Β έκδοση

ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

"Ακου λ ο ι π ό ν : Είτε φταις είτε δ χ ι : Σ α ν δέ μπορείς άλλο νά παλέψεις θά πεθάνεις . . , , ,

Μπερτολτ Μπρεχτ

ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ

Τ4 κείμενα πού δημοσιεύουμε γράφτηκαν στή δεκαετία τοϋ 30 -40, δταν ή χιτλερική σκιά Απλώνονταν απειλητική στήν Εύρώπη. Ή έκλογή έγινε άπδ τούς τελευταίους τόμους τδν δπώντων τοΰ ΜπρΙχτ. "Ολα, Ικτδς άπδ τδ «Πέντε δυσκολίες γ ι λ νά γράψει κα-νείς τήν άλήθεια», ποϋ δημοσιεύτηκε παλιότερα μέ δρισμένες περι-κοπές, μεταφράζονται γ ιά πρώτη φορα ατ& Ε λ λ η ν ι κ ά . Ή μετάφρα-ση ϊ γ ι νε άπδ τδ πρωτότυπο. Τ4 κείμενα είναι δλόκληρα καΐ χωρίς συντομεύσεις.

ΣΑΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ή τέχνη δεν ίχει καμιά υποχρέωση νάναι πολυτέλεια ιών άκαμάτηδων. Κάδε τέχνη οφείλει ναχει κοινωνική αποοτολη και χρησιμότητα.

ΝΤΕΝΙ ΝΤΙΝΤΕΡΟ

Είναι γεγονός, δτι τςι τελευταία χρόνια, έγινε μιά προ-

σπάθεια, σχεδόν συστηματική, παρουσίασης τοϋ έργου τοϋ Μπέρ-

τολτ Μπρέχτ. Κάτι τέτοιο δέν τιμά ασφαλώς μόνο τό μεγάλο

γερμανό διανοούμενο κα'ι ουγγραφέα.

" Ο μ ω ς ό Μπρέχτ δέν ήτανε άπλά και μόνο μεγάλος ποιη-

τής καΐ θεατρικός συγγραφέας. "Ητανε ταυτόχρονα κι ένας με-

γάλος στοχαστής, ένας στρατευμένος καλλιτέχνης, πού γιαυτόν

ή τέχνη καΙ ή πολιτική ήτανε ένωμένες σάν τά δάχτυλα τοϋ ένός

χεριού. "Ητανε πρώτα άπό δλα ένας άνθρωπος της καθημερινής

πραχτικής καΐ δράσης.

Τά κείμενα αύτά δέν φιλοδοξούν νάγκαλιάσουν ολόπλευρα

τήν άΕεχώριστη τούτη πλευρά του. Α ν ο ί γ ο υ ν όμως τις προοπτι-

κές για νά γνωρίσουμε και τόν άλλο Μπρέχτ, και δέν αφήνουν

τήν παραμικρή άμφιβολία ότι ό Μπρέχτ ήτανε ένας ολοκληρω-

μένος διανοούμενος, άγωνιστής και άνθρωπος.

ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ

5 -

Κι ή τέχνη πρέπει, σ' αύτούς τούς καιρούς των Απο-φάσεων ν' αποφασίσει. Μπορεί νά κάνει τόν εαυτό της δρ-γανο μιας μικρής μερίδας δρισμένων πού παίζουν τις θεό-τητες της μοίρας γιά τούς πολλούς και πού άπαιτοΰν μια πίστη πού πρέπει πρώτ' άπ' δλα νά είναι τυφλή, και μπορεί

. νά σταθεί στο πλευρό των πολλών και νά βάλει τη μοίρα τους ατά δικά τους χέρια. Μπορεί νά παραδώσει τον άνθρω-πο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τά θαύματα, καΐ μπο-ρεί νά παραδώσει τον κόσμο στον άνθρωπο. Μπορεί νά με-γαλώσει τήν αμάθεια και μπορεί νά μεγαλώσει τή γνώση. Μπορεί νά κάνει έκκληση στίς δυνάμεις πού άποδείχνουν τή δύναμη τους καταστρέφοντας, και στίς δυνάμεις πού ά-ποδείχνουν τή δύναμη τους βοηθώντας.

7 —

ΠΕΝΤΕ Δ Υ Σ Κ Ο Λ Ι Ε Σ Γ ΙΑ Ν Α Γ Ρ Α Φ Ε Ι Κ Α Ν Ε Ι Σ Τ Η Ν Α Λ Η Θ Ε Ι Α

"Οποιος σήμερα θέλει νά πολεμήσει τήν ψευτιά και τήν αμάθεια και να γράψει τήν άλήθεια έχει να ξεπεράσει τό λιγότερο πέντε δυακολίες. Πρέπει νά Ιχει τό θ ά ρ ρ ο ς νϋ γράψει τήν άλήθεια παρόλο πού παντού τήν καταπνίγουν" τήν έ ς υ π ν ά δ α νά τήν Αναγνωρίσει παρόλο πού τή σκεπάζουν παντού" τήν τ έ χ ν η νά τήν κάνει εύκολο-μεταχείριστη σαν δπλο" τήν κ ρ ί σ η νά διαλέξει έκεί-νους πού στα χέρια τους ή αλήθεια θ' αποχτήσει δύναμη" τήν π ο ν η ρ ι ά νά τή διαδώσει άνάμεσά τους. Αυτές οί δυσκολίες είναι μεγάλες για κείνους πού γράφουν κάτω άπ' τό φασισμό, υπάρχουν όμως καϊ γ ι ' αύτούς πού τούς κυνήγησαν ή πού έφυγαν ακόμα και γιά δσουξ γράφουν στις χώρες της άστι-κής Ιλευθερίας.

Α : Τό θάρρος νά γράψει κανείς τήν αλήθεια

Φαίνεται αυτονόητο πώς αυτός πού γράφει πρέπει νά γράφει τήν άλήθεια, με τήν Ιννοια δηλαδή πώς δέν πρέπει νά τήν καταπνίγει ή νά τήν άποσιωπά και πώς δέν πρέπει νά γράφει τίποτα πού δέν είναι αληθινό. Δέν πρέπει νά σκύβει στούς ισχυρούς, δέν πρέπει νά έξαπατά τούς ά-δύναμους. Είναι φυσικά πολύ δύσκολο νά μή σκύβεις στούς ι-σχυρούς, καϊ είναι πολύ κερδοφόρο νά έξαπατάς τούς ά-δύναμους. Τό νά μήν αρέσεις στούς πλούσιους σημαίνει νά παραιτείσαι άπ" τόν πλούτο. Τό νά παραιτείσαι από τήν πληρωμή γιά καμωμένη δουλειά πάει νά πει, σέ ορισμένες συνθήκες, νά θυσιάζεις τή δουλειά, και τό ν' Αποδιώχνεις τή φήμη ανάμεσα στούς ισχυρούς σημαίνει συχνά ν' Απο-διώχνεις κάθε φήμη- "Ολα αύτά απαιτούν θάρρος. 01 και-ροί τής πιό σκληρής καταπίεσης είναι τις πιό πολλές φο-

— 8

-ρές καιροί δπου γίνεται πολύς λόγος για μεγάλα και ύψη-λά πράγματα. Χρειάζεται θάρρος για νά μιλάς σέ τέτοιους καιρούς γιά πράγματα τόσο χαμηλά και τόσο φτηνά, δπως τό φαγητό και τό σπίτι τοΰ έργαζόμενου, μέσα σέ μιά βοή άπό ξεφωνητά δτι τό βασικό είναι τό πνεύμα της θυσίας. "Οταν φορτώνουν τούς άγρότες μέ τιμές, χρειάζεται θάρ-ρος νά μιλάς γ ιά μηχανήματα και φτηνές ζωοτροφές πού θά εύκόλυναν τήν τιμημένη δουλειά. "Οταν άπ' δλους τούς ραδιοσταθμούς ουρλιάζουν πώς ό άνθρωπος χωρίς. γνώση και μάθηση είναι καλύτερος άπό τό μορφωμένο, θέλει τότε θάρρος νά ρωτήσεις: καλύτερος γιά ποιόν; "Οταν γίνεται λόγος γιά τέλειες καΐ άτελεΐς φυλές, χρειάζεται θάρρος νά ρωτήσεις άν ή πείνα κι ή άμάθεια κι δ πόλεμος δέν φέρ-νουν βαρειές παραμορφώσεις. Καΐ ξανά, θέλει θάρρος νά πει κανείς τήν άλήθεια γιά τον έαυτό του, τό νικημένο. Πολλοί καταδιωγμένοι χάνουν τήν Ικανότητα νά βλέπουν τά λάθη τους. Ή καταδίωξη τούς φαίνεται ή πιό μεγάλη άδικία. Άφοΰ οΕ διώχτες πού τούς καταδιώκουν είναι ο' κακοί" Ικεΐνοι, οι καλοί, διώκονται γιά τήν άρετή τους. Αυτή δμο>ς ή άρετή χτυπήθηκε, νικήθηκε κι έμποδΐστη-κε. Είταν άρα μιά άδύναμη άρετή, μιά κακή, ανεπίτρεπτη, άπαράδεχτη άρετή. Γιατί δέ μπορεί ποτέ νά παραδεχτούμε <ττήν άρετή τήν άδυναμία της, δπιος στή βροχή τήν ύ-γράδα της. Τ ό ν ά π ε ι ς π ώ ς ο ί κ α λ ο ί δ έ ν ν ι κ ή θ η κ α ν γ ι α τ ί ε ΐ τ α ν κ α λ ο ί π α ρ ά γ ι α τ ί ε ΐ τ α ν ά ν ή μ π ο ρ ο ι , α ύ -τ ό χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι θ ά ρ ρ ο ς . Φυσικά ή άλήθεια πρέπει νά γράφεται μέσα στόν άγώνα μέ ψευτιά, και δέν πρέπει νά'ναι κάτι τό γενικό, τό άπρόσιτο και πολυσήμαν-το. Γιατί άπ' αύτήν άκριβώς τή γενική, άπρόσιτη στόφα, είναι καμωμένη ή ψευτιά. "Οταν λένε γιά κάποιον πώς είπε τήν άλήθεια, πάει νά πει πώς μερικοί ή πολλοί ή κά-ποιος είπαν κάτι άλλο, κάποιο ψέμα ή κάποια γενικότη-τα . Α ύ τ ό ς δμως είπε τήν άλήθεια, κάτι τό πρα-κτικό, τό πραγματικό, τό άναντίρητο, αυτό άκριβώς πού Ιπρεπε νά πεΐ.

Δέ χρειάζεται πολύ θάρρος γιά νά παραπονεθεί κα-

9 —

νείς γιά τήν κακία τοΰ κόσμου γενικά και γ ιά τό θρίαμβο τής ώμότητας και γ ιά ν' απειλεί με τό θρίαμβο τοΰ πνεύ-ματος άπό Ινα μέρος τοΰ κόσμου δπου τοΰ έπιτρέπουν άκόμα νά τό κάνει αύτό. Όρθώνονται τότε πολλοί σά νά'ταν κα-νόνια στ ρ αμέ ν α ένάντιά τους, ένώ τούς κοιτάζουν μονάχα μονόκλ. Ξεφωνίζουν τίς γ ε ν ε έ ς τους άπαιτήίσεις σ' Ινα κόσμο πού άγαπά τούς -άκίνδυνους άνθρώπους. Άπαιτοΰν μιά καθολική δικαιοσύνη γιά τήν όποια δέ δούλεψαν ού-τε στό ελάχιστο καί μιά γενική ελευθερία. Άπαιτοΰν Ινα. κομάτι άπ ' τή λεία πού Ιχει τάχα κιόλας μοιραστεί άπό καιρό μαζί τους. Αλήθε ια νομίζουν πώς είναι μονάχα αύ-τό πού ακούγεται δμορφα. Κι δταν ή άλήθεια είναι κάτι. μέ άριθμούς, κάτι τό ξερό καί χειροπιαστό, *άτι πού γιά νά τό'βρεις θέλει κόπο καί μελέτη, αύτά γιά κείνους δεν είναι αλήθεια, δεν τούς έκστασιάζει. Αυτοί έχουν τό έξωτερικό παρουσιαστικό μονάχα των άνθρώπων πού λένε τήν αλήθεια. Τό τραγικό μ' αύτούς είναι: Δ ε ν ξ έ ρ ο υ ν π ο ι α ε ί ν α ι ή α λ ή θ ε ι α .

Β : Ή έΕυπνάδα νά αναγνωρίσει κανείς τήν αλήθεια

Μιά κι είναι δύσκολο νά γράψει κανείς τήν άλήθεια: άφοϋ τήν καταπνίγουν παντοΰ, στούς πιό πολλούς φαίνεται ζήτημα πεποιθήσεων μονάχα τό άν θά γραφτεί ή οχ:. Πι-στεύουν πώς τό μόνο πού χρειάζεται είναι τό κουράγιο. Ξε-χνούν τή δεύτερη δυσκολία τό ν ά β ρ ε θ ε ί ή άλή-θεια. Γιατί μέ κανένα τρόπο δεν είν' εύκολο νά τή βρει κα-νείς. Πρώτα - πρώτα είναι κιόλας δύσκολο νά βρει κανείς π ο ι ά αλήθεια αξίζει νά ειπωθεί.

Γιά παράδειγμα τώρα, μπρος σ' δλα τά μάτια, τά με-γάλα πολιτισμένα κράτη βουλιάζουν τό Ινα μετά τό άλλο στήν πιό τρομερή βαρβαρότητα. Κι άκόμα, είναι γνωστό πώς δ έσιοτερικός πόλεμος, πού γίνεται μέ τά πιό τρομαχτικά μέσα, μπορεί άπό ώρα σέ ώρα νά μετατραπεί σέ εξωτερι-κό, πού μπορεί θαυμάσια νά κάνει τόν πλανήτη μας Ινα γι-γάντιο σωρό συντρίμμια. Αύτό είναι χωρίς άμφιβολία μιά αλήθεια, υπάρχουν δμως φυσικά κι άλλες αλήθειες. Γιά πα~

- 10

ράδειγμα, δέν είναι ψέμα τδ δτι οί καρέκλες Ιχουν πάτο και τδ δτι ή βροχή πέφτει άπδ πάνω πρδς τά κάτω. Πολ-λοί γράφουν τέτοιου είδους άλήθειες. Μοιάζουν μέ ζωγρά-φους πού φιλοτεχνούν μέ νεκρές φύσεις τους τοίχους καρα-βιών πού βουλιάζουν. Ή πρώτη μας δυσκολία δέν ύπάρχει γι* αυτούς, κι Ιχουν παρόλ' αύτά τή συνείδηση τους ήσυ-χη. Ανεπηρέαστοι άπδ τους ισχυρούς, χωρίς δμως και νά τους έπηρεάζουν κι οΐ φωνές τών κατατρεγμένων, ζωγρα-φίζουν τά τοπία τους. Τδ παράλογο στδν τρόπο πού ένερ-γοΰν τούς δημιουργεί ένα «βαθύ» πεσσιμισμό, πού τδν που-λάνε σέ καλή τιμή και πού θά 'πρεπε στήν πραγματικότη-τα νά τδν Ιχουν οί υπόλοιποι, πού βλέπουν τέτοιους καλλι-τέχνες και τέτοια ξεπουλήματα. Και δέν είν' εύκολο ούτε καν νά διακρίνεις πώς οί Αλήθειες τους μοιάζουν μ' αυτές γιά τις καρέκλες ή τή βροχή" τις πιδ πολλές φορές δεί-χνουν δλότελα διαφορετικές, δείχνουν γι ' άλήθειες πάνω σέ σημαντικά θέματα. Γιατί ή ουσία της καλλιτεχνικής δια-μόρφωσης βρίσκεται άκριβώς στδ δτι δίνει σημασία ζ αυ-τό πού διαμορφώνει.

Χρειάζεται προσεχτική παρατήρηση γιά νά διακρίνει κανείς πώς τδ μόνο πού λένε είναι: «Μιά καρέκλα είναι μιά καρέκλα», καί: «Κανείς δέ μπορεί νά.έμποδίσει τή βροχή νά πέφτει πρδς τά κάτω».

Αυτοί οί άνθρωποι δέν καταφέρνουν νά βρουν την α-λήθεια πού άξίζει νά γραφτεί. "Αλλοι πάλι πραγματικά καταπιάνονται μέ τά πιδ ζωντανά προβλήματα, δέν τρέμουν ούτε τούς καταπιεστές ούτε τή φτώχεια καί παρόλ' αυτά δέ μπορούν νά βροϋν τήν αλήθεια. Σ ' αύτούς λείπουν οί γνώσεις. Είναι γεμάτοι άπδ παλιές προλήψεις, άπδ φημι-σμένες συχνά καλοδιατυπωμένες αρχαίες προκαταλήψεις. Ό κόσμος είναι πολύ περίπλοκος γι ' αυτούς" δέν ξέρουν τά γε-γονότα καί δέ διακρίνουν τούς συσχετισμούς. Εκτός άπ' τις πεποιθήσεις χρειάζονται καί γνώσεις, πού βρίσκονται, καί μέθοδες, πού μαθαίνονται. Γιά δλους δσους γράφουν σ' αύ-τούς τούς καιρούς τών περιπλοκών καί τών μεγάλων άλλα-γών χρειάζεται γνώση της ματεριαλιστικής διαλεχτικής, τής οικονομίας καί της ιστορίας. Μπορεί νά τήν άποχτήσει

11 —

κανείς άπ' τά βιβλία ή μέ ζωντανή διδασκαλία, φτάνε·, νά μή λείπει ή άπαραίτητη έπιμέλεια. Μπορεί κανείς ν' άνακαλύψει πολλές άλήθειες μέ πιό άπλό τρόπο, άποσπάσματα δηλ. της άλήθειας ή δεδομένα πού δδηγούν στήν εύρεση της. "Αν θέ-λει κανείς νά έρευνήσει, θά πρέπει νά χρησιμοποιεί μιά μέ-θοδο — μπορεί δμως κανείς νά βρει κάτι και χωρίς μέθοδο, και χωρίς άκόμα νά ψάξει. "Ομως μέ τέτοιο τυχαίο τρόπο δέν πετυχαίνει κανείς σχεδόν ποτέ μιά τέτοια παρουσίαση της άλήθειας πού νά λέει στους άνθρώπους τί πρέπει νά κάνουν. Αύτοί πού μονάχα καταγράφουν μικρογεγονότα δέν είναι σέ θέση νά κάνουν τούτο τόν κόσμο κατανοητό στούς άλλους. Κ ι ' δμως αυτός, και κανένας άλλος είναι δ σκοπός της άλήθειας. Αύτοί οί άνθρωποι δέν έκπληρώνουν τό καθήκον νά γράφουν τήν άλήθεια.

"Οταν είναι κανείς πρόθυμος νά γράψει τήν άλήθεια και ταυτόχρονα ικανός νά τήν άναγνωρίσει, μένουν άκόμα τρεις δυσκολίες.

Γ: Ή τέχνη νά κάνει κανείς τήν άλήθεια εύκολομεταχείριστη

σάν όπλο

Ή άλήθεια πρέπει νά λέγεται γ ιά χάρη των πραχτικών της συνεπειών. Σάν παράδειγμα άλήθειας μέ καμιά, ή μέ καμιά σωστή πραχτική συνέπεια μπορεί νά μας χρησιμέψει ή πλατιά διαδεδομένη άποψη πώς σέ δρισμένες χώρες έπι-κρατούν άσχημες συνθήκες πού αιτία τους Ι^ουν τή βαρβα-ρότητα. Σύμφωνα μ' αυτή τήν άποψη ό φασισμός είναι ένα κύμα βαρβαρότητας πού ξέσπασε σέ μερικές χώρες ·μ έ τ ή δ ύ ν α μ η σ τ ο ι χ ε ί ο υ τ η ς Φ ύ σ η ς .

Σύμφωνα μ' αύτή τήν άποψη δ φασισμός είναι μιά και-νούργια, τρίτη δύναμη πού στέκεται δίπλα στόν καπιταλι-σμό και τό σοσιαλισμό (και πάνω άπ ' αυτούς) ' δχι μονάχα τό σοσιαλιστικό κίνημα, άλλά κι δ καπιταλισμός θά μπορού-σε, και μετά τή γένεση τοΰ κινήματος αύτοΰ νά συνεχίσει νά υπάρχει και χωρίς τό φασισμό.

Ή παραπάνω άποψη είναι βέβαια φασιστική, αποτε-λεί υποχώρηση μπροστά στο φασισμό. Ό φασισμός είναι

— 12

πα ιστορική φάση δπου μπήκε τώρα ό καπιταλισμός, κι I-:σι είναι κάτι τό καινούργιο καί παλιό μαζί. Ό καπιταλι-σμός στίς φασιστικές χώρες ύπάρχει πιά μονάχα σαν φασι-ίμός κι 6 φ α σ ι σ μ ό ς ο έ μ π ο ρ ε ί ν ά π ο -

ε μ η θ ε ΐ π α ρ ά σ ά ν κ α π ι τ α λ ι σ μ ό ς ; τ ή ν π ι ό ώ μ ή κ α ί κ α τ α π ι ε σ τ ι κ ή : ο υ μ ο ρ φ ή , σ ά ν ό π ι ό θ ρ α σ ύ ς κ ι δ τ ι ό δ ό λ ι ο ς κ α π ι τ α λ ι σ μ ό ς .

Πώς λοιπόν τώρα νά πει κάποιος άντίπαλος τοΰ φασι-ϊμοΰ τήν άλήθεια γιά τό φασιμό δταν 5έ Θέλει νά πεΐ τί· τοτα γ ιά τόν καπιταλισμό, πού τόν προκαλεί; Πώς νά 'χει ^ άλήθεια αύτή πραχτική σημασία;

Αύτοί πού είναι άντίπαλοι τοΰ φασισμού χωρίς νά 'ναι Αντίπαλοι τοΰ καπιταλισμού, αύτοί πού παραπονιόνται γ ιά [ή βαρβαρότητα πού αιτία τάχα Ιχει τή βαρβαρότητα τήν ί-δια, μοιάζουν μ' άνθρώπους πού θέλουν τό μερτικό τους άπ"

άρνί χωρίς δμως νά σφαχτεί τό άρνί. θέλουν νά φάνε τό ίρέας. νά μή δοΰν δμως τά αίματα. Αύτοί θά ικανοποιηθούν &ν δ χασάπης πλύνει τά χέρια του προτοΰ φέρει τό κρέας π ό τραπέζι. Δέν είναι κατά των σχέσεων ίδιοχτησίας, πού τροκαλοΰν τή βαρβαρότητα, παρά μονάχα κατά τής βαρβα-ίότητας, υψώνουν τή φωνή έναντίον της, κι αύτό τό κάνουν ϋπό χώρες δπου κυριαρχοϋν οί ίδιες σχέσεις ίδιοχτησίας, δ-του δμως οί χασάπηδες πλένουν άκόμα τά χέρια τους προ-τοΰ φέρουν τό κρέας ατό τραπέζι.

Οί φωνακλάδικες διαμαρτυρίες κατά των βαρβαρικών ιέτρων μπορεί νά 'ναι Αποτελεσματικές γιά λίγον καιρό, δ-ιο δηλαδή οί άκροατές τους πιστεύουν πώς στή δικιά τους (ώρα δέ θά 'ταν ποτέ δυνατό νά παρθούν τέτοια μέτρα. Ό -3ΐσμένες χώρες είναι σέ θέση νά κρατήσουν τΙς σχέσεις ί-διοχτησίας τους μέ λιγότερο βίαια γιά τήν ώρα μέσα άπ" ϊτι άλλες. Έκεΐ ή δημοκρατία προσφέρει άκόμα τις ύπη-ίεσίες' γιά τίς όποιες άλλες χώρες Αναγκάζονται νά κατα-ρύγουν στή βία, δηλαδή τήν Ιξασφάλιση τής ίδιοχτησίας ττά μέσα παραγωγής. Τό μονοπώλιο στά έργοστάσια, στά δ-ίυχεϊα, στά τσιφλίκια δημιουργεί πάντα βάρβαρες καταστά-ιεις' σ' αύτές τΙς χώρες είναι δμως λιγότερο δρατές. Ή βαρ-

13 —

•βαρότητα γίνεται όρατή Απ' τή στιγμή πού τό μονοπώλιο 8έ μπορεί πια νά προστατευτεί παρά μονάχα μέ τήν άνοι χ τή βία.

Μερικές χώρες, πού δέν τό 'χουν Ακόμα άναγκαϊο νά παρατήσουν γιά χάρη τών βάρβαρων μονοπωλίων άκόμα και τις τυπικές έγγυήσεις τοϋ κράτους δικαίου δπως και Απολαύσεις σάν τήν τέχνη, τή φιλοσοφία, τή λογοτεχνία, Ακούνε μέ Ιδιαίτερη εύχαρίστηση τούς φιλοξενούμενους τους νά κατηγορούν τήν πατρίδα τους γιά τήν έγκατάλειψη τέ-τοιων Αγαθών, μιά κι έλπίζουν Ιτσι νά βρουν πλεονεκτήμα-τα γιά τούς πολέμους πού περιμένουν. Νά πει κανείς πώς τήν άλήθεια τάχα τή βρήκαν δσοι φωνάζουν λογουχάρη: λυσσασμένο Αγώνα κατά της Γερμανίας, «γιατί αύτή είναι τώρα ή άληθινή πατρίδα τού κακοΰ, τό παράρτημα της κό-λασης, τό κατάλυμα τοΰ Αντίχριστου»; Μάλλον θά πρέπει νά πούμε πώς πρόκειται γιά Ανόητους, άνήξερους και βλαβε-ρούς Ανθρώπους. Γιατί άπ ' αυτές τις φλυαρίες συμπέρασμα βγαίνει πώς αύτή ή χώρα πρέπει νά σβύσει άπ' τό χάρτη. "Ο-λόκληρη, μ' δλους της τούς Ανθρώπους — τά Αέρια δέν ξε-διαλέγουν τούς ύπαίτιους δταν σκοτώνουν.

Ό έπιπόλαιος άνθρωπος πού δέν ξέρει τήν Αλήθεια έκ-φράζεται μέ γενικότητες, παχιά λόγια κι Αοριστίες. Φλυα-ρεί γιά «τούς» Γερμανούς, κλαψουρίζει γιά «τό» κακό, κι έ-κεΐνος πού τόν Ακούει, στήν καλύτερη περίπτωση, δέν ξέρει τί πρέπει νά κάνει. Ν' Αποφασίσει νά πάψει νά είναι Γερ-μανός; θ ά έξαφανιστεΐ ή κόλαση αν έκεΐνος είναι καλός; Κι οί κουβέντες γιά τή βαρβαρότητα πού αιτία Ιχει τάχα τή βαρβαρότητα, τέτοιας λογής είναι. Λένε πώς αιτία της βαρβαρότητας είναι ή βαρβαρότητα, κι ή βαρβαρότητα πολε-μιέται μέ τήν έξημέρωση τών ηθών, πού τή φέρνει ή μόρ-φωση. "Ολ* αύτά είναι γενικολογίες πέρα γιά πέρα, διατυ-πώσεις καμωμένες δχι γ ιά χάρη τών πραχτικών συνεπειών, δπο>ς θά 'πρεπε' καταβάθος είναι λόγια πού δέν Απευθύνονται σέ κανέναν.

Τέτοιες Αναλύσεις δείχνουν μόνο λίγους κρίκους Απ' δλη τήν Αλυσίδα τών αίτιων καϊ παρασταίνουν τις κινητή-ριες δυνάμεις σάν τάχα άκατανίκητες. Τέτοιες Αναλύσεις

- 14

ΐ ί να ι δλο σκοτάδι, σκοτάδι πού κρύβει τϊς δυνάμεις εκείνες πού έτοιμάζουν τήν καταστροφή. Λιγάκι φως, καί νά πού προβάλουν άνθρωποι σάν αίτιοι τών καταστροφών! Γιατί ζού-με σέ μιά έποχή δπου τδ μέλλον τοΰ άνθρωπου είναι δ άν-θρωπος.

Ό φασισμός δέν είναι καμιά φυσική καταστροφή πού έξήγησή της νά Ιχει τή «φύση» τοΰ άνθρωπου. 'Αλλά καί στις φυσικές άκόμα καταστροφές υπάρχουν τρόποι παρουσία-σης άντάξιοι τοΰ άνθρώπου' είναι αύτοί πού κάνουν έκκλη-ση στήν άγωνιστική του δύναμη.

Μετά άπό Ινα μεγάλο σεισμό πού κατάστρεφε τή Γιο-κοχάμα, Ιβλεπε κανείς σέ πολλά άμερικάνικα περιοδικά φω-τογραφίες έκτάσεων μέ ερείπια. Άποκάτω Ιγραφε: «δίββΐ «Ιοοά» (τδ άτσάλι κράτησε). Καί πραγματικά, αυτός πού στήν πρώτη ματιά είχε δει μονάχα συντρίμμια, Ιβλεπε τώ-ρα, μέ δξυμένη τήν προσοχή άπ' αύτά τά λόγια, πώς μερι-κά μεγάλα κτίρια είχαν σταθεί. Ά π ' δλες τις περιγραφές ενός σεισμοΰ, άσύγκριτα οί πιδ σημαντικές είναι τών μηχα-νικών, πού υπολογίζουν τοΰς κραδασμούς τοΰ έδάφους, τις ωθήσεις, τή θερμότητα πού άναπτύσσεται καί τά παρόμοια, καί πού όδηγοΰν μ ' αύτδ τδν τρόπο σέ κατασκευές πού άντι-στέκονται στδ σεισμό. "Οποιος θέλει νά περιγράψει τδ φασι-σμό καί τδν πόλεμο, τις μεγάλες καταστροφές πού δέν είναι φυσικές καταστροφές πρέπει νά πεΐ μιά πραχτική άλήθεια. ΙΙρέπει νά δείξει πώς πρόκειται γ ιά καταστροφές, πού τις έ-τοιμάζουν ένάντια στις τεράστιες άνθρώπινες μάζες τών έρ-γαζομένων χωρίς δικά τους μέσα παραγωγής, οί ίδιοχτή-τες άκριβώς αύτών τών μέσων παραγωγής.

"Αν θέλει κανείς νά γράψει μ' έπιτυχία τήν άλήιθεια γ ιά τις κακές συνθήκες πρέπει νά τή γράψει Ιτσι πού νά διακρί-νονται οί, δχι άναπόφευκτες, αιτίες τους. Μιάς καί φανοΰν τά — δχι άναπόφευχτα — αίτια, μπόροΰν πιά νά πολεμη-θούν οί κακές συνθήκες.

Δ : Ή κρίση νά διαλέγει κανείς έκείνους πού στώ χέρια τους ή

όλήθεια θ' αποχτήσει δύναμη.

Οί συνήθειες τοΰ έμπορίου τοΰ -γραφτοΰ λόγου, τής ά-

15

γοράς των περιγραφών και τών άπόψεων, συνήθειες μέ ήλι-κία αιώνων, άφαιροϋσαν άπό τό συγγραφέα κάθε Ιγνια γιά τό γραφτό του. "Εδιναν δηλαδή στό συγγραφέα τήν έν-τύπωση πώς ό έκδότης πού τ* άγοράζει, δ μεσάζοντας,, διάδινε τάχα τά γραφτά του σ' δλο τόν κόσμο. Σκεφτόταν: έγώ μιλάω, κι δσοι θέλουν νά μ" άκούσουν μέ άκοΰνε. Στήν πραγματικότητα, μιλούσε — κι δσοι είχαν νά πληρώσουν,, τόν άκουγαν. Τ ά λόγια του δέν τ* άκουγαν δλοι, κι αύτοί πού άκουγαν δέν ήθελαν νά τ ' άκούσουν δλα. Πάνω σ' αύτό Ιχουν ειπωθεί πολλά και πάλι — δχι άρκετά. 'Εδώ θέλω μονάχα νά τονίσω πώς τό «γράφω σέ κάποιον» Ιγινε «γρά-φω». Τήν άλήθεια δμως δέ μπορεί κανείς νά τή «γράψει»" πρέπει νά τή γράψει σ έ κ ά π ο ι ο ν , πού νά ' χε ι κάτι νά τήν κάνει. Ή γνώση τής άλήθειας είναι μιά διαδι-κασία κοινή σ' αύτούς πού γράφουν κι αυτούς πού διαβάζουν. Γιά νά γράψει κανείς σωστά πράγματα πρέπει νά ξέρει ν' άκούει και πρέπει ν' άκούει σωστά πράγματα. Ή άλήθεια πρέπει νά λέγεται μέ περίσκεψη και ν' άκούγεται μέ περί-σκεψη. Και γ ιά μας πού γράφουμε Ιχει σημασία σέ ποιόν τή λέμε και ποιός μάς τή λέει.

Τήν άλήθεια γιά τις κακές συνθήκες πρέπει νά τή λέ-με σ' έκείνους πού τις άντιμετωπίζουν στή χειρότερή τους δψη κι ά π ' αύτούς πρέπει νά τις πληροφορούμαστε. Δέν πρέ-πει νά μιλάει κανείς μονάχα σ' άνθρώπους δρισμένων πε-ποιθήσεων, παρά σ' έκείνους πού θά τούς ταίριαζαν αύτές οί πεποιθήσεις έξαιτίας τής κατάστασής τους. Κι οί άκροατές σας άλλάζουν άδιάκοπα! Α κ ό μ α κι οί δήυ,ιοι μπορεί ν' άκούσουν, δταν κοπούν οί πληρωμές γ ιά τό κρέμασμα ή δταν δ κίνδυνος μεγαλώσει πολύ. Οί άγρότες τής Βαυαρίας εϊταν άντίπαλοι κάθε άνατροπής' δταν τέλειωσε δμως δ πόλεμος κι δταν οί γιοι τους γύριζαν σπίτι και δέν έβρισκαν πιά τό-πο στά χωράφια, τότε μπορούσε κανείς νά τούς κερδίσει γ ιά τήν έπανάσταση.

Γι αύτούς πού γράφουν Ιχει σημασία νά πετύχουν τό σωστό τόνο τής άλήθειας. Τ ις πιό πολλές φορές άκούει κα-νείς ένα πολύ μαλακό, πονεμένο τόνο, φωνή άνθρώπων πού δέ μπορούν νά βλάψουν οδτε μύγα. Ό π ο ι ο ς άκούει αύτόν τόν

- 16

τόνο και ζει μέσα στήν εξαθλίωση βουλιάζει άκόμα βαθύτε-ρα μέσα σ' -αυτήν. "Ετσι μιλάνε οί άνθρωποι πού δέν είναι ίσως έχθροί, ποτέ δμιος καϊ συναγωνιστές. Ή άλήθεια είναι κάτι τό μαχητικό, πολεμάει δχι άπλά και μόνο τήν ψευτιά, άλλά καϊ όρισμένους άνθρώπους, πού τή διαδίνουν.

Ε: Ή πονηριά νά διαδίδει κανείς σέ πολλούς τήν άλήθεια

Πολλοί, δντας περήφανοι πού έχουν τό θάρρος νά λέν τήν αλήθεια, εύτυχισμένοι πού τή βρήκαν, κουρασμένοι ίσως άπ' τή δουλειά πού χρειάζεται γιά νά γίνει εύκολομετα-χείριστη, μες στήν άνυπόμονη άναμονή τής παρέμβασης ε-κείνων πού τά δικά τους συμφέροντα υπερασπίζονται, δέν νομίζουν άπαραίτητο νά χρησιμοποιήσουν τώρα πονηριά γ ιά τή διάδοση τής άλήθειας. "Ετσι, πολλές φορές, ή δουλειά τους χάνει κάθε αποτέλεσμα. Σ ' δλες τις έποχές, δταν ή άλή-θεια καταπνίγονταν και κρύβονταν, χρησιμοποιούσαν πονη-ριά γιά τή διάδοση της. Ό Κομφούκιος παραχάραξε ένα παλιό, πατριωτικό ιστορικό χρονικό. Αλλαξε μονάχα όρι-σμένες λέξεις. Έκε ΐ πού έλεγε: « Ό κυρίαρχος τής Κούν εβαλε νά θανατώσουν τό φιλόσοφο Βάν γιατί είχε πει αυ-τό κι έκεΐνο·>, ό Κομφούκιος έβαλε αντί «θανατώσουν» — «δολοφονήσουν». 'Εκεΐ πού έλεγε, ό τύραννος τάδε σκοτώ-θηκε σέ μια απόπειρα έναντίον του, δ Κομφούκιος έβαζε «έκτελέστηκε». "Ετσι άνοιξε ό Κομφούκιος τό δρόμο γ ιά μια καινούργια έκτίμηση τής ιστορίας.

"Οποιος στις μέρες μας λέει « π λ η θ υ σ μ ό ς» άντί γ ιά «λ α ό ς» και «γ α ι ο ϊ δ ι ο χ τ η σ ί α» ά ν τ ί γ ι ά «γ ή», σταμάτησε κιόλας νά υποστηρίζει πολλά άπ' τά ψέματα. Βγάζει άπ' τις λέξεις τό σάπιο τους μυστικισμό. Ή λέξη «λαός» υπονοεί μιά κάποια ένότητα και κοινά συμ-φέροντα, και θά 'πρεπε έπομένως νά λέγεται μονάχα δπου πρόκειται γιά πολλούς λαούς, μιά και μονάχα έκεΐ, τό πολύ -πολύ, μπορεί κανείς νά φανταστεί κοινά συμφέροντα. Ό πλη-θυσμός μιας χώρας Ιχει ποικίλα και μάλιστα Αλληλοσυγ-κρουόμενα συμφέροντα, κι αύτό είναι μιά άλήθεια πού τήν καταπνίγουν. "Ομοια, δποιος λέει «γή», και δίνει χαρά στήν

17 —

όσφρηση καί στά μάτια μιλώντας γιά τή μυρωδιά της καί γιά τδ χρώμα, αύτός ύποστηρίζει τά ψέματα τών έξουσια-στών' γιατί τό πρόβλημα δεν είναι ή καρπεράδα τής γης, ούτε ή άγάπη τοΰ ανθρώπου γιά τή γή , ούτε ή εργατικό-τητα του, παρά βασικά ή τιμή τοΰ σταριού κι ή άξια τής δουλείας. Εκείνοι πού βγάζουν τά κέρδη άπό τή γή δεν εί-ναι αύτοί πού βγάζουν τό στάρι, κι ή μυρωδιά πού 'χει τό χώμα είναι άγνωστη στά χρηματιστήρια. Αυτά Ιχουν άλλες μυρωδιές. Αντίθετα, ή λέξη γαιοϊδιοχτησία είναι ή σωστή" μ' αυτή δέ μπορεί κανείς νά κοροϊδέψει τούς άλλους τόσο εύκολα. Γιά τή λέξη «πειθαρχία» θά 'πρεπε κανείς, δπου κυριαρχεί ή καταπίεση, νά διαλέξει τή λέξη «ύ π α -κ ο ή » , γιατί ή πειθαρχία μπορεί νά υπάρχει καί χωρίς τύραννο, κι Ιτσι έχει πάνω της κάτι τό πιό εύγενικό άπ' δ,τι ή ύπακοή. Καί πιό καλό άπό τή λέξη « τ ι μ ή » εί-ναι τό: « ά ν θ ρ ώ π ι ν η ά ξ ι ο π ρ έ π ε ι α » . Μ' αΰτή τή λέξη τό άτομο δέν έξαφανίζεται τόσο εύκολα. Ξέ-ρουμε δά τί σκυλολόι αγωνίζεται γιά νά καταφέρει νά «ύ-περασπίσει τήν τιμή» ένός λαοϋ! Καί πόσο σπάταλα μοιρά-ζουν οί χορτάτοι τιμές σ' αύτούς πού τούς χορταίνουν, πει-νώντας οί ίδιοι. Ή πονηριά τοΰ Κομφούκιου μπορεί καί σή-μερα νά χρησιμοποιηθεί. Ό Κομφούκιος εβαζε στή θέση τών αδικαιολόγητων κρίσεων πάνω σέ εθνικά περιστατικά τις σωστές κρίσεις. Ό άγγλος Τόμας Μούρ περιέγραψε στήν «Ουτοπία» του μιά χώρα δπου επικρατούσαν δίκαιες συνθή-κες — είταν μιά χώρα πολύ διαφορετική άπ ' τή χώρα που ζοΰσε, τής εμοιαζε δμως πολύ, εκτός άπ' τό καθεστώς!

Ό Αένιν, κάτω άπ' τήν άπειλή τής τσαρικής άστυνο-μίας, ήθελε νά περιγράψει τήν εκμετάλλευση καί τήν κατα-πίεση τοΰ νησιοϋ Σαχαλίνη άπό τή ρωσική μπουρζουαζία. "Εβαλε Ιαπων ία άντί Γο>σία καί Κορέα άντί γιά Σαχαλίνη. Οί μέθοδες τής γιαπωνέζικης μπουρζουαζίας θύμιζαν σ' δ-λους τούς άναγνώστες τις μέθοδες τής ρώσικης στή Σαχαλί-νη, άλλα ή μπροσούρα δέν απαγορεύτηκε, μιά κι ή Ιαπω-νία είταν εχθρός τής Ρωσίας.

Πολλά πού δέ μποροΰν νά ειπωθούν στή Γερμανία γιά τή Γερμανία μποροΰν νά ειπωθούν γιά τήν Αυστρία.

- 18

Υπάρχουν πολλές πονηριές γιά νά ξεγελάσει κανείς το καχύποπτο κράτος.

Ό Βολταΐρος πολέμησε τήν πίστη στά θαύματα πού καλλιεργούσε ή Εκκλησία μ' Ινα λαμπρό ποίημα γιά τήν παρθένα τής Όρλεάνης. Περιέγραφε τά θαύματα πού θά 'πρεπε σίγουρα νά 'χαν συμβεί γιά νά μείνει ή Ιωάννα παρ-θένα σ' Ινα στρατό, σέ μιάν Αυλή καί ανάμεσα σέ καλογέ-ρους.

Μέ τήν κομψότητα τοΰ δφους του καί μέ τό νά περιγρά-φει ερωτικές περιπέτειες άπ' τή γεμάτη πολυτέλεια ζωή τών κυρίαρχων τάΕεων τις παράσυρε νά απομονώσουν μιά θρη-σκεία πού τούς εδινε τά μέσα γ ι ' αυτή τή χαλαρή ζωή. Καί μάλιστα, δημιούργησε ετσι τή δυνατότητα νά φτάσουν τά εργα του, άπό παράνομους δρόμους, σ' εκείνους πού άπευθύ-νονταν. Ο! ισχυροί άπό τούς αναγνώστες του προωθούσαν ή άνέχονταν τή διάδοση. Απομόνωναν Ιτσι τήν αστυνομία, πού τούς υπεράσπιζε τις απολαύσεις. Κι ό .μεγάλος Αουκρήτιος τονίζε ρητά πώς γιά τή διάδοση τοΰ επικούρειου άθεϊσμοΰ πολλά περιμένει άπό τήν όμορφά τών στίχων του.

Πραγματικά, τό ύφηλό λογοτεχνικό έπίπεδο μπορεί νά χρησ; μέψει σάν ασπίδα γιά ενα κείμενο. Συχνά δμως ξυπνάει καί τις υποψίες. Τότε μπορεί κανείς νά τό χαμηλώσει έπίτηδες. Αυ-τό γίνεται, γιά παράδειγμα, δταν κανείς μέ τήν περιφρο-νημένη μορφή τοΰ αστυνομικού μυθιστορήματος μπάζει λα-θραία, σέ ανύποπτα μέρη, περιγραφές κοινωνικών συνθηκών. Τέτοιες περιγραφές θά οικαίιοναν, τό δίχως άλλο, ενα άστυ-νεμικό μυθιστόρημα. Ό μεγάλος Σαίξπηρ χαμήλωσε τό λο-γοτεχνικό έπίπεδο γιά πολύ λιγότερο σοβαρούς λόγους, δ-ταν έγραψε επίτηδες αδύνατο τό λόγο τής μάνας τοΰ Κοριο-λανοΰ, μέ τόν όποΐο άντιμετωπίζει τό γιό της πού εκστρα-τεύει ενάντια στήν πατρίδα. Ό Σαίξπηρ ήθελε νά δείξη πώς ό Κοριολανός δέν εγκαταλείπει τά σχέδια του γιά πραγμα-τικούς, λόγους ή άπό μιά βαθιά συγκίνηση, άλλα άπό μιά κάποια αδράνεια πού τόν έσπρωχνε στις παλιές του συνή-θειες. Στό Σαίξπηρ βλέπουμε κι ενα παράδειγμα αλήθειας πού διαδίνεται μέ πονηριά στό λόγο τοΰ Αντώνιου γιά τό •νεκρό τοΰ Καίσαρα. Ασταμάτητα τονίζει πώς δ δολοφόνος

19 —

τοΰ Καίσαρα, δ Βρούτος, είναι έντιμος άνθρωπος, περίγραφε·, δμως και τήν πράξη του, κι ή περιγραφή τής πράξης είναι πιό δυνατή άπ' τοΰ δράστη" ό ρήτορας αφήνεται Ιτσι μονα-χός του νά τον νικήσουν τά γεγονότα — τούς δίνει πιό πολ-λή «εύφράδεια» άπ' δση στόν εαυτό του. "Ενας Αιγύπτιος ποιητής πού Ιζησε πριν τέσσερεις χιλιάδες χρόνια χρησιμο-ποίησε μιά παρόμοια μέθοδο. Ή μέχρι τότε κυρίαρχη τάξη υπεράσπισε μέ κόπο τή θέση της άπό τό μεγάλο της άντί-παλο, τό τμήμα τοΰ πληθυσμού πού μέχρι τότε τήν υπηρε-τούσε. Στο ποίηιχα πού αναφέρουμε, έρχεται στήν αυλή τοΰ άρχοντα Ινας σοφός και καλεί δλους σέ άγώνα κατά τοΰ έσωτερικοΰ έχθροΰ. Περιγράφει πολλήν ώρα και διεξοδικά τήν αναταραχή πού γενή'θηκε μέ τήν εξέγερση των κατώ-τερων στρωμάτων. Νά ποιά είταν ή περιγραφή:

Κι είναι έτσι: Οί μεγάλοι όλο παράπονα κι οί ταπει-

νοί όλο χαρά. Κάθε πόλη λέε ι : " Α ς διώξουμε άπό δώ τούς

δυνατούς.

Κι είναι έτσι: τά συρτάρια ανοίγουν, παίρνουν τους

καταλόγους, οί κολλήγοι γίνονται αφέντες.

Κι είναι έτσι: Ό γιός του φημισμένου πιά δέν ξεχωρί-

ζει" τά παιδί τής κυράς γίνεται τής σκλάβας της γιός.

Κι είναι έτσι: Τούς άφέντες Ζέψαν ατό μαγγανοπήγα-

δο. Αύτοί πού τή μέρα δέν είχαν άντικρύσει, βγήκανε στό

φως.

Κι είναι έτσι: Τις έβένινες κάσες τής θυσίας τις σύν-

τριψαν" τό ύπέροχο Εύλο σεστέμ τό πελεκάνε γιά κρεβάτια.

Κοιτάχτε, έπεσε ή πρωτεύουσα μέσα οέ μιάν ώρα.

Κοιτάχτε, τής χώρας οί φτωχοί γένηκαν πλούσιοι.

Κοιτάχτε, ψωμί όποιος δέν είχε έχει τώρα αποθήκη"

κι αύτό πού είναι μέσα είταν τό βιός ένός άλλου.

Κοιτάχτε, είναι καλό στόν άνθρωπο τό φαγητό του.

Κοιτάχτε, καλαμπόκι" όποιος δέν είχε έχει τώρα άπο-

θηκες' καλαμποκόσπορο όποιος Ζητιάνευε μοιράζει τώρα

μοναχός του.

Κοιτάχτε, όποιος δυό βόδια δέν είχε κοπάδια έχει τώ-

- 20

ρσ' αυτός πού τοΰ 'λειπαν Ζώα γιά τ' άλέτρι έχει τώρα κο-

πάδια άπό Ζώα.

Κοιτάχτε, εκείνος πού κάμαρη δέν είχε νά χτίσει έ-

χει τώρα τέσσερις τοίχους.

Κοιτάχτε, οί Σύμβουλοι στις αποθήκες γυρεύουν κα-

ταφύγιο' αύτός πού στον τοίχο νά γείρει δέ μποροϋοε κρε-

βάτι έχει τώρα.

Κοιτάχτε, αύτός πού βάρκα δέν έφτιαχνε δικιά του

καράβια έχει τώρα, και σάν ό ίδιοχτήτης τά κοιτάΖει, δικά

του δέν είναι τώρα πιά.

Κοιτάχτε, ρούχα όσοι είχαν τώρα είναι κουρελήδες

κι δποιος πριν ύφαινε γι' άλλον, τώρα φοράει λεπτό λινό-

Ό πλούσιος νηστικός κοιμάταΓ αύτός πού πριν γιά

Ζητιανιά τόν παρακάλαγε έχει και πίνει καλό κρπσί.

Κοιτάχτε, αύτός πού τίποτα δέν ήξερε άπό άρπα έχει

μιά τώρα' αύτός πού μπρός του δέν τραγουδούσαν παινεύει

τώρα τή μουσική.

Κοιτάχτε, αύτός πού άπό φτώχεια μονάχος κοιμόταν

βρίσκει τώρα γυναίκα' αυτή πού στό νερό κοιτούσε τό πρό-

σωπο, τώρα έχει καθρέφτη.

Κοιτάχτε, οί μεγάλοι τής χώρας γύρω τρέχουν χω-

ρίς νά 'χαυν δουλειά. Στούς μεγάλους τίποτα δέ λένε πιά.

Ό παλιός άγγελιαφόρος στέλνει τώρα άλλον.

Κοιτάχτε, πέντε σταλμένοι άπό τόν κύριό τους. Λένε ;

"Ας πάρει τώρα ό καθένας τό δρόμο του, φτάσαμε.

Καταλαβαίνε κανείς πώς μιά τέτοια περιγραφή τής Α-ναταραχής θά πρέπει νά τήν παρουσιάζει στούς καταπιεζό-μενους σάν πολύ έπιθυμητή κατάσταση. Κι δμως, τον ποιη-τή δύσκολα μπορούν νά τόν πιάσουν. Καταδικάζει αύτές τις συνθήκες ρητά, δμως Αδέξια...

Ό Τζόναθαν Σουΐφτ πρότεινε σέ μιά μπροσούρα, γιά νά οδηγηθεί ή χώρα στήν ευημερία νά παστώσουν τά παι-διά τών φτωχών και νά τά πουλήσουν γιά κρέας. Παρουσία-σε Ακριβείς υπολογισμούς πού Απόδειχναν πώς κανείς μπο-ρεί νά έξοικονομήσει πολλά αν δέ διστάζει μπροστά σέ τί-ποτα.

2!

Ό Σουίφτ παρίστανε τόν κουτό. Υπεράσπισε Ινα δρι-σμένο, μισητό του τρόπο σκέψης μέ πολλή φλόγα κι ευσυνει-δησία, σ' Ινα. θέμά δπου δλόκληρη ή προστυχιά του έοχόταν στό φως, δρατή στόν καθένα. Ό καθένας θά μπορούσε νά 'ναι πιό έξυπνος άπ' τόν Σουίφτ, ή τουλάχιστο πιό ανθρωπινός, ιδιαίτερα έκεΐνος πού μέχρι τότε δέν είχε έρευνήσει όρισμέ-νες άπόψεις τί συνέπειες Ιχουν.

Ή π ρ ο π α γ ά ν δ » γ ι ά τ ή σ κ έ ψ η , σ ' ο π ο ί ο ν τ ο μ έ α κ α ί ν ά γ ί ν ε τ α ι , ε ί -ν α ι χ ρ ή σ ι μ η γ ι ά τ ή ν ύ π ό θ ε σ η τ ώ ν κ α τ α π ι ε σ μ έ ν ω ν . Μιά τέτοια προπαγάνδα είναι απόλυτα Απαραίτητη. Κάτω άπό κυβερνήσεις πού ύπηρετοΰν τήν Ικμετάλλευση, ή σκέψη περνάει γιά ταπεινή Ασχολία.

Ταπεινή άσχολία περνιέται αύτή πού είναι χρήσιμη σ' αυτούς πού τούς κρατάνε ταπεινούς. Ταπεινή λογίζεται ή ά-διάκοπη έγνοια γιά τό φαγητό" ή περιφρόνηση τών διακρί-σεων πού κρεμάνε στούς υπερασπιστές μιας χώρας δπου οί ίδιοι πεινούν" ή Αμφιβολία γιά τούς ηγέτες πού οδηγούν στήν καταστροφή" ή άπέχθεια στή δουλειά πού δέ δίνει ψωμί" ή έναντίωση στόν εξαναγκασμό σέ παράλογες πράξεις" ή άδια-φορία Απέναντι στήν οικογένεια πού τό ένδιαφέρον δέν τής εκανε τίποτα πιά. Τούς πεινασμένους τούς βρίζουν έκλυτους πού δέν έχουν τίποτα νά ύπερασπίσουν, δειλούς πού Αμφι-βάλλουν γιά τούς καταπιεστές τους, τούς βρίζουν πώς δέν Ιχουν εμπιστοσύνη στίς δυνάμεις τους, πώς θέλουν πληρω-μή γιά τή δουλειά τους, τούς λένε Αρχιτεμπέληδες καί τά παρόμοια. Κάτω άπό τέτοιας κυβερνήσεις ή σκέψη γενικά λογίζεται ταπεινό πράγμα καί πέφτει σέ κατατρεγμό. Που-θενά πιά δέ διδάσκουν, κι δπου βλέπουν κάτι τέτοιο τό κα-ταδιώκουν. Παρόλ' αύτά πάντα υπάρχουν πεδία δπου μπο-ρεί κανείς νά μιλήσει άτιμώρητα γιά τά Ιπιτεύγματα τής σκέψης" είναι τά πεδία δπου οί δικτατορίες χρειάζονται τή σκέψη. "Ετσι, μπορεί κανείς γιά παράδειγμα ν' Αποδείξει τά Ιπιτεύγματα τής σκέψης στόν τομέα τής πολεμικής έ-· πιστήμης καί τής τεχνικής. Καί ή παράταση τών άποθεμά-των μαλλιού μέ μιά καλύτερη δργάνωση ή μέ τήν εφεύρεση συνθετικών, κι ' αύτό χρειάζεται σκέψη. Τό σκάρτεμα τών

— 22

μέσων διατροφής, ή εκπαίδευση τών νέων γιά τόν πόλεμο, δλα αυτά χρειάζονται σκέψη: ή σκέψη αυτή μπορεί νά πε-ριγραφεί. Μπορεί κανείς μέ πονηριά νά Αποφύγει τόν έπαι-νο τοΰ πολέμου, τοΰ άσκεφτου σκοποΰ αυτής τής σκέψης. Έ τ σ ι , ή σκέψη πού ξεκινάει άπό τό πρόβλημα πώς νά κά-νει κανείς Ινα πόλεμο κατά τόν καλύτερο δυνατό τρόπο μπορεί νά οδηγήσει στό ερώτημα άν αύτός ό πόλεμος εχει νόημα, καί μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά νά λύσει τό πρό-βλημα τοΰ πώς αποφεύγεται μέ τόν καλύτερο τρόπο Ινας πόλεμος χωρίς νόημα.

Φυσικά, αυτό τό έρώτημα δύσκολα μπορεί ν' Αξιοποιη-θεί, δηλαδή νά διαμορφωθεί σέ σκέψη πού νά έΐπεμβαίνει στήν πραγματικότητα; Μπορεί.

Γιά νά συνεχίσει σέ μιά Ιποχή σάν τή δική μας νά είναι δυνατή ή καταπίεση, πού όπηρετεί τήν έκμετάλλευ-ση τής μιας (τής μεγαλύτερης) μερίδας τοΰ πληθυσμοϋ άπό τήν (μικρότερη) άλλη μερίδα, χρειάζεται μιά πέρα γιά πέρα συγκεκριμένη βασική στάση τοΰ πληθυσμοϋ, π&ύ πρέ-πει νά απλώνεται σ' δλα τά πεδία. Μιά ανακάλυψη στον τομέα τής ζωολογίας, δπως τοΰ Αγγλου Δαρβίνου, θά μπορούσε ν' άποβεί ξαφνικά έπικίνδυνη γιά τήν εκμε-τάλλευση" παρόλ' αύτά, γιά Ινα διάστημα μονάχα ή Ε κ -κλησία άσχολιόταν μ' αυτή, ένώ ή άστυνομία δέν καταλά-βαινε τίποτα. Οί έρευνες τών φυσικών οδήγησαν τά τελευ-ταία χρόνια σέ συμπεράσματα στόν τομέα τής λογικής πού θά μπορούσαν νά βάλουν σέ κίνδυνο μιά σειρά άρθρων πί-στης χρήσιμων στήν καταπίεση. Ό φιλόσοφος τοΰ πρωσι-κοΰ κράτους Χέγκελ, στή διάρκεια δύσκολων Αναζητήσεων στόν τομέα τής λογικής, εδωσε στούς Μαρς καί Λένιν, τούς κλασικούς τής προλεταριακής έπανάστασης, μέθοδες άνυ-πολόγιστης άξιας. Ή άνάπτυξη τών έπιστημών γίνεται σέ Αλληλεξάρτηση, άνισόμερα δμως, καί τό κράτος δέν είναι σέ θέση νά τά έπιβλέπει δλα. Οί μαχητές τής αλήθειας μπο-ρούν νά διαλέγουν πεδία μάχης σχετικά Αφύλαχτα. "Ολα κρέμονται από τό αν -διδάσκεται ό σωστός τρόπος σκέψης, Ινας τρόπος σκέψης πού νά ρωτάει δλα τά πράγματα κι δλες τις διαδικασίες γιά τήν προσωρινή τους καί τή μεταλ-

23

λάξιμη πλευρά, Οί έςουσιαστές έχουν Ισχυρή] άποστροφή στις μεγάλες αλλαγές, Θά 'θελαν δλα νά μείνουν δπως εί-ναι, τουλάχιστο γιά χίλια χρόνια. Τδ καλύτερο θά 'ταν τδ φεγγάρι νά 'μενε ακίνητο, κ; δ ήλιος νά μήν προχωρούσε π ιά! Τότε κανένα δέ θά τόν έπιανε πείνα και δέ θά γύ-ρευε νά φάει γιά βράδυ. "Οταν πυροβολήσουν θέλουν δ άν-τίπαλος νά μή μπορεί πιά νά ρίξει, θέλουν δ δικό τους πυρο-βολισμός νά 'ναι δ τελευταίος. "Ενας τρόπος παρατήρησης; πού τονίζει ιδιαίτερα τδ παροδικό, είναι καλδ μέσο γιά νά. δώσει κανείς κουράγιο στούς καταπιεσμένους. Ακόμα, τό· οτι σέ κάθε πράγμα κχί σέ κάθε κατάσταση παρουσιάζεται, κι άναπτύσσεται μιά Αντίφαση, κι αύτδ είναι κάτι πού πρέ-πει ν' άντιπαραχτεϊ ττούς νικητές. "Ενας τέτοιος τρόπος: παρατήρησης (δπως ή διαλεχτική, ή διαδικασία γιά τή ροή των πραγμάτων) μπορεί νά χρησιμοποιηθεί στήν ερευνά· αντικειμένων πού γιά Ινα διάστημα ξεφεύγουν άπ' τήν προ*· σοχή των εξουσιαστών, Μπορεί νά τδν έφαρμόσει κανείς στή βιολογία ή στή χημεία. Μπορεί δμως κανείς νά τδν έξασκή; σει και περιγράφοντας τήν τύχη μιας οικογένειας, χωρίς νά προκαλέσει πολύ τήν προσοχή. Ή έξάρτηση κάθε πράγμα-τος άπδ πολλά άλλα, πού άδιάκοπα αλλάζουν, είναι μιά σκέψη έπικίνδυνη γιά διχτατορίες, και μπορεί νά Ιμφανι-στεΐ μέ διάφορους τρίπους χωρίς νά δώσει λαβή στήν α-στυνομία. Μιά δλοκληρωμένη περιγραφή δλων των κατα-στάσεων και διαδικασιών πού συναντά ένας άνθρωπος πού· άνοίγει ένα καπνοπωλεΐο μπορεί ν' άποτελέσει σκληρό χτύ-πημα στήν διχτατορία. Ό καθένας πού σκέφτεται λίγο θά βρει τό γιατί. Οί κυβερνήσεις πού δδηγούν τις μάζες τών ανθρώπων στήν έξαθλίωση πρέπει ν' άποφύγουν τό νά σκέ-φτονται οί έξαθλιωμένοι τήν κυβέρνηση. Μιλάνε πολύ γιά μοίρα.- Αυτή, κι δχι οί ίδιοι, φταίει τάχα γιά τήν άνέχειχ. "Οποιος έρευνάει τήν αίτια τής άνέχειας τόν συλλααβάνουν, προτού φτάσει στήν κυβέρνηση. Είναι δμως δυνατό ν' άν-τιμετωπίσει κανείς γενικά τις φλυαρίες γιά τή μοίρα" μπο-ρεί κανείς νά δείξει πώς τή μοίρα τοΰ ανθρώπου τή φτιά-χνουν άνθρωποι.

Αυτό πάλι μπορεί νά γίνει μέ πολλούς τρόπους. Μπο-

— 24

ρεΐ, γιά παράδειγμα, νά διηγηθεί κανείς τήν ιστορία ένος ύποστατικοϋ στήν Ισλανδία" δλόκληρο τό χωριό μιλάει γιά μιά κατάρα έκεΐ. Μιά άγρότισα ρίχτηκε στό πηγάδι, Ινας αγρότης κρεμάστηκε. Μιά μέρα γίνετ' Ινας γάμος, δ γιός τοΰ άγρότη παντρεύεται μέ μιά κοπέλα πού φέρνει μερικά χωράφια προίκα. Ή κατάρα έξαφανίζεται. Τό χωριό δέν έχει δμόφωνη γνώμη γιά τήν αίτια αύτής τής άλλαγής πρός τό καλύτερο. "Αλλοι τήν άποδίνουν στή χαρούμενη φύση τοϋ νεαρού άγρότη, άλλοι στά χωράφια πού έφερε μαζί της ή νεαρή άγρότισα και πού κάνουν τό ύποστατικό γιά πρώτη φορά βιώσιμο. Άλλά και σ' Ινα ποίημα άκόμα πού περιγρά-φει Ινα τοπίο μπορεί κανείς κάτι νά πετύχει, αν δηλαδή στή φύση ενσωματωθούν τά πράγματα τά καμωμένα απέ τόν άνθρωπο. Χρειάζεται πονηριά γιά νά διαδοθεί ή αλή-θεια.

Ανακεφαλαίωση

Ή μεγάλη άλήθεια τής έποχής μας (πού δέν ύπηρε-τεΐ κανείς μέ τό νά τή βρει μονάχα, πού δμως χωρίς αύτή καμιά άλλη σημαντική άλήθεια δέ μπορεί νά βρεθεί) είναι δτι ή ήπειρός μας βουλιάζει στή βαρβαρότητα έπειδή προσ-παθούν νά διατηρήσουν μέ τή βία τις σχέσεις ιδιοχτησίας στά μέσα παραγωγής. Τί ώφελεΐ νά γράψει κανείς κάτι θαρραλέο άπ' δπου νά βγαίνει πώς ή κατάσταση πού βρι-σκόμαστε είναι βάρβαρη (πού είναι αλήθεια) άν δέ φαί-νεται ξεκάθαρα γιά ποιό λόγο φτάσαμε σ' αύτή τήν κατά-σταση; Πρέπει νά πούμε δτι τά βασανιστήρια γίνονται γιατί πρέπει νά διατηρηθούν οί σχέσεις ίδιοχτησίας. Φυσικά, λέ-γοντάς το αότό χάνουμε πολλούς φίλους πού είναι άντίθετοι στά βασανιστήρια γιατί πιστεύουν πώς οί σχέσεις Ιδιοχτη-σιας θά μπορούσαν νά διατηρηθούν και χωρίς αύτά (πού δέν είναι άλήθεια).

Πρέπει νά πούμε τήν άλήθεια γιά τις βάρβαρες συνθή-κες στή χώρα μας γιά νά μπορέσει νά γίνει αύτό πού θά τις εξαφανίσει, δηλαδή αύτό πού θ' άλλάξει τις σχέσεις ίδιοχτησίας.

25 —

Πρέπει Ακόμα νά τό πούμε σ' έκείνους πού υποφέρουν πιό πολύ άπ' δλους κάτω άπ' τις σημερινές σχέσεις ίδιο-χτησίας, πού Ιχουν τό πιδ δυνατό' συμφέρον γιά τήν Αλλα-γή τους, στούς εργάτες, καί σ' έκείνους πού μπορούμε νά όδηγήσουμε στούς έργάτες σάν σύμμαχους, γιατί στήν πρα-γματικότητα δέν Ιχουν ουτε κι εκείνοι ίδιοχτησία στά μέσα παραγωγές, όσο κι άν παίρνουν μερίδιο άπ' τά κέρδη.

Καί πρέπει, πέμπτο, νά βαδίσουμε μέ πονηριά. Κι δλες αύτές τις πέντε δυσκολίες πρέπει νά τις ξε-

περνάμε ταυτόχρονα, γιατί .δέν μπορούμε νά έρευνάμε τήν αλήθεια γιά τις βάρβαρες συνθήκες χωρίς νά σκεφτόμαστε έκείνους πού ύποφέρουν κάτω άπ' αύτές, καί καθώς, διώ-χνοντας κάθε πειρασμό δειλίας, γυρεύουμε τις αληθινές αί-τιες μέ τή σκέψη μας στραμένη σ' έκείνους πού είναι πρό-θυμοι νά χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους, πρέπει ταυτό-χρονα νά σκεφτόμαστε καί τό πώς θά τούς δώσουμε τήν ά-λήθεια μέ τρόπο πού νά 'ναι στά χέρια τους δπλο, καί μέ τόση πονηριά πού ή μετάδοση αότή νά μή μπορεί ν' άνα-καλυφτεϊ καί νά εμποδιστεί άπό τόν εχθρό.

Τέτοιες είναι λοιπόν οί άπαιτήσες μας, δταν ζητάμε άπό τούς συγγραφείς νά γράφουν τήν άλήθεια.

1935, Παρίσι, «Συνέδριο γ ιά τήν ΰπ^ράσπιοη τής Κουλτούρας».

— 26

Ο Μ Ι Λ Ι Α Σ Τ Ο 2ο Δ ΙΕΘΝΕΣ Σ Υ Ν Ε Δ Ρ Ι Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΓΙΑ

Τ Η Ν Υ Π Ε Ρ Α Σ Π Ι Σ Η Τ Η Σ Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Σ

ΙΙάνε πια τέσσερα χρόνια πού στη χώρα μου διαδραμα-τίστηκαν μιά σειρά φοβερά γεγονότα, πού έδειξαν πώς ή κουλτούρα σ' δλες της τις εκδηλώσεις είχε μπει κάτω άπό ένα θανάσιμο κλοιό. Τό φασιστικό πραξικόπημα ξεσήκωσε αμέσως σ' ενα μεγάλο μέρος τοΰ κόσμου τις πιό φλογερές διαμαρτυρίες, οί βιαιότητες του προκάλεσαν τήν άποστρο-φή. Παρόλ' αύτά πολλοί άπ' τούς άγαναχτισμένους συνέχι-σαν νά μήν καταλαβαίνουν τις μεγάλες νομοτέλειες. Όρ ι -σμένα άπ' αύτά τά γεγονότα, παρόλο πού σημειώθηκαν, δέν κατανοήθηκαν άπ' όλους σέ σχέση μέ τή θεμελιακή τους σημασία γιά τήν ύπαρξη ή τήν ανυπαρξία τής κουλτούρας.

Τά φρικιαστικά περιστατικά, τής Τσπανίας, οί βομ-βαρδισμοί ανοχύρωτων πόλεων καί χωριών, οί σφαγές Ολό-κληρων πληθυσμών άνοίγουν τώρα πιά σ' ολο καί πιό πολ-λούς τά μάτια γιά τή σημασία τών δχι λιγότερο φρικιαστι-κών, παρά μονάχα ίσως οχι τόσο έντυπωσιακών γεγονότων πού διαδραματίστηκαν τότε σέ χώρες σάν τή δικιά μου, δ-που δ φασισμός κατέλαβε τήν έξουσία. Ανακαλύπτουν τώρα πιά στήν καταστροφή τής Γκουέρνικα καί τήν κατάληψη τών γραφείων τών γερμανικών συνδικάτων τοΰ Μάη 1933 τήν ίδια άποτρόπαια αιτία. Ή κραυγή αυτών πού θανατώ-νονται σέ δημόσιους χώρους δυναμώνει τήν αδύναμη άνώ-νυμη κραυγή έκείνων πού τούς βασανίζουν πίσω άπ' τούς τοίχους τών κελλιών τής Γκεστάπο: Οί φασιστικές διχτα-τορίες, άρχισαν τις μεθόδους πού χρησιμοποίησαν στά δι-κά τους προλεταριάτα, νά τις χρησιμοποιούν τώρα πιά καί στά ξένα" μεταχειρίζονται τόν ισπανικό λαό σά νά 'ταν δ γερμανικός ή ό ιταλικός λαός. "Οταν οί φασιστικές διχτα-τορίες κατασκευάζουν τά άεροπλάνα τους, & λαός έκεϊ στε-

27 —

ρεΐται το βούτυρο κι δ ξένος λαός δέχεται βόμβες. Γιά τό βούτυρο κι -ένάντια στις βόμβες εΐταν τά συνδικάτα: τά έ-κλεισαν. Ποιός μπορεί σήμερα άκόμα ν' Αμφιβάλλει πώς δ τρόπος πού οί διχτατορίες δανείζουν τις μεραρχίες τους ή μιά στήν άλλη κι ό τρόπος πού δίνουν τεράστια ώθηση στό έμπόριο τού Εμπορεύματος έργατική δύναμη, Ιξασφαλί-ζοντας στό κεφάλαιο τις ύπηρεσίες τών ταγμάτων έργασίας, είναι πέρα γιά πέρα δ ίδιος.

Μέ τή γενική έπίθεση ένάντια στίς οικονομικές καϊ πολιτικές θέσεις τής γερμανικής καϊ ιταλικής έργατικής τά-ξης, δταν στραγγαλίστηκε ή έλευθερία συνάθροισης τών έργα-τών, ή έλευθερία τοΰ τύπου, ή δημοκρατία, έγινε καϊ ή καθο-λική έπίθεση ένάντια στήν κουλτούρα γενικά.

Δέν είδαμε άμεσα κι άπό τήν πρώτη στιγμή πώς ή διά-λυση τών συνδικάτων είναι άξεχώριστη άπ' τήν καταστρο-φή τών καθεδρικών ναών καϊ άλλων μνημείων τού πολιτι-σμού. Κι δμως, Ιδώ γινόταν ή έπίθεση ένάντια στήν καρδιά τής κουλτούρας.

Ό γερμανικός καϊ δ Ιταλικός λαός έχασαν, δτα>> τούς λήστεψαν τις πολιτικές καϊ οικονομικές τους καταχτήσεις κάθε δυνατότητα πολιτιστικής παραγωγικότητας — άκόμα κι δ κύριος Γκαΐμπελς βαριέται στά θέατρά του ·—, δ ισπα-νικός λαός, ύπερασπίζοντας τό έδαφός του και τή δημοκρα-τία του μέ τά δπλα, καταχτά καϊ ύπερασπίζει τήν πολιτι στική του παραγωγικότητα: κάθε πλέθρο γης κι ένα τετρα-γωνικό έκατοστό μουσαμά.

"Αν είναι ετσι, Αν ή κουλτούρα είναι κάτι τό άςεχφ-ριστο άπό τή γενική παραγωγικότητα τών λαών, άν ή ίδια βίαιη έπίθεση μπορεί ν' Αφαιρέσει άπό τούς λαούς τό βού-τυρο κ α ΐ τό σονέττο, Αν λοιπόν ή κουλτούρα είναι κάτι τό τόσο ύλικό, τί πρέπει τότε νά γίνει γιά τήν ύπεράσπισή της;

Τί μπορεί νά κάνει ή ίδια; Μπορεί νά παλαίψει; Πα-λεύει, πού θά πει: μπορεί. Ό άγώνας Ιχει τις διάφορες φά-σεις του. Στήν Αρχή οί έργάτες τής κουλτούρας διαχωρίζουν τή θέση τους αυθόρμητα άπό τά φρικιαστικά περιστατικά στή χώρα τους" δμως μέ τό νά χαρακτηρίζεις τή βαρβαρότητα

— 28

σάν βαρβαρότητα αύτό σημαίνει: πάλη. Στή συνέχεια ένώ-νονται ένάντια στή βαρβαρότητα, γιατί αύτό είναι άναγκαϊο γιά τόν αγώνα. Προχωρούν άπ ' τή διαμαρτυρία στήν έκκλη-ση, άπ' τήν κατηγορία στήν κραυγή τής μάχης. Δέ δείχνουν μονάχα τό έγκλημα μέ τό δάχτυλο, δνοματίζουν κιόλας τούς έγκληματίες και άπαιτούν τήν τιμωρία τους. Βλέπουν πώς ή καταδίκη τής καταπίεσης πρέπει νά βρει τέλος στήν έκμη-δένιση των καταπιεστών, πώς ή συμπόνια μέ τά θύματα τής βίας πρέπει νά γίνει σκληρότητα άπέναντι στούς δήμιους,, πώς ή λύπηση πρέπει νά γίνει δργή κι ή άποστροφή μπρο-στά στή βία πρέπει νά γίνει ή ίδια βία. Στή βία των άτόμων τής προνομιούχας τάξης, πρέπει ν' Αντιπαραταχτεί δλόκλη-ρη ή άκαταμάχητη .βία τοΰ λαού.

Γιατί οί πόλεμοι τους δέν έχουν πιά τελειωμό. Οί ιτα-λικές μοίρες Αεροπλάνων πού έπεσαν πάνω στήν άτυχη Ά -βησυνία ύψώθηκαν ξανά μέ ζεστή ακόμα τή μηχανή στόν άέρα κι ένώθηκαν μέ τά γερμανικά αεροπλάνα γιά νά χτυ-πήσουν μαζί τόν ισπανικό λαό. Ή μάχη αύτή δέν τέλειωσε άκόμα, και υψώνονται κιόλας πάνω άπ' τήν Κίνα τά άερο-πλάνα τής ιμπεριαλιστικής Ιαπωνίας .

Σ ' αύτούς τούς πολέμους, καθώς και στούς άλλους πού αναφέραμε, πρέπει νά κηρύξουμε τόν πόλεμο, κι αύτό τόν πόλεμο πρέπει, νά τόν διεξάγουμε σάν ένα πόλεμο κανονικό. Ή κουλτούρα, πού γιά πολύ, γιά πάρα πολύ καιρό άμυνό-ταν μονάχα μέ πνευματικά δπλα, ένώ ή έπίθεση ένάντιά της γινόταν μέ υλικά, μή οντάς ή ίδια κάτι τό πνευματικό πα-ρά και ύλικό, και κυρίως μάλιστα κάτι τό υλικό, πρέπει νά ύπερασπίσει τόν έαυτό της μέ ύλικά δπλα.

"Ιούλης 1937

29 —

Σ Τ Ο Υ Σ Κ Α Ι Ρ Ο Υ Σ Τ Η Σ Α Δ Υ Ν Α Μ Ι Λ Σ

Στούζ καιρούς τής αδυναμίας συχνά δέ λείπει ή σωστή γραμμή, Αλλά ή μία γραμμή. Στή θεωρία μας ή μιά φράση δένεται μέ: τήν άλλη, ποιά δμως ταιριάζει στήν περίσταση; "Ολα είν' έδώ, δλα δμως είναι πάρα πολύ. Δέ λείπουν οί προτάσεις, γίνονται δεχτές δμως πάρα πολλές. Δέ λείπουν οί σωστές διαπιστώσεις, τις ξεχνάμε δμως πολύ γρήγορα. Στούς καιρούς τ·ης Αδυναμίας είναι κανείς στρατευμένος καί δέ στρατεύεται.

Στούς; καιρούς τής Αδυναμίας πολλά είναι σωστά, δμως ταυτόχρονα είναι Αναγκαία πολλά καί λίγα μποροΰν νά γί-νουν" ό εκτοπισμένος άπ ' τόν άγώνα βρίσκεται σέ ήσυχία καί δέ βρίσκει ήσυχία.

- 30

Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Τ Α ΜΕΤΑ ΑΠΟ Μ Ι Α ΗΤΤΑ

Α

Γιατί πρόκειται γιά ήττα; Ποίά βοηθητικά μέσα, ποιές θέσεις κλπ. χάθηκαν; Υπάρχουν άκόμα αυταπάτες μέσα στό προλεταριάτο; Είναι πολύ μεγάλη ή άποθάρυνση; Είναι πο-λύ άόριστη; Σ ' αύτό τό σημείο, υπάρχουν διαφορές άνάμεσα στό κόμμα καί στό προλεταριάτο; Μέσα στό κόμμα; Βγήκαν λάθη στό φως; Μπορούν νά διορθωθούν, τόσο τεχνικά δσο καί στις συνειδήσεις; Μήπως ή κατάσταση άποθάρυνσης δη-μιουργεί στοιχεία έκμεταλλεύσιμα γιά τό δυνάμωμα τοΰ κόμματος; Υπάρχουν μετατοπίσεις στό συσχετισμό τών δυ-νάμεων μέσα στό κόμμα; Θά εΐταν Ιπιθυμητό κάτι τέτοιο;

Β

Ή πολιτική άδυναμία τοΰ προλεταριάτου οφείλεται στήν κρίση; Θά διαρκέσει ή κρίση; "Αν ναί, μπορεί έδώ νά υ-πάρξει μεταστροφή; Σέ περίπωτση πολέμου, έχει τό προ-λεταριάτο τήν παραγωγή στά χέρια του; Είναι τό προλετα-ριάτο μονάχο του σέ θέση, κάτω 'άπό ορισμένες συνθήκες νά κάνει τήν επανάσταση; "Αν ναί, πώς μπορεί νά προ-καλέσει ή νά βοηθήσει στήν πρόκληση τέτοιων συνθηκών; 'Αρκεΐ ή άπογοήτευση τών μικροαστικών καί άγροτικών τάξεων;

Γ

Σέ ποιά περίπτωση θά έχουμε άπογοήτευση αύτών τών στρωμάτων ι Τί θέλει ό Αγρότης; Κάτω άπό ποιές συνθήκες μπορεί νά τό πετύχει; Κάτω άπό ποιές συνθήκες βλέπει πώς

31 —

δέ μπορεί νά τό πετύχει; ("Ετσι, πού δέ θά έπαναστατήσει, γιατί ή έπανάσταση δέ θ' άλλαζε τίποτα — κατά τή γνώμη του).

Δ

Μπορεί τό προλεταριάτο νά λύσει τό πρόβλημα τής γής ; Μέ τή ρωσική μορφή ή μέ άλλη; Σάν κόμμα πού έπιτάσσει;

Ε

Ποιά σοσιαλιστικά μέτρα μπορεί νά έφαρμόσει ά φα-σισμός;

Σ Τ

Πόσον καιρό και μέ ποιά μέσα μπορεί δ φασισμός νά κερδίσει ενα πόλεμο;

- 32

Π Α Τ Η Ν Α Π Ο Κ Α Τ Α Σ Τ Α Σ Η Τ Η Σ Α Λ Η Θ Ε Ι Α Σ

Σέ καιρούς πού ή ές απάτη ση απαιτείται καί. πού τά λάθη εύνοοϋνται, αύτός πού σκέφτεται προσπαθεί νά διορ-θώνει δλα αυτά πού διαβάζει κι άκούει. Τά ψιθυρίζει στδν έαυτό του, και ψιθυρίζοντας τά διορθώνει. Φράση μέ φράση βάζει τις σωστές λέξεις στή θέση των ψεύτικων. Αύτό τό έξασκεΐ ώσπου νά μή μπορεί πιά νά διαβάσει καΐ ν5 ακούσει διαφορετικά.

Προχωράει άπό φράση σέ φράση, έτσι πού αργά άλλά ολοκληρωμένα νά διορθώνει αύτό πού διαβάζει ή άκούει, νά τό διορθώνει σάν σύνολο. Μ' αύτό τόν τρόπο δέν παραλείπει τίποτα. Ταυτόχρονα δμως αντιπαραθέτει τις σωστές φράσεις στις ψεύτικες, χωρίς νά νιάζεται γιά τό σύνολο. "Έτσι κα-ταστρέφει τή συνοχή των ψεύτικων φράσεων, ξέροντας πώς ή συνοχή αυτή δίνει πολλές φορές στό λόγο τήν έπίφαση τής αλήθειας, έπίφαση πού οφείλεται στό δτι μπορεί κανείς, μέ θεμέλιο μιά ψεύτικη φράση, νά βγάλει πολλά συμπεράσμα-τα τυπικά σωστά. Ή λογική διαδικασία είναι τότε σωστή, τά συμπεράσματα δμως λαθεμένα.

Αύτός πού σκέφτεται Ινεργεΐ ετσι δχι μονάχα γιά νά διαπιστώσει πού γίνονται απάτες ή λάθη. Θέλει νά δει τδν τρόπο πού γίνονται λάθη. "Οταν διαβάζει: «"Ενας ισχυρός λαός δέχεται έπιθέσεις λιγότερο εύκολα άπό έναν άδύνα-μο», τότε δέ χρειάζεται νά τό διορθώσει αύτό καθώς προσ-θέτει «άλλά επιτίθεται δ ίδιος πιό εύκολα». "Οταν άκούει πώς ο! πόλεμοι είναι άναγκαΐοι, προσθέτει, κάτω άπό ποιές συνθήκες είναι άναγκαΐοι, κι ακόμα: γιά ποιόν.

33 —

Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Ι Α Τ Ι Κ Ο ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ Α Ν Τ Ι Κ Α Τ Α Σ Τ Α Τ Η ΤΟΥ ΦΥΡΕΡ ( Χ Ε Σ Σ ) , 1934

( Από τήν εφημερίδα «ΒΑ8Κ τηα 26η€ Δεκέμβρη 1934)

Κατά λέξη παράθεση τοΰ λόγου

Μέ δικαιολογημένη υπερηφά-νεια γιά τό πνεύμα θυσίας

καί τήν ετοιμότητα γιά βοή-θεια τών γερμανών λαϊκών συντρόφων

θά μπορούσε κανείς σήμερα νά πει : Αυτά τά Χριστούγεννα κι αύ-τό τό χειμώνα ή Γερμανία δέ θ' άφήσει κα-νένα άπ' τά παιδιά της νά πεινάσει,

τά ίδια εκείνα παιδιά

πού τρία μόλις χρόνια πριν

ΕΙ\ Ν Α Τ Ι Ο Ν Α Ι , Ζ Ε Ι Τ υ Ν Ο .

Αποκατάσταση τής άλήθε'.ας

Μέ περηφάνεια γιά τά φρονήματα έκείνων τών ίδιοχτητών πού θυσίασαν κάτι άπ' αύτά πού είχαν θυσιάσει γιά χάρη τους οί εργαζόμενοι, καί τήν έτοιμότητά τους νά παρουσιαστούν σάν βοηθοί μπροστά σέ κείνους πού κρα-τούν μέσα στήν εξαθλίωση, θά μπορούσε κανείς σήμερα νά πει: Αύτά τά Χριστούγεννα κι αύ-τό τό χειμώνα οί ίδιοχτήτες τής Γερμανίας δέ θ' άφήσουν κανέναν έργα-ζόμενο νά ψοφήσει δλότελα

άπ' τήν πείνα. "Ετσι συμπεριφέρονται οί ί-•διοχτήτες τής Γερμανίας Απέ-ναντι στούς ίδιους έκείνους άν-θρώπους, πού τρία μόλις χρόνια πριν, σπρωγμένοι άπ' τήν άνάγκη τους

- 34

δδηγήθηκαν σέ δχλοκρχτικές διαδηλώσεις κατά τοϋ λαοϋ

τοϋ έθνους,

και τής πίστης

γιά ένα μπολσεβικικδ χάος.

Παίρνουν σήμερα τδ χριστου-γενιάτικό τους δώρο μ' εύγνω-μοσύνη

άπδ τδ χέρι εκείνων πού κάπο-τε τούς έδειχναν σάν έχθρούς.

Δεκάδες, χιλιάδες, εκατομμύρια μάλιστα γερμα-νών έργατών και έργατριών

πού παλιά προσέφεραν τή δυ· σκολοκερδιαμένη τους δεκάρα γιά τήν ιδέα μιας διεθνούς τα-ξικής κοινότητος,

τή δωρίζουν σήμερα

αναγκάστηκαν νά κατέβουν σέ διαδηλώσεις ένάντια σ' έκείνη τή μερίδα τοϋ πληθυσμού πού Εκμεταλλεύεται τούς ύπόλοιπους, τις φλυαρίες, πώς οί άνθρωποι κάνουν τάχα καλά νά ύπερα-πίζονται κάτι πού δέν τούς ά-νήκει, και τή θρησκεία πού ευλογεί τή χρησιμοποίηση τής Ιδιοχτη-σίας μέ σκοπδ τήν Ικμετάλλευ-ση γιά ένα μπολσεβικικδ κοινωνι-κό καθεστώς δπου ή έκμετάλ-λευση ανθρώπου άπδ άνθρωπο είναι άδύνατη. Παίρνουν σήμερα μ' εύγνωμο-σύνη τδ χριστουγενιάτικο τους δώρο, πού χωρίς αύτδ θά ψο-φούσαν τής πείνας, άπδ τδ χέρι έκείνων πού κάπο-τε τους έδειχναν σάν έχθρούς, γιατί είναι εχθροί. Στήν πραγματικότητα πάντως τή θυσία τήν έκαναν βασικά οί φτωχοί. Δεκάδες χιλιάδες, Ε-κατομμύρια μάλιστα γερμανών έργατών και εργατριών,

-πού παλιά πρόσφερναν τή δυ-σκολοκερδισμένη τους δεκάρα γιά τήν ιδέα μιάς παγκόσμιας κοινότητας δλων τών άνθρώ-πων χωρίς περιουσιακές και ταξικές διαφορές, τή δωρίζουν σήμερα, χωρίς νά τήν κερδίζουν πιδ εύκολα,

35 —

γιά ένα δραστήριο, πάντα ε- γιά μιά κατάσταση δπου πρό-τοιμο γιά συμπαράσταση σο- κείται αιώνια νά υπάρχουν δ-σιαλισμό, λόκληρες μάζες πού θά χρειά-

ζονται βοήθεια καί πού γι ' αύ-τές δέν θά ύπάρχουν παρά πεν-ταροδεκάρες, δυσκολοκερδισμέ-νες άπδ θύματα έκμετάλλευ-αης,

πού περικλείει Ιν έθνος. πού περικλείνουν τδν πληθυ-σμό μιας χώρας μονάχα, πού άπειλεϊ δμως δλες τις ύπόλοι-πες χώρες.

Ξέρω δτι εσείς οί Γερμανοί, Ξέρω δτι έσεΐς οί Γερμανοί, δ-οτό έξωτερικδ καί τδ έσωτε- σοι έχετε κάποια ίδιοχτησία Ρ'·κ^ στδ έξωτερικδ ή στδ έσωτε-

ρικό, δέν περιμένετε άπδ μένα πολι- δέν περιμένετε άπό μένα τήν τικδ λόγο τήν παραμονή τών παραμονή τών Χριστουγένων Χριστουγέννων, καί μάλιστα λόγο γιά τδ πώς σκοπεύουμε ούτε θά τόν θέλατε, νά σάς προφυλάξουμε τήν

ίδιοχτησία, καί μάλιστα ούτε θά τδ θέλατε,

καί ή χριστουγεννιάτικη χαρά κ Γ έγώ έχω φάει πάρα πολύ μου είναι πάρα πολύ μεγάλη καλά γιά νά άσχοληθώ σήμε-γ ιά ν' άσχοληθώ σήμερα μέ ρα μέ στατιστικές καί μέ τήν στατιστικές καί μέ τήν καθη- καθημερινή πολιτική, μερινή πολιτική. Ξέρω δμως έπίσης, πώς άκρι- Ξέρω δμως έπίσης δτι άκρι-βώς στόν Γερμανό τοΰ έξωτε- βώς σ' έκεΐνον πού εχει τήν ρικοϋ ίδιοχτησία του στό έξωτερικό, ή πιό μεγάλη χαρά πού μπο- ή πιό μεγάλη χαρά πού μπο-ρεί νά τοΰ γίνει είναι νά δει ρεΐ νά τοΰ γίνει είναι νά δεΊ πώς δέ χρειάζεται πιά νά πώς δέ χρειάζεται πιά νά ντρέ-ντρέπεται γ ιά τή γερμανική πεται γ ιά τή γερμανική του του πατρίδα, καί πώς μπορεί πατρίδα, καί πώς μπορεί μά-μάλιστα νά είναι υπερήφανος λίστα νά είναι περήφανος γι ' γς ' αύτή. αύτή.

- %

Κι δταν έρχονται φίλοι στή Κι δταν έρχονται στή Γερμα-Γερμανία σάν φιλοξενούμενοι, νία ξένοι έκμεταλλευτές, είναι γεμάτοι θαυμασμό γ ι ' είναι γεμάτοι θαυμασμό γ ι ' αύτό πού σέ τόσο σύντομο αύτό πού σέ τόσο σύντομρ χρονικό διάστημα έγινε έδώ, χρονικό διάστημα Ιγινε εδώ δχι μονάχα σάν εσωτερική καί δχι μονάχα σάν έσωτερική έξωτερική άλλαγή τοΰ Γέρμα- κι έξωτερική έξαθλίωση τοΰ, νοΰ, γερμανού άλλά καί σάν χειροπιαστά κιό- άλλά καί σάν χειροπιαστά κι-λας καί δλοφάνερα έργα όλας καί άπό τις οικονομικέ;

σελίδες τών έφημερίδων δλο-φάνερα κέρδη

πού δημιουργήθηκαν άπό τή πού δημιουργήθηκαν άπό τή συσπειρωμένη συντονισμένα κλεμμένη καί αναδιοργανωμένη έργατι- καί ληστεμένη άπό τις όργα-κή δύναμη νώσεις της έργατική δύναμη τοΰ λαοΰ. τής μεγαλύτερης μερίδας τοΰ

πληθυσμού.

ΣΧΟΛΙΟ

"Οταν περάσει κανείς τό λόγο καί τήν αποκατάσταση της αλή-θειας μιά ανάγνωση, άπό τ ' αριστερά πρός τά δεξιά, δς θυμηθεί πώς δ ναζί σκοπό είχε νά Ιπαινέσει τή χειμερινή βοήθεια, καί μάλι-στα μπροστά ατίς τεράστιες δυσκολίες που βρίσκουν τήν έκψρασή τους στή δεξιά πλευρά (στήν αποκατάσταση). Τώρα μπορεί κανείς, διαβά-ζοντας άπό τή δεξιά μεριά πρός τήν αριστερή, νά μελετήσει πως ό ναζί ϊκανε τή δουλειά του. Τότε βλέπει κανείς τί είδους άνθρωπος είναι, σέ ποιά τάξη ανήκει, τί δουλειά άνέλαδε νά κάνει καί πως τήν ?κανε.

1934

37 -

Ο Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ο Σ Γ Κ Α Ι Ρ Ι Ν Γ Κ ΓΙΑ ΤΗΝ Σ Υ Ν Τ Ρ Ι Β Η ΤΟΥ ΚΟΜ-

Μ Ο Υ Ν Ι Σ Μ Ο Υ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ

("Από τήν εφημερίδα «ΒΑ.8Τ.ΚΗ Ν Ά Τ Ι Ο Ν Α Ε Ζ Ε Ι Τ υ Ν Ο · . τής 12ης Δεκέμβρη 1934)

Κατά λέξη παράθεση τοΟ λόγου Αποκατάσταση τής Αλήθειας

Ακριβώς μέ τήν παράθεση τοΰ Ακριβώς άπ' τόν τρόπο πού τρόπου αμύνης καί συντριβής παρουσιάζεται ή άμυνα καί ή τοΰ κομμουνιστικού κινδύνου συντριβή τοΰ κινδύνου νά κα-θά γνωρίσει κανείς μέ σαφή- ταργηθεΐ, κάτω άπό τήν έξου-νεια τις μεθόδους τοΰ εθνικό- σία τών εργαζομένων, ή κα-σοσιαλισμοΰ, πού είναι άπολύ- τάχρηση τής ίδιοχτησίας γιά τως άντίθετοι τών μεθόδων τοΰ σκοπούς εκμετάλλευσης, μπο-κομμουνισμοΰ. ρεΐ κανείς νά γνωρίσει μέ σα-

φήνεια τις μεθόδους τοΰ έθνι-κοσοσιαλισμοΰ πού, Ιπειδή στηρίζονται στήν ψευτιά, είναι τελείως αντίθετες άπό Ικείνες τοΰ κομμουνισμού.

Ή γερμανική κυβέρνησις δια- Ή γερμανική κυβέρνηση δια τηρεί τό δικαίωμα, έν άπολύ- τηρεί τό δικαίωμα, άπόλυτα τω ελευθερία έλεύθερη άπό τις ηθικές Α-

παιτήσεις άλλων καπιταλιστι-κών κρατών ή καί καπιταλι-στικών δμάδων στό έσωτερικό

νά χρησιμοποιήσει τά ιιέσα τά νά χρησιμοποιήσει τά μέσα όποια θεωρεί άναγκαΐα πού θεωρεί Αναγκαία, μέσα

δηλαδή δπως δ έμπρησμός τοΰ . Ράϊχσταγκ μέ σκοπό τή συκο-φάντηση τών κομμουνιστών

— 38

και δέν δύναται νά λάβει ύπ' και δέν μπορεί νά πάρει ύπ' δ-δψιν συμβουλές άλλων έπ' αύ- ψη συμβουλές άλλων πάνω σ' τοϋ. αυτί. "Αρνούμαι νά άσχοληθώ έκ Αρνούμαι νά ασχοληθώ ξανά νέου μέ τις κατηγορίες πού μέ τις σωστές κατηγορίες πού διατυπώθηκαν σχετικά μέ τόν διατυπώθηκαν σχετικά μέ τόν έμπρησμό τού Ράϊχσταγκ κα- έμπρησμό του Ράϊχσταγκ κατά τά της κυβερνήσεως καϊ έμού τής κυβέρνησης και εμένα προ-προσωπικώς, σωπικά, Ιφ ' δσον μάλιστα τό Άνώτα- αφού μάλιστα τό Ανώτατο Δι-τον Δικαστήριον καστήριο, πού στό μεταξύ τοϋ

αφαιρέθηκε ή δικαιοδοσία ά-ποφάσεοιν σέ τέτοιες δίκες,

Ιξέτασε μέ βασανιστική άκρί- έξέτασε μέ βασανιστήρια βεια τά περιστατικά αύτής τής ύ- τά περιστατικά πού συνέβηκαν ποθέσεως ΓΎΡΩ άπ' αύτή τήν υπόθεση και Ιχει λάβει τήν άπόφασή και πήρε τήν άπόφαση πώς οί του. κομμουνιστές πού κατηγόρησα

έγώ δέν έβαλαν φωτιά στό Ράϊχσταγκ και πώς είναι σέ θέση νά παρουσιάσει τήν άπό-δειξη πώς τή φωτιά τή βάλα-με έμεΐς οί ίδιοι.

Χαρακτηρίζω τήν ύποτιθεμέ- Χαρακτηρίζω τήν αποδειγμέ-νη διαθήκη να γνήσια διαθήκη τού πρώην δεκανέως Ερνστ τοϋ παλιού δεκανέα "Ερνστ,

πού έβαλα νά τόν τουφεκίσουν σάν χονδροειδή πλαστογρα- σάν χονδροειδή πλαστογρα-φία. φία καϊ ενεργώ έτσι έλεύθε-

ρος άπό δλες τις ηθικές απαι-τήσεις, χρησιμοποιώντας δλα τά μέσα πού είναι αναγκαία γιά τή συντριβή τοϋ κομμου-νισμού.

Ή σταθερή άπόφασίς μας ή- Ή σταθερή μας άπόφαση είταν ταν, μετά τήν κατάληψη τής μετά τήν κατάληψη τής Ιξου-

39 —

εξουσίας νά καταφέρουμε Ινα τέτοιο πλήγμα στόν κομμουνισμό πού νά μή μπορέσει πιά ποτέ νά συνέλθει στή Γερμανία. Δέν μάς χρειαζόταν ό έμπρησμός τοΰ Ράϊχσταγκ γ ι ' αυτό τό σκοπό.

Γιά τήν πραγματοποίηση τών μέτρων μας

χρειαστήκαμε σάν όργανο μιά άπόλυτα έμπιστη καί στόν ύ-ψιστο βαθμό αξιόμαχο άστυνο-μία. Αύτό τό όργανο τό δημιούρ-γησα αναδιοργανώνοντας τήν χωροφυλακή καί ιδρύοντας τή Γκεστάπο.

ΣΧΟΛΙΟ

σίας πρός τό συμφέρον τής άρχου-σας τάξης νά καταφέρουμε Ι-να τέτοιο πλήγμα στόν κομμου-νισμό πού νά μή μπορέσει στή Γερμανία νά συνέλθει ξανά. Γι' αύτό τό σκοπό μας χρεια-ζόταν έμπρησμός τοΰ Ράϊχσ-σταγκ. Γιά τήν πραγματοποίηση τών μέτρων μας ένάντια στού: πει-νασμένους χρειαστήκαμε σάν οργανο μιά άπόλυτα έμπιστη καί στό ύψι-στο βαθμό έτοιμη νά χτυπήσει άστυνομία. Αύτό τό όργανο τό δημιούρ-γησα. αναδιοργανώνοντας τή χωροφυλακή καί Ιδρύοντας τή Γκεστάπο με τή βοήθεια τής φήμης πού διέσπειρα πώς οί κομμουνιστές κι οί σοσιαλδη-μοκράτες ετοιμάζουν τάχα τα-ραχές.

Μέ τό νά ιμιλάει 6 στρατηγός Γκαϊρινγκ, δπιος παλιά ατή Αί-κη της Λειψίας, σέ συσχετισμό μέ τήν πυρκαγιά στό Ράϊχσταγκ ξανά γιά τήν άνάγκη νά ενεργοποιήσει τήν άστυνομία δίνοντας της ενα εντυπωσιακό καθήκον, όμολογεΐ ανοιχτά τόν εμπρησμό του. Φαί-νεται άρα πώς εχει εχθρούς στήν κυβέρνηση.

40

ΠΡΕΠΕΙ Κ Α Ν Ε Ι Σ ΝΑ ΠΟΛΕΜΑΕΙ Τ Η Ν Α Δ Ι Κ Ι Α Α Κ Ο Μ Α ΚΑ

ΜΕ Α Δ Υ Ν Α Μ Α Μ Ε Σ Α

Τόν πρώτο χρόνο μετά τόν πόλεμο σκεφτόμουν, καθώ καΐ πολλοί άλλοι, πώς οργανισμοί σάν τήν "Ενωση Δικαιω μάτιον τοΰ Ανθρώπου δέν είχαν καμιά άξία. Δέν προχωροΰ σα τόσο μακριά δσο μερικοί που κατηγορούσαν αύτό τόν όρ γανισμό πώς είταν ακόμα καί βλαβερός, μιά καί δημιουρ γοΰσε αύταπάτες πώς μέ τόν τρόπο πού ενεργούσε θ< είταν τάχα δυνατό νά έλέγξει κανείς άληθινά τήν τι ράστια εξαθλίωση πού τήν προκαλεί ή λαθεμένη οργά νωση τής παραγο>γής καί πού άρα μονάχα ή πιό ριζική άνα διοργάνωση τής παραγιογής είναι σέ Θέση νά τήν εξαφανίσει Δέν ήθελα νά πάω τόσο μακριά, κι έγώ δμως δέν περίμενι τίποτα άπ' αύτό τόν πασιφισμό πού ξεκινούσε νά άγο>νιστε χατά τοΰ πολέμου, πού είναι άπλά καί μόνο παρεπόμενο ορι σμενιον αιτίων, χωρίς καμιά προοπτική νά άλλάξει κάτι στΐ αίτια τοΰ πολέμου, καΐ μέ τά πιό αδύναμα μέσα, δπως τήν άρ νηση μεμονωμένων ατόμων νά υπηρετήσουν στό στρατό. "Οτα μετά ήρθε. δ φασισμός στή Γερμανία είδαμε νά μπαίνουν σ δράση- οί μικρές καί οί μεγάλες οργανώσεις γιά τήν κατα πολέμηση τής άδικίας. Δέν προχώρησα τόσο πολύ δσο άλλο πού δέν έδιναν καμιά προοπτική γιά πολύν καιρό στις μεγά /ες οργανώσεις, αυτές πού κατεύθυνση είχαν τήν άναόιοργά νωση τής κοινωνίας άπό τή βάση της, κι έγώ δμως ϊβλεπι τήν επίμονη καί σημαντική ταπεινή δουλειά τέτοιιον συχνί περιφρονημένων οργανισμών σάν τήν "Ενωση Δικαιωμάτω τοΰ Ανθρώπου, πού πραγματικά έσωσαν πολλούς ανθρώπου:: τζοΰ ξεσκέπαζαν μέ τήν άδύναμη φωνή τους άδιάκοπα καί ά κούραστα. τήν άδικία καί πού έστελναν πολλούς πίσω στό άγώνα. Είδαμε άκόμα πώς ή άδικία δέ μπορεί μονάχα ν< χτυπηθεί μέ τόν πιό τελειωτικό τρόπο, δηλαδή μέ τόν τρόπ

41 —

πού ξεριζώνει μαζί και τϊς αιτίες της, παρά πώς πρέπει νά πολεμηθεί μέ δλους τούς τρόπους, δηλαδή μέ δλα τά μέσα, άκόμα και τά πιο άδύναμα. Γιατί χειρότερη άπ' τήν αύτα-πάτη πώς τάχα μπορούν νά απομακρυνθούν οί συνέπειες τών αιτίων τής περιτής Εξαθλίωσης χωρίς νά απομακρυνθούν τά ίδια τά αίτια είναι ή αύταπάτη πώς αύτά τά αίτια γίνεται νά πολεμηθούν χωρίς τις συνέπειες και χωριστά άπ' αύτές και παραμελώντας τά αδύναμα και τά πιδ άδύναμα άκόμα μέ-σα. Είδα πολλούς πού ή γνώση του.ς, τών κακών αιτίων, τούς έμπόδιοε νά πολεμήσουν τις κακές συνέπειες.

- 42

Ο Μ Ι Λ Ι Α Σ Τ Ο 1ο Δ ΙΕΘΝΕΣ Σ Υ Ν Ε Δ Ρ Ι Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΓΙΑ Τ Η Ν

Υ Π Ε Ρ Α Σ Π Ι Σ Η Τ Η Σ Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Σ

Μιά αναγκαία διαπίστωση στόν αγώνα ενάντια στή βαρβαρότητα

Συνάδελφοι, θά ήθελα χωρίς νά σκοπεύω νά πώ τίποτα τό ιδιαιτέρα καινούργιο, νά πω κάτι γιά τήν καταπολέμηση τών δυνάμεων εκείνων πού καταπιάνονται σήμερα νά πνίξουν ατό αίμα καί τή λάσπη τό δυτικό πολιτισμό, ή μάλλον τά ά-πομεινάρια τοΰ πολιτισμού πού μας άφησε πίσω του ενας αιώ-νας Ικμετάλλευσης. Θά 'θελα νά σας στρέψω τήν προσοχή σ' ενα μονάχα σημείο, δπου κατά τή γνώμη μου πρέπει νά ύπάρχει σαφήνεια αν θέλει* κανείς νά πολεμήσει αύτές τις δυνάμεις αποτελεσματικά καί προπαντός ώς τό τέλος τους.

Οί -συγγραφείς πού μαθαίνουν τά Ιγκλήματα τοΰ φα-σισμού, στό δικό τους πετσί ή στό πετσί άλλων, καί νοιώ-θουν φρίκη γι αύτά, δέ σημαίνει πώς μ5 αυτή τήν έμπειρία καί μ ' αύτή τή φρίκη είναι κιόλας σέ θέση νά πολε-μήσουν αύτά τά Ιγκλήματα. Μπορεί μερικοί νά πιστέ-ψουν πώς άρκεΐ ή περιγραφή τών Ιγκλημάτων, ιδι-αίτερα δταν ενα μεγάλο λογοτεχνικό ταλέντο καί ή γνήσια όργή κάνουν, τις περιγραφές άληθινά έντυπωσιακές. Πραγματικά, αύτές οί περιγραφές, είναι πολύ σημαντικές. Έ δ ώ γίνονται Ιγκλήματα. Αύτό δέν είναι σωστό. Έ δ ώ σκο-τώνουν άνθρώπους. Αύτό δέν πρέπει νά γίνεται. Τί τις θέ-λουμε τις μακριές συζητήσεις; θ ά ξεσηκωθούμε καί θά 'ρθοϋ-με στά χέρια μέ τούς βασανιστές. Συνάδελφοι, τις χρειαζόμα-στε τις συζητήσεις.

Μπορεί κανείς νά ξεσηκωθεί, δέν είναι τόσο δύσκολο. Μετά δμως Ιρχεται τό «θά 'ρθοΰμε στά χέρια», κι έδώ αρχί-ζουν κιόλας οί δυσκολίες. Ή όργή ύπάρχει, τόν αντίπαλο τόν

43 —

ξέρουν δλοι" πώς τόν ρίχνουνε δμως; Ό συγγραφέας μπορεί νά πεί: δική μου δουλειά είναι νά καταγέλλω τήν άδικία, και μπορεί νά άφεθεί στδν αναγνώστη τδ πώς θά τή βγάλει άπ' τή μέση. Τότε δμως δ συγγραφέας θά δει κάτι περίερ-γο.. θ ά δεί πώς ή δργή καθώς κι ή συμπόνια είναι κάτι τδ ποσοτικό, κάτι πού ύπάρχει σέ μιά δρισμένη ποσότητα και που μπορεί νά εξαντληθεί. Και τδ χειρότερο είναι: εξαντλεί-ται στδ βαθμό πού γίνεται δλο και πιδ Απαραίτητη. Μοΰ έ-λεγαν μερικοί συνάδελφοι: Τήν πρώτη φορά πού καταγγεί-λαμε τή σφαγή φίλων μας σηκώθηκε μιά κραυγή φρίκης και μας δόθηκε πολλή βοήθεια. Τότε είχαν σκοτώσει έκατό. "Οταν δμως δολοφόνησαν χίλιους κι δταν οί δολοφονίες δέν είχαν τελειωμό, απλώθηκε σιωπή ένα γύρω και μάς δίνονταν πιά πολύ λίγη βοήθεια. "Ετσι είναι: "Οταν τά εγκλήματα πληθαίνουν, γίνοται αόρατα. "Οταν οί συμφορές γίνονται ά-νυπόφορες, δέν άκούει πιά κανείς τά ουρλιαχτά. Δολοφονούν έναν κι αυτός πού βλέπει τή δολοφονία πέφτει λιπόθυμος. Εί-ναι φυσικό. "Οταν έρχονται πιά τά Εγκλήματα σάν τήν βρο-χή. δέ φωνάζει πιά κανένας — «σταμάτα». "Ωστε λοιπόν έ-τσι είναι. Τί πρέπει νά γίνει; Δέν ύπάρχει κανένα μέσο νά κάνει κανείς τούς άνθρώπους νά μή στρέφουν τό πρόσωπο τους άπ' τις άγριότητες; Γιατί στρέφουν τό πρόσωπό τοος; Τό κάνουν, γιατί δέ βλέπουν καμιά δυνατότητα παρέμβα-σης. Οί άνθρωποι δέ χάνουν τήν ώρα τους μπροστά στόν πό-νο ενός άλλου δταν δέ μπορεύν νά τόν βοηθήσουν. Μπορεί κανείς νά συγκρατήσει τό χτύπημα δταν ξέρει πότε θά πέσει και πού θά πέσει και γιά ποιό λόγο θά πέσει, ποιός είν' δ σκοπός του. Κι δταν μπορεί κανείς νά συγκρατήσει τό χτύπη-μα, δταν υπάρχει μιά τέτοια δυνατότητα, κι άς είναι και μι-κρή τότε μπορεί κανείς νά συμπονέσει τό θύμα. "Ισως και στήν αντίθετη περίπτωση, δχι όμως γιά πολύ, πάντως δχι γιά τόσον καιρό δσο πέφτουν τά χτυπήματα πάνω στό θύμα. Λοιπόν: Γιατί πέφτει τό χτύπημα; Γιατί πετάνε τήν κουλ-τούρα στά σκουπίδια, εκείνα τά υπολείμματα κουλτούρας πού μας έχουν μείνει" γιατί φτωχαίνουν, γυμνώνουν, έκμηδενί-ζουν ώς ένα βαθμδ ή και δλότελα τις ζωές τόσων Εκατομμυ-ρίων ανθρώπων, τών πίό πολλών;

_ 44

Μερικοί άπό μας απάντησαν σ' αύτό τό έρώτημα. Εί-παν: Ά π ό ώμότητα. Πιστεύουν πώς είναι μάρτυρες μιας τρο-μαχτικής έκρηξης ωμότητας σ' ενα τμήμα τής Ανθρωπότη-τας πού είναι κιόλας μεγάλο καί πού δλοένα μεγαλώνει, μιας φριχτής διαδικασίας χωρίς καμιά άναγνωρίσιμη αιτία, μιας διαδικασίας πού ξεκίνησε Αναπάντεχα καί πού ίσως, καθώς έλπίζουν, σταματήσει τό ίδιο άναπάντεχα, μιας συνταραχτι-κής έμφάνισης μιας βαρβαρότητας ένστιχτώδικης μορφής πού πολύν καιρό Ιμενε καταπιεσμένη ή σέ λανθάνουσα κατάσταση.

Αύτοί πού άπαντοΰν έτσι τό νοιώθουν φυσικά κι οί ίδιοι πώς μιά τέτοια Απάντηση δέν πάει πολύ μακριά. Καί τό νοιώθουν έπίσης κι οί ίδιοι πώς δέν πρέπει κανείς νά δίνει στήν ώμότητα τή χροιά φυσικής δύναμης, άκαταμάχητης δύ-ναμης τής Κόλασης.

Μιλοΰν επομένως γιά παραμελημένη διαπαιδαγώγηση τοΰ Ανθρώπινου γένους. Κάτι εκεί παραλείψανε ή κάτι δέ μπόρεσε νά γίνει άπό βιασύνη. Πρέπει κανείς νά διορθώσει το;ρα τήν παράλειψη. Πρέπει στήν ώμότητα ν' άντιπαρατα-χτεϊ ή καλωσύνη. Πρέπει νά επικαλεστούμε τά μεγάλα λό-για, τις έπικλήσεις πού μας έχουν βοηθήσει στό παρελθόν, τις αιώνιες Ιδέες: άγάπη τής έλευθε,ρίας, άξιοπρέπεια, δικαιο-σύνη, πού ή έπενέργειά τους είναι έγγυημένη ιστορικά. Καί χρησιμοποιούν τις μεγάλες έπικλήσεις. Τί γίνεται; Τήν κα-τηγορία πώς είναι ώμος τήν Απαντά ό φασισμός μέ τό φανα-τικό έπαινο τής ώμότητας. Τήν κατηγορία πώς είναι φανα-τικός, μέ τόν έπαινο τού φανατισμού. Τήν κατηγορία πώς πάει ένάντια στή λογική τήν Αντιμετωπίζει μέ μιά χαρούμε-νη καταδίκη τής λογικής.

Γιατί κι δ φασισμός βρίσκει καθυστερημένη τή διαπαι-δαγώγηση. Περιμένει πάρα πολλά άπό ένα έπηρεασμό τοΰ νοΰ καί μιά σταθεροποίησή του στις καρδιές τών Ανθρώπων. Στις άγριότητες τών κελλιών του γιά βασανιστήρια προσθέτει τί; Αγριότητες τών σχολείων τών εφημερίδων του, τών θεάτρων. Διαπαιδαγωγεί ολόκληρο τό έθνος, καί τό διαπαιδαγωγεί δ-λες τις ώρες τής ήμέράς, Στή μεγάλη πλειοψηφία τοΰ κό-σμου δέν έχει νά προσφέρει καί πολλά, πού θά πει πώς πρέ-πει νά διαπαιδαγωγεί συνεχώς. Δέ δίνει φαΐ, άρα πρέπει νά

45 —

διαπαιδαγωγεί σέ έγκράτεια. Δέ μπορεί νά βάλει σέ τάξη τήν παραγο>γή του καί χρειάζεται πολέμους, ά,ρα πρέπει νά δια-παιδαγωγήσει τόν κόσμο σέ σωματικό θάρρος. Χρειάζεται θυ-σίες, πρέπει λοπόν νά διαπαιδαγωγήσει στό πνεύμα τής θυ-σίας. Κι αύτά είναι ιδανικά, είναι άπαιτήσεις άπό τούς Αν-θρώπους, μερικά άπ' αύτά είναι μάλιστα ύφηλά ιδανικά, υψηλές άπαιτήσεις.

Ξέρουμε τώρα τί υπηρετούν αύτά τά ιδανικά, ποιός είναι πού διαπαιδαγωγεί καί ποιόν σκοπεύει νά Εξυπηρετήσει μέ τή διαπαιδαγώγηση — δχι αύτόν πού διαπαιδαγωγείται. Τί γίνεται μέ τά δικά μας ιδανικά; Κι έκεΐνοι άπό μάς πού βλέ-πουν τό βασικό κακό στήν ωμότητα, τή βαρβαρότητα, μιλάνε δπως είδαμε μονάχα γιά διαπαιδαγώγηση, μονάχα γιά παρ-εμβάσεις στά πνεύματα — γιά καμιάν άλλη παρέμβαση πάν-τως. Μιλάνε γιά τή διαπαιδαγώγηση στό καλό. Ή καλωσύ-,νη δμως δέ θά 'ρθει άπό τήν έπίκληση τής καλωσύνης, τής καλωσύνης σέ κάθε περίσταση, ά κ ό μ α κ α ί σ τ ι ς χ ε ι ρ ό τ ε ρ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς , άκριβώς δπως ή ώ-μότητα μονάχη.

Οϋτ' έγώ πιστεύιο στήν ωμότητα γιά τήν ωμότητα. Πρέ-πει νά υπερασπίσει κανείς τήν άνθρωπότητα άπό τήν κατη-γορία πώς θά είταν ώμή άκόμα κι άν ή ώμότητα δέν είταν τόσο αποδοτική δπως σήμερα" είναι Ιξυπνη ή παράφραση τοΰ φίλου μου τοΰ Φόυχτβάνγκερ, δταν λέει: ή προστυχιά πριν άπ' τό άτομικό συμφέρον* — δμως έχει άδικο. Ή ώμό-τητα, αιτία δέν Ιχει τήν ώμότητα παρά τις μπίζνες πού δέν μποροΰν νά γίνουν χωρίς αύτή.

Στή μικρή χώρα άπ' δπου έρχομαι οί συνθήκες είναι λι-γότερο φρικιαστικές άπό άλλοΰ' δμως κάθε βδομάδα κατα-στρέφονται 5000 κεφάλια καλά ζώα. Αύτό είναι κακό, δέν είναι δμως Ικρηξη ξαφνικής δίψας γιά αίμα. "Αν είταν ετσι τά πράγματα δέν θά 'ταν τόσο άσχημα. Ή καταστροφή τών ζώων κι ή καταστροφή τής κουλτούρας αιτία δέν Ιχουν τά

*Σ.Μ. Οβηιβίϋΐιεΐΐ νοΓ Εϊ^εηιιυΐι.· Λογοπαίγνιο μέ τό ναζιστικό σλόγκαν · «Οβπιβίηηυνι ρβΜ ν<τ ΕϊβΘΐιυυΙ)». Τό κοινό συμφέρον πρϊν άπ' τό άτομικό συμφέρον.

- 46

βάρβαρα Ινστιχτα. Καί στις δυό περιπτώσεις, καταστρέφε-ται άπό τά δχι χιορίς κόπο δημιουργημένα άγαθά Ι ν α μ έ ρ ο ς , επειδή έγινε περιτό βάρος. Μπροστά στήν πεί-να πού δυναστεύει καί τις πέντε ηπείρους τέτοια μέτρα εί-ναι χωρίς Αμφιβολία έγκλήματα, δέν έχουν δμως καμιά σχέ-ση ·μέ κακοβουλία, καθόλου μάλιστα. Σήμερα έχουμε στις πιέ πολλές χώρες τού κόσμου κοινωνικές συνθήκες τέτοιες πού τά έγκλήματα κάθε λογής παίρνουν μεγάλα βραβεία κι ο! αρετές κοστίζουν πολύ Ακριβά. « Ό καλός είναι άοπλος, καί τόν άοπλο τόν κάνουν κομάτια, μέ τήν ώμότητα τά πετυχαί-νει κανείς δμως όλα. Ή προστυχιά βολεύεται γιά νά βαστή-ξει 10.000 χρόνια. Αντίθετα, ή καλωσύνη χρειάζεται φρου-ρό" δέ βρίσκει δμως κανένα».

"Ας προφυλαχτούμε άπό τό νά τή ζητήσουμε, έτσι άπλα -άπλά, άπό τούς ανθρώπους! Δέ θέλουμε άλλωστε νά ζητά-με τά άδύνατα! "Ας μήν εκθέσουμε τόν εαυτό μας στήν επί-κριση πώς κι εμείς έρχόμαστε μέ έκκλήσεις στούς ανθρώπου: νά κάνουν ύπεράνθρωπα πράγματα, δηλαδή νά ύποφέρουν ένάρετα φοβερές συνθήκες, πού θά μπορούσαν βέβαια άλλά πού δέν πρέπει νά Αλλαχτούν! "Ας μή μιλάμε συνέχεια γιά τήν κουλτούρα!

"Ας λυπηθούμε τήν κουλτούρα, πρώτα δμως τούς άνθρώ-πους! Ή κουλτούρα θά σωθεί άν σωθούν οί άνθρωποι. "Α: μήν αφεθούμε νά μας παρασύρει ή άποψη πώς οί άνθρωποι ύπάρχουν τάχα γιά τήν κουλτούρα, κι δχι ή κουλτούρα γι' αύτούς! Αύτό θά ' μοιάζε τρομερά μ' αύτό πού γίνεται στί: μεγάλες άγορές, δπου οί άνθρο)ποι ύπάρχουν γιά τά ζώα, κ: δχι τά ζώα γιά τούς Ανθρώπους!

Συνάδελφοι, άς σκεφτούμε τή ρίζα τοΰ κακοΰ! Μιά μεγάλη τώρα διδασκαλία, πού κερδίζει δλο καί πιί

πλατιές άνθρώπινες μάζες στόν πλανήτη μας, πού είναι πολΐ, νεαρός άκόμα, λέει πώς ή ρίζα δλου τοΰ κακοΰ είναι οί σχέ-σεις μας ίδιοχτησίας. Ά π λ ή δπως κάθε μεγάλη διδασκαλία-, κέρδισε έκεΐνες τις άνθρώπινες μάζες πού ύποφέρουν πιό πο-λύ άπ' δλους κάτω άπ' τις σημερινές σχέσεις ίδιοχτησίας κα! τις βάρβαρες μεθόδους πού χρησιμοποιούνται γιά ύπεράσπι-σή τους. Αυτή ή διδασκαλία μπαίνει σέ πράξη σέ μιά χώρο

47 —

πού Αποτελεί τό ένα έκτο τής γής, δπου τήν έξουσία τήν πή-ραν στα χέρια τους οί καταπιεσμένοι καί οί χωρίς ίοιοχτη σία. Έκε ΐ δέν ύπάρχει πιά καταστροφή Αγαθών, οδτε κατα-στροφή τής κουλτούρας.

Πολλοί άπό μας τούς συγγραφείς πού ζούμε τή φρίκη τοϋ φασισμού καί πού Αγαναχτούμε γιά τά έγκλήματά του. δέν έχουν καταλάβει αύτή τή διδασκαλία, δέν Ανακαλύψανε τή ρίζα τής Αγριότητας που τούς κάνει ν' Αγαναχτούνε. Σ ' αύτούς υπάρχει πάντα δ κίνδυνος νά νομίσουν πώς οί φρικαλεό-τητες τού φασισμού δέν είναι άναγκαΐες. Ά λ λ ά , γιά τή δια-τήρηση τών σημερινών σχέσεων ίδιοχτησίας αύτές οί φρικα-λεότητες είναι άναγκαΐες. Έ δ ώ οί φασίστες δέ λένε ψέμα-τα, λένε τήν Αλήθεια. Εκείνοι Από τούς φίλους μας πού είναι τό ίδιο δπως κι έμείς Αγαναχτισμένοι γιά τις φρικχλεότη-τες τοϋ φασισμού, θέλουν δμως νά διατηρήσουν τις σχέσεις ί-διοχτησίας ή Αδιαφορούν γιά τό άν θά μείνουν στή θέση τους ή δχι . δέ μπορούν νά παλέψουν ένάντια στήν τόσο υπέρ-τερη σέ δυνάμεις βαρβαρότητα μέ τήν άπαιτούμενη δύναμη καί τήν Απαιτουμένη διάρκεια γιατί δέν κατονομάζουν καί δέ βοηθάνε νά δημιουργηθούν οί κοινωνικές συνθήκες δπου ή βαρβαρότητα δέ ΘΑχε καμιά θέση. Εκείνοι δμως πού γυ-ρεύοντας τή ρίζα τοϋ κακού βρήκαν τις σχέσεις ίδιοχτησίας,. αύτοί κατέβηκαν μέσ' άπό Ινα ϊηίβπιο Από δλο καί πιό βαθιά ριζωμένες άγριότητες, μέχρι πού έφτασαν έκεΐ δπου Ινα μικρό μέρος τής άνθρωπότητας Ιχει στηρίξει τήν Ανελέητη του κυριαρχία. Τήν έχει στηρίξει σ' έκείνη την Ατομική ίδιοχτη-σία πού χρησιμεύει γ ιά τήν Εκμετάλλευση τού συνάνθρωπου καί πού τήν ύπερασπίζονται μέ τά νύχια καί μέ τά δόντια, -θυσιάζοντας μιά κουλτούρα πού άρνιέται π ιά νά χρησιμοποιη-θεί γ ιά μιά τέτοια ύπεράσπιση ή πού δέν είναι πιά κατάλ-ληλη γιά κάτι παρόμοιο, θυσιάζοντας δλους τούς νόμους τής άνθρώπινης συμβίωσης, πού γι* αύτούς ή Ανθρωπότητα Ιχει παλέψει Απεγνωσμένα τόσους αιώνες καί μέ τόσο κουράγιο.

Συνάδελφοι, Ας μιλήσουμε γιά τις σχέσεις ίδιοχτησίας! Αύτό ήθελα νά πω γ ιά τόν άγώνα ένάντια στήν βαρβα-

ρότητα πού άπλώνεται, γ ιά νά ειπωθεί κι έδώ, γιά νά ει-πωθεί κι Από μένα.

- 48

Ο Φ Α Σ Ι Σ Μ Ο Σ Κ Α Ι Η ΝΕΟΛΑΙΑ

Λένε πώς ή γερμανική νεολαία κερδήθηκε σχεδόν όλο κληρωτικά άπ' τό Χίτλερ. Λέγεται παντοΰ πώς οί καθολι-κοί παλεύουν τάχα χωρίς έλπίδα έπιτυχίας ένάντια στήν I-πίδραση τοΰ Χίτλερ στά παιδιά τους" άκόμα κι οί έργάτες δέν καταφέρνουν πιά νά κρατήσουν τά παιδιά τους μακριά άπ? αύτά τά καινούργια ιδανικά.

"Αν είναι άλήθεια αύτά, κι δλα δείχνουν πώς είναι, πρέπει κανείς νά ρωτήσει: Ποιές ελπίδες μποροΰν νά έχουν ο'. αντίπαλοι τοΰ Χίτλερ; Δέν είναι τά νιάτα τό μέλλον μιας χώρας: Μέσα σέ δέκα, είκοσι χρόνια, δέ θά είναι, δπως ύ-ποστηρίζει ό Χίτλερ βλέποντας αύτή τή νεολαία, δλόκληρος δ πληθυσμός τής Γερμανίας ναζιστές, άν υποθέσουμε πώς δ έθνικοσοσιαλισμός θά κρατηθεί μέχρι τότε; Χρειάζεται λοι-πόν μονάχα νά κρατήσει αύτά τά δέκα, είκοσι χρόνια γιά νά εξασφαλίσει μετά τήν παραμονή του γιά αόριστο χρονι-κό διάστημα;

Αύτοί πού φαντάζονται τήν ύπαρξη τών άνθρώπων κα-θορισμένη άπδ τή συνείδηση τους καί πού παραδέχονται στις ιδέες αποφασιστική ύπεροχή πάνω στό κοινωνικό περι-βάλλον είναι άναγκασμένοι νά άπαντήσουν καταφατικά. Τ ή συνείδηση τής γερμανικής νεολαίας τή διαμορφώνει τό έ-θνικοσιαλιστικδ κράτος μέ δλα τά μέσα καί σχεδιασμένα τίποτα δέν μπορεί νά τδ έμποδίσει. Ή ιστορία, δπως τή δι-δάσκει, έπιβεβαιώνει τά δόγματά του, άκόμα κι ή φύση, δ-πως τήν περιγράφει, κάνει τδ ίδιο. Σωματικές άσκήσεις ο-λοκληρώνουν αύτή τήν παιδεία.

Νομίζω πώς μονάχα έγκαταλείποντας αύτή τήν ιδεα-λιστική άποψη μπορεί κανείς νά φτάσει σέ άλλα συμπερά-σματα.

Οί ματεριαλιστές, πού θεωροΰν δτι ή συνείδηση τών

49 —

ανθρώπων έξαρτάται από τό κοινωνικό τους είναι, μπορούν νά δοΰν τό λάθος στούς υπολογισμούς τοΰ Χίτλερ χωρίς με γάλη δυσκολία. Φαίνεται κιόλας μέ τό πού δίνει κανείς α-πάντηση στό Ιρώτημα: Γιατί επεσε ή νεολαία στήν επιρ-ροή τοΰ Χίτλερ; Ή άπάντηση είναι: Ή νεολαία επεσε στήν έπιρροή τοΰ Χίτλερ επειδή είναι ή νεολαία, καί σ' αύτή τήν πρόταση «ή νεολαία» είναι κοινωνική κατηγορία. Ή κοινω-νική υπόσταση τών ανθρώπων καθορίζεται άπό τή θέση τους στήν παραγιογή. Είναι ή θέση τής νεολαίας στήν παραγωγή πού τήν έκθέτει στήν έπιρροή τοΰ Χίτλερ.

"Εχει μεγάλη, όχι δμως Αποφασιστική σημασία τό τί λέει κανείς στούς νέους Ανθρώπους. Αποφασιστική σημασία έχει τό πού βρίσκονται, άπό κοινωνική άποψη, τήν ώρα πού τούς μιλάνε. Χωρισμένοι άπ' τήν παραγωγή, έλεύθεροι άπό τήν Ανάγκη νά κερδίζουν τό ψωμί τους, είναι εκτεθειμένοι σέ μιά προπαγάνδα πού μονάχα μέσα στή σφαίρα τής κοινω-νικής παραγωγής μπορεί νά χάσει τή δΰναμή της. Στή νεο-λαία, οί έθνικοσοσιαλιστικές ιδέες δέ συγκρούονται άμεσα μέ αντίθετα συμφέροντα. "Αν τό ναζιστικό κράτος είταν σέ θέση νά κρατήσει τή νεολαία σ' αύτή τή σφαίρα, σ' αύτή τήν Α-πομάκρυνση άπό τή σφαίρα τής παραγωγής, τότε πραγμα-τικά θά 'χε κάθε λόγο νά έλπίζει πώς θά κρατήσει αύτούς τούς Ανθρώπους μαζί του. "Οπως έχουν τά πράγματα, τό μό-νο πού μπορεί νά έλπίζει εϊνοα νά διατηρήσει τό Αποκλει-στικό δικαίωμα, τής δημόσιας έκφρασης, νά τό διατηρήσει μέ τή βία δπιος κάνει καί μέ αύτούς πού δέν άνήκουν στή νεολαία.

Ό έθνικοσοσιαλισμός εχει τή δυνατότητα νά έπηρεάζει τή νεολαία δσο είναι νεολαία. Μεγαλώνοντας, μπαίνει στή σφαίρα τής παραγωγής, μαζεύεται στά έργοστάσια καί τά γραφεία καί παίρνει Ινεργό μέρος στή γιγάντια εποπτική δι-δασκαλία καί τήν πραχτική τής κοινωνικής ζωής τοΰ έθνους, μιά έποπτική διδασκαλία καί μιά πραχτική πού δημιουρ-γούν ισχυρές ιδέες αντίθετες στίς έθνικοσοσιαλιστικές.

Παραδοξολογώντας λίγο, θά μπορούσε νά πει κανείς πώς ή πιό μεγάλη Ιλπίδα τοΰ Ιθνικοσοσιαλισμοΰ θά 'ταν νά είχε νά κάνει μονάχα μέ τή νεολαία, νά μήν ύπήρχαν κα-

- 50

θόλου ένήλικοι, δηλαδή νά μήν υπήρχε καθόλου παραγωγή, νά μήν υπήρχε κανένας άγώνας γιά τήν έπιβίωση μέ τήν κα-πιταλιστική του μορφή· "Αν μονάχα δ φασισμός μπορούσε νά δημιουργήσει τις Αναγκαστικές του κολλεκτίβες καί νά κρατήσει τδν πληθυσμό μακριά άπό εκείνη τήν άλλη κολλε-κτίβα τδν βιομηχανικών έργατών τών ύπαλληλικών μαζών κλπ., έκείνη τήν άλλη κολλεκτίβα δηλαδή δπου τούς μπά-ζει δ άγώνας γιά τή ζωή, τότε δλόκληρος δ ένήλικος πλη-θυσμός θά εϊταν τό ίδιο έκτεθειμένος στδ καθεστώς όσο τώρα η νεολαία.

Τό παραμύθι πώς τάχα δέν υπάρχουν τάξεις μπορεί κα-νείς φυσικά νά τό πει πιδ εύκολα στή νεολαία άπ' δσο στοός ενήλικους, πού άποτελοΰν τίς τάξεις, άνάλογα μέ τόν τρόπο πού συμμετέχουν στήν παραγωγή.

Π Η Γ Η ΚΑΘΕ Β Α Ρ Β Α Ρ Ο Τ Η Τ Α !

Συνεδριάσεις σάν κι αύτή τών Αντιφασιστών συγγρα-φέων Αποδείχνουν πώς μέσα στήν Αστική τάξη υπάρχουν άν-θρωποι πού δέν είναι πρόθυμοι νά χρησιμοποιήσουν δλα τά μέσα, Ακόμα καί τά πιό βρώμικα, γιά νά διατηρήσουν τήν Α-τομική ίδιοχτησία στά μέσα παραγωγής. Ένώ πολλοί συγ-γραφείς ( κι δ άριθμός τους μεγαλώνει) είναι έτοιμοι νά μή κάνουν τίποτα πιά γιά τήν ιδιωτική Ιδιοχτησία στά μέσα πα-ραγωγής, ίδιοχτησία πού γιά τήν ύπεράσπισή της προκα-λεί καί χρειάζεται τέτοια βΑρβαρα μέτρα ένώ άλλοι είναι κιό-λας έτοιμοι νά κάνουν τά πάντα Εναντίον της, ύπάρχουν Ακόμα πολλοί πού παραδίνονται στήν έλπίδα πώς ή ύπεράσπισή τής ιδιωτικής ίδιοχτησίας στά μέσα παραγωγής δέ χρειάζεται τάχα καθόλου τέτοια μέτρα σάν αύτά πού παίρνει δ φασι-σμός, μετρά πού τά Απεχθάνονται. Αύτοί πού σκέφτονται έ-τσι δέν έχουν κερδηθεί Ακόμα πέρα γιά πέρα στόν Αγώνα έ-νάντια στό φασισμό. Μπορεί Ακόμα νά χαθούν, νά Αδρανή-σουν τελείως άκόμα καί νά κάνουν τά πάντα γιά τόν φασι-σμό. Μπορεί νά κλονιστούν, στό βαθμό πού ή έλπίδα τους νά διατηρηθεί ή Ιδιωτική ίδιοχτησία στά μέσα παραγωγής χωρίς βαρβαρότητα θά Εξαφανίζεται. Αρχ ικά , τό μόνο πού δέν καταλαβαίνουν είναι τδ δτι ή πηγή κάθε βαρβαρότητας είναι ή ίδια ή Ιδιωτική ίδιοχτησία στά μέσα παραγωγής, αύ-τή δμως ή μή Αναγνώριση τούς δδηγεΐ στά σίγουρα στήν Επι-δοκιμασία Ακόμα καί βάρβαρων μέτρων. Μπορεί κανείς νά διαπληκτίζεται αιώνες άν πηγή τού φασισμού είναι ή Ατομι-κή ίδιοχτησία στά μέσα παραγωγής" Ινα πράγμα δμως μοΰ φαίνεται βέβαιο: Χωρίς τήν έλπίδα πώς ή πηγή τής βαρβα ρότητας κλείνει δριστικά μέ τήν κατάργηση τής ιδιωτικής ί-διοχτησίας στά μέσα παραγωγής, δέ μπορεί σήμερα, κανείς νά είναι συνεπής Αγωνιστής στήν πάλη ένάντια στό φασισμό.

- 52

Β Α Σ Ι Κ Ο Κ Α Θ Η Κ Ο Ν ΤΩΝ Α Ν Τ Ι Φ Α Σ Ι Σ Τ Ω Ν ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

(Γράμμα στή Γενική Συνέλευση τοϋ «Συνδέσμου Προστασίας;.

Γερμανών Συγγραφέων» στή Γαλλία)

Ακριβοί μου συνάδελφοι, ακούω πώς τδν τελευταίο και-ρό έγιναν μεγάλες συζητήσεις, πού οδήγησαν σέ άκόμα με-γαλύτερες διαφωνίες ανάμεσα στούς εξόριστους συγγραφείς. Μερικοί είναι τής γνώμης· πώς τδν αγώνα ένάντια στδ φα-σισμό δέν πρέπει νά τδν κάνουμε μαζί μέ δσους άπδ μάς εί-ναι κομμουνιστές. Θά ήθελα, Αντίθετα, νά εκφράσω τή δια-πίστωση πώς οί κομμουνιστές άνάμεσά μας πάντοτε έκαναν κάθε θυσία γιά νά κάνουν δυνατό Ινα κοινό άγώνα γιά τήν έλευθερία καί τή δημοκρατία στή Γερμανία. Νομίζω πώς δέν είναι μεγάλη άπαίτηση δταν ζητάμε άπ' δλους τούς άντιφα-σίστες νά κάνουν τδ ίδιο. Σ ' αύτούς τούς καιρούς τής δλο καί μεγαλύτερης σύγχυσης είναι βασικό καθήκον των Αντι-φασιστών συγγραφέων νά δξύνουν τήν αίσθηση διάκρισης το·3 σημαντικού άπδ τό άσήμαντο. Σημαντικό δμως είναι μο-νάχα δ καθολικός, μέ δλα τά μέσα άκούραστος άγώνας ένάν-τια στό φασισμό, στήν πιό πλατιά δυνατή βάση.

Μέ συναδελφικούς χαιρετισμούς: Μπέρτ Μπρέχτ

18 τοϋ Ό χ τ ώ β ρ η 1937

53 -

Φ Α Σ Ι Σ Μ Ο Σ Κ Α Ι Κ Α Π Ι Τ Α Λ Ι Σ Μ Ο Σ

Σ' εναν άριθμό χώρες (ό άριθμός αυτός μεγαλώνει) 5 καπιταλισμός δέ μπορεί πιά νά κάνει τή δουλειά του χωρίς ώμότητα. Μερικοί πιστεύουν άκόμα τό αντίθετο" μιά ματιά δμως στά λογιστικά τους βιβλία θά τούς πείσει, άργά ή γρή-γορα, πώς Ιχουν άδικο. Είναι μονάχα ζήτημα χρόνου.

Μιά έκκληση γ ι ' άγώνα Ινάντια στό φασισμό δέ μπορεί νά είναι τίμια άν δέ μιλάει γιά τΙς κοινωνικές συνθήκες πού τόν προκαλούν μέ άκρίβεια φυσικού φαινομένου. "Οποιος δέν έννοεί νά θυσιάσει τήν ιδιωτική ίδιοχτησία στά μέσα πα-ραγωγής, αύτός δέ θά ξεφορτωθεί τό φασισμό — θά τόν χρεια-στεί.

Καταλαβαίνω φυσικά πώς λέξεις δπως ίδιωτική ίδιο-χτησία στά μέσα παραγωγής δέν άκούγονται δμορφα, Ιχουν πολύ λίγο ρομαντισμό καί δέν είναι καθόλου ποιητικές. Κα-νείς μας δμο>ς δέν τις χρησιμοποιεί γ ιά όμορφιά. Είναι Α-πλούστατα άπαραίτητες. Δηλαδή: είναι άπαραίτητο νά ει-πωθεί αύτό πού λένε. Καί μπροστά στήν έκλογή, νά χρησι-μοποιεί κανείς τόσο άσκημες καί ξερές καί δογματικές λέ-ξεις καί νά μιλά γιά τόσο κατώτερα πράγματα δπως τό πώς κερδίζεις τό ψωμί σου ή τό πώς μπορείς νά τό χορτάσεις, ή ν' άφήσει τό φασισμό νά νικήσει, θά 'πρεπε κανείς νά δια-λέξει τό πρώτο.

Γιά ν' άρχίσει δμως τήν άποφασιστική μάχη μέ τό προ-λεταριάτο του, ό καπιταλισμός πρέπει νά ξεφορτωθεί δλους, άκόμα καί τούς τελευταίους του ένδοιασμούς καί νά πετάξει στή θάλασσα δλες τις Ιδέες πού τοΰ άνήκουν, δπως έλευθε-ρία, δικαιοσύνη, προσωπικότητα, άκόμα καί τόν άνταγωνι-σμό. "Ετσι, μιά ιδεολογία πού κάποτε είταν μεγάλη καί έ-παναστατική μπαίνει στόν τελικό της άγώνα μέ τήν πρόστυ-

— 54

χη μορφή της κοινής άπατης, τής ςετσιπωτης όιαφΰο βάναυσης δειλίας, ακριβώς δηλαδή μέ τή φασιστικτ κι δ άστδς δέν βγαίνει άπ ' τήν άρένα προτοΰ Εμφαϊ τήν πιδ βρωμερή του μορφή.

Γιατί είναι τρομαχτικό τδ' δτι χρειάζεται κανε πε> στόν πνευματικό έργάτη πώς ή Απαγόρευση 14 νιστικών Εφημερίδων θά 'πρεπε νά τδν κάνει νά άπδ δργή; Είναι τρομαχτικό Επειδή Ιδώ, πού φράξανι νή τής Αλήθειας καί τής προόδου δέν τδ είδε αύτ κι είναι Επίσης τρομαχτικό τδ δτι δταν άπαγορεύτγ λήθεια δέν Απαγορεύτηκε τίποτα πού Εκείνος νά τό ή πού θά τό 'λεγε ποτέ. Αύτόν δέν τδν Αφορά ή άι ση τής άλήθειας. Αύτδς δέν έχει καμιά σχέση μέ ι θε·.α. Αύτδς γράφει πράγματα πού δέν έχουν άξια, δέν τού Απαγορεύουν αύτά πού γράφει. Τί νά κάνει ματικδς Εργάτης; Ή Αστυνομία άπαγορεύει τήν άλι οί Εφημερίδες πληρώνουν τά ψέματα!

Α Κ Ο Υ Μ Ε : ΔΕ ΘΕΛΕΙΣ Π ΙΑ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΕΙ Σ ΜΑΖΙ Μ Α Σ

Α

'Ακοΰμε: δέ θέλεις πιά νά δουλέψεις μαΖΙ μας.

Γονάτισες. Δέ μπορείς αλλ ο νά τρέχεις.

Κουράστηκες. Δέ μπορείς πιά νά μαθαίνεις καινούργια.

Ιόφλησες .

Κανείς δέ μπορεϊ νά σοϋ Ζητήσει νά κάνεις πιά τίποτα.

Μάθε λοιπόν:

Έμεϊς τό ζητάμε.

Σάν κουραστείς κι άποκοιμηθεϊς

Κανείς δέ θά σέ ξυπνήσει πιό νά πεϊ:

Σ ή κ ω , ' τ ό φαΐ εϊν' έτοιμο.

Γιατί" νά ύπάρχει έτοιμο φαΐ;

Σάν δέ θά μπορείς αλλο νά τρέχεις,

θά μείνεις ξαπλωμένος. Κανείς

Δέ θά σέ ψάΕει γιά νά πεϊ:

Έγινε επανάσταση. Τά έργοστάσια

Σ έ περιμένουν.

Γιατί νά χει γίνει έπανάσταση;

Ό τ α ν πεθάνεις θά σέ θάψουν

Εϊτε φταις πβύ πέθανες είτε δχι.

Λές:

Πολύν καιρό άγωνίστηκες. Δέ μπορείς άλλο πιά

- 56

ν ' αγωνιστείς.

Ακου λοιπόν:

Είτε φταις είτε όχ ι :

Σάν δέ μπορείς άλλο νά παλέψεις, θά πεθάνεις.

Β

Λές: Πολύν καιρό έλπιΖες. Δέ μπορείς άλλο πιά

νά ελπίσεις.

"Ελπιζες τί ;

Πώς ό αγώνας θάν' εύκολος;

Δέν είν' έτσι. Ή θέση μας είναι χειρότερη άπ' όοο νόμιΖες.

Είναι τέτοια πού:

"Αν δέν καταφέρουμε τό αδύνατο

Δέν έχουμε ελπίδα.

" Α ν δέν κάνουμε αύτό πού κανείς δέ μπορεί νά μας Ζητήσει

Θά χαθούμε.

Οί εχθροί μας περιμένουν νά κουραστούμε.

"Οταν ό άγώνας εϊναί στήν πιό σκληρή καμπή του.

Οί άγωνιστές έχουν τήν πιό μεγάλη κούραση.

Ό Ι κουρασμένοι, χάνουν τή μάχη.

57 —