largely affected the periods and ways the Greek lexicon has been entering that language – hence, throughout history, the number of Serbian Grecisms varied and their profile (vernacular vs. literary) changed.

Among numerous references on this topic, Vasmer’s monograph Die griechischen Lehnwörter im Serbo-‐Kroatischen remains classic.

The term Grecism in Serbian (departing from Vasmer’s corpus, yet with a classification more detailed than his) is understood to include: Grecisms proper, Grecisms mediated by Church Slavonic, Grecisms mediated by some Romance language, Grecisms mediated by Turkish, Latinisms mediated by Greek, Orientalisms mediated by Greek, and pseudo-‐Grecisms. Modern internationalisms of Greek origin do not belong here.

These are the basic facts on Grecisms relevant for compiling a Serbian etymological dictionary. Presently, work on two of them is in progress: a thesaurus-‐type EPCJ (three volumes, a-‐ to bj-‐, have appeared since 2003) and the short, still unpublished single-‐volume KEPCJ (containing the basic fund of some 8,000 words, limited to standard language Grecisms). The former is our model dictionary in presenting the state-‐of-‐the-‐art in Serbian etymology. The corpus of Grecisms in the latter is briefly described, followed by a review of their treatment in Skok’s ERHSJ (1971–1974).

Finally, we focus on comparing Skok’s results with the respective segment in letter a-‐ in EPCJ (with Vasmer as tertium comparationis) and present the differences between them – mostly improvements in the latter – sorted by a few types, each illustrated with examples.

A graphic illustration of those relations is provided, within a Table, in the statistics about Serbian Grecisms in a-‐: summa summarum there are 116 words (Skok 62, EPCJ 66, Vasmer 76), common to Skok and EPCJ 48, absent from Skok in EPCJ 20, and absent from EPCJ in Skok 18.

References Skok P. Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. I–IV. Zagreb, 1971–1974. Vasmer M. Die griechischen Lehnwörter im Serbo-‐Kroatischen. Berlin 1944. Vlajić-‐Popović, J. 2015. Serbian and Greek: a long history of lexical borrowing. In: Serbian language

between East and West, Sapporo, 151–172. also available as: http://src-‐h.slav.hokudai.ac.jp/coe21/publish/no28_ses/index.html.

Влајић-‐Поповић Ј. 2009. Грецизми у српском језику. Осврт на досадашња и поглед набудућа истраживања“. Јужнословенски филолог LХV, 375–403. also available as: www.sanu.ac.rs/Izdanja/Prilozi/JuznoslovenskiFilologLXV.pdf.

EРСЈ Етимолошки речник српског језика (ур. А. Лома). 1–, Београд, 2003–. Поповић И. 1953. Новогрчке и средњегрчке позајмице у савременом српскохрватском језику.

Зборник радова С.А.Н. 26, Византолошки институт, књ. 2, Београд, 199–233.


16

Snezana Petrović Serbian Language Institute of Serbian Academy of Sciences and Arts [email protected]

Turkish Loanwords in Serbian – Sorting out Missing and Misplaced Parts of a Still Growing Puzzle

This paper begins with a brief summary of study of Turkish loanwords

in Serbian, focused on its lexicographic aspect. In order to present the development of methodological approach and differences in lexicographic treatment, the most representative lemma samples from the relevant dictionaries, e.g. MIKLOSICH, KNEŽEVIĆ, SKOK, ŠKALJIĆ, ЕРСЈ, ПЕТРОВИЋ, ЈЕРСЈ, are compared.

Based on this comparison and results of an up-‐to-‐date research in the field of Balkan languages etymology, some key questions, from the perspective of compiling etymological dictionaries, are pointed out:

1. Chronology – revealing and defining contact layers. 2. Etymology – how deep do we go. 3. The contact point – literary idiom vs. vernacular in the borrowing and

loaning languages. Furthermore, the problematic features, the ones special attention

should be paid to – from individual language stand point and Balkanological perspective – are sorted and discussed, as an example, on the following levels:

1. Phonetics 2. Semantics 3. Morphology 4. Calques 5. Phraseology The chosen Serbian lemmas are compared with the respective material

from other Balkan languages.

References KNEZEVIC, Anton. Die Turzismen in der Sprache der Kroaten und Serben. Meisenheim am Glan: Slawisch-‐

Baltisches Seminar der Westfalischen Universität Münster, 1962. MIKLOSICH, Franz. Die türkischen Elemente in den südost-‐ und osteuropäischen Sprachen. Wien:

Denkschriften der philologisch-‐historischen Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften 34, 1884, 239–326; 35, 1885, 105–192; 37, 1889, 1–88; 38, 1890, 1–194.

SKOK, Petar. Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, 1–4. Zagreb: JAZU, 1971–1974. ŠKALJIĆ, Abdulah. Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku. Sarajevo: Svjetlost, 19855. ЕРСЈ: Етимолошки речник српског језика. 1–. Београд: САНУ, Институт за српски језик САНУ, 2003–. ЈЕРСЈ: Једнотомни етимолошки речник српског језика. In manuscript. ПЕТРОВИЋ, Снежана. Турцизми у српском призренском говору, Институт за српски језик САНУ,

Монографије 16, Београд 2012, 424


17

Δώρης Κ. Κυριαζής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης [email protected]

Αλβανική και ελληνική. Ανασκόπηση της ετυμολογικής έρευνας, προβλήματα και προοπτικές

Η έρευνα γύρω από τις σχέσεις της αλβανικής με την ελληνική, δυο διαχρονικά γειτονικών γλωσσών, ινδοευρωπαϊκών και βαλκανικών, πέρασε από την παραεπιστημονική στην επιστημονική της φάση κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν ο F. Bopp, το 1854, όρισε την ξεχωριστή θέση της αλβανικής στο πλαίσιο της ιε οικογένειας γλωσσών, αναδεικνύοντας ότι δεν υπήρχε στενή συγγένειά της με την ελληνική και τη λατινική, κάτι που αποτελούσε κοινό τόπο την εποχή εκείνη. Αυτό δεν σημαίνει ότι στα μετέπειτα χρόνια έπαψαν να εμφανίζονται παρόμοιες απόψεις, που τροφοδοτούνταν από την ανάγκη των Αλβανών να θεμελιώσουν το απώτερο παρελθόν τους ή από την τάση των Ελλήνων να θεωρούν τους Αλβανούς φυλετικά και γλωσσικά συγγενείς τους (βλ. πελασγική θεωρία στις διάφορες εκδοχές της). Στο μεταίχμιο της παραεπιστημονικής και επιστημονικής θεώρησης τοποθετούνται τα έργα των J. G. Hahn (1854) και D. Camarda (1864).

Ο 19ος αιώνας έκλεισε με την έκδοση το 1891 του Etymologisches Wörterbuch der Albanesischen Sprache από τον G. Meyer, ενώ στις αρχές του 20ού κυκλοφόρησε το Λεξικόν της Αλβανικής Γλώσσης του Κ. Χριστοφορίδη (Αθήνα 1904) και λίγο αργότερα (1909) η μελέτη Altgriechische Elemente des Albanesischen του A. Thumb, που άνοιξε νέους ορίζοντες για τη διερεύνηση των σχέσεων της «μητέρας» της αλβανικής με την αρχαία ελληνική. Παρότι ασχολείται με τα αρχαία ελληνικά στοιχεία της αλβανικής, ο Thumb επεκτείνεται συχνά και στα μεσαιωνικά και νεότερα δάνεια, επιχειρώντας τη χρονολογική διαστρωμάτωσή τους βάσει σαφών κριτηρίων.

Στη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του περασμένου αιώνα είναι αξιόλογες οι συμβολές των H. Pedersen και N. Jokl, μαθητής του οποίου υπήρξε ο Eqrem Çabej, αλβανός γλωσσολόγος με σημαίνουσες συμβολές στην ετυμολογία της αλβανικής εν γένει (βλ. ενδεικτικά το επτάτομο έργο του Studime etimologjike në fushë të shqipes, Τίρανα 1976-‐2014), αλλά και στο ζήτημα των σχέσεών της με την ελληνική (βλ. μελέτη του Griechisch-‐albanische Sprachbeziehungen, 1981).

Τα τελευταία χρόνια, έργα που καταπιάνονται άμεσα με την ετυμολογία της αλβανικής είναι εκείνα των B. Demiraj (1997) και V. Orel (1998). Παρότι εστιάζουν σε παλαιότερες φάσεις της αλβανικής, τα λεξικά αυτά θα ωφελούνταν αν λάμβαναν υπόψη τα δεδομένα της ελληνικής διαλεκτολογίας και τα αντίστοιχα έργα αναφοράς όπως το Λεξικό αρχαϊσμών του Andriotis (1974).

Eιδική μελέτη για τα ελληνικά λεξιλογικά δάνεια της αλβανικής εκπόνησε η G. Uhlisch (1964). Όπως επισημαίνει ο Tzitzilis (1997), βασική αδυναμία της διατριβής της Uhlisch είναι ο περιορισμένος αριθμός δανείων που εξετάζει (γύρω στα 1.100) και η ελλιπής γνώση των δεδομένων της ελληνικής διαλεκτολογίας. Στην προαναφερθείσα μελέτη του ο Tzitzilis αναδεικνύει τις ελλείψεις της έως τότε έρευνας και θέτει μια σειρά από κριτήρια για την καλύτερη διερεύνηση και χρονολόγηση των ελληνικών δανείων της αλβανικής, με ιδιαίτερη έμφαση στην αξιοποίηση του διαλεκτολογικού υλικού από τις δυο γλώσσες.

Στην κατεύθυνση αυτή κινείται η διατριβή του Δ. Κυριαζή (2001, επόπτης Χρ. Τζιτζιλής) με την οποία τριπλασιάζεται ο αριθμός των υπό εξέταση ελληνικών δανείων και επιχειρείται μια σχεδόν εξαντλητική χρήση των πηγών, με βασική επιδίωξη την παρουσίαση του λεξιλογικού δανείου ως δυναμικής και όχι στατικής μονάδας της γλώσσας.

Από το 2001 έως σήμερα δεν είχαμε κάποια σημαντική συμβολή στο


18

πεδίο αυτό, αλλά αυξήθηκε αισθητά το πρωτογενές υλικό και οι εργασίες επιστημονικής προσέγγισής του. (Βλ. νεότερες διαλεκτολογικές μελέτες για την ελληνική και την αλβανική, εκδόσεις για τα αρβανίτικα και τις αλβανόφωνες κοινότητες της Κ.Ιταλίας, έκδοση Διαλεκτολογικού Άτλαντα της Αλβανικής και του αναμενόμενου τόμου του ΙΝΣ για τις νεοελληνικές διαλέκτους, των εγγράφων από τα Αρχεία Αλή Πασά Ιωαννίνων, κτλ.).

Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται ήδη οι προϋποθέσεις για ένα ποιοτικό άλμα των σχετικών μελετών, το οποίο θα πραγματοποιηθεί εάν και εφόσον βασιστεί σε σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις (λ.χ. γλωσσική επαφή) και μεθοδολογικές αρχές (π.χ. μονάδα ως μέρος συνόλου). Η ανακοίνωσή μας εστιάζει σε ορισμένες απ’ αυτές, αντλώντας υλικό από τις ετυμολογικές μελέτες της αλβανικής και άλλων βαλκανικών γλωσσών.

Αναφορές Andriotis, N. (1974). Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten. Wien. Bopp, F. (1854). Über das Albanesische in seinen verwandtschaftlichen Beziehungen. Berlin. Camarda, D. (1864). Saggio di Grammatologia Comparata sulla Lingua Albanese. Livorno. Çabej, E. (1981). Studime etimologjike në fushë të shqipes. I. Hyrje. Akademia e Shkencave e RPS të

Shqipërisë. Tiranë. Demiraj, B. (1997). Albanische Etymologien (Untersuchungen zum albanischen Erbwortschatz). Rodopi :

Amsterdam – Atlanta, GA. Hahn, J. G. (1854). Albanesichen Studien. I-‐III. Jena. Κυριαζής, Δ. (2001). Ελληνικές επιδράσεις στην αλβανική. (Ι. Φωνητική και μορφολογική προσαρμογή

των ελληνικών δανείων ΙΙ. Λεξικό των ελληνικών δανείων της αλβανικής). Αδημοσ. δ.δ. Θεσσαλονίκη.

Mansaku, S. (2005). Përmasa historiko-‐etimologjike në leksikografinë e shqipes. Στο: Leksikografia shqipe – Trashëgimi dhe perspektivë. Tiranë.

Orel, V. (1998). Albanian Etymological Dictionary. Brill – Boston – Köln. Topalli, K. (2012). Shtresimi i huazimeve nga gjuhët ballkanike në një fjalor etimologjik. Στο: Shqipja dhe

gjuhët e Ballkanit – Albanian and Balkanian languages. Prishtinë. 175-‐183. Tzitzilis, Chr. (1997). “Zur Problematik der griechischen Lehnwörter im Albanischen”. Zeitschrift für

Balkanologie 33/2: 200-‐214. Uhlisch, G. (1964). Neugriechische Lehnwörter im Albanischen. Dissertation. Berlin.


19

Orsat Ligorio University of Belgrade, Serbian Language Institute of Serbian Academy of Sciences and Arts [email protected]

Latin U and Greek Υ in Dalmatian Romance

Ever since BARIC (1937:24) and SKOK (1926–1934) it has been supposed, particularly by MULJACIC (e.g. 2002) and most recently by KAPOVIC-‐VULETIC (2010), that 1. Latin u develops into Dalmatian Romance ju; and that 2. Greek υ develops into Dalmatian Romance u.

Spoken in High Middle Ages (1000-‐1300) along the eastern coast of the Adriatic, spanning from Durrës to Istria, Dalmatian Romance (or Dalmato-‐Romance) acted as major source of loanwords for Serbo-‐Croatian, both Romance and Greek (which it mediated).

In LIGORIO (2014:51) I dismissed proposition 1 (Lat. u > Dalm. ju) as unfounded and in this paper I intend to show that Gr. υ > Dalm. u must be emended to Gr. υ > Dalm. ju based on 1. SCr. porenjuha < Gr. παράνυμφος (JE III 66); 2. SCr. oljuga < Gr. ἁλυκός (ERHSJ I 31); 3. SCr. Jeđupka < Gr. Αἰγυπτ-‐ (ERHSJ II 350); 4. SCr. Korčula < Gr. Κόρκυρα (ERHSJ II 203)..

References BARIC, Henrik. 1937. O uzajamnim odnosima balkanskih jezika. Beograd: Arbanaloški seminar

Univerziteta u Beogradu. ERHSJ = SKOK, Petar. 1971–1974. Etimologijski rječnik hrvatskog ili srpskog jezika. Sv. I–IV. Zagreb:

Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti. JE = VINJA, Vojmir. 1998-‐2004. Jadranske etimologije : Jadranske dopune Skokovu etimologijskom

rječniku. Sv. I–III. Zagreb: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti/Školska knjiga. KAPOVIĆ, Mate; VULETIĆ, Nikola. Refleks grčkog υ u hrvatskim “dalmatskim grecizmima”. Filologija 55/2010,

37–59. LIGORIO, Orsat. 2014. Problem leksičke stratifikacije u adrijatistici. Sveučilište u Zadru: Doktorska disertacija. MULJAČIĆ, Žarko. 2002. Efemerni krčkoromanski (veljotski) fonem /y/. Govor 20/2002, 289-‐294. SKOK, Petar. Zum Balkanlatein. Zeitschrift für romanische Philologie 46/1926, 385–413; 48/1928, 398–

413; 50/1930, 485–532; 54/1934, 175–215: 424–499.

Παρασκευή6Νοεμβρίου,12:30‐13:00/Friday,November6th,12.30‐13.00

20

AncaMihaelaSapoviciInstituteforLinguisticsofRomanianAcademymihaela.sapovici@gmail.com

Ητύχητωνελληνικώνλεξιλογικώνδανείωνστησημερινήρουμανικήγλώσσα:ηπερίπτωσητωνεκφραστικώνλέξεων

Γιαπερισσότεροαπόδυόμισιαιώνεςταελληνικάαποτέλεσανγλώσσααναγνωρισμένουκύρους,ενισχύονταςτηβαλκανικήγλωσσικήενότητα(Sprachbund) τουλάχιστον σε επίπεδο λεξιλογίου και φρασεολογίας.Υπάρχουν, ωστόσο, πολλά λόγια δάνεια από την ελληνική που στησύγχρονη ρουμανική γλώσσα υπέστησαν σημαντική υφολογικήυποτίμηση,μεαποτέλεσμαναενταχθούνστιςεκφραστικέςλέξεις.

Στην κατηγορίααυτή εντάσσονται λέξεις τηςαργκό καιδημώδεις,που στη συνείδηση του ομιλητή δεν αποτελούν λέξεις διαφορετικήςκατηγορίας. Η σημασία των εκφραστικών λέξεων είναι εντελώςδιαφορετική από την αρχική, όπως παρατηρεί ο Al. Graur, ο οποίοςεξηγεί το φαινόμενο με την έντονη εντύπωση που οι ξένες λέξειςπροκαλούν στη συνείδηση των ομιλητών, οι οποίοι, εξαιτίας τηςασυνήθιστης εξωτερικής τους εμφάνισης, προσέχουν λιγότερο τησημασίατους.

Στις μέρες μας λέξεις όπως aghios, ahtiat, catadicsi, ifos, lefter,mitocanχαρακτηρίζονταιαπόοικείούφος,ανκαισυχνάπαρατηρείταιπαράβαση του ορίου αυτού. Άλλες λέξεις, όπως fandosi, simandicos,tacticos,tărăboi,συνδέονταιεύκολαμετοπαιγνιώδεςύφος.Υπάρχουνόμως και αυτές που τοποθετήθηκαν σε μια σκοτεινή ζώνη τουλεξιλογίουκαιπουοιομιλητέςτιςθεωρούνλαϊκέςήόρουςτηςαργκό:aschimodie,matracucă,ofticos,şustăκτλ.

Στην παρούσα ανακοίνωση προσπαθούμε, λοιπόν, να βρούμετρόπουςερμηνείαςενόςφαινομένουπουμπορείναφανείπερίεργοσεέναν ξένο ομιλητή της ρουμανικής, αλλά που δεν είναι καθόλουμοναδικόστηνιστορίατωνγλωσσικώνσχέσεων.

ΑναφορέςGraur,Al.1975,Alteetimologiiromâneşti,Bucureşti,EdituraAcademieiR.P.R..Iordan,Iorgu.1975.Stilisticalimbiiromâne,București,EdituraȘtiințifică.


21

Joseph Geiger, Nurit Shoval-‐Dudai Hebrew University of Jerusalem, Ben-‐Gurion University of the Negev and The Academy of the Hebrew Language [email protected], [email protected]

Greek Loanwords in post-‐Biblical Hebrew

Post-‐Biblical Hebrew, represented principally in the corpus of rabbinic literature, incorporates about 1600 Greek and Latin loanwords. Until now, dictionaries of Greek and Latin loanwords in rabbinic literature1 aimed at exploring and understanding the history of the Hebrew language. However these loanwords also are helpful in analyzing the history and etymology of Greek words.

For example, Hesychius' gloss μώδαˑ ἄλφιτα σίτου was erroneously explained as a falsa lectio of the Latin loanword mola in LSJ. It was until recently unnoticed that it is attested in the Palestinian Talmud transcribed as written in Hesychius' lexicon.2

The word ἅρπαξ has significations of a 'pipette' and of a 'funnel' which altough attested in the Mishnah as well as in Aristotle's commentators in the sixth century A.D., were not listed under its lexeme in LSJ.3

Other words, derivatives, and composita in this corpus, are conjectured to be Greek, albeit not attested in the lexicons. These words belong to the Greek speaking world of antiquity. They describe military, legal, cultural, as well as other spheres. For example:

*ἀνακριτήριον (sentence/verdict), *θερμοσάριος (money changer), *κηρογραφεῖον (stylus), *ὁλομάρμαρον (whole marble), *παγχρηστόν (sweets), *φιαλάριος (bowl maker), and others.

It is the purpose of this paper to analyse the morphology and semantics of some of these words. Like the papyrological evidence, they occur especially in registers of the language not well preserved in the Greek literary tradition. Accordingly we intend to demonstrate how rich and important are the rabbinic sources for the study of Greek words, significations, or forms absent from the lexica or not fully registered in them.

1 The most comprehensive of them S. Krauss, Griechische und lateinische Lehnwörter im Talmud, Midrasch und Targum, II, mit Bemerkungen von I. Löw, Berlin 1899, is in urgent need of revision. 2 J. Geiger, 'Μώδα', Glotta 85 (2010), 75-‐76. 3 N. Shoval-‐Dudai, ' "Make Your Ear Like an Afarkeset": A Solution ', Lešonenu 75, 123-‐124 (Hebrew).


22

Christina Katsikadeli, Ioannis Fykias University of Salzburg [email protected], [email protected]

Etymology and language contact: Remarks on Greek loanwords in Late Antiquity

Our study provides an onomasiological account of Greek loanwords in Egypt and in the Near East during Late Antiquity and aims at revising some earlier etymologies and at reconsidering aspects of relative chronology on the basis of recently published material. The importance of the Greek elements found in Coptic for our understanding of the Greek language of that time has already been recognized by Debrunner (1955). Mutatis mutandis the same applies for analogous material in Hebrew and Aramaic, cf. Krivoruchko (2012), especially on Mishnaic Hebrew. The religious/ritual regulations of the Mishna, (3 c. CE) incorporate both everyday Greek vocabulary and specialized medical and legal terms and thus reflect the Hellenistic-‐Roman influence in the context of the Jewish culture in Palestine. Ever since the monumental work by Krauss (1898-‐1899) and the important contributions by Sperber (1984) the linguistic situation of this period has not been studied exhaustively. An updated account of the borrowing phenomena and related etymological aspects is considered a desideratum for many disciplines (cf. de Lange (2007:806-‐809) and Stemberger (2011: 120-‐121)), since loanwords constitute one of the most relevant aspects of the vocabulary in Greco-‐Roman Palestine for the study of language contact, bi-‐/multilingualism and cultural exchange.

References Böhlig, Alexander 1960. “Griechische Elemente im Koptischen als Zeugnis für die Geschichte der

griechischen Sprache”. In: Franz Dölger & Hans-‐Georg Beck (eds.), Akten des XI. Internationalen Byzantinistenkongresses, München 1958. München, 62-‐67.

Bubenik Vit 2010. “Hellenistic Koine in Contact with Latin and Semitic Languages during the Roman Period”, In: Studies in Greek Linguistics 30, 32-‐54.

Debrunner, Albert. 1955. Review of Alexander Böhlig: „Die griechischen Lehnwörter im sahidischen und bohairischen Neuen Testament. [Nebst]Register und Vergleichstabellen zu Heft 2“, Gnomon, 27. Bd., H. 2 (1955), 107-‐111.

de Lange, N. 2007. “Greek influence on Hebrew” In: Christidis A.-‐F. (ed.), A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity. Cambridge: CUP. 805-‐810.

Georgacas D. J. 1959. “Greek Terms for "Flax," "Linen," and Their Derivatives; and the Problem of Native Egyptian Phonological Influence on the Greek of Egypt.” Dumbarton Oaks Papers, Vol. 13 (1959), 253-‐269.

Krauss, Samuel 1898. Griechische und lateinische Lehnwörter im Talmud, Midrasch und Targum. Berlin. Krivoruchko, J. 2012 “Greek loanwords in Rabbinic literature. Reflections on current research

methodology”. In: Greek Scripture and the Rabbis, ed. by Timothy Michael Law and Alison Salvesen, Leuven – Paris – Walpole, MA, 193-‐216.

Sperber, D. 1984. A Dictionary of Greek and Latin Legal terms in Rabbinic Literature. Jerusalem: Bar-‐Ilan University Press.

Stemberger, Günter 2011: Einleitung in Talmud und Midrasch. 9. Auflage. München: C.H. Beck.


23

Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου, Ελένη Καραντζόλα, Κατερίνα Τικτοπούλου Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Αριστοτέλιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης [email protected], [email protected], [email protected]

Ετυμολόγηση λέξεων σε νοταριακά κείμενα του 16ου αιώνα

Από τη μεταβυζαντινή / πρώιμη νεοελληνική περίοδο παραδίδεται ικανός αριθμός νοταριακών εγγράφων σε ελληνική γλώσσα, με δημώδη χαρακτηριστικά. Η σημασία τους για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας έχει αρκούντως υπογραμμιστεί.

Η μεγάλη πλειονότητα των εγγράφων αυτών προέρχονται από βενετοκρατούμενες περιοχές, όπως τα Επτάνησα και η Κρήτη. Δεν εκπλήσσει, κατά συνέπεια, που τα κείμενα αυτά περιέχουν μεγάλο αριθμό δάνειων λέξεων ως αποτέλεσμα της επαφής της ελληνικής με την ιταλική, και ειδικότερα τα βενετσιάνικα. Αρκετές από αυτές είναι τεχνικοί όροι, νομικού και δικαιοπρακτικού περιεχομένου, χωρίς να απουσιάζουν και λέξεις καθημερινών αγαθών της εποχής, τα οποία δεν μας είναι απολύτως γνώριμα.

Μεγάλο μέρος τους δεν λημματογραφείται στα εξειδιξευμένα λεξικά της περιόδου, όπως του Εμμ. Κριαρά. Από την άλλη πλευρά, αν και οι εκδότες των νοταριακών εγγράφων παραθέτουν, κατά κανόνα, στο γλωσσάριο της έκδοσης τις ιταλογενείς λέξεις, η προσπάθεια ετυμολόγησής τους δεν έχει πάντα επιστημονική επάρκεια, συστηματικότητα και πληρότητα, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η κατανόηση του περιεχομένου των εγγράφων.

H εργασία μας εκκινεί από τη μόνη δημοσιευμένη έως σήμερα συναγωγή ξένου λεξιλογίου στις ελληνικές πηγές της βενετοκρατίας (Ντόκος & Μελέντη 1996-‐1997). Συζητούνται βασικές αρχές ετυμολόγησης, όπως η ένδειξη ιταλικής ή βενετικής ή ιταλικής και βενετσιάνικης προέλευσης της λέξης, σε συνάρτηση με τα διαθέσιμα ιστορικά (κοινωνιογλωσσικά) δεδομένα αναφορικά με τις επαφές ελληνικής και ιταλικής/βενετσιάνικης.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά και ενδεικτικά παραδείγματα του σώματος δάνειων λέξεων νοταριακών εγγράφων που αναπτύσσουν οι ερευνήτριες, αποδελτιώνοντας δημοσιευμένα νοταριακά έγγραφα από τα βενετοκρατούμενα Επτάνησα και Κρήτη, του 16ου κυρίως αι. – όπως και η ανθολόγηση δημωδών κειμένων των Κακουλίδη-‐Πάνου, Καραντζόλα & Τικτοπούλου (υπό έκδοση), αλλά και μέχρι τα τέλη του 17ου. Εντοπίζονται διαφορές και ομοιότητες μεταξύ Επτανήσων και Κρήτης στη διαδικασία του δανεισμού, περιπτώσεις λαθών γραφής αλλά και περιπτώσεις λέξεων με πιθανή ιταλική/βενετσιάνικη προέλευση για τις οποίες δεν έχει καταστεί μέχρι σήμερα δυνατόν να εντοπιστεί η λέξη προέλευσης.

Αναφορές Boerio, G. 1867. Dizionario del dialetto veneziano. Venezia: Cecchini. Κακουλίδη-‐Πάνου, Ε. Ε. Καραντζόλα & Κ. Τικτοπούλου. Υπό έκδοση. Δημώδης πεζός λόγος του 16ου αι.

Θεσσαλονίκη: ΚΕΓ. Κριαράς, Εμμ. 1969-‐2014. Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας (1100-‐1669). 19

τόμοι. Θεσσαλονίκη: ΚΕΓ. Domenica Minniti-‐Γκώνια 2007. "Inventario dei termini italo-‐veneziani nel linguaggio notarile di Naxos

(secc. XVI-‐XVII). Ευκαρπίας έπαινος. Αφιέρωμα στον καθηγητή Παναγιώτη Δ. Μαστροδημήτρη. Αθήνα: Πορεία, σσ. 537-‐576.

Ντόκος, Κ. & Μ. Μελέντη. 1996-‐1997. Το ξένο λεξιλόγιο στις ελληνικές πηγές της Βενετοκρατίας: Γλωσσάριο μεταγλωττισμένων ιταλικών όρων που περιέχονται σε δημοσιευμένες νοταριακές πράξεις των Ιονίων νησιών. Εώα και Εσπερία 3 (1996-‐7): 83-‐148.


24

Γιώργος Παπαναστασίου Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης [email protected]

Αποκαταστάσεις και παραγωγικά μοντέλα: κληρονομημένοι τύποι ή νεότεροι σχηματισμοί;

Το ερώτημα της παλαιότητας συγκεκριμένων λέξεων ή τύπων τέθηκε από τις πρώτες κιόλας στιγμές της επιστήμης της ιστορικής γλωσσολογίας, όπως αυτή αναπτύχθηκε κυρίως μέσω της σύγκρισης των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως φαίνεται π.χ. από τα ετυμολογικά λεξικά της αρχαίας ελληνικής, το ερώτημα αυτό δεν έχει ακόμη απαντηθεί. Ο Chantraine, π.χ., διερωτάται αν το αρχ. ἄνυδρος είναι αρχαιοελληνικός σχηματισμός ή αν συνδέεται άμεσα με το σανσ. anudra-‐, οπότε θα μπορούσε να θεωρηθεί ο απόγονος ενός ΠΙΕ *n-‐udra-‐.

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να εξετάσει το ζήτημα αυτό στο πλαίσιο της ελληνικής ετυμολογίας, κυρίως μεταξύ αρχαίων και νέων ελληνικών λέξεων, εντοπίζοντας περιπτώσεις όπου νεοελληνικοί τύποι θα μπορούσαν να είναι είτε κληρονομημένοι από την αρχαία είτε νεότεροι σχηματισμοί. Μια πρώτη καταγραφή μπορεί να δώσει κατηγορίες όπως οι ακόλουθες:

(1) μορφολογικά ίδιοι σχηματισμοί, που θα μπορούσαν να παραχθούν οποιαδήποτε στιγμή στην ιστορία της ελληνικής: (α) με ίδια σημασία, π.χ. απελέκητος, (β) με παραπλήσια σημασία, η διαφορά της οποίας δικαιολογείται από την αρχική σημασία της βάσης ή από τη γενικότερη σημασιολογική εξέλιξη των λέξεων της ίδιας οικογένειας ή του παραγωγικού μορφήματος, π.χ. ακλάδευτος, πάτημα, σκότωμα.

(2) μορφολογικά παρόμοιοι σχηματισμοί, με ίδια ή παραπλήσια σημασία, όπου οι διαφορές μεταξύ των τύπων των δύο διαφορετικών περιόδων μπορούν να ερμηνευθούν είτε (α) βάσει γενικών φωνητικών κανόνων, π.χ. άβαρος – αρχ. ἀβαρής, ξεγυμνώνω – ελνστ. ἐκγυμνῶ, είτε (β) ειδικών φωνητικών αλλαγών που διαπιστωμένα συνέβησαν στα στοιχεία που αποτελούν τον σχηματισμό, π.χ. αγκαθερός – ελνστ. ἀκανθηρός, άμυαλος – αρχ. ἀμύελος.

(3) μορφολογικά ανάλογοι σχηματισμοί, με ίδια ή παραπλήσια σημασία, όπου οι διαφορές μεταξύ των τύπων των δύο διαφορετικών περιόδων μπορούν να ερμηνευθούν βάσει προβλεπόμενης αντικατάστασης ενός μορφολογικού στοιχείου από μια αναμενόμενη νεότερη μορφή, π.χ. αγριαχλαδιά – ελνστ. ἀγριαχράς, αντιστέκομαι – αρχ. ἀνθίσταμαι, βοϊδολάτης – αρχ. βοηλάτης.

Προβληματισμοί αυτού του τύπου συνδέονται με ποικίλες πλευρές του γλωσσικού φαινομένου, όπως, π.χ., με τον τρόπο που οι ομιλητές κατακτούν το λεξιλόγιο καθαυτό και τους παραγωγικούς μηχανισμούς μιας γλώσσας.

Αναφορές Andriotis, N. 1974. Lexikon der archaismen in neugriechischen Dialekten. Wien: Verlag der

Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Beekes, R. 2010. Etymological Dictionary of Greek. 2 vol. Leiden: Brill. Chantraine, P. 2009. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Paris: Klincksieck. Frisk, H. 1973. Grieschisches etymologisches Wörterbuch. 2 vol. Heidelberg: Carl Winter. ΛΚΝ. 1998. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Μωυσιάδης, Θ., 2005. Ετυμολογία: Εισαγωγή στη Μεσαιωνική και Νεοελληνική Ετυμολογία. Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα. Ράλλη, Α., 2005. Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης. Τζιτζιλής, Χρ. (επιμ.), υπό έκδ. Νεοελληνικές διάλεκτοι. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.

Παρασκευή 6 Νοεμβρίου, 13:30-‐14:30 (αναρτημένη) / Friday, November 6th, 13.00-‐14.30 (poster)

25

Σταμάτης Ζωχιός Université de Strasbourg [email protected]

Η ετυμολογία ως ερμηνευτική μέθοδος του νεοελληνικού μύθου

Κατά μίμηση της Γερμανικής ιστορικής – συγκριτικής σχολής του 19ου αιώνα, και ως επί το πλείστον του ερευνητικού έργου των αδελφών Grimm, η ετυμολογία αποτέλεσε βασικό εργαλείο των ερευνών της νεοσύστατης ελληνικής λαογραφικής επιστήμης στα τέλη του 19ου αιώνα. Ιστορικοί, φιλόλογοι και λαογράφοι (Πολίτης, Μενάρδος, Μεγας, Κυριακίδης, Τριανταφυλλίδης, Λουκάτος κλπ.) προσέγγισαν ονόματα του δαιμονολογικού νεοελληνικού συστήματος (νεράιδα, βρικόλακας, βραχνάς, μόρα, καλικάντζαρος, στρίγγλα, λάμια, γελλώ, σμερδάκι και άλλα) ιστορικά και συγκριτικά, εφαρμόζοντας εν τέλει μια επιστημονική ανάλυση λέξεων της, όπως την ονόμασε ο πατέρας της νεοελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης, νεοελληνικής μυθολογίας. Οι πρώτες προσπάθειες είχαν γίνει νωρίτερα με σημαντικούς λόγιους όπως ο Λέων Αλλάτιος (De Graecorum hodie quorundam opinationibus) και ο Αδαμάντιος Κοραής (Άτακτα), με γλωσσικά συμπεράσματα συχνά επισφαλή, και εντατικοποιήθηκαν μετά την καθιέρωση της έδρας Ελληνικής Μυθολογίας και Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, και την ίδρυση της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας.

Ενώπιον του ιστορικού πλαισίου του μεγαλοϊδεατισμού και του ζητήματος Φαλμεράυερ, οι Έλληνες λαογράφοι, επιδιώκοντας την γλωσσική και κατά συνέπεια πολιτισμική συνέχεια που θα προσέδιδε στο ελληνικό έθνος ταυτότητα, επιχείρησαν να συνδέσουν μια σειρά ονομάτων υπερφυσικών όντων με άλλα αρχαιοελληνικά, ώστε να διαφανεί η άμεση συγγένεια νεοελληνικών – αρχαιοελληνικών μύθων. Συχνά οι ετυμολογικές αυτές προτάσεις αγνοώντας μια ενδεχόμενη σλαβική, λατινική ή τουρκική καταγωγή ήταν ελληνοκεντρικές κι ως εκ τούτου παρετυμολογικές. Συνεπώς πολλοί όροι μένουν ακόμα και σήμερα ανεξερεύνητοι περιμένοντας εθνογλωσσολογικές μελέτες θα ερμηνεύσουν το σημαίνον, τη γλωσσική σύσταση του υπερφυσικού όντος, η οποία ωστόσο αποτελεί κεντρική οδό ερμηνείας της ενυπάρχουσας σημασίας, του σημαινόμενού του.

Βασικός στόχος της συγκεκριμένης ανακοίνωσης είναι να αναδειχθεί η ετυμολογία ως αρχική μέθοδο μυθολογικής ερμηνείας, υπογραμμίζοντας τον ιστορικό ρόλο της στη διαμόρφωση όχι μόνο της ελληνικής λαογραφικής επιστήμης αλλά και εννοιών όπως η ταυτότητα και η συνέχεια.


26

Παναγιώτης Γ. Κριμπάς Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης [email protected]

Δυσετυμολόγητα, αμφισβητούμενα και αξιοπρόσεκτα: σκορδαλιά, τσουνί, κατσάβραχα, κατσίκα, χαστούκι κ.ά.

Στο παρόν άρθρο προτείνονται: α) νέες ετυμολογήσεις των λέξεων σκορδαλιά, τσούνι, τσουνί, γκαντέμης·∙ β) ετυμολογήσεις των κυριωνυμίων Λαμπαούνας [Ηλεία, οικογ.], Αρκούδι [Ηλεία, τοπων.], «Συντριάδα» [Ηλεία, τοπων.], Σουσάκι [Κορινθία, τοπων.]·∙ γ) νέα κατεύθυνση ετυμολόγησης της λέξης χαστούκι (σκοτεινού ετύμου) και εναλλακτική κατεύθυνση ετυμολόγησης της λέξης μούχλα, χωρίς υπόδειξη συγκεκριμένης δανείστριας γλώσσας·∙ δ) επιχειρήματα υπέρ μιας από τις μέχρι στιγμής προταθείσες ετυμολογήσεις των λέξεων άι/ά(ι)ντε, καθοίκι, πετονιά, πίτα, γούβα, καθώς και της λέξης κατσάβραχα σε πρωτότυπο συσχετισμό προς τις λέξεις κατσίκα, κατσιάζω και το προθηματοειδές (prefixoid) κατσα-‐/κατσι-‐/κατσο-‐, πηγή –όπως υποστηρίζεται εδώ– και του αλβανικού προθηματοειδούς kaca-‐ (και των ενίοτε συναφών kaça-‐/kaci-‐/kaçi-‐), σκοτεινού ετύμου κατά τον Orel (2000: 174-‐175)·∙ και ε) πιθανότητες συνέχισης της αρχαιοελληνικής λέξης κεράμβυξ στη Σικελική και τη Νότια Καλαβριακή (ιταλικές διαλέκτους), δια μέσου αμάρτυρου τύπου της Ιταλιωτικής (Ralli 2012: 114) (νεοελληνικής διαλέκτου). Οι ετυμολογήσεις παρουσιάζονται κατά αύξοντα βαθμό πιθανότητας. Τις κρατούσες ετυμολογήσεις υπέρ ή κατά των οποίων επιχειρηματολογεί το παρόν άρθρο αναφέρουν, μεταξύ άλλων, οι: Μπαμπινιώτης (2009), Μωυσιάδης (2005), Ανδριώτης (1967), ΛΚΝ (1998) και Τεγόπουλος – Φυτράκης (1997). Στην ετυμολόγηση της λέξης γκαντέμης και πετονιά αξιοποιήθηκαν πληροφορίες που αναφέρουν οι Cortellazzo και Marcato (2005) και ο Καραναστάσης (1984).

Αναφορές Ανδριώτης, Ν.Π. (1967) Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (δεύτερη έκδοση). Θεσσαλονίκη:

Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσσαλονίκης, Ινστιτούτον Νεοελληνικών Σπουδών – Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

Cortelazzo, M. και C. Marcato (2005) Dizionario etimologico dei dialetti italiani, Torino: UTET Libreria. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) (1998) Λεξικό της Κοινής

Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Καραναστάσης, Α. (1984) Ιστορικόν λεξικόν των ελληνικών ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας, τ. Α΄. Αθήναι:

Ακαδημία Αθηνών. Μωυσιάδης, Θ. (2005) Ετυμολογία. Εισαγωγή στη Μεσαιωνική και Νεοελληνική Ετυμολογία. Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα. Μπαμπινιώτης, Γ. (2002) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (β΄ έκδοση). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. Μπαμπινιώτης, Γ. (2009) Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο

Λεξικολογίας. Orel, A. (2000) A Concise Historical Grammar of the Albanian Language. Leiden-‐Boston-‐Köln: Brill. Ralli, A. (2012) “Verbal Loanblends in Griko and Heptanesian: A Case Study of Contact Morphology”,

L’Italia dialettale: rivista di dialettologia italiana 73, 111-‐132. Τεγόπουλος – Φυτράκης (1997), Μείζον Ελληνικό Λεξικό. Αθήνα: Αρμονία. Φιλήντας, Μ. (1924) Γλωσσογνωσία και γλωσσογραφία (ελληνική), Τόμος Α΄, τ. 1. Αθήνα: Ράλλης.


27

Nataliya Sotirova South-‐West University “Neophit Rilski” –Blagoevgrad, Bulgaria [email protected]

Υβριδικοί σχηματισμοί με βάση ελληνικής προέλευσης και βουλγαρική κατάληξη

Είναι γνωστό ότι οι ελληνικές δάνειες λέξεις στη βουλγαρική γλώσσα είναι πολλές. Ο δανεισμός είναι μια φυσική συνέπεια των γλωσσικών επαφών των δύο γειτονικών λαών.

• Και παρόλο που υπάρχουν πολλές έρευνες σχετικά με τα ελληνικά δάνεια της βουλγαρικής γλώσσας, που μελετούν διάφορες πλευρές τους στα πλαίσια του λαϊκού και του λόγιου δανεισμού, δείχνουν τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά τους και τις φωνητικές και τις μορφολογικές τους αλλαγές, τα γλωσσικά υβρίδια ως δείκτες του βαθμού αφομοίωσης των δανείων δεν αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστής έρευνας.

• Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, σκοπός της οποίας είναι να μελετήσει τη συμμετοχή των προσαρμοσμένων και ενσωματωμένων δάνειων λεξικών μονάδων από την ελληνική γλώσσα στην διαδικασία παραγωγής λέξεων της βουλγαρικής.

• Το υλικό αντλήθηκε από τα Ετυμολογικά λεξικά της βουλγαρικής γλώσσας, καθώς και από μελέτες που επικεντρώνονται στο θέμα των ελληνικών δανείων στη βουλγαρική γλώσσα.

• Οι υβριδικοί σχηματισμοί εξετάζονται διαχρονικά (όσον αφορά τη βάση ελληνικής προέλευσης) και συγχρονικά (όσον αφορά τη βουλγαρική κατάληξη), καθώς καθορίζεται η θέση τους στο σύστημα των δώδεκα κατηγοριών παραγωγής λέξεων σύμφωνα με τη θεωρία του M. Dokulil (Onomasiological theory of word-‐formation) και κατατάσσονται σε θεματικές ομάδες ανάλογα με τη σημασία τους.

Το ενδιαφέρον εδώ επικεντρώνεται στις υβριδικές λέξεις που δείχνουν πρόσωπα και αποτελούνται από στοιχεία ελληνικής και βουλγαρικής γλώσσας, και συγκεκριμένα τα ουσιαστικά με α` συστατικό ελληνικής προέλευσης που στα βουλγαρικά παράγωγα αποτελεί ρηματική (kales-‐nik) ή ονοματική (kerdos-‐nik) βάση και β` συστατικό το βουλγαρικό παραγωγικό επίθημα -‐ник /nik/.

Αναφορές Ανδριώτης 1952: «Τα ελληνικά στοιχεία της βουλγαρικής γλώσσης». Αρχείον του Θρακικού

Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού 17:34-‐100, Αθήνα, 1952. Dokulil 1962: Tvoření slov v češtinĕ. T.I. Praha, 1962. Dokulil 1967: Tvoření slov v češtinĕ. T.2, 1967. Kochev 1972: Ив. Кочев. Диалектни категории и типове при словообразуването на

съществителното име. – В: Изв. на Института за бълг. език, кн. 20, 1972, с. 107-‐185. Филипова-‐Байрова. М. 1969: Гръцки заемки в съвременния български език., С., 1969. Български етимологичен речник (Βουλγαρικό ετυμολογικό λεξικό). Т. I (1971); Т.II (1979); Т.III (1986);

Т. IV (1995); Т.V (1996); Т. VІ (2002); Т. VІI (2013), София, БАН. Младенов. Ст. 1941: Етимологически и правописен речник на българския книжовен език

(Ετυμολογικό και ορθογραφικό λεξικό της βουλγαρικής γλώσσας). С., 1941. Τζιτζιλής 1990 (Хр. Дзидзилис). Фонетични проблеми при етимологизуване на гръцките заемки в

българския език.,С.,1990. Philipova-‐Bairova, Μ., S. Bojadjiev, El. Mashalova, K. Kostov. Речник на чуждите думи в българския

език (Λεξικό των ξένων λέξεων στη βουλγαρική γλώσσα). С., 1982.


28

Panagiotis Filos University of Ioannina [email protected]

Aspects of folk etymology in classical and later Greek

Greek is no exception in terms of erroneous word etymology encroaching on proper etymology and eventually becoming integral part of the lexicon. Folk etymology in particular, which is a well-‐known form of ‘false’ etymology cross-‐linguistically –but cf. also other cases due to e.g. homonym/antonym impact (e.g. Hom. ἦμαρ vs. class. Attic ἡμέρα, after ἑσπέρα), hypercorrection, reanalysis (e.g. mod. Gk. το-‐ν-‐οικοκύρη(ν)), etc.– is a phenomenon that can virtually be traced back to the origins of ancient Greek literature (e.g. the etymology of Homeric hero names like Odysseus, Achilles). Nonetheless, it is primarily the philosophers of the classical and post-‐classical periods (e.g. Plato, Aristotle, Stoics) that offer us a proper glimpse into people’s attitudes towards (folk) etymology in ancient Greece (e.g. Plato’s Cratylus); these early attempts were followed by several others, including etymologies proposed by various grammarians and lexicographers of the Hellenistic and Roman periods as well by some later Byzantine scholars.

The primary goal of this paper is the examination of characteristic manifestations of folk etymology in classical and later Greek (e.g. Ἄξενος (Πόντος) < Iran. axšæna ‘dark’) and the comparison of their features with similar cases in modern Greek (e.g. αγιόκλημα < αιγόκλημα). A contrastive analysis with analogous phenomena in other languages (e.g. Eng. hang-‐nail < OEng. æng nægl ‘aching nail’) as well as the examination of some broader (socio)linguistic aspects (e.g. language contact, registers) and other relevant theoretical issues (e.g. lexicalization, phonemic-‐semantic opaqueness, etc.) will offer additional insight and will place the findings of the study into a broader perspective. Finally, I will attempt to draw some conclusions on the ancient attitudes towards (folk) etymology, by taking into account the linguistic behaviour of the average Greek speaker, on the one hand and the expressed views of ancient men of letters, on the other.

References Ανδριώτης, N. Π. 1990. Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. 3η εκδ. Θεσσαλονίκη. Beekes, R. S. P. 2010. Etymological Dictionary of Greek, 2 vols. Leiden-‐Boston. Chantraine, P. 2009. Dictionnaire étymologique de la langue grecque: histoire des mots. 2ème ed. Paris. Durkin, Ph. 2009. The Oxford Guide to Etymology. Oxford. Μπαμπινιώτης, Γ. 2009. Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα. Μωυσιάδης, Θ. 2005. Ετυμολογία. Εισαγωγή στη μεσαιωνική και νεοελληνική ετυμολογία. Αθήνα. Robins, R. H. 1997. A Short History of Linguistics. 4th ed. London. Schmitt, R. 1977. Etymologie. Darmstadt.


29

Ασημάκης Φλιάτουρας Δρ. Γλωσσολογίας [email protected]

Η διεπίδραση ετυμολογίας και μορφολογικής ανάλυσης

Μορφολογική ανάλυση είναι η επισήμανση των μορφολογικών συστατικών και της δομής μιας λέξης σε μια συγχρονική φάση της γλώσσας και ετυμολογία η αναζήτηση της εποχής σχηματισμού, της μορφοσημασιολογικής έξελιξης και των ριζικών συστατικών της. Συχνά οι διαδικασίες συμπίπτουν, λ.χ. ταραμοσαλάτα ! ΜΑ/ΕΤ: ταραμ(άς) + -‐ο-‐ + σαλάτα. Σε πολλές περιπτώσεις όμως διαφέρουν, λ.χ. φυσικός ! ΜΑ: φύσ(η) + -‐ικός, ΕΤ: < ΑΕ φυσικός < φύσι(ς) + -‐κός. Στόχος της ανακοίνωσης είναι αφενός να συσχετίσει και να καταδείξει τις περιπτώσεις αλληλεπίδρασης των δύο διαδικασιών και αφετέρου να «επικαιροποιήσει» την ετυμολογική ανάλυση με βάση νεότερα δεδομένα της μορφολογικής ανάλυσης. Συγκεκριμένα, θα ασχοληθούμε με τις περιπτώσεις μορφολογικής και ετυμολογικής αντίθεσης με έμφαση σε ζητήματα: α) κατευθυντικότητας σε σχέση με τους αναδρομικούς σχηματισμούς, λ.χ. ΜΕ γυρίζω > γύρα, και τη μετατροπή, λ.χ. αγάπη > αγαπώ, β) μορφολογικής επανανάλυσης (ανατίμηση, λ.χ. ΑΕ ἡ ψῆφος > ΝΕ ὁ ψῆφος, ανατοποθέτηση, λ.χ. ΑΕ ἀπαλ-‐ύνω > ΝΕ ἀπαλ-‐αίνω και επανανατεμαχιοποίηση, λ.χ. ΑΕ φυσ-‐ικός > ΝΕ φυσ-‐ικός), γ) παρετυμολογίας, λ.χ. ΝΕ αντράκλα < ΑΕ ἀνδράχλη, ε) διαχρονικής υπερδιόρθωσης, λ.χ. ΝΕ πρωθυπουργός, στ) δανεισμού, όπου θα προτείνουμε μια νέα ταξινόμηση των μεταφραστικών και σημασιολογικών δανείων (μερικό και ολικό μεταφραστικό δάνειο, σημασιολογικό και μεταφραστικό αντιδάνειο), ζ) γραμματικοποίησης (προθηματικοποίηση, λ.χ. ψευδο-‐ και επιθηματικοποίηση, λ.χ., -‐ώδης) και ε) λεξικοποίησης, λ.χ. ΜΕ ἀλλήθωρος < ἄλλη θωριά. Παράλληλα, θα παρουσιάσουμε τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τις παραπάνω προβληματικές περιπτώσεις στην ετυμολογία του υπό προετοιμασία Λεξικού της Κοινής Νέας Ελληνικής των εκδόσεων Πατάκη, απ’ όπου έχει αντληθεί το υπό εξέταση υλικό. Τέλος, θα επισημάνουμε το ρόλο της μορφολογικής ανάλυσης στην ετυμολόγηση με εφαρμογή σε νέες προτεινόμενες ετυμολογίες λέξεων «αγνώστου» ή «προβληματικού» ετύμου, όπως λ.χ. αμυδρός, τζίβα, σαλούφα κλπ.

Αναφορές Fertig, D., 2013. Analogy and Morphological Change. Edinburgh: Edinburgh Historical Linguistics. Φλιάτουρας, Α., υπό προετοιμασία. Η μορφολογική αλλαγή στη ελληνική γλώσσα: μια συνοπτική

παρουσίαση. Αθήνα: Πατάκης. Μωυσιάδης, Θ., 2005. Ετυμολογία: Εισαγωγή στη Μεσαιωνική και Νεοελληνική Ετυμολογία. Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα. ―, 2011. «Ιεράρχηση Κριτηρίων στην Ετυμολογική Έρευνα». Στο Γλωσσολογία (19), σελ. 45-‐55. Ράλλη, Α., 2005. Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης.

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΧρ. Τζιτζιλής

Θ.-Σ. ΠαυλίδουΓ. Παπαναστασίου

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣΓραμματεία

του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών Γρ. 418, Nέο Kτίριο

Φιλοσοφικής Σχολής, Α.Π.Θ. e-mail: [email protected]

τηλ.: 2310–997128

ORGANIZING COMMITTEEChr. TzitzilisTh.-S. PavlidouG. Papanastassiou

INFORMATIONSecretariat of the Institute of Modern Greek StudiesRoom 418, Faculty of Philosophy, New Building, A.U.Th.e-mail: [email protected] tel.: ++30-2310-997128

Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη: διεθνές συνέδριο για...

Documents

Transcript of Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη: διεθνές συνέδριο για...