ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία...

78
1 Αντόνιο Γκράμσι Επιλεγμένη πολιτική αρθρογραφία 1916 1925

description

Επιλογή πολιτικών άρθρων του Αντόνιο Γκράμσι σε εφημερίδες και περιοδικά κατά την περίοδο 1916-1925 σε μετάφραση Χρίστου Αλεξανδρίδη

Transcript of ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία...

Page 1: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

1

Αντόνιο Γκράμσι

Επιλεγμένη πολιτική αρθρογραφία

1916 – 1925

Page 2: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

2

Επιλογές και μετάφραση από τα ιταλικά

Χρίστος Αλεξανδρίδης

Γλωσσική επιμέλεια

Λίτα Κοταρά

Αθήνα, Μάιος 2013

Page 3: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Οι εφημερίδες και οι εργάτες

Αδιάφοροι

Περιθώρια

Η επανάσταση ενάντια στο «Κεφάλαιο»

Ατομικισμός και κολεκτιβισμός

Ο δικός μας Μαρξ

Ουτοπία

Κράτος σημαίνει κυριαρχία

Εργατική δημοκρατία

Η κατάκτηση του Κράτους

Συνδικάτα και εργοστασιακά συμβούλια (Ι)

Τα γεγονότα στις 2-3 Δεκεμβρίου 19119

Προς αναρχικούς

Συνδικάτα και εργοστασιακά συμβούλια (ΙΙ)

Το Κομουνιστικό Κόμμα

Ο λαός των πιθήκων

Άνθρωποι με σάρκα και οστά

Αυταπάτες

Ούτε φασισμός, ούτε φιλελευθερισμός: σοβιετισμός!

Για μια μαζική ιδεολογική προετοιμασία

Βούληση των μαζών και βούληση των επικεφαλής οπορτουνιστών

Μαξιμαλισμός και εξτρεμισμός

4

6

8

10

14

17

20

23

29

33

36

41

45

53

49

57

60

63

65

67

70

75

77

Page 4: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο Γκράμσι, πριν αναπτύξει σε βάθος μέσα στην απομόνωση της φυλακής την

πολιτική του σκέψη, που αποκρυσταλλώθηκε στις σημειώσεις που κρατούσε και οι

οποίες εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1948, μετά το θάνατό του, με τον τίτλο

Τετράδια Φυλακής, είχε αφήσει ένα σημαντικότατο, σε όγκο και σε σημασία,

αρθρογραφικό έργο αποτελούμενο από πολιτικά κείμενα, κριτική τέχνης και

λογοτεχνίας, θέματα γλωσσολογίας, χρονογραφήματα κ.α.

Είναι γνωστό πως ο Γκράμσι υπήρξε αγωνιστής διανοούμενος. Μεταξύ της

πολιτικής-αγωνιστικής του δράσης και της σκέψης του η σχέση ήταν αμφίδρομη, γι’

αυτό δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως το έργο του χωρίς την παράλληλη γνώση της

πολιτικής-αγωνιστικής του δράσης. Ο ίδιος μέσα από τη φυλακή θα γράψει: «Ο

μεγάλος πολιτικός δεν μπορεί παρά να είναι πολύ «μορφωμένος», δηλαδή πρέπει να

«γνωρίζει» το μέγιστο των στοιχείων που συνθέτουν την παρούσα ζωή· να τα

γνωρίζει όχι «μέσα από τα βιβλία», ως «ευρυμάθεια», αλλά με τρόπο «ζωντανό», ως

χειροπιαστή ουσία πολιτικής «διαίσθησης» ».

Μέσα στα άρθρα που δημοσιεύει ακατάπαυστα στα πλαίσια της πολιτικής

δράσης του βρίσκονται τα σπέρματα της σκέψης του που αργότερα, στην

αναγκαστική απραξία της φυλακής, θα βλαστήσουν και θα δώσουν καρπούς που θα

εμπλουτίσουν τη μαρξιστική σκέψη και το εργατικό κίνημα με θεωρητικά και

πρακτικά ζητήματα μεγάλης σημασίας, όπως είναι η έννοια της ηγεμονίας, ο ρόλος

των διανοουμένων, η σπουδαιότητα της ιδεολογίας και της κουλτούρας, ο πόλεμος

των θέσεων και ο πόλεμος των κινήσεων, το κομουνιστικό κόμμα ως σύγχρονος

«ηγεμόνας», ο αμερικανισμός και ο φορδισμός κ.α.

Τα κείμενα που επιλέξαμε να παρουσιάσουμε εδώ αποτελούν μικρό μέρος

μόνο της πλούσιας αρθρογραφίας του Γκράμσι μέσα από τις στήλες του περιοδικού

τύπου των ετών 1917 έως 1925, κυρίως του l’ Ordine Nuovo (περιοδικό του

Σοσιαλιστικού Κόμματος στην αρχή, με ιδρυτή τον Γκράμσι, και αργότερα όργανο

του Κομουνιστικού Κόμματος Ιταλίας) και της εφημερίδας l’ Unità, είναι ωστόσο

ενδεικτικά του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούσε την πένα του σαν όπλο ενάντια

στους αντιπάλους του εργατικού κινήματος στα ταραχώδη χρόνια, για την Ιταλία

αλλά και για την Ευρώπη, που ακολούθησαν τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πολλά από αυτά όμως δεν είναι άρθρα πολεμικής, αλλά έχουν σκοπό να

διαπαιδαγωγήσουν και να καθοδηγήσουν τις μάζες σε θέματα επίκαιρα και κρίσιμα

για τον επικείμενο, όπως πίστευε ο ίδιος, σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ιταλικής

κοινωνίας: τα εργοστασιακά συμβούλια, ο ρόλος των συνδικάτων στον καπιταλισμό,

η αστική και κομματική γραφειοκρατία, ο εργάτης-παραγωγός συνειδητός και

συμμέτοχος σε αντίθεση με τον εργάτη-σκλάβο του εργοδότη και της μηχανής, η

πολιτική ηθική, η πειθαρχία, το νέο (κομουνιστικό) κόμμα κ.α.

Τα πολιτικά κείμενα αυτά είναι, φυσικά, γραμμένα εν θερμώ και εκείνο που

προκαλεί εντύπωση στο σημερινό αναγνώστη είναι το επαναστατικό πνεύμα από το

οποίο διαπνέονται. Ο Γκράμσι την εποχή εκείνη πίστευε στο επικείμενο της

επανάστασης στην Ιταλία, λαβαίνοντας υπόψη τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες

στη χώρα του αμέσως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την όξυνση της ταξικής

πάλης με καταλήψεις εργοστασίων, απεργίες, διαδηλώσεις και αιματηρές

συγκρούσεις με την αστυνομία, τη στροφή ενός μεγάλου μέρους των μαζών προς τα

Page 5: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

5

αριστερά (οι βουλευτικές εκλογές του 1919 έδωσαν τη νίκη στους σοσιαλιστές), αλλά

και στο διεθνές επίπεδο τη νικηφόρα έκβαση της μπολσεβίκικης επανάστασης και την

εγκαθίδρυση του πρώτου Κράτους των Σοβιέτ. Οι κατοπινές σκέψεις του για την

περίοδο αυτή θα τον οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι, ενώ οι θέσεις του για τα

Εργοστασιακά Συμβούλια (κατά το πρότυπο των Σοβιέτ) ήταν ορθές και παρόλο που

οι μάζες ήταν όντως έτοιμες για την επανάσταση, το κίνημα ωστόσο ηττήθηκε, με

αποτέλεσμα την άνοδο του φασισμού στην εξουσία, γιατί εκείνο που έλειπε ήταν ένα

επαναστατικό κόμμα που θα τις οργάνωνε και θα τις καθοδηγούσε μέχρι τη νίκη. Το

Σοσιαλιστικό Κόμμα δεν μπόρεσε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, γι’ αυτό και

η ομάδα των κομουνιστών αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει το 1921 και να

δημιουργήσει το Κομουνιστικό Κόμμα Ιταλίας, το οποίο όμως, παρά την απήχηση

που είχε, σύμφωνα με τον Γκράμσι, στις μάζες έφτασε πολύ αργά για να μπορέσει να

ηγηθεί της επανάστασης και να μπει φραγμός στα σχέδια των αστών για εκφασισμό

της ιταλικής κοινωνίας και πολιτικής.

Χρίστος Αλεξανδρίδης

Page 6: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

6

ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ

Είναι οι μέρες της καμπάνιας για εγγραφή συνδρομητών στις εφημερίδες. Οι

διευθυντές και οι προϊστάμενοι διοίκησης των αστικών εφημερίδων εξωραΐζουν τις

βιτρίνες τους, περνούν ένα βερνίκι πάνω από το έμβλημά τους και προσπαθούν να

τραβήξουν την προσοχή των περαστικών (δηλαδή των αναγνωστών) για το

εμπόρευμά τους. Το εμπόρευμα, στην προκειμένη περίπτωση, είναι εκείνο το

τετρασέλιδο ή εξασέλιδο που κάθε πρωί ή βράδυ μεταγγίζει στο μυαλό του

αναγνώστη τον τρόπο αντίληψης και κρίσης των γεγονότων της πολιτικής

επικαιρότητας, όπως συμφέρει στους παραγωγούς και διακινητές του τύπου. Θέλετε

να προσπαθήσουμε να συζητήσουμε, με τους εργάτες κυρίως, για τη σημασία και τη

σπουδαιότητα αυτού του φαινομενικά αθώου γεγονότος που έχει να κάνει με την

επιλογή της εφημερίδας στην οποία θέλει κάποιος να γίνει συνδρομητής; Πρόκειται

για μία επιλογή γεμάτη παγίδες και κινδύνους, που πρέπει να γίνεται ενσυνείδητα, με

κριτήρια και ύστερα από ώριμη σκέψη. Πρώτα πρώτα ο εργάτης θα πρέπει να

απορρίπτει αποφασιστικά οποιαδήποτε υποστήριξη των αστικών εφημερίδων. Θα

πρέπει να θυμάται πάντα, πάντα, πάντα ότι η αστική εφημερίδα (όποια και αν είναι η

απόχρωσή της) είναι ένα όργανο πάλης ιδεών και συμφερόντων που βρίσκονται σε

αντίθεση με τα δικά του. Ό, τι δημοσιεύει βρίσκεται σταθερά κάτω από μία αντίληψη:

της εξυπηρέτησης της κυρίαρχης τάξης, που μεταφράζεται αναπόφευκτα σε ένα

γεγονός, εκείνο της πάλης ενάντια στην εργατική τάξη. Πράγματι, από την πρώτη

μέχρι την τελευταία γραμμή, η αστική εφημερίδα αντανακλά και αποκαλύπτει αυτή

την έγνοια. Το ωραίο όμως, δηλαδή το άσχημο, βρίσκεται στο εξής: ο αστικός τύπος,

αντί να ζητάει χρήματα από την αστική τάξη για να τον ενισχύσει στο έργο του της

υποστήριξης των συμφερόντων της, κατορθώνει αντίθετα να τα παίρνει από… την

ίδια την εργατική τάξη, που πάντα την πολεμά. Και η εργατική τάξη πληρώνει,

ανελλιπώς και γενναιόδωρα. Εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες, δίνουν καθημερινά τον

οβολό τους στις αστικές εφημερίδες, συμβάλλοντας έτσι στην ενδυνάμωση της

ισχύος τους. Γιατί; Εάν το ρωτήσετε στον πρώτο εργάτη που θα δείτε στο τραμ ή στο

δρόμο να έχει ανοιχτό μπροστά του ένα αστικό φύλλο, θα πάρετε την εξής απάντηση:

«Επειδή θέλω να ενημερωθώ». Και δεν του περνά καν από το μυαλό ότι οι ειδήσεις

και τα υλικά με τα οποία μαγειρεύονται μπορούν να εκτίθενται με τέτοια τέχνη που

να κατευθύνουν τη σκέψη του και να επηρεάζουν το νου του προς μία ορισμένη

κατεύθυνση. Κι όμως ξέρει πως η μία εφημερίδα είναι συντηρητική, η άλλη είναι της

πλουτοκρατίας, η τρίτη, η τέταρτη, η πέμπτη συνδέονται με πολιτικά κόμματα που τα

συμφέροντά τους είναι διαμετρικά αντίθετα από τα δικά του. Καθημερινά όμως, ο

εργάτης αυτός τυχαίνει να διαπιστώνει ο ίδιος ότι οι αστικές εφημερίδες αφηγούνται

ακόμη και τα απλούστερα γεγονότα με τρόπο που να ευνοεί την αστική τάξη και την

αστική πολιτική εις βάρος της προλεταριακής τάξης και της πολιτικής της. Ξεσπάει

μία απεργία; Για την αστική εφημερίδα οι εργάτες έχουν πάντα άδικο. Γίνεται μία

διαδήλωση; Οι διαδηλωτές, από το γεγονός και μόνο ότι είναι εργάτες, είναι πάντα

ταραχοποιοί, φατριαστές, βάνδαλοι…

Η κυβέρνηση βγάζει ένα νόμο; Είναι πάντα καλός, χρήσιμος, δίκαιος, έστω

και εάν συμβαίνει το … αντίθετο. Γίνεται προεκλογικός αγώνας; Οι καλύτεροι

υποψήφιοι και τα καλύτερα προγράμματα είναι πάντα εκείνα των αστικών κομμάτων.

Και να μη μιλήσουμε για όλα όσα η αστική εφημερίδα αποσιωπά ή

παρερμηνεύει ή διαστρεβλώνει για να εξαπατήσει, να κοροϊδέψει και να διατηρήσει

στην άγνοια το κοινό των εργατών.

Page 7: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

7

Παρόλα αυτά η ένοχη υποχωρητικότητα του εργάτη απέναντι στον αστικό

τύπο είναι χωρίς όρια. Θα πρέπει να αντιδράσουμε σ’ αυτό και να επαναφέρουμε τον

εργάτη στην ακριβή εκτίμηση της πραγματικότητας.

Πρέπει να πούμε και να επαναλάβουμε ότι το κέρμα που δίνεται έτσι, από

συνήθεια, στον εφημεριδοπώλη είναι ένα μία σφαίρα στα χέρια του αστικού τύπου

που θα τη ρίξει, την κατάλληλη στιγμή, στην μάζα των εργατών.

Εάν οι εργάτες πείθονταν γι’ αυτή την πολύ στοιχειώδη αλήθεια, θα

μποϊκοτάριζαν τον αστικό τύπο με την ίδια ομοθυμία και πειθαρχία με την οποία η

αστική τάξη μποϊκοτάρει τις εφημερίδες των εργατών, δηλαδή το σοσιαλιστικό τύπο.

Μην ενισχύετε οικονομικά τον αστικό τύπο, που είναι αντίπαλός σας. Να ποια

θα πρέπει να είναι η πολεμική μας κραυγή αυτή την περίοδο της καμπάνιας που έχει

εξαπολύσει όλος ο αστικός τύπος για ανανέωση των συνδρομών.

Μποϊκοτάρετέ τον, μποϊκοτάρετέ τον, μποϊκοτάρετέ τον!

[Δημοσιεύτηκε ανυπόγραφα στην εφημερίδα Avanti! (έκδοση Τουρίνου), στις 22

Δεκεμβρίου 1916]

Πηγή πρωτοτύπου:

http://www.liberliber.it/mediateca/libri/g/gramsci/scritti_politici_volume_1/pdf/scritt_

p.pdf

Page 8: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

8

ΑΔΙΑΦΟΡΟΙ

Μισώ τους αδιάφορους. Πιστεύω, όπως ο Φρίντριχ Χέμπελ, ότι «ζω σημαίνει

είμαι ενταγμένος»1. Δεν μπορούν να υπάρχουν μόνον άνθρωποι, ξένοι προς την πόλη.

Όποιος πραγματικά ζει δεν μπορεί να μην είναι πολίτης και να μην είναι ενταγμένος.

Η αδιαφορία είναι αβουλία, είναι παρασιτισμός, είναι δειλία, δεν είναι ζωή. Γι’ αυτό

μισώ τους αδιάφορους.

Η αδιαφορία είναι το βάρος της ιστορίας. Είναι το βαρίδι στο πόδι του

ανανεωτή, είναι η αδρανής ύλη μέσα στην οποία πνίγονται συχνά οι λαμπρότεροι

ενθουσιασμοί, είναι το τέλμα που περιβάλλει την παλιά πόλη και την προστατεύει

καλύτερα και από τα πιο στέρεα τείχη, καλύτερα και από τα στήθη των πολεμιστών

της, επειδή ρουφάει μέσα στις λασπώδεις δίνες της τους επιτιθέμενους και τους

αποδεκατίζει και τους αποθαρρύνει και καμία φορά τους κάνει να εγκαταλείπουν τον

ηρωικό αγώνα.

Η αδιαφορία δρα έντονα μέσα στην ιστορία. Δρα παθητικά, ωστόσο δρα.

Είναι το μοιραίο, είναι εκείνο στο οποίο δεν μπορεί να βασίζεται κανείς, είναι εκείνο

που κάνει άνω κάτω τα προγράμματα, που ανατρέπει και τα καλύτερα σχέδια, είναι

το ακατέργαστο υλικό που εξεγείρεται κατά της ευφυΐας και τη στραγγαλίζει. Ό, τι

συμβαίνει, το κακό που πέφτει πάνω σε όλους, το πιθανό καλό που μια ηρωική πράξη

(γενικής αξίας) μπορεί να γεννήσει, δεν οφείλονται τόσο στην πρωτοβουλία των

λίγων που δρουν, όσο στην αδιαφορία, στην απάθεια των πολλών. Ό, τι συμβαίνει δεν

συμβαίνει επειδή κάποιοι το θέλουν να γίνει έτσι, όσο επειδή η μάζα των ανθρώπων

αποποιείται τη βούλησή της, αφήνει τους άλλους να ενεργούν, αφήνει να μεγαλώσει

ο γόρδιος δεσμός, τον οποίο κατόπιν μόνο ένα σπαθί θα μπορέσει να κόψει, αφήνει

να γίνουν νόμοι, τους οποίους αργότερα μόνο μία εξέγερση μπορεί να καταργήσει,

αφήνει να ανέβουν στην εξουσία άνθρωποι, τους οποίους αργότερα μια ανταρσία θα

μπορέσει να ανατρέψει . Το μοιραίο που φαίνεται να κυριαρχεί στην ιστορία δεν είναι

τίποτε άλλο παρά το απατηλό φαινόμενο αυτής της αδιαφορίας, αυτής της απάθειας.

Γεγονότα ωριμάζουν στη σκιά, λίγα χέρια, χωρίς την επίβλεψη και τον έλεγχο

κανενός, υφαίνουν τον ιστό της συλλογικής ζωής και η μάζα τα αγνοεί, επειδή δεν

ενδιαφέρεται. Τα πεπρωμένα μιας εποχής χειραγωγούνται ανάλογα με τις

περιορισμένες οπτικές, τους άμεσους στόχους, τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα

πάθη μικρών, δραστήριων ομάδων, ενώ η μάζα των ανθρώπων τα αγνοεί, επειδή δεν

νοιάζεται. Τα γεγονότα όμως, που έχουν έτσι ωριμάσει, εξωτερικεύονται, ο ιστός που

υφάνθηκε στη σκιά έχει ολοκληρωθεί και τότε φαίνεται σαν να έχει παρασύρει όλους

και όλα το μοιραίο, φαίνεται σαν να είναι η ιστορία ένα τεράστιο φυσικό φαινόμενο,

μία έκρηξη ηφαιστείου, ένας σεισμός, του οποίου είναι θύματα οι πάντες, αυτοί που

ήθελαν και αυτοί που δεν ήθελαν, αυτοί που ήξεραν και αυτοί που δεν ήξεραν, οι

ενεργοί, αλλά και οι αδιάφοροι. Και αυτοί οι τελευταίοι εξοργίζονται, θα ήθελαν να

μην υποστούν τις συνέπειες, θα ήθελαν να φανεί ξεκάθαρα ότι δεν επιθυμούσαν τις

εξελίξεις, ότι δεν φέρουν καμία ευθύνη. Μερικοί κλαψουρίζουν αξιολύπητα, άλλοι

βρίζουν χυδαία, αλλά κανένας ή λίγοι διερωτώνται: εάν είχα κάνει κι εγώ το καθήκον

1 Friedrich Hebbel, Diario (Ημερολίγιο), μετάφραση στα ιταλικά και εισαγωγή από τον Scipio

Slapater, εκδ. Carabba, Lanciano 1912 (“Cultura dell’ anima”), p. 82. “Ζω σημαίνει είμαι ενταγμένος»

(σκέψη αρθ. 2127). Η ίδια σκέψη του Hebbel δημοσιεύτηκε στο :Grido del Popolo» της 27ης Μαΐου

1916, μαζί με τις ακόλουθες δύο «σκέψεις» προερχόμενες από το ίδιο έργο: «1. Ένας φυλακισμένος

είναι ένας κήρυκας της ελευθερίας. 2. Προσάπτουν συχνά στους νέους ότι πιστεύουν πως ο κόσμος

μόλις έχει αρχίσει μαζί τους. Οι γέροι όμως πιστεύουν συχνότερα ακόμη ότι ο κόσμος τελειώνει μαζί

τους. Ποιο είναι το χειρότερο;»

Page 9: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

9

μου, εάν είχα προσπαθήσει να δώσω αξία στη θέλησή μου, στην άποψή μου, θα

συνέβαινε άραγε ό, τι συνέβη; Κανένας όμως ή λίγοι νιώθουν ένοχοι για την

αδιαφορία τους, για το σκεπτικισμό τους, για το γεγονός ότι δεν έδωσαν και αυτοί

χείρα βοηθείας, ούτε δραστηριοποιήθηκαν μέσα στα πλαίσια εκείνων των ομάδων

των πολιτών που, για να αποφύγουν το κακό που προέκυψε τελικά, πάλευαν για να

φέρουν το καλό που εκείνοι σχεδίαζαν.

Οι περισσότεροι από τους αδιάφορους, αντί για πραγματικά γεγονότα,

προτιμούν να μιλούν για ιδεατές αποτυχίες, για προγράμματα που κατέρρευσαν

τελειωτικά και για άλλα παρόμοια ευτράπελα. Κι έτσι ξαναρχίζουν να απέχουν από

κάθε υπευθυνότητα. Και δεν είναι βέβαια που δε βλέπουν καθαρά τα πράγματα, και

δεν είναι ικανοί μερικές φορές να προτείνουν ωραιότατες λύσεις στα πιο επείγοντα

προβλήματα ή σ’ εκείνα που, αν και απαιτούν μεγάλη προετοιμασία και πολύ χρόνο,

είναι ωστόσο το ίδιο επείγοντα. Οι λύσεις αυτές όμως μένουν ωραιότατα άγονες, η

συμβολή ωστόσο αυτή στη συλλογική ζωή δεν εμψυχώνεται από κανένα ηθικό φως·

είναι προϊόν διανοουμενίστικης περιέργειας και όχι έντονη αίσθηση ιστορικής

ευθύνης που μας θέλει όλους ενεργούς μέσα στη ζωή, που δεν ανέχεται

αγνωστικισμούς και αδιαφορίες κανενός είδους.

Μισώ τους αδιάφορους και για τον επιπλέον λόγο ότι με ενοχλεί η κλάψα

τους, ως αιωνίων αθώων. Ζητώ να λογοδοτήσει καθένας από αυτούς για το πώς

εκτέλεσε το καθήκον που η ζωή του έταξε και του τάσσει καθημερινά, για ό, τι έκανε

και κυρίως για ό, τι δεν έκανε. Και νομίζω ότι θα μπορούσα να είμαι αμείλικτος, ότι

δεν θα έπρεπε να σπαταλήσω τον οίκτο μου, ότι δεν θα έπρεπε να μοιραστώ μαζί τους

τα δάκρυά μου. Είμαι ενταγμένος, ζωντανός, αισθάνομαι μέσα στις ρωμαλέες

συνειδήσεις των ανθρώπων της παράταξής μου να πάλλει ήδη η δράση της

μελλοντικής πόλης, που οι ίδιοι χτίζουν . Και στην πόλη αυτή η αλυσίδα της

κοινωνίας δε βαραίνει τους λίγους, στην πόλη αυτή κάθε τι που συμβαίνει δεν

οφείλεται στην τύχη, στο μοιραίο, αλλά είναι το ευφυές έργο των πολιτών. Εδώ δεν

υπάρχει κανείς που να στέκεται στο παράθυρο και να κοιτάζει τους λίγους που

θυσιάζονται, που αναλίσκονται στη θυσία. Ακόμη όμως κι εκείνος που στέκεται στο

παράθυρο ως σκοπός, να θέλει να καρπωθεί το λίγο καλό που η δράση των λίγων

προσφέρει και να ξεσπάει την απογοήτευσή του κατακρίνοντας τον θυσιαζόμενο, τον

αναλισκόμενο, επειδή δεν πέτυχε στο σκοπό του.

Ζω, είμαι ενταγμένος. Για αυτό μισώ όποιον δεν είναι ενταγμένος, μισώ τους

αδιάφορους.

[ Δημοσιεύτηκε στο μοναδικό τεύχος του περιοδικού «La città futura» (Η μελλοντική

πόλη), στις 11 Φεβρουαρίου του 1917. Ήταν έκδοση της νεολαίας Πεδεμοντίου

(Τουρίνου) του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιταλίας (ΣΚΙ) και ο Γκράμσι επιμελήθηκε τη

σύνταξη του περιοδικού. Ο στόχος ήταν να «εκπαιδεύσει και να διαπλάσει» τους

νεαρούς σοσιαλιστές στην «πολιτική πειθαρχία», στην αλληλεγγύη και στην οργανωμένη

ζωή του κόμματος. Έτσι εξηγείται και το παραινετικό και ηθοπλαστικό ύφος του

κειμένου του Γκράμσι.]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/cittafutura.htm#indifferenti

Page 10: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

10

ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ

1

Η προσπάθεια που κάνουμε για να κατακτήσουμε μια αλήθεια μας κάνει να

νομίζουμε κάπως πως η αλήθεια αυτή είναι δικιά μας, έστω και εάν στη νέα της

εκδοχή δεν έχει προστεθεί τίποτα πραγματικά δικό μας, ούτε καν μία ελαφρά

προσωπική μας απόχρωση. Να γιατί συχνά γίνεται ασυναίσθητα λογοκλοπή και

απογοητεύεται κανείς για την ψυχρότητα υποδοχής θέσεων που θεωρούσε ικανές να

ταρακουνήσουν και να ενθουσιάσουν τους άλλους. Φίλε μου, το ξαναλέμε με λύπη,

έχεις ανακαλύψει το αυγό του Κολόμβου. Εμένα όμως δεν μ’ ενδιαφέρει να είμαι

εκείνος που ανακάλυψε το αυγό του Κολόμβου. Προτιμώ να επαναλαμβάνω μιαν

αλήθεια που είναι ήδη γνωστή παρά να σπαταλώ φαιά ουσία για να κατασκευάζω

λαμπρές παραδοξολογίες, πνευματώδη λογοπαίγνια, λεκτικούς ακροβατισμούς, που

μπορεί να προκαλούν ευθυμία, αλλά δεν προκαλούν τη σκέψη.

Τα λαχανικά της πλέμπας κάνουν πάντα την πιο θρεπτική και πιο ορεκτική

σούπα επειδή ακριβώς είναι μαγειρεμένη με τα πλέον συνηθισμένα υλικά. Μ’ αρέσει

να βλέπω να την καταβροχθίζουν με γεμάτες κουταλιές άνθρωποι δυνατοί, με

πλούσια γαστρικά υγρά που κουβαλάνε μέσα στη δύναμη της θέλησής τους και των

μυών τους το μέλλον. Και η πιο τετριμμένη αλήθεια δεν έχει αρκετά ειπωθεί

προκειμένου να γίνει αξίωμα και ερέθισμα δράσης για όλους τους ανθρώπους.

2

Όταν συζητάς μ’ έναν αντίπαλο, προσπάθησε να μπεις στη θέση του. Θα τον

καταλάβεις καλύτερα και ίσως καταλήξεις στο συμπέρασμα ότι έχει λίγο ή

περισσότερο δίκιο. Για ένα διάστημα ακολούθησα αυτή τη συμβουλή των σοφών, οι

θέσεις όμως των αντιπάλων μου ήταν τόσο βρώμικες που κατέληξα στο συμπέρασμα

ότι καμιά φορά είναι καλύτερα να τους αδικείς παρά να αισθάνεσαι αηδία μέχρι

λιποθυμίας.

3

Η αποσκίρτηση από το σοσιαλισμό πολλών αποκαλούμενων διανοουμένων

(επί τη ευκαιρία, διανοούμενος σημαίνει πάντα ευφυής;) είναι για τους ηλίθιους η

καλύτερη απόδειξη της ηθικής φτώχειας των ιδεών μας. Γεγονός είναι ότι παρόμοια

φαινόμενα συνέβησαν και συμβαίνουν στον θετικισμό, στον εθνικισμό, στο

φουτουρισμό και σε όλους τους άλλους -ισμούς. Υπάρχουν οι κινδυνολόγοι, οι

ευτελείς που πάντα ψάχνουν από κάπου να πιαστούν, που πέφτουν επάνω στην πρώτη

ιδέα που θα τους τύχει και που φαίνεται ότι μπορεί να γίνει ένα ιδανικό και

τρέφονται από αυτή όσο διαρκεί η προσπάθειά τους να την οικειοποιηθούν. Όταν

φτάσουν στο τέλος της προσπάθειας και καταλάβουν (αυτό όμως είναι κατά βάθος το

αποτέλεσμα της πνευματικής τους ρηχότητας, της περιορισμένης τους ευφυΐας) ότι

αυτή δεν αρκεί για όλα, ότι υπάρχουν προβλήματα των οποίων η λύση (εάν υπάρχει)

βρίσκεται εκτός εκείνης της ιδεολογίας (μπορεί όμως και να συνδέονται μ’ εκείνη σε

ένα ανώτερο επίπεδο), τότε ρίχνονται επάνω σε κάτι άλλο που να είναι μία αλήθεια,

που ν’ αντιπροσωπεύει πάλι κάτι άγνωστο και να μπορεί, κατά συνέπεια, να

προσφέρει νέα ικανοποίηση. Οι άνθρωποι ψάχνουν πάντα έξω από τον εαυτό τους

την αιτία της πνευματικής τους αποτυχίας. Δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι η αιτία

Page 11: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

11

είναι πάντα η ευτέλειά τους, η έλλειψη χαρακτήρα και ευφυΐας. Υπάρχουν οι

ερασιτέχνες της πίστης, όπως και οι ερασιτέχνες της γνώσης.

Και αυτό στην καλύτερη των υποθέσεων. Για πολλούς η κρίση συνείδησης

δεν είναι παρά μία συναλλαγματική που έχει λήξει ή η επιθυμία ν’ ανοίξουν ένα

τρεχούμενο λογαριασμό.

4

Λέγεται ότι στην Ιταλία έχουμε το χειρότερο σοσιαλισμό της Ευρώπης. Έστω:

η Ιταλία ίσως έχει το σοσιαλισμό που της αξίζει.

5

Η πρόοδος τις περισσότερες φορές δεν είναι άλλο από τη συμμετοχή ενός όλο

και μεγαλύτερου αριθμού ατόμων στην απόλαυση ενός αγαθού. Ο εγωισμός είναι ο

κολεκτιβισμός των ορέξεων και των αναγκών του ενός: κολεκτιβισμός είναι ο

εγωισμός όλων των προλεταρίων του κόσμου. Οι προλετάριοι δεν είναι βέβαια

αλτρουιστές, σύμφωνα με την σημασία που δίνουν στη λέξη οι μαλθακοί

ανθρωπιστές. Ο εγωισμός όμως του προλεταριάτου εξευγενίζεται από το γεγονός ότι

το προλεταριάτο έχει συνειδητοποιήσει πως δεν μπορεί να τον ικανοποιήσει

ολοκληρωτικά, χωρίς να τον ικανοποιήσουν ταυτόχρονα όλα τα άλλα άτομα που

ανήκουν στην τάξη του. Και γι’ αυτό ο προλεταριακός εγωισμός δημιουργεί αμέσως

την ταξική αλληλεγγύη.

6

Ελέχθη: ο σοσιαλισμός πέθανε τη στιγμή την ίδια που αποδείχτηκε ότι η

μελλοντική κοινωνία που οι σοσιαλιστές έλεγαν ότι δημιουργούσαν δεν ήταν παρά

μόνο ένας μύθος καλός για τις μάζες. Κι εγώ πιστεύω πως ο μύθος διαλύθηκε. Η

διάλυσή του όμως ήταν αναγκαία. Ο μύθος σχηματίστηκε όταν ήταν ακόμη ζωντανή

η επιστημονική προκατάληψη, όταν πίστευαν τυφλά σε ό,τι συνοδευόταν από το

επίθετο επιστημονικός. Η επίτευξη αυτής της κοινωνίας μοντέλο ήταν ένα αίτημα του

φιλοσοφικού θετικισμού, της επιστημονικής φιλοσοφίας. Η αντίληψη αυτή όμως δεν

ήταν επιστημονική, ήταν μόνο μηχανιστική, στεγνά μηχανιστική. Το μόνο που έμεινε

από αυτή είναι μία ξεθωριασμένη ανάμνηση στα πλαίσια του θεωρητικού

ρεφορμισμού (ούτε και η Critica sociale δεν αυτοαποκαλείται πλέον περιοδικό του

επιστημονικού σοσιαλισμού) του Κλάουντιο Τρέβες, ένα παιχνίδι θετικιστικής

μοιρολατρίας του οποίου οι ορίζουσες είναι αφηρημένες δράσεις του ανθρώπου και

της βούλησής του, ακατανόητες και παράλογες. Πρόκειται για ένα είδος στεγνού

μυστικισμού, χωρίς ξεσπάσματα επώδυνου πάθους. Αυτή ήταν μία θεώρηση της ζωής

βγαλμένη μέσα από τα βιβλία, χάρτινη· φαίνεται η ενότητα, το αποτέλεσμα και δε

φαίνεται η πολλαπλότητα, ο άνθρωπος του οποίου η ολότητα είναι το αποτέλεσμα

σύνθεσης. Γι’ αυτούς η ζωή μοιάζει με χιονοστιβάδα που την παρατηρούν από

μακριά, ενώ αναπόφευκτα κατρακυλάει. Μπορώ να τη σταματήσω; διερωτάται ο

homunculus: όχι, επομένως αυτή δεν ακολουθεί κάποια βούληση. Αφού η ανθρώπινη

χιονοστιβάδα υπακούει σε μία λογική, που ανά περίπτωση δεν μπορεί να είναι η δική

μου, κι εγώ ως άτομο δεν έχω τη δύναμη να τη σταματήσω ή να την κάνω να

παρεκκλίνει της πορείας της, είμαι πεπεισμένος ότι αυτή δεν έχει μία δική της

εσωτερική λογική, αλλά υπακούει σε αδήριτους φυσικούς νόμους.

Page 12: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

12

Και διαλύθηκε ο μύθος της επιστήμης2, ή για να το πούμε καλύτερα, η

επιστήμη περιορίστηκε στην ανάληψη του μόνου καθήκοντος που της επετράπη·

χάθηκε η τυφλή εμπιστοσύνη στα συμπεράσματά της και έδυσε, κατά συνέπεια, ο

μύθος στο στήσιμο του οποίου η ίδια συνέβαλε αποφασιστικά. Το προλεταριάτο

όμως ανανεώθηκε· καμία απογοήτευση δεν είναι ικανή να ανατρέψει την πεποίθησή

του, όπως καμία πάχνη δεν μπορεί να καταστρέψει το βλαστάρι που είναι γεμάτο

ζωτικούς χυμούς. Αναλογίστηκε την ισχύ του και σκέφτηκε πόσες δυνάμεις του

χρειάζονται για να φτάσει στο στόχο του. Εξευγενίστηκε περισσότερο αποκτώντας

συνείδηση των όλο και μεγαλύτερων δυσκολιών που τώρα συναντάει και με την

προοπτική των όλο και μεγαλύτερων θυσιών που καταλαβαίνει ότι πρέπει να κάνει.

Έλαβε χώρα μία διαδικασία εσωτερικοποίησης: μεταφέρθηκε από έξω προς το

εσωτερικό ο παράγοντας ιστορία: μια περίοδο επέκτασης την ακολουθεί πάντα μία

περίοδος εντατικοποίησης. Το φυσικό νόμο, τη μοιραία πορεία των γεγονότων, στην

οποία πιστεύουν οι ψευτο-επιστήμονες, τα έχει αντικαταστήσει η επίμονη θέληση του

ανθρώπου.

Ο σοσιαλισμός δεν πέθανε, επειδή δεν πέθαναν για χάρη του οι άνθρωποι

καλής θέλησης.

7

Κοροϊδεύανε και κοροϊδεύουν ακόμα την αξία αριθμός, γιατί τάχα δεν είναι

άλλο παρά μία δημοκρατική αξία, όχι επαναστατική· πρόκειται δηλαδή για ψήφο και

όχι για οδόφραγμα. Ο αριθμός όμως, η μάζα, χρησίμευσε για να δημιουργηθεί ένας

νέος μύθος: ο μύθος της καθολικότητας, ο μύθος της παλίρροιας που ανεβαίνει

ακατάσχετη και εκκωφαντική και η οποία θα γκρεμίσει εκ θεμελίων την αστική πόλη

που στηρίγματά της έχει τα προνόμια. Ο αριθμός, η μάζα (τόσοι πολλοί στη

Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αμερική, στην Ιταλία… και κάθε χρόνο ο αριθμός τους

να αυξάνει, να αυξάνει …) εδραιώνει την πεποίθηση που κάθε άτομο έχει ότι

συμμετέχει σε κάτι το μεγαλειώδες που ωριμάζει και του οποίου κάθε έθνος, κάθε

κόμμα, κάθε κομματική οργάνωση, κάθε ομάδα, κάθε άτομο είναι ένα μόριο που

λαβαίνει και αποδίδει ενισχυμένο το ζωτικό χυμό, ο οποίος κυκλοφορεί και

εμπλουτίζει ολόκληρο το σώμα του παγκόσμιου σοσιαλισμού. Τα εκατομμύρια των

πρωτόζωων που κολυμπούν μέσα στον Ειρηνικό Ωκεανό συνθέτουν απέραντα

στρώματα κοραλλιογενή κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας· με ένα σεισμό τα

στρώματα αυτά αναδύονται από τη θάλασσα και μία νέα ήπειρος σχηματίζεται. Τα

εκατομμύρια των σοσιαλιστών, διάσπαρτα σε όλο τον κόσμο δουλεύουν και αυτοί για

τη κατασκευή μιας νέας ηπείρου και ο σεισμός [δυο γραμμές κομμένες από τη

λογοκρισία].

8

Πιο εύκολα πείθει κανείς κάποιον που δεν έχει λάβει ποτέ μέρος στην

πολιτική ζωή παρά κάποιον που ήταν μέλος ενός κόμματος ήδη διαμορφωμένου και

με πλούσια παράδοση. Είναι τεράστια η δύναμη που εξασκεί η παράδοση επάνω στις

ψυχές των ανθρώπων. Ένας άνθρωπος της εκκλησίας, ένας φιλελεύθερος, που

γίνονται σοσιαλιστές, είναι μηχανισμοί που μπορούν από τη μια στιγμή στην άλλη να

εκραγούν με θανατηφόρα αποτελέσματα για το σύνδεσμό μας. Οι παρθένες ψυχές

2 débâcle della scienza στο πρωτότυπο (σ.τ.μ.)

Page 13: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

13

των αγροτών, όταν πεισθούν για μια αλήθεια, θυσιάζονται γι’ αυτή, κάνουν τα πάντα

για να την πραγματοποιήσουν. Ο προσηλυτισμένος είναι πάντα σχετικιστής.

Δοκίμασε στον ίδιο του τον εαυτό το πόσο εύκολο είναι να λαθέψει κανείς στην

επιλογή της πορείας του. Για το λόγο αυτό του απομένει κατά βάθος ένας

σκεπτικισμός. Όποιος είναι σκεπτικιστής δεν έχει το απαραίτητο θάρρος για δράση.

Προτιμώ στο κίνημά μας να συμπαραταχθεί ένας αγρότης παρά ένας

καθηγητής πανεπιστημίου. Μόνο που ο αγρότης θα πρέπει να προσπαθήσει να

αποκτήσει τόση εμπειρία και τόση ευρύτητα πνεύματος όση μπορεί να έχει ένας

πανεπιστημιακός, έτσι που να μην είναι στείρα η δράση του και η πιθανή του θυσία.

9

Να επιταχύνουμε το μέλλον. Αυτό είναι που κυκλοφορεί περισσότερο μέσα

στη μάζα των σοσιαλιστών. Τι είναι όμως το μέλλον; Υπάρχει σαν κάτι το όντως

συγκεκριμένο; Το μέλλον δεν είναι παρά η προβολή στο μέλλον της βούλησης του

σήμερα, βούληση που έχει ξεκινήσει για την αλλαγή του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Γι’ αυτό επιτάχυνση του μέλλοντος σημαίνει δύο πράγματα. Πρώτον, να

καταφέρουμε να περάσει αυτή η βούληση σε τόσους ανθρώπους, όσους θεωρούμε ότι

είναι αναγκαίοι για να δώσει καρπούς η βούληση αυτή, και αυτό θα είναι μία

ποσοτική πρόοδος. Δεύτερον, να καταφέρουμε να γίνει η βούληση αυτή τόσο έντονη

στην παρούσα μειοψηφία ώστε να καταστεί δυνατή η εξίσωση 1 = 1.000.000, και

αυτή θα είναι μία ποιοτική πρόοδος. Να βάλουμε φωτιά στην ψυχή μας και από αυτή

να ξεπηδήσουν μυριάδες σπίθες. Αυτό χρειάζεται να γίνει [μία γραμμή κομμένη από

τη λογοκρισία]. Το να περιμένουμε να γίνουμε το μισό συν ένα, αυτό είναι το

πρόγραμμα των δειλών που περιμένουν το σοσιαλισμό να τον φέρει ένα βασιλικό

διάταγμα υπογραμμένο από δύο υπουργούς.

Δημοσιεύτηκε ανυπόγραφο στο μοναδικό τεύχος του περιοδικού La Città future, 11

Φεβρουαρίου 1917]

Πηγή πρωτοτύπου:

http://www.liberliber.it/mediateca/libri/g/gramsci/scritti_politici_volume_1/pdf/scritt_

p.pdf

Page 14: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

14

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ «ΚΕΦΑΛΑΙΟ»

Η επανάσταση των μπολσεβίκων έχει οριστικά πάρει τη θέση της μέσα στη

γενική επανάσταση του ρωσικού λαού. Οι μαξιμαλιστές που μέχρι πριν δύο μήνες

ήταν ο απαραίτητος καταλύτης για να μη βαλτώσουν τα γεγονότα, για να μη

σταματήσει ο αγώνας δρόμου προς το μέλλον, δίνοντας τη θέση του σε κάποια

οριστική μορφή τακτοποίησης (που δεν θα ήταν άλλη, παρά μια αστική

τακτοποίηση), έγιναν κύριοι της εξουσίας, εγκαθίδρυσαν τη δική τους δικτατορία και

επεξεργάζονται τώρα τις σοσιαλιστικές μορφές στις οποίες η επανάσταση θα πρέπει

τελικά να προσαρμοστεί για να συνεχίσει να αναπτύσσεται αρμονικά, χωρίς

υπερβολικά μεγάλες συγκρούσεις, ξεκινώντας από τις μεγάλες κατακτήσεις που

έχουν ήδη πραγματοποιηθεί.

Η επανάσταση των μπολσεβίκων είναι γεμάτη από ιδεολογίες μάλλον, παρά

από γεγονότα. (Γι’ αυτό, κατά βάθος, λίγο μας ενδιαφέρει να μάθουμε περισσότερα

από όσα γνωρίζουμε). Είναι η επανάσταση ενάντια στο Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ.

Το Κεφάλαιο του Μαρξ ήταν στη Ρωσία το βιβλίο των αστών μάλλον, παρά των

προλετάριων. Ήταν η κριτική απόδειξη της μοιραίας αναγκαιότητας να σχηματισθεί

στη Ρωσία μία αστική τάξη, να ξεκινήσει μία καπιταλιστική εποχή, να εγκαθιδρυθεί

ένας δυτικού τύπου πολιτισμός, πριν το προλεταριάτο μπορέσει καν να σκεφτεί την

εξέγερσή του, τις ταξικές του διεκδικήσεις, την επανάστασή του. Τα γεγονότα

ξεπέρασαν τις ιδεολογίες. Τα γεγονότα τίναξαν στον αέρα τα κριτικά σχήματα

σύμφωνα με τα οποία η ιστορία της Ρωσίας θα έπρεπε να εξελιχθεί κατά τις επιταγές

των κανόνων του ιστορικού υλισμού. Οι μπολσεβίκοι απεμπολούν τον Καρλ Μαρξ,

επιβεβαιώνουν, με τη μαρτυρία της δράσης που άσκησαν, των κατακτήσεων που

πραγματοποίησαν, ότι οι κανόνες του ιστορικού υλισμού δεν είναι τόσο απαράβατοι

όπως θα μπορούσε να πιστέψει κανείς και όπως όντως είχε γίνει πιστευτό.

Κι όμως υπάρχει κάτι το αναπόφευκτο και σ’ αυτά τα γεγονότα και, εάν οι

μπολσεβίκοι απεμπολούν μερικούς ισχυρισμούς του Κεφαλαίου, δεν απεμπολούν,

ωστόσο, την έμμονη σκέψη του, τη ζωογόνα. Αυτοί δεν είναι «μαρξιστές», αυτό είναι

όλο. Δεν κατέστρωσαν επάνω στα έργα του Δάσκαλου μία εξωτερική θεωρία

δογματικών και αδιαμφισβήτητων ισχυρισμών. Ζουν τη μαρξιστική σκέψη, αυτή που

δεν πεθαίνει ποτέ, που είναι η συνέχεια της ιταλικής και γερμανικής ιδεαλιστικής

σκέψης και που στην περίπτωση του Μαρξ καλύφθηκε από μια κρούστα θετικισμού

και νατουραλισμού. Και αυτή η σκέψη θέτει πάντα ως μέγιστο ιστορικό παράγοντα

όχι τα ακατέργαστα οικονομικά γεγονότα, αλλά τον άνθρωπο, την κοινωνία των

ανθρώπων, των ανθρώπων που πλησιάζουν ο ένας τον άλλο, που συνεννοούνται ο

ένας με τον άλλο, που αναπτύσσουν, μέσω αυτών των επαφών (του πολιτισμού) μία

συλλογική κοινωνική βούληση και καταλαβαίνουν τα οικονομικά γεγονότα και τα

κρίνουν και τα προσαρμόζουν στη βούλησή τους, μέχρι που να γίνει αυτή η

κινητήρια δύναμη της οικονομίας, ο πλαστουργός της αντικειμενικής

πραγματικότητας, που ζει και κινείται και αποκτά χαρακτήρα ηφαιστειακής λάβας,

που μπορεί να διοχετευθεί όπου και όπως στη βούληση είναι αρεστό.

Ο Μαρξ προέβλεψε το προβλέψιμο. Δεν μπορούσε να προβλέψει τον

ευρωπαϊκό πόλεμο (εννοεί τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο σ.τ.μ.), ή καλύτερα δεν

μπορούσε να προβλέψει τη διάρκεια και τα αποτελέσματα που είχε ο πόλεμος αυτός.

Δεν μπορούσε να προβλέψει ότι αυτός ο πόλεμος, μέσα σε τρία χρόνια ανείπωτης

δυστυχίας, ανείπωτων αθλιοτήτων, θα είχε προκαλέσει στη Ρωσία αυτή τη συλλογική

λαϊκή βούληση που προκάλεσε. Μία βούληση αυτού του είδους κανονικά, για να

σχηματιστεί, χρειάζεται μια μακρά διεργασία εκτεταμένων διεισδύσεων, μια μεγάλη

Page 15: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

15

σειρά ταξικών εμπειριών. Οι άνθρωποι είναι νωθροί, χρειάζεται να οργανωθούν,

πρώτα εξωτερικά, σε σωματεία, σε ενώσεις, έπειτα εσωτερικά, στη σκέψη τους, στη

βούλησή τους […]3 μιας αδιάκοπης συνέχειας και πολλαπλότητας εξωτερικών

ερεθισμάτων. Ιδού γιατί, κανονικά, οι κανόνες ιστορικής κριτικής του μαρξισμού

αγγίζουν την πραγματικότητα, τη συλλαμβάνουν και την καθιστούν προφανή και

διακριτή. Κανονικά, μέσω της ταξικής πάλης, όλο και πιο έντονης, οι δύο τάξεις του

καπιταλιστικού κόσμου δημιουργούν την ιστορία. Το προλεταριάτο νιώθει την

τωρινή του αθλιότητα, βρίσκεται συνέχεια σε κατάσταση δυσφορίας και πιέζει την

αστική τάξη για να βελτιώσει τις δικές του συνθήκες. Παλεύει, υποχρεώνει την

αστική τάξη να βελτιώσει την τεχνική παραγωγής, να καταστήσει χρησιμότερη την

παραγωγή για να γίνει δυνατή η ικανοποίηση των πιο επειγουσών αναγκών του. Είναι

ένας επίπονος αγώνας δρόμου προς το καλύτερο, αγώνας που επιταχύνει το ρυθμό

της παραγωγής, που αυξάνει συνέχεια το σύνολο των αγαθών τα οποία θα

εξυπηρετήσουν την κοινότητα. Και σ’ αυτόν τον αγώνα δρόμου πολλοί πέφτουν και

καθιστούν πιο επείγουσα την επιθυμία των εναπομεινάντων, και η μάζα βρίσκεται

πάντα σε αναβρασμό, και ο λαός-χάος βάζει όλο και περισσότερη τάξη στη σκέψη

του, συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο την ισχύ του, την ικανότητά του να

αναλαμβάνει την κοινωνική ευθύνη, να γίνεται ο κύριος της τύχης του.

Όλα αυτά κανονικά. Όταν τα γεγονότα επαναλαμβάνονται με ένα

ορισμένο ρυθμό. Όταν η ιστορία ξετυλίγεται σε στιγμές όλο και περισσότερο

σύνθετες και πλούσιες σε νόημα και σε αξία, όμως στιγμές παρόμοιες. Στην Ρωσία

όμως ο πόλεμος χρησίμευσε για να βγάλει από τη νωθρότητα τις βουλήσεις. Αυτές,

μέσα από τις συσσωρευμένες δυστυχίες τριών ετών, ενώθηκαν τάχιστα. Ο λιμός ήταν

επικείμενος, η πείνα, ο θάνατος από την πείνα μπορούσε να χτυπήσει τους πάντες, να

τσακίσει μ’ ένα χτύπημα δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Οι βουλήσεις ενώθηκαν,

πρώτα μηχανικά και μετά την πρώτη επανάσταση, ενεργά και πνευματικά.

Το σοσιαλιστικό κήρυγμα έφερε το ρωσικό λαό σε επαφή με τις εμπειρίες των

άλλων προλεταριάτων. Το σοσιαλιστικό κήρυγμα ζωντανεύει δραματικά, για μια

στιγμή, την ιστορία του προλεταριάτου, τους αγώνες του ενάντια στον καπιταλισμό,

τη μακρά σειρά προσπαθειών που πρέπει να κάνει για να χειραφετηθεί με ιδεώδη

τρόπο από τα δεσμά δουλοπρέπειας που το καθιστούσαν ποταπό, για να μεταβληθεί

σε μία νέα συνείδηση, να γίνει μία ζωντανή μαρτυρία ενός κόσμου που πρέπει να

έρθει. Το σοσιαλιστικό κήρυγμα δημιούργησε την κοινωνική βούληση του ρωσικού

λαού. Γιατί θα έπρεπε να περιμένει να επαναληφθεί η ιστορία της Αγγλίας στη

Ρωσία, να σχηματισθεί και στη Ρωσία μία αστική τάξη, να προκληθεί η ταξική πάλη

για να γεννηθεί η ταξική συνείδηση και να λάβει τελικά χώρα η καταστροφή του

καπιταλιστικού κόσμου; Ο ρωσικός λαός πέρασε από αυτές τις εμπειρίες με τη

σκέψη, έστω με τη σκέψη μιας μειοψηφίας. Ξεπέρασε αυτές τις εμπειρίες. Τις

χρησιμοποιεί για να εδραιωθεί τώρα, όπως θα χρησιμοποιήσει τις δυτικές

καπιταλιστικές εμπειρίες για να φτάσει σε σύντομο χρονικό διάστημα στο ύψος της

παραγωγής του δυτικού κόσμου. Η Βόρεια Αμερική είναι από καπιταλιστική άποψη

πιο προηγμένη από την Αγγλία, επειδή στη Βόρεια Αμερική οι αγγλοσάξονες

ξεκίνησαν με μιας από το στάδιο στο οποίο είχε φτάσει η Αγγλία μετά από μια

μακροχρόνια εξέλιξη. Το ρωσικό προλεταριάτο, εκπαιδευμένο σοσιαλιστικά, θ’

αρχίσει την ιστορία του από το μέγιστο στάδιο παραγωγής στο οποίο έφτασε η

σημερινή Αγγλία, επειδή, μιας και πρέπει ν’ αρχίσει, θ’ αρχίσει από το άριστο που

έλαβε χώρα αλλού και από αυτό το άριστο θα λάβει την ώθηση να φτάσει εκείνη την

οικονομική ωριμότητα που, σύμφωνα με το Μαρξ, είναι αναγκαία συνθήκη του

3 Κενό στο κείμενο

Page 16: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

16

κολεκτιβισμού. Οι επαναστάτες θα δημιουργήσουν οι ίδιοι τις αναγκαίες συνθήκες

για την πλήρη και ολοκληρωμένη πραγματοποίηση του ιδεώδους τους. Θα τις

δημιουργήσουν συντομότερα απ’ ό, τι έκανε ο καπιταλισμός. Οι κριτικές που έκαναν

οι σοσιαλιστές στο αστικό σύστημα για ν’ αποκαλύψουν τις ατέλειές του, τη

διασπάθιση του πλούτου, θα χρησιμεύσουν στους επαναστάτες για να ενεργήσουν

καλύτερα, για ν’ αποφύγουν αυτή τη διασπάθιση και τις ελλείψεις. Στην αρχή θα

είναι ο κολεκτιβισμός της μιζέριας, των δεινών. Οι ίδιες όμως οι συνθήκες της

μιζέριας και των δεινών θα είχαν κληρονομηθεί και από ένα αστικό καθεστώς. Ο

καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να κάνει αμέσως στη Ρωσία περισσότερα από όσα θα

μπορέσει να κάνει ο κολεκτιβισμός. Σήμερα θα έκανε πολύ λιγότερα, επειδή θα είχε

αμέσως απέναντι ένα προλεταριάτο δυσαρεστημένο, οργισμένο, ανήμπορο πλέον να

αντέξει και άλλα χρόνια τους πόνους και τις πίκρες που θα έφερνε η οικονομική

δυσπραγία. Ακόμη και από απόλυτη, ανθρώπινη άποψη, ο εσπευσμένος σοσιαλισμός

είχε στη Ρωσία τη δικαιολόγησή του. Τα δεινά που κουβαλάει μαζί της η ειρήνη

μπορούν να γίνουν υποφερτά μόνο εφόσον οι προλετάριοι καταλάβουν ότι η

εξαφάνισή τους στο συντομότερο χρονικό διάστημα εξαρτάται από τη θέλησή τους,

από την επιμονή τους στη δουλειά.

Υπάρχει η εντύπωση ότι οι μαξιμαλιστές αποτελούν αυτήν τη στιγμή την

αυθόρμητη έκφραση, τη βιολογικά αναγκαία, για να μην κατρακυλήσει η ρωσική

ανθρωπιά στη φοβερότερη καταστροφή, για να μπορέσει η ρωσική ανθρωπιά,

αφοσιωμένη στο γιγαντιαίο, αυτόνομο έργο της ανάπλασής της, να αισθανθεί

λιγότερο έντονα τα ερεθίσματα του πεινασμένου λύκου και να μη γίνει η Ρωσία ένα

τεράστιο σφαγείο όπου τα θηρία ξεσκίζονται συναμεταξύ τους.

[Δημοσιεύτηκε στην μιλανέζικη έκδοση της εφημερίδας Avanti! στις 24 Νοεμβρίου

1917. Ξαναδημοσιεύτηκε λίγο αργότερα, στις 5 Ιανουαρίου 1918, στο περιοδικό Grido

del popolo με την εξής υποσημείωση: «Η λογοκρισία του Τουρίνου είχε αρχικά

απορρίψει εντελώς αυτό το άρθρο στο Grido del popolo. Το αναπαράγουμε τώρα από

την εφημερίδα Avanti!, αφού προηγουμένως είχε περάσει από το κόσκινο των

λογοκρισιών του Μιλάνου και της Ρώμης.»]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.intratext.com/IXT/ITA3063/__PS.HTM

Page 17: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

17

ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΛΕΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η αστική τάξη λυτρώθηκε από τη φεουδαρχική σκλαβιά υποστηρίζοντας τα

ατομικά δικαιώματα στην ελευθερία και στην πρωτοβουλία. Η προλεταριακή τάξη

παλεύει για τη λύτρωσή της υποστηρίζοντας τα δικαιώματα της συλλογικότητας και

της συλλογικής εργασίας, αντιπαραθέτοντας στην ατομική ελευθερία και στην

ατομική πρωτοβουλία, την οργάνωση των πρωτοβουλιών και την οργάνωση των

ελευθεριών.

Λογικά, η αρχή της οργάνωσης είναι ανώτερη από εκείνη της καθαρής και

απλής ελευθερίας. Είναι η ωριμότητα σε σύγκριση με την παιδική ηλικία. Ιστορικά,

όμως, η ωριμότητα για να αναπτυχθεί απαιτεί την παιδική ηλικία και ο κολεκτιβισμός

προϋποθέτει αναγκαστικά την περίοδο του ατομικισμού, στη διάρκεια της οποίας τα

άτομα αποκτούν τις αναγκαίες ικανότητες για να παράγουν ανεξάρτητα από κάθε

είδους πίεση του εξωτερικού κόσμου, μαθαίνοντας στο πετσί τους ότι δεν υπάρχει

τίποτε πιο ρεαλιστικό και συγκεκριμένο από το καθήκον της εργατικότητας και ότι η

επιθυμία για αυθαιρεσία, ο άγριος και αχαλίνωτος ανταγωνισμός πρέπει, για το καλό

όλων, να υποκατασταθεί από την οργάνωση, από τη μέθοδο, που αναθέτει σε όλους

ένα ειδικό καθήκον να εκτελέσουν και σε όλους εξασφαλίζει την ελευθερία και τα

μέσα συντήρησης.

Η αστική τάξη, διαδεχόμενη τη φεουδαρχική στη δικτατορία της παραγωγής,

εισήγαγε μια τροποποίηση στο καθεστώς της ατομικής ιδιοκτησίας. Μέχρι τότε η

ατομική ιδιοκτησία ήταν αναπαλλοτρίωτη, μεταβιβαζόταν μόνο κατ’ ευθεία γραμμή,

από τον πατέρα στο γιο και τα δεσμά που την κρατούσαν ήταν αντιοικονομικά και

απέκλειαν το δρόμο προς την ταχεία ανάπτυξη, καθιστώντας, για το λόγο αυτό,

αναγκαία την άδικη εκμετάλλευση της μεγάλη πλειοψηφίας, με τον απόλυτο

αποκλεισμό κάθε ανταγωνισμού στο επίπεδο των εργατικών χεριών, αφού μπορούσε

να τα προμηθευτεί μέσα από το σύστημα της δουλοπαροικίας και των συντεχνιών.

Η αστική τάξη διέλυσε το φεουδαρχικό προνόμιο της κάστας, κατέστησε

εμπορεύσιμα τα μέσα παραγωγής, τη γη, τις μηχανές και τα εργατικά χέρια.

Εξασφάλισε για τον εαυτό της την ιδιοκτησία των φυσικών και μηχανικών μέσων

παραγωγής καθώς και την ελευθερία του παράγειν, ενώ για τα εργατικά χέρια

εξασφάλισε την ελευθερία του ανταγωνισμού, την οποία θα έπρεπε να

χρησιμοποιήσουν για να βελτιώσουν τη θέση τους.

Η ιδιοκτησία, αφού έγινε εμπορεύσιμη, άρχισε να κυκλοφορεί περνώντας από

τους λιγότερο στους περισσότερο ικανούς. Η τεχνική αναπτύχθηκε με το κέντρισμα

της ανταγωνιστικότητας. Η κοινωνία θεμελίωσε τις βάσεις της επάνω στον

ατομικισμό, που βρήκε τον κύριο φιλοσοφικό του εκφραστή στο πρόσωπο του

Χέρμπερτ Σπένσερ και τους οικονομικούς υποστηρικτές στο πρόσωπο των

φιλελευθέρων της αγγλικής σχολής.

Η ελευθερία του ανταγωνισμού εντεινόταν όλο και περισσότερο εξ αιτίας των

συνεχών τελειοποιήσεων της βιομηχανικής και αγροτικής τεχνικής. Η αστική τάξη

χωρίστηκε σε στρώματα και ομάδες που άρχισαν να παλεύουν μεταξύ τους για την

πολιτική κυριαρχία. Αντιπροσωπεύουν στάδια της παραγωγής περισσότερο ή

λιγότερο αναπτυγμένα. Μερικοί, σίγουροι για την έκβαση του ανταγωνισμού,

επιθυμούν τις ελευθερίες για να βγάλουν από τη μέση τους αντιπάλους τους· άλλοι

πάλι, αδύναμοι και αβέβαιοι για το αύριο, επιθυμούν τη διατήρηση νόμων που

περιορίζουν τις πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες, θέλουν να είναι

προστατευμένοι, θέλουν ένα ελάχιστο σιγουριάς για να μην υποκύψουν, για να μην

βγουν έξω από το πεδίο του ανταγωνισμού.

Page 18: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

18

Έτσι αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός, περισσότερο ή λιγότερο ισχυρός ανάλογα

με τα έθνη, τις φυσικές και ιστορικές συνθήκες των διαφόρων χωρών. Όπου είναι

παλιότερος και έφτασε στο μέγιστο της παραγωγικής του δραστηριότητας, επέδρασε

στο πολιτικό επίπεδο: περιορισμός στο ελάχιστο των δραστηριοτήτων του Κράτους,

διεύρυνση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, του τύπου, της προπαγάνδισης, ασφάλεια

των πολιτών απέναντι στις εξουσίες, διάδοση των ιδεωδών της ειρήνης και της

παγκόσμιας αδελφοσύνης. Δεν πρέπει να θεωρούμε ότι αυτές οι αρχές υιοθετήθηκαν

για συναισθηματικούς λόγους. Αυτές αποτελούν την αναγκαία διασφάλιση της

ατομικής δραστηριότητας σε καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού. Το άτομο στις

επιχειρήσεις του έχει ανάγκη μια δικαιοσύνη και μια διοίκηση που να ενεργούν

γρήγορα, κατά συνέπεια πρέπει το Κράτος να εγκαταλείψει ένα μεγάλο μέρος των

χαρακτηριστικών του προς όφελος των τοπικών αυτονομιών που επιταχύνουν τη

γραφειοκρατική μηχανή και διευκολύνουν τους ελέγχους. Το άτομο πρέπει να μπορεί

να βασίζεται στη μελλοντική του δράση σε ό, τι αφορά τα συμβόλαια και τις

συμβάσεις εργασίας. Πρέπει να υπάρχει, φυσικά, η ευρύτερη δυνατή ελευθερία, η

μεγαλύτερη σιγουριά ενάντια στις αυθαίρετες και απεριόριστες στερήσεις της

προσωπικής ελευθερίας. Ο ποινικός κώδικας απλοποιείται, περιορίζεται η σημασία

των εγκλημάτων και των ποινών. Ο ανταγωνισμός των κοινωνικών στρωμάτων, με

υπαρκτή την πιθανότητα επιστροφής στην εξουσία των καθυστερημένων και

παρασιτικών στρωμάτων, απαιτεί την εξασφάλιση της μεγαλύτερης ελευθερίας του

τύπου, του συνέρχεσθαι, της προπαγάνδισης, μέσω της οποίας μπορεί να

διαπαιδαγωγηθεί η κοινή γνώμη και να αντικρούσει κάθε έφοδο του παρελθόντος.

Η οικονομική ελευθερία έγινε σύντομα ταξική θεωρία: τα μέσα παραγωγής,

παρά την ελεύθερη διακίνησή τους, παρέμειναν ιδιοκτησία μιας κοινωνικής

μειονότητας· ο καπιταλισμός έγινε και αυτός ένα προνόμιο των λίγων, που όλο και

λιγότεροι γίνονται, συγκεντρώνοντας τον πλούτο για να ξεφύγει έτσι από τον

ανταγωνισμό με το μονοπώλιο. Η πλειοψηφία των απόκληρων ψάχνει τότε να βρει

στην ένωση το μέσον αντίστασης και υπεράσπισης των συμφερόντων της. Οι

ελευθερίες, που θεωρείται ότι αφορούν μόνο το άτομο-καπιταλιστή, πρέπει να

επεκταθούν σε όλους. Ο ανταγωνισμός διευρύνεται: εκτός από τα άτομα και το

αστικά στρώματα αγκαλιάζει και τις τάξεις. Οι προλεταριακές ενώσεις μαθαίνουν στα

άτομα πώς να πετύχουν μέσω της αλληλεγγύης τη μεγαλύτερη ανάπτυξη του εγώ

τους, να ανακαλύψουν τις κλίσεις τους στην παραγωγή. Για το προλεταριάτο, στα

πλαίσια της τάξης του, η οργάνωση υποκαθιστά αναγκαστικά τον ατομικισμό,

απορροφώντας από αυτόν ό, τι αιώνιο και ορθολογικό περιέχει: την αίσθηση της

ατομικής ευθύνης, το πνεύμα της πρωτοβουλίας, το σεβασμό για τους άλλους, την

πεποίθηση ότι η ελευθερία για όλους είναι η μόνη εγγύηση των ατομικών

ελευθεριών, ότι η τήρηση των συμβάσεων είναι η απαραίτητη προϋπόθεση μιας

πολιτισμένης συμβίωσης, ότι οι τρικλοποδιές, οι απάτες, οι αυταπάτες καταλήγουν να

βλάπτουν τελικά και εκείνον που τα χρησιμοποιεί. Η ένωση όμως έχει ως κύριο

στόχο τη διαπαιδαγώγηση στην ανιδιοτέλεια: η τιμιότητα, η εργασία, η πρωτοβουλία

γίνονται εδώ αυτοσκοπός, προσφέρουν μόνο διανοητική ικανοποίηση και ηθική

ευχαρίστηση στα άτομα και όχι υλικά προνόμια. Ο πλούτος που καθένας μπορεί να

παράγει σε ποσότητα μεγαλύτερη από τις άμεσες ανάγκες της ζωής ανήκει στην

κοινότητα, είναι κοινωνική κληρονομιά. Δεν είναι πλέον αναγκαία η

εμπορευματοποίηση των εργαλείων εργασίας για να βάλουν σε λειτουργία τις

δεξιότητες και τις πρωτοβουλίες, επειδή η εργασία έχει μετατραπεί πλέον σε ηθική

υποχρέωση, η δραστηριότητα είναι χαρά και όχι αιματηρός αγώνας.

Page 19: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

19

Ο αστικός ατομικισμός δημιουργεί έτσι αναγκαστικά στο προλεταριάτο την

τάση προς τον κολεκτιβισμό. Στο άτομο-καπιταλιστή αντιπαρατίθεται το

συνεταιρισμένο άτομο, στον καταστηματάρχη ο συνεταιρισμός. Το συνδικάτο γίνεται

ένα συλλογικό άτομο που ανανεώνει τον ελεύθερο ανταγωνισμό, τον υποχρεώνει να

πάρει νέες μορφές ελευθερίας και δράσης. Η πλειοψηφία των ατόμων οργανώνεται,

αναπτύσσει τους δικούς της νόμους νέας συνύπαρξης, δημιουργεί τις δεξιότητες,

συνηθίζει στην υπευθυνότητα, στο αφιλοκερδές, στην πρωτοβουλία χωρίς άμεσο

στόχο το προσωπικό κέρδος. Διαδίδονται μ’ αυτόν τον τρόπο οι ιδεώδεις και ηθικές

συνθήκες για τον ερχομό του κολεκτιβισμού, για την οργάνωση της κοινωνίας.

Δημιουργείται μια ηθική ατμόσφαιρα όπου δεν θα θριαμβεύουν οι τεμπέληδες και οι

ανεύθυνοι, όπου θα υπάρχει βέβαιη ιστορική πρόοδος, υλοποίηση μιας ζωής

ανώτερης από όλες εκείνες του παρελθόντος.

[Δημοσιεύτηκε ανυπόγραφο στο Il Grido del Popolo, στις 9 Μαρτίου 1918]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.intratext.com/IXT/ITA3063/_P12.HTM

Page 20: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

20

Ο ΔΙΚΟΣ ΜΑΣ ΜΑΡΞ

Εμείς είμαστε μαρξιστές; Υπάρχουν μαρξιστές; Βλακεία, εσύ μόνο είσαι

αθάνατη. Το ερώτημα θα επανατεθεί πιθανόν αυτές τις μέρες, λόγω της

εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του Μαρξ, και θα χυθούν ποταμοί μελάνης και

ανοησίας. Η κενολογία και ο βυζαντινισμός είναι άφθαρτη κληρονομιά των

ανθρώπων. Ο Μαρξ δεν έγραψε μια μικρή, ασήμαντη θεωρία, δεν είναι ένας Μεσσίας

που άφησε πίσω του μια σειρά παραβολές γεμάτες με κατηγορηματικές προσταγές,

με κανόνες αδιαμφισβήτητους, απόλυτους, εκτός των κατηγοριών του χρόνου και του

τόπου. Η μοναδική κατηγορηματική προσταγή, ο μοναδικός κανόνας είναι:

«Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε». Το καθήκον της οργάνωσης, η

προπαγάνδιση του καθήκοντος του οργανώνεσθαι και συνεταιρίζεσθαι θα πρέπει,

κατά συνέπεια, να είναι το διακριτικό γνώρισμα μεταξύ μαρξιστών και μη. Άλλος

περισσότερο, άλλος λιγότερο, ποιος δεν θα ήταν μαρξιστής;

Κι όμως έτσι είναι: όλοι είναι μαρξιστές, λιγάκι, ασυναίσθητα. Ο Μαρξ

υπήρξε μεγάλος, η δράση του ήταν γόνιμη, όχι γιατί εφεύρε κάτι εκ του μηδενός, όχι

γιατί έβγαλε από τη φαντασία του μία πρωτότυπη θέαση της ιστορίας, αλλά γιατί το

αποσπασματικό, το ατελές, το ανώριμο έγινε σ’ αυτόν ωριμότητα, σύστημα,

συνειδητοποίηση. Η δική του προσωπική συνειδητοποίηση μπορεί να γίνει κτήμα

όλων, έχει ήδη γίνει κτήμα πολλών. Γι’ αυτό το λόγο δεν είναι απλώς και μόνο ένας

μελετητής, είναι ένας άνθρωπος της πράξης. Είναι μεγάλος και γόνιμος τόσο στην

πράξη όσο και στη σκέψη, τα βιβλία του έχουν μεταμορφώσει τον κόσμο, όπως

μεταμόρφωσαν και τη σκέψη.

Μαρξ σημαίνει είσοδο του νου στην ιστορία της ανθρωπότητας, βασίλειο της

συνειδητοποίησης.

Το έργο του συμπίπτει με τη μεγάλη διαμάχη που διεξάγεται ακριβώς κατά

την ίδια περίοδο μεταξύ του Τόμας Καρλάιλ και του Χέρμπερτ Σπένσερ σχετικά με

το ρόλο του ανθρώπου στην ιστορία.

Καρλάιλ: ο ήρωας, η μεγάλη προσωπικότητα, η μυστική σύνθεση μιας

πνευματικής κοινότητας, που οδηγεί τα πεπρωμένα της ανθρωπότητας προς άγνωστη,

απροσδιόριστη κατεύθυνση στη χιμαιρική χώρα της τελειότητας και της αγιότητας.

Σπένσερ: η φύση, η εξέλιξη, η μηχανιστική και άψυχη αφαίρεση. Ο

άνθρωπος: άτομο ενός φυσικού οργανισμού, που υπακούει σε έναν αφηρημένο καθ’

εαυτό νόμο, ο οποίος όμως γίνεται συγκεκριμένος ιστορικά, μέσα στα άτομα: το

άμεσο όφελος.

Ο Μαρξ παίρνει τη θέση του στην ιστορία με την τετράγωνη λογική ενός

γίγαντα. Δεν είναι μυστικιστής, ούτε μεταφυσικός θετικιστής· είναι ιστορικός,

ερμηνεύει τα δεδομένα του παρελθόντος, όλα τα δεδομένα και όχι μόνο ένα μέρος

τους.

Αυτό ήταν το πραγματικό μειονέκτημα των ιστοριών, των ερευνών για τα

ανθρώπινα γεγονότα: η έρευνα και η θεώρηση ενός μέρους μόνο των δεδομένων. Και

δεν ήταν η ιστορική βούληση που ωθούσε στην επιλογή των επιμέρους, αλλά η

ενταξιακή προκατάληψη, ακόμη και όταν αυτή γινόταν ασυνείδητα και με καλή

πίστη. Οι έρευνες δεν είχαν σκοπό την ανακάλυψη της αλήθειας, της ακρίβειας, την

αναδημιουργία της ζωής του παρελθόντος στην ολότητά της, αλλά την ανάδειξη

κάποιας ιδιαίτερης δραστηριότητας, την επιβεβαίωση κάποιας θέσης εκ των

προτέρων. Η ιστορία ήταν μόνο πεδίο ιδεών. Ο άνθρωπος θεωρούνταν ως πνεύμα, ως

καθαρή συνείδηση. Δύο λαθεμένα συμπεράσματα προέκυπταν από αυτή την

αντίληψη: οι αξιοποιούμενες ιδέες ήταν συχνά αυθαίρετες, απατηλές. Τα γεγονότα

Page 21: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

21

στα οποία εστιαζόταν η προσοχή ήταν ανεκδοτολογία, όχι ιστορία. Σε περίπτωση που

γραφόταν ιστορία, με την πραγματική σημασία της λέξης, αυτό οφειλόταν στην

ευφυή διαίσθηση κάποιων και όχι σε συστηματική και συνειδητή επιστημονική

δράση.

Με τον Μαρξ η ιστορία συνεχίζει να είναι το πεδίο των ιδεών, του πνεύματος,

της συνειδητής δράσης των ανθρώπων ως μονάδων ή ομάδων. Οι ιδέες όμως ή το

πνεύμα συγκεκριμενοποιούνται, παύουν να είναι αυθαίρετες, δεν είναι πλέον

απατηλές αφαιρέσεις θρησκευτικής ή κοινωνιολογικής υφής. Η ουσία τους βρίσκεται

μέσα στην οικονομία, στην πρακτική δραστηριότητα, στα συστήματα και στις σχέσεις

παραγωγής και ανταλλαγής. Η ιστορία ως γεγονός είναι καθαρή πρακτική

δραστηριότητα (οικονομική και ηθική). Μία ιδέα υλοποιείται όχι γιατί είναι λογικά

συναφής με την καθαρή αλήθεια, με την καθαρή ανθρωπότητα (που υπάρχει μόνο ως

πρόγραμμα, ως γενικός ηθικός σκοπός των ανθρώπων), αλλά γιατί βρίσκει μέσα στην

οικονομική πραγματικότητα τη δικαίωσή της, το όργανο για να εκδηλωθεί. Για να

γνωρίσουμε με ακρίβεια ποιοι είναι οι ιστορικοί στόχοι μιας χώρας, μιας κοινωνίας,

μιας ομάδας ανθρώπων, πρέπει πρώτα απ’ όλα να γνωρίζουμε ποια είναι τα

συστήματα και οι σχέσεις παραγωγής και ανταλλαγής εκείνης της χώρας, εκείνης της

κοινωνίας. Χωρίς αυτή τη γνώση μπορεί να συντάσσουμε επιμέρους μονογραφίες,

χρήσιμες πραγματείες για την ιστορία του πολιτισμού, να συγκεντρώνουμε

δευτερεύουσας σημασίας σκέψεις, απώτερες συνέπειες, αλλά δεν θα γράψουμε

ιστορία, η πρακτική δραστηριότητα δεν θα εμπεριέχεται ως αρραγές της σύνολο.

Τα είδωλα γκρεμίζονται από τους βωμούς τους, οι θεότητες βλέπουν να

σκορπίζονται τα σύννεφα από τον καπνό του μυρωδάτου λιβανιού. Ο άνθρωπος

αποκτά συνείδηση της αντικειμενικής πραγματικότητας, γίνεται κάτοχος του

μυστικού της πραγματικής αλληλουχίας των γεγονότων. Ο άνθρωπος αποκτά

αυτογνωσία, γνωρίζει πόσο μπορεί να αξίζει η προσωπική του βούληση και πώς

μπορεί αυτή να ενισχυθεί καθόσον, υπακούοντας και πειθαρχώντας στην ανάγκη,

καταλήγει να κυριαρχήσει επί της ανάγκης της ίδιας, ταυτίζοντάς την με το στόχο

του. Ποιος γνωρίζει τον εαυτό του; Όχι ο άνθρωπος γενικά, αλλά εκείνος που

υφίσταται τα δεσμά της ανάγκης. Η έρευνα της ιστορικής ουσίας, ο εντοπισμός της

στο σύστημα και στις σχέσεις παραγωγής και ανταλλαγής, οδηγεί στην ανακάλυψη

πως η κοινωνία των ανθρώπων είναι χωρισμένη σε δύο τάξεις. Η τάξη που κατέχει το

εργαλείο παραγωγής γνωρίζει ήδη, κατ’ ανάγκη, τον εαυτό της, έχει συνείδηση, έστω

και συγκεχυμένη και αποσπασματική, της ισχύος της και της αποστολής της. Έχει

ατομικούς στόχους και τους υλοποιεί μέσω της οργάνωσής της: ψυχρά,.

αντικειμενικά, χωρίς να την ενδιαφέρει εάν ο δρόμος της είναι στρωμένος με σώματα

ανθρώπων εξασθενημένων από την πείνα ή με νεκρούς από τα πεδία των μαχών.

Η συστηματοποίηση της πραγματικής ιστορικής αιτιότητας αποκτά αξία

αποκάλυψης για την άλλη τάξη, γίνεται κατευθυντήρια αρχή για το απέραντο κοπάδι

χωρίς βοσκό. Το κοπάδι αποκτά γνώση του εαυτού του, του ρόλου που στις παρούσες

συνθήκες καλείται να παίξει ούτως ώστε η άλλη τάξη να εδραιωθεί, συνειδητοποιεί

ότι οι δικοί του στόχοι θα μείνουν σκέτη επιθυμία, λόγια μόνο, κενή και εμφατική

φιλοδοξία, μέχρι που ν’ αποκτήσει τα κατάλληλα εργαλεία, μέχρι που οι ευσεβείς

πόθοι γίνουν βούληση.

Βουλησιαρχία; Η λέξη δε σημαίνει τίποτα ή χρησιμοποιείται αυθαίρετα.

Βούληση, μαρξιστικά, σημαίνει συνειδητοποίηση του στόχου, που με τη σειρά του

σημαίνει ακριβή γνώση της δύναμης που έχει κανείς και των μέσων που διαθέτει για

να τη θέσει σε ισχύ. Σημαίνει, κατά συνέπεια, κυρίως διάκριση, προσδιορισμό της

τάξης, πολιτική ζωή ανεξάρτητη από εκείνη της άλλης τάξης, οργάνωση συμπαγή και

Page 22: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

22

πειθαρχημένη για τους δικούς της ξεχωριστούς σκοπούς, χωρίς παρεκκλίσεις και

ταλαντεύσεις. Σημαίνει σταθερή και ευθύγραμμη πορεία προς τον μέγιστο στόχο,

χωρίς εξοχικούς περιπάτους στα καταπράσινα λιβάδια της εγκάρδιας αδερφοσύνης,

γεμάτους τρυφερότητα εξαιτίας της πράσινης χλόης και των δηλώσεων εκτίμησης και

αγάπης.

Είναι όμως περιττό το επίρρημα «μαρξιστικά», γιατί μπορεί να οδηγήσει σε

παρεξηγήσεις και σε πλημμυρίδα αερολογιών και κούφιων εκφράσεων. Μαρξιστικός,

μαρξιστικά … επίθετο και επίρρημα φθαρμένα σαν νομίσματα που έχουν περάσει

από πολλά χέρια.

Ο Καρλ Μάρξ είναι για μας δάσκαλος πνευματικής και ηθικής ζωής και όχι

βοσκός οπλισμένος με βουκέντρα. Είναι αυτός που παρακινεί ενάντια στην

πνευματική τεμπελιά, που ξυπνά τις καλές δράσεις οι οποίες λαγοκοιμούνται και

πρέπει να αφυπνιστούν για τον αγώνα τον καλό. Είναι ένα παράδειγμα εντατικής και

επίμονης δουλειάς για την επίτευξη της καθαρής τιμιότητας των ιδεών, της αναγκαίας

σταθερής κουλτούρας ενάντια στην κενολογία και στο αφηρημένο. Είναι ογκόλιθος

ανθρωπιστικής σοφίας και σκέψης, που δεν φυλάγεται πριν μιλήσει, που δεν βάζει το

χέρι στην καρδιά για να αισθανθεί, αλλά κατασκευάζει ατράνταχτους συλλογισμούς

οι οποίοι περικλείουν την πραγματικότητα στο ουσιαστικό της περιεχόμενο και

κυριαρχούν επ’ αυτής, εισδύουν στα μυαλά των ανθρώπων και διαλύουν τα

κατακάθια των προκαταλήψεων και των έμμονων ιδεών, ενδυναμώνουν τα ηθικά

χαρακτηριστικά.

Ο Καρλ Μαρξ δεν είναι για μας το παιδάκι που κλαψουρίζει στην κούνια ή ο

γενειοφόρος άντρας που τρομάζει τους νεωκόρους. Δεν είναι κανένα από τα

ανέκδοτα επεισόδια της βιογραφίας του, καμία λαμπρή ή χοντροκομμένη στάση τού

παρουσιαστικού του. Είναι ένας ευρύς και ήρεμος σκεπτόμενος νους, είναι μια

ξεχωριστή στιγμή της αγωνιώδους αιώνιας έρευνας που η ανθρωπότητα διεξάγει, για

ν’ αποκτήσει συνείδηση του είναι και του γίγνεσθαί της, για να συλλάβει το

μυστηριώδη ρυθμό της ιστορίας και να διευρύνει το μυστήριο, για να γίνει πιο δυνατή

στη σκέψη και στη δράση. Είναι ένα κομμάτι αναγκαίο και αναπόσπαστο του

πνεύματός μας, που δεν θα ήταν αυτό που είναι, εάν ο Μαρξ δεν υπήρχε, δεν είχε

αναπτύξει τη σκέψη του, δεν είχε δημιουργήσει σπίθες φωτός με την ορμή του

πάθους και των ιδεών του, της δυστυχίας του και των ιδεωδών του.

Τιμώντας το Μαρξ για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, το διεθνές

προλεταριάτο τιμά τον εαυτό του, τη συνειδητή δύναμή του, το δυναμισμό της

κατακτητικής του επιθετικότητας, που θα υποσκάψει τα θεμέλια της κυριαρχίας των

προνομίων και θα προετοιμαστεί για τον τελικό αγώνα ο οποίος θα είναι η κορωνίδα

όλων των προσπαθειών και όλων των θυσιών.

[Δημοσιεύτηκε ανυπόγραφο στο περιοδικό Il grido del Popolo, στις 4 Μαΐου 1918]

Πηγή πρωτοτύπου:

http://www.liberliber.it/mediateca/libri/g/gramsci/scritti_politici_volume_1/pdf/scritt_

p.pdf

Page 23: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

23

ΟΥΤΟΠΙΑ

Τα πολιτικά Συντάγματα εξαρτώνται κατ’ ανάγκη από την οικονομική δομή,

από τις μορφές παραγωγής και ανταλλαγής. Με την απλή διατύπωση αυτού του

κανόνα πολλοί πιστεύουν ότι έχουν λύσει κάθε πολιτικό και ιστορικό πρόβλημα,

πιστεύουν ότι είναι ικανοί να δίνουν μαθήματα από εδώ και από εκεί, ότι μπορούν να

κρίνουν τα γεγονότα και να καταλήγουν σε συμπεράσματα όπως: ο Λένιν είναι ένας

ουτοπιστής, οι δυστυχείς Ρώσοι προλετάριοι ζουν μία ουτοπική αυταπάτη και μία

φοβερή αφύπνιση τους περιμένει αδυσώπητα.

Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν δύο πολιτικά Συντάγματα όμοια, όπως δεν

υπάρχουν δύο όμοιες οικονομικές δομές. Η αλήθεια είναι ότι ο πιο πάνω κανόνας δεν

είναι καθόλου μια απλή έκφραση ενός φυσικού νόμου που μας αποκαλύπτεται

αμέσως. Ανάμεσα στην προϋπόθεση (οικονομική δομή) και στο αποτέλεσμα

(πολιτικό Σύνταγμα) οι σχέσεις κάθε άλλο παρά απλές και άμεσες είναι. Η ιστορία

ενός λαού δεν τεκμηριώνεται μόνο από τους οικονομικούς παράγοντες. Το ξετύλιγμα

αιτιών και αποτελεσμάτων είναι περίπλοκο και μπερδεμένο και για να το

ξεμπερδέψουμε χρειάζεται μελέτη πλατιά και σε βάθος όλων των πνευματικών και

πρακτικών δραστηριοτήτων και αυτή η μελέτη είναι δυνατή μόνο εάν τα γεγονότα

τοποθετηθούν στη σειρά, δηλαδή πολύ, μα πολύ καιρό μετά την εμφάνιση των

φαινομένων. Ο μελετητής μπορεί να διαβεβαιώνει με σιγουριά ότι ένα δεδομένο

πολιτικό Σύνταγμα δεν θα επικρατήσει (δεν θα διαρκέσει εις το διηνεκές), εάν δεν

είναι άρρηκτα συνδεδεμένο και δεν ανταποκρίνεται σε εσωτερικές ανάγκες μίας

δεδομένης οικονομικής δομής, η διαβεβαίωσή του όμως αυτή δεν έχει παρά γενική

αξία. Ενώ τα γεγονότα εξελίσσονται, πώς μπορεί, πράγματι, να ξέρει με ποιο ακριβώς

τρόπο θα λάβει χώρα η σύνδεση αυτή; Οι άγνωστοι συντελεστές είναι περισσότεροι

σε αριθμό από τα βεβαιωμένα και ελεγχόμενα γεγονότα και καθένας από αυτούς τους

άγνωστους συντελεστές μπορεί να ανατρέψει οποιαδήποτε υπόθεση έχει γίνει. Η

ιστορία δεν είναι μαθηματικός υπολογισμός: δεν υπάρχει εδώ ένα δεκαδικό μετρικό

σύστημα, μία προοδευτική αρίθμηση ίσων ποσοτήτων που να επιτρέπει τις τέσσερις

αριθμητικές πράξεις, τις εξισώσεις και τις εξαγωγές των ριζών: η ποσότητα

(οικονομική δομή) εδώ γίνεται ποιότητα, αφού μετατρέπεται σε όργανο δράσης στα

χέρια των ανθρώπων, των ανθρώπων που δεν τους μετράμε μόνο ανάλογα με το

βάρος τους, το ανάστημα, τη μηχανική ενέργεια που μπορούν να αναπτύξουν οι μύες

και τα νεύρα τους, αλλά τους υπολογίζουμε κυρίως ως πνευματική αξία, ως άτομα

που υποφέρουν, που κατανοούν, που χαίρονται, που έχουν επιθυμίες, που αρνούνται.

Σε μία προλεταριακή επανάσταση ο άγνωστος συντελεστής «άνθρωπος» είναι πιο

ανεξιχνίαστος παρά σε οποιοδήποτε άλλο ιστορικό γεγονός. Η διάχυτη

πνευματικότητα του ρωσικού προλεταριάτου, όπως και άλλων προλεταρίων γενικά,

δεν μελετήθηκε ποτέ και ίσως ήταν αδύνατο να μελετηθεί. Η επιτυχία ή η αποτυχία

της επανάστασης μπορεί να μας δώσει μια αξιόπιστη τεκμηρίωση της ικανότητάς της

να δημιουργήσει ιστορία: προς το παρόν δεν έχουμε παρά να περιμένουμε.

Όποιος δεν περιμένει, αλλά θέλει αμέσως να εκφράσει μια οριστική γνώμη,

αποβλέπει σε άλλους σκοπούς: τρέχοντες πολιτικούς σκοπούς, που θέλει να τους

πραγματοποιήσει απευθυνόμενος στους ανθρώπους εκείνους προς τους οποίους

κατευθύνεται η προπαγάνδα του. Το να λες ότι ο Λένιν είναι ένας ουτοπιστής δεν

είναι θέμα κουλτούρας, δεν είναι μία γνώμη με ιστορική βαρύτητα: είναι μία

τρέχουσα πολιτική πράξη. Το να λες, έτσι απλά, ότι τα πολιτικά Συντάγματα, κ.τ.λ.

κ.τ.λ., δεν αποτελεί θεωρία, είναι μία απόπειρα να περάσεις μια ορισμένη νοοτροπία,

Page 24: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

24

έτσι που η δράση να προσανατολιστεί προς μία ορισμένη κατεύθυνση, παρά προς μία

άλλη.

Στη ζωή καμία πράξη δεν μένει χωρίς αποτέλεσμα, και η πίστη σε μία θεωρία

παρά σε μία άλλη έχει τις ξεχωριστές αντανακλάσεις της επάνω στην πράξη. Το

λάθος επίσης αφήνει τα σημάδια του, αφού, εκλαϊκευμένο και αποδεκτό, μπορεί να

καθυστερήσει (όχι, φυσικά, να εμποδίσει) την επίτευξη ενός στόχου.

Αυτό αποτελεί απόδειξη του γεγονότος ότι η οικονομική δομή δεν είναι

εκείνη που καθορίζει άμεσα την πολιτική πράξη, αλλά η ερμηνεία που δίνουμε σ’

αυτήν και στους αποκαλούμενους νόμους που καθορίζουν την πορεία της. Οι νόμοι

αυτοί δεν έχουν τίποτα το κοινό με τους φυσικούς νόμους, παρόλο που και αυτοί οι

τελευταίοι δεν αποτελούν αντικειμενικά γεγονότα, αλλά είναι κατασκευάσματα της

νόησής μας, χρήσιμα σχήματα στην πράξη για τη διευκόλυνση της μελέτης και της

διδασκαλίας.

Τα γεγονότα δεν εξαρτώνται από την αυθαίρετη βούληση ενός ατόμου, ούτε

καν από εκείνη μιας ομάδας, έστω και πολυάριθμης. Εξαρτώνται από τις βουλήσεις

των πολλών, οι οποίες αποκαλύπτονται κατά την πραγματοποίηση ή μη ορισμένων

πράξεων και των αντίστοιχων πνευματικών συμπεριφορών. Εξαρτώνται ακόμη από

τη συνειδητοποίηση που έχει μία μειοψηφία για αυτές τις βουλήσεις και από τη

σχετική ικανότητά της να τις κατευθύνει προς ένα κοινό σκοπό, αφού τις έχει εντάξει

μέσα στις δυνάμεις του Κράτους.

Γιατί τα άτομα, στην πλειοψηφία τους, κάνουν μόνο ορισμένες πράξεις;

Επειδή δεν έχουν άλλο κοινωνικό στόχο παρά τη διατήρηση της φυσικής και ηθικής

οντότητάς τους. Έτσι συμβαίνει και προσαρμόζονται στις περιστάσεις,

επαναλαμβάνουν μηχανικά ορισμένες συμπεριφορές οι οποίες, από την εμπειρία τους

ή από την παιδεία που έχουν λάβει (αποτέλεσμα της εμπειρίας άλλων),

αποδεικνύονται κατάλληλες προς επίτευξη του στόχου που έχουν βάλει, δηλαδή την

επιβίωσή τους. Αυτή η ομοιότητα των πράξεων της πλειοψηφίας παράγει μία

ομοιότητα και στα αποτελέσματα, δίνει στην οικονομική δράση μία ορισμένη δομή κι

έτσι γεννιέται η έννοια του νόμου. Μόνο η επιδίωξη ενός ανώτερου στόχου φθείρει

αυτή την προσαρμογή στο περιβάλλον. Εάν ο στόχος του ανθρώπου δεν είναι η απλή

επιβίωση, αλλά η ποιότητα ζωής, πραγματοποιούνται μεγαλύτερες προσπάθειες και,

ανάλογα με τη διάδοση του ανώτερου στόχου του ανθρώπου, γίνεται κατορθωτός ο

μετασχηματισμός του περιβάλλοντος, εγκαθιδρύονται νέες ιεραρχίες, διαφορετικές

από τις υπάρχουσες που ρύθμιζαν τις σχέσεις των ατόμων με το Κράτος και οι οποίες

τείνουν να υποκατασταθούν από τις νέες προκειμένου να επιτευχθεί ευρέως ο

ανώτερος σκοπός του ανθρώπου.

Εκείνος που θέτει αυτούς τους ψευτο-νόμους ως κάτι το απόλυτο, ξένο προς

τις ατομικές βουλήσεις, και όχι ως ψυχολογική προσαρμογή στο περιβάλλον,

οφειλόμενη στην αδυναμία κάθε ατόμου ξεχωριστά (αφού δεν είναι οργανωμένα τα

άτομα και κατά συνέπεια είναι αβέβαια για το μέλλον), δεν μπορεί να φανταστεί ότι η

ψυχολογία μπορεί ν’ αλλάξει, ότι η αδυναμία μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη. Κι

όμως έτσι συμβαίνει και καταρρίπτεται ο νόμος, ο ψευτο-νόμος. Τα άτομα βγαίνουν

από τη μοναξιά τους και συνενώνονται. Πώς όμως γίνεται αυτή η διεργασία της

συνένωσης; Και αυτήν επίσης δεν μπορεί κανείς να την κατανοήσει παρά με το ίδιο

μέτρο του απόλυτου νόμου, της ομαλότητας και όταν – εξ αιτίας της καθυστερημένης

ενασχόλησης ή της προκατάληψης - ο νόμος δεν εμφανίζεται αμέσως ακούγονται

κριτικές φωνές: ουτοπία, ουτοπιστές.

Page 25: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

25

Ο Λένιν, λοιπόν, είναι ένας ουτοπιστής, το ρωσικό προλεταριάτο, από την

έναρξη της επανάστασης μέχρι σήμερα, ζει μέσα στην πλήρη ουτοπία και μία φοβερή

αφύπνιση το περιμένει αδυσώπητα.

Εάν στη ρωσική ιστορία εφαρμοστούν τα αφηρημένα, γενικά σχήματα,

φτιαγμένα για να γίνει κατορθωτή η παρακολούθηση των σταδίων της φυσιολογικής

εξέλιξης της οικονομικο-πολιτικής δραστηριότητας του δυτικού κόσμου, το

συμπέρασμα δεν μπορεί να είναι άλλο από αυτό. Κάθε ιστορικό φαινόμενο όμως

είναι «μοναδικό»· η ανάπτυξη καθορίζεται από το ρυθμό της ελευθερίας· η έρευνα

δεν πρέπει να καθορίζεται από τη γενική αναγκαιότητα, αλλά ν’ ανταποκρίνεται σε

ειδικές ανάγκες. Το προτσές αιτίων-αποτελεσμάτων πρέπει να μελετηθεί στο πλαίσιο

των ίδιων των ρωσικών γεγονότων και όχι από γενική και αφηρημένη σκοπιά.

Στα γεγονότα της Ρωσίας υπάρχει αναμφίβολα σχέση αναγκαιότητας και αυτή

είναι σχέση καπιταλιστικής αναγκαιότητας: ο πόλεμος υπήρξε η οικονομική

προϋπόθεση, το σύστημα πρακτικής ζωής που καθόρισε το νέο Κράτος, που έκανε

αναγκαία τη δικτατορία του προλεταριάτου: ο πόλεμος που η καθυστερημένη Ρωσία

υποχρεώθηκε να διεξαγάγει με τις ίδιες μορφές όπως τα πιο προηγμένα καπιταλιστικά

Κράτη.

Στην πατριαρχική Ρωσία δεν μπορούσαν να λάβουν χώρα εκείνες οι

συγκεντρώσεις πληθυσμών που γίνονται σε μια βιομηχανική χώρα και οι οποίες

αποτελούν τις προϋποθέσεις για να γνωριστούν οι προλετάριοι μεταξύ τους, να

οργανωθούν και ν’ αποκτήσουν συνείδηση της δύναμής τους ως τάξη για την

πραγμάτωση ενός γενικού ανθρώπινου σκοπού. Μια χώρα με εκτατική γεωργία

απομονώνει τους ανθρώπους, καθιστά αδύνατη την όμοια και διάχυτη

συνειδητοποίηση, κάνει αδύνατη την κοινωνική συνένωση των προλεταρίων, τη

συγκεκριμένη ταξική συνείδηση που δίνει το μέτρο της δύναμής της και τη βούληση

εγκαθίδρυσης ενός καθεστώτος το οποίο νομιμοποιείται εις το διηνεκές από τη

δύναμη αυτή.

Ο πόλεμος είναι η μέγιστη συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας στα

χέρια λίγων (των διευθυνόντων του Κράτους) και σ’ αυτήν αντιστοιχίζεται η μέγιστη

συγκέντρωση ανθρώπων στους στρατώνες και στα χαρακώματα. Η Ρωσία στη

διάρκεια του πολέμου ήταν πράγματι η χώρα της ουτοπίας: απέναντι σε μια βάρβαρη

εισβολή το Κράτος πίστεψε πως μπορούσε να κάνει έναν πόλεμο τεχνικής,

οργάνωσης, πνευματικής αντίστασης, τέτοιον που θα μπορούσαν να

πραγματοποιήσουν μόνο άνθρωποι που θα τους είχαν ενδυναμώσει πνευματικά και

σωματικά το εργοστάσιο και η μηχανή. Ο πόλεμος ήταν η ουτοπία, και η τσαρική,

πατριαρχική Ρωσία διαλύθηκε κάτω από την τρομερή πίεση που δέχτηκε από έναν

εμπειροπόλεμο εχθρό, αλλά και από την πίεση που και η ίδια επέβαλε στον εαυτό της.

Οι συνθήκες όμως που προκλήθηκαν τεχνητά, μέσω της τεράστιας δύναμης του

δεσποτικού κράτους, παρήγαγαν τις αναγκαίες συνέπειες: οι μεγάλες μάζες των

ανθρώπων που ήταν κοινωνικά απομονωμένοι, παραγκωνισμένοι, συγκεντρωμένοι σε

μικρό γεωγραφικό χώρο, ανέπτυξαν νέα αισθήματα, ανέπτυξαν μία ανήκουστη

ανθρώπινη αλληλεγγύη. Όσο περισσότερο αισθάνονταν αδύναμοι πρώτα, μέσα στην

απομόνωσή τους, και υπέκυπταν στο δεσποτισμό, τόσο μεγαλύτερη υπήρξε γι’

αυτούς η αποκάλυψη της συλλογικής τους δύναμης, τόσο πιο επιτακτική και ισχυρή η

επιθυμία να τη διατηρήσουν κι επάνω σ’ αυτή να οικοδομήσουν τη νέα κοινωνία.

Η δεσποτική πειθαρχία διαλύθηκε και μία περίοδος χάους τη διαδέχτηκε. Οι

άνθρωποι προσπαθούσαν να οργανωθούν, πώς όμως; Και πώς να διατηρήσουν την

ανθρώπινη ενότητα τους, που δημιουργήθηκε μέσα στα βάσανα;

Page 26: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

26

Και να η απάντηση του φιλισταίου: οι αστοί έπρεπε να αποκαταστήσουν την

τάξη μέσα από χάος, επειδή πάντοτε έτσι συνέβαινε, επειδή την πατριαρχική και

φεουδαρχική οικονομία πάντα τη διαδέχεται η αστική οικονομία το αστικό πολιτικό

Σύνταγμα. Ο φιλισταίος δεν βλέπει σωτηρία έξω από τα προκαθορισμένα σχήματα,

δεν αντιλαμβάνεται την ιστορία παρά μόνο ως ένα φυσικό οργανισμό που διέρχεται

από σταθερά και προβλέψιμα στάδια ανάπτυξης. Εάν σπείρεις ένα βελανίδι, είσαι

σίγουρος ότι δεν θα φυτρώσει τίποτε άλλο παρά μια βελανιδιά, που αναπτύσσεται

αργά και που θα δώσει καρπούς μόνο μετά από ορισμένα χρόνια. Η ιστορία όμως δεν

είναι ένα δάσος από βελανιδιές και οι άνθρωποι δεν είναι βελανίδια.

Πού ήταν, στη Ρωσία, η αστική τάξη η οποία θα ήταν ικανή να εκπληρώσει

αυτό το καθήκον; Και εάν η κυριαρχία της είναι φυσικός νόμος, πώς και δεν

λειτούργησε ο νόμος αυτός;

Αυτή η αστική τάξη δεν εμφανίστηκε. Λίγοι αστοί προσπάθησαν να

επιβληθούν και ανατράπηκαν. Θα έπρεπε άραγε να νικήσουν, θα έπρεπε να

επιβληθούν, αν και λίγοι, ανίκανοι και αδύναμοι; Ποιο θείο χρίσμα θα έπρεπε να

έχουν οι δυστυχείς, ούτως ώστε να θριαμβεύσουν ηττώμενοι; Ο ιστορικός υλισμός

λοιπόν δεν είναι άλλο παρά η επανεμφάνιση της ελέω Θεού εξουσίας, του θεϊκού

δικαίου;

Όποιος βρίσκει τον Λένιν ουτοπιστή, όποιος ισχυρίζεται ότι η απόπειρα της

δικτατορίας του προλεταριάτου στη Ρωσία είναι μία ουτοπική απόπειρα, δεν μπορεί

να είναι συνειδητός σοσιαλιστής, δεν έχει οικοδομήσει την κουλτούρα του

μελετώντας τη θεωρία του ιστορικού υλισμού, δεν είναι παρά ένας καθολικός που

έχει βαλτώσει στις Γραφές. Αυτός είναι ο μοναδικός και αυθεντικός ουτοπιστής.

Ουτοπία είναι, πράγματι, η ανικανότητα σύλληψης της ιστορίας ως ελεύθερης

εξέλιξης, η θέαση του μέλλοντος ως κάτι το σταθερό που έχει κιόλας διαμορφωθεί, η

πίστη σε προκατασκευασμένα σχέδια. Ουτοπία είναι ο φιλισταιισμός, όπως τον

χλευάζει ο Χάινριχ Χάινε: οι ρεφορμιστές είναι οι φιλισταίοι και οι ουτοπιστές του

σοσιαλισμού, όπως οι οπαδοί του προστατευτισμού και οι εθνικιστές είναι οι

φιλισταίοι και οι ουτοπιστές της καπιταλιστικής αστικής τάξης. Ο Χάινριχ φον

Τράιτσκε είναι ο κύριος εκπρόσωπος του γερμανικού φιλισταιισμού ( οι γερμανοί

εραστές του Κράτους είναι τα πνευματικά του τέκνα), όπως ο Ογκίστ Κόντ και ο

Ιππόλυτος Τεν αντιπροσωπεύουν το γαλλικό φιλισταιισμό και ο Βιντσέντσο

Τζομπέρτι τον ιταλικό. Είναι αυτοί που κηρύσσουν την ιστορική εθνική αποστολή ή

πιστεύουν στις προσωπικές κλήσεις, είναι όλοι αυτοί που υποθηκεύουν το μέλλον και

πιστεύουν ότι μπορούν να το περιορίσουν μέσα στα προκατασκευασμένα τους

σχέδια, που δεν αντιλαμβάνονται τη θεία ελευθερία και γκρινιάζουν συνεχώς για το

παρελθόν, επειδή τα γεγονότα εξελίχτηκαν άσχημα.

Δεν αντιλαμβάνονται την ιστορία ως ελεύθερη εξέλιξη – ελεύθερες δράσεις,

που γεννιούνται και ολοκληρώνονται ελεύθερα – διαφορετική από τη φυσική εξέλιξη,

όπως ο άνθρωπος και οι ενώσεις των ανθρώπων είναι διαφορετικά από τα μόρια και

τις ενώσεις τους. Δεν έχουν μάθει πως η ελευθερία είναι η έμμονη ισχύς της ιστορίας,

που διαλύει κάθε προκατασκευασμένο σχήμα. Οι φιλισταίοι του σοσιαλισμού έχουν

υποβιβάσει τη σοσιαλιστική θεωρία σε πατσαβούρα της σκέψης, την έχουν βρομίσει

και εξεγείρονται με αστείο τρόπο ενάντια σε όποιον, κατά τη γνώμη τους, δεν τη

σέβεται.

Στη Ρωσία η ελεύθερη πραγματοποίηση των ατομικών και κοινών ενεργειών

γκρέμισε τα εμπόδια των λόγων και των προκατασκευασμένων σχεδίων. Η αστική

τάξη προσπάθησε να επιβάλει την κυριαρχία της και απέτυχε. Το προλεταριάτο

ανέλαβε τη διεύθυνση της πολιτικής και οικονομικής ζωής και έχει θέσει σε

Page 27: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

27

εφαρμογή τη δική του τάξη πραγμάτων. Τη δική του τάξη πραγμάτων και όχι το

σοσιαλισμό, επειδή ο σοσιαλισμός δεν πραγματοποιείται με ένα μαγικό γένοιτο. Ο

σοσιαλισμός είναι ένα γίγνεσθαι, μια εξέλιξη κοινωνικών στιγμών, όλο και πιο

πλούσιων σε συλλογικές αξίες. Το προλεταριάτο θέτει σε εφαρμογή τη δική του τάξη

πραγμάτων, δημιουργώντας πολιτικούς θεσμούς που να εξασφαλίζουν την ελεύθερη

πορεία αυτής της εξέλιξης, που να διασφαλίζουν τη διάρκεια της εξουσίας του.

Η δικτατορία είναι ο βασικότερος θεσμός που εξασφαλίζει την ελευθερία, που

εμποδίζει τους αιφνιδιασμούς φατριαστικών μειοψηφιών. Είναι εγγύηση ελευθερίας

επειδή δεν πρόκειται για μία μέθοδο διάρκειας, επιτρέπει όμως να δημιουργηθούν και

να σταθεροποιηθούν οργανισμοί διάρκειας μέσα στους οποίους η δικτατορία θα

διαλυθεί, αφού εκπληρώσει το σκοπό της.

Μετά την επανάσταση η Ρωσία δεν ήταν ακόμη ελεύθερη, επειδή δεν υπήρχαν

οι εγγυήσεις της ελευθερίας, επειδή η ελευθερία δεν ήταν ακόμη οργανωμένη.

Το πρόβλημα ήταν η δημιουργία μίας ιεραρχίας, η οποία όμως να είναι

ανοιχτή, να μη μπορεί να αποκρυσταλλωθεί σε κάστες και σε τάξεις.

Από τη μάζα, από τον αριθμό έπρεπε να φτάσουν στη μονάδα, έτσι που να

υπάρχει μία κοινωνική ενότητα και η εξουσία να είναι μόνο πνευματική.

Οι ζωντανοί πυρήνες αυτής της ιεραρχίας είναι τα Σοβιέτ και τα λαϊκά

κόμματα. Τα Σοβιέτ είναι η πρωτογενής οργάνωση που πρέπει να ολοκληρωθεί και

να αναπτυχθεί και οι μπολσεβίκοι γίνονται το κυβερνών κόμμα επειδή υποστηρίζουν

πως η ισχύς του Κράτους πρέπει να εξαρτάται και να ελέγχεται από τα Σοβιέτ.

Το χάος στη Ρωσία επικεντρώνεται γύρω από αυτή την τάξη πραγμάτων:

αρχίζει η νέα τάξη. Μία ιεραρχία δημιουργείται: από την ανοργάνωτη και

βασανισμένη μάζα περνάμε στους οργανωμένους εργάτες και αγρότες, στα Σοβιέτ,

στο μπολσεβικικό κόμμα και στον ένα: στο Λένιν. Είναι η ιεραρχική διαβάθμιση του

γοήτρου και της εμπιστοσύνης που σχηματίσθηκε αυθόρμητα, που διατηρείται με την

ελεύθερη επιλογή.

Πού βρίσκεται η ουτοπία σ’ αυτό τον αυθορμητισμό; Ουτοπία είναι η εξουσία

και όχι ο αυθορμητισμός, και είναι ουτοπία στο βαθμό που γίνεται καριέρα, γίνεται

κάστα και έχει την απαίτηση να είναι αιώνια. Η ελευθερία δεν είναι ουτοπία επειδή

είναι πρωταρχική επιδίωξη, επειδή όλη η ιστορία των ανθρώπων είναι πάλη και

εργασία για τη δημιουργία κοινωνικών θεσμών που να εξασφαλίζουν το μέγιστο της

ελευθερίας.

Αφού σχηματισθεί αυτή η ιεραρχία, εξελίσσεται σύμφωνα με τη λογική της.

Τα Σοβιέτ και το μπολσεβικικό κόμμα δεν είναι κλειστοί οργανισμοί,

διαμορφώνονται συνεχώς. Να πού κυριαρχεί η ελευθερία, να πού διασφαλίζεται η

ελευθερία. Εδώ δεν υπάρχουν κάστες, εδώ υπάρχουν μόνο οργανισμοί σε διαρκή

εξέλιξη. Αντιπροσωπεύουν την πρόοδο της συνειδητοποίησης, αντιπροσωπεύουν την

ικανότητα για οργάνωση της ρωσικής κοινωνίας.

Όλοι οι εργάτες μπορούν να συμμετάσχουν στα Σοβιέτ, όλοι οι εργάτες

μπορούν να συμβάλουν έτσι ώστε να τα αλλάξουν και να τα κάνουν

αντιπροσωπευτικότερα της θέλησης και των επιθυμιών τους. Η πορεία που έχει πάρει

η ρωσική πολιτική ζωή τείνει να συμπέσει με την ηθική ζωή, με το γενικευμένο

πνεύμα του ρωσικού ανθρωπισμού. Γίνεται μία συνεχής ανταλλαγή ανάμεσα στις

βαθμίδες της ιεραρχίας: το άξεστο άτομο εξευγενίζεται μέσα από το διάλογο για την

εκλογή του αντιπροσώπου του στο Σοβιέτ, αλλά και αυτός ο ίδιος μπορεί να είναι

αντιπρόσωπος· ελέγχει αυτές τις οργανώσεις, επειδή μπορεί να τις παρακολουθεί

συνεχώς, αφού βρίσκονται κοντά στον τόπο κατοικίας του. Αποκτά την αίσθηση της

κοινωνικής υπευθυνότητας, γίνεται ενεργός πολίτης αποφασίζοντας για τις τύχες της

Page 28: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

28

χώρας του. Η εξουσία και η συνειδητοποίηση απλώνονται, μέσω αυτής της ιεραρχίας,

από τον ένα στους πολλούς, και η κοινωνία τότε γίνεται κάτι το πρωτοφανέρωτο στην

ιστορία.

Αυτό είναι το ζωτικό άλμα της νέας ρωσικής ιστορίας. Τι ουτοπικό υπάρχει σ’

αυτό; Πού είναι το προκαθορισμένο σχέδιο που πρέπει να μπει σ’ εφαρμογή ακόμη

και ενάντια στις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες; Η ρωσική επανάσταση είναι η

κυριαρχία της ελευθερίας: η οργάνωση βασίζεται στο αυθόρμητο και όχι στην

αυθαιρεσία ενός «ήρωα» που επιβάλλεται με τη βία. Είναι μία ανύψωση του

ανθρώπου συνεχής και συστηματική, που ακολουθεί μία ιεραρχία, που δημιουργεί

σταδιακά τα απαραίτητα όργανα της νέας κοινωνικής ζωής.

Τότε λοιπόν δεν πρόκειται για το σοσιαλισμό;….. Όχι, δεν πρόκειται για το

σοσιαλισμό, με την αμφίβολη έννοια που δίνουν στη λέξη οι φιλισταίοι,

κατασκευαστές τεραστίων σχεδίων. Πρόκειται για την ανθρώπινη κοινωνία που

αναπτύσσεται υπό τον έλεγχο του προλεταριάτου. Όταν αυτό οργανωθεί στην

πλειοψηφία του, η κοινωνική ζωή θα είναι πλουσιότερη σε σοσιαλιστικό περιεχόμενο

απ’ ό,τι είναι τώρα και η πορεία προς το σοσιαλισμό θα εντείνεται και θα

τελειοποιείται, επειδή ο σοσιαλισμός δεν εγκαθιδρύεται μια καθορισμένη στιγμή,

αλλά είναι ένα διαρκές γίγνεσθαι, μία αέναη εξέλιξη υπό καθεστώς ελευθερίας

οργανωμένης και ελεγχόμενης από την πλειοψηφία των πολιτών, ή του

προλεταριάτου.

[Δημοσιεύτηκε στην Τορινέζικη έκδοση της εφημερίδας Avanti!, στις 25 Ιουλίου 1918]

Πηγή πρωτοτύπου:

http://www.liberliber.it/mediateca/libri/g/gramsci/scritti_politici_volume_1/pdf/scritt_

p.pdf

Page 29: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

29

ΚΡΑΤΟΣ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Στο άρθρο του Γιατί είμαι άνθρωπος της τάξης ο καθηγητής Μπαλμπίνο

Τζιουλιάνο4 έθεσε ένα θέμα τιμιότητας και πολιτικής γαλαντομίας σε εκείνους που

ακόμα «πιστεύουν» στο σοσιαλισμό, στην πάλη των τάξεων, στον οικονομικό

ντετερμινισμό και σε άλλες υλιστικές μεταφυσικές φαντασιώσεις. Ο καθηγητής

Μπαλμπίνο Τζιουλιάνο «πίστεψε» και αυτός κάποτε σε «όλα αυτά τα πράγματα»,

σήμερα όμως δεν τα «πιστεύει» πλέον. Την πεποίθηση και την πίστη του τις έχει

αφιερώσει σε ιδέες και σε έννοιες υψηλότερες και πιο ζωντανές. Επέστρεψε στο

Ματσίνι5 και έχει πεισθεί ότι το κοινωνικό πρόβλημα είναι ουσιαστικά ηθικό

πρόβλημα, πρόβλημα κουλτούρας, πνευματικής παιδείας εν γένει. Καθαίρεσε το

Κομουνιστικό μανιφέστο και στη θέση του έβαλε Τα καθήκοντα του ανθρώπου.

Ο Μπαλμπίνο Τζουλιάνο είναι ουσιαστικά ένας δάσκαλος, κατά συνέπεια

θέλει η προσωπική του εμπειρία να μην πάει χαμένη. Και να που η προσωπική

εμπειρία του Μπαλμπίνο Τζιουλιάνο γίνεται «παγκόσμια σταθερά», θεωρητικά, και

γεννά ένα κανόνα πρακτικής δράσης: νέοι, που από πνευματική τεμπελιά ή από

δικηγορίστικη σοφιστική, «πιστεύετε» ακόμη στο σοσιαλισμό, αναστοχαστείτε,

αφιερώστε την ενέργεια της σκέψης σας στην εσωτερική σας κάθαρση και στη

μελέτη των χειροπιαστών προβλημάτων!

Πιστεύω πως ο Μπαλμπίνο Τζιουλιάνο «πίστεψε» στο σοσιαλισμό, δεν

νομίζω όμως ότι «υπήρξε» σοσιαλιστής. Η πνευματική ιστορία ( ή το πνευματικό

χρονικό) του Μπαλμπίνο Τζιουλιάνο, όπως του Γκαετάνο Σαλβέμινι6, καθώς και

όλων των διανοουμένων που «πίστεψαν» στο σοσιαλισμό, αποτελούν και αυτά μία

στιγμή της ιστορίας της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας: είναι η πονεμένη

ιστορία της μικροαστικής τάξης, αυτής της μεσαίας τάξης που στην Αγγλία και στη

Γαλλία κατέλαβε την κρατική εξουσία, αλλά στην Ιταλία και στη Ρωσία δεν μπόρεσε

να φέρει εις πέρας κανένα συγκεκριμένο καθήκον και υπήρξε επαναστατική μέχρι

του σημείου που η εργατική τάξη, αδύναμη και διαλυμένη, ανήγαγε σε θεωρία τη

διαλεκτική της δικής της, ιδιαίτερης κοινωνικής λειτουργίας και ήταν για τους

διανοούμενους εξωτερικό δεδομένο για να κατασκευάσουν ιδεολογικούς μύθους. Και

επέστρεψε στην «τάξη» μόλις η εργατική τάξη, ενωμένη κοινωνικά, απέκτησε ισχύ

και άρχισε να πραγματοποιεί, με τις δικές της διαδικασίες και μεθόδους, το δικό της

ξεχωριστό γίγνεσθαι, διαλύοντας κάθε διανοουμενίστικα προκατασκευασμένο σχήμα

από τους σπουδαιοφανείς μικροαστούς.

Ο σοσιαλισμός υπήρξε για το Μπαλμπίνο Τζουλιάνο πράξη πίστης σε έναν

φυσικό νόμο που υπερβαίνει το πνεύμα. Ο σοσιαλισμός του, επομένως, δεν ήταν

πράξη ζωής, αλλά καθαρή αντανάκλαση συναισθημάτων, ένας μυστικισμός, όχι μία

πρακτική. Ακόμη και σήμερα δεν έχει ξεπεράσει με κριτικό πνεύμα αυτή τη στιγμή

της σκέψης του. Αυτό που συνέβη εντός του είναι μία απλή μετατόπιση, μία

υποκατάσταση του εμπειρικού περιεχομένου, αλλά η ανωριμότητα δεν έγινε

ωριμότητα παρά τη χρήση και την κατάχρηση της ιδεαλιστικής φρασεολογίας.

4 Balbino Giuliano (1879-1958). Ιταλός πολιτικός, πανεπιστημιακός και ιστορικός. Ενεργό μέλος του

φασιστικού κόμματος έλαβε διάφορα δημόσια αξιώματα την περίοδο του φασισμού (βουλευτής,

γερουσιαστής, πρύτανης) (σ.τ.μ.) 5 Giuseppe Mazzini (1805-1872). Ιταλός πατριώτης, πολιτικός, φιλόσοφος και δημοσιογράφος. Οι

ιδέες και η πολιτική του δραστηριότητα συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ενοποίηση της Ιταλίας και

τη δημιουργία του ιταλικού κράτους (σ.τ.μ.) 6 Gaetano Salvemini (1873-1957). Ιταλός ιστορικός, πολιτικός και σοσιαλιστής αντιφασίστας (σ.τ.μ.).

Page 30: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

30

Ο οικονομικός ντετερμινισμός, πριν ακόμα γίνει επιστημονικό θεμέλιο της

οικονομικής και πολιτικής δράσης της εργατικής τάξης, αποτελεί ιστορική

αυτοσυνείδηση της εργατικής τάξης, είναι κανόνας δράσης, είναι ηθική υποχρέωση.

Η θεωρία της ταξικής πάλης μπορεί να λογαριάζεται λιγότερο ζωντανή και λιγότερο

υψιπετής από τη θεωρία του Ματσίνι, αυτή όμως δεν είναι παρά μία αφηρημένη

εκτίμηση, καθαρά διανοουμενίστικη. Στο ιστορικό γίγνεσθαι η θεωρία της ταξικής

πάλης είναι ανώτερη από τη θεωρία του Ματσίνι, όσο η κριτική είναι ανώτερη από το

συναίσθημα, όσο η κριτική βούληση είναι ανώτερη από την παιδιάστικη θέληση, όσο

η ανάγκη, που έγινε συνειδητοποίηση, είναι ανώτερη από την κενή ανθρωπιστική

φρασεολογία, η οποία αυταπατάται όταν νομίζει ότι αρκεί να βάλεις έναν υψηλό

στόχο για να είναι αυτός ηθικός και ανώτερος.

Ο Μπαλμπίνο Τζουλιάνο είναι ένας λάτρης του αφηρημένου, δεν είναι

ρεαλιστής, είναι ένας καθολικός, όχι ένας ιδεαλιστής.

Παροτρύνει τους νέους στη μελέτη των «συγκεκριμένων προβλημάτων» και

υποστηρίζει πως το κοινωνικό πρόβλημα είναι ηθικό πρόβλημα, πρόβλημα

πνευματικής παιδείας.

Τα «συγκεκριμένα προβλήματά» του όμως είναι απλώς προβλήματα

εμπειρικής πολιτικής. Το συγκεκριμένο δεν είναι άλλο από εμπειρικός περιορισμός

στο χρόνο και στο χώρο, καθαρή υλιστική ορολογία, που, ιδωμένη στο επίπεδο της

τέχνης, θα μας οδηγούσε πάλι στις θεωρίες περί λογοτεχνικών ειδών και στην

αισθητική του περιεχομένου.

Συγκεκριμένο σημαίνει οργάνωση και η οργάνωση των κοινωνικών

προβλημάτων ξαναβρίσκεται μέσα στην πολιτική, η οποία είναι η δημιουργική πράξη

του πρακτικού πνεύματος. Η ατομική «γνώση» και «βούληση» πρέπει να

υλοποιηθούν σε «εξουσία», εάν έχουν κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, εάν θέλουν να

είναι «γαλαντομία» και «τιμιότητα».

Το πρόβλημα το συγκεκριμένο δεν λύνεται παρά μόνο μέσα στα πλαίσια του

Κράτους και κατά συνέπεια δεν μπορεί να είμαστε «συγκεκριμένοι» χωρίς μία γενική

αντίληψη της ουσίας και των ορίων του Κράτους. Και δεδομένου ότι το Κράτος

αποτελεί κυριαρχία οργανωμένη σε εξουσία δεν μπορεί να είμαστε συγκεκριμένοι

χωρίς μία γενική αντίληψη της έννοιας της κυριαρχίας, χωρίς μία προσαρμογή της

ατομικής μας δράσης προς τη γενική δράση που ενεργεί μέσω της κυριαρχίας και

εκφράζεται μέσω όλου του σύνθετου μηχανισμού της δημόσιας διοίκησης.

Ο Τζουλιάνο δεν είναι ιδεαλιστής, είναι ένας θετικιστής αγγλικού τύπου με

φτιασίδια ιδεαλιστικής φρασεολογίας. Σαν καλός πουριτανός βλέπει το κοινωνικό

πρόβλημα ως ηθικό πρόβλημα, ως εσωτερική κάθαρση η οποία πρέπει να επιτευχθεί

μέσω της κουλτούρας και της ατομικής παιδείας. Το κοινωνικό πρόβλημα δεν είναι

πλέον για τον Τζουλιάνο ένα ιστορικό θέμα, μία αναγκαία στιγμή της σταδιακής

εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας, που πρέπει να ξεπεραστεί ιστορικά, ενισχύοντας

με υλική και πνευματική δύναμη την εργατική τάξη που θα βάλει στη βάση της

κυριαρχίας και του Κράτους τη διαδικασία παραγωγής αγαθών, μέσω της οποίας όλοι

οι άνθρωποι θα αποκτήσουν πνευματική ευγένεια και θα υποκαταστήσουν, με αυτό

τον τρόπο, την εμπειρία της δημοκρατικής «πλειοψηφίας» που οργανώνεται μέσω της

βίας και της δημαγωγικής απάτης. Για τον Τζουλιάνο, αντίθετα, το κοινωνικό

πρόβλημα μετατρέπεται πάλι σε πρόβλημα του κακού, όπως το αντιλαμβάνονται οι

καθολικοί και όπως το αντιλαμβάνονται οι επίγονοι του εγκυκλοπαιδικού

διαφωτισμού, οι οποίοι έχουν θρονιαστεί μέσα στα δημόσια πανεπιστήμια. Τιθέμενο

κατ’ αυτό τον τρόπο, το πρόβλημα για έναν ιδεαλιστή είναι μία φρασεολογική

κενότητα και είναι άλυτο «πολιτικά»· είναι μια αστεία μεταμφίεση του χριστιανικού

Page 31: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

31

πνεύματος· είναι μία κακή πράξη· είναι απαρχή κοινωνικής διαστροφής και ατομικού

σκεπτικισμού, είναι η διακοπή της ιστορικής ζωής για χάρη ενός ασκητισμού του

οποίου τα κοινόβια βρίσκονται μέσα στις βιβλιοθήκες και το τυπικό του στις

ρητορικές κονταρομαχίες και στις πολεμικές των δημοσιεύσεων.

Εάν ο Τζιουλιάνο δεν είχε «πιστέψει» στο σοσιαλισμό, αλλά ήταν όντως

σοσιαλιστής, εάν η ανωριμότητα της αντίληψής του ως διανοουμένου γινόταν

ωριμότητα μέσα από την δημιουργική πράξη της θεωρητικής συνειδητοποίησης και

της πρακτικής εφαρμογής, άλλα προβλήματα συγκεκριμένα θα είχε προτείνει για

στοχασμό και για λύση-δράση.

Η θεωρία του ιστορικού υλισμού έχει τα δικά της συγκεκριμένα παιδευτικά

και πνευματικά προβλήματα και οι διανοούμενοι του σοσιαλισμού έχουν άμεσα

καθήκοντα, όταν μεταφέρουν στην πράξη το φιλοσοφικό στοχασμό. Στα καθήκοντα

αυτά όμως ο Τζουλιάνο δεν ανταποκρίθηκε και αυτή την έλλειψη ανταπόκρισής του

τη δικαιολογεί με την αποτυχία των θεωριών.

Η θεωρία του ιστορικού υλισμού είναι η κριτική οργάνωση της γνώσης για τις

ιστορικές αναγκαιότητες που καθορίζουν τη διεργασία ανάπτυξης της ανθρώπινης

κοινωνίας. Δεν είναι η επιβεβαίωση ενός φυσικού νόμου, που εξελίσσεται

«απολύτως» υπερβαίνοντας το ανθρώπινο πνεύμα. Είναι αυτοσυνείδηση, ερέθισμα

προς δράση, όχι φυσική επιστήμη που εξαντλεί τους σκοπούς της στην εκμάθηση της

αλήθειας. Εάν η ιστορική «αναγκαιότητα» υπερβαίνει τη βούληση του ατόμου

θεωρούμενου ως καθαρού λόγου, ως εμπειρικού κυττάρου της κοινωνίας, τότε είναι

έμμονη σε κάθε άτομο, συγκεκριμένη στιγμή του καθολικού πνεύματος που

πραγματώνει τον ουσιώδη νόμο της ανάπτυξης: είναι επομένως «πράξη», συνεχής

υπέρβαση, συνεχής προσαρμογή του εμπειρικού ατόμου στην πνευματική

καθολικότητα.

Ο Τζουλιάνο δεν υπήρξε «πιστός» στο καθολικό πνεύμα, αυτός που, σαν

σοσιαλιστής, είχε το παιδευτικό καθήκον να εναρμονίσει τους εργάτες και τους

αγρότες με τις καθολικές ιστορικές αναγκαιότητες, όπως αυτές

συγκεκριμενοποιούνται και ορίζονται μέσα στα πλαίσια της ιστορικής λειτουργίας

της εργατικής τάξης. Σ’ αυτή την περίπτωση τα συγκεκριμένα προβλήματα θα ήταν

για εκείνον η διαπαιδαγώγηση της εργατικής τάξης στην συγκεκριμένη άσκηση της

κυριαρχίας της εργασίας, στην εγκαθίδρυση ενός νέου Κράτους που θα ρυθμίζει τη

δράση του με βάση την παραγωγική διαδικασία και το δυναμισμό της εργασίας, που

θα πάρει τη θέση του καπιταλιστικού Κράτους, το οποίο εξαρτάται από την ατομική

ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής και λατρεύει το χρυσό μόσχο, τον

τερατώδη Μολώχ που ζητά ανθρωποθυσίες προκειμένου ν’ αλλάξει χέρια η ατομική

ιδιοκτησία σε ατομικό και σε εθνικό επίπεδο.

Ο πόλεμος κατέστρεψε και στέρεψε τις πηγές πλούτου και προκάλεσε τρόμο

στους ανθρώπους με την προοπτική καταδίκης της μισής ανθρωπότητας σε θάνατο

από την πείνα και την ανέχεια, αφού είναι ανίκανο το ατομικιστικό καθεστώς του

ελεύθερου ανταγωνισμού να αναστηλώσει τα ερείπια και να δώσει νέες προοπτικές

στη ζωή των ανθρώπων. Σήμερα, υπό καθεστώς πλήρους κοινωνικής καταστροφής,

όταν το παν έχει διαλυθεί και κάθε αυταρχική ιεραρχία έχει ανατραπεί ανεπιστρεπτί,

το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι να βοηθηθεί η εργατική τάξη να πάρει την πολιτική

εξουσία στα χέρια της, να μελετηθούν και να εξευρεθούν τα κατάλληλα μέσα έτσι

που η μεταβίβαση της κρατικής εξουσίας να πραγματοποιηθεί όσο γίνεται πιο

αναίμακτα και το νέο κομουνιστικό Κράτος να εγκαθιδρυθεί παντού, ύστερα από μια

σύντομη περίοδο επαναστατικής τρομοκρατίας.

Page 32: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

32

Αυτό όμως το συγκεκριμένο διαφεύγει από τους διαφωτιστές της αφηρημένης

νόησης νοήσεως (ragione ragionante). Αυτοί, οι εμβριθείς μελετητές των

συγκεκριμένων προβλημάτων, θεωρούν τον μπολσεβικισμό ένα «ρωσικό»

φαινόμενο*, έχουν δολοφονήσει τον άνθρωπο χάριν της έννοιας, έχουν δολοφονήσει

το Κράτος χάριν του «προβλήματος» και της «τάξης» και στα πλαίσια της διεργασίας

εξαθλίωσης της ιστορικής συνείδησης μπορεί να καταλήξουν ταυτόσημοι με κάποιον

αντιπρόσωπο της δημόσιας τάξης.

* Στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού Energie Nove δημοσιεύτηκε ένα άρθρο

του Π. Μπαλάριο σχετικά με τον μπολσεβικισμό. Ένας Ιταλός αξιωματικός,

επιστρέφοντας από τη Μόσχα πριν λίγους μήνες, αφηγείται πως το Σοβιέτ της

Μόσχας σε κάθε σύνοδό του ζητά να του μεταφράσουν τις κρίσεις και τις εντυπώσεις

των λατινικών και αγγλοσαξονικών χωρών σχετικά με τον μπολσεβικισμό και τα

Σοβιέτ. Ο Ιταλός αξιωματικός ένιωσε προσβεβλημένος από τα γέλια των εργατών-

εκπροσώπων που προκλήθηκαν εξ αιτίας των ηλιθιοτήτων που τα ευρωπαϊκά έντυπα

γράφουν σχετικά με την πολιτική και οικονομική τους δραστηριότητα. Προσβλήθηκε

και αποκαρδιώθηκε, επειδή ο πόλεμος, φορέας στη Ρωσία μιας τάξης πραγμάτων, η

οποία συμπίπτει με την συνείδηση και τη θέληση όλης της ρωσικής κοινωνίας, και η

οποία τάξη αναπτύσσεται κατά ένα αιώνα κάθε χρόνο, αφού εξαρτάται από την καλή

θέληση των ανθρώπων μόνο, ο ίδιος πόλεμος, λοιπόν, στις χώρες μας δεν συνέβαλε

παρά μόνο στον πολλαπλασιασμό της ήδη πολυπληθούς ράτσας των ηλιθίων, που

μπερδεύουν τη ζωή και τη σκέψη με την τέχνη να κάνουν περιφρονητικούς

μορφασμούς.

[Δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 1919 στο περιοδικό Energie Nove που ίδρυσε και

διηύθυνε ο αντιφασίστας φιλελεύθερος πολιτικός και δημοσιογράφος Πιέρο Γκομπέτι

(1901-1926).]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.intratext.com/IXT/ITA3063/_P1T.HTM

Page 33: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

33

ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ένα βασανιστικό πρόβλημα τίθεται σήμερα σε κάθε σοσιαλιστή που νιώθει

έντονο το αίσθημα της ιστορικής ευθύνης, το βάρος της οποίας πέφτει στους ώμους

της εργατικής τάξης και στο κόμμα το οποίο αντιπροσωπεύει την κριτική και δρώσα

συνείδηση της αποστολής αυτής της τάξης. Πώς να κυριαρχήσουμε επάνω στις

τεράστιες κοινωνικές δυνάμεις που ο πόλεμος έχει απελευθερώσει; Πώς να τις

πειθαρχήσουμε και να τους δώσουμε μία πολιτική μορφή που να εμπεριέχει την

ιδιότητα της φυσιολογικής ανάπτυξης, της συνεχούς ολοκλήρωσης, μέχρι που να

γίνει ο σκελετός του σοσιαλιστικού Κράτους μέσα στο οποίο θα λάβει σάρκα και

οστά η δικτατορία του προλεταριάτου; Πώς να ενώσουμε το παρόν με το μέλλον,

ικανοποιώντας τις επείγουσες ανάγκες του παρόντος και δουλεύοντας

αποτελεσματικά για να δημιουργήσουμε και να «επισπεύσουμε» το μέλλον;

Το κείμενο αυτό φιλοδοξεί να παίξει το ρόλο ενός ερεθίσματος για σκέψη και

για δράση, φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα προσκλητήριο προς τους καλύτερους και πιο

συνειδητοποιημένους εργάτες για να σκεφτούν και, καθένας στη σφαίρα της

ειδικότητας και των αρμοδιοτήτων του, να συνεργαστούν για τη λύση του

προβλήματος, κάνοντας να συγκλίνει, υπό τους όρους του προβλήματος, η προσοχή

των συντρόφων και των εργατικών ενώσεων. Μόνο από μια κοινή και αλληλέγγυα

εργασία διασαφήνισης, πειθούς και αμοιβαίας διαπαιδαγώγησης θα γεννηθεί η

συγκεκριμένη δράση οικοδόμησης.

Το σοσιαλιστικό Κράτος υπάρχει ήδη εν δυνάμει μέσα στα θεσμικά όργανα

κοινωνικής ζωής που είναι χαρακτηριστικά της εκμεταλλευόμενης εργατικής τάξης.

Η σύνδεση αυτών των θεσμικών οργάνων μεταξύ τους, ο συντονισμός και η υπαγωγή

τους σε μια ιεράρχηση αρμοδιοτήτων και εξουσιών, ο έντονος συγκεντρωτισμός τους,

με σεβασμό όμως της αναγκαίας αυτονομίας και διάρθρωσής τους, όλα αυτά

σημαίνουν από τώρα ακόμη τη δημιουργία μιας αληθινής εργατικής δημοκρατίας, σε

ενεργό και αποτελεσματική αντιπαράθεση με το αστικό Κράτος, μιας δημοκρατίας

που θα προετοιμάζεται από τώρα να υποκαταστήσει το αστικό Κράτος σε όλες τις

βασικές του λειτουργίες διαχείρισης και κυριαρχίας επί της εθνικής κληρονομιάς.

Το εργατικό κίνημα διευθύνεται σήμερα από το σοσιαλιστικό Κόμμα και από

τη Συνομοσπονδία Εργασίας, αλλά η άσκηση της κοινωνικής ισχύος του Κόμματος

και της Συνομοσπονδίας πραγματοποιείται, για τη μεγάλη μάζα των εργαζομένων,

έμμεσα, εξαιτίας γοήτρου και ενθουσιασμού, αυταρχικής πίεσης, ακόμη και

αδράνειας.

Το γόητρο του Κόμματος επεκτείνεται καθημερινά, αγγίζει λαϊκά στρώματα

ανεξιχνίαστα μέχρι πρότινος, προκαλεί συναίνεση και επιθυμία για επωφελή εργασία

για το μέλλον του κομουνισμού, σε ομάδες και άτομα που μέχρι τώρα ήταν απόντα

από την πολιτική πάλη. Είναι ανάγκη να δώσουμε μία πολιτική μορφή και μία διαρκή

πειθαρχία σ’ αυτές τις απροσανατόλιστες και χαοτικές ενέργειες, να τις

απορροφήσουμε, να τις συνθέσουμε και να τις ισχυροποιήσουμε, να μετατρέψουμε

την προλεταριακή και ημιπρολεταριακή τάξη σε μία οργανωμένη κοινωνία που να

αυτοδιαπαιδαγωγείται, που να αποτελεί η ίδια μια εμπειρία, που να αποκτήσει μία

υπεύθυνη επίγνωση των υποχρεώσεων, οι οποίες περιμένουν τις τάξεις που θα

φτάσουν να καταλάβουν την κρατική εξουσία.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα και τα επαγγελματικά συνδικάτα μπορούν να

απορροφήσουν όλη την εργατική τάξη μόνο μέσω μιας προσπάθειας που θα κρατήσει

χρόνια, δεκάδες χρόνια. Δεν θα ταυτιστούν αμέσως με το προλεταριακό Κράτος.

Πράγματι, στις Κομουνιστικές Δημοκρατίες αυτά συνεχίζουν να υπάρχουν

Page 34: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

34

ανεξάρτητα από το Κράτος, ως θεσμικά όργανα προώθησης (το Κόμμα) ή ελέγχου

και μερικής πραγμάτωσης (τα συνδικάτα).

Το Κόμμα πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί το όργανο κομουνιστικής

διαπαιδαγώγησης, την εστία της πίστης, το θεματοφύλακα της θεωρίας, την ανώτερη

εξουσία που εναρμονίζει και οδηγεί στο στόχο τις οργανωμένες και πειθαρχημένες

δυνάμεις της εργατικής και αγροτικής τάξης. Για να επιτελέσει αυστηρά αυτό το

καθήκον του το κόμμα δεν μπορεί να έχει ορθάνοιχτες τις πόρτες στην εισβολή νέων

μελών που δεν θα είναι συνηθισμένα στην υπευθυνότητα και στην πειθαρχία.

Όμως η κοινωνική ζωή της εργατικής τάξης είναι πλούσια σε θεσμικά όργανα

και αρθρώνεται σε πολλαπλές δραστηριότητες. Αυτά τα θεσμικά όργανα και αυτές τις

δραστηριότητες ακριβώς πρέπει να τα αναπτύξουμε, να τα οργανώσουμε συνολικά,

να τα συνδέσουμε σε ένα σύστημα ευρύ και ευέλικτο που να απορροφά και να

πειθαρχεί στο σύνολό της την εργατική τάξη. Το εργοστάσιο με τις εσωτερικές του

επιτροπές, οι σοσιαλιστικές λέσχες, οι αγροτικές κοινότητες είναι τα κέντρα

προλεταριακής ζωής μέσα στα οποία θα πρέπει να δουλέψουμε άμεσα. Οι εσωτερικές

επιτροπές είναι όργανα εργατικής δημοκρατίας που πρέπει να απελευθερώσουμε από

τους περιορισμούς που βάζουν οι επιχειρηματίες και στα οποία πρέπει να δώσουμε

νέα πνοή και ενεργητικότητα.

Σήμερα οι εσωτερικές επιτροπές περιορίζουν την ισχύ του καπιταλιστή μέσα

στο εργοστάσιο και εκτελούν λειτουργίες διαιτησίας και πειθαρχίας.

Αναπτυσσόμενες και εμπλουτισμένες θα πρέπει να είναι αύριο τα όργανα της

προλεταριακής εξουσίας που θα υποκαταστήσουν τον καπιταλιστή σε όλες τις

διευθυντικές και διοικητικές λειτουργίες του. Από τώρα ήδη οι εργάτες θα πρέπει να

προχωρήσουν στην εκλογή αντιπροσώπων για ευρείες συνελεύσεις, οι οποίοι θα

επιλεγούν μεταξύ των καλυτέρων και πιο συνειδητοποιημένων συντρόφων, με

σύνθημα: «Όλη η εξουσία στο εργοστάσιο, στις εργοστασιακές επιτροπές». Το

σύνθημα αυτό συμβαδίζει με το άλλο: «Όλη η εξουσία του Κράτους στα Συμβούλια

των εργατών και αγροτών». Ένα ευρύ πεδίο ουσιαστικής επαναστατικής

προπαγάνδας θα άνοιγε για τους κομουνιστές τους οργανωμένους στο Κόμμα και στις

συνοικιακές οργανώσεις.

Οι συνοικιακές οργανώσεις, σε συμφωνία με τις επιτροπές πόλης, θα έπρεπε

να καταγράψουν το εργατικό δυναμικό της ζώνης τους και να γίνουν η έδρα του

τοπικού συμβουλίου των εργοστασιακών αντιπροσώπων, το σημείο που επικεντρώνει

και εστιάζει όλες τις δραστηριότητες των προλεταρίων της περιοχής. Τα εκλογικά

συστήματα θα μπορούσαν να ποικίλλουν ανάλογα με το μέγεθος των εργοστασίων.

Θα μπορούσε να εκλέγεται ένας αντιπρόσωπος για κάθε 15 εργάτες κατανεμημένους

ανά κατηγορία (όπως γίνεται στα αγγλικά εργοστάσια), φτάνοντας, μέσω βαθμιαίων

εκλογών, μέχρι την εκλογή μιας επιτροπής αντιπροσώπων εργοστασίου που θα

περιλαμβάνει εκπροσώπους του συνόλου των εργαζομένων (εργατών, υπαλλήλων,

τεχνικών).

Στο συνοικιακό συμβούλιο θα πρέπει να ενταχθούν αντιπρόσωποι και άλλων

κατηγοριών εργαζομένων που κατοικούν στη συνοικία: γκαρσόνια, αμαξάδες,

τραμβαγέρηδες, σιδηροδρομικοί, οδοκαθαριστές, υπάλληλοι, ιδιώτες,

εμποροϋπάλληλοι κ.α. Η συνοικιακή επιτροπή θα πρέπει να είναι αντανάκλαση όλης

της εργατικής τάξης που κατοικεί στη συνοικία, αντανάκλαση και νόμιμη και έγκυρη,

ικανή να εμπνεύσει το σεβασμό στην πειθαρχία, περιβαλλόμενη με εξουσία η οποία

ανατίθεται αυθόρμητα από τα κάτω και η οποία θα μπορεί να δώσει εντολή για

άμεση και ολοκληρωτική παύση κάθε εργασίας σε όλη τη συνοικία. Τα συνοικιακά

Page 35: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

35

συμβούλια ενώνονται σε κομισαριάτα πόλης, που ελέγχονται και πειθαρχούν στο

Σοσιαλιστικό Κόμμα και στις επαγγελματικές ομοσπονδίες.

Ένα τέτοιο σύστημα εργατικής δημοκρατίας (συμπληρωμένο με αντίστοιχες

οργανώσεις των αγροτών) θα έδινε μορφή και πειθαρχία στις μάζες, θα ήταν ένα

υπέροχο σχολείο πολιτικής και διοικητικής εμπειρίας, θα ενέτασσε τις μάζες μέχρι

τον τελευταίο άνθρωπο, εθίζοντάς τες στην επιμονή και στη σταθερότητα, εθίζοντάς

τες στο να θεωρούν τον ίδιο τους τον εαυτό ως στρατό στο πεδίο της μάχης, που

χρειάζεται συνοχή εάν δεν θέλει να καταστραφεί και να υποδουλωθεί. Κάθε

εργοστάσιο θα σχημάτιζε ένα ή περισσότερα συντάγματα από αυτό το στρατό, με

τους δεκανείς του, με τις διαβιβάσεις του, με τους αξιωματικούς του, με το επιτελείο

του, με τους αντιπροσώπους του εκλεγμένους ελεύθερα και όχι διορισμένους άνωθεν.

Μέσω των συνελεύσεων, που θα πραγματοποιούνται σε κάθε εργοστάσιο, με τη

συνεχή δράση της προπαγάνδας και της πειθούς εκ μέρους των πιο

συνειδητοποιημένων στοιχείων, θα επιτευχθεί ένας ριζικός μετασχηματισμός της

εργατικής ψυχολογίας, θα προετοιμαστεί η μάζα καλύτερα και θα καταστεί ικανή να

ασκήσει εξουσία, θα διαμορφωθεί μία συνείδηση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του

συντρόφου και του εργαζόμενου, συγκεκριμένη και αποτελεσματική επειδή θα έχει

προκύψει αυθόρμητα από την τη ζωντανή και ιστορική εμπειρία.

Έχουμε ήδη πει ότι οι σύντομες αυτές σημειώσεις προτείνονται μόνο ως

έναυσμα για σκέψη και για προτροπή προς δράση. Κάθε όψη του προβλήματος θα

χρειαζόταν μια πλατιά και σε βάθος επεξεργασία, διαλεύκανση και συντονισμένη και

υποβοηθητική συμπλήρωση. Όμως η συγκεκριμένη και ολοκληρωμένη λύση των

προβλημάτων της σοσιαλιστικής ζωής μπορεί να δοθεί μόνο μέσα από την

κομουνιστική πρακτική: τη συζήτηση από κοινού, που αλλάζει με ευχάριστο τρόπο

τις συνειδήσεις ενώνοντάς τες και γεμίζοντάς τες με δρώντα ενθουσιασμό. Το να λες

την αλήθεια, το να φτάνεις μαζί με τους άλλους στην αλήθεια σημαίνει ότι έχεις

επιτελέσει μία κομουνιστική και επαναστατική πράξη.

Η φόρμουλα «δικτατορία του προλεταριάτου» πρέπει να πάψει να είναι μόνο

μία φόρμουλα, ένας τρόπος επίδειξης επαναστατικής φρασεολογίας. Όποιος επιθυμεί

το σκοπό πρέπει να επιθυμεί και τα μέσα. Η δικτατορία του προλεταριάτου είναι η

εγκαθίδρυση ενός νέου τύπου Κράτους, τυπικά προλεταριακού, στο οποίο

συναντιούνται οι θεσμικές εμπειρίες της καταπιεσμένης τάξης, στο οποίο η κοινωνική

ζωή της εργατικής και αγροτικής τάξης γίνεται σύστημα διαδεδομένο και ισχυρά

οργανωμένο.

Στο Κράτος αυτό δε χωρούν αυτοσχεδιασμοί. Οι Ρώσοι μπολσεβίκοι

κομουνιστές επί οχτώ μήνες δουλεύουν για να διαδώσουν και να υλοποιήσουν το

σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» και τα Σοβιέτ αυτά ήταν γνωστά στους Ρώσους

εργάτες από το 1905 ακόμη. Οι κομουνιστές πρέπει να αξιοποιήσουν τη ρωσική

εμπειρία και να εξοικονομήσουν χρόνο και δουλειά. Η δράση για την ανασυγκρότηση

θα απαιτήσει από μόνη της πολύ χρόνο και πολλή δουλειά και γι’ αυτό κάθε μέρα και

κάθε ενέργεια θα πρέπει να είναι διαθέσιμες για αυτό το σκοπό.

[Δημοσιεύτηκε στο L’ Ordine Nuovo, στις 21 Ιουνίου 1919]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/democrazia.htm

Page 36: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

36

Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η καπιταλιστική συγκέντρωση, αποτέλεσμα του τρόπου παραγωγής, παράγει

μία αντίστοιχη συγκέντρωση εργατικών μαζών. Στο γεγονός αυτό θα πρέπει να

αναζητήσουμε την πηγή όλων των επαναστατικών θέσεων του μαρξισμού, θα πρέπει

να αναζητήσουμε τις συνθήκες των νέων προλεταριακών συνηθειών και της νέας

κομουνιστικής τάξης, που μέλει να υποκαταστήσει τις αστικές συνήθειες και την

καπιταλιστική αταξία που γεννά ο ελεύθερος ανταγωνισμός και η ταξική πάλη.

Στη σφαίρα της γενικής καπιταλιστικής δράσης και ο εργαζόμενος δρα στο

επίπεδο του ελεύθερου ανταγωνισμού, είναι ένα άτομο-πολίτης. Όμως οι συνθήκες

αφετηρίας της πάλης δεν είναι οι ίδιες για όλους την ίδια στιγμή: η ύπαρξη της

ατομικής ιδιοκτησίας θέτει την κοινωνική μειοψηφία σε προνομιακές συνθήκες και

καθιστά άνιση την πάλη. Ο εργαζόμενος βρίσκεται συνεχώς εκτεθειμένος στους πιο

θανάσιμους κινδύνους: η ίδια η στοιχειώδης του διαβίωση, η κουλτούρα του, η ζωή

και το μέλλον της οικογένειάς του είναι εκτεθειμένα στα άσχημα χτυπήματα των

αλλαγών της αγοράς εργασίας. Στην περίπτωση αυτή ο εργαζόμενος τείνει να βγει

από τη σφαίρα του ανταγωνισμού και του ατομικισμού. Η αρχή τού συνεταιρίζεσθαι

και της αλληλεγγύης γίνεται ουσιώδης για την εργατική τάξη, αλλάζει την ψυχολογία

και τις συνήθειες των εργατών και των αγροτών. Αναφύονται θεσμικά όργανα και

οργανισμοί μέσα στους οποίους η αρχή αυτή παίρνει σάρκα και οστά. Με βάση τα

όργανα αυτά αρχίζει η διαδικασία ιστορικής ανάπτυξης που οδηγεί στον κομουνισμό

των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής.

Οι ενωτικές προσπάθειες των εργατών μπορεί και πρέπει να θεωρηθούν ως το

ουσιώδες γεγονός της προλεταριακής επανάστασης. Αποτέλεσμα αυτής της ιστορικής

τάσης ήταν η εμφάνιση και η ανάπτυξη την περίοδο που προηγήθηκε της παρούσας

(την οποία μπορούμε να ονομάσουμε περίοδο της Ι και ΙΙ Διεθνούς ή περίοδο

στρατολόγησης) των Σοσιαλιστικών Κομμάτων και των επαγγελματικών συνδικάτων.

Η ανάπτυξη όμως αυτών των προλεταριακών θεσμικών οργάνων και όλου του

προλεταριακού κινήματος γενικά δεν ήταν αυτόνομη, δεν υπάκουε στους ίδιους

νόμους που ενυπάρχουν στη ζωή και στην ιστορική εμπειρία της εκμεταλλευόμενης

εργατικής τάξης. Οι νόμοι της ιστορίας υπαγορεύονταν από την τάξη των ιδιοκτητών

που ήταν οργανωμένη μέσα στο Κράτος. Το Κράτος ήταν πάντα ο πρωταγωνιστής

της ιστορίας, επειδή στα όργανά του επικεντρώνεται η ισχύς της τάξης των

ιδιοκτητών, στο Κράτος η τάξη των ιδιοκτητών αυτοπειθαρχείται και συντίθεται σε

ενότητες, υπεράνω των διαφωνιών και των συγκρούσεων του ανταγωνισμού, με

σκοπό να διατηρηθεί ανέπαφη η κατάσταση προνομίων στην ανώτερη φάση του ίδιου

του ανταγωνισμού: στην ταξική πάλη για την εξουσία, για την υπεροχή στη

διεύθυνση και στη πειθάρχηση της κοινωνίας.

Αυτή την περίοδο το προλεταριακό κίνημα ήταν μόνο μία συνάρτηση του

ελεύθερου καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Τα προλεταριακά θεσμικά όργανα όφειλαν

να πάρουν μορφή όχι επί τη βάσει εσωτερικών, αλλά εξωτερικών νόμων, υπό την

ισχυρή πίεση γεγονότων και εξαναγκασμών εξαρτώμενων από τον καπιταλιστικό

ανταγωνισμό. Από εδώ προέρχονται οι εσωτερικές διαμάχες, οι παρεκκλίσεις, οι

ταλαντεύσεις, οι συμβιβασμοί που χαρακτηρίζουν όλη την περίοδο ύπαρξης του

προλεταριακού κινήματος που προηγήθηκε του παρόντος και που κορυφώθηκαν με

την αποτυχία της ΙΙ Διεθνούς.

Page 37: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

37

Μερικές τάσεις του σοσιαλιστικού και προλεταριακού κινήματος είχαν θέσει

φανερά ως βασικό θέμα της επανάστασης την επαγγελματική οργάνωση των εργατών

και επάνω σ’ αυτή τη βάση στήριζαν την προπαγάνδα τους και τη δράση τους. Το

συνδικαλιστικό κίνημα φάνηκε προς στιγμήν να είναι ο πραγματικός εκφραστής του

μαρξισμού, πραγματικός εκφραστής της αλήθειας.

Το λάθος του συνδικαλισμού έγκειται στο ότι δέχτηκε ως μόνιμο γεγονός, ως

διαρκή τύπο εργατικής ένωσης το επαγγελματικό συνδικάτο με την παρούσα μορφή

και τις λειτουργίες του, που επιβλήθηκαν και δεν προτάθηκαν, και κατά συνέπεια δεν

μπορούν να έχουν μία σταθερή και προβλέψιμη γραμμή ανάπτυξης. Ο

συνδικαλισμός, που εμφανίστηκε ως η αρχή μιας φιλελεύθερης, «αυθόρμητης»

παράδοσης, υπήρξε στην πραγματικότητα μία από τις τόσες μεταμφιέσεις του

ιακωβίνικου και αφηρημένου πνεύματος.

Από εδώ προκύπτουν και τα λάθη του συνδικαλιστικού ρεύματος, που δεν

κατάφερε να πάρει τη θέση του Σοσιαλιστικού Κόμματος σε ό, τι αφορά το καθήκον

της επαναστατικής διαπαιδαγώγησης της εργατικής τάξης. Οι εργάτες και οι αγρότες

καταλαβαίνουν ότι όσο η τάξη των ιδιοκτητών και το δημοκρατικο-κοινοβουλευτικό

Κράτος υπαγορεύουν τους νόμους της ιστορίας, κάθε απόπειρα εξόδου από τη

σφαίρα αυτών των νόμων είναι μάταιη και γελοία. Είναι βέβαιο ότι στο γενικό

σχήμα, όπως το αντιλαμβάνεται η βιομηχανική κοινωνία, κάθε άνθρωπος μπορεί να

συμμετέχει ενεργά στη ζωή και να τροποποιεί το περιβάλλον μόνο εφόσον δρα ως

άτομο πολίτης, μέλος του δημοκρατικο-κοινοβουλευτικού Κράτους. Η φιλελεύθερη

εμπειρία δεν είναι άνευ σημασίας και δεν μπορεί να ξεπεραστεί παρά μόνο αφού

δοκιμαστεί. Η απολιτική στάση των απολιτικών δεν ήταν άλλο παρά ένας εκφυλισμός

της πολιτικής: το να αρνείσαι και να πολεμάς το Κράτος είναι πολιτική πράξη το ίδιο

όπως το να είσαι ενταγμένος μέσα στη γενική ιστορική δραστηριότητα που απαντάται

μέσα στο Κοινοβούλιο και στους Δήμους, που είναι λαϊκοί θεσμοί του Κράτους.

Ποικίλει η ποιότητα της πολιτικής πράξης: οι συνδικαλιστές δούλευαν εκτός

πραγματικότητας και κατά συνέπεια η πολιτική τους ήταν βασικά λαθεμένη· οι

κοινοβουλευτικοί σοσιαλιστές δούλευαν στο εσωτερικό των πραγμάτων, μπορούσαν

να σφάλουν (έκαναν πολλά και σημαντικά σφάλματα) αλλά δεν έκαναν λάθος από τη

σκοπιά της δράσης τους και γι’ αυτό θριάμβευσαν στο «συναγωνισμό»· οι μεγάλες

μάζες, εκείνες που με την επέμβασή τους αλλάζουν αντικειμενικά τις κοινωνικές

σχέσεις, οργανώθηκαν γύρω από το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Παρ’ όλα τα λάθη και τις

παραλείψεις, το Κόμμα κατόρθωσε, σε τελευταία ανάλυση, να φέρει εις πέρας την

αποστολή του: να δώσει κάποια υπόσταση στο προλεταριάτο που πριν ήταν ένα

τίποτα, να του δώσει μία αυτοσυνείδηση, να δώσει στο κίνημα απελευθέρωσης ένα

νόημα ευθύ και ζωτικό που αντιστοιχούσε, στις γενικές του γραμμές, στη διεργασία

ιστορικής ανάπτυξης της ανθρώπινης κοινωνίας.

Το σημαντικότερο λάθος του σοσιαλιστικού κινήματος ήταν της ίδια φύσης

με εκείνο των συνδικαλιστών. Παίρνοντας μέρος στη γενική δράση της ανθρώπινης

κοινωνίας μέσα στο Κράτος, οι σοσιαλιστές ξέχασαν ότι η θέση τους έπρεπε να

συνεχίσει να είναι εκείνη της κριτικής στάσης, της αντίθεσης. Αφέθηκαν να

απορροφηθούν από την πραγματικότητα, δεν κυριάρχησαν επάνω σ’ αυτήν.

Οι μαρξιστές κομουνιστές πρέπει να χαρακτηρίζονται από μία ψυχολογία που

θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε «μαιευτική». Δεν πρέπει να αφεθούν στην

πορεία των γεγονότων που καθορίζονται από τους νόμους του αστικού

ανταγωνισμού, αλλά να τηρήσουν κριτική αναμονή. Η ιστορία είναι ένα συνεχές

γίγνεσθαι, κατά συνέπεια είναι ουσιαστικά απρόβλεπτη. Αυτό όμως δε σημαίνει πως

«όλα» είναι απρόβλεπτα στο γίγνεσθαι της ιστορίας, πως, δηλαδή, η ιστορία είναι το

Page 38: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

38

βασίλειο της αυθαιρεσίας και της ανεύθυνης ιδιοτροπίας. Η ιστορία είναι ταυτόχρονα

ελευθερία και αναγκαιότητα. Οι θεσμοί, στην ανάπτυξη και στη δράση των οποίων η

ιστορία παίρνει σάρκα και οστά, αναφύονται και διατηρούνται επειδή έχουν ένα

σκοπό και μία αποστολή να πραγματοποιήσουν. Αναφύονται και αναπτύσσονται

καθορισμένες αντικειμενικές συνθήκες παραγωγής υλικών αγαθών και πνευματικής

επίγνωσης των ανθρώπων. Εάν αυτές οι αντικειμενικές συνθήκες, που χάρη στη

μηχανική τους φύση είναι μετρήσιμες σχεδόν με μαθηματικό τρόπο, αλλάζουν,

αλλάζει και το σύνολο των σχέσεων που ρυθμίζουν και διαπλάθουν την ανθρώπινη

κοινωνία, αλλάζει ο βαθμός συνειδητοποίησης των ανθρώπων. Η κοινωνική

διαμόρφωση μετασχηματίζεται, οι παραδοσιακοί θεσμοί φτωχαίνουν, γίνονται

ακατάλληλοι για την αποστολή τους, περιττοί και εμπόδια. Εάν κατά τη διάρκεια του

ιστορικού γίγνεσθαι η διάνοια ήταν ανίκανη να συλλάβει έναν ρυθμό, να βάλει

εμπρός μια διαδικασία, η πολιτισμική ζωή θα ήταν αδύνατη. Η πολιτική ιδιοφυΐα

αναγνωρίζεται ακριβώς από αυτή την ικανότητα, της κατοχής, δηλαδή, του

μεγαλύτερου κατά το δυνατόν αριθμού συγκεκριμένων αναγκαίων και επαρκών όρων

για τον καθορισμό μιας διεργασίας ανάπτυξης και της ικανότητας, κατά συνέπεια, να

διαβλέπει το εγγύς και το απώτερο μέλλον και με βάση τη διαίσθηση αυτή να

σχεδιάζει τη λειτουργία ενός Κράτους, να διακινδυνεύει την τύχη ενός λαού. Υπ’

αυτή την έννοια ο Καρλ Μαρξ υπήρξε μακράν ο μεγαλύτερος από τις σύγχρονες

πολιτικές διάνοιες.

Οι σοσιαλιστές έχουν αποδεχτεί, συχνά παθητικά, την ιστορική

πραγματικότητα ως προϊόν της καπιταλιστικής πρωτοβουλίας. Έπεσαν στο λάθος

ψυχολογίας των φιλελεύθερων οικονομολόγων: πίστη στην αιωνιότητα των θεσμών

του δημοκρατικού Κράτους, στη θεμελιακή τους τελειότητα. Κατά τη γνώμη τους ο

τύπος των δημοκρατικών θεσμών μπορεί να διορθωθεί με μικροεπεμβάσεις εδώ κι

εκεί, αλλά βασικά πρέπει να είναι σεβαστός. Ένα παράδειγμα αυτής της στενόμυαλα

ματαιόδοξης ψυχολογίας έδωσε ο Φιλίπο Τουράτι με την αυστηρή του κριτική,

σύμφωνα με την οποία το κοινοβούλιο σε σχέση με το Σοβιέτ είναι σαν την πόλη σε

σχέση με τη βαρβαρική ορδή.

Από αυτή τη λαθεμένη αντίληψη για το ιστορικό γίγνεσθαι, από την

πολύχρονη πρακτική του συμβιβασμού και από μια τακτική «ανόητα»

κοινοβουλευτική, γεννιέται η σημερινή φόρμουλα «κατάκτησης του Κράτους».

Είμαστε πεπεισμένοι, μετά τις επαναστατικές εμπειρίες της Ρωσίας, της

Ουγγαρίας και της Γερμανίας, ότι το σοσιαλιστικό Κράτος δεν μπορεί να υλοποιηθεί

μέσα στα θεσμικά πλαίσια του καπιταλιστικού Κράτους, γιατί είναι ένα βασικά

καινούριο δημιούργημα σε σχέση προς αυτά, εάν όχι σε σχέση προς την ιστορία του

προλεταριάτου. Οι θεσμοί του καπιταλιστικού Κράτους είναι έτσι οργανωμένοι ώστε

ν’ ανταποκρίνονται στους σκοπούς του ελεύθερου ανταγωνισμού. Δεν είναι αρκετό ν’

αλλάξουμε τα άτομα για να οδηγήσουμε προς άλλη κατεύθυνση τη δράση τους. Το

σοσιαλιστικό Κράτος δεν είναι ακόμη ο κομουνισμός, η εγκαθίδρυση, δηλαδή, μιας

οικονομικής πρακτικής και ενός ήθους που να βασίζονται στην αλληλεγγύη·

πρόκειται για Κράτος μεταβατικό που ο προορισμός του είναι να εξαφανίσει τον

ανταγωνισμό μέσω της εξαφάνισης της ατομικής ιδιοκτησίας, των τάξεων, των

εθνικών οικονομιών και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί από την κοινοβουλευτική

δημοκρατία. Η φόρμουλα «κατάκτηση του Κράτους» πρέπει να νοηθεί με την εξής

έννοια: δημιουργία ενός νέου τύπου Κράτους, που θα το γεννήσει η ενωτική εμπειρία

της προλεταριακής τάξης, και αντικατάσταση του δημοκρατικο-κοινοβουλευτικού

Κράτους από αυτό.

Page 39: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

39

Κι στο σημείο αυτό επιστρέφουμε στην αφετηρία. Είπαμε ότι τα θεσμικά

όργανα του σοσιαλιστικού και προλεταριακού κινήματος της περιόδου που

προηγήθηκε του παρόντος δεν αναπτύχθηκαν αυτόνομα, αλλά ως αποτέλεσμα της

γενικής διαμόρφωσης της ανθρώπινης κοινωνίας, κυριαρχούμενης από τους

υπέρτατους νόμους του καπιταλισμού. Ο πόλεμος ανέτρεψε τη στρατηγική

κατάσταση της ταξικής πάλης. Οι καπιταλιστές έχασαν τα πρωτεία, η ελευθερία τους

περιορίστηκε, η ισχύς τους εκμηδενίστηκε. Η καπιταλιστική συγκέντρωση έφτασε

στο μέγιστο επιτρεπτό σ’ αυτήν σημείο, πραγματοποιώντας το παγκόσμιο μονοπώλιο

της παραγωγής και των ανταλλαγών. Η αντίστοιχη συγκέντρωση των εργατικών

μαζών έδωσε μία πρωτόγνωρη ισχύ στην προλεταριακή επαναστατική τάξη.

Τα παραδοσιακά θεσμικά όργανα του κινήματος έγιναν ανίκανα να

περιλάβουν τόσο δυναμισμό επαναστατικής ζωής. Η ίδια τους η μορφή είναι

ανεπαρκής για την πειθάρχηση των δυνάμεων που εισέδυσαν στην ιστορική

συνειδητή διεργασία. Αυτά τα θεσμικά όργανα δεν είναι νεκρά, είναι δημιουργήματα

του ελεύθερου ανταγωνισμού, πρέπει να συνεχίσουν να υπάρχουν μέχρι την

κατάργηση κάθε υπολείμματος ανταγωνισμού, μέχρι την πλήρη κατάργηση των

τάξεων και των κομμάτων, μέχρι τη συγχώνευση των εθνικών προλεταριακών

δικτατοριών στην Κομουνιστική Διεθνή. Πλάι σ’ αυτά όμως πρέπει να ξεφυτρώσουν

και να αναπτυχθούν θεσμικά όργανα νέου τύπου, κρατικού τύπου, που θα

υποκαταστήσουν ακριβώς τα ιδιωτικά και τα δημόσια θεσμικά όργανα του

δημοκρατικο-κοινοβουλευτικού Κράτους. Θεσμικά όργανα που να υποκαταστήσουν

το πρόσωπο του καπιταλιστή στις διοικητικές λειτουργίες και στη βιομηχανική ισχύ

και να υλοποιήσουν την αυτονομία του παραγωγού μέσα στο εργοστάσιο, θεσμικά

όργανα ικανά να αναλάβουν τη διευθυντική εξουσία όλων των λειτουργιών των

συναφών με το περίπλοκο σύστημα των σχέσεων παραγωγής και ανταλλαγής, που να

συνδέουν τα τμήματα ενός εργοστασίου μεταξύ τους, αποτελώντας τη στοιχειώδη

οικονομική μονάδα, που να συνδέουν τις διάφορες δραστηριότητες της αγροτικής

βιομηχανίας, θεσμικά όργανα, μα άλλα λόγια, τα οποία μέσω οριζοντίων και

καθέτων επιπέδων θα πρέπει να οικοδομήσουν το αρμονικό κτίριο της εθνικής και

διεθνούς οικονομίας, απελευθερωμένο από την περιττή και παρασιτική τυραννία των

ατομικών ιδιοκτητών.

Ποτέ έως τώρα η ώθηση και ο επαναστατικός ενθουσιασμός δεν υπήρξαν πιο

έντονοι στο προλεταριάτο της Δυτικής Ευρώπης. Έχουμε τη γνώμη όμως πως στη

διαυγή και ακριβή συνειδητοποίηση του σκοπού δεν αντιστοιχεί μία συνειδητοποίηση

το ίδιο διαυγής και ακριβής σε ό, τι αφορά τα κατάλληλα μέσα, την παρούσα στιγμή,

για την επίτευξη του σκοπού. Τώρα πια έχει ριζώσει μέσα στις μάζες η πεποίθηση ότι

το προλεταριακό Κράτος παίρνει σάρκα και οστά σε ένα σύστημα Συμβουλίων των

εργατών, αγροτών και στρατιωτών. Δεν έχει ακόμη σχηματιστεί μία αντίληψη

τακτικής που να εξασφαλίζει αντικειμενικά τη δημιουργία αυτού του Κράτους. Γι’

αυτό είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί από τώρα ένα δίκτυο προλεταριακών θεσμικών

οργάνων, ριζωμένων μέσα στη συνείδηση των μεγάλων μαζών, ένα δίκτυο που θα

έχει εξασφαλίσει την πειθαρχία και τη διαρκή πίστη των μεγάλων μαζών μέσα στις

οποίες η τάξη των εργατών και των αγροτών, στο σύνολό της, θα πάρει μία μορφή

πλούσια σε δυναμισμό και δυνατότητα ανάπτυξης. Είναι βέβαιο ότι εάν σήμερα, με

τις παρούσες συνθήκες προλεταριακής οργάνωσης, πραγματοποιούνταν ένα κίνημα

μαζών με επαναστατικά χαρακτηριστικά, τα αποτελέσματα θα παγιώνονταν σε μία

καθαρά τυπική διόρθωση του δημοκρατικού Κράτους, θα κατέληγαν σε μία αύξηση

της ισχύος της Βουλής (μέσω μιας συντακτικής συνέλευσης) και στην αναρρίχηση

στην εξουσία των κατεργάρηδων αντικομουνιστών σοσιαλιστών. Η γερμανική και

Page 40: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

40

αυστριακή εμπειρία πρέπει να μας διδάξει κάτι. Οι δυνάμεις του δημοκρατικού

Κράτους και της καπιταλιστικής τάξης είναι ακόμη τεράστιες. Δεν πρέπει να

αποκρύπτεται το γεγονός ότι ο καπιταλισμός αντέχει κυρίως εξ αιτίας των

συκοφαντών του και των λακέδων του και ο σπόρος αυτής της φάρας δεν έχει φυσικά

εξαφανιστεί.

Η δημιουργία του προλεταριακού Κράτους δεν είναι, τελικά, μια πράξη

θαυματουργή. Είναι και αυτή ένα γίγνεσθαι, είναι μία διεργασία ανάπτυξης.

Προϋποθέτει μία προπαρασκευαστική εργασία συστηματοποίησης και προπαγάνδας.

Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη ανάπτυξη και μεγαλύτερες εξουσίες στα εργοστασιακά

προλεταριακά θεσμικά όργανα που ήδη υπάρχουν, να δημιουργηθούν παρόμοια στα

χωριά, να επιδιωχθεί οι άνθρωποι που τα απαρτίζουν να είναι κομουνιστές

συνειδητοποιημένοι ως προς την επαναστατική αποστολή που το θεσμικό όργανο

πρέπει να αναλάβει. Διαφορετικά όλος ο ενθουσιασμός μας, όλη η πίστη των

εργαζομένων μαζών δεν θα κατορθώσουν να εμποδίσουν την επανάσταση να

μετατραπεί, με άθλιο τρόπο, σε ένα νέο Κοινοβούλιο απατεώνων, επιπόλαιων και

ανεύθυνων, οπότε νέες και φοβερότερες θυσίες θα απαιτηθούν για τον ερχομό του

Κράτους των προλεταρίων.

[Δημοσιεύτηκε στο L’ Ordine Nuovo στις 12 Ιουλίου 1919]

Πηγή πρωτοτύπου:

http://www.liberliber.it/mediateca/libri/g/gramsci/scritti_politici_volume_1/pdf/scritt

_p.pdf

Page 41: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

41

ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑΚΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ

Η προλεταριακή οργάνωση που συναθροίζεται, ως ολική έκφραση της

εργατικής και αγροτικής μάζας, στις κεντρικές υπηρεσίες της Συνομοσπονδίας

Εργασίας, διέρχεται μία καταστατική κρίση παρόμοιας φύσης προς την κρίση εκείνη

μέσα στην οποία μάταια παραδέρνει το δημοκρατικο-κοινοβουλευτικό Κράτος.

Πρόκειται για κρίση εξουσίας και κυριαρχίας. Η λύση της μιας θα είναι και λύση για

την άλλη, αφού, λύνοντας το πρόβλημα της βούλησης για ισχύ μέσα στην ταξική τους

οργάνωση, οι εργαζόμενοι θα καταλήξουν στη δημιουργία του οργανικού πλαισίου

του Κράτους τους και θα το αντιτάξουν νικηφόρα στο κοινοβουλευτικό Κράτος.

Οι εργάτες νιώθουν ότι στο σύνολό της η «δικής τους» οργάνωση έχει γίνει

ένας τόσο τεράστιος μηχανισμός, που κατέληξε να υπακούει στους δικούς του

νόμους, οι οποίοι εξαρτώνται από τη δομή του και την περίπλοκη λειτουργία του,

είναι όμως ξένοι προς τη μάζα που έχει αποκτήσει συνείδηση της ιστορικής

αποστολής της ως επαναστατικής τάξης. Νιώθουν ότι η βούλησή τους για ισχύ δεν

κατορθώνει τελικά να εκφραστεί καθαρά και ξάστερα, μέσα από τις ισχύουσες

θεσμικές ιεραρχίες. Νιώθουν ότι ακόμη και στο σπίτι τους, στο σπίτι που έχουν χτίσει

με πείσμα και υπομονή, στεριώνοντάς το με αίμα και δάκρυα, ο μηχανισμός

συνθλίβει τον άνθρωπο, το υπαλληλίκι σκοτώνει το δημιουργικό πνεύμα και ο κοινός

και βερμπαλιστικός ερασιτεχνισμός προσπαθεί στα χαμένα να κρύψει την απουσία

συγκεκριμένων αντιλήψεων για τις ανάγκες της βιομηχανικής παραγωγής και την

παντελή έλλειψη κατανόησης της ψυχολογίας των προλεταριακών μαζών. Οι εργάτες

εξοργίζονται για αυτή την κατάσταση, αλλά είναι ανίσχυροι σαν άτομα να την

αλλάξουν. Τα λόγια και η θέληση του καθενός ξεχωριστά αποτελούν μηδαμινό

πράγμα εμπρός στους δρακόντειους νόμους τους συμφυείς με τη δομή του

συνδικαλιστικού μηχανισμού.

Οι επικεφαλής της οργάνωσης δεν αντιλαμβάνονται αυτή τη βαθιά και διάχυτη κρίση.

Όσο περισσότερο γίνεται εμφανές ότι η εργατική τάξη δεν παγιώνεται σε σχήματα

σύμφωνα με την πραγματική ιστορική δομή της, όσο περισσότερο προκύπτει ότι η

εργατική τάξη δεν εντάσσεται σε ένα πλαίσιο το οποίο να προσαρμόζεται διαρκώς

στους νόμους που διέπουν την εσώτερη διεργασία ιστορικής πραγματικής εξέλιξης

της ίδιας της τάξης, τόσο περισσότερο αυτοί οι επικεφαλής εμμένουν στην τύφλωσή

τους και προσπαθούν να διευθετήσουν «νομικά» τις διαφωνίες και τις συγκρούσεις.

Πνεύματα εξόχως γραφειοκρατικά πιστεύουν ότι οι αντικειμενικές συνθήκες,

ριζωμένες στην ψυχολογία, όπως αυτή αναπτύσσεται μέσα από τη ζωντανή εμπειρία

του εργοστασίου, μπορούν να ξεπεραστούν με μια συζήτηση που κινητοποιεί τα

συναισθήματα και με μία ημερήσια διάταξη που γίνεται δεκτή παμψηφεί μέσα σε μία

συνέλευση που την έχουν υποβιβάσει σε οχλαγωγία και σε ρητορικές μακρηγορίες.

Σήμερα αυτοί προσπαθούν να «σταθούν στο ύψος των περιστάσεων» και, για να

δείξουν ότι είναι ικανοί ακόμη και να «στοχαστούν σκληρά», φέρνουν πάλι πίσω τις

παλιές και φθαρμένες συνδικαλιστικές ιδεολογίες, προσπαθώντας με κόπο να

ταυτίσουν το Σοβιέτ με το συνδικάτο, επιμένοντας κοπιαστικά στη θέση ότι το

σημερινό σύστημα συνδικαλιστικής οργάνωσης αποτελεί ήδη το πλαίσιο της

κομουνιστικής κοινωνίας, αποτελεί το σύστημα των δυνάμεων στο οποίο πρέπει να

ενσαρκωθεί η προλεταριακή δικτατορία.

Το συνδικάτο, υπό τη μορφή που υπάρχει σήμερα στις χώρες της δυτικής

Ευρώπης, είναι ένας τύπος οργάνωσης όχι μόνο ουσιαστικά διαφορετικός από το

Page 42: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

42

Σοβιέτ, αλλά διαφορετικός, και μάλιστα με αξιοσημείωτο τρόπο, και από το

συνδικάτο όπως αυτό εξελίσσεται όλο και περισσότερο στη Ρωσική Κομουνιστική

Δημοκρατία.

Τα επαγγελματικά συνδικάτα, τα Εργατικά Επιμελητήρια, οι βιομηχανικές

ομοσπονδίες, η Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας είναι οι μορφές προλεταριακής

οργάνωσης ειδικές για την ιστορική περίοδο όπου κυριαρχεί το κεφάλαιο. Κατά μία

έννοια θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι αποτελούν συστατικό μέρος της

καπιταλιστικής κοινωνίας και λειτουργούν σύμφωνα με το καθεστώς της ατομικής

ιδιοκτησίας. Στις μέρες μας, όπου τα άτομα έχουν αξία εφόσον είναι ιδιοκτήτες

εμπορεύματος και συναλλάσσονται την ιδιοκτησία τους, και οι ίδιοι οι εργάτες

χρειάστηκε να συμμορφωθούν με τους δρακόντειους νόμους της γενικής ανάγκης και

έγιναν έμποροι της μοναδικής ιδιοκτησίας που διαθέτουν, της εργατικής τους

δύναμης και της επαγγελματικής τους ικανότητας. Εκτεθειμένοι περισσότερο στους

κινδύνους του ανταγωνισμού, οι εργάτες συγκέντρωσαν την ιδιοκτησία τους σε

«επιχειρήσεις» όλο και πιο ευρείες και περιεκτικές, δημιούργησαν αυτόν τον

τεράστιο μηχανισμό συγκέντρωσης σάρκας του μόχθου, επέβαλαν τιμές και ωράρια

και πειθάρχησαν την αγορά. Προσέλαβαν απ’ έξω ή ανέδειξαν από τα σπλάχνα τους

ένα έμπιστο διοικητικό προσωπικό, εξειδικευμένο σ’ αυτού του είδους την

εκμετάλλευση, που είναι σε θέση να επιβληθεί στις συνθήκες της αγοράς, ικανό να

διαπραγματεύεται συλλογικές συμβάσεις, να εκτιμά τα εμπορικά ρίσκα, να βάζει

εμπρός δράσεις οικονομικά συμφέρουσες. Η ουσιαστική φύση του συνδικάτου είναι

ανταγωνιστική, δεν είναι κομουνιστική. Το συνδικάτο δεν μπορεί να είναι εργαλείο

ριζικής ανανέωσης της κοινωνίας. Μπορεί να προσφέρει στο προλεταριάτο ικανούς

γραφειοκράτες, ειδικούς τεχνικούς για βιομηχανικά θέματα γενικής φύσης, δεν

μπορεί όμως ν’ αποτελέσει τη βάση για μια προλεταριακή εξουσία. Δεν προσφέρει

καμία δυνατότητα επιλογής προλεταρίων, άξιων και ικανών να διευθύνων την

κοινωνία. Από το συνδικάτο δεν μπορούν να προέλθουν οι ιεραρχίες εκείνες που θα

ενσαρκώσουν το ζωτικό άλμα, το ρυθμό προόδου της κομουνιστικής κοινωνίας.

Η προλεταριακή δικτατορία μπορεί να λάβει σάρκα και οστά σε έναν τύπο

οργάνωσης που θα χαρακτηρίζει τη δραστηριότητα των ίδιων των παραγωγών και όχι

των μισθωτών, οι οποίοι είναι σκλάβοι του κεφαλαίου. Το Εργοστασιακό Συμβούλιο

αποτελεί το αρχικό κύτταρο αυτής της οργάνωσης. Δεδομένου ότι μέσα στο

Συμβούλιο αντιπροσωπεύονται όλοι οι κλάδοι εργασίας, ανάλογα με τη συμβολή

κάθε επαγγέλματος και κάθε κλάδου εργασίας στην παραγωγή του προϊόντος που το

εργοστάσιο παράγει για την κοινότητα, το θεσμικό αυτό όργανο είναι ταξικό, είναι

κοινωνικό. Ο λόγος ύπαρξής του βρίσκεται μέσα στην εργασία, μέσα στη

βιομηχανική παραγωγή, δηλαδή σ’ ένα διαρκές γεγονός και όχι στο μισθό, στην

ταξική διαίρεση, σ’ ένα γεγονός, με άλλα λόγια, μεταβατικό το οποίο θέλουμε

ακριβώς να ξεπεράσουμε.

Γι’ αυτό το Συμβούλιο πραγματώνει την ενότητα της εργατικής τάξης, δίνει

στις μάζες μία συνοχή και μία μορφή που είναι και οι δύο της ίδια φύσης με τη

συνοχή και τη μορφή τις οποίες παίρνει η μάζα στη γενική οργάνωση της κοινωνίας.

Το Εργοστασιακό Συμβούλιο είναι το πρότυπο του προλεταριακού Κράτους.

Όλα τα προβλήματα, που είναι συναφή με την οργάνωση του προλεταριακού

Κράτους, έχουν σχέση και με την οργάνωση του Συμβουλίου. Τόσο στο ένα όσο και

στο άλλο η έννοια του πολίτη αδυνατίζει και τη θέση της παίρνει η έννοια του

συντρόφου. Η συνεργασία για μια καλύτερη και πιο χρήσιμη παραγωγή αναπτύσσει

την αλληλεγγύη, πολλαπλασιάζει τους δεσμούς συμπάθειας και αδελφοσύνης. Όλοι

είναι απαραίτητοι, όλοι είναι στο πόστο τους και καθένας έχει μια θέση και μία

Page 43: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

43

λειτουργία να επιτελέσει. Και ο πλέον αδαής και ο πλέον καθυστερημένος εργάτης,

και ο πιο ματαιόδοξος, αλλά και ο πιο «πολιτισμένος» μηχανικός πείθονται στο τέλος

γι’ αυτή την αλήθεια μέσα από την εμπειρία της οργάνωσης του εργοστασίου. Τελικά

όλοι καταλήγουν στο να αποκτήσουν μία κομουνιστική συνείδηση μέσω της οποίας

θα κατανοήσουν το μεγάλο βήμα εμπρός που αντιπροσωπεύει η κομουνιστική

οικονομία σε σχέση με την καπιταλιστική οικονομία. Το Συμβούλιο είναι το

καταλληλότερο όργανο αμοιβαίας διαπαιδαγώγησης και ανάπτυξης του νέου

κοινωνικού πνεύματος που το προλεταριάτο μπόρεσε να εκφράσει ως αποτέλεσμα

της ζωντανής και γόνιμης εμπειρίας της εργασιακής κοινότητας. Η εργατική

αλληλεγγύη, που μέσα στο συνδικάτο αναπτύσσεται στα πλαίσια της πάλης ενάντια

στον καπιταλισμό, των βασάνων και των θυσιών, μέσα στο Συμβούλιο είναι θετική,

είναι διαρκής, υλοποιείται ακόμη και στις πιο αμελητέες στιγμές της βιομηχανικής

παραγωγής, αποτελεί το περιεχόμενο μιας συνείδησης ικανοποιημένης γιατί είναι ένα

σύνολο οργανικό, ένα ομοιογενές και συμπαγές σύστημα, το οποίο εργάζεται

αποτελεσματικά, παράγει κοινωνικό πλούτο έξω από συμφέροντα κι έτσι

επιβεβαιώνει την κυριαρχία του και πραγματώνει την εξουσία του και την ελευθερία

του, δημιουργό της ιστορίας.

Η ύπαρξη μιας οργάνωσης, που στα πλαίσιά της θα τοποθετείται η εργατική

τάξη, στην ομογενοποίησή της ως παραγωγική τάξη, και η οποία θα καθιστά δυνατή

μιαν αυθόρμητη και ελεύθερη ανάπτυξη άξιων και ικανών ιεραρχιών και

ατομικοτήτων, θα έχει σημαντικές και θεμελιώδεις αντανακλάσεις στη σύνθεση και

στο πνεύμα που εμψυχώνει τη δράση των συνδικάτων.

Το Εργοστασιακό Συμβούλιο βασίζεται κι αυτό στο επάγγελμα. Σε κάθε

τμήμα του εργοστασίου οι εργάτες κατατάσσονται σε ομάδες και κάθε ομάδα

αποτελεί μία μονάδα εργασίας (επαγγέλματος). Το Συμβούλιο αποτελείται από

αντιπροσώπους που οι εργάτες εκλέγουν ανά επάγγελμα (ανά ομάδα) σε κάθε τμήμα.

Κι ενώ το συνδικάτο βασίζεται στο άτομο, το Συμβούλιο βασίζεται στην οργανική

και συγκεκριμένη μονάδα του επαγγέλματος που πραγματώνεται κάτω από την

πειθάρχηση της βιομηχανικής διεργασίας. Η ομάδα (το επάγγελμα) καταλαβαίνει ότι

είναι κάτι το ξεχωριστό μέσα στο ομογενές σώμα της τάξης, ταυτόχρονα όμως

συνειδητοποιεί και την εμπλοκή της στο σύστημα πειθαρχίας και τάξης που καθιστά

δυνατή, με την ακριβή και συγκεκριμένη λειτουργία του, την εξέλιξη της παραγωγής.

Από την άποψη του οικονομικού και πολιτικού οφέλους το επάγγελμα είναι μέρος

αξεχώριστο και εντελώς σύμφωνο με το σώμα της τάξης. Διαφοροποιείται όμως από

αυτή από τεχνική άποψη και ως ανάπτυξη του ξεχωριστού εργαλείου που αυτή

χρησιμοποιεί στην εργασία. Έτσι, όλες οι βιομηχανίες είναι ομοιογενείς και

σύμφωνες σχετικά με την πραγματοποίηση της παραγωγής, διανομής και κοινωνικής

συγκέντρωσης του πλούτου, κάθε όμως βιομηχανία έχει ξεχωριστά ενδιαφέροντα σε

ό, τι αφορά την τεχνική οργάνωση της δικής της ιδιαίτερης δραστηριότητας.

Η ύπαρξη του Συμβουλίου κάνει τους εργάτες άμεσα υπεύθυνους για την

παραγωγή, τους σπρώχνει να βελτιώσουν την εργασία τους, εγκαθιδρύει μια

συνειδητή και εκούσια πειθαρχία, δημιουργεί μια ψυχολογία παραγωγού, δημιουργού

της ιστορίας. Οι εργάτες μεταφέρουν στο συνδικάτο αυτή τη νέα συνειδητοποίηση κι

έτσι το συνδικάτο, από την απλή του δράση της ταξικής πάλης, ρίχνει τώρα το βάρος

στη βασική δουλειά της αποτύπωσης στην οικονομική ζωή και στην τεχνική της

εργασίας ενός νέου σχήματος, ασχολείται με την επεξεργασία του τύπου εκείνου

οικονομικής ζωής και επαγγελματικής τεχνικής που χαρακτηρίζει τον κομουνιστικό

πολιτισμό. Υπ’ αυτή την έννοια τα συνδικάτα, που τα συγκροτούν οι καλύτεροι και

πιο συνειδητοί εργάτες, πραγματώνουν την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης και

Page 44: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

44

της δικτατορίας του προλεταριάτου. Δημιουργούν τις αντικειμενικές συνθήκες

εκείνες κατά τις οποίες οι τάξεις δεν μπορούν πλέον να υπάρχουν, ούτε να

αναγεννηθούν.

Αυτά τα κάνουν στη Ρωσία τα συνδικάτα της βιομηχανίας. Έχουν γίνει οι

οργανισμοί εκείνοι στους οποίους όλες οι επιμέρους δραστηριότητες μιας

βιομηχανίας αναμειγνύονται, συνδέονται, αρθρώνονται και σχηματίζουν μία μεγάλη

βιομηχανική ενότητα. Οι σπάταλοι ανταγωνισμοί απομακρύνονται, οι μεγάλες

διοικητικές υπηρεσίες εφοδιασμού, διανομής και συγκέντρωσης ενοποιούνται σε

μεγάλες κεντρικές υπηρεσίες. Τα συστήματα εργασίας, τα μυστικά κατασκευής, οι

νέες εφαρμογές γίνονται αμέσως κοινό κτήμα όλης της βιομηχανίας. Η πολλαπλότητα

των γραφειοκρατικών και πειθαρχικών λειτουργιών που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις

της ιδιωτικής παραγωγής και την ατομική επιχείρηση, περιορίζεται μόνο στις

απαραίτητες ανάγκες της βιομηχανίας. Η εφαρμογή των συνδικαλιστικών αρχών στην

κλωστοϋφαντουργία επέτρεψε στη Ρωσία μία μείωση των γραφειοκρατών από

100.000 σε 3.500 υπαλλήλους.

Η οργάνωση ανά εργοστάσιο συνθέτει την τάξη (όλη την τάξη) σε μία

ομογενή και συνεκτική ενότητα που συμβάλλει δημιουργικά στη διεργασία

βιομηχανικής παραγωγής και την εξουσιάζει με σκοπό να την οικειοποιηθεί οριστικά.

Στην οργάνωση ανά εργοστάσιο επομένως υλοποιείται η προλεταριακή δικτατορία,

το κομουνιστικό Κράτος, που καταλύει την ταξική κυριαρχία στις πολιτικές

υπερδομές και στους γενικούς της μηχανισμούς.

Τα επαγγελματικά και βιομηχανικά συνδικάτα αποτελούν τη σταθερή

σπονδυλική στήλη του μεγάλου προλεταριακού σώματος. Επεξεργάζονται τις

ατομικές και τοπικές εμπειρίες και τις συγκεντρώνουν πραγματοποιώντας εκείνο το

εθνικό ισοζύγιο των συνθηκών εργασίας και παραγωγής πάνω στο οποίο βασίζεται

συγκεκριμένα η κομουνιστική ισότητα.

Για να γίνει όμως δυνατή η αποτύπωση επάνω στα συνδικάτα αυτής της

θετικά ταξικής και κομουνιστικής κατεύθυνσης είναι αναγκαίο οι εργάτες να

στρέψουν όλη τη βούλησή τους και την πίστη τους στην εδραίωση και στη διάδοση

των Συμβουλίων, στην οργανική ενοποίηση της εργατικής τάξης. Επάνω σ’ αυτό το

σταθερό και ομογενοποιημένο έδαφος θα ανθίσουν και θα αναπτυχθούν όλες οι

υπερδομές της κομουνιστικής δικτατορίας και οικονομίας.

[Δημοσιεύτηκε στο L’ Ordine Nuovo, στις 11 Οκτωβρίου 1919 ]

Πηγή πρωτοτύπου:

http://www.liberliber.it/mediateca/libri/g/gramsci/scritti_politici_volume_2/pdf/scritt_

p.pdf

Page 45: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

45

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΙΣ 2-3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1919

Οι μικροαστοί

Τα γεγονότα στις 2-3 Δεκεμβρίου αποτελούν ένα κορυφαίο γεγονός της

ταξικής πάλης. Η πάλη δεν ήταν μεταξύ προλεταρίων και καπιταλιστών (η πάλη αυτή

διεξάγεται οργανικά με τη μορφή της πάλης για τους μισθούς και τα ωράρια και ως

επίμονη και υπομονετική δραστηριότητα για τη δημιουργία ενός μηχανισμού

διαχείρισης της παραγωγής και των ανθρώπινων μαζών, που θα υποκαταστήσει τον

παρόντα αστικό κρατικό μηχανισμό), αλλά μεταξύ προλεταρίων και μικρο- και

μεσοαστών.

Η πάλη, σε τελευταία ανάλυση, ήταν για την υπεράσπιση του φιλελεύθερου

δημοκρατικού Κράτους από τις στενωπούς στις οποίες το κρατά δέσμιο ένα μέρος

της αστικής τάξης, το χειρότερο, το χυδαιότερο, το πιο άχρηστο, το πιο παρασιτικό:

οι μικροί και μεσαίοι αστοί, οι «μορφωμένοι» αστοί («μορφωμένοι» επειδή

απέκτησαν, μέσω μιας άνετης και εύκολης μέσης εκπαίδευσης, κατώτερους και

μέσους τίτλους γενικών σπουδών), οι αστοί δημόσιοι υπάλληλοι κληρονομικώ

δικαιώματι, οι καταστηματάρχες, οι μικροϊδιοκτήτες της βιομηχανίας και της

αγροτικής παραγωγής, οι έμποροι στην πόλη και οι τοκογλύφοι στην επαρχία.

Αυτή η πάλη διεξήχθη με τη μόνη μορφή που θα μπορούσε να διεξαχθεί:

άναρχα, με φασαρία, σαν μία επιδρομή στους δρόμους και στις πλατείες για να

απελευθερωθούν οι δρόμοι και οι πλατείες από κάποια επιδρομή βρωμερών και

αδηφάγων ακρίδων. Η πάλη αυτή όμως, έστω και έμμεσα, συνδεόταν με την άλλη,

την ανώτερη ταξική πάλη μεταξύ των προλεταρίων και των καπιταλιστών: η μικρή

και μεσαία αστική τάξη αποτελεί πράγματι το ανάχωμα, καμωμένο από

διεφθαρμένους, έκλυτους, σάπιους ανθρώπους, με το οποίο ο καπιταλισμός

υπερασπίζεται την οικονομική και πολιτική του ισχύ, ανθρώπους δουλοπρεπείς,

ποταπούς, πληρωμένους δολοφόνους και λακέδες, που έχουν γίνει σήμερα

«υπηρέτες- αφεντικά» και που θέλουν ν’ αρπάξουν από την παραγωγή μεγαλύτερα

κομμάτια, όχι μόνο από τις απολαβές της εργατικής τάξης, αλλά και από εκείνες των

ίδιων των καπιταλιστών. Η εκδίωξη της τάξης αυτής από το κοινωνικό πεδίο, όπως

εκδιώκονται τα κύματα των ακρίδων από ένα μισοκατεστραμμένο χωράφι, δια

πυρός και σιδήρου, σημαίνει ελάφρυνση του εθνικού μηχανισμού παραγωγής και

ανταλλαγής από τα βαρίδια εκείνα που τον πνίγουν και τον εμποδίζουν να

λειτουργήσει, σημαίνει κάθαρση του κοινωνικού περιβάλλοντος και αντιπαράθεση με

τον κύριο αντίπαλο: την τάξη των καπιταλιστών ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής

και ανταλλαγής. Ο πόλεμος έχει δώσει αξία στη μικρή και μεσαία αστική τάξη.

Στον πόλεμο και δια του πολέμου ο καπιταλιστικός μηχανισμός οικονομικής

διακυβέρνησης και πολιτικής διακυβέρνησης στρατιωτικοποιήθηκε: το εργοστάσιο

έγινε στρατώνας, η πόλη έγινε στρατώνας, το έθνος έγινε στρατώνας. Όλες οι

δραστηριότητες γενικού ενδιαφέροντος εθνικοποιήθηκαν, γραφειοκρατικοποιήθηκαν,

στρατιωτικοποιήθηκαν. Για να πραγματοποιηθεί αυτή η τερατώδης κατασκευή το

Κράτος και οι μικρότερες καπιταλιστικές ενώσεις κινητοποίησαν μαζικά τη μικρή και

μεσαία αστική τάξη. Χωρίς πολιτιστική και πνευματική προπαρασκευή πολλές

δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων αναγκάστηκαν να συρρεύσουν από τα πιο

απομακρυσμένα χωριά και τους συνοικισμούς του Νότου, από το βάθος του πατρικού

μαγαζιού, από τα άδικα ζεσταμένα θρανία της μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης, από

τη σύνταξη των εφημερίδων εκβιασμών, από τα παλιατζίδικα των συνοικιών, από όλα

τα γκέτο όπου σαπίζουν και αποσυντίθενται η τεμπελιά, η θρασυδειλία, η υπεροψία

Page 46: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

46

των συντριμμιών και του κοινωνικού σκουπιδαριού που έχουν συσσωρεύσει εδώ και

αιώνες η δουλοπρέπεια και η κυριαρχία των ξένων και των παπάδων επάνω στο

ιταλικό έθνος. Και τους δόθηκε μισθός επειδή ήταν απαραίτητοι και

αναντικατάστατοι, και τους ανατέθηκε η διακυβέρνηση των ανθρωπίνων μαζών στα

εργοστάσια, στις πόλεις, στα στρατόπεδα, στα χαρακώματα του μετώπου.

Καλά οπλισμένοι, καλοθρεμμένοι, χωρίς να τους ελέγχει κανείς, με τη

δυνατότητα να ικανοποιούν ατιμώρητα τα τρία πάθη της ανθρώπινης φύσης που οι

απαισιόδοξοι θεωρούν πρωταρχικά και ανεξάλειπτα: το πάθος της απόλυτης

κυριαρχίας επάνω στους άλλους ανθρώπους, το πάθος της κατοχής πολλών γυναικών,

το πάθος της κατοχής πολλών χρημάτων για την αγορά απολαύσεων και πολυτελών

πραγμάτων, αυτές οι πολλές δεκάδες χιλιάδες διεφθαρμένων, τεμπέληδων,

ακόλαστων είναι στενά δεμένοι με τον τερατώδη στρατιωτικο-γραφειοκρατικό

μηχανισμό που στήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Θέλουν να συνεχίσουν να

κυβερνούν τις μάζες των ανθρώπων, να κατέχουν την απόλυτη αλήθεια για τη ζωή

και για το θάνατο των ανθρώπων. Οργανώνουν πογκρόμ εναντίον των προλεταρίων,

εναντίον των σοσιαλιστών και κρατούν τις πλατείες και τους δρόμους υπό το κράτος

του τρόμου.

Οι βουλευτικές εκλογές έδειξαν ότι οι μάζες θέλουν τους σοσιαλιστές να τις

οδηγήσουν και να τις κυβερνήσουν, θέλουν μία κοινωνική συγκρότηση σύμφωνα με

την οποία όποιος δεν παράγει, όποιος δεν εργάζεται, δεν τρώει. Οι κύριοι αυτοί, που

συνεχίζουν να κερδίζουν από τα έσοδα της εθνικής παραγωγής και από το εξωτερικό

δημόσιο δάνειο ένα ποσό της τάξης του ενός δισεκατομμυρίου το μήνα, που

διαλαλούν στον κόσμο το εθνικιστικό τους πάθος και συντηρούνται από την πατρίδα,

η οποία για να τους διατηρεί στην τεμπελιά, στην πολυτέλεια και στην απόλαυση

ξεπουλιέται στους αμερικάνους, αυτοί οι κύριοι, λοιπόν, τρομαγμένοι από τον

επερχόμενο κίνδυνο, οργάνωσαν αμέσως πογκρόμ ενάντια στους σοσιαλιστές

βουλευτές. Και από τα εργοστάσια, από τα ναυπηγεία, από τα εργαστήρια, από τους

ναύσταθμους όλων των ιταλικών πόλεων, αμέσως, σαν σύνθημα, όπως ακριβώς

συνέβαινε στη Ρωσία και στην Πολωνία όταν οι Εκατό Μαύροι7 ξεσπούσαν σε

πογκρόμ κατά των Εβραίων για να πνίξουν μέσα σ’ ένα βούρκο βαρβαρότητας και

ακολασίας την παραμικρή πνοή ελευθερίας, αμέσως οι εργάτες ξεχύθηκαν στους

κεντρικούς δρόμους της πόλης και ξεπάστρεψαν τις μικροαστικές ακρίδες, τους

οργανωτές των πογκρόμ, τους εξ επαγγέλματος τεμπέληδες. Αυτό ήταν, κατά βάση,

ένα επεισόδιο «φιλελευθερισμού».

Είχε βρεθεί ένας τρόπος να κερδίζει κανείς χωρίς να εργάζεται, χωρίς ευθύνες,

χωρίς ρίσκα. Σήμερα αυτός ο τρόπος κερδοφορίας έχει κι αυτός τα ρίσκα του, τα

προβλήματά του, τους κινδύνους του.

Ταξική πάλη, πόλεμος των αγροτών.

Η τύχη το έφερε και οι μέρες απεργίας και σοβαρών αναταραχών σε όλη τη Βόρεια

και Κεντρική Ιταλία συνέπεσαν με το αυθόρμητο ξέσπασμα ενός λαϊκού ξεσηκωμού

σε μία τυπική περιοχή του ιταλικού Νότου, στην Άντρια. Η έμφαση που δόθηκε στον

7 Εκατό Μαύροι ήταν η ονομασία ακροδεξιών εθνικιστικών παραστρατιωτικών ομάδων που είχαν

δημιουργηθεί στην τσαρική Ρωσία με την ανοχή (αν όχι και με την παρότρυνση του καθεστώτος)

κυρίως μετά την επανάσταση του 1905, με σκοπό την καταδίωξη και την τρομοκράτηση των

αντιφρονούντων, των Εβραίων και διαφόρων εθνικών μειονοτήτων στη Ρωσία. Πήραν ενεργό μέρος

σε όλα τα πογκρόμ κατά των Εβραίων που πραγματοποίησε το τσαρικό καθεστώς στις αρχές του 20ου

αιώνα. (σ.τ.μ.)

Page 47: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

47

ξεσηκωμό του προλεταριάτου των πόλεων ενάντια σ’ εκείνο το τμήμα της

μικροαστικής κάστας που απέκτησε κατά τη διάρκεια του πολέμου μια μιλιταριστική

φυσιογνωμία, και τώρα δεν θέλει να την χάσει, και ενάντια στην αστυνομία,

απέσπασε την προσοχή από την Άντρια, εμπόδισε στο να δοθεί η πρέπουσα σημασία

στα εκεί γεγονότα, στο να εκτιμηθεί σωστά η αξία τους.

Ελπίζουμε να μπορέσουμε να δώσουμε στους αναγνώστες μας σημαντικά

στοιχεία άμεσης παρατήρησης των αιτιών και της εξέλιξης των γεγονότων. Για την

ώρα περιοριζόμαστε να σημειώσουμε πως η περίπτωση, με τη σύμπτωση των δύο

εξεγέρσεων, προσέφερε σχεδόν ένα μοντέλο αυτού που θα πρέπει να είναι η ιταλική

επανάσταση. Από τη μια το προλεταριάτο υπό τη στενή έννοια, δηλαδή οι εργάτες

της βιομηχανίας και της εξειδικευμένης γεωργίας, από την άλλη οι φτωχοί αγρότες:

αυτές είναι οι δύο πτέρυγες του επαναστατικού στρατού.

Οι εργάτες της πόλης είναι επαναστάτες από διαπαιδαγώγηση, τους έχει

διαμορφώσει κατ’ αυτόν τον τρόπο η εξέλιξη της συνείδησής τους και ο σχηματισμός

της προσωπικότητάς τους μέσα στο εργοστάσιο, κύτταρο εκμετάλλευσης της

εργασίας. Οι εργάτες της πόλης βλέπουν στο εργοστάσιο τον τόπο όπου πρέπει ν’

αρχίσει η απελευθέρωση, το κέντρο ακτινοβολίας του κινήματος του ξεσηκωμού, γι’

αυτό το κίνημά τους είναι υγιές, είναι ισχυρό και θα είναι νικηφόρο. Οι εργάτες

προορίζονται ν’ αποτελέσουν, κατά τον ξεσηκωμό των πολιτών, το ακραίο και

ταυτόχρονα ρυθμιστικό στοιχείο, εκείνο που δεν θα επιτρέψει να σταματήσει η

μηχανή που πήρε εμπρός και θα τη διατηρήσει στο σωστό δρόμο. Αυτοί

αντιπροσωπεύουν από τώρα την κινητήρια δύναμη στην επανάσταση των μεγάλων

μαζών και ενσαρκώνουν με τρόπο ζωντανό τα συμφέροντα και τη θέληση των ίδιων

των μαζών.

Στην ύπαιθρο θα πρέπει να βασιζόμαστε κυρίως στη δράση και στην

υποστήριξη των φτωχών αγροτών, των «ακτημόνων». Αυτοί θα κινητοποιηθούν

σπρωγμένοι από την ανάγκη να λύσουν το βιοτικό τους πρόβλημα, όπως χθες οι

αγρότες της Άντρια, από την ανάγκη να αγωνιστούν για το ψωμί τους, και επιπλέον

από τη συνεχή ανάγκη, από τον πάντα υπαρκτό κίνδυνο του θανάτου από την πείνα ή

από το βόλι, θα υποχρεωθούν να πιέσουν και τα άλλα τμήματα του αγροτικού

πληθυσμού προκειμένου να τα υποχρεώσουν να δημιουργήσουν και στην ύπαιθρο

έναν οργανισμό ελέγχου, το συμβούλιο των αγροτών, το οποίο και εάν ακόμη

επιτρέψει την ύπαρξη ενδιάμεσων μορφών έγγειας ιδιοκτησίας (μικροϊδιοκτήτες), θα

δραστηριοποιηθεί εντούτοις προς την κατεύθυνση της συνοχής και του ψυχολογικού

και τεχνικού μετασχηματισμού, θα αποτελέσει τη βάση της κοινής ζωής στην

ύπαιθρο, το κέντρο μέσω του οποίου τα επαναστατικά στοιχεία θα μπορέσουν να

αξιοποιήσουν με τρόπο συγκεκριμένο και διαρκή τη βούλησή τους. Σήμερα και οι

αγρότες πρέπει να γνωρίζουν αυτό που πρέπει να γίνει, η δράση τους να απλώσει

ρίζες βαθιές και ανθεκτικές, να συμμετάσχουν, όπως οι εργάτες, στο παραγωγικό

προτσές του πλούτου.

Όπως οι εργάτες με το εργοστάσιο έτσι και οι αγρότες πρέπει να αντικρίζουν

το χωράφι σαν τη μελλοντική κοινότητα εργασίας. Η εξέγερση της ΄Αντρια μας λέει

πως το πρόβλημα έχει ωριμάσει, είναι το πρόβλημα, βασικά, όλου του ιταλικού

Νότου, το πρόβλημα της πραγματικής κατάκτησης της γης από εκείνους που τη

δουλεύουν. Το κόμμα μας έχει την υποχρέωση να θέσει στον εαυτό του το πρόβλημα

και να το λύσει. Η κατάκτηση της γης προετοιμάζεται σήμερα με τα ίδια όπλα με τα

οποία οι εργάτες προετοιμάζουν την κατάκτηση των εργοστασίων, δημιουργώντας,

δηλαδή, τους οργανισμούς εκείνους που θα επιτρέψουν στη μάζα που εργάζεται να

αυτοκυβερνάται στον τόπο της εργασίας της. Το κίνημα των εργατών και εκείνο των

Page 48: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

48

αγροτών συγκλίνουν φυσικά προς μία και μοναδική κατεύθυνση, στη δημιουργία των

οργάνων της προλεταριακής εξουσίας.

Η ρωσική επανάσταση βρήκε ακριβώς τη δύναμή της και τη σωτηρία της στο

γεγονός ότι στη Ρωσία εργάτες και αγρότες, ξεκινώντας από αντίθετα σημεία,

παρακινούμενοι από διαφορετικά συναισθήματα, βρέθηκαν ενωμένοι για ένα κοινό

σκοπό, σε ένα κοινό αγώνα, επειδή και οι δύο πείστηκαν στην πράξη ότι δεν μπορούν

να απελευθερωθούν από την καταπίεση των αφεντικών, παρά μόνο δίνοντας στην

οργάνωσή τους για την κατάκτηση της εξουσίας ένα σχήμα που θα επέτρεπε να

απομακρύνουν άμεσα τον εκμεταλλευτή από τον τομέα της παραγωγής. Αυτό το

σχήμα ήταν το Συμβούλιο, ήταν το Σοβιέτ. Ο ταξικός πόλεμος και ο πόλεμος των

αγροτών ένωσαν έτσι τις τύχες τους αδιάσπαστα και είχαν ένα κοινό αποτέλεσμα ως

προς την κατασκευή ενός διευθυντικού οργάνου που αγκάλιαζε όλη τη ζωή της

χώρας.

Και σ’ εμάς το πρόβλημα τίθεται με τους ίδιους όρους. Ο εργάτης και ο

αγρότης πρέπει να συνεργαστούν με τρόπο συγκεκριμένο, συγκεντρώνοντας τις

δυνάμεις τους σε ένα και μοναδικό όργανο. Η εξέγερση τούς βρήκε ενωμένους και

σύμφωνους. Ο έλεγχος του εργοστασίου και η κατάκτηση της γης πρέπει να είναι ένα

και το αυτό πρόβλημα. Ο Βοράς και ο Νότος πρέπει να φέρουν εις πέρας μαζί το ίδιο

έργο, να προετοιμάσουν μαζί το μετασχηματισμό του έθνους σε παραγωγική

κοινότητα. Πρέπει να γίνεται όλο και πιο κατανοητό ότι μόνο οι εργαζόμενοι είναι

σήμερα σε θέση να λύσουν, και μάλιστα με τρόπο «ενωτικό», το πρόβλημα του

Νότου. Το πρόβλημα της ενότητας που τρεις γενεές αστών άφησαν άλυτο, θα λυθεί

από τους εργάτες και από τους αγρότες ενωμένους, μέσα στα πλαίσια μιας κοινής

πολιτικής, κατά την οποία θα κατορθώσουν να οργανώσουν και να καταστήσουν

νικηφόρα τη δικτατορία τους.

[Δημοσιεύτηκε στο «L’ Ordine Nuovo» στις 6 και 13 Δεκεμβρίου 1919]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/avvenimenti.htm

Page 49: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

49

ΠΡΟΣ ΑΝΑΡΧΙΚΟΥΣ

Οι Ιταλοί αναρχικοί είναι πολύ οξύθυμοι επειδή είναι πολύ αλαζονικοί. Ήταν

πάντα πεπεισμένοι ότι είναι οι θεματοφύλακες της εξ αποκαλύψεως επαναστατικής

αλήθειας και αυτή η πεποίθηση έγινε «τερατώδης» από τη στιγμή που το

Σοσιαλιστικό Κόμμα, εξαιτίας της επίδρασης της ρωσικής επανάστασης και της

μπολσεβίκικης προπαγάνδας, οικειοποιήθηκε μερικά βασικά σημεία της μαρξιστικής

θεωρίας και τα εκλαϊκεύει με στοιχειώδη και γραφικό τρόπο στις μάζες των εργατών

και των αγροτών. Εδώ και λίγο καιρό οι Ιταλοί αναρχικοί δεν κάνουν άλλο από το να

επαναλαμβάνουν με ικανοποίηση: «Εμείς πάντα το λέγαμε! Είχαμε δίκιο εμείς!»,

χωρίς ποτέ να βάζουν στον εαυτό τους ερωτήματα του τύπου: Γιατί, ενώ έχουμε

δίκιο, δεν μας ακολουθεί η πλειοψηφία του ιταλικού προλεταριάτου; Γιατί η

πλειοψηφία του ιταλικού προλεταριάτου πάντα ακολουθούσε το Σοσιαλιστικό Κόμμα

και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις που είναι σύμμαχοι του Σοσιαλιστικού

Κόμματος; (Γιατί το ιταλικό προλεταριάτο άφηνε πάντα το Σοσιαλιστικό Κόμμα και

τις σύμμαχες προς αυτό συνδικαλιστικές οργανώσεις να το «εξαπατούν»; Σ’ αυτές τις

ερωτήσεις οι Ιταλοί αναρχικοί θα μπορούσαν ν’ απαντήσουν διεξοδικά μόνο αφού

προηγουμένως δώσουν σοβαρά δείγματα ταπεινοφροσύνης και μετάνοιας: μόνο

εφόσον εγκαταλείψουν την αναρχική άποψη, την άποψη της απόλυτης αλήθειας και

αναγνωρίσουν ότι έσφαλαν όταν… είχαν δίκιο· μόνο εφόσον αναγνωρίσουν ότι η

απόλυτη αλήθεια δεν αρκεί για να σύρεις τις μάζες στη δράση, για να επαναφέρεις

στις μάζες το επαναστατικό πνεύμα, αλλά χρειάζεται μία συγκεκριμένη «αλήθεια»·

μόνο αφού αναγνωρίσουν ότι για τους σκοπούς της ανθρώπινης ιστορίας «αλήθεια»

είναι μόνο εκείνη που πραγματώνεται μέσα στη δράση, που πλημμυρίζει με πάθος και

κίνητρα την παρούσα συνείδηση, που μεταφράζεται σε κινήματα σε βάθος και σε

πραγματικές κατακτήσεις από μέρους των ίδιων των μαζών. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα

ήταν πάντα το κόμμα του ιταλικού εργαζόμενου λαού: τα λάθη και οι παραλείψεις

του είναι τα λάθη και οι παραλείψεις του εργαζόμενου λαού της Ιταλίας· οι υλικές

συνθήκες της ιταλικής ζωής εξελίχτηκαν, εξελίχτηκε και η ταξική συνείδηση του

προλεταριάτου, το Σοσιαλιστικό Κόμμα έγινε πιο διακριτό πολιτικά, προσπάθησε να

αποκτήσει μια δική του ξεχωριστή θεωρία. Οι αναρχικοί έμειναν αμετακίνητοι και

συνεχίζουν να είναι αμετακίνητοι, υπνωτισμένοι από την πεποίθηση ότι βρίσκονταν

πάντα και βρίσκονται ακόμη και τώρα με το μέρος της αλήθειας. Το Σοσιαλιστικό

Κόμμα άλλαξε μαζί με το προλεταριάτο, άλλαξε γιατί έχει αλλάξει και η ταξική

συνείδηση του προλεταριάτου. Στην κινητικότητά του αυτή βρίσκεται η βαθιά

αλήθεια της μαρξιστικής θεωρίας, που σήμερα έγινε η δική του θεωρία, στην

κινητικότητα αυτή οφείλεται και το «αναρχικό» γνώρισμα του Σοσιαλιστικού

Κόμματος. Το γεγονός δεν θα έπρεπε να περάσει απαρατήρητο από τους έξυπνους

αναρχικούς και θα έπρεπε να τους κάνει να σκεφτούν. Η σκέψη θα μπορούσε να

οδηγήσει τους αναρχικούς στο συμπέρασμα ότι η ελευθερία, νοούμενη ως

πραγματική ιστορική εξέλιξη της προλεταριακής τάξης, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ

μέσα στις αναρχικές ομάδες, αλλά συντασσόταν πάντα με το Σοσιαλιστικό Κόμμα.

Ο αναρχισμός δεν είναι μία έννοια που έχει να κάνει με την εργατική τάξη και

μόνο μ’ αυτή και αυτός είναι ο λόγος του διαρκούς «θριάμβου» και της διαρκούς

«δικαίωσης» των αναρχικών. Ο αναρχισμός είναι η στοιχειώδης ανατρεπτική έννοια

κάθε καταπιεζόμενης τάξης και είναι η διάχυτη συνείδηση κάθε κυρίαρχης τάξης.

Δεδομένου ότι κάθε ταξική καταπίεση παίρνει μορφή στο πρόσωπο του Κράτους, ο

αναρχισμός είναι η στοιχειώδης ανατρεπτική έννοια που αποδίδει στο Κράτος αυτό

καθεαυτό την αιτία όλων των δεινών της καταπιεσμένης τάξης. Κάθε τάξη, από τη

Page 50: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

50

στιγμή που θα γίνει κυρίαρχη, έχει κιόλας πραγματοποιήσει τη δική της αναρχική

έννοια, επειδή έχει φέρει εις πέρας τη δική της ελευθερία. Ο αστός ήταν αναρχικός

πριν η τάξη του καταλάβει την πολιτική εξουσία και επιβάλει στην κοινωνία το

κατάλληλο κρατικό καθεστώς για την προστασία του τρόπου καπιταλιστικής

παραγωγής. Ο αστός συνεχίζει να είναι αναρχικός και μετά την επανάστασή του

επειδή οι νόμοι του δικού του Κράτους δεν αποτελούν γι’ αυτόν περιορισμούς, είναι

δικοί του νόμοι, και ο αστός μπορεί να πει ότι ζει χωρίς νόμους, μπορεί να πει ότι ζει

αναρχικά, σε συνθήκες ελευθερίας. Ο αστός θα ξαναγίνει αναρχικός μετά την

προλεταριακή επανάσταση: τότε θα αντιληφθεί πάλι την ύπαρξη ενός Κράτους,

νόμων ξένων προς τη θέλησή του, εχθρικών προς τα συμφέροντά του, προς τις

συνήθειές του, προς την ελευθερία του· θα αντιληφθεί ότι το Κράτος είναι συνώνυμο

με περιορισμούς, επειδή το προλεταριακό Κράτος θα αφαιρέσει από την αστική τάξη

την ελευθερία να εκμεταλλεύεται το προλεταριάτο, επειδή το προλεταριακό Κράτος

θα είναι ο φύλακας ενός νέου τρόπου παραγωγής ο οποίος, αναπτυσσόμενος, θα

εξαφανίσει κάθε ίχνος καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και κάθε δυνατότητα επαναφοράς

της.

Η ιδεολογία όμως της αστικής τάξης δεν υπήρξε ο αναρχισμός, αλλά η θεωρία

του φιλελευθερισμού, όπως η ιδεολογία της εργατικής τάξης δεν είναι ο αναρχισμός,

αλλά ο μαρξιστικός κομουνισμός. Κάθε τάξη είχε τη δική της ιδεολογία, δική της και

όχι κάποιας άλλης τάξης: ο αναρχισμός υπήρξε η «περιθωριακή» ιδεολογία κάθε

καταπιεσμένης τάξης, ο μαρξιστικός κομουνισμός είναι η ιδεολογία που χαρακτηρίζει

τη σύγχρονη εργατική τάξη και μόνο αυτή. Οι επαναστατικές θέσεις του μαρξισμού

γίνονται καβαλιστικά σύμβολα, ιδωμένες έξω από το σύγχρονο προλεταριάτο και τον

καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, του οποίου το σύγχρονο προλεταριάτο είναι η

συνέπεια. Το προλεταριάτο δεν είναι εχθρός του Κράτους αυτού καθεαυτού, όπως

δεν ήταν εχθρός του Κράτους αυτού καθεαυτού και η αστική τάξη. Η αστική τάξη

ήταν εχθρός του δεσποτικού Κράτους, της αριστοκρατικής εξουσίας, ήταν όμως υπέρ

του αστικού κράτους, υπέρ της αστικής δημοκρατίας. Το προλεταριάτο είναι εχθρός

του αστικού κράτους, είναι εχθρός της εξουσίας στα χέρια των καπιταλιστών και των

τραπεζιτών, είναι όμως υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου, υπέρ της εξουσίας

στα χέρια των εργατών και των αγροτών. Το προλεταριάτο είναι υπέρ του κράτους

των εργατών, σαν μια φάση της ταξικής πάλης, φάση ανώτερη στη διάρκεια της

οποίας το προλεταριάτο υπερτερεί ως οργανωμένη πολιτική δύναμη. Ωστόσο οι

τάξεις εξακολουθούν να υπάρχουν, η κοινωνία εξακολουθεί να είναι διαιρεμένη σε

τάξεις, εξακολουθεί να υπάρχει ο τύπος που χαρακτηρίζει κάθε κοινωνία χωρισμένη

σε τάξεις. Το Κράτος εξακολουθεί να υπάρχει και βρίσκεται στα χέρια της εργατικής

τάξης και των αγροτών και χρησιμοποιείται από αυτές τις τάξεις για να τους

εξασφαλίσει την απρόσκοπτη ανάπτυξη, για να βάλει οριστικά στο περιθώριο της

ιστορίας την αστική τάξη, για να διασφαλίσει τις υλικές προϋποθέσεις σύμφωνα με

τις οποίες καμία ταξική καταπίεση να μη μπορεί να λάβει χώρα πάλι.

Είναι δυνατόν να υπάρξει σύγκληση με δεδομένη την πολεμική της διαφωνίας

μεταξύ κομουνιστών και αναρχικών; Είναι δυνατόν για τις αναρχικές ομάδες που

αποτελούνται από εργάτες με ταξική συνείδηση, δεν είναι δυνατόν για τις αναρχικές

ομάδες των διανοουμένων, των επαγγελματιών της ιδεολογίας. Για τους

διανοούμενους ο αναρχισμός είναι ένα είδωλο, είναι λόγος ύπαρξης της παρούσας και

μελλοντικής δράσης τους. Το Κράτος των εργατών θα είναι στην πραγματικότητα,

για τους αναρχικούς αγκιτάτορες, ένα «Κράτος», ένας περιορισμός της ελευθερίας,

ένας καταναγκασμός, όπως ακριβώς και για τους αστούς. Για τους αναρχικούς

εργάτες ο αναρχισμός είναι όπλο στον αγώνα ενάντια στην αστική τάξη. Το

Page 51: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

51

επαναστατικό πάθος υπερβαίνει την ιδεολογία, το Κράτος που πολεμούν είναι στην

πραγματικότητα μόνο το αστικό καπιταλιστικό Κράτος και όχι το Κράτος αυτό

καθεαυτό, την ιδέα του κράτους. Η ιδιοκτησία που θέλουν να καταργήσουν δεν είναι

η «ιδιοκτησία» γενικά , αλλά η καπιταλιστική ιδιοκτησία. Για τους αναρχικούς

εργάτες ο ερχομός του Κράτους των εργατών θα είναι και ο ερχομός της ταξικής

ελευθερίας και, κατά συνέπεια, και της δικής τους ατομικής ελευθερίας, θα είναι η

διέξοδος για κάθε εμπειρία και για κάθε προσπάθεια θετικής πραγματοποίησης των

προλεταριακών ιδεωδών. Η δουλειά για την επαναστατική δημιουργία θα τους

απορροφήσει και θα τους κάνει πρωτοπόρους αγωνιστές, αφοσιωμένους και

πειθαρχημένους.

Στη θετική δράση της προλεταριακής δημιουργίας καμία διαφορά δεν θα

υπάρχει ανάμεσα στους εργάτες. Η κομουνιστική κοινωνία δεν μπορεί να δομηθεί

αυταρχικά, με νόμους και διατάγματα. Προκύπτει αυθόρμητα από την ιστορική

δράση της εργατικής τάξης, που θα πάρει την πρωτοβουλία μέσα από την

βιομηχανική και αγροτική παραγωγή και θα καταλήξει να την αναδιοργανώσει με

νέους τρόπους, με μία νέα τάξη πραγμάτων. Ο αναρχικός εργάτης θα εκτιμήσει τότε

την ύπαρξη μιας κεντρικής εξουσίας η οποία θα του εξασφαλίζει εις το διηνεκές την

αποκτηθείσα ελευθερία, που θα του επιτρέπει να μη διακόπτει κάθε τόσο το έργο που

άρχισε και να τρέχει να το υπερασπιστεί επαναστατικά. Θα εκτιμήσει ακόμα την

ύπαρξη ενός μεγάλου κόμματος καμωμένου από το καλύτερο κομμάτι του

προλεταριάτου, ενός κόμματος πολύ καλά οργανωμένου και πειθαρχημένου, που θα

κεντρίζει το ενδιαφέρον για την επαναστατική δημιουργία, που θα δίνει το

παράδειγμα της θυσίας, που θα καθοδηγεί με το παράδειγμα τις μεγάλες μάζες των

εργαζομένων και θα τις κάνει να ξεπεράσουν γρηγορότερα την κατάσταση

ταπείνωσης και κατάπτωσης στην οποία τις έχει οδηγήσει η καπιταλιστική

εκμετάλλευση.

Η σοσιαλιστική αντίληψη περί επαναστατικής διαδικασίας χαρακτηρίζεται

από δύο βασικά σημεία τα οποία ο Ρομέν Ρολάν συνόψισε στο μότο: « απαισιοδοξία

της νόησης, αισιοδοξία της βούλησης». Οι ιδεολόγοι του αναρχισμού ισχυρίζονται,

αντίθετα, ότι «ενδιαφέρονται» να αποκηρύξουν την απαισιοδοξία της σκέψης του

Καρλ Μαρξ, «αφού μία επανάσταση που θα είναι το αποτέλεσμα υπερβολικής

φτώχειας ή καταπίεσης θα είχε σαν συνέπεια την εγκαθίδρυση μιας αυταρχικής

δικτατορίας, η οποία θα μπορούσε να μας οδηγήσει ενδεχομένως (!) σε έναν κρατικό

σοσιαλισμό (!;), ποτέ όμως στον αναρχικό σοσιαλισμό» (L. Fabbri, Lettere ad un

socialista, Firenze 1014). Η σοσιαλιστική απαισιοδοξία επαληθεύτηκε με τραγικό

τρόπο από τα γεγονότα: το προλεταριάτο γκρεμίστηκε στη μεγαλύτερη άβυσσο της

φτώχειας και της καταπίεσης που θα μπορούσε ποτέ ανθρώπινο μυαλό να φανταστεί.

Οι ιδεολόγοι του αναρχισμού δεν μπορούν σ’ αυτή την κατάσταση ν’ αντιτείνουν

άλλο τίποτα παρά μία εξωτερική και χωρίς περιεχόμενο ψευτοεπαναστατική

φρασεολογία, βασιζόμενη στα πιο τετριμμένα μοτίβα λαϊκίστικης αισιοδοξίας. Οι

σοσιαλιστές αντιτείνουν εδώ μία ενεργητική οργανωτική δράση των καλύτερων και

πιο συνειδητών στοιχείων της εργατικής τάξης, οι σοσιαλιστές προσπαθούν με κάθε

τρόπο να προετοιμάσουν, μέσω αυτών των πρωτοποριακών στοιχείων, τις πλατιές

μάζες για να κατακτήσουν την ελευθερία και την ισχύ η οποία θα είναι εγγύηση

αυτής της ίδιας της ελευθερίας.

Η προλεταριακή τάξη είναι σήμερα τυχαία διασπαρμένη, στις πόλεις και στο

ύπαιθρο, γύρο από τις μηχανές ή πάνω στο χωράφι. Δουλεύει χωρίς να ξέρει το γιατί,

αναγκασμένη σε δουλική εργασία λόγω της πάντοτε παρούσας απειλής του θανάτου

από την πείνα ή το κρύο. Σχηματίζει συνδικαλιστικές και συνεταιριστικές ενώσεις,

Page 52: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

52

από ανάγκη όμως οικονομικής αντίστασης, όχι από αυθόρμητη επιλογή, όχι σύμφωνα

με τα κελεύσματα που θα γεννούσε ελεύθερα ο νους της. Όλες οι ενέργειες της

προλεταριακής μάζας παίρνουν κατ’ ανάγκη μορφές καθοριζόμενες από τον

καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, καθοριζόμενες από την κρατική ισχύ της αστικής

τάξης.

Το να περιμένει κανείς μία μάζα ανθρώπων, που έχει υποβιβαστεί σε τέτοιες

συνθήκες σωματικής και πνευματικής σκλαβιάς, να προχωρήσει σε μία ιστορική

αυτόνομη εξέλιξη, το να περιμένει κανείς αυτή να ξεκινήσει αυτόνομα και να

συνεχίσει μία επαναστατική δημιουργία είναι καθαρή αυταπάτη ιδεολόγων. Το να

βασίζεται κανείς μόνο στη δημιουργική ικανότητα μιας τέτοιας μάζας και να μη

δουλεύει συστηματικά για την οργάνωση μιας μεγάλης στρατιάς συνειδητοποιημένων

και πειθαρχημένων στρατευμένων ατόμων, έτοιμων για κάθε θυσία, εκπαιδευμένων

στην ταυτόχρονη εκτέλεση μιας εντολής, έτοιμων ν’ αναλάβουν την πραγματική

ευθύνη της επανάστασης, έτοιμων να γίνουν οι συντελεστές της επανάστασης, είναι

μια αληθινή προδοσία προς την εργατική τάξη, είναι μια προκαταβολικά ασυνείδητη

αντεπανάσταση.

Οι Ιταλοί αναρχικοί είναι οξύθυμοι επειδή είναι αλαζονικοί. Αρπάζονται

εύκολα εμπρός στην προλεταριακή κριτική. Προτιμούν να τους κολακεύουν και να

τους καλοπιάνουν θεωρώντας τους πρωταθλητές στην επαναστατικότητα και στην

απόλυτη θεωρητική συνέπεια. Εμείς είμαστε πεπεισμένοι ότι για την επανάσταση

στην Ιταλία είναι αναγκαία η συνεργασία μεταξύ σοσιαλιστών και αναρχικών,

συνεργασία ειλικρινής και έντιμη δύο πολιτικών δυνάμεων, βασισμένη επάνω σε

συγκεκριμένα προλεταριακά προβλήματα. Πιστεύουμε, όμως, ότι είναι ανάγκη και οι

αναρχικοί να αναθεωρήσουν τα παραδοσιακά τους κριτήρια τακτικής, όπως έχει ήδη

κάνει το Σοσιαλιστικό Κόμμα, και να δικαιολογήσουν με σύγχρονο αιτιολογικό, σε

συνάφεια με το χρόνο και το χώρο, τις πολιτικές τους θέσεις. Οι αναρχικοί θα έπρεπε

να γίνουν πιο ελεύθεροι πνευματικά: είναι μία απαίτηση αυτή που δεν θα πρέπει να

φαντάζει υπερβολική σε όποιον ισχυρίζεται ότι θέλει ελευθερία και μόνο ελευθερία.

[Δημοσιεύτηκε στο «Ordine Nuovo» στις 3-10 Απριλίου 1920]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.nuovopci.it/classic/gramsci/dianarc.htm

Page 53: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

53

ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑΚΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ (ΙΙ)

Ο ορισμός του συνδικάτου δεν είναι τυχαίος. Το συνδικάτο αποκτά έναν

καθορισμένο ορισμό, δηλαδή παίρνει μία καθορισμένη ιστορική μορφή στο βαθμό

που οι δυνάμεις και η βούληση των εργατών που το αποτελούν του δίνουν εκείνη την

κατεύθυνση και προσανατολίζουν τη δράση του προς εκείνους τους στόχους που

ανταποκρίνονται στον ορισμό του. Αντικειμενικά το συνδικάτο είναι η μοναδική

μορφή που παίρνει το εμπόρευμα-εργασία υπό καπιταλιστικό καθεστώς, όταν

οργανώνεται για να κυριαρχήσει στην αγορά. Η μορφή αυτή αποτελείται από μια

υπηρεσία που περιλαμβάνει υπαλλήλους, τεχνικούς (όταν υπάρχουν τεχνικοί) της

οργάνωσης, ειδικούς (όταν υπάρχουν ειδικοί), με σκοπό τη συνένωση και

καθοδήγηση της εργατικής δύναμης έτσι που να εξισορροπείται η ισχύς του

κεφαλαίου προς όφελος της εργατικής τάξης. Η ανάπτυξη της συνδικαλιστικής

οργάνωσης χαρακτηρίζεται από τους εξής δύο παράγοντες:

1) το συνδικάτο αγκαλιάζει έναν όλο και μεγαλύτερο αριθμό πραγματικών

εργατών, ενσωματώνει, δηλαδή, μέσα στην πειθαρχία της μορφής του έναν όλο και

μεγαλύτερο αριθμό πραγματικών εργατών·

2) το συνδικάτο παίρνει μία συγκεντρωτική και γενική μορφή μέχρι του

σημείου να αναθέτει σε μία κεντρική υπηρεσία την εξουσία της πειθάρχησης και του

κινήματος: με άλλα λόγια, ξεκόβει από τις μάζες που έχει οργανώσει, τοποθετείται

έξω από το παιχνίδι των ιδιοτροπιών, από τις τάσεις αστάθειας που χαρακτηρίζουν τις

μεγάλες ταραχώδεις μάζες.

Έτσι το συνδικάτο αποκτά την ικανότητα να υπογράφει συμβάσεις, να

αναλαμβάνει υποχρεώσεις. Έτσι αναγκάζει τον εργοδότη να αποδεχθεί μια

νομιμότητα που εξαρτάται από την εμπιστοσύνη που ο εργοδότης έχει στην

ικανότητα του συνδικάτου να πετύχει από τις μάζες των εργατών το σεβασμό των

όσων έχουν υπογραφεί στη σύμβαση εργασίας.

Το γεγονός της βιομηχανικής νομιμότητας υπήρξε μία μεγάλη κατάκτηση της

εργατικής τάξης, αλλά αυτή δεν είναι η τελευταία και οριστική κατάκτηση: η

βιομηχανική νομιμότητα βελτίωσε τις συνθήκες υλικής ζωής της εργατικής τάξης,

αλλά τώρα πια δεν είναι παρά ένας συμβιβασμός, που ήταν αναγκαίο να γίνει, που θα

είναι αναγκαίο να τον υποστεί η εργατική τάξη όσο οι σχέσεις ισχύος θα είναι

δυσμενείς γι’ αυτήν.

Εάν οι υπάλληλοι της συνδικαλιστικής οργάνωσης θεωρούν τη βιομηχανική

νομιμότητα ως αναγκαίο συμβιβασμό, αλλά όχι εις το διηνεκές, εάν χρησιμοποιούν

όλα τα μέσα που το συνδικάτο μπορεί να διαθέτει για να βελτιώσουν τις σχέσεις

ισχύος προς όφελος της εργατικής τάξης, εάν κατευθύνουν όλη τη δουλειά

πνευματικής και υλικής προετοιμασίας, που είναι απαραίτητη για να μπορέσει η

εργατική τάξη κάποια δεδομένη στιγμή ν’ αρχίσει μια νικηφόρα επίθεση ενάντια στο

κεφάλαιο και να το υποτάξει στους δικούς της νόμους, τότε το συνδικάτο είναι ένα

επαναστατικό εργαλείο, τότε η συνδικαλιστική πειθαρχία, εφόσον σκοπό έχει να

κάνει τους εργάτες να σεβαστούν τη βιομηχανική νομιμότητα, είναι μια

επαναστατική πειθαρχία.

Οι σχέσεις που πρέπει να υπάρχουν μεταξύ συνδικάτου και Εργοστασιακού

Συμβουλίου πρέπει να θεωρούνται κάτω από αυτό το πρίσμα: από τη γνώμη που

υπάρχει σχετικά με τη φύση και την αξία της βιομηχανικής νομιμότητας. Το

Συμβούλιο είναι η άρνηση της βιομηχανικής νομιμότητας, τείνει κάθε στιγμή να την

εξουδετερώσει, τείνει διαρκώς να οδηγεί την εργατική τάξη προς την κατάκτηση της

Page 54: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

54

βιομηχανικής ισχύος, στο να καταστήσει την εργατική τάξη την πηγή της

βιομηχανικής ισχύος.

Το συνδικάτο είναι στοιχείο της νομιμότητας και πρέπει να έχει σκοπό να την

επιβάλει στα μέλη του. Το συνδικάτο είναι υπεύθυνο έναντι των βιομηχάνων, αλλά

είναι υπεύθυνο και έναντι των μελών του. Διασφαλίζει τη συνέχιση της εργασίας και

του μισθού, δηλαδή του ψωμιού και της στέγης του εργάτη και της οικογένειάς του.

Το Εργοστασιακό Συμβούλιο τείνει, εξαιτίας του επαναστατικού του

αυθορμητισμού, να αφήσει να ξεσπάσει ο πόλεμος των τάξεων· το συνδικάτο,

εξαιτίας της γραφειοκρατικής του μορφής, τείνει να μην επιτρέψει ποτέ το ξέσπασμα

του ταξικού πολέμου. Οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο όργανα πρέπει να τείνουν στη

δημιουργία μιας κατάστασης που δεν θα επιτρέψει οποιαδήποτε ιδιότυπη παρόρμηση

του Συμβουλίου η οποία θα μπορούσε να κάνει να υποχωρήσει ένα βήμα πίσω η

εργατική τάξη, να προκαλέσει μια ήττα της εργατικής τάξης. Να δημιουργηθεί, με

άλλα λόγια, μία κατάσταση κατά την οποία το Συμβούλιο θα αποδέχεται και θα κάνει

κτήμα του την πειθαρχία του συνδικάτου, ενώ παράλληλα ο επαναστατικός

χαρακτήρας του Συμβουλίου θα επιδρά επάνω στο συνδικάτο ως αντιδραστήριο που

θα διαλύει τη γραφειοκρατία και το υπαλληλικό πνεύμα που διέπει το συνδικάτο.

Το Συμβούλιο θα ήθελε ανά πάσα στιγμή να βγει από τη βιομηχανική

νομιμότητα. Το Συμβούλιο είναι η εκμεταλλευόμενη, τυραννισμένη μάζα,

αναγκασμένη να προσφέρει δουλική εργασία, και γι’ αυτό τείνει να γενικεύει κάθε

εξέγερση, να δίνει αξία και αποφασιστική σημασία σε κάθε του πράξη εξουσίας. Το

συνδικάτο, σαν οργάνωση αλληλέγγυα υπεύθυνη της νομιμότητας, τείνει να γενικεύει

και να διατηρεί στο διηνεκές τη νομιμότητα.

Οι σχέσεις ανάμεσα στο συνδικάτο και στο Συμβούλιο πρέπει να δημιουργούν

τις προϋποθέσεις εκείνες σύμφωνα με τις οποίες η έξοδος από τη νομιμότητα, η

επίθεση της εργατικής τάξης, να συμβεί όταν η εργατική τάξη θα έχει αποκτήσει την

ελάχιστη απαιτούμενη προετοιμασία για να πετύχει μία διαρκή νίκη.

Η σχέση ανάμεσα στο συνδικάτο και στο Συμβούλιο δεν μπορεί να είναι άλλη

από την εξής: η πλειοψηφία ή ένα μεγάλο μέρος των εκλεκτόρων του Συμβουλίου

είναι οργανωμένη στο συνδικάτο. Κάθε προσπάθεια σύνδεσης με σχέσεις ιεραρχικής

εξάρτησης των δύο οργανώσεων δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην εκμηδένιση και

των δύο. Εάν η αντίληψη που θέλει το Συμβούλιο ένα απλό όργανο συνδικαλιστικής

πάλης λάβει σάρκα και οστά ως γραφειοκρατική πειθαρχία και ως δικαίωμα άμεσου

ελέγχου του συνδικάτου επί του Συμβουλίου, τότε το τελευταίο ευνουχίζεται ως

επαναστατική προοπτική, ως μορφή πραγματικής ανάπτυξης της προλεταριακής

επανάστασης που τείνει αυθόρμητα να δημιουργήσει νέες μεθόδους παραγωγής και

εργασίας, νέους τρόπους πειθαρχίας, που τείνει, με άλλα λόγια, να δημιουργήσει την

κομουνιστική κοινωνία.

Αφού το Συμβούλιο γεννιέται ανεξάρτητα από τη θέση που η εργατική τάξη

έχει καταλάβει στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής, αφού το Συμβούλιο είναι

μία ιστορική αναγκαιότητα της εργατικής τάξης η προσπάθεια για την ιεραρχική

υπαγωγή του στο συνδικάτο θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε σύγκρουση μεταξύ των

δύο θεσμικών οργάνων. Η δύναμη του Συμβουλίου έγκειται στο γεγονός ότι αυτό έχει

να κάνει με τη συνείδηση της εργατικής μάζας, είναι η ίδια η συνείδηση της

εργατικής μάζας που θέλει να χειραφετηθεί αυτόνομα, που θέλει να επιβεβαιώσει την

ελευθερία πρωτοβουλίας της στη δημιουργία της ιστορίας: όλη η εργατική μάζα

συμμετέχει στη ζωή του Συμβουλίου και νιώθει ότι αξίζει κάτι λόγω αυτής της

δραστηριότητας. Στη ζωή του συνδικάτου συμμετέχει ένας πολύ περιορισμένος

αριθμός μελών. Η πραγματική δύναμη του συνδικάτου βρίσκεται σ’ αυτό το γεγονός,

Page 55: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

55

αλλά σ’ αυτό το γεγονός βρίσκεται και μία αδυναμία του που μπορεί να δοκιμαστεί

χωρίς μεγάλους κινδύνους. Εάν εξάλλου το συνδικάτο στηριζόταν κατευθείαν στα

Συμβούλια, όχι για να τα εξουσιάσει, αλλά για να γίνει η ανώτερη μορφή τους, τότε

θα αντανακλούσε στο συνδικάτο η τάση που έχουν τα Συμβούλια ανά πάσα στιγμή να

βγουν από τη βιομηχανική νομιμότητα, να δώσουν διέξοδο ανά πάσα στιγμή στην

τελειωτική πράξη του ταξικού πολέμου.

Το συνδικάτο στην περίπτωση αυτή θα έχανε τη διαπραγματευτική του

ικανότητα, θα έχανε το χαρακτήρα του ως δύναμη πειθάρχησης και ως ρυθμιστής των

παρορμητικών δυνάμεων της εργατικής τάξης. Εάν οι συνδικαλισμένοι

εγκαθιδρύσουν μέσα στο συνδικάτο μία πειθαρχία με σκοπό την επανάσταση,

εγκαθιδρύσουν μία πειθαρχία που θα δίνει την εντύπωση στις μάζες ότι αποτελεί μιαν

ανάγκη για το θρίαμβο της εργατικής επανάστασης και όχι για την εξυπηρέτηση του

κεφαλαίου, τότε η πειθαρχία αυτή θα γίνει το δίχως άλλο αποδεκτή και θα υιοθετηθεί

και από το Συμβούλιο, θα γίνει ο φυσικός τρόπος δράσης του Συμβουλίου.

Εάν το συνδικάτο γίνει ένας οργανισμός επαναστατικής προπαρασκευής, και

σαν τέτοιο το αντιλαμβάνονται οι μάζες από τις δραστηριότητές του, από τους

ανθρώπους που το αποτελούν, από την προπαγάνδα που διεξάγει, τότε οι μάζες θα

δουν στο συγκεντρωτικό και απολυταρχικό χαρακτήρα του μια μεγάλη επαναστατική

δύναμη, μια επιπλέον προϋπόθεση (και μάλιστα από τις σημαντικότερες) για την

επιτυχία της πάλης σε βάθος.

Στην ιταλική πραγματικότητα ο συνδικαλιστικός υπάλληλος αντιλαμβάνεται

τη βιομηχανική νομιμότητα ως κάτι το αιώνιο. Πολύ συχνά την υπερασπίζεται από

μία άποψη που είναι η ίδια με εκείνη του ιδιοκτήτη. Βλέπει πάντα χάος και

αυθαιρεσία σε ό, τι συμβαίνει μέσα στην εργατική μάζα. Δεν γενικεύει την πράξη της

εξέγερσης του εργάτη στην καπιταλιστική πειθαρχία ως εξέγερση, αλλά ως

υλοποίηση μιας πράξης που μπορεί να είναι καθεαυτή χυδαία. Έτσι συνέβη και η

ιστορία του «αδιάβροχου του αχθοφόρου» είχε την ίδια διάδοση και ερμηνεύτηκε από

τη δημοσιογραφική ηλιθιότητα με τον ίδιο τρόπο όπως η ιστορία της

«κοινοκτημοσύνης των γυναικών στη Ρωσία». Υπό αυτές τις συνθήκες η

συνδικαλιστική πειθαρχία δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά μια υπηρεσία

προσφερόμενη στο κεφάλαιο, υπό αυτές τις συνθήκες κάθε προσπάθεια υπαγωγής

του Συμβουλίου στο συνδικάτο δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί αντιδραστική.

Οι κομουνιστές, εφόσον επιθυμούν η επαναστατική πράξη να είναι όσο το

δυνατόν συνειδητή και υπεύθυνη, θέλουν την επιλογή, όσο μπορεί να υπάρξει μία

επιλογή, της στιγμής του ξεσπάσματος της επίθεσης των εργατών να την κάνει το πιο

συνειδητό και υπεύθυνο κομμάτι της εργατικής τάξης, το κομμάτι εκείνο που είναι

οργανωμένο στο Σοσιαλιστικό Κόμμα και συμμετέχει πιο δραστήρια στη ζωή της

οργάνωσης. Για το λόγο αυτό οι κομουνιστές δεν μπορεί να επιθυμούν να χάσει το

συνδικάτο κάτι από την πειθαρχική του δραστηριότητα και από το συστηματικό του

συγκεντρωτισμό.

Οι κομουνιστές, οργανωμένοι σε μόνιμες ομάδες μέσα στα συνδικάτα και στα

εργοστάσια, πρέπει να μεταφέρουν στα συνδικάτα και στα εργοστάσια τις αντιλήψεις

τους, τις θέσεις τους, την τακτική της ΙΙΙ Διεθνούς, πρέπει να επηρεάζουν τη

συνδικαλιστική πειθαρχία και να καθορίζουν τους σκοπούς, πρέπει να επηρεάζουν

ακόμη τις αποφάσεις των Εργοστασιακών Συμβουλίων και να μετατρέπουν σε

επαναστατική συνείδηση και δημιουργία την παρόρμηση προς εξέγερση που είναι

συνέπεια της κατάστασης την οποία δημιουργεί ο καπιταλισμός στην εργατική τάξη.

Οι κομουνιστές του Κόμματος έχουν κάθε συμφέρον, επειδή στις πλάτες τους

πέφτει η μεγαλύτερη ιστορική ευθύνη, να δημιουργήσουν, με τη διαρκή δράση τους

Page 56: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

56

μεταξύ των διαφόρων οργανώσεων της εργατικής τάξης, σχέσεις αλληλοδιείσδυσης

και φυσικής ανεξαρτησίας που να εμφυσούν στην πειθαρχία και στην οργάνωση το

επαναστατικό πνεύμα.

[Δημοσιεύτηκε στο «L’ Ordine Nuovo”, στις 12 Ιουνίου 1920]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/sindcons.htm

Page 57: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

57

ΤΟ ΚΟΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ

Το προλεταριακό κίνημα, στην τωρινή του φάση, τείνει να πραγματοποιήσει

μιαν επανάσταση στην οργάνωση των υλικών πραγμάτων και των φυσικών

δυνάμεων. Τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα δεν μπορεί να είναι τα συναισθήματα

και τα πάθη που είναι διάχυτα μέσα στη μάζα και που επηρεάζουν τη βούλησή της.

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προλεταριακής επανάστασης μπορεί να

αναζητηθούν μόνο μέσα στο κόμμα της εργατικής τάξης, στο Κομουνιστικό Κόμμα,

που υπάρχει και αναπτύσσεται καθόσον είναι η πειθαρχημένη οργάνωση της

βούλησης για την εγκαθίδρυση ενός Κράτους, της βούλησης να δοθεί μία

προλεταριακή διευθέτηση στην οργάνωση των υπαρχουσών φυσικών δυνάμεων και

να μπουν οι βάσεις της λαϊκής ελευθερίας.

Ο εργάτης στο εργοστάσιο έχει καθαρά εκτελεστικά καθήκοντα. Δεν

ακολουθεί τη γενική διαδικασία της εργασίας και της παραγωγής, δεν είναι ένα

σημείο το οποίο κινείται για να διαγράψει μία γραμμή, είναι μια καρφίτσα

καρφωμένη σ’ ένα καθορισμένο σημείο και η γραμμή προκύπτει από την ακολουθία

των καρφιτσών που μία ξένη βούληση τοποθέτησε εκεί για τους δικούς της σκοπούς.

Ο εργάτης τείνει να μεταφέρει αυτόν τον τρόπο ύπαρξής του σε όλα τα περιβάλλοντα

της ζωής του: προσαρμόζεται εύκολα, παντού, στο ρόλο του υλικού εκτελεστή, της

καθοδηγούμενης «μάζας» από μια ξένη βούληση· είναι νωθρός πνευματικά, δεν ξέρει

και δεν θέλει να προβλέψει τίποτα πέρα από το άμεσο και γι’ αυτό του λείπει κάθε

κριτήριο στην επιλογή των ανωτέρων του και αφήνεται να τον εξαπατούν εύκολα με

υποσχέσεις· θέλει να πιστεύει ότι μπορεί να πετύχει κάτι χωρίς μεγάλη προσπάθεια

και χωρίς μεγάλη σκέψη.

Το Κομουνιστικό Κόμμα είναι το εργαλείο και η ιστορική μορφή της

διεργασίας εσωτερικής απελευθέρωσης μέσα από την οποία ο εργάτης από απλός

εκτελεστής μετατρέπεται σε άνθρωπο που παίρνει πρωτοβουλίες, από μάζα γίνεται

ηγέτης και οδηγός, από μπράτσα γίνεται μυαλό και βούληση. Κατά το σχηματισμό

του το Κομουνιστικό Κόμμα συλλέγει το σπόρο της ελευθερίας, ο οποίος θα

βλαστήσει και θα αναπτυχθεί πλήρως όταν το Κράτος των εργατών θα έχει

δημιουργήσει τις αναγκαίες υλικές συνθήκες.

Το Κομουνιστικό Κόμμα, ακόμη και ως απλή οργάνωση, αποδείχθηκε ότι

είναι ειδική μορφή της προλεταριακής επανάστασης. Καμία επανάσταση του

παρελθόντος δεν είχε γνωρίσει τα κόμματα· αυτά γεννήθηκαν μετά την αστική

επανάσταση και αποσυντέθηκαν στο έδαφος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Και

στην προκειμένη περίπτωση επαληθεύεται η μαρξιστική θέση ότι ο καπιταλισμός

δημιουργεί δυνάμεις επάνω στις οποίες κατόπιν δεν κατορθώνει να κυριαρχήσει.

Ο ρόλος των δημοκρατικών κομμάτων ήταν να αναδείξουν αξιόλογους

πολιτικούς άντρες και να τους οδηγήσουν στο θρίαμβο μέσα από μια πολιτική

αντιπαράθεση. Σήμερα οι κυβερνώντες τοποθετούνται στις θέσεις τους από τις

τράπεζες, από τις μεγάλες εφημερίδες, από τις ενώσεις των βιομηχάνων. Τα κόμματα

έχουν εκφυλιστεί σε ένα πλήθος από προσωπικές κλίκες.

Το Κομουνιστικό Κόμμα, ξεπηδώντας από τις στάχτες των σοσιαλιστικών

κομμάτων, αποποιείται τη δημοκρατική και κοινοβουλευτική καταγωγή του και

αποκαλύπτει τα ουσιαστικά του χαρακτηριστικά που είναι πρωτοφανέρωτα στην

ιστορία. Η ρωσική επανάσταση είναι η επανάσταση εκείνη που την έφεραν εις πέρας

άνθρωποι που ήταν οργανωμένοι στο Κομουνιστικό Κόμμα, που διαμόρφωσαν μέσα

στο κόμμα μια προσωπικότητα καινούρια, απέκτησαν νέα συναισθήματα, έζησαν μια

Page 58: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

58

ζωή ηθική που τείνει να γίνει γενικευμένη συνείδηση και στόχος για όλους τους

ανθρώπους.

Τα πολιτικά κόμματα είναι η αντανάκλαση και η ονοματολογία των

κοινωνικών τάξεων. Γεννιούνται, αναπτύσσονται, διαλύονται, ανανεώνονται ανάλογα

με τις μετατοπίσεις πραγματικής ιστορικής σημασίας που υφίστανται τα διάφορα

κοινωνικά στρώματα των τάξεων στα πλαίσια της πάλης τους, τα οποία βλέπουν

ριζικά αλλαγμένες τις συνθήκες ύπαρξης και εξέλιξής τους και αποκτούν μεγαλύτερη

και σαφέστερη συνειδητοποίηση του εαυτού τους και των ζωτικών συμφερόντων

τους.

Στην παρούσα ιστορική συγκυρία και ως επακόλουθο του ιμπεριαλιστικού

πολέμου, που άλλαξε βαθιά τη δομή του εθνικού και διεθνούς μηχανισμού

παραγωγής και ανταλλαγής, είναι χαρακτηριστική η ταχύτητα με την οποία

εκτυλίσσεται η διάσπαση των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων, που γεννήθηκαν

στο έδαφος της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, και η ανάδειξη νέων πολιτικών

οργανισμών. Αυτή η γενική διεργασία υπακούει σε μια εσωτερική αμείλικτη λογική

απότοκο της αποδόμησης των παλιών τάξεων και των κοινωνικών στρωμάτων και

των ταχύτατων περασμάτων από μία κατάσταση σε μιαν άλλη ολόκληρων

στρωμάτων του πληθυσμού σε όλη την επικράτεια, παντού όπου επικρατεί ο

καπιταλισμός.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα αυτοαποκαλείται υπέρμαχος των μαρξιστικών

θεωριών και θα έπρεπε, κατά συνέπεια, να χρησιμοποιεί αυτές τις θεωρίες ως πυξίδα

για να προσανατολίζεται μέσα στο πέλαγος των γεγονότων, θα έπρεπε να διαθέτει

εκείνη την ικανότητα ιστορικής πρόβλεψης που χαρακτηρίζει τους ευφυείς οπαδούς

της μαρξιστικής διαλεκτικής, θα έπρεπε να έχει ένα γενικό σχέδιο δράσης βασισμένο

σ’ αυτή την ιστορική πρόβλεψη και ακόμη να είναι σε θέση ν’ απευθύνει στην

αγωνιζόμενη εργατική τάξη συνθήματα καθαρά και ακριβή. Αντίθετα, το

Σοσιαλιστικό Κόμμα, το κόμμα θεματοφύλακας του μαρξισμού στην Ιταλία, είναι,

όπως το Λαϊκό Κόμμα, όπως το κόμμα των πιο καθυστερημένων τάξεων του ιταλικού

πληθυσμού, εκτεθειμένο σε κάθε είδους πιέσεις προερχόμενες από τις μάζες και

κινείται και διαφοροποιείται αφού έχουν ήδη μετακινηθεί και διαφοροποιηθεί οι

μάζες. Στην πραγματικότητα αυτό το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που δηλώνει ότι είναι

οδηγός και παιδαγωγός των μαζών, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας κακομοίρης

γραφιάς που καταγράφει τις δράσεις οι οποίες εκτελούνται αυθόρμητα από τις μάζες.

Αυτό το αξιοθρήνητο Σοσιαλιστικό Κόμμα, που αυτοπροσδιορίζεται ως η κεφαλή της

εργατικής τάξης, άλλο δεν είναι παρά το εμπόδιο που βάζει φρένο στον προλεταριακό

στρατό.

Εάν ετούτη η παράξενη πορεία του Σοσιαλιστικού Κόμματος, αυτή η

αλλόκοτη κατάσταση του πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης δεν έχει ακόμη

φέρει την καταστροφή, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μέσα στην εργατική τάξη,

στις κομματικές οργανώσεις των πόλεων, στα συνδικάτα, στα εργοστάσια, στα χωριά

υπάρχουν δραστήριες ομάδες κομμουνιστών που έχουν συνείδηση της ιστορικής τους

αποστολής, δραστήριοι και προσεκτικοί στη δράση τους, ικανοί να καθοδηγήσουν

και να διαπαιδαγωγήσουν κατά τόπους τις μάζες του προλεταριάτου· οφείλεται

ακόμα στο γεγονός ότι υπάρχει εν δυνάμει, στους κόλπους του Σοσιαλιστικού

Κόμματος, ένα Κομουνιστικό Κόμμα από το οποίο αυτό που λείπει είναι μόνο η

φανερή οργάνωση, η συγκέντρωση και μία δική του πειθαρχία, για να αναπτυχθεί

γρήγορα, να κατακτήσει και να ανανεώσει το σύνολο του κόμματος της εργατικής

τάξης, να δώσει μία νέα κατεύθυνση στη Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας και στο

συνεταιριστικό κίνημα.

Page 59: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

59

Το άμεσο πρόβλημα της παρούσας περιόδου, που έπεται της πάλης των

εργατών της χαλυβουργίας και προηγείται του συνεδρίου κατά τη διάρκεια του

οποίου το Κόμμα πρέπει να λάβει μία σοβαρή και σαφή θέση απέναντι στην

Κομουνιστική Διεθνή, είναι ακριβώς εκείνο που έχει σχέση με την οργάνωση και τη

συγκέντρωση αυτών των κομουνιστικών δυνάμεων που υπάρχουν ήδη και δρουν.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, μέρα με τη μέρα και με μεγάλη ταχύτητα, διαλύεται

και οδεύει προς την καταστροφή· οι τάσεις μέσα σε συντομότατο χρονικό διάστημα

έχουν λάβει νέα μορφή· εμπρός στις ευθύνες τους, που προκύπτουν από την ιστορική

δράση και από τα καθήκοντα της προσχώρησης στην Κομουνιστική Διεθνή,

άνθρωποι και ομάδες έχουν περιέλθει σε σύγχυση, έχουν μετατοπισθεί· το

διφορούμενο του κέντρου και του οπορτουνισμού έχει κερδίσει ένα μέρος της

διεύθυνσης του Κόμματος, έχει προκαλέσει αναταραχή και σύγχυση στις κομματικές

οργανώσεις.

Σ’ αυτή τη γενική απουσία συνειδητοποιήσεων, πίστης, βούλησης, σ’ αυτή τη

θύελλα μικροτήτων, δειλίας, ηττοπάθειας το χρέος των κομουνιστών είναι να

συσπειρωθούν σε αδιάρρηκτες ομάδες, να συμφωνήσουν, να είναι έτοιμοι στις

εντολές που θα τους δοθούν. Οι ειλικρινείς και ανιδιοτελείς κομουνιστές, στη βάση

των θέσεων που έχουν εγκριθεί από το ΙΙ Συνέδριο της ΙΙΙ Διεθνούς, στη βάση της

ειλικρινούς πειθαρχίας προς την ανώτατη αρχή του διεθνούς εργατικού κινήματος,

πρέπει να φέρουν εις πέρας τη δουλειά που απαιτείται ούτως ώστε, όσο το δυνατόν

γρηγορότερα, να οικοδομηθεί η κομουνιστική πτέρυγα του Ιταλικού Σοσιαλιστικού

Κόμματος, η οποία, για την καλή φήμη του ιταλικού προλεταριάτου, θα πρέπει, στο

Συνέδριο της Φλωρεντίας, να γίνει, κατ’ όνομα και στην πράξη, το Ιταλικό

Κομουνιστικό Κόμμα, παράρτημα της ΙΙΙ Κομουνιστικής Διεθνούς. Οι κομουνιστές

πρέπει ακόμη να δουλέψουν ούτως ώστε η κομουνιστική πτέρυγα να αποκτήσει

έναν οργανικό διευθυντικό μηχανισμό, ισχυρά συγκεντρωτικό, με τη δική του

πειθαρχημένη διάρθρωση σε όλα τα περιβάλλοντα όπου δρα, βρίσκεται και παλεύει η

εργατική τάξη και να έχει στη διάθεσή του ένα σύνολο υπηρεσιών και εργαλείων

ελέγχου για τη δράση και την προπαγάνδα, που να της παρέχουν, από σήμερα κιόλας,

εκείνες τις συνθήκες λειτουργίας και ανάπτυξης που είναι απαραίτητες για ένα

αληθινό και ανεξάρτητο κόμμα.

Οι κομουνιστές, που στην πάλη των εργατών της χαλυβουργίας, με τη δράση

και τις πρωτοβουλίες τους, έσωσαν την εργατική τάξη από μια καταστροφή, θα

πρέπει να βγάλουν τα τελικά συμπεράσματα της συμπεριφοράς και της ενέργειάς

τους αυτής, να διασώσουν, δηλαδή, τον αρχικό πυρήνα (επανοικοδομώντας τον) του

κόμματος της εργατικής τάξης, να δώσουν στο ιταλικό προλεταριάτο το

Κομουνιστικό Κόμμα που θα είναι σε θέση να οργανώσει το Κράτος των εργατών και

τις συνθήκες για τον ερχομό της κομουνιστικής κοινωνίας.8

[Δημοσιεύτηκε στο «L’ Ordine Nuovo», στις 9 Οκτωβρίου 1920]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/comunista.htm

8 Δυο μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1921, η ομάδα των κουμουνιστών θα αποσχισθεί από το

Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και θα ιδρύσει το Ιταλικό Κομουνιστικό Κόμμα. Τα άρθρο αυτό αποτελεί

προάγγελο της ίδρυσής του και αιτιολογεί, με έναν χαρακτηριστικά γκραμσιανό τρόπο σκέψης, την

αναγκαιότητα ύπαρξης του. (σ.τ.μ.)

Page 60: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

60

Ο ΛΑΟΣ ΤΩΝ ΠΙΘΗΚΩΝ

Ο φασισμός είναι η τελευταία «παράσταση» που ανέβασε η μικροαστική τάξη

των πόλεων στο θέατρο της εθνικής πολιτικής ζωής. Το άθλιο τέλος της περιπέτειας

στο Φιούμε9 είναι η τελευταία σκηνή της παράστασης. Η περιπέτεια αυτή μπορεί να

θεωρηθεί ως το σημαντικότερο επεισόδιο της διαδικασίας εσωτερικής

αποδιάρθρωσης αυτής της τάξης του ιταλικού πληθυσμού.

Η διαδικασία διάλυσης της μικροαστικής τάξης αρχίζει την τελευταία

δεκαετία του προηγούμενου αιώνα. Η τάξη αυτή χάνει τη σημασία της και

εξοβελίζεται από κάθε ζωτική λειτουργία στον τομέα της παραγωγής με την

ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας και του χρηματιστικού κεφαλαίου. Γίνεται

καθαρά πολιτική τάξη και ειδικεύεται στον «κοινοβουλευτικό κρετινισμό».

Το φαινόμενο αυτό, που καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης

ιταλικής ιστορίας, παίρνει διάφορα ονόματα στις διάφορες φάσεις του: αρχικά

ονομάζεται «άνοδος της αριστεράς στην εξουσία», μετά γίνεται τζιολιτισμός10

, μετά

πάλη ενάντια στις καϊζερικές τάσεις του Ουμπέρτο Ι11

και τελικά εξαπλώνεται ως

σοσιαλιστικός ρεφορμισμός. Η μικροαστική τάξη έχει θρονιαστεί μέσα στο

Κοινοβούλιο κι έτσι αυτό από οργανισμός ελέγχου της καπιταλιστικής αστικής τάξης

στο Στέμα και στη Δημόσια Διοίκηση έχει μετατραπεί σε μαγαζί φλυαριών και

σκανδάλων, έχει γίνει ένα μέσο παρασιτισμού.

Διεφθαρμένο μέχρι το κόκκαλο, υποταγμένο πλήρως στην κυβερνητική

εξουσία, το Κοινοβούλιο έχει χάσει κάθε κύρος απέναντι στις λαϊκές μάζες. Οι λαϊκές

μάζες πείθονται ότι το μοναδικό όργανο ελέγχου και αντίθεσης προς τους ρυθμιστές

της διοικητικής εξουσίας είναι η άμεση δράση, είναι η πίεση από τα έξω. Η κόκκινη

εβδομάδα του Ιουνίου 191412

ενάντια στις σφαγές είναι η πρώτη μεγαλειώδης

εμφάνιση των λαϊκών μαζών στην ιταλική σκηνή για να αντισταθούν άμεσα στην

αυθαιρεσία της εξουσίας, για να εξασκήσουν πραγματικά τη λαϊκή κυριαρχία, η

οποία δεν βρίσκει πλέον έκφραση στο Κοινοβούλιο. Μπορούμε να πούμε πως τον

Ιούνιο 1914 ο κοινοβουλευτισμός στην Ιταλία μπήκε στο δρόμο της οργανικής του

διάλυσης και με τον κοινοβουλευτισμό μαζί και η πολιτική λειτουργία της

μικροαστικής τάξης.

Η μικροαστική τάξη που έχει οριστικά χάσει κάθε ελπίδα να ξαναπαίξει

κάποιο ρόλο στην παραγωγική διαδικασία (μόνο σήμερα μια τέτοια ελπίδα κάνει την

εμφάνισή της, με τις απόπειρες του Λαϊκού Κόμματος να αναβιώσει τη σημασία της

μικρής αγροτικής ιδιοκτησίας και με τις προσπάθειες των υπαλλήλων της Γενικής

9 Πρόκειται για την κατάληψη το Σεπτέμβριο του 1919 της πόλης Φιούμε, στα ιταλοκροατικά σύνορα,

από τον Ντ’ Ανούντσιο και 2000 λεγεωνάριους και η διακήρυξη από μέρους τους της ένωσής της με

την Ιταλία. Η ιταλική κυβέρνηση, υπό τη διεθνή πίεση, καταδίκασε την αυθαίρετη ενέργεια του Ντ’

Ανούντσιο και με την υπογραφή της συμφωνίας του Ραπάλο το Νοέμβριο του 1920, κηρύσσεται το

Ανεξάρτητο κράτος του Φιούμε και τον Ιανουάριο του 1921 αποχωρούν από την περιοχή ο Ντ’

Ανούντσιο με τους λεγεωνάριούς του (σ.τ.μ.) 10

Από το όνομα του Τζοβάνι Τζολίτι (1842-1928), Ιταλού πολιτικού, που χρημάτισε επανειλημμένα

πρωθυπουργός. Άφησε έντονα τα ίχνη του στην ιταλική πολιτική ζωή και η περίοδος δράσης του

έμεινε στην ιστορία ως τζολιτιανική εποχή (età giolittiana) (σ.τ.μ.) 11

Ουμπέρτο Ι της Ιταλίας (1844-1900). βασίλεψε στην Ιταλία από το 1878 έως το 1900 και ήταν γιός

του Βιτόριο Εμανουέλε ΙΙ του οίκου της Σαβοΐας, πρώτου βασιλιά της Ιταλίας (σ.τ.μ.) 12

Η «κόκκινη εβδομάδα» ήταν μια λαϊκής εξέγερσης, που ξεκίνησε από την Ανκόνα και επεκτάθηκε

στη περιοχή της Ρομάνια, της Τοσκάνης και σε άλλα μέρη της Ιταλίας, μεταξύ 7 και 14 Ιουνίου 1914,

ως διαμαρτυρία για μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Τζοβάνι Τζολίτι. Οι αστυνομικοί

πυροβόλησαν στο πλήθος και υπήρξαν τρεις νεκροί στην Ανκόνα (σ.τ.μ.).

Page 61: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

61

Συνομοσπονδίας Εργατών να δώσουν ζωή στον απονεκρωμένο συνδικαλιστικό

έλεγχο) προσπαθεί με κάθε τρόπο να διατηρήσει μια θέση ιστορικής πρωτοβουλίας:

πιθηκίζει την εργατική τάξη, κατεβαίνει στους δρόμους.

Η νέα αυτή τακτική πραγματοποιείται με τρόπους και τύπους που ταιριάζουν

σε μία τάξη φαφλατάδων, σκεπτικιστών, διεφθαρμένων. Η εξέλιξη των γεγονότων,

που ονομάστηκαν «λαμπερές μέρες του Μάη»13

, με τη δημοσιογραφική, ρητορική,

θεατρική, χυδαία τους αντανάκλαση κατά τη διάρκεια του πολέμου, μοιάζει με

προβολή στην πραγματικότητα μιας νουβέλας για τη ζούγκλα του Κίπλινγκ: της

νουβέλας του Μπαντάρ-Λογκ, του λαού των πίθηκων, ο οποίος πιστεύει ότι είναι

ανώτερος από όλους τους άλλους λαούς της ζούγκλας, ότι είναι κάτοχος όλης της

ευφυΐας, όλης της ιστορικής διαίσθησης, όλου του επαναστατικού πνεύματος, όλης

της κυβερνητικής σοφίας κ.τ.λ. κ.τ.λ.

Συνέβη το εξής: η μικροαστική τάξη, που υποδουλώθηκε στην κυβερνητική

εξουσία μέσω της κοινοβουλευτικής διαφθοράς, αλλάζει τον τύπο παροχής

υπηρεσιών, γίνεται αντικοινοβουλευτική και προσπαθεί να διαφθείρει το λαό. Την

περίοδο του πολέμου το Κοινοβούλιο ξεπέφτει τελείως: οι μικροαστοί προσπαθούν

να παγιώσουν τη νέα τους θέση και βαυκαλίζονται να πιστεύουν ότι έβγαλαν από τη

μέση την πάλη των τάξεων, ότι ανέλαβαν αυτοί τη διεύθυνση της εργατικής και

αγροτικής τάξης, ότι υποκατέστησαν τη σοσιαλιστική ιδέα, έμμονη στις μάζες, με ένα

περίεργο και αλλόκοτο ιδεολογικό μείγμα εθνικιστικού ιμπεριαλισμού, «πραγματικού

επαναστατισμού», «εθνικού συνδικαλισμού». Η άμεση δράση των μαζών στις 2 και 3

Δεκεμβρίου, μετά τη βία που ασκήθηκε στη Ρώμη από τη μεριά των αξιωματικών

εναντίον των σοσιαλιστών βουλευτών, έβαλε φρένο στην πολιτική δράση των

μικροαστών, που από εκείνη τη στιγμή και έπειτα προσπαθούν να οργανωθούν και να

συνταχθούν γύρω από αφεντικά πλουσιότερα και πιο σίγουρα από την επίσημη

κρατική ισχύ που έχει αδυνατίσει και ατονήσει εξ αιτίας του πολέμου.

Η περιπέτεια του Φιούμε είναι ο συναισθηματικός λόγος και ο πρακτικός

μηχανισμός αυτής της συστηματικής οργάνωσης, αλλά γίνεται αμέσως φανερό ότι η

σταθερή βάση της οργάνωσης είναι η άμεση υπεράσπιση της βιομηχανικής και

αγροτικής ιδιοκτησίας από την έφοδο της επαναστατικής εργατικής τάξης και των

φτωχών αγροτών. Αυτή η δραστηριότητα της μικροαστικής τάξης, που επίσημα

ακούει στο όνομα «φασισμός», δεν είναι χωρίς συνέπειες για το σύνολο του κράτους.

Η μικροαστική τάξη, αφού διέφθειρε και κατέστρεψε τον κοινοβουλευτικό θεσμό,

διαφθείρει και καταστρέφει και τους άλλους θεσμούς, τα βασικά στηρίγματα του

κράτους: το στρατό, την αστυνομία, τη δικαιοσύνη.

Διαφθορά και καταστροφή που οδηγούν σε καθαρή απώλεια, χωρίς κανένα

συγκεκριμένο σκοπό (ο μόνος συγκεκριμένος σκοπός θα έπρεπε να ήταν η

δημιουργία ενός νέου Κράτους, αλλά «ο λαός των πιθήκων» χαρακτηρίζεται ακριβώς

από οργανική ανικανότητα να φτιάξει ένα νόμο, να θεμελιώσει ένα Κράτος): ο

ιδιοκτήτης, για να προστατευτεί, χρηματοδοτεί και υποστηρίζει μία ιδιωτική

οργάνωση, η οποία, για να κρύψει την πραγματική της φύση, πρέπει να υιοθετήσει

«επαναστατικές» πολιτικές συμπεριφορές και να αποσυνθέσει την ισχυρότερη άμυνα

της ιδιοκτησίας, το Κράτος. Η τάξη των ιδιοκτητών επαναλαμβάνει, σε ό, τι αφορά

την εκτελεστική εξουσία, το ίδιο λάθος που έκανε και με το Κοινοβούλιο: πιστεύει

ότι θα μπορέσει να αμυνθεί καλύτερα από τις επιθέσεις της επαναστατικής τάξης,

13

Το Μάιο του 1915 ξεσπούν βίαιες διαδηλώσεις σε ολόκληρη την Ιταλία, παρακινημένες από τους

φιλοπόλεμους εθνικιστές, με επικεφαλής τον Ντ’ Ανούντσιο, υπέρ της εισόδου της χώρας στον

πόλεμο. Στις μέρες εκείνες ο Ντ’ Ανούντσιο έδωσε την ποιητική ονομασία «λαμπρές μέρες του Μάη»

(σ.τ.μ.)

Page 62: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

62

εγκαταλείποντας τους θεσμούς του δικού της Κράτους στις υστερικές ιδιοτροπίες του

«λαού των πιθήκων», της μικροαστικής τάξης.

Η μικροαστική τάξη, ακόμα και σ’ αυτή την τελευταία πολιτική ενσάρκωση

του «φασισμού», έδειξε οριστικά την πραγματική της φύση ως υπηρέτριας του

καπιταλισμού και της έγγειας ιδιοκτησίας, ως πράκτορα της αντεπανάστασης. Έδειξε

όμως ότι είναι και θεμελιωδώς ανίκανη να φέρει εις πέρας οποιοδήποτε ιστορικό

καθήκον. Ο λαός των πιθήκων γεμίζει τις στήλες της επικαιρότητας, δεν παράγει

ιστορία, αφήνει τα ίχνη του στις εφημερίδες, δεν παρέχει υλικό για να γραφούν

βιβλία. Η μικροαστική τάξη, αφού κατέστρεψε το Κοινοβούλιο, καταστρέφει τώρα

και το αστικό Κράτος. Υποκαθιστά, σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα, το «κύρος» του

νόμου με την ιδιωτική βία, εξασκεί (και δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά) αυτή τη

βία με χαοτικό τρόπο, άγρια, και ξεσηκώνει ενάντια στο Κράτος, ενάντια στον

καπιταλισμό, όλο και ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού.

[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «L’ Ordine Nuovo”, στις 2 Ιανουαρίου 1921.

Από την 1η Ιανουαρίου 1921 το ομώνυμο εβδομαδιαίο περιοδικό μετατρέπεται σε

καθημερινή εφημερίδα, η οποία αργότερα θα γίνει το επίσημο όργανο του ΚΚΙ. Θα

πάψει να εκδίδεται το 1922 και θα επανεκδοθεί από το 1924 έως το 1925, χρονιά κατά

την οποία καταργήθηκε η ελευθερία του τύπου από το φασιστικό καθεστώς. ]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/scimmie.htm

Page 63: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

63

ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΜΕ ΣΑΡΚΑ ΚΑΙ ΟΣΤΑ

Οι εργάτες της Φίατ επέστρεψαν στη δουλειά. Προδοσία; Απάρνηση των

επαναστατικών ιδεωδών; Οι εργάτες της Φίατ είναι άνθρωποι με σάρκα και οστά.

Άντεξαν ένα μήνα. Ήξεραν ότι πάλευαν και αντιστέκονταν όχι μόνο για τους εαυτούς

τους, όχι μόνο για την υπόλοιπη εργατική τάξη του Τουρίνου, αλλά για όλη την

εργατική τάξη της Ιταλίας.

Άντεξαν ένα μήνα. Εξαντλήθηκαν υλικά επειδή εδώ και πολλές εβδομάδες και

πολλούς μήνες οι μισθοί τους είχαν ελαττωθεί και δεν επαρκούσαν πλέον για να

συντηρήσουν τις οικογένειές τους, κι όμως άντεξαν ένα μήνα. Ήταν εντελώς

απομονωμένοι από το υπόλοιπο έθνος, βουτηγμένοι μέσα σ’ ένα γενικό περιβάλλον

που το χαρακτηρίζει η κούραση, η αδιαφορία, η εχθρότητα, κι όμως άντεξαν ένα

μήνα.

Ήξεραν πως δεν μπορούσαν να περιμένουν καμιά βοήθεια απ’ έξω, ήξεραν

πως την εργατική τάξη την είχαν πια ακρωτηριάσει, ήξεραν ότι ήταν καταδικασμένοι

στην ήττα, και όμως άντεξαν ένα μήνα. Δεν υπάρχει ντροπή στην ήττα των εργατών

της Φίατ. Δεν μπορούμε να ζητάμε από μια μάζα ανθρώπων που βρίσκεται κάτω από

τις σκληρότερες ανάγκες της ύπαρξης, που είναι υπεύθυνη για τη ζωή ενός

πληθυσμού 40000 ατόμων, δεν μπορούμε να ζητάμε περισσότερα από όσα έδωσαν

αυτοί οι σύντροφοι που επέστρεψαν στη δουλειά με θλίψη, με στεναχώρια, έχοντας

συνείδηση της άμεσης αδυναμίας να αντέξουν περισσότερο ή να αντιδράσουν.

Ειδικά εμείς, οι κομουνιστές, που ζούμε πλάι πλάι με τους εργάτες, που

γνωρίζουμε τις ανάγκες τους, που έχουμε μία ρεαλιστική επίγνωση της κατάστασης,

πρέπει να καταλάβουμε το γιατί αυτής της κατάληξης της πάλης στο Τουρίνο.

Εδώ και πάρα πολλά χρόνια οι μάζες αγωνίζονται, εδώ και πάρα πολλά χρόνια

εξαντλούνται σε λεπτομέρειες, σπαταλώντας τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους και

την ενεργητικότητά τους. Αυτή ήταν η μομφή, που από το Μάιο του 1919 ακόμη,

εμείς του «Ordine Nuovo» δεν σταματήσαμε να προσάπτουμε στους υπεύθυνους του

εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος: μην κάνετε υπερβολική κατάχρηση της

αντίστασης και της διάθεσης για θυσίες του προλεταριάτου, έχουμε να κάνουμε με

κοινούς ανθρώπους, με πραγματικούς ανθρώπους που υπόκεινται στις ίδιες αδυναμίες

με όλους τους κοινούς ανθρώπους, που συναντούμε στο δρόμο, τους βλέπουμε να

πίνουν στις ταβέρνες, να κουβεντιάζουν στα πηγαδάκια στις πλατείες, ανθρώπους που

πεινούν και κρυώνουν, που συγκινούνται όταν βλέπουν τα παιδιά τους να κλαίνε και

τις γυναίκες τους να παραπονιούνται έντονα.

Η επαναστατική μας αισιοδοξία έπαιρνε πάντα υπόσταση από αυτή τη σκληρή

απαισιοδοξία της ανθρώπινης πραγματικότητας, με την οποία πρέπει μοιραία να

λογαριαστούμε. Πριν ένα χρόνο είχαμε ήδη προβλέψει ποια θα ήταν μοιραία η

κατάληξη της κατάστασης στην Ιταλία, εάν οι υπεύθυνοι ηγέτες συνέχιζαν την

τακτική της επαναστατικής φωνασκίας και της οπορτουνιστικής πρακτικής. Και

παλέψαμε με όλες μας τις δυνάμεις για να επαναφέρουμε τους υπεύθυνους αυτούς σε

μια πιο ρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων, σε μία πρακτική πιο κατάλληλη και πιο

πρόσφορη προς την εξέλιξη των γεγονότων.

Σήμερα εισπράττουμε κι εμείς τα επίχειρα της ατζαμοσύνης και της

τυφλότητας των άλλων. Σήμερα και το προλεταριάτο του Τουρίνου πρέπει να

σηκώσει το βάρος του χτυπήματος του αντιπάλου, ενισχυμένου από τη μη αντίσταση

των άλλων. Δεν υπάρχει καμία ντροπή στην παράδοση των εργατών της Φίατ. Αυτό

που έπρεπε να συμβεί, συνέβη αμείλικτα. Η ιταλική εργατική τάξη ισοπεδώθηκε

κάτω από τον οδοστρωτήρα της καπιταλιστικής αντίδρασης. Για πόσο όμως; Τίποτα

Page 64: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

64

δεν χάθηκε, εάν μένουν ανέπαφες η συνείδηση και η πίστη, εάν τα σώματα

παραδίνονται αλλά όχι οι ψυχές.

Οι εργάτες της Φίατ χρόνια και χρόνια παλεύουν σθεναρά, πότισαν με το αίμα

τους τους δρόμους, έχουν υπομείνει την πείνα και το κρύο. Εξ αιτίας του ένδοξου

παρελθόντος τους παραμένουν η πρωτοπορία του ιταλικού προλεταριάτου,

παραμένουν πιστοί και αφοσιωμένοι στρατιώτες της επανάστασης. Έκαναν ό, τι είναι

δεδομένο πως θα έκαναν άνθρωποι με σάρκα και οστά. Ας αποκαλυφθούμε μπροστά

στην ταπείνωσή τους, επειδή και σ’ αυτήν ακόμη υπάρχει κάτι το μεγαλειώδες που

χαρακτηρίζει τους ειλικρινείς και στους τίμιους ανθρώπους.

[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο «L’ Ordine Nuovo” στις 8 Μαΐου 1921, την επαύριον της

λήξης μιας από τις πιο μακροχρόνιες και σκληρές απεργίες των Ιταλών εργατών, που

εξελίχτηκε στις εγκαταστάσεις της Φίατ του Τουρίνου με αίτημα να σταματήσουν οι

απολύσεις και να βελτιωθούν οι μισθοί. Τελικά η εργοδοσία απέλυσε 3500 εργάτες,

αφού προηγουμένως κι εκείνη είχε προσφύγει σε λοκάουτ για να κάμψει τους

απεργούς.]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/uomini.htm

Page 65: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

65

ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ

Τα μέτρα κατά της ανεργίας συζητήθηκαν στη Βουλή τελευταία στη σειρά,

σαν να ήταν ένα οποιοδήποτε θέμα που ενδιέφερε μία περιορισμένη κατηγορία

ανθρώπων σε κάποιο χωριό. Από τον τρόπο που συζητήθηκαν και ψηφίστηκαν, ένα

πράγμα γίνεται φανερό: η βεβαιότητα ότι τα μέτρα θα διαιωνίσουν την υπάρχουσα

κατάσταση και ότι η ψήφισή τους έχει μόνο τυπική αξία, για τους ηλίθιους που

τρέφουν ακόμα αυταπάτες σχετικά με τη χρησιμότητα των ακαδημαϊκών

κονταροχτυπημάτων μέσα στο Κοινοβούλιο.

Η Βουλή στην πλειοψηφία της είναι πεπεισμένη ότι δεν υπάρχει θεραπεία για

την ανεργία και ότι τα προτεινόμενα μέτρα πρέπει να χρησιμεύσουν για να κάνουν

φανερή την καλή θέληση της κυβέρνησης για επίλυση της κρίσης. Έχουν απομείνει

μόνο οι σοσιαλιστές, οι οποίοι πιστεύουν ότι η κυβέρνηση με μία σώφρονα πολιτική

δημοσίων έργων μπορεί να κάνει κάτι για το ένα εκατομμύριο άνεργων εργατών. Η

κυβέρνηση και η αστική κοινοβουλευτική αντιπροσωπεία ξέρουν πολύ καλά ότι η

κρίση δεν μπορεί να έχει άλλη κατάληξη παρά μόνο την πείνα ενός μέρους της

εργατικής και αγροτικής τάξης.

Βέβαια, το θεωρούν νόμιμο αυτό, αφού για αυτούς είναι κάτι το φυσιολογικό.

Ερμηνεύουν την κρίση σαν κοινωνική θεομηνία, στην οποία οι εργάτες πρέπει να

υποκύψουν με το ίδιο σθένος όπως όταν αντιμετωπίζουν ένα λιμό. Η κυβέρνηση, ως

αστική αντιπροσώπευση, θέλοντας μάλιστα να φαίνεται ότι είναι μαζί με όλο το λαό,

μελετά σχέδια, υποβάλλει σχέδια νόμου, τα ψηφίζει για να κάνει τον κόσμο να

πιστέψει ότι ενδιαφέρεται πραγματικά για τη ζωή των εργατών και των αγροτών.

Ωστόσο υπάρχει ένα όριο: υπάρχει το όριο της ατομικής ιδιοκτησίας, που δεν μπορεί

να παραβιαστεί. Η λιμοκτονία των εργατών δεν μπορεί να δικαιολογήσει τη μείωση

του καπιταλιστικού κέρδους ή καλύτερα την παραβίαση του δικαιώματος της

ατομικής ιδιοκτησίας. Η κυβέρνηση και η αστική αντιπροσωπία είναι επομένως

συνεπείς όταν ψηφίζουν σχέδια νόμων που διαιωνίζουν μία κατάσταση. Έχουν πάντα

πρόχειρη μία δικαιολογία: την προάσπιση των προνομίων τους και την αδυναμία να

κάνουν περισσότερα χωρίς να διατρέξουν τον κίνδυνο εξαφάνισης. Επιβάλλοντας το

σεβασμό αυτού του ορίου, τα αστικά κόμματα είναι πεπεισμένα ότι στην

πραγματικότητα ενεργούν και για τα συμφέροντα των εργαζομένων.

Στους σοσιαλιστές, ως εκπροσώπους των προλεταρίων, θα άρμοζε, εάν δεν

ήταν αυτό που είναι, να αποκαλύψουν αυτή την ταξική πολιτική των αστικών

κυβερνήσεων και να αντιπαραθέσουν σ’ αυτή μια δική τους πολιτική, η οποία δεν θα

άφηνε καμία αμφιβολία στους εργαζομένους. Οι σοσιαλιστές όμως συμμερίζονται και

αυτοί τις ίδιες αυταπάτες και χάνουν τον καιρό τους συζητώντας το ένα ή το άλλο

άρθρο του σχεδίου νόμου, λες και η ανεργία, ειδικά αυτή την περίοδο, μπορεί

πραγματικά να βρει λύση με την υποβολή μιας ή περισσοτέρων τροποποιήσεων, που

ίσως αυξήσουν το επίδομα ανεργίας.

Η προσπάθεια να πείσουν τις μεγάλες μάζες των ανέργων εργατών ότι

μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη στη βοήθεια της κυβέρνησης σημαίνει ότι θέλουν να

τις εξαπατήσουν. Σήμερα, που ο αριθμός των ανέργων αυξάνει με ταχείς ρυθμούς και

που η τάξη των εργοδοτών δεν έχει πλέον κανένα ενδοιασμό να πετάξει στο δρόμο

εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες εργατών, άλλα θα περίμενε κανείς από εκείνους

που έλαβαν την εντολή από την εργατική τάξη. Η πραγματικότητα όμως βρίσκεται

έξω από το Κοινοβούλιο. Οι εκπρόσωποι των εργατών, που θα έπρεπε να είχαν κάνει

ν’ ακουστεί δυνατά μέσα στο Κοινοβούλιο η φωνή διαμαρτυρίας των εργατών, που

υποφέρουν μέσα στην πείνα και στην εξαθλίωση, περιορίστηκαν να προτείνουν

Page 66: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

66

κάποιες τροποποιήσεις στο κυβερνητικό σχέδιο νόμου. Όσο οι άνεργοι εργάτες

αυξάνουν σε αριθμό και η πείνα θερίζει όλο και περισσότερο τις οικογένειές τους,

αυτή η κοινοβουλευτική συμπεριφορά των εκπροσώπων των εργατών δεν μπορεί

παρά να θεωρηθεί εξαπάτηση και προδοσία.

Επιβεβαιώνει την αυταπάτη ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους της

κυβέρνησης και πολιτικούς, ενώ το ουσιαστικό πρόβλημα βρίσκεται μέσα στο

καθεστώς. Αυτό πρέπει να υποδείξουμε στις εργατικές μάζες ως την αιτία των δεινών

τους που πρέπει πρώτη αυτή να βγει από τη μέση για να φτάσουν στην

απελευθέρωσή τους από τα δεινά. Όλα τα άλλα είναι ρητορική, ακαδημαϊσμός. Τώρα

που η Βουλή επικύρωσε τα μέτρα κατά της ανεργίας, δεν θα ήμαστε κακοί προφήτες

εάν πούμε ότι η κρίση θα συνεχίσει να οξύνεται στη χώρα.

Σ’ αυτό δεν μας προετοιμάζει μήπως η επίθεση των βιομηχάνων για τη

μείωση των μισθών; Οι εργάτες υφαντουργίας βρίσκονται κιόλας στα πρόθυρα της

γενικής τους απεργίας σε όλη την Ιταλία, εάν οι εργοδότες δεν συμφωνήσουν στις

προτάσεις της Συνομοσπονδίας. Κι εδώ όμως δεν πρέπει να δημιουργούμε αυταπάτες.

Οι εργάτες δεν πρέπει να περιμένουν καμία βοήθεια από την παρέμβαση του

Κράτους. Οι εργάτες θυμούνται σε τι χρησίμεψε η επέμβαση του Τζολίτι στον αγώνα

των εργατών μετάλλου. Ούτε έχουν ξεχάσει τα αποτελέσματα που είχε στην Αγγλία η

επέμβαση του Λόυντ Τζορτζ στον αγώνα των ανθρακωρύχων. Και στη μία και στην

άλλη περίπτωση η κυβέρνηση επενέβη για να κάνει την εργατική τάξη να

παρεκκλίνει από τους στόχους του αγώνα και την αντίστασή της και να την

παραδώσει, με τη συνενοχή των εκπροσώπων της, στη θέληση των αφεντικών.

Η εργατική τάξη δεν έχει τίποτα να ελπίζει από τον ένα ή τον άλλο υπουργό.

Η εργατική τάξη δεν μπορεί παρά να βασίζεται μόνο στον εαυτό της. Κάθε διάταγμα,

κάθε σχέδιο νόμου δεν αποτελεί παρά ένα κομμάτι χαρτί για τους εργοδότες, των

οποίων η βούληση μπορεί να περιοριστεί μόνο από την ισχύ των ίδιων των εργατών

και ποτέ από τα όργανα του Κράτους.

Όποιος από το βήμα της Βουλής ή σε κάποια συγκέντρωση χρησιμοποιήσει

την αυθεντία ή το κύρος του για να πείσει τις μάζες ότι σήμερα η λύση της κρίσης

μπορεί να βρεθεί έξω από το γκρέμισμα του αστικού Κράτους, δεν του αξίζει άλλος

τίτλος παρά εκείνος του προδότη.

Είτε καταπολεμούν την ανεργία είτε τη μείωση των μισθών, η κυβέρνηση και

τα όργανά της δεν μπορεί παρά να είναι με το μέρος των εργοδοτών. Οι εργάτες να

θυμηθούν πώς κατέληξε το διάταγμα περί ελέγχου και να φυλαχτούν από κάθε

παρέμβαση του Κράτους στους αγώνες τους ενάντια στην τάξη των εργοδοτών. Η

μόνη αλήθεια, που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούν, είναι ότι από τους εργοδότες θα

καταφέρουν να πάρουν κάτι μόνο όσο είναι δυνατοί και ότι σήμερα ο μόνος δρόμος

σωτηρίας δεν είναι να περιμένουν βοήθεια και μέτρα από τις κυβερνήσεις των αστών,

αλλά να παλεύουν για την οριστική τους κατάρρευση.

Δεν θα ήταν άσκοπο να επαναλάβουμε άλλη μία φορά ότι όλα τα προβλήματα

που έχουν σχέση με τη ζωή της εργατικής τάξης σήμερα μπορούν να βρουν τη λύση

τους μόνο με την κατάληψη της πολιτικής ισχύος από την ίδια. Κάθε άλλος δρόμος

δεν μπορεί παρά να οδηγήσει μόνο σε επιμέρους και παραπλανητικές λύσεις την

εργατική τάξη.

[Δημοσιεύτηκε στις 8 Αυγούστου 1921 στο «L’ Ordine Nuovo”]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/illusioni.htm

Page 67: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

67

ΟΥΤΕ ΦΑΣΙΣΜΟΣ, ΟΥΤΕ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ:

ΣΟΒΙΕΤΙΣΜΟΣ!

Στην πολιτική κρίση για το ξεπάστρεμα του φασισμού το μπλοκ των

κομμάτων της αντιπολίτευσης εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως παράγοντας

δευτερεύουσας σημασίας. Η ετερογενής κοινωνική του σύνθεση, οι ατολμίες του και

η απέχθειά του προς την πάλη των λαϊκών μαζών ενάντια στο φασιστικό καθεστώς,

υποβιβάζουν τη δράση του σε μία δημοσιογραφική καμπάνια και σε

κοινοβουλευτικές ίντριγκες που συγκρούονται, ανίσχυρες, με τις ένοπλες ομάδες του

Φασιστικού Κόμματος.

Στο κίνημα της αντίθεσης προς το φασισμό το σημαντικότερο μερίδιο πέρασε

στο Φιλελεύθερο Κόμμα, επειδή το μπλοκ δεν έχει άλλο πρόγραμμα να

αντιπαραθέσει στο φασισμό παρά το παλιό φιλελεύθερο πρόγραμμα της

κοινοβουλευτικής αστικής δημοκρατίας, την επιστροφή στο σύνταγμα, στη

νομιμότητα, στη δημοκρατία. Στη συζήτηση για τη διάδοχη κατάσταση στο φασισμό,

επ’ ευκαιρία του συνεδρίου του Φιλελεύθερου Κόμματος, οι δυνάμεις της

αντιπολίτευσης έχουν τοποθετήσει τον ιταλικό λαό εμπρός στο δίλημμα: φασισμός ή

φιλελευθερισμός, κυβέρνηση Μουσολίνι (δικτατορική και αιμοσταγής κυβέρνηση) ή

κυβέρνηση με τους Σαλάντρα, Τζιολίτι, Αμέντολα, Τουράτι, ντον Σούρτσο, Βέλα,

που θα επαναφέρει την καλή παλιά ιταλική φιλελεύθερη δημοκρατία, υπό τη μάσκα

της οποίας η αστική τάξη θα συνεχίσει να εξασκεί την εκμεταλλευτική της κυριαρχία.

Ο εργάτης, ο αγρότης, που μισεί το φασισμό, ο οποίος εδώ και χρόνια τον

καταπιέζει, κρίνει λοιπόν αναγκαίο, για να τον καταπολεμήσει, να συμμαχήσει με τη

φιλελεύθερη αστική τάξη, να δώσει χέρι βοήθειας σ’ εκείνους που στο παρελθόν,

όταν ήταν στην εξουσία, υποστήριξαν και εξόπλισαν το φασισμό ενάντια στους

εργάτες και τους αγρότες, όταν μόλις λίγους μήνες πριν αποτελούσαν ένα ενιαίο

μπλοκ με το φασισμό και μοιραζόντουσαν μαζί του πλήρως τις ευθύνες για τα

εγκλήματά του; Έτσι λοιπόν τίθεται το θέμα του ξεπαστρέματος του φασισμού; Όχι!

Το ξεπάστρεμα του φασισμού πρέπει να είναι το ξεπάστρεμα της αστικής τάξης που

τον δημιούργησε.

Όταν το Κομουνιστικό Κόμμα, την επαύριον της δολοφονίας του Ματεότι,

έριξε το σύνθημα: «Κάτω η κυβέρνηση των δολοφόνων! Διάλυση των φασιστικών

ένοπλων ομάδων!» δεν σκεφτόταν ότι η κυβέρνηση των δολοφόνων θα έπρεπε να

αντικατασταθεί από μια κυβέρνηση αποτελούμενη από εκείνα τα άτομα που με την

πολιτική τους είχαν ανοίξει το δρόμο στους δολοφόνους και τους είχαν οπλίσει. Δεν

πίστεψα ποτέ ότι οι Τζιολίτι, Νίτι, Αμέντολα, που βρίσκονταν στην εξουσία όταν

σχηματίζονταν οι ένοπλες φασιστικές ομάδες, ήταν ικανοί να τις αφοπλίσουν κι έτσι

τις ευνόησαν και τις όπλισαν ενάντια στην εργατική τάξη.

Page 68: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

68

Ρίχνοντας το σύνθημά του το κόμμα μας δεν επεδίωκε να βάλει στη θέση του

αποτυγχάνοντος φασισμού τον παλιό φιλελευθερισμό, του οποίου η επονείδιστη

αποτυχία και το τελικό ξεπάστρεμα σημαδεύτηκαν από την πορεία στη Ρώμη14

. Το

Κομουνιστικό Κόμμα από την αρχή της κρίσης του φασισμού δήλωνε ότι η τάξη των

εργατών και των αγροτών θα έπρεπε να είναι οι νεκροθάφτες του και ο διάδοχός του

στη εξουσία.

Για να νικηθεί ο φασισμός είναι απαραίτητη η δράση της μάζας του

βιομηχανικού προλεταριάτου και των αγροτών, η ταξική πάλη με όλες της τις

συνέπειες. Το προλεταριάτο μπορεί και πρέπει, χωρίς αμφιβολία, να χρησιμοποιήσει

στην πάλη του ενάντια στο φασισμό τις αντιστάσεις και τους αγώνες που

αναπτύχθηκαν στους κόλπους της αστικής και της μικροαστικής τάξης, αλλά χωρίς

την άμεση δράση ο φασισμός δεν θα μπορέσει ποτέ να ηττηθεί. Θέτοντας έτσι το

πρόβλημα είναι σαν να τίθεται ταυτόχρονα και το θέμα της διαδοχής του φασισμού.

Από τη στιγμή που θα ηττηθεί ο φασισμός, χάρη στη δράση των εργατικών και

αγροτικών μαζών, ο φιλελευθερισμός δεν έχει καμία δουλειά στη διαδοχή. Το

δικαίωμα σ’ αυτήν ανήκει στην κυβέρνηση των εργατών και των αγροτών, τη μόνη

που θα είναι ικανή να αφοπλίσει τις ένοπλες φασιστικές ομάδες και τη μόνη που θα

έχει την ειλικρινή θέληση να το κάνει, οπλίζοντας την εργατική τάξη και τους

αγρότες.

Προς το παρόν άλλο είναι το θέμα και όχι η επιστροφή στο Σύνταγμα, στη

δημοκρατία και στο φιλελευθερισμό. Αυτά είναι μελιστάλαχτα λόγια που η αστική

τάξη προσπαθεί να κάνει τους εργαζόμενους στην πόλη και στην ύπαιθρο να τα

καταπιούν, για να εμποδίσει την κρίση να λάβει τον πραγματικό της χαρακτήρα,

δηλαδή τη ρεβάνς των εργατών και των αγροτών ενάντια στο φασισμό που τους έχει

καταπιέσει και ενάντια στο φιλελευθερισμό που τους έχει ξεγελάσει και που, μέχρι

πριν λίγους μήνες, συνεργαζόταν ή προσπαθούσε να συνεργαστεί (Ντ’ Αραγκόνα,

Μπαλντέζι κ.τ.λ.) με το Μουσολίνι.

Η ιταλική κρίση δεν μπορεί να επιλυθεί παρά μόνο με τη δράση των

εργαζόμενων μαζών. Στο επίπεδο των κοινοβουλευτικών μηχανορραφιών δεν

υπάρχει πιθανότητα ξεπαστρέματος του φασισμού, παρά μόνο ενός συμβιβασμού που

θ’ αφήσει κυρίαρχη την αστική τάξη και τον υπηρέτη της ένοπλο φασισμό. Ο

φιλελευθερισμός, έστω και μπολιασμένος με τους αδένες του ρεφορμιστικού

πίθηκου, είναι ανίσχυρος. Ανήκει στο παρελθόν. Και όλοι οι Ντον Στούρτσο της

Ιταλίας, μαζί με τον Τουράτι και τον Βέλα, δεν θα καταφέρουν να του δώσουν την

αναγκαία νεότητα για να ξεπαστρέψει το φασισμό.

Μια ταξική κυβέρνηση των εργατών και αγροτών, που δε σκοτίζεται για το

Σύνταγμα, ούτε για τις ιερές αρχές του φιλελευθερισμού, αλλά είναι αποφασισμένη

να νικήσει οριστικά το φασισμό, να τον αφοπλίσει και να υπερασπιστεί ενώπιον όλων

των εκμεταλλευτών τα συμφέροντα των εργαζομένων στην πόλη και στην ύπαιθρο,

αυτή είναι η μόνη νεαρή δύναμη ικανή να ξεκαθαρίσει ένα παρελθόν καταπίεσης,

εκμετάλλευσης και εγκλημάτων και να δημιουργήσει ένα μέλλον πραγματικής

ελευθερίας για όλους τους εργαζόμενους.

14

Η περίφημη «πορεία στη Ρώμη» (marcia su Roma) υπήρξε μία βίαιη εκδήλωση των φασιστών για

την κατάληψη της εξουσίας. Στις 28 Οκτωβρίου 1922 ένοπλες φασιστικές ομάδες και μέλη του

κόμματος ξεκινούν από το Μιλάνο με επικεφαλής το Μουσολίνι και κατευθύνονται στη Ρώμη για να

ζητήσουν από το βασιλιά Βιτόριο Εμανουέλε ΙΙΙ να παραδώσει τη διακυβέρνηση της χώρας στο

Μουσολίνι, διαφορετικά απειλούσαν να την καταλάβουν με τη βία. Η πορεία κατέληξε στη Ρώμη στις

30 Οκτωβρίου 1922 και ο βασιλιάς ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Μουσολίνι, ο

οποίος στη συνέχεια διέλυσε το κοινοβούλιο και κήρυξε φασιστική δικτατορία (Ιανουάριος 1925)

(σ.τ.μ.)

Page 69: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

69

Σήμερα το Κομουνιστικό Κόμμα είναι το μόνο που επαναλαμβάνει αυτές τις

αλήθειες στο προλεταριάτο. Η επιρροή του αυξάνει, η οργάνωσή του αναπτύσσεται,

αλλά η πλειοψηφία των εργατών και αγροτών, παρασυρμένη από τη Συνομοσπονδία

Εργασίας, από το Μαξιμαλιστικό Κόμμα, που και αυτά με τη σειρά τους σύρονται

από τη συνταγματική αντιπολίτευση, δεν έχει ακόμη ανακτήσει την ταξική της

συνείδηση. Το Κομουνιστικό Κόμμα δεν έχει καταλάβει ότι η εργατική και αγροτική

τάξη είναι ο κύριος παράγοντας της κρίσης, αφού υπερέχει αριθμητικά και αποτελεί

μια μεγάλη νέα δύναμη, και ότι εάν δεν θέλει να αυταπατάται, πρέπει να δράσει στο

επίπεδο της ταξικής πάλης ως δύναμη ανεξάρτητη, που σύντομα θα γίνει

καθοριστική, και όχι στο επίπεδο της ταξικής συνεργασίας για ν’ αλλάξει μόνο τη

μάσκα της ιταλικής αστικής τάξης.

Το ουσιαστικό καθήκον του κόμματός μας έγκειται στο να περάσουν στους

εργάτες και τους αγρότες αυτές τις θεμελιώδεις ιδέες: μόνο η ταξική πάλη της μάζας

των εργατών και των αγροτών θα νικήσει το φασισμό, μόνο μια κυβέρνηση εργατών

και αγροτών είναι ικανή να ξεπαστρέψει το φασισμό και να εξαλείψει τις αιτίες του,

μόνο ο εξοπλισμός των εργατών και των αγροτών θα μπορέσει να αφοπλίσει τις

φασιστικές ομάδες. Όταν αυτές οι ουσιώδεις αλήθειες εισχωρήσουν στο πνεύμα της

μάζας των εργατών και αγροτών μέσω της ακούραστης προπαγάνδας μας, οι

εργαζόμενοι στα εργοστάσια και στους αγρούς, σε όποιο κόμμα και αν ανήκουν, θα

κατανοήσουν την ανάγκη δημιουργίας Εργατοαγροτικών Επιτροπών για την

υπεράσπιση των ταξικών συμφερόντων τους και για την πάλη ενάντια στο φασισμό.

Θα κατανοήσουν ότι αυτά είναι τα απαραίτητα εργαλεία της επαναστατικής

πάλης και της βούλησής τους να αντικαταστήσουν την κυβέρνηση των δολοφόνων

με μια κυβέρνηση των εργατών και των αγροτών. Τη στιγμή που τελειώνει το

Συνέδριο των φιλελεύθερων, το οποίο προσπαθεί για άλλη μια φορά να εξαπατήσει

τον εργαζόμενο λαό, απ’ άκρου εις άκρον της Ιταλίας, οι εργάτες και οι αγρότες

απαντούν στις ηχηρές και κενές του φλυαρίες: Ούτε φασισμός, ούτε

φιλελευθερισμός: σοβιετισμός!

[Δημοσιεύτηκε στην L’ Unità στις 7 Οκτωβρίου 1924}

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/soviet.htm

Page 70: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

70

ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΑΖΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

Από ποια ειδική ανάγκη της εργατικής τάξης και του κόμματός της, του

Κομουνιστικού Κόμματος, προέκυψε η πρωτοβουλία δημιουργίας της σχολής δι’

αλληλογραφίας, που τελικά αρχίζει να λειτουργεί με τη δημοσίευση της παρούσας

σημείωσης;

Εδώ και πέντε περίπου χρόνια το επαναστατικό εργατικό κίνημα έπεσε σε μια

κατάσταση παρανομίας ή ημιπαρανομίας. Η ελευθεροτυπία, το δικαίωμα του

συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι, η προπαγάνδα στην πράξη έχουν καταργηθεί. Η

εκπαίδευση των διευθυντικών στελεχών του προλεταριάτου δεν μπορεί πλέον να γίνει

ακολουθώντας τους δρόμους και τις μεθόδους που ήταν παραδοσιακοί στην Ιταλία

μέχρι το 1921.

Τα πιο δραστήρια εργατικά στοιχεία έχουν κυνηγηθεί, ελέγχονται για κάθε

κίνησή τους, για κάθε ανάγνωσή τους. Οι εργατικές βιβλιοθήκες έχουν καεί ή

διαλυθεί με άλλους τρόπους. Οι μεγάλες οργανώσεις και οι μεγάλες μαζικές

κινητοποιήσεις δεν υπάρχουν πλέον και δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν.

Τα στρατευμένα μέλη του κόμματος δεν συμμετέχουν καθόλου ή

συμμετέχουν ελάχιστα στις συζητήσεις και στην ανταλλαγή ιδεών. Η απομονωμένη

ζωή ή η ευκαιριακή συνέλευση μικρών, περιορισμένων ομάδων, η συνήθεια που

μπορεί να επικρατήσει για μια πολιτική ζωή που σε άλλους καιρούς έμοιαζε να είναι

εξαίρεση, προκαλούν συναισθήματα, ψυχικές καταστάσεις, απόψεις που συχνά είναι

λανθασμένα και καμιά φορά και νοσηρά.

Τα νέα μέλη που κερδίζει το κόμμα σε μια τέτοια κατάσταση (πρόκειται

προφανώς για ανθρώπους ειλικρινείς με ακμαία επαναστατική πίστη) δεν μπορούν να

εκπαιδευτούν στις μεθόδους μας μέσω της πλατιάς δράσης, των πλατιών

συζητήσεων, του αμφίδρομου ελέγχου, που είναι χαρακτηριστικά μιας περιόδου

δημοκρατίας και νομιμότητας της μάζας.

Προβάλλει έτσι ένας πολύ σοβαρός κίνδυνος: η μάζα του κόμματος, αφού θα

έχει συνηθίσει, όντας στην παρανομία, να μη σκέφτεται τίποτε άλλο παρά τα

αναγκαία τεχνάσματα για να ξεφύγει από τις εκπλήξεις του καθεστώτος, αφού θα έχει

συνηθίσει να θεωρεί ως μόνες εφικτές και άμεσα οργανωτικές τις δράσεις μόνο

μικρών ομάδων (βλέποντας πως οι κυρίαρχοι φαινομενικά έχουν νικήσει και κρατούν

την εξουσία με τη δράση ενόπλων παρακρατικών ομάδων) υπάρχει ο κίνδυνος η μάζα

του κόμματος να απομακρυνθεί χωρίς να το καταλάβει από τη μαρξιστική αντίληψη

περί επαναστατικής δράσης του προλεταριάτου, κι ενώ φαίνεται να

ριζοσπαστικοποιείται, επειδή ακούγονται συχνά επαναλαμβανόμενες εξτρεμιστικές

προτάσεις και αιμοσταγείς φράσεις, στην πραγματικότητα να είναι ανίκανη η μάζα

αυτή να νικήσει τον εχθρό.

Η ιστορία της εργατικής τάξης, ειδικά την εποχή που διανύουμε, δείχνει πως ο

κίνδυνος αυτός δεν είναι φανταστικός. Η ανάκαμψη των επαναστατικών κομμάτων,

μετά από μία περίοδο παρανομίας, χαρακτηρίζεται συχνά από μία ισχυρή ώθηση προς

δράση για τη δράση, από την απουσία κάθε θεώρησης των πραγματικών σχέσεων των

κοινωνικών δυνάμεων, της διάθεσης των μεγάλων εργατικών και αγροτικών μαζών,

των συνθηκών εξοπλισμού κ.τ.λ.

Έχει συμβεί έτσι πολύ συχνά το επαναστατικό κόμμα να προκαλέσει τη

σφαγή του από την αντίδραση, που δεν είχε ακόμα αποσυντεθεί και της οποίας οι

εφεδρείες δεν είχαν σωστά εκτιμηθεί, και αυτό συνέβη μέσα στην αδιαφορία και την

παθητικότητα των μεγάλων μαζών, οι οποίες, μετά από κάθε αντιδραστική περίοδο,

Page 71: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

71

γίνονται πολύ επιφυλακτικές και πανικοβάλλονται εύκολα κάθε φορά που

διαγράφεται η απειλή μιας επιστροφής στην κατάσταση από την οποία έχουν βγει.

Είναι δύσκολο, σε γενικές γραμμές, να μη γίνουν τέτοια λάθη. Γι’ αυτό πρέπει

το Κόμμα ν’ ανησυχήσει στην προκειμένη περίπτωση και να πραγματοποιήσει

συγκεκριμένες δράσεις που να τείνουν ειδικά να βελτιώσουν την κατάσταση και την

οργάνωσή του και να ανεβάσουν το πνευματικό επίπεδο των μελών που βρίσκονται

στις γραμμές του την περίοδο αυτή της λευκής τρομοκρατίας. Ο προορισμός αυτών

των μελών είναι ν’ αποτελέσουν τον κεντρικό πυρήνα, τον πιο ανθεκτικό σε κάθε

δοκιμασία και σε κάθε θυσία του Κόμματος, που θα οδηγήσει την επανάσταση και θα

διοικήσει το προλεταριακό Κράτος. Το πρόβλημα εμφανίζεται έτσι ευρύτερο και

περιπλοκότερο.

Η ανάκαμψη του επαναστατικού κινήματος και ειδικά η νίκη του θα φέρουν

στο Κόμμα μία μεγάλη μάζα νέων στοιχείων. Αυτά δεν μπορούν να απωθηθούν,

ειδικά όταν είναι προλεταριακής προέλευσης, αφού η ένταξή τους είναι ακριβώς ένα

από τα σημάδια τα πιο ενδεικτικά της επανάστασης που πραγματώνεται. Το

πρόβλημα όμως που μπαίνει είναι να εμποδίσουμε τον κεντρικό πυρήνα του

Κόμματος να βυθιστεί και να αποσυντεθεί μέσα στο νέο, ορμητικό κύμα.

Όλοι θυμόμαστε αυτό που συνέβη στην Ιταλία, μετά τον πόλεμο, στους

κόλπους του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Ο κεντρικός πυρήνας, αποτελούμενος από

τους συντρόφους που έμειναν πιστοί στην υπόθεση κατά τη διάρκεια του

κατακλυσμού, συρρικνώθηκε μέχρι να πέσει στον αριθμό 16.000 περίπου. Στο

Συνέδριο του Λιβόρνου αντιπροσωπεύονταν 220.000 μέλη, δηλαδή υπήρχαν στο

κόμμα 200.000 εγγεγραμμένοι μετά τον πόλεμο, χωρίς πολιτική προετοιμασία, αδαείς

ή σχεδόν αδαείς από κάθε έννοια της μαρξιστικής θεωρίας, εύκολα θύματα των

μικροαστών φωνακλάδων και φανφαρόνων που αντιπροσώπευαν στα χρόνια 1919-

1920 το φαινόμενο του μαξιμαλισμού.

Δεν στερείται σημασίας το γεγονός ότι ο τωρινός επικεφαλής του

Σοσιαλιστικού Κόμματος και διευθυντής της εφημερίδας «Avanti!» είναι ακριβώς ο

Πιέτρο Νένι, που μπήκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα μετά το Λιβόρνο, ο οποίος όμως

συγκεντρώνει στον εαυτό του και συνοψίζει όλες τις ιδεολογικές αδυναμίες και τα

διακριτικά χαρακτηριστικά του μεταπολεμικού μαξιμαλισμού. Θα ήταν πράγματι

εγκληματικό εάν μέσα στο Κομουνιστικό Κόμμα πραγματοποιείτο τη φασιστική

περίοδο αυτό που συνέβη στο Σοσιαλιστικό Κόμμα την πολεμική περίοδο. Αυτό

όμως θα ήταν αναπόφευκτο, εάν το κόμμα μας δεν είχε μια ντιρεκτίβα και σ’ αυτόν

τον τομέα, εάν δεν μεριμνούσε εγκαίρως να ενισχύσει ιδεολογικά και πολιτικά τα

σημερινά του στελέχη και μέλη για να τους καταστήσει ικανούς να περιλάβουν και να

πλαισιώσουν μάζες ακόμα πιο ευρύτερες, χωρίς η οργάνωση να υποστεί πολλά

ταρακουνήματα και χωρίς η εικόνα του Κόμματος να αλλάξει.

Θέσαμε το πρόβλημα με τους σημαντικότερους πρακτικούς όρους. Αυτό όμως

έχει και μία βάση ανώτερη από κάθε άμεση συγκυρία. Ξέρουμε ότι η πάλη του

προλεταριάτου ενάντια στον καπιταλισμό εξελίσσεται σε τρία μέτωπα: το

οικονομικό, το πολιτικό και το ιδεολογικό.

Η οικονομική πάλη έχει τρεις φάσεις: την αντίσταση ενάντια στον

καπιταλισμό, δηλαδή τη στοιχειώδη συνδικαλιστική φάση· την επίθεση ενάντια στον

καπιταλισμό για τον εργατικό έλεγχο στην παραγωγή· την πάλη για την εξαφάνιση

του καπιταλισμού μέσω της κοινωνικοποίησης.

Η πολιτική πάλη έχει επίσης τρεις κύριες φάσεις: πάλη για να μπει φρένο στην

ισχύ της αστικής τάξης μέσα στο κοινοβουλευτικό Κράτος, δηλαδή για τη διατήρηση

ή τη δημιουργία μιας δημοκρατικής κατάστασης σε ισορροπία μεταξύ των τάξεων

Page 72: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

72

που να δίνει τη δυνατότητα στο προλεταριάτο να οργανωθεί· πάλη για την κατάληψη

της εξουσίας και για τη δημιουργία του Κράτους των εργατών, δηλαδή μια πολιτική

πράξη σύνθετη μέσω της οποίας το προλεταριάτο κινητοποιεί γύρω του όλες τις

κοινωνικές, αντικαπιταλιστικές δυνάμεις (κατά κύριο λόγο την αγροτική τάξη) και τις

οδηγεί στη νίκη· φάση της δικτατορίας του προλεταριάτου, οργανωμένου σε

κυρίαρχη τάξη, προκειμένου να παραμερίσει τα τεχνικά και κοινωνικά εμπόδια που

παρεμβάλλονται στην πραγματοποίηση του κομουνισμού.

Η οικονομική πάλη δεν μπορεί να αποκοπεί από την πολιτική πάλη και ούτε η

μία ούτε η άλλη μπορούν να αποκοπούν από την ιδεολογική πάλη. Στην πρώτη

φάση, τη συνδικαλιστική, η οικονομική πάλη είναι αυθόρμητη, δηλαδή γεννιέται

αναπόφευκτα από την ίδια την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το προλεταριάτο σε

αστικό καθεστώς, δεν είναι όμως από μόνη της επαναστατική, δηλαδή δεν οδηγεί

αναγκαστικά στο γκρέμισμα του καπιταλισμού, όπως υποστήριξαν και συνεχίζουν να

υποστηρίζουν με μικρότερη επιτυχία οι συνδικαλιστές. Και για του λόγου το αληθές

οι ρεφορμιστές ακόμα και οι φασίστες αποδέχονται τη στοιχειώδη συνδικαλιστική

πάλη και επιπλέον υποστηρίζουν ότι το προλεταριάτο ως τάξη δεν πρέπει να

αναπτύξει άλλο είδος πάλης, παρά μόνο τη συνδικαλιστική.

Η μόνη διαφορά μεταξύ ρεφορμιστών και φασιστών έγκειται στο γεγονός ότι

οι πρώτοι υποστηρίζουν ότι, εάν όχι το προλεταριάτο ως τάξη, οι προλετάριοι ως

άτομα, ως πολίτες θα πρέπει να αγωνιστούν και για τη «γενική δημοκρατία», δηλαδή

για την αστική δημοκρατία, με άλλα λόγια να αγωνιστούν μόνο για να διατηρήσουν ή

να δημιουργήσουν τις πολιτικές συνθήκες της καθαρής πάλης για τη συνδικαλιστική

αντίσταση.

Για να γίνει η συνδικαλιστική πάλη επαναστατικός παράγοντας πρέπει το

προλεταριάτο να τη συνοδεύσει με την πολιτική πάλη, δηλαδή το προλεταριάτο να

έχει συνειδητοποιήσει ότι είναι ο πρωταγωνιστής μιας γενικής πάλης που

περιλαμβάνει όλα τα ζωτικότερα προβλήματα της κοινωνικής οργάνωσης, με άλλα

λόγια να συνειδητοποιήσει ότι παλεύει για το σοσιαλισμό. Το στοιχείο

«αυθορμητισμός» δεν είναι αρκετό για την επαναστατική πάλη, δεν οδηγεί ποτέ την

εργατική τάξη πέρα από τα όρια της υπάρχουσας αστικής δημοκρατίας. Είναι

αναγκαίο το στοιχείο συνείδηση, το «ιδεολογικό» στοιχείο, δηλαδή η κατανόηση των

συνθηκών μέσα στις οποίες παλεύει κανείς, των κοινωνικών σχέσεων μέσα στις

οποίες ο εργάτης ζει, των θεμελιωδών τάσεων που δρουν μέσα στο σύστημα αυτών

των σχέσεων, της διεργασίας ανάπτυξης που η κοινωνία υφίσταται λόγω της ύπαρξης

στους κόλπους της ασίγαστων ανταγωνισμών κ.τ.λ.

Τα τρία μέτωπα προλεταριακής πάλης συμψηφίζονται μόνο σε ένα, για το

Κόμμα της εργατικής τάξης, που είναι τέτοιο ακριβώς επειδή συμπυκνώνει και

αντιπροσωπεύει όλες τις απαιτήσεις της γενικής πάλης. Δεν μπορούμε βέβαια να

ζητήσουμε από κάθε εργάτη της μάζας να έχει πλήρη συνείδηση όλης της περίπλοκης

λειτουργίας που η τάξη του είναι αποφασισμένη να διεξαγάγει κατά τη διαδικασία

ανάπτυξης της ανθρωπότητας: αυτό όμως πρέπει να ζητηθεί από τα μέλη του

κόμματος.

Δεν μπορούμε να προτείνουμε, πριν την κατάληψη του Κράτους, να αλλάξει

τελείως η συνείδηση όλης της εργατικής τάξης· θα ήταν ουτοπικό, επειδή η

συνείδηση της εργατικής τάξης ως τέτοιας αλλάζει μόνο όταν αλλάξει ο τρόπος ζωής

της ίδιας της τάξης, δηλαδή όταν το προλεταριάτο θα γίνει κυρίαρχη τάξη, θα έχει

στη διάθεσή το μηχανισμό παραγωγής και ανταλλαγής και την κρατική εξουσία.

Το κόμμα όμως μπορεί και πρέπει, στο σύνολό του, να αντιπροσωπεύει αυτή

την ανώτερη συνείδηση, διαφορετικά δεν θα είναι επικεφαλής, αλλά ουραγός των

Page 73: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

73

μαζών, δεν θα τις οδηγεί, αλλά θα σύρεται από αυτές. Για αυτό το κόμμα πρέπει να

αφομοιώσει το μαρξισμό και πρέπει να τον αφομοιώσει στην παρούσα του μορφή ως

λενινισμό. Η θεωρητική δράση, η πάλη δηλαδή στο ιδεολογικό μέτωπο,

παραμελήθηκε πάντα από το ιταλικό εργατικό κίνημα.

Στην Ιταλία ο μαρξισμός (εξαιρουμένου του Αντόνιο Λαμπριόλα) μελετήθηκε

περισσότερο από τους αστούς διανοουμένους, για να του αλλοιώσουν τη φύση και να

τον μετατρέψουν σε εργαλείο της αστικής πολιτικής, παρά από τους επαναστάτες. Γι’

αυτό είδαμε μέσα στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ιταλίας να συνυπάρχουν ειρηνικά οι πιο

διαφορετικές τάσεις, είδαμε να αποτελούν επίσημες θέσεις του κόμματος οι πιο

αντιτιθέμενες απόψεις. Οι διευθύνοντες το κόμμα δεν φαντάστηκαν ποτέ ότι για να

παλέψουν ενάντια στην αστική ιδεολογία , δηλαδή για να απελευθερώσουν τις μάζες

από την επίδραση του καπιταλισμού, ήταν ανάγκη πρώτα να διαδώσουν μέσα στο

ίδιο το κόμμα τη μαρξιστική θεωρία και έπειτα να την προστατεύσουν από κάθε

παραποίηση. Αυτή η παράδοση στο κόμμα μας δεν έχει, τουλάχιστον ακόμη,

διακοπεί με συστηματικό τρόπο και με σημαντική και συνεχή δράση.

Παρ’ όλα αυτά λέγεται πως ο μαρξισμός είχε μεγάλη επιτυχία στην Ιταλία και

κατά μία έννοια αυτό είναι αλήθεια. Είναι αλήθεια όμως ότι από αυτή την επιτυχία

δεν ωφελήθηκε το προλεταριάτο, δεν συνέβαλε στη δημιουργία νέων μέσων πάλης,

δεν ήταν ένα επαναστατικό φαινόμενο. Ο μαρξισμός, δηλαδή μερικά αποσπάσματα

παρμένα από τα γραπτά του Μαρξ, χρησίμευσε στην ιταλική αστική τάξη, στην πάλη

της ενάντια στους εργαζόμενους, για να αποδείξει πως για τις ανάγκες της ανάπτυξής

της ήταν ανάγκη να στερηθούμε τη δημοκρατία, ήταν ανάγκη να ποδοπατηθούν οι

νόμοι, ήταν αναγκαίος ο περίγελος της ελευθερίας και της δικαιοσύνης: με άλλα

λόγια οι φιλόσοφοι της ιταλικής αστικής τάξης, στην πάλη τους ενάντια στους

εργαζόμενους, ονόμασαν μαρξισμό τη διαπίστωση ότι ο Μαρξ δημιούργησε

συστήματα που χρησιμοποιεί η αστική τάξη, χωρίς την ανάγκη δικαιολόγησης …

μαρξιστικής.

Και οι ρεφορμιστές, για να διορθώσουν αυτή τη δόλια ερμηνεία, έγιναν οι

ίδιοι δημοκρατικοί, έγιναν οι ίδιοι οι λιβανιστές όλων των καθαιρεμένων αγίων του

καπιταλισμού. Οι θεωρητικοί της ιταλικής αστικής τάξης είχαν την ικανότητα να

δημιουργήσουν την έννοια του «προλεταριακού έθνους», να υποστηρίξουν, δηλαδή,

ότι όλη η Ιταλία ήταν «προλεταριακή» και ότι η θεωρία του Μαρξ έπρεπε να

εφαρμοστεί στην πάλη της Ιταλίας ενάντια στα άλλα καπιταλιστικά κράτη και όχι

στην πάλη του ιταλικού προλεταριάτου ενάντια στον ιταλικό καπιταλισμό. Οι

«μαρξιστές» του Σοσιαλιστικού Κόμματος άφησαν να περάσουν αμαχητί αυτές οι

παρεκκλίσεις, που τις έκανε δεκτές κάποιος (ο Ενρίκο Φέρι) που περνιόταν για

μεγάλος θεωρητικός του σοσιαλισμού.

Αυτή ήταν η επιτυχία του μαρξισμού στην Ιταλία, το ότι χρησίμευσε, δηλαδή,

ως ο μαϊντανός όλων των δύσπεπτων σαλτσών που οι πιο αστόχαστοι τυχοδιώκτες

της πένας θέλησαν να βγάλουν για πούλημα. Υπ’ αυτή την έννοια μαρξιστές υπήρξαν

οι Ενρίκο Φέρι, Γκουλιέλμο Φερέρο, Ακίλε Λόρια, Πάολο Οράνο, Μπενίτο

Μουσολίνι…

Για να παλέψουμε ενάντια στη σύγχυση που δημιουργήθηκε κατ’ αυτό τον

τρόπο είναι αναγκαίο το Κόμμα να εντείνει και να συστηματοποιήσει τη δράση του

στον ιδεολογικό τομέα, να βάλει ως καθήκον του στρατευμένου αγωνιστή τη γνώση

της θεωρίας του μαρξισμού και του λενινισμού τουλάχιστον σε γενικές γραμμές. Το

Κόμμα μας δεν είναι ένα Κόμμα δημοκρατικό, τουλάχιστον υπό τη χυδαία έννοια που

δίδεται κοινώς σ’ αυτή τη λέξη. Είναι ένα Κόμμα συγκεντρωτικό εθνικώς και

Page 74: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

74

διεθνώς. Στο διεθνές επίπεδο το Κόμμα μας αποτελεί ένα απλό τμήμα ενός

μεγαλύτερου Κόμματος, ενός παγκόσμιου Κόμματος.

Ποιες απηχήσεις μπορεί να έχει και είχε ήδη αυτός ο τύπος οργάνωσης, που

είναι πάντως μία αδήριτη ανάγκη της επανάστασης; Η ίδια η Ιταλία μας δίνει μία

απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση. Από αντίδραση στην κακή συνήθεια του

Σοσιαλιστικού Κόμματος, μέσα στο οποίο συζητούσαν πολύ και αποφάσιζαν λίγο και

του οποίου η ενότητα έσπαγε σε άπειρα κομμάτια ασύνδετα εξ αιτίας της συνεχούς

σύγκρουσης των φραξιών, των τάσεων και συχνά των προσωπικών κλικών, στο δικό

μας Κόμμα καταλήξαμε να μη συζητάμε πλέον για τίποτα. Ο συγκεντρωτισμός, η

ενότητα στην κατεύθυνση και στην αντίληψη έγιναν ένας διανοητικός βάλτος. Σ’

αυτό συνέβαλε η ανάγκη της αδιάκοπης πάλης ενάντια στο φασισμό, ο οποίος, από

την ίδρυση ακόμα του Κόμματός μας, είχε ήδη περάσει στην πρώτη του ενεργό και

επιθετική δράση. Συνέβαλε όμως και η λαθεμένη αντίληψη του Κόμματος, έτσι όπως

εκτέθηκε στις «θέσεις για την τακτική» που παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο της

Ρώμης.15

Ο συγκεντρωτισμός και η ενότητα έγιναν αντιληπτά κατά τρόπο υπερβολικά

μηχανικό: η Κεντρική Επιτροπή ή καλύτερα η Εκτελεστική Επιτροπή ήταν όλο το

Κόμμα, αντί να το αντιπροσωπεύει και να το διευθύνει. Εάν αυτή η αντίληψη

εφαρμοζόταν μόνιμα, το Κόμμα θα έχανε την ελκτική του δύναμη, θα αποκοβόταν

από τις μάζες. Για να ζήσει το Κόμμα και να βρίσκεται σε επαφή με τις μάζες πρέπει

κάθε μέλος του να είναι ένα ενεργό πολιτικό στοιχείο, να είναι ένας ιθύνων.

Επειδή ακριβώς το Κόμμα είναι πολύ συγκεντρωτικό, το ζητούμενο είναι ένα

ευρύ έργο προπαγάνδας και κινητοποίησης μέσα στις γραμμές του, είναι ανάγκη το

Κόμμα οργανωμένα να διαπαιδαγωγήσει τα μέλη του και να ανεβάσει το ιδεολογικό

τους υπόβαθρο. Συγκεντρωτισμός σημαίνει ότι σε κάθε περίπτωση ειδικά, ακόμη και

σε συνθήκες έντονης πολιορκίας, ακόμη και όταν οι επιτροπές διοίκησης δεν θα

μπορούν να λειτουργήσουν για μια ορισμένη περίοδο ή θα βρίσκονταν σε τέτοια

κατάσταση που να μην μπορούν να συνδεθούν με όλη την περιφέρεια, όλα τα μέλη

του Κόμματος στο χώρο τους να είναι σε θέση να προσανατολισθούν, να μπορούν να

αντλήσουν μέσα από την πραγματικότητα τα στοιχεία εκείνα που χρειάζονται για να

βγει μία γενική γραμμή δράσης, έτσι που η εργατική τάξη να μην αποθαρρυνθεί,

αλλά να νιώθει ότι καθοδηγείται και ότι μπορεί ακόμη να αγωνίζεται.

Επομένως η ιδεολογική προετοιμασία της μάζας είναι μία ανάγκη για την

επαναστατική πάλη, είναι μία από τις απαραίτητες συνθήκες για τη νίκη.

[Δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο-Μάιο του 1925 στα πλαίσια της ιδεολογικής δουλειάς του

τμήματος agitprop του ΚΚΙ]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/preparaz.htm

15

Στο ΙΙ Συνέδριο του ΚΚΙ, που έλαβε χώρα στη Ρώμη από τις 20-24 Μαρτίου 1922, μπήκαν δύο

σημαντικά θέματα: το θέμα του «ενιαίου μετώπου» και εκείνο της οργάνωσης και της τακτικής που

έπρεπε να ακολουθήσει το κόμμα. Συντάκτες του δευτέρου ήτανε οι Μπορντίγκα και Τερατσίνι. Ο

Γκράμσι, αν και υποστήριξε το «ενιαίο μέτωπο», στάθηκε ωστόσο επιφυλακτικός και δεν πήρε θέση

στο θέμα της τακτικής (για το οποίο είχε αντιρρήσεις), επειδή η ομάδα του Μπορντίγκα ήταν ισχυρή

μέσα στο κόμμα. Δυο χρόνια αργότερα ο Γκράμσι θα πει στους Τολιάτι και Τερατσίνι πως οι θέσεις

για την τακτική και η αντίληψη περί κόμματος που περιγραφόταν σ’ αυτές άνοιγαν το δρόμο σε έναν

μεγάλο κίνδυνο: «στο στέρεμα του κόμματος από κάθε ατομική δραστηριότητα, στην παθητικότητα

της μάζας του κόμματος, στη βλακώδη βεβαιότητα ότι όπως και να’ χει υπήρχε κάποιος που τα

σκεφτόταν όλα και τα πρόβλεπε όλα». Το θέμα της οργάνωσης και της λειτουργίας του κόμματος θα

απασχολήσει επανειλημμένα τον Γκράμσι μέχρι που θα καταλήξει στην έννοια του κόμματος ως

Σύγχρονου Ηγεμόνα και θα γράψει: «Η αλήθεια είναι πως ιστορικά ένα κόμμα δεν είναι και δεν θα

είναι ποτέ καθορισμένο, αφού θα καθοριστεί όταν αυτό θα γίνει όλος ο λαός και, με άλλα λόγια, θα

εξαφανιστεί» (σ.τ.μ.)

Page 75: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

75

ΒΟΥΛΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΗΣΗ ΤΩΝ

ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΟΠΟΡΤΟΥΝΙΣΤΩΝ

Η εφημερίδα «Avanti!», το όργανο της «ελευθερίας για όλους»,

παραξενεύεται που η «L’ Unità» ισχυρίζεται πως δεν υπάρχει μία «βούληση των

μαζών» γενικά και πως υπάρχουν μέσα στο σύνολο των εργαζόμενων μαζών

διάφορες, ξεχωριστές βουλήσεις. Και εκπλήσσεται επειδή γράψαμε πως το να μπούμε

στη λογική του «υποτασσόμαστε στη βούληση των μαζών γενικά» είναι η

πεμπτουσία του οπορτουνισμού.

Δεδομένου ότι το Κομουνιστικό Κόμμα θέλει να πραγματοποιήσει μόνο τη

βούληση του επαναστατικού προλεταριάτου, βούληση που συμπίπτει με τα

συμφέροντα όλων των καταπιεσμένων τάξεων και κατά συνέπεια όλου του

εργαζόμενου πληθυσμού, η «Avanti!» ανακαλύπτει σ’ αυτή τη «βούληση» μία

νοοτροπία πολύ συγγενική προς εκείνη του «φασισμού». Είναι προφανές πως οι

μαξιμαλιστές αρθρογράφοι της εφημερίδας δεν γνωρίζουν ούτε τι είναι ο φασισμός

ούτε τι είναι ένα Κομουνιστικό Κόμμα. Αυτοί που στη θέση της «αλήθειας όπως την

αποκαλύπτει η Μόσχα» προτιμούν την «κριτική ελευθερία», ουσιαστικά προτιμούν

την «αλήθεια όπως την αποκαλύπτει η αστική τάξη», αφού είναι ίδιον ακριβώς των

φιλελεύθερων αστών να κρύβουν τη δικτατορία τους κάτω από τη μάσκα του ότι

είναι οι «υπηρέτες του λαού», οι εκτελεστές της «βούλησης των λαϊκών μαζών».

Όταν λέμε ότι σε όλους τους οπορτουνιστές αρέσει να κρύβονται πίσω από

τη «βούληση των μαζών» και ότι για τους κομουνιστές υπάρχει μόνο η βούληση του

επαναστατικού προλεταριάτου, που συμπίπτει με τα συμφέροντα όλων των

στρωμάτων του εργαζόμενου πληθυσμού, δεν εκφράζουμε ένα «δόγμα», αλλά

αποκαλύπτουμε τον οπορτουνισμό των επικεφαλής μαξιμαλιστών, οι οποίοι, υπό το

ένδυμα της υποβοήθησης της «βούλησης των μαζών», βάζουν στη θέση της τη δική

τους αντεπαναστατική βούληση, με άλλα λόγια τη βούληση της αστικής τάξης.

Σ’ αυτούς που γράφουν στην «Avanti!», που πολύ συχνά τους αρέσει να

εκθέτουν τη φθαρμένη τους πραμάτεια κάτω από τη σημαία του λενινισμού, θα

θέλαμε να υπενθυμίσουμε τη διδασκαλία του Λένιν: «Μιλούν για τον αυθορμητισμό

των μαζών (η «Avanti!» μιλάει σήμερα για τη βούληση των μαζών), αλλά η

αυθόρμητη εξέλιξη του εργατικού κινήματος οδηγεί – γράφει ο Λένιν – στην

υποτέλειά του στην αστική ιδεολογία, αφού το αυθόρμητο εργατικό κίνημα είναι ο

τρεϊντγιουνιονισμός (οικονομική πάλη), ο οποίος αποτελεί την ιδεολογική

υποδούλωση των εργατών στην αστική τάξη. Ιδού, λοιπόν, γιατί το καθήκον μας ως

κομουνιστών είναι να πολεμήσουμε τον αυθορμητισμό, να κάνουμε να παρεκκλίνει

το εργατικό κίνημα από αυτή την αυθόρμητη βλέψη που έχει ο τρεϊντγιουνιονισμός

να καταφεύγει κάτω από τα φτερά της αστικής τάξης, και, αντίθετα, να το φέρουμε

κάτω από τα φτερά του επαναστατικού μαρξισμού, δηλαδή του κομουνισμού».

Ο ίδιος ο Κάουτσκι, όταν ήταν ακόμη μαρξιστής, απέρριπτε μια σοσιαλιστική

βούληση των μαζών, γράφοντας: «Η σοσιαλιστική συνείδηση, η «σοσιαλιστική

βούληση» είναι ένα σημαντικό εξωτερικό στοιχείο στην ταξική πάλη του

προλεταριάτου και όχι κάτι που αναβλύζει αυθόρμητα στους κόλπους του». Και ο

Λένιν το διευκρινίζει ακόμα καλύτερα: «Λέγεται συχνά ότι η εργατική τάξη προχωρά

αυθόρμητα προς το σοσιαλισμό. Αυτό είναι εντελώς σωστό υπό την έννοια ότι η

σοσιαλιστική θεωρία, σε βάθος και ακριβέστερα από όλες τις άλλες, προσδιορίζει τις

αιτίες του κακού για το προλεταριάτο, και γι’ αυτό οι εργάτες την αφομοιώνουν τόσο

εύκολα, εάν ωστόσο αυτή δεν υποχωρεί μπροστά στο αυθόρμητο» (βούληση των

Page 76: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

76

μαζών, όπως γράφει η «Avanti!»). Όταν συμβαίνει το αντίθετο, όταν δηλαδή

αυθόρμητο σημαίνει τη βούληση των μαζών να υποτάξουν σ’ αυτό το σοσιαλισμό,

τότε πρόκειται για την αστική ιδεολογία η οποία, όχι λιγότερο αυθόρμητα,

επιβάλλεται στον εργάτη.

Με άλλα λόγια η βούληση των μαζών αντιστοιχεί στο ένστικτο· υποταγή στο

ένστικτο σημαίνει υποταγή στην αστική ιδεολογία, αφού στη σύγχρονη κοινωνία η

πρώτη ιδεολογία είναι πάντα αστική ιδεολογία. Αυτό έκανε πάντα το Σοσιαλιστικό

Κόμμα στην Ιταλία: υποτασσόταν στη «ενστικτώδη βούληση» των μαζών, χωρίς να

είναι ποτέ σε θέση να φέρει αυτές τις μάζες κάτω από τα φτερά του επαναστατικού

μαρξισμού.

Η αποτυχία του Σοσιαλιστικού Κόμματος στην Ιταλία ως κόμματος της

προλεταριακής επανάστασης έγκειται ακριβώς σ’ αυτή την αδυναμία κατανόησης της

λειτουργίας των προλεταριακών κομμάτων. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα συνεχίζει ακόμη

και σήμερα να «υποτάσσει το σοσιαλισμό» στην αστική ιδεολογία, υποδουλώνοντας

τις σοσιαλιστικές μάζες στους ημι-φασίστες του Αβεντίνο.

Ιδού εις τι έγκειται η διαφορετική «βούληση» των κομμουνιστών από εκείνη

των μαξιμαλιστών: το Κομμουνιστικό Κόμμα παλεύει για να αποσπάσει τις μάζες

από την αστική ιδεολογία και να τις οδηγήσει στο έδαφος της επαναστατικής πάλης,

ενώ το Σοσιαλιστικό Κόμμα, με την υποταγή του στη βούληση των μαζών, υποτάσσει

τις μάζες στην αστική τάξη.

[Δημοσιεύτηκε στις 26 Ιουνίου 1925 στην εφημερίδα «L’ Unità»]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/opportun.htm

Page 77: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

77

ΜΑΞΙΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΞΤΡΕΜΙΣΜΟΣ

Ο σύντροφος Μπορντίγκα νιώθει προσβεβλημένος επειδή γράφτηκε ότι στην

αντίληψή του υπάρχει πολύς μαξιμαλισμός. Δεν είναι αλήθεια και δεν μπορεί να είναι

αλήθεια, γράφει ο Μπορντίγκα. Πράγματι το πιο διακριτό χαρακτηριστικό της άκρας

αριστεράς είναι η απέχθειά της προς το Μαξιμαλιστικό Κόμμα16

, που προκαλεί

αηδία, εμετό κ.τ.λ. κ.τ.λ.

Το θέμα όμως είναι άλλο. Ο μαξιμαλισμός είναι μία αντίληψη μοιρολατρική

και μηχανιστική της θεωρίας του Μαρξ. Υπάρχει το Μαξιμαλιστικό Κόμμα που από

αυτή την παραποιημένη αντίληψη αντλεί επιχειρήματα για τον οπορτουνισμό του, για

να δικαιολογήσει τις συνεργασίες του μασκαρεμένες με φράσεις επαναστατικές. Η

κόκκινη σημαία θα θριαμβεύσει επειδή είναι μοιραίο και αναπόφευκτο να νικήσει το

προλεταριάτο· το είπε ο Μαρξ, ο γλυκύτατος και πράος δάσκαλός μας! Δε χρειάζεται

να κάνουμε καμία κίνηση· γιατί να κινηθούμε και να αγωνιστούμε εφόσον η νίκη

είναι μοιραία και αναπόφευκτη; Έτσι μιλά ένας μαξιμαλιστής του Μαξιμαλιστικού

Κόμματος.

Υπάρχει όμως και ο μαξιμαλιστής που δε βρίσκεται στο Μαξιμαλιστικό

Κόμμα, αλλά μπορούμε να τον συναντήσουμε στο Κομουνιστικό Κόμμα. Είναι

αδιάλλακτος και όχι οπορτουνιστής. Όμως και αυτός πιστεύει ότι δεν χρειάζεται να

κινηθούμε και να παλεύουμε κάθε μέρα, περιμένει μόνο τη μεγάλη μέρα. Οι μάζες-

λέει – δεν μπορεί παρά να έρθουν σ’ εμάς, επειδή η αντικειμενική κατάσταση τις

σπρώχνει προς την επανάσταση. Ας τις περιμένουμε, λοιπόν, χωρίς πολλά πολλά περί

τακτικών κινήσεων και τα παρόμοια. Αυτό, για μας, είναι μαξιμαλισμός, ίδιος όπως

εκείνος του μαξιμαλιστικού Κόμματος.

Ο σύντροφος Λένιν μας δίδαξε πως για να νικήσουμε τον ταξικό εχθρό μας, ο

οποίος είναι ισχυρός, οποίος διαθέτει πολλά μέσα και εφεδρείες, θα πρέπει να

εκμεταλλευτούμε κάθε ρωγμή στο μέτωπό του και να χρησιμοποιήσουμε κάθε πιθανό

σύμμαχο, ακόμη και ασταθή, ταλαντευόμενο και πρόσκαιρο. Μας δίδαξε πως στον

πόλεμο μεταξύ των στρατευμάτων, δεν μπορούμε να πετύχουμε το στρατηγικό στόχο,

που είναι η καταστροφή του εχθρού και η κατάληψη των εδαφών του, χωρίς να

έχουμε πετύχει πρώτα μία σειρά από τακτικούς στόχους που θα τείνουν να διαλύσουν

τον εχθρό πριν τον αντιμετωπίσουμε στο πεδίο της μάχης.

Όλη η προεπαναστατική περίοδος εμφανίζεται κατά κύριο λόγο ως μία

δραστηριότητα τακτικής, που σκοπό έχει την εξασφάλιση νέων συμμάχων για το

προλεταριάτο, την διάλυση του οργανωτικού μηχανισμού άμυνας και επίθεσης του

εχθρού, την αφαίρεση και την εξάντληση των εφεδρειών του. Το να μην παίρνουμε

υπόψη αυτή τη διδαχή του Λένιν ή να την παίρνουμε υπόψη μόνο θεωρητικά, χωρίς

ωστόσο να την εφαρμόζουμε στην πράξη, χωρίς να την κάνουμε καθημερινή

δραστηριότητα, σημαίνει ότι είμαστε μαξιμαλιστές, δηλαδή προφέρουμε μεγάλα,

επαναστατικά λόγια, αλλά είμαστε ανίκανοι να κάνουμε ένα βήμα εμπρός, προς την

επανάσταση.

[Δημοσιεύτηκε στην L’ Unità στις 2 Ιουλίου 1925]

Πηγή πρωτοτύπου: http://www.antoniogramsci.com/estremis.htm

16

Εννοεί το Σοσιαλιστικό Κόμμα, στους κόλπους του οποίου στις αρχές του 1918 σχηματίστηκαν δύο

τάσεις: η μαξιμαλιστική, με επικεφαλής το Σεράτι και η ρεφορμιστική, με επικεφαλής τον Τουράτι. Ο

Γκράμσι, ήταν αντίθετος και με τις δύο τάσεις, τον οικονομισμό και τη μηχανιστική αντίληψη της

ιστορίας, και με το σύντομο αυτό άρθρο του παίρνει σαφή θέση κατά του ενδοκομματικού του

αντιπάλου, του «μαξιμαλιστή» Μπορντίγκα, και τονίζει τη σημασία των συμμαχιών στα πλαίσια της

τακτικής (σ.τ.μ.).

Page 78: ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΡΑΜΣΙ   Επιλεγμένη Πολιτική Αρθρογραφία 1916-1925

78