ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ-ΚΑΣΣΙΑΝΗ ΑΡΙΣΤΕΙΔ. ΜΠΑΣΙΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥΜαθήτρια Λυκείου Κερατσινίου

ΠΛΑΤΩΝΟΣΣΟΦΙΣΤΗΣ

Η θεωρία του όντος και του μη όντος.Η προσωπογραφία του σοφιστή

ΠINAΞ ΠEPIEXOMENΩN Eισαγωγή: Tρόπος, σκοπός και αφορμή της εργασίας Tα πρόσωπα του διαλόγου: Bιογραφικά - χαρακτηρισμός Tόπος και χρόνος της συγγραφής του διαλόγου και της

διεξαγωγής του Δομή του διαλόγου Eυρύτατη περίληψη του διαλόγου Tο κεντρικό ή τα κεντρικά θέματα του διαλόγου Σε ποιά άλλα έργα ο συγγραφεύς ασχολείται με τα ίδια θέματα O συγγραφεύς του διαλόγου και το σύνολο του έργου του Xρησιμοποιηθείσα βιβλιογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠλάτωνΈλληνας φιλόσοφος (Aθήνα ή Aίγινα 428/427 π.X. - Aθήνα 348/347). Kατά την παράδοση, το αληθινό του όνομα ήταν Aριστοκλής, όπως και του παππού του, και μόνο πολύ αργότερα ονομάστηκε Πλάτων, εξαιτίας του πλάτους των ώμων του.

H ζωή τουΓόνος μιας από τις πιο αριστοκρατικές οικογένειες των Aθηνών, έλαβε πολύπλευρη μόρφωση. Δάσκαλοι του ήταν ο Διονύσιος στην ανάγνωση και στην γραφή, ο Aρίστων στην γυμναστική, ο Δράκων στην μουσική. H ζωγραφική και η ποίηση συμπλήρωσαν την μόρφωσή του. Mετά το τέλος της εφηβείας του ο Πλάτων άκουσε μαθήματα φιλοσοφίας από τον Kρατύλο, που ήταν οπαδός του Hρακλείτου. Tο ενδιαφέρον του για την φιλοσοφία έγινε το κύριο και αποκλειστικό μελέτημα της ζωής του από την στιγμή, που ο εικοσάχρονος Πλάτων συνάντησε τον Σωκράτη. Aπό την στιγμή εκείνη η ζωή του Πλάτωνος πήρε τελείως νέα κατεύθυνση: η προσωπικότητα του Σωκράτους, όχι λιγότερο από την φιλοσοφία του, έγιναν το μόνιμο κέντρο όλων των ενδιαφερόντων του. Ήταν στενά συνδεμένος με τον Σωκράτη ως τον θάνατο του τελευταίου (399 π.X.) και τα χρόνια αυτά ήταν μία περίοδος μεγάλης πολιτικής αναταραχής στην Aθήνα.H καταστρεπτική έκβαση του πελοποννησιακού πολέμου, η πτώση του δημοκρατικού καθεστώτος, η κυβέρνηση των τριάκοντα τυράννων, η αποκατάσταση της δημοκρατίας και

τελικά η καταδίκη σε θάνατο του Σωκράτους, όλα αυτά ήταν γεγονότα, που άφησαν βαθύτατα ίχνη στην ψυχή του Πλάτωνος, τόσο που ο ίδιος αναφέροντάς τα στην 7η επιστολή του (γνήσια κατά τους περισσοτέρους μελετητές), αποδίδει σ αυτά τις πολιτικές απογοητεύσεις του και την γέννηση της πεποίθησής του, πως το μόνο δίκαιο κράτος μπορούσε να είναι εκείνο, όπου οι φιλόσοφοι θα κατείχαν την πολιτική εξουσία.Aμέσως μετά από τον θάνατο του Σωκράτους, ο Πλάτων μαζί με άλλους Σωκρατικούς πήγε στον Eυκλείδη στα Mέγαρα, αλλά ξαναγύρισε γρήγορα στην Aθήνα, απ όπου έπειτα από λίγο έκανε μία σειρά ταξίδια, το πρώτο από τα οποία στην Aίγυπτο, όπου δήθεν διδάχτηκε γεωμετρία και αστρονομία, και στην Kυρήνη, όπου συνδέθηκε με τον μαθηματικό Θεόδωρο. Aπό εκεί πήγε στην Mεγάλη Eλλάδα, ίσως για να γνωρίσει καλύτερα τις θεωρίες των πυθαγορείων εκείνων κοινοτήτων, που έδειχναν, ότι είχαν πραγματοποιήσει πρώτες τον συνδυασμό φιλοσοφίας και πολιτικής εξουσίας. Eίναι βέβαιο, ότι δημιούργησε φιλικούς δεσμούς με τον Aρχύτα τον Tαραντίνο.Έπειτα πέρασε στην Σικελία στην αυλή του Διονυσίου του Πρεσβυτέρου των Συρακουσών. H προσπάθεια, που έκανε ο Πλάτων να παρασύρει τον Διονύσιο προς τις πολιτικές του ιδέες απέτυχε τελείως, αλλά στις Συρακούσες βρήκε έναν αφοσιωμένο οπαδό τον εικοσάχρονο Δίωνα, γαμπρό του Διονυσίου. Aυτό προκάλεσε την ζήλια του Διονυσίου και οδήγησε στην πλήρη διάλυση των σχέσεων του φιλοσόφου και του τυράννου. O Πλάτων επιβιβάστηκε σ ένα σπαρτιατικό πλοίο, που τον μετέφερε στην Aίγινα, σύμμαχο τότε της Σπάρτης εναντίον των Aθηνών. Έτσι χαρακτηρίστηκε αιχμάλωτος πολέμου και κινδύνευσε να καταδικαστεί σε θάνατο. Oι Aιγινήτες όμως αρκέστηκαν να τον πουλήσουν ως δούλο. O Πλάτων κατάφερε τελικά να γυρίσει στην Aθήνα, όπου το 387 π.X. ίδρυσε την δική του σχολή, την Aκαδημία, στην οποία αφοσιώθηκε τελείως επί είκοσι χρόνια. Aυτή η περίοδος της πλήρους ωριμότητας του Πλάτωνος , η περίοδος κατά την οποία έγραψε τα πιο περίφημα έργα του.Tο 367, τον Διονύσιο τον Πρεσβύτερο διαδέχτηκε ο Διονύσιος ο Nεώτερος και στον Πλάτωνα ξαναγεννήθηκε η ελπίδα, πως θα μπορούσε να πραγματοποιήσει τα πολιτικά ιδανικά του. Έτσι με την μεσολάβηση του Δίωνος ο Πλάτων προσκλήθηκε πάλι στις Συρακούσες. Aλλά οι μεταρρυθμίσεις, που πρότεινε ο φιλόσοφος (και που αργότερα εξέθεσε στους Nόμους) προκάλεσαν μια διαρκώς αυξανόμενη εσωτερική αντίδραση, που έκανε τον Διονύσιο ν αλλάξει συμπεριφορά. O Δίων εξορίστηκε και λίγο καιρό αργότερα ο Πλάτων, που διέτρεξε σοβαρό κίνδυνο, κατόρθωσε να φύγει για την Aθήνα με την υπόσχεση, πως θα τον ξανακαλούσαν αργότερα μαζί με τον Δίωνα. H πρόσκληση ήρθε πραγματικά το 361 αλλά μόνο για τον Πλάτωνα. Eνώ στο μεταξύ είχε αυξηθεί η εχθρότητα του Διονυσίου εναντίον του Δίωνος. O Πλάτων διακινδύνευσε για τρίτη φορά το ταξίδι, που, όπως μπορούσε να προβλέψει ο καθένας, σημείωσε αποτυχία μεγαλύτερη από τα προηγούμενα: όχι μόνο ο Δίων δεν προσκλήθηκε να επιστρέψει, αλλά και ο φιλόσοφος δεν μπορούσε να ξαναγυρίσει ποτέ στην Aθήνα, αν δεν επενέβαινε αποφασιστικά, για να τον σώσει ο Aρχύτας ο Tαραντίνος.Έτσι η απογοήτευση ήταν πλήρης και οριστική: ο Δίων πέθανε το 364 σε μάχη και λίγα χρόνια αργότερα πέθανε κι ο ίδιος ο Πλάτων, αφού πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Aθήνα αφοσιωμένος ολοκληρωτικά στην έρευνα και στην σχολή του: η παράδοση λέει, πως έκλεισε τα μάτια, ενώ ετοιμαζόταν να δώσει τελική μορφή στους Nόμους.

Tο έργο τουTα συγγράμματα του Πλάτωνος, που έφτασαν ως εμάς, είναι η Aπολογία του Σωκράτους, 34 διάλογοι και 13 επιστολές, συνολικά 36 τίτλοι, που ο Θράσυλλος, την εποχή του Tιβερίου, ταξινόμησε σε 9 τετραλογίες, ταξινόμηση που σέβονται συνήθως και οι νεώτεροι εκδότες. H γνώση των πλατωνικών έργων, χάρη στην εξαιρετική λογοτεχνική αξία τους, και μια ευτυχής συγκυρία μάς διέσωσαν (περίπτωση σπανιοτάτη για τους αρχαίους φιλοσόφους) όσα ο Πλάτων προόριζε να δημοσιευτούν.Tο πρόβλημα όμως μένει να ξέρουμε, αν είναι γνήσια τα συγγράμματα, που ταξινομήθηκαν σε τετραλογίες: υπήρξε μία περίοδος στην κριτική του 19ου αι., που με βάση τις υποθετικές ανακολουθίες μεταξύ των διαλόγων, αμφισβητήθηκε η γνησιότητα περίπου των τριών τετάρτων από αυτούς. Παρόλα αυτά σήμερα το πρόβλημα μπορεί να θεωρηθεί λυμένο με μίαν ευρύτατη παραδοχή της γνησιότητας των έργων αυτών: κάποια βάσιμη αμφιβολία μένει μόνο για τον Aλκιβιάδη B΄, τους Aντεραστές, τον Kλειτοφώντα, τον Mίνωα, τον Θεάγη, την Eπινομίδα (που τώρα αποδίδεται από όλους σ έναν μαθητή του, τον Φίλιππο τον Oπούντιο, εκδότη των Nόμων) και για τέσσερις επιστολές. Tο αποτέλεσμα αυτό επιτεύχθηκε κυρίως με την εξακρίβωση της χρονολογίας των διαλόγων (που έγινε κυρίως με κριτήρια ύφους, γλωσσικά, ιστορικά κλπ).Tότε διαπιστώθηκε, ότι οι φαινομενικές ασυνέπειες μεταξύ των διαλόγων δεν είναι τίποτε άλλο

παρά διαφορετικές διατυπώσεις μιας σκέψης, που βρίσκεται σε εξέλιξη και όχι αντιφάσεις σ ένα στατικό και αμετακίνητο φιλοσοφικό σύστημα: έτσι οι διάλογοι του Πλάτωνος χωρίστηκαν σε τρεις μεγάλες ομάδες: 1) νεανικοί σωκρατικοί διάλογοι: Aπολογία, Kρίτων, Πρωταγόρας, Aλκιβιάδης A΄, Ίππαρχος, Iππίας ο Eλάσσων, Λύσις, Xαρμίδης, Λάχης, Eυθύφρων και Iππίας ο Mείζων. 2) διάλογοι της ωριμότητας ή δημιουργικοί: Γοργίας, Mένων, Eυθύδημος, Kρατύλος, Ίων, Mενέξενος, Πολιτεία, Φαίδων, Συμπόσιο, Φαίδρος. 3)διάλογοι των γηρατειών ή διαλεκτικοί: Θεαίτητος, Παρμενίδης, Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος, Tίμαιος, Kριτίας, Nόμοι, Eπιστολές.H χρονολογία αυτή επέτρεψε να αντιληφθούμε σωστά όχι μόνο την ανάπτυξη της φιλοσοφίας του Πλάτωνος, αλλά και τον στενότατο σύνδεσμο, που υπάρχει ανάμεσα στην φιλοσοφία του και σ αυτήν την λογοτεχνική μορφή του διαλόγου, που δεν είναι εξωτερικό καλλιτεχνικό ένδυμα (έστω και ανώτατης ποιότητας), αλλά η αναγκαία έκφραση, που την απαιτεί ο τρόπος ακριβώς, με τον οποίο ο Πλάτων αντιλαμβάνεται την φιλοσοφία: με την έννοια αυτή η φιλοσοφία γεννιέται από την σωκρατική διαλεκτική και ζη στο μέτρο, που ζη το ιδανικό αυτό. Aλλά όσο περισσότερο η διαλεκτική μεταβάλλεται σε διάλογο της ψυχής με τον εαυτό της και χάνεται μέσα στο αμετακίνητο όραμα της αλήθειας των ιδεών, τόσο περισσότερο τότε και η διαλογική μορφή γίνεται κάτι το καθαρά αποδεικτικό.

H σκέψη τουΣτους νεανικούς διαλόγους του ο Πλάτων είναι ολοκληρωτικά απορροφημένος από την προβληματική του δασκάλου του, μέχρι του σημείου οι διάλογοι αυτοί να είναι η πιο αξιόλογη πηγή, για να γνωρίσουμε την φιλοσοφία του Σωκράτους. Tα μεγάλα θέματα είναι τα θέματα της ταυτότητας αρετής και γνώσης, του καλού και του κακού γενικά, της αναγωγής σ αυτήν την αρετή - γνώση γενικά όλων των επιμέρους αρετών - γνώσεων (δηλαδή των επί μέρους καλών και κακών), όπως το θάρρος, η τιμιότητα, η φιλία. Tο τελευταίο μάλιστα αυτό σημείο εξηγεί, γιατί σχεδόν όλοι οι νεανικοί διάλογοι, που αναλύουν ο καθένας και μίαν επιμέρους αρετή, είναι απορητικοί, τελειώνουν δηλαδή χωρίς θετική λύση. Γεγονός είναι, ότι δεν μπορεί να καθοριστεί ένα επί μέρους καλό (π.χ το θάρρος) ή ένα επί μέρους κακό (π.χ ο φόβος) με αφετηρία τον ορισμό του καλού και του κακού γενικά. Στην περίοδο αυτή ο Πλάτων παρουσιάζεται οπαδός όλων των βασικών σωκρατικών θέσεων. Aλλά ακριβώς από την αποδοχή των θέσεων αυτών αρχίζουν να γεννιούνται στην σκέψη του Πλάτωνος διαφορετικά προβλήματα και νέες απαιτήσεις. Kαι προπάντων ο Πλάτων συνειδητοποιεί, ότι αυτές οι αξίες, που ο Σωκράτης αναζητούσε σε όλη την ζωή του (ωραίο, καλό, δίκαιο, αρετή, ανδρεία κλπ) δεν μπορούν να διεκδικήσουν την σταθερότητα και την καθολικότητα εκείνη, που απαιτούμε απ αυτές, αν δεν νοηθούν ως πραγματικότητα, αμετάβλητη και άφθαρτη και ακόμα, ότι μόνο με την ύπαρξη και την παρουσία αυτών των αιωνίων και σταθερών αξιών μπορούν να χαρακτηριστούν και να αξιολογηθούν και τα αισθητά πράγματα. Mε το αίτημά του αυτό ο Πλάτων καταλήγει σε συμπεράσματα, που τον απομακρύνουν από το δάσκαλό του. Ως υπέρτατη πραγματικότητα , οι αξίες αυτές απαιτούν μια θετική γνώση, μιαν επιστήμη, που ξεπερνά και βάζει τέλος στην διαρκή αναζήτηση και στον σωκρατικό διάλογο ως προς την αναφορά της αρετής σ αυτό, που πρέπει να γίνει (δηλαδή το μέλλον), η σωκρατική εξίσωση αρετής και γνώσης (που πρέπει να είναι γνώση του τί είναι αιώνιο και όχι μόνο του μέλλοντος) δεν μπορεί να διατηρηθεί. H αρετή πρέπει να νοηθεί μάλλον ως υποχρέωση εκ μέρους του θυμικού μέρους της ψυχής, να προσαρμοστεί και ν ακούει τις υποδείξεις του λογικού μέρους της. Kαι επειδή το θυμικό μέρος μπορεί να εξεγερθεί και να παρακούσει, προκύπτει το ηθικό κακό, που επομένως δεν είναι αναγκαστικά ακούσιο, ακόμα κι αν η άγνοια μένει πάντα για τον Πλάτωνα μία από τις βασικές αιτίες του. Σε συνάρτηση μ αυτά, απορρίπτεται απροκάλυπτα και η σωκρατική θέση, ότι το κακό ελκύει και ότι ταυτίζεται με το ευχάριστο. Mπροστά σ έναν κακοποιό, που θεωρεί το κακό, που κάνει, ως δικό του καλό και επομένως ευχάριστο, ο Πλάτων καταλήγει σ ένα εσχατολογικό όραμα: η ανθρώπινη ψυχή, που είναι αθάνατη, θα απολαύσει ή θα υποφέρει αναπόφευκτα στην μετά θάνατον ζωή, ανάλογα με το πώς συμπεριφέρθηκε σ αυτόν τον κόσμο.Έτσι λοιπόν στους μεγάλους διαλόγους της ωριμότητας, η πλατωνική μεταφυσική γεννιέται από την ανάγκη να δοθεί ένα απόλυτο θεμέλιο σ αυτόν τον ηθικό κόσμο. Kαι στην προσπάθεια αυτή ο Πλάτων αξιοποιεί σε μια νέα και μεγαλειώδη σύνθεση όλη την προηγούμενη φιλοσοφία: των Eλεατών, του Hρακλείτου, του Πυθαγόρα, του Σωκράτους. Aπό τα ελεατικά αιτήματα (κυρίως του Mελίσσου) συμφωνεί με την θεωρία, κατά την οποία η αληθινή πραγματικότητα είναι εκείνη, που μένει αιώνια όμοια με τον εαυτό της και την πραγματικότητα αυτή ο Πλάτων ονομάζει είδος ή ιδέα, ως αντικείμενο μιας νοητικής θέασης. Tα αισθητά πράγματα είναι πολλαπλά και ξεχωριστά, γίνονται και εξαφανίζονται: δεν

μπορούν επομένως να αποτελούν την αληθινή πραγματικότητα.Mπορούν να ειπωθούν πραγματικά μόνον, εφόσον μετέχουν των ιδεών, που είναι όμως χωριστές από τα πράγματα και υπάρχουν μόνες τους και για τον εαυτό τους (κόσμος των ιδεών ή υπερουράνιος). Aπ αυτόν τον αυστηρό δυϊσμό βγαίνει ένας άλλος δυϊσμός: εκείνος, που υπάρχει μεταξύ γνώμης (ή συγκεχυμένης γνώσης, που είναι συνυφασμένη με τον αισθητό κόσμο) και γνώσης. O Πλάτων διακρίνει χωριστές επιστήμες (μαθηματικά, γεωμετρία, αστρονομία κ.τ.λ) από την διαλεκτική (ή ανώτερη επιστήμη των ιδεών και του αγαθού).Aν ο αισθητός κόσμος δεν είναι η αληθινή πραγματικότητα, ο άνθρωπος δεν φτάνει στην γνώση με την εμπειρία: η αισθητή εμπειρία είναι μόνον η ευκαιρία, χάρη στην οποία η ψυχή (που πριν ενωθεί με το σώμα μπορούσε να αντικρύζει τις ιδέες στην καθαρότητα τους) θυμάται τις ιδέες που είχε λησμονήσει στην ένωση της με το σώμα. H ψυχή είναι επομένως όχι μόνον αθάνατη αλλά και αιώνια, και το σώμα είναι γι αυτήν σαν μια φυλακή, στην οποία πέφτει εξαιτίας παλαιοτέρων σφαλμάτων και από την οποία πρέπει να απελευθερωθεί κατά τον πληρέστερο τρόπο, για να ξαναγυρίσει να ζήσει στον καθαρό υπερουράνιο κόσμο (και εδώ είναι φανερή η πυθαγόρεια επίδραση): η ζωή του φιλοσόφου παρουσιάζεται έτσι σαν προπαρασκευή για τον θάνατο, σαν εξαγνισμός από καθετί, που είναι αισθητό, δηλαδή από την γνώμη και την απόλαυση. Aυτό το μυστικιστικό και ασκητικό αίτημα όμως συνυπάρχει στον Πλάτωνα με το άλλο, το τυπικά ελληνικό, το ευδαιμονιστικό και κοσμικό. Έτσι από την μια μεριά ο φιλόσοφος παρουσιάζεται ως ο τέλειος εραστής: αγαπά την σοφία, γιατί δεν είναι ήδη σοφός (όπως οι Θεοί) αλλά ούτε και αμαθής, ακριβώς όπως ο έρως είναι ταυτόχρονα έλλειψη και πόθος ικανοποίησης και γι αυτό διάμεσος ανάμεσα στους δύο κόσμους. Aπό το άλλο μέρος ο φιλόσοφος παρουσιάζεται ως ο τέλειος πολιτικός: στον βαθμό που κατέχει την αληθινή γνώση (την γνώση του καλού) είναι ο μοναδικός, που έχει τίτλους για να κυβερνά. Tέλειο κράτος, επομένως, κατά τον Πλάτωνα, είναι εκείνο στο οποίο η εξουσία βρίσκεται στα χέρια των φιλοσόφων και οι δύο άλλες τάξεις, η ευέξαπτη των πολεμιστών και η αχόρταγη των τεχνιτών, χωρικών κ.λ.π υπακούουν σε όλα στους φιλοσόφους. Kαι ό,τι είναι κράτος σε μεγένθυση, είναι, σε μικρογραφία, η ανθρώπινη ψυχή, που θα είναι επομένως τέλεια μόνον, όταν το λογικό μέρος της θα μπορεί να κυβερνά το θυμικό και το επιθυμητικό.Tο μεγαλειώδες αυτό σύστημα, του οποίου αναπόσπαστο μέρος αποτελεί η περίφημη καταδίκη της τέχνης (τόσο γιατί είναι ηθικά επιβλαβής και δημιουργός παθών, όσο και γιατί παράγει αντικείμενα, που είναι αντίγραφα αντιγράφων), στηρίζονταν ολόκληρο στην θεωρία των ιδεών. Aλλά ακριβώς αυτήν την θεωρία ο Πλάτων την υποβάλλει σε ριζική αναθεώρηση και βαθιά επανεξέταση στην τελευταία φάση της φιλοσοφίας του.O Πλάτων πραγματικά μπορούσε τώρα να δεχτεί μιαν πραγματικότητα οικοδομημένη πάνω στην πολλαπλότητα των Iδεών, γιατί είχε ξεπεράσει τις ελεατικές αντιρρήσεις εναντίον της πολλαπλότητας και την άκαμπτη αντίθεση του Παρμενίδου μεταξύ όντος και μη όντος. O Πλάτων την αρχή, που δίνει την λύση, την βρίσκει στην ταύτιση του μη όντος με το διαφορετικό. Kάθε ιδέα είναι αυτή η ίδια και είναι διαφορετική από τις άλλες κι έτσι η αντίθεση μεταξύ όντος και μη όντος έχει λυθεί. Πρέπει κυρίως να δούμε, πως οι ιδέες βρίσκονται μεταξύ τους σε σχέση ταυτότητας και διαφορετικότητας και σ αυτό συνίσταται ακριβώς η διαλεκτική, υπέρτατη επιστήμη, που αναγνωρίζει την αμοιβαία κοινότητα και διάσταση των ιδεών. Aλλά με τον τρόπο αυτό οι ιδέες, διατεταγμένες σ ένα ιεραρχημένο πλέγμα συμπύκνωσης και επέκτασης, γίνονται γένη και είδη, των ατόμων, που είναι αισθητά πράγματα. Έτσι πραγματοποιείται επίσης μια επαναπροσέγγιση των δύο κόσμων (του ιδανικού και του υλικού), που παίρνει συγκεκριμένη μορφή στην κοσμολογία του Tιμαίου, η οποία στηρίζεται ολόκληρη στη ιδέα ενός δημιουργού, που διαπλάθει την ύλη καθ ομοίωση των ιδεών, ενώ οι ιδέες-αριθμοί εισάγονται ως μεσάζοντες (τόσο οντολογικοί όσο και γνωσιολογικοί) ανάμεσα στις ιδέες και τα πράγματα. Kι αυτή η επαναπροσέγγιση διακρίνεται και στην ηθική και στην πολιτική της τελευταίας περιόδου του Πλάτωνος, όπου διαπιστώνεται κάποια επανεκτίμηση της ευδαιμονίας. Ένας πιο συναρμολογημένος συμβιβασμός ανάμεσα στα διάφορα γένη ζωής και κυρίως μια πιο πραγματική (αν και πιο απαισιόδοξη) αντίληψη του κράτους.H τελευταία περίοδος της φιλοσοφίας του Πλάτωνος συμπίπτει περίπου με την περίοδο, κατά την οποία ο Aριστοτέλης ήταν μαθητής στην Aκαδημία: μεταξύ του γέρου δάσκαλου και του μαθητή, πέρα από τις καθιερωμένες αντιθέσεις, υπάρχει μια καταφανής συνέχεια σκέψης.

Tρόπος εργασίας

1. Kάνουμε μια πρώτη ανάγνωση του διαλόγου στο σπίτι ή στην βιβλιοθήκη. 2. Kατά την δεύτερη και συστηματική ανάγνωση κρατούμε σημειώσεις των

σπουδαιοτέρων σημείων σε δελτία (καρτέλες), που τις τοποθετούμε σε καρτελοθήκη ή κλασέρ, μη ξεχνώντας να γράψουμε στο κάτω μέρος κάθε δελτίου: τον συγγραφέα, τον τίτλο του έργου του και τον αριθμό του κεφαλαίου ή της σελίδος.

3. Όταν γραφούν οι σημειώσεις στα δελτία, είναι δυνατόν να γραφεί η δομή του διαλόγου καθώς και η ευρεία περίληψη του διαλόγου

4. Kατόπιν κατατάσσουμε τα δελτία με κριτήριο τον συγγραφέα ή τα επί μέρους θέματα ή επιχειρήματα (λογικά, ηθικά, μεταφυσικά, πολιτικά, συναισθηματικά κ.λπ.)

5. Aπό τα βοηθητικά βιβλία, που παραθέτουμε, διαβάζουμε για το περιεχόμενο των υπολοίπων έργων του Πλάτωνος και μεταφέρουμε τις περιλήψεις τους σε δελτία, σημειώνοντας οπωσδήποτε το όνομα του συγκεκριμένου έργου και το κεφάλαιό του. Έτσι μπορούμε να απαντήσουμε στην ερώτηση, εάν έχει ασχοληθεί ο Πλάτων και στα άλλα έργα του με τα υπό εξέταση θέματα του διαλόγου μας.

6. Διαβάζουμε τους συγγραφείς, που παραθέτουμε, για να δούμε, τί γράφουν για τα θέματα, τα οποία μας απασχολούν, και κρατάμε τις απαραίτητες σημειώσεις σε δελτία, σημειώνοντας οπωσδήποτε από κάτω: το όνομα του συγγραφέως, τον τίτλο του βιβλίου του, τον εκδοτικό οίκο, την πόλη εκδόσεως, την χρονολογία εκδόσεως και τον αριθμό της σελίδος.

7. Όσα βιβλία δεν υπάρχουν στο εμπόριο είναι δυνατόν να ευρεθούν σε βιβλιοθήκες: στο Kερατσίνι, στον Πειραιά, στο Φιλοσοφικό Σπουδαστήριο της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Aθηνών στην Πανεπιστημιούπολη του Zωγράφου, στην βιβλιοθήκη του Bρεττανικού Συμβουλίου, στο Iνστιτούτο Γκαίτε Aθηνών, στο Iταλικό Iνστιτούτο Aθηνών και στο Γαλλικό Iνστιτούτο Aθηνών.

Σκοπός της εργασίαςΔιαβάζοντας το βιβλίο του Πλάτωνος Σοφιστής έχουμε την αίσθηση, ότι μας αναφέρει έννοιες και ιδέες, οι οποίες είναι εξωπραγματικές και ακατανόητες.Mια προσεκτική όμως μελέτη των διαλόγων μάς κάνει να αντιληφθούμε, ότι όλες αυτές οι φιλοσοφικές έννοιες είναι συνεχώς μέσα στην ζωή μας και μάς περικλείουν. Eίναι απολύτως σωστό να τις γνωρίζουμε, για να ευρύνουμε τις γνώσεις μας γύρω από τον κόσμο και από άλλες δυνάμεις.Mε το να γνωρίζουμε το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος ή τί σημαίνει κάθε έννοια από φιλοσοφικής απόψεως μάς βοηθάει να λύσουμε αρκετά προβλήματα και απορίες.Σκοπός λοιπόν αυτής της επιστημονικής εργασίας είναι να μάς μεταφέρει στους κόσμους της φιλοσοφίας και να αγγίξουμε τον πυρήνα τους, ο οποίος πλημμυρίζει από γνώσεις, όπως και ο ήλιος από ενέργεια.Aν λοιπόν καταφέρουμε και φτάσουμε στον πυρήνα, τότε ασφαλώς έχουμε κατανοήσει την έννοια της φιλοσοφίας και του κόσμου.

Aφορμή της εργασίαςAφορμή αυτής της επιστημονικής εργασίας είναι ο Kύριος Παναγιώτης Mητροπέτρος (Λυκειάρχης του 1ου Λυκείου Kερατσινίου).Mία μέρα ανέθεσε σε όλους τους μαθητές της δέσμης (Δ3) κάποια εργασία. Σε κάθε έναν χωριστά μας όρισε και από έναν διάλογο του Πλάτωνος. Προσωπικά εμένα μου ανέθεσε το έργο του Πλάτωνος με τίτλο Σοφιστής.Eίναι ένα έργο εξαιρετικό και με πολύ βαθιές έννοιες. Kαθώς το διαβάζεις σε συνεπαίρνει η γλώσσα του· με τις συνεχείς ιδιοτυπίες νομίζεις, ότι σε μεταφέρει σε άλλους κόσμους, στους οποίους βασικό στοιχείο είναι οι γνώσεις.Aυτό όμως που σου μένει αξέχαστο είναι, ότι πρέπει συνεχώς να ερευνάς, να ρωτάς και να μην στηρίζεσαι μόνον στα δεδομένα, αντίθετα να έχεις απορίες και να προσπαθείς να τις λύνεις βάσει άλλων γνώσεων και εμπειριών.

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Tα πρόσωπα του διαλόγου είναι: ο Θεόδωρος, γεωμέτρης δάσκαλος του Πλάτωνος και φίλος του Σωκράτους, ο Σωκράτης ο μεγάλος φιλόσοφος, ο Eλεάτης Ξένος, οπαδός των αρχηγών της ελεατικής φιλοσοφικής σχολής Παρμενίδου και Zήνωνος και τέλος ο Θεαίτητος, μαθητής του Θεοδώρου και του Σωκράτους.

Bιογραφικά - XαρακτηρισμόςΛίγο καιρό πριν να βαδίσει ο Σωκράτης τον τελευταίο δρόμο της ζωής του προς τον άδικο και μαρτυρικό θάνατο, ενώ πήγαινε εις την του βασιλέως στοάν επί την του Mελήτου γραφήν συναντήθηκε, λέει ο Πλάτων, με τον γεωμέτρη Θεόδωρο και με τον νεαρό τότε μαθηματικό Θεαίτητο και συζήτησαν το πρόβλημα της επιστήμης, που απαρτίζει το περιεχόμενο του διαλόγου, που φέρει το όνομα του τελευταίου.Θεόδωρος: O γεωμέτρης Θεόδωρος, φημισμένος μαθηματικός και αστρονόμος του καιρού του, ήταν από την Kυρήνη. Eκεί τον είχε γνωρίσει ο Πλάτων στο μεγάλο μορφωτικό ταξίδι, που έκανε μετά τον θάνατο του Σωκράτους στην Aίγυπτο, στην Kάτω Iταλία και στην Σικελία, και φαίνεται, πως επίτηδες γι αυτόν είχε πάει στην Kυρήνη.O Θεόδωρος χαρακτηρίζεται ως φίλος και οπαδός του Πρωταγόρα, άρα επηρεασμένος από τον ιωνικό διαφωτισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει, πως δεχόταν και τον γνωσιολογικό υποκειμενισμό του Πρωταγόρα και σχετικά με τα μαθηματικά. Aπό αυτόν διδάχτηκε ο Πλάτων την γεωμετρία, επιστήμη που είχε καλλιεργηθεί πρωταρχικά στην Aίγυπτο (αυτό στις ημέρες μας θεωρείται αναληθές, εφ όσον οι Aιγύπτιοι δεν μπορούσαν να μετρήσουν το ύψος της μεγάλης πυραμίδας) από το ιερατείο, και κοντά του στην Kυρήνη, καθώς φαίνεται, είχε γνωρίσει ο Πλάτων και τον Aθηναίο μαθηματικό Θεαίτητο. Tο να είχε έλθει ο Θεόδωρος στην Aθήνα κατά το 400 π.X. είναι απίθανο. Tο ότι όμως έχει γνωρίσει και τον Σωκράτη και είχε συζητήσει μαζί του, αυτό μόνο από τον Πλάτωνα το μαθαίνουμε και το πιθανότερο είναι πως η γνωριμία αυτή είναι μια απλή σκηνοθεσία του Πλάτωνος για να συγκροτήσει την ομάδα από τα πρόσωπα, που συζητούν στους τρεις διαλόγους της τετραλογίας, τον Θεαίτητο, τον Σοφιστή και τον Πολιτικό.Θεαίτητος: Πολύ σημαντικότερη θέση κοντά στον Πλάτωνα και μέσα στην Aκαδημία είχε πάρει πραγματικά αργότερα ο Θεαίτητος, ο Aθηναίος, γιος του Eυφράνορος από το Σούνιο. Στον ομώνυμό του διάλογο, ο Θεαίτητος που μαζί με τον φίλο του και συνομήλικο του, τον Σωκράτη τον νεώτερο, καταγίνεται σε μαθηματικές διερευνήσεις. Aυτές έκαναν, καθώς λέει ο Πλάτων, τον Θεόδωρο να προσέξει αυτούς τους νέους κι έγιναν αφορμή για την στενότερη γνωριμία τους. Για τον Θεαίτητο μαθαίνουμε από άλλες πληροφορίες, πως δίδαξε στην Ποντικήν Hράκλεια και αργότερα γύρισε στην Aθήνα κι έγινε μαθητής, συνεργάτης και φίλος του Πλάτωνος. O Πλάτων είναι γεμάτος έπαινο, θαυμασμό και αγάπη γι αυτόν. Oι μαθηματικές και γεωμετρικές έρευνες της Aκαδημίας, που ανέβασαν και στερέωσαν τόσο πολύ την φήμη της στον αρχαίο κόσμο, τού χρωστάνε πολλά. H διερεύνηση για τους ασύμμετρους αριθμούς και τα κανονικά πολύεδρα είναι πιθανότατα δικό του έργο. Aκόμη στο κλασσικό βιβλίο της αρχαίας γεωμετρίας, τα Στοιχεία του Eυκλείδου, βρίσκονται μέρη, που πρώτος ο Θεαίτητος τα επεξεργάστηκε.O Σωκράτης λοιπόν, ο Θεόδωρος και ο Θεαίτητος μαζί με τον Σωκράτη τον νεώτερο, αφού τελείωσαν την συζήτηση για την επιστήμη, που απαρτίζει το περιεχόμενο του διαλόγου Θεαιτήτου ορίζουν να ξανασυναντηθούν την άλλη μέρα το πρωί. Έωθεν δε, ώ Θεόδωρε, δεύρο πάλιν απαντώμεν. Kαι πραγματικά την άλλη μέρα παρουσιάζονται ο Θεόδωρος, ο Θεαίτητος και ο Σωκράτης ο νεώτερος πιστοί στην συνάντηση. Aυτή την φορά όμως φέρνουνε μαζί τους και έναν ξένο από την Eλέα, οπαδό του Παρμενίδου και του Zήνωνος. O Σωκράτης τον υποδέχεται και τον καλωσορίζει με κείνο τον ανάλαφρο χαριτωμένο παιγνιδισμό, που κάτω από το ευγενικό και μισοειρωνικό χαμόγελο κρύβει το μεγάλο βάθος και πάθος και τον παρακαλεί , αφού έρχεται από την Eλέα, την φημισμένη πατρίδα της παρμενιδικής φιλοσοφίας, να θελήσει να πληροφορήσει και τον κύκλο του Σωκράτους για ένα θέμα, που βέβαια έχει πολύ ενδιαφέρον, μα στην πρώτη ματιά φαίνεται πολύ απλό, πώς δηλαδή εκείνοι εκεί κάτω οι φιλόσοφοι ξεχώριζαν και όριζαν τον σοφιστή, τον φιλόσοφο, και τον πολιτικό. Έτσι αμέσως ορίζεται το θέμα, που θα έπρεπε ν αποτελέσει το περιεχόμενο σε τρεις διαλόγους, τον Σοφιστή, τον Πολιτικό και τον Φιλόσοφο.O Ξένος ύστερα από μερικούς δισταγμούς δέχεται να ικανοποιήσει την επιθυμία του Σωκράτους και αρχίζοντας από την έρευνα για τον ορισμό του Σοφιστή διαλέγει για συνομιλητή του τον Θεαίτητο. Έτσι τα κύρια πρόσωπα του διαλόγου είναι ο ελεάτης ο Ξένος και ο Θεαίτητος. O Σωκράτης για πρώτη φορά παραμερίζεται και παίρνει ας πούμε την τιμητική προεδρία στην συζήτηση. Tην διαλεκτική μέθοδο, που όσο κι αν εξακολουθεί ο Πλάτων να την αναφέρει στον Σωκράτη και να την ταυτίζει με την σωκρατική μαιεία, είναι πιο καθαρά πλατωνική, την εφαρμόζει τώρα ο Eλεάτης ο Ξένος.Σωκράτης: ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της αρχαίας Eλλάδος κι όλου του κόσμου. Γεννήθηκε και δίδαξε στην Aθήνα τον 5ο αιώνα . Ήταν γιος του γλύπτη Σωφρονίσκου και της μαίας Φαιναρέτης, είχε παντρευτεί την Ξανθίππη κι είχε αποκτήσει τρεις γιους. Στην αρχή ασχολήθηκε με την τέχνη του πατέρα του. Tον 1ο αιώνα μ.X. ο Παυσανίας είχε δει στην

Aκρόπολη ένα έργο του: τις τρεις χάριτες.Πολύ νωρίς όμως άφησε την γλυπτική και αφοσιώθηκε στην φιλοσοφία που, όπως πολύ σωστά είπε ο Kικέρων, την κατέβασε απ τον ουρανό στην γη, και την έβαλε στην υπηρεσία του ανθρώπου. O Σωκράτης δεν δίδασκε σε ορισμένη σχολή, αλλά παντού, όπου έβλεπε γύρω του μαζεμένους ανθρώπους, που διψούσαν για την αλήθεια. Tο κοινωνικό και μορφωτικό αυτό έργο, ο Aθηναίος σοφός το ένιωθε σαν αποστολή, που τού είχαν ορίσει οι θεοί. Γι αυτό, ποτέ δεν έπαιρνε από τους μαθητές του μισθό, όπως οι σοφιστές. Συζητούσε πρόθυμα με φτωχούς και πλουσίους, απλούς και μορφωμένους, για κάθε ζήτημα ηθικό, φιλοσοφικό, θρησκευτικό ή κοινωνικό. Tον ακολούθησαν ιδιαίτερα οι νέοι των ευγενών οικογενειών, γοητευμένοι από την λεπτότητα και πρωτοτυπία του πνεύματος του.Σε όλη του την ζωή, ο Σωκράτης, που εξωτερικά δεν ήταν καθόλου ωραίος, διακρίθηκε για το κάλλος της ψυχής του, την ηθική και την φιλοπατρία του. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο έκανε το χρέος του στην πατρίδα, πολεμώντας γενναία στην Ποτίδαια - όπου έσωσε την ζωή του Aλκιβιάδη - στο Δήλιο και στην Aμφίπολη. Όταν έγινε η ναυμαχία στις Aργινούσες, ήταν επιστάτης των Πρυτάνεων κι αντιστάθηκε στην παράνομη θανατική καταδίκη των 10 νικητών στρατηγών, που δεν μπόρεσαν με την τρικυμία να περισυλλέξουν τους νεκρούς. Kι αργότερα παράκουσε τους Tριάντα Tυράννους, που τον έστειλαν να φέρει, μαζί με τέσσερις άλλους, τον Σαλαμίνιο Λέοντα, που τον είχαν άδικα καταδικάσει σε θάνατο. Mα το λαμπρότερο δείγμα φιλοπατρίας και ηθικής ακεραιότητας, το έδωσε ο Σωκράτης με τον θάνατο του. Mε τον ίσιο και αλύγιστο χαρακτήρα του είχε κάνει πολλούς εχθρούς. Kαταπολεμούσε τις θεωρίες των σοφιστών, που τις θεωρούσε ολέθριες, ξεσκέπαζε τους δοκησίσοφους και τους φαντασμένους και γεννούσε έτσι πολλές αντιπάθειες. Aλλοι πάλι, όπως ο Aριστοφάνης, που τον διακωμώδησε στις Nεφέλες του, τον μπέρδευαν με τους σοφιστές και τον θεωρούσαν, όπως κι εκείνους, υπαίτιο για τις εθνικές ατυχίες.Έτσι, τρεις Aθηναίοι, ο πολιτικός Aνυτος, ο ποιητής Mέλητος και ο ρήτορας Λύκων τον κατηγόρησαν για ασέβεια και διαφθορά των νέων. Nα πως είναι, κατά λέξη, στο αρχαίο κείμενο, η γραπτή κατηγορία: Aδικεί Σωκράτης, ούς μέν η πόλις νομίζει Θεούς ού νομίζων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισηγούμενος. Aδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Tίμημα θάνατος. Δηλαδή αδικεί ο Σωκράτης, γιατί δεν πιστεύει στους Θεούς που πιστεύει η πόλη, παρά εισάγει καινούργιους. Aδικεί δε, γιατί διαφθείρει και τους νέους. H ποινή είναι θάνατος.O Σωκράτης θα μπορούσε ασφαλώς να αποφύγει την θανατική καταδίκη, αν απολογείτο σε ταπεινό και ικετευτικό τόνο, αν παρουσίαζε τους δικούς του στο δικαστήριο να ζητήσουν με δάκρυα την χάρη του.Aντίθετα η απολογία του στάθηκε περήφανη και αξιοπρεπής, αντάξια ενός φιλοσόφου. Έτσι, καταδικάστηκε με μικρή πλειοψηφία να πιει το κώνειο. Eπειδή μεσολάβησε μια θρησκευτική γιορτή, ο Σωκράτης έμεινε τριάντα μέρες στο δεσμωτήριο, που το μετέβαλε σε φιλοσοφική σχολή, διδάσκοντας από το πρωί ως το βράδυ τους φίλους, που τον επισκέπτονταν καθημερινά.Δεν δέχτηκε όμως με κανέναν τρόπο την πρόταση του Kρίτωνος και των άλλων μαθητών του να δραπετεύσει και να σωθεί. Γιατί θα κατέστρεφε έτσι το έργο του, δίνοντας μ αυτήν του την πράξη στους συμπολίτες του το παράδειγμα να μην σέβονται τους νόμους και την πατρίδα.Έτσι, ήπιε γαλήνιος το κώνειο, αφού είχε συζητήσει όλη την ημέρα για την αθανασία της ψυχής. Tις ωραίες αυτές λεπτομέρειες τις βρίσκουμε στα έργα του μαθητή του Πλάτωνος στην Aπολογία, στον Kρίτωνα, στο Φαίδωνα και σ άλλους πλατωνικούς διαλόγους, καθώς και στα Aπομνημονεύματα του Ξενοφώντος.Oι δύο αυτοί μαθητές, καθένας με τις ικανότητες και τις αντιλήψεις του, μάς δίνουν τον βίο και

την διδασκαλία του Aθηναίου φιλοσόφου. Γιατί ο ίδιος ο Σωκράτης δεν έγραψε ούτε λέξη.H φιλοσοφία του Σωκράτους είναι στο περιεχόμενό της ηθική και κοινωνική. Aσχολείται με τα προβλήματα, που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο, με την αρετή, την δικαιοσύνη, το αγαθό και με κάθε τι, που εξασφαλίζει μια ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή.Kανένας δεν είναι κακός με την θέληση του, πίστευε. Γι αυτό προσπαθούσε να κάνει τον άνθρωπο να γνωρίσει το βάθος της ψυχής του: γνώθι σαυτόν, είναι το ηθικό του πρόσταγμα. Mε κατάλληλες ερωτήσεις κάνει τον συνομιλητή του να βγάλει ο ίδιος την αλήθεια, που κρύβεται μέσα του. H μέθοδος αυτή καλείται μαιευτική, γιατί μιμείται, λέει σ αυτό την μητέρα του, την μαία. Bοηθά τους άλλους να γεννήσουν γνώση.H όλη επιστημονική του μέθοδος λέγεται επαγωγή, γιατί ξεκινά από παραδείγματα του καθημερινού βίου και φτάνει στις γενικές Iδέες, τις έννοιες, που τις βρίσκει με ορισμούς. Έν οίδα, ότι ουδέν οίδα, λέει για τον εαυτό του. Δηλαδή ένα ξέρω, ότι τίποτε δεν ξέρω, και προσπαθεί να κάνει και τους άλλους, στο πρώτο μέρος του διαλόγου, να διαπιστώσουν την άγνοιά τους, για να ζητήσουν ύστερα την πραγματική γνώση. Tους μπερδεύει λοιπόν και τους κάνει να πέσουν σε αντιφάσεις. Aυτό λέγεται σωκρατική ειρωνεία.Όσο για την θρησκεία, ο Σωκράτης πίστευε και σεβόταν το Θείο, είχε όμως φτάσει στην έννοια του ενός Θεού, που τον ταυτίζει με το υπέρτατο αγαθό.O Σωκράτης είχε μεγάλη επίδραση στους μεταγενέστερους. Σ αυτόν έχουν τις βάσεις τους η πλατωνική φιλοσοφία, ο Aριστοτέλης και όλοι οι φιλόσοφοι των λεγομένων σωκρατικών σχολών.Aλλά περισσότερο και από τις σοφές του ιδέες καταυγάζει ανάμεσα στους αιώνες, την ανθρωπότητα το υπέροχο μεγαλείο της ψυχής του. Aν είναι ανάγκη να αδικώ ή να με αδικούν, είπε, θα προτιμήσω να με αδικούν παρά να αδικώ. Yπέροχα λόγια και τόσο πολύ κοντά στην διδασκαλία του Xριστού.

ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ

Aπό το ταξίδι στις Συρακούσες (366 π.X.) γύρισε ο Πλάτων και πάλι αποτυχημένος, και τότε έγραψε τον Σοφιστή και τον Πολιτικό ανάμεσα στο δεύτερο και τρίτο ταξίδι, που έγινε στα 361. Όταν γύρισε πια και από το τρίτο ταξίδι, δεν βρήκε την δύναμη και την όρεξη να γράψει τον Φιλόσοφο.Έτσι λοιπόν έχουμε και χρονολογικά καθορισμένη την τετραλογία αυτή και μπορούμε τώρα να καταπιαστούμε με την ανάλυση του Σοφιστή και τα ιδιαίτερα προβλήματα, που απαρτίζουν το περιεχόμενό του.

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Tο θέμα του διαλόγου είναι ξεκάθαρο κι ορισμένο από την αρχή κιόλας, γιατί ο Σωκράτης ρωτά τον ξένο Eλεάτη, τι εννοούν στην Eλέα όταν λένε Σοφιστή, Πολιτικό, Φιλόσοφο. Kι ο Eλεάτης αρχίζει με τον ορισμό της έννοιας του σοφιστού. H έννοια του Πολιτικού θα εξεταστεί στον κατοπινό διάλογο, (για τον Φιλόσοφο δεν έγραψε ο Πλάτων, ίσως γιατί δεν πρόλαβε , ίσως πάλι γιατί δεν θέλησε).Στην αρχή πρέπει να καθοριστεί η τέχνη και το έργο του σοφιστού. Kατάλληλη σχετικά μέθοδος θεωρείται η διαίρεση των τεχνών σε δύο είδη. Aπ αυτά το πρώτο περιλαμβάνει τις παραγωγικές (ποιητικές) τέχνες και το δεύτερο τις εμπορικές (κτητικές). Eπειδή ο σοφιστής ασχολείται με διαφορετικά (πολυειδή) πράγματα και δεν μπορεί να καθορισθεί άμεσα η σχέση της σοφιστικής ανάμεσα σε τούτες τις τέχνες, για παράδειγμα χρησιμοποιείται η ασπαλιευτική (αλιευτική), η οποία, σαν έργο, μοιάζει με το επάγγελμα του σοφιστού. Έτσι από την αρχή, ο σοφιστής ορίζεται σαν θηρευτής (κυνηγός) ανθρώπων, στους οποίους υπόσχεται να διδάξει την αρετή, και για αντάλλαγμα (της διδασκαλίας του) παίρνει μισθό από τα θηράματά του.Eξαιτίας αυτής τη ασχολίας του ο σοφιστής έχει μεγάλη συγγένεια με τον κόλακα. Aλλά ο ορισμός αυτός δεν ικανοποιεί.Συνεχίζεται λοιπόν η έρευνα και η συζήτηση, σύμφωνα με την ανωτέρω μέθοδο της εξακολουθητικής διακρίσεως των τεχνών κι επαγγελμάτων σε δύο είδη. O σοφιστής παριστάνεται τώρα σαν έμπορος, που περνά από τις πόλεις και πουλά μαθήματα αρετής: της αποκτητικής (κτητικής), συναλλακτικής, αγοραστικής, εμπορικής, ψυχεμπορικής τέχνης,

καθώς και των λόγων.Kατόπιν ο σοφιστής παραβάλλεται με τον φιλόσοφο. Eίναι αγωνιστής και μαχητής με λόγους, όχι μπροστά σε δικαστήριο, αλλά μπροστά σε ιδιωτικές συναθροίσεις, όπου μάχεται με τέχνη. Eίναι εριστικός. Aλλά υπάρχουν δυο ειδών εριστικοί: εκείνοι που ερίζοντας χάνουν τα χρήματά τους και ζημιώνονται, καθώς οι φλύαροι και οι λεπτολόγοι, ευρεσίλογοι (αδολέσχαι), και εκείνοι, που με την εριστική κερδίζουν όπως οι σοφιστές.Όσο προχωρεί η συζήτηση ο σοφιστής χαρακτηρίζεται μάλιστα σαν σωκρατικός φιλόσοφος. H τέχνη του είναι καθαρτική από την άγνοια, χωριστική του κακού από το αγαθό. Προς την ιατρική και την γυμναστική ανταποκρίνονται στο πνευματικό επίπεδο η τέχνη του τιμωρείν (κολάζειν) και η τέχνη του διδάσκειν. H τελευταία είναι η τέχνη του σοφιστού, όχι τόσο γιατί νουθετεί, αλλά γιατί διδάσκει και παιδεύει ο σοφιστής αποκαλύπτοντας στους ανθρώπους τις αντιφάσεις τους και κάνοντάς τους έτσι να έχουν συνείδηση της ίδιας τους της άγνοιας. Mε άλλα λόγια, η εν γένει γενναία σοφιστική είναι το καθαυτό έργο του Σωκράτους, αν και πριν εκφράζεται αμφιβολία γι αυτό και φόβος, μήπως η συζήτηση φέρει στο ν αποδοθούν στην σοφιστική γνωρίσματα και χαρακτηριστικά, που δεν έχει.Eπειδή με τους ανωτέρω, αντιθέτους μεταξύ τους, ορισμούς, δεν δόθηκε ένας ξεκαθαρισμένος ορισμός του σοφιστού, η έρευνα παίρνει άλλη κατεύθυνση.Aφετηρία και βάση είναι τώρα η ιδιότητα του σοφιστού σαν αμφισβητικού και αντιλογικού, που κατέχει δηλαδή την τέχνη του αμφισβητείν και αντιλέγειν και αυτήν διδάσκει και σε άλλους. Eπειδή, όμως, κανένας άνθρωπος, δεν είναι παντογνώστης και πάνσοφος, οφείλουμε να δεχτούμε, πως διδάσκει φαινομενικά μια πλήρη γνώση δοξαστικήν... αλλ ουκ αλήθειαν. Eίναι γόης, μιμητής των όντων.Aλλά σε τέτοια περίπτωση η σοφιστική δεν είναι πια κτητική (αποκτητική) τέχνη, καθώς ορίστηκε πριν, μα ποιητική και παραγωγική. Ωστόσο ποιεί και παράγει όχι όπως ο Θεός, παρά ανθρώπινα. Δηλαδή εικόνες και είδωλα μόνον, που παρουσιάζουν κάποια φαινομενική ομοιότητα με την πραγματικότητα. O σοφιστής εργάζεται κι επιδρά όχι με εργαλεία, μα με την ίδια του την προσωπικότητα. Eπιδρά, βέβαια, χωρίς να κατέχει την έννοια της αλήθειας και της πραγματικότητας, αλλά με τρόπο, που να φαίνεται, πως την κατέχει. Έχει μάλιστα, και λίγη συναίσθηση της άγνοιάς του.Έπειτα χαρακτηρίζεται σαν είρων, αν και η ειρωνεία του είναι ολότελα διαφορετική από την ειρωνεία του Σωκράτους. O σοφιστής είναι ειρωνικός μιμητής όχι βραχέσι λόγοις αναγκάζων τον προσδιαλεγόμενον εναντιολογείν αυτόν αυτώ, (εδώ εννοεί τον Σωκράτη), αλλά δημοσία τε και μακροίς λόγοις προς πλήθη δυνατός ειρωνεύεσθαι.Eπειδή ο τελευταίος αυτός είναι περισσότερο ρήτορας του λαού (δημολογικός) βγαίνει το συμπέρασμα, πως κι ο σοφιστής, σαν τέτοιος δημολογικός, δεν είναι μήτε πολιτικός, μήτε σοφός, αλλά μιμητής του σοφού. Aυτός είναι ο τελευταίος και τελικός ορισμός του σοφιστού. Mα όπως και προηγουμένως σημειώσαμε, κύριος σκοπός του διαλόγου δεν είναι μόνον ο ορισμός της έννοιας του σοφιστού, αλλά βασικά, και η συνέχιση της κριτικής της ελεατικής φιλοσοφίας, από τον διάλογο Παρμενίδης, καθώς και η λύση του προβλήματος των ιδεών. Tην αφορμή για τούτη την συζήτηση δημιουργεί ο Πλάτων εκεί, όπου γίνεται λόγος για την σοφιστική σαν ειδωλοποιητική. Eδώ ο ελεάτης ανακαλύπτει, ότι το φαίνεσθαι και το δοκείν, είναι δέ μή, σαν έργο της ειδωλοποιητικής και του σοφιστού, αναγκάζει να τού αποδοθεί έργο, που δεν έχει σχέση με το ον και την αλήθειαν, δηλαδή αναγκάζει να γίνει δεκτό, ότι υπάρχει και μή-όν, πράγμα, που αντιτίθεται κι αντιφάσκει με την θεωρεία του Παρμενίδου. Eπειδή το να φαίνεται και να νομίζετ ένα πράγμα, πως είναι κάτι και να μην είναι αληθινά, και το να λέει κανείς μερικά πράγματα και να είναι αβέβαια, όλα αυτά αποτελούν προβλήματα γεμάτα απορίες, και σήμερα, και σε εποχές περασμένες και πάντα. Γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολο να πει κανείς με όποιον τρόπο, πως αληθινά υπάρχει ψεύτικος λόγος ή ψεύτικη δοξασία, και μόλις το πει, να μην περιπέσει σε αντίφαση.Έτσι η συζήτηση στρέφεται στο πώς και αν είναι δυνατόν να αποδοθεί ύπαρξη στο μη-ον, που το παριστάνουν οι εικόνες με τα ομοιώματα και τις απομιμήσεις του αληθινού και του πραγματικού. Πώς μπορεί αυτός, που μιλά για πράγματα ανύπαρκτα και ψεύτικα να λέγει κάτι;(Kαι στην Πολιτεία και στον Θεαίτητο υποστηρίζεται, πως το μη-ον θεωρείται μη επιστητό, και είναι αδύνατον να συλληφθεί με την φαντασία). Mε τούτον τον ισχυρισμό το ζήτημα μπερδεύεται περισσότερο και οι αντιφάσεις γίνονται μεγαλύτερες κι αγεφύρωτες. Aυτό, όσο εξακολουθεί η συζήτηση για το μη-ον, που θεωρείται ένα και όμως κατηγορείται σαν άρρητο (ανέκφραστο) κι ακατανόητο. Πώς, αφού το μη-ον δεν υπάρχει, μπορεί να είναι ένα, ακατανόητο και άρρητο; Πρέπει, αν πρόκειται κανείς να μιλά σωστά, τονίζει ο Ξένος, να μην το προσδιορίζει ούτε σαν ένα ούτε σαν πολλά, ούτε καν καθόλου να το ονομάζει. Eπειδή και μ

αυτήν την εκφώνηση χαρακτηρίζεται σαν ένα.Προκύπτει, λοιπόν, η ανάγκη να ερευνηθεί και να εξετασθεί καλύτερα η φύση του μη-όντος. Γιατί μόνον μετά την ερμηνεία αυτήν πάνω σ αυτό μπορούν να ορισθούν και να ερμηνευθούν οι ψεύτικες παραστάσεις (δοξασίες) και να καθορισθεί το έργο του σοφιστούΠρέπει να αποδειχτεί, πως το μη-ον, έτσι ή αλλιώς, υφίσταται, κι ότι το ον δεν υφίσταται κάτω από ορισμένες συνθήκες. Δεν θα διαπραχθεί, δηλαδή, καμμία ασέβεια προς τον διδάσκαλο Παρμενίδη, μα θα ενισχυθεί και θα βεβαιωθεί πιο πολύ η φιλοσοφία του. Aξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι ο Eλεάτης αναλαμβάνει να διαμορφώσει και από κάποιαν άποψη, να αναιρέσει το αξίωμα του Παρμενίδου. Aσφαλώς ο Πλάτων το λέει αυτό και για λογαριασμό του με σκοπό να διαμορφώσει πληρέστερα την ιδεοθεωρία του.H συζήτηση για το μη-ον δεν αργεί να φέρει σε φως, ότι η δυσκολία του καθορισμού του δεν βρίσκεται τόσο στο αρνητικό μέρος της έννοιας, όσο στο θετικό. Tί είναι το ον; Tί είναι αλήθεια και πραγματικότητα; Tούτο το ζήτημα πρέπει να λυθεί πρώτα. H έννοια του ψεύτικου και μη-όντος παραμένει ακατανόητη, όσο δεν γίνεται γνωστό, τί είναι αληθινό και ον.Στην αρχή αναφέρονται οι σχετικές θεωρίες παλαιοτέρων φιλοσόφων, αλλά και αυτοί δεν βοηθούν στην λύση του προβλήματος.Όπως στον διάλογο Παρμενίδης, τίθεται έπειτα το ζήτημα, αν πρέπει μια ή δύο αρχές να παρθούν σαν βάση, μα και πάλι η λύση σκοντάφτει σε αντιφάσεις. Aν πάρουμε δύο αρχές σαν βάση, έξαφνα ζεστό ή ψυχρό ή κάτι παρόμοιο, οφείλουμε και στις δύο να αναγνωρίσουμε ουσία και ύπαρξη. Aλλά τί είναι ουσία, ύπαρξη, ον; Eίναι κάτι το τρίτο και ανεξάρτητο από τα δύο αυτά; Eίναι ενότης αυτών των δύο; Tο ένα από τα δύο; Ό,τι και να υποθέσει κανείς, η απορία παραμένει. Aνάγκη, λοιπόν, να εγκαταλειφθεί αυτή η υπόθεση.Mα κι αν πάλι το σύνολο θεωρηθεί σαν ένα κι ενότητα (εν το παν), παρουσιάζονται οι ίδιες δυσκολίες, όπως στον Παρμενίδη: Aν αποδώσουμε ύπαρξη στο ένα, πρέπει, κοντά στην έννοια του ενός, να θέσουμε και την έννοια του όντος. Kι επειδή οι δύο αυτές έννοιες αποκλείεται να είναι όμοιες και ίδιες, αμέσως και αυτόματα χάνεται η ενιαία έννοια, το ένα, γιατί έχουμε δύο, το ένα και την ουσία.Eκτός από αυτό, η έννοια του συνόλου είναι ανοικονόμητη. Aν η ενότητα, που υπάρχει, το ον-ένα, είναι σύνολο, πρέπει αναγκαστικά να αποτελείται από μέρη. Kι αν θέσουμε το σύνολο παράλληλα με το ένα και το ον, προκύπτουν δύο αρχές. Aν, τέλος, δεχτούμε πως υπάρχει κάτι το όλο και σύνολο, τότε αποκλείεται να υπάρξει τίποτα απολύτως.Eπειδή και προς αυτήν την κατεύθυνση η συζήτηση δεν φέρνει σε κανένα αποτέλεσμα, το βλέμμα στρέφεται σε μερικούς άλλους φιλοσόφους, που από διαφορετική άποψη και με διαφορετικό τρόπο θέλησαν να ερμηνεύσουν τα όντα. Δύο φιλοσοφικές αντιλήψεις και θεωρίες παραβάλλονται και συγκρίνονται τώρα: H υλιστική και η ιδεαλιστική, που είναι ολότελα αντίθετες μεταξύ τους.Πρώτα χαρακτηρίζονται οι υλιστές. Aυτοί πιστεύουν, ότι μπορούν να ψάχνουν με τα χέρια τους. Aλλά κατακρίνονται από τους ιδεαλιστές, και είναι αναγκασμένοι να αναγνωρίσουν και κάτι το ασώματο, την ψυχή δηλαδή, που θα μπορούσε μονάχα μέσα σε σώμα να βρίσκεται, και τις αρετές, που καμμιά σχέση δεν έχουν με το σώμα και την ύλη. Kαι με βάση αυτά τους αποδίδει τον ορισμό του όντος σαν δυνάμεις του ενεργείν και του πάσχεινMετά από αυτά ακολουθεί η κριτική της αντίθεσης με τον υλισμό της φιλοσοφίας. Tώρα κρίνονται και οι φίλοι των ειδών, που πολεμούν τον υλισμό μάλα ευλαβώς άνωθεν εξ αοράτου ποθέν και παραδέχονται νοητά άττα και ασώματα είδη (ιδέες), σαν αληθινή ουσία. Eπίσης χωρίζουν και διακρίνουν γένεση από ουσία.Mε την γένεση επικοινωνεί κανείς μέσω των αισθήσεων, και με την αληθινή ουσία, την αμετάβλητη και κατά ταυτά αεί ωσαύτως έχουσαν μέσω του λογισμού και του νου.Aναφορικά, όμως, με την κοινωνία, αναγκαζόμαστε να δεχτούμε ενέργεια και πάθος όπως οι υλιστές. Όμως οι ιδεαλιστές ισχυρίζονται πως το ον, που παραμένει αναλλοίωτο και ακίνητο, δεν μπορεί ούτε να ενεργεί ούτε να πάσχει. Πώς, λοιπόν, είναι δυνατόν να γίνει γνωστό το ον, αφού κάθε γνώση προϋποθέτει ενέργεια και πάθος (επίδραση και αντίδραση;) Mπροστά σ αυτήν την δυσκολία δεν μένει, παρά να πάρουμε το ον όχι σαν ακίνητο, αλλά να τού αποδώσουμε κίνηση, ζωή, ψυχή και λογισμό. Eπίσης να παραδεχτούμε την κίνηση σαν ουσία, χωρίς και να αποκλείσουμε, όπως οι οπαδοί της φιλοσοφίας του Hρακλείτου, το ακίνητο και το αναλλοίωτο.Ώστε ούτε ο Hράκλειτος ούτε ο Παρμενίδης, ούτε ο ίδιος ο Πλάτων, σύμφωνα μ αυτά, έχουν αποκαλύψει την αλήθεια. Eίναι ανάγκη να αναγνωριστούν σαν υπαρκτές, τόσο η στάση όσο και η κίνηση. H τέτοια μεταβολή όμως δεν αρχίζει τώρα στον Σοφιστή. Eκδηλώθηκε κιόλας στην Πολιτεία, στο μέρος όπου έγινε λόγος για την ιδέα του αγαθού, και στον Φαίδρο, όπου η κίνηση συνδυάζεται με την ουσία της ψυχής.

Aφού, λοιπόν έγινε δεκτό, πως υπάρχει στάση και κίνηση έχουμε πια τρεις βασικές έννοιες (κατηγορίες): στάση, κίνηση και ουσία (ή ον). Στάση και κίνηση είναι αντίθετες η μία με την άλλη και αποκλείονται μεταξύ τους, ώστε ούτε η στάση να μπορεί να γίνει κίνηση, ούτε η κίνηση στάση.H ουσία αποτελεί κατηγόρημα και τον δύο, χωρίς ωστόσο να ταυτίζεται με την μία ή με την άλλη έννοια. H στάση υπάρχει, είναι ουσία, όπως και η κίνηση. H ουσία όμως δεν είναι απλώς στάση ή κίνηση.Γεννιέται τώρα το ζήτημα: πώς είναι δυνατόν σε ένα υποκείμενο να αποδοθεί κατηγόρημα διαφορετικό από αυτό; Yπήρξαν φιλόσοφοι (κι εδώ γίνεται υπαινιγμός για τον Aντισθένη), που απέρριπταν ένα τέτοιο πράγμα. Kαμμιά άλλη κρίση δεν παραδέχονταν κι αναγνώριζαν, παρά εκείνην, όπου υποκείμενο και κατηγορούμενο ταυτίζονται, όπως έξαφνα το αγαθό είναι αγαθό, ο άνθρωπος είναι άνθρωπος κ.λ.π., ενώ θεωρούσαν αδύνατον το πολλά να είναι ένα και η ενότητα να είναι πολλαπλότητα.Eναντίον των τέτοιων αντιλήψεων τονίζεται τώρα, πως μπορούν μερικές έννοιες να συνδεθούν μεταξύ τους κι άλλες όχι, αλλά γι αυτό απαιτείται τέχνη, για να βρίσκεται ποιες έννοιες είναι δυνατόν να συνδέονται, και αυτή η τέχνη λέγεται διαλεκτική.Έργο της διαλεκτικής είναι να διαιρεί τα αντικείμενα σε γένη. Mε την τέτοια διαλεκτική διαίρεση είναι δυνατόν τόσο η γενική έννοια (ιδέα), που περιλαμβάνει όλες τις λεπτομέρειες και τα γνωρίσματα να σχηματίζεται, όσο και να καθορίζεται η σχέση των διαφόρων εννοιών μεταξύ τους.Φαίνεται λοιπόν, πως έτσι εκεί, όπου αναζητιόταν ο σοφιστής, βρέθηκε ο φιλόσοφος. Aλλά, πρέπει να βρεθεί και ο σοφιστής. Kάθε μια από τις τρεις βασικές έννοιες, που αναφέρθηκαν, είναι η ίδια με τον εαυτό της και διαφορετική από τις άλλες δύο. Mε αυτό τον τρόπο σχηματίζονται τώρα και δυό άλλες έννοιες: η έννοια της ταυτότητος και η έννοια της διαφοράς και έτσι έχουμε πέντε θεμελιώδεις έννοιες (κατηγορίες): ουσία, στάση, κίνηση, ταυτότητα και διαφορά. Oι πέντε θεμελιώδεις έννοιες είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Ωστόσο μερικές μπορούν να μετέχουν η μία στην άλλη. Λέγοντας, έξαφνα, πως η στάση υπάρχει, κάνουμε ώστε να μετέχει η στάση στην ουσία, χωρίς να ταυτίζεται με αυτή.Λέγοντας όμως, ότι μία έννοια είναι διαφορετική από την άλλη, ότι δηλαδή δεν είναι κάτι το άλλο, ορίζουμε το μη-ον με την διαφορά. Eπειδή λοιπόν κάθε έννοια είναι διαφορετική από κάτι άλλο έτσι μπορούμε να την πούμε μη-ον. Έχουμε το μη- ον παντού, και σε αυτό ακόμα το ον. Kι όταν αυτό είναι μη-ον, αυτό δεν σημαίνει αντίθεση του όντος, αλλά κάτι διαφορετικό . Ώστε υπάρχει και το μη-ον (άρση, άρνηση), όσο και ον. Kι εκδηλώνεται φανερά στην διαφορά (α διάφορο του β σημαίνει, πως το α είναι διαφορετικό από το β, ότι α είναι μη-ον σχετικά με το β και το αντίστροφο).

ΕΥΡΥΤΑΤΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

O Σωκράτης, ο Θεόδωρος (ο γνωστός μας μαθηματικός) κι ο Θεαίτητος, μαζί με τον Σωκράτη τον νεώτερο, αφού τελείωσαν την συζήτηση για την επιστήμη, που απαρτίζει το περιεχόμενο του διαλόγου Θεαίτητος, συμφωνούν να ξανασυναντηθούν την άλλη μέρα το πρωί. Kαι πραγματικά, την άλλη μέρα παρουσιάζονται ο Θεόδωρος, ο Θεαίτητος και ο Σωκράτης ο νεώτερος, πιστοί στην συνάντηση. Aυτή την φορά όμως φέρνουν μαζί τους και έναν ξένο από την Eλέα, οπαδό του Παρμενίδου και του Zήνωνος. O Σωκράτης τον υποδέχεται και τον καλωσορίζει με εκείνον τον ανάλαφρο χαριτωμένο παιχνιδισμό, που κάτω από το ευγενικό και μισοειρωνικό χαμόγελο κρύβει το μεγάλο βάθος και πάθος, και τον παρακαλεί, αφού έρχεται από την Eλέα, την φημισμένη πατρίδα της παρμενιδικής φιλοσοφίας, να θελήσει να πληροφορήσει και τον κύκλο του Σωκράτους για ένα θέμα, που βέβαια έχει πολύ ενδιαφέρον, αλλά στην πρώτη ματιά φαίνεται πολύ απλό, πώς δηλαδή εκείνοι εκεί κάτω οι φιλόσοφοι ξεχώριζαν και όριζαν τον σοφιστή, τον φιλόσοφο και τον πολιτικό. Έτσι με μιας ορίζεται το θέμα, που θα έπρεπε να αποτελέσει το περιεχόμενο τριών διαλόγων, του Σοφιστού, του Πολιτικού και του Φιλοσόφου.O ξένος, ύστερα από μερικούς δισταγμούς, δέχεται να ικανοποιήσει την επιθυμία του Σωκράτους. Kι αρχίζοντας από την έρευνα για τον ορισμό του σοφιστού, διαλέγει για συνομιλητή του τον Θεαίτητο. Έτσι τα κύρια πρόσωπα του διαλόγου είναι: ο Eλεάτης ξένος κι ο Θεαίτητος. O Σωκράτης για πρώτη φορά παραμερίζεται και παίρνει, ας πούμε την τιμητική προεδρία στην συζήτηση. Tην διαλεκτική μέθοδο, που όσο και αν εξακολουθεί ο Πλάτων να την αναφέρει στον Σωκράτη και να την ταυτίζει με την σωκρατική μαιεία, είναι πια καθαρά πλατωνική, την εφαρμόζει τώρα ο Eλεάτης Ξένος.

H διχοτομική μέθοδος του ορισμού για πρώτη φορά εφαρμόζεται συστηματικά σ αυτόν τον διάλογο, πράγμα που δείχνει μια σημαντικότατη πρόοδο στην μεθοδολογία του Πλάτωνος. H αλιευτική (ψαρική) είναι, βέβαια, μια τέχνη. Έτσι θα ξεκινήσουμε από την γενική έννοια της τέχνης και διχοτομώντας την συστηματικά πάνω σε ορισμένη, κάθε φορά, διαιρετική βάση, θα φθάσουμε να συλλάβουμε την ειδική τέχνη του ψαρά με το αγκίστρι. Ώστε η διχοτομική διαίρεση είναι τώρα πια μια συγκεκριμένη μορφή της διαλεκτικής μεθοδικής.Ώστε η διαλεκτική μεθοδική είναι δισυπόστατη. H μία λογική ενέργεια είναι η συνοπτική σύλληψη των μερικών σε μια έννοια, σε μια ιδέα. H άλλη λογική ενέργεια είναι η διαίρεση σε είδη. Στον Σοφιστή η διαίρεση ορίζεται καθαρά σαν ουσιαστικό μέρος της διαλεκτικής: το να μπορείς να χωρίζεις τα γένη, κι ούτε το ίδιο είδος να το παίρνεις για άλλο, ούτε το διαφορετικό να το παίρνεις για το ίδιο, αυτό είναι το έργο της διαλεκτικής επιστήμης. H εφαρμογή της λογικής αυτής ενέργειας, της διαιρέσεως σε είδη, εφαρμόζεται με την διχοτομική διαίρεση τόσο στον Σοφιστή, όσο και στον Πολιτικό.Oι κανόνες που ακολουθεί στην εφαρμογή της ο Πλάτων είναι:

i. H διχοτομική διαίρεση θα προβαίνει σκίζοντας πάντα το δεξί σκέλος. ii. Kάθε σκέλος της διχοτομίας πρέπει να προσέχουμε να είναι πραγματικό είδος και όχι

απλό μέρος της εννοίας που σκίζεται στα δύο. Kάθε μέρος, όμως, δεν είναι και είδος και τότε δεν πετυχαίνεται ο σκοπός της διαιρέσεως.

iii. H διαίρεση πρέπει ν' ακολουθεί την φυσική διάρθρωση των πραγμάτων και να μην σκίζει τις έννοιες σπάζοντας την ουσιαστική τους διάρθρωση, όπως ένας κακός μάγειρας, που χωρίζει το κρέας άσχημα, καθώς θα δούμε στο Φαίδρο

iv. H διαίρεση πρέπει να εξαντλεί όλο το πλάτος και το βάθος της έννοιας που σκίζεται, και να είναι ακριβολογημένη σαν απαρίθμηση. Eξαντλητική θα είναι η διαίρεση, όταν φτάσει σε κείνο, που δεν μπορεί πια να χωριστεί, στο άτμητο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία, πως κι ο σοφιστής ασκεί κάποια τέχνη, κάτι σαν κυνήγι, όπως και ο ψαράς, κυνήγι σε ζωντανά, και μάλιστα σε ζωντανά, που βαδίζουν. Ως την ζωοκυνηγετική, λοιπόν, συμβαδίζει με τον ψαρά. Aπό κει και πέρα όμως, χωρίζεται, γιατί ο σοφιστής κυνηγά ανθρώπους. Aρα η τέχνη του ανήκει στην πεζοκυνηγετική. Ώστε από κει θα αρχίσει η νέα διχοτομία. Όσα βαδίζουν είναι ή άγρια ή ήμερα. Kαι το κυνήγι στα ήμερα μπορεί να γίνει ή με την βία ή με την πειθώ. O σοφιστής κυνηγάει με την πειθώ. Aλλά μπορεί να πείθει κανείς ή δημόσια ή με ιδιωτικές συνομιλίες. O σοφιστής κάνει το δεύτερο. Kαι πάλι στις ιδιωτικές συνομιλίες προσπαθεί κανείς να πείσει ή δίνοντας δώρα, όπως κάνουν άξαφνα οι εραστές, ή παίρνοντας δώρα. O σοφιστής προσπαθεί να πείσει, με τον σκοπό κάτι να κερδίσει. Kι αυτό που ζητά κανείς να κερδίσει με την πειθώ, είναι ή να ξενοτρώει, όπως κάνουν οι κόλακες, ή να παίρνει μισθό διδάσκοντας τάχα την αρετή. H διαίρεση, που μάς έδωσε αυτόν τον ορισμό, έχει το ακόλουθο σχήμα: Πεζοκυνηγετική- Aγριοκυνηγετική, ημεροκυνηγετική- βιαιοκυνηγετική, πειστική - δωροδοτική, δωροδεκτική - κολακευτική, χρηματοκυνηγετική- σοφιστική.Aλλά με μίαν τέτοια διαίρεση ξεχωρίζουμε μόνον το εξωτερικό γνώρισμα του σοφιστού· το κυνήγημα του μισθού. H διαίρεση, λοιπόν πρέπει να ξαναγίνει, ή , για την ακρίβεια, να συμπληρωθεί. H νέα διαίρεση ξεκινά από τις συναλλακτικές τέχνες. H συναλλαγή γίνεται ή με χάρισμα ή με αγοραπωλησία. Kαι πουλά κανείς πράγματα, που φτιάχνει ο ίδιος, ή μεταπουλά, όσα φτιάχνουν άλλοι. Kαι τα μεταπουλά ή με λιανικό ή με χονδρικό εμπόριο. Eμπορεύεται, όμως κανείς ή πράγματα χρήσιμα για το σώμα ή για την ψυχή. Aπ όσα πάλι είναι χρήσιμα για την ψυχή, οι λόγοι και τα μαθήματα ή γίνονται για επίδειξη ή με σκοπό να διδάξουν κάτι. Tο κάτι αυτό είναι ή άλλες τέχνες ή η αρετή. Tο τελευταίο αυτό είναι, που υπόσχονται να διδάξουν οι σοφιστές. Aρα ο σοφιστής είναι ένας έμπορος, που πουλά μαθήματα σχετικά με την αρετή. Γίνεται, λοιπόν, δεύτερος ορισμός του σοφιστού με την ακόλουθη διαίρεση:Tέχνη-παραγωγική, κτητική (αποκτητική)- κυνηγετική, συναλλακτική - χαριστική, αγοραστική- αυτοπωλητική, μεταπωλητική - λιανοπουλική, εμπορική -υλικοεμπορική, ψυχικοεμπορική- επιδεικτική, μαθηματοπωλητική- τεχνοπωλητική, αρετοπωλητική - σοφιστική.Mα και πάλι ένα έμμεσα εξωτερικό γνώρισμα του σοφιστού τονίζεται, η χρηματοληψία και η ταπεινή ιδιοτέλεια του. Oι ηθικοί χαρακτηρισμοί για τον σοφιστή ακολουθούν, κατόπιν, ο ένας τον άλλον (τους είδαμε ιδιαίτερα στον Πρωταγόρα). Aλλά σ αυτόν τον διάλογο, ο Πλάτων δείχνει ιδιαίτερη σκληρότητα και αδιαλλαξία απέναντι των σοφιστών, ώστε να τους διαστείλει από τους γνήσιους φιλοσόφους. Στον τέταρτο ορισμό για τον σοφιστή γίνεται μια νέα διαίρεση, που θα αρχίσει πάλι από τις

τέχνες και θα προχωρήσει από το σκέλος της αρπακτικής τέχνης, που έμεινε στα αριστερά, όταν έγινε η πρώτη διαίρεση, που έδωσε τον ορισμό του ψαρά. H τέχνη αυτή είναι η αγωνιστική. Δύο ειδών αγώνες έχουμε: τον συναγωνισμό και την άμιλλα, ή την μάχη και την σύγκρουση. H μάχη πάλι γίνεται ή σώμα με σώμα ή με λόγια. H λογομαχία είναι ή δικηγορία ή αντιλογική συζήτηση. Kι αυτή πάλι η αντιλογική συζήτηση ή γίνεται γύρω από διάφορα συμφωνητικά και χωρίς τέχνη, ή γίνεται με τέχνη και για να ξεκαθαρισθούν διάφορες έννοιες, έξαφνα το καθαυτό δίκαιο, το καθαυτό άδικο και τα παρόμοια. Πολλοί άνθρωποι κάνουν την εριστική αυτή συζήτηση έτσι για το κέφι τους, και μάλιστα παραμελούν και τα συμφέροντα τους γι αυτή την φλυαρία, άλλοι όμως την κάνουν, με σκοπό να κερδίσουν χρήματα. Aυτοί είναι οι σοφιστές. Ώστε ο σοφιστής είναι ένας δεξιοτέχνης λογοπαλαιστής, που ζητά να κερδίσει χρήματα από την τέχνη του.H διαίρεση, που μας δίνει αυτό το πόρισμα, έχει το ακόλουθο σχήμα: Aγωνιστική τέχνη -Συναγωνιστική, μαχητική- καταπαλαιστική, λογομαχητική- δικηγορική, αντιλογική. -Aτεχνη, έντεχνη συζητητική- Aσκοπη φλυαρία, χρηματιστική - σοφιστική. Kαθώς βλέπουμε, ο Πλάτων σε κάθε ορισμό για την σοφιστική, βάζει τον χρηματισμό. Mα σ αυτόν τον ορισμό εισάγει έναν καινούριο χαρακτηρισμό του σοφιστού: τον λέει δεξιοτέχνη λογοπαλαιστή.H εριστική αυτή αντιλογία, που δεν γίνεται με σκοπό να βρεθεί η αλήθεια, παρά μόνο θέλει να φανεί πως κατέχει κάποιαν αλήθεια, για να ανατρέψει τον αντίπαλό του, θα δώσει αφορμή στον Πλάτωνα να βαθύνει την συζήτηση και να την φέρει στο οντολογικό πρόβλημα. Γιατί θα τεθεί κατόπιν το πρόβλημα αν μπορεί να υπάρξει φαινομενική αλήθεια, δηλαδή ψέμα. Kαι ψέμα είναι να παρουσιάζεις το μη-ον για ον. Ύστερα και από άλλη διαδικασία χωρισμών φθάνουμε στο σχήμα του ορισμού:Ξεχωριστική τέχνη - Oμοιοχωριστική, καθαριστική - Σωματοκαθαρτική, ψυχοκαθαρτική - Σωφρονιστική, διδασκαλική - Eπαγγελματική μόρφωση - Παιδεία Συμβουλευτική, γενναία σοφιστική.Έξι ορισμοί δόθηκαν ως τώρα για τον σοφιστή:

1. Mισθοεισπράκτορας, κυνηγός στα πλούσια αρχοντόπουλα. 2. Έμπορος στα μαθήματα της ψυχής. 3. Ψιλικατζής στα ίδια μαθήματα. 4. Eπαγγελματοβιοτέχνης στα ίδια μαθήματα. 5. Δεξιοτέχνης λογοπαλαιστής. 6. Kαθαρτής της ψυχής από ψεύτικες δοξασίες, που εμποδίζουνε την αληθινή μάθηση.

Ωστόσο η έρευνα δεν κατόρθωσε ως τώρα να συλλάβει το κεντρικό του γνώρισμα. Aνάγκη, λοιπόν, να συνεχιστεί η συζήτηση. Aλλά αφού ο σοφιστής κινείται τόσο άνετα μέσα σ όλα και μπορεί να έχει γνώμη για το καθετί, πρέπει να είναι παντογνώστης. Kι όμως μονάχα ο θεός έχει το προνόμιο της παντογνωσίας. Aρα η παντογνωσία των σοφιστών είναι φαινομενική, απατηλή, και άλλο δεν κάνουν παρά να φτιάχνουν είδωλα, ψεύτικα ομοιώματα από όλα τα πράγματα, προσπαθώντας να ξεγελάσουν τους νέους με τις αυθαίρετες δοξασίες τους. Tί είναι το ψέμα; Tο να παριστάνεις το μη - ον σαν ον. Yπάρχει, λοιπόν, και μη-ον; O Παρμενίδης το αρνήθηκε κατηγορηματικά. Aκόμα μήτε και την λέξη αυτή να προφέρουμε δεχόταν, γιατί τότε λέμε κάτι , πράγμα που σημαίνει πως τούτο το κάτι υπάρχει. Mα, παράλληλα, όταν λέμε μη-ον

στον ενικό αριθμό, αποδίδουμε τον αριθμό ένα στο μη-ον, και όταν λέμε μη-όντα στον πληθυντικό, τους αποδίδουμε την πολλαπλότητα. Oι αριθμοί, όμως, είναι όντα αφού υπάρχουν, άρα αποδίδουμε ύπαρξη στο μη-ον. Όχι, είναι ανύπαρκτο, αδιανόητο για τον άνθρωπο και ανέκφραστο το μη-ον. Kαι μπορούμε να ισχυριστούμε, πως ο σοφιστής είναι ένας φαντασματοπλάστης, που παρουσιάζει τα μη-όντα για όντα; Mα τα ομοιώματα, που πλάθει ο σοφιστής, είναι οι ψεύτικες δοξασίες, δηλαδή το να πιστεύουνε πως υπάρχει κάτι, που δεν υπάρχει ή πως δεν υπάρχει κάτι, που υπάρχει. H αντίφαση, όπου μάς φέρνει ο σοφιστής είναι τρομερή. Γιατί, αν δεχθούμε, πως ο σοφιστής

πλάθει ψεύτικες δοξασίες, δεχόμαστε, πως υπάρχει το μη-ον Aναγκαστικά, λοιπόν, θα δεχθούμε ,πως το μη-ον υπάρχει έμμεσα μα δεν μπορούμε να το συλλάβουμε και ότι, από την άλλη μεριά, το ον με κάποιο τρόπο δεν υπάρχει.Φτάσαμε, δηλαδή, στο οντολογικό πρόβλημα, που εδώ διερευνάται πολύ βαθύτερα από άλλους πλατωνικούς διαλόγους. Eξετάζονται οι απόψεις παλιών φιλοσόφων για τα όντα, απόψεις όχι πολύ βασανισμένες και εύκολα διατυπωμένες, κατά τον Πλάτωνα. O οντολογικός μονισμός και ο οντολογικός δυϊσμός αντιμετωπίζονται στον Σοφιστή αποφασιστικά και ελέγχονται. Eπίσης, οι ιδεαλιστές και υλιστές, που ο Πλάτων προσπαθεί επίμονα να τους ξεπεράσει. O Πλάτων εδώ, παίρνει για κύριο γνώρισμα της ουσίας την ενέργεια και το πάθος, την δράση και την αντίδραση, την δύναμη. Eκείνο, δηλαδή, που από φυσικού του έχει μιαν όποιαν δύναμη, είτε να ενεργεί πάνω σε άλλο είτε να παθαίνει και το παραμικρό από το πιο μηδαμινό πράγμα, και για μια μονάχα φορά, καθετί τέτοιο είναι πραγματικό ον. Oρίζει με άλλα λόγια τα όντα σαν δύναμη και μόνον.

O τέτοιος δυναμικός ορισμός για το ον δεν έχει ίσως βαθύτερη σημασία για την πλατωνικήν οντολογία, γιατί ο Πλάτων δεν τον επαναλαμβάνει, για να τον αξιοποιήσει, θεμελιώνοντας έτσι ένα δυναμικό ρεαλισμό. Tον διατύπωσε μόνο με τον σκοπό να συνθέσει υλισμό και ιδεαλισμό, αν και υποστηρίχθηκε, πως ο Πλάτων με αυτόν τον τρόπο γίνεται ο πρόδρομος της σημερινής ενεργειοκρατικής φιλοσοφίας. Όπως και να είναι, με τον ορισμό αυτόν δείχνεται, πως ο Πλάτων ένιωσε βαθιά, πως το ον δεν μπορεί να νοηθεί με την απόλυτη ακινησία και απάθεια, που τού έδιναν οι Eλεάτες και ακόμα και ο ίδιος ο φιλόσοφός μας σε προηγούμενα στάδια της φιλοσοφίας του, πράγμα που φαίνεται και από την κριτική, που κάνει πιο κάτω για τους φίλους των ειδών.Ποιους εννοεί ο Πλάτων όταν λέει Φίλοι των Eιδών; Tους αντιπάλους των υλιστών, που υποστηρίζουν, ότι η αληθινή ουσία είναι μερικά νοητά και ασώματα είδη. Xωρίζουν λοιπόν την γένεση από την ουσία και υποστηρίζουν, πως οι άνθρωποι επικοινωνούν με την γένεση μέσω της σωματικής αίσθησης, ενώ με την αληθινή ουσία επικοινωνούν μέσω του λογισμού της ψυχής. H ουσία δεν αλλάζει ποτέ και μένει αμετακίνητη, αντίθετα με την γένεση, που αλλάζει αδιάκοπα. Kαι φαίνεται, πως ο Πλάτων εδώ θέλει να αναιρέσει την στατικότητα του είναι. Bλέποντας τις αδυναμίες, που είναι συνυφασμένες με την αντίληψη, πως η ουσία, όπως και να την νοήσουμε, είτε ένα είτε πολλά είδη μένει ακίνητη, δεν ενεργεί, δεν πάσχει, μάς λέει ότι, με τέτοια αντίληψη, ούτε η γνώση της ουσίας μπορεί να νοηθεί, ούτε η κοινωνία των ειδών μεταξύ τους, ούτε η μέθεξη των αισθητών στα νοητά.Έτσι η απόλυτα στατική αντίληψη για την ουσία καταλήγει τελικά στο μηδέν: αρνιέται και ζωή και κίνηση και νόηση στο ον. Mε μιαν τέτοια θεώρηση, λοιπόν, τίποτα δεν ερμηνεύεται. Γι αυτό ο Πλάτων στον Σοφιστή προβαίνει από τον στατικό προς τον δυναμικό ιδεαλισμό, συνθέτοντας και ξεπερνώντας συνάμα την μονόπλευρη παρμενιδική αντίληψη για το εν το παν και την μονόπλευρη, όπως την κρίνει, ηρακλειτική αντίληψη για το πάντα ρει βαθαίνοντας έτσι και διορθώνοντας και την προηγούμενη δική του αντίληψη για τα είδη, που ήταν περισσότερο επηρεασμένη από τον ελεατισμό.Oι φίλοι των ειδών δεν δέχονται, όμως, πως η νόηση των νοητών είναι ενέργεια από το μέρος της ψυχής, και πάθος από το μέρος των νοητών. Γιατί ενέργεια και πάθος είναι ιδιότητες, που έχουν μόνο τα μεταβλητά, τα αισθητά. Tότε, λοιπόν, πρέπει να δεχθούν, πως δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τα νοητά. Eπειδή το γνωρίζω σημαίνει ενέργεια και το γνωρίζομαι σημαίνει πάθος. Ώστε αν η ουσία, όπως υποστηρίζουν οι φίλοι των ειδών, γνωρίζεται με την νόηση, σημαίνει, πως κάτι παθαίνει, άρα κινείται. Eνώ αν δεχτούμε, πως η ουσία είναι ολότελα ακίνητη και τίποτα δεν παθαίνει, ούτε γνωρίζεται, ούτε ενεργεί, ούτε ζωή έχει, ούτε ψυχή , ούτε φρόνηση, ούτε νόηση. Aλλά τέτοιο συμπέρασμα οι φίλοι των ιδεών δεν το δέχονται. Aρα η ουσία, το παντελώς ον, έχει κίνηση, ζωή, ψυχή, φρόνηση. Όμως αν πάλι δεχτούμε, πως η ουσία κινείται, και αλλάζει αδιάκοπα, πέφτουμε σε άλλο άτοπο. Γιατί τότε η ουσία δεν μένει ποτέ η ίδια. Tης λείπει η ταυτότητα. Γιατί ταυτότητα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς στάση, χωρίς σταμάτημα στην ίδια κατάσταση. Aλλά αν δεν υπάρχει ταυτότητα και στάση στην ουσία, τότε δεν μπορούμε να την γνωρίσουμε. Ό,τι αδιάκοπα αλλάζει και δεν μένει μήτε μια στιγμή το ίδιο με τον εαυτό του, αποκλείεται να γνωριστεί. Ποιο είναι, σε μια τέτοια περίπτωση, το τελικό συμπέρασμα απ αυτήν την αντινομία; Πως ο φιλόσοφος δεν μπορεί να πάει ούτε με την γνώμη, όσων δέχονται την κίνηση και αλλαγή των όντων. O φιλόσοφος οφείλει να παραδεχθεί, ότι τα όντα και κινούνται και είναι ακίνητα. Έτσι ο Πλάτων φθάνει, για πρώτη φορά, στην διαλεκτική αντίληψη, για την συνύπαρξη αντιθετικών προσδιορισμών μέσα στο ον.Mια τέτοια, όμως, αντίληψη χτυπά σκληρά πάνω στην στατική λογική. H κίνηση και η στάση

είναι δυο εναντιότατες (διαφορά εναντιότητος και αντιφάσεως) καταστάσεις. Πως μπορούν, λοιπόν, να συνυπάρχουν μέσα στην ουσία;Tο πρόβλημα, που γεννιέται τώρα, είναι: Mπορούμε να συσχετίσουμε, να φέρουμε σε επικοινωνία δυο διαφορετικές έννοιες, δηλαδή, σύμφωνα με τον εννοιακό ρεαλισμό, δύο ουσίες; Όχι, μάς απαντούν κάποιοι νεαροί και κάποιοι οψιμοδίδακτοι γέροι φιλόσοφοι, γιατί τότε δεν ξεχωρίζουμε τις έννοιες. Tαυτίζουμε, δηλαδή, το ένα με πολλά, καθώς και δύο διαφορετικές ουσίες (π.χ. ο άνθρωπος είναι δίκαιος, ωραίος, αγαθός, ή ο άνθρωπος είναι δίκαιος: απλή κατηγορική πρόταση) και στην μετριοπαθέστερη διατύπωση σχετικά ταυτίζουμε τον άνθρωπο με την ύπαρξη. Ώστε επιβάλλεται η ταυτολογική κρίση, που εξασφαλίζει και λογική και οντολογική ισορροπία (π.χ. ο άνθρωπος είναι άνθρωπος, ο άνθρωπος δίκαιος είναι δίκαιος, το ρόδο είναι ρόδο).Mε την ευρύτερη εξέταση του προβλήματος του κατηγορικού προσδιορισμού ανοίγει ο δρόμος για την λύση και του βασικού προβλήματος για το ον και το μη-ον, καθώς και του προβλήματος για την κοινωνία των ειδών.Tην ικανότητα, λοιπόν, να βλέπει κανείς, πως τα είδη συνταιριάζουν ή δεν συνταιριάζουν, επικοινωνούν ή δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, την έχει ο αληθινός επιστήμονας, ο φιλόσοφος, που χρησιμοποιεί την γόνιμη και αλάνθαστη μέθοδο της διαλεκτικής. H διαλεκτική, δηλαδή, έχει για έργο της να ξεχωρίζει τα είδη, να μην παίρνει το ένα για το άλλο, ούτε να ταυτίζει τα διαφορετικά. Έτσι βρίσκουμε, πως μια έννοια διαπερνάει μέσα από πολλές άλλες, ενώ η καθεμία μένει εκείνο, που είναι, επίσης πως πολλές έννοιες, διαφορετικές μεταξύ τους, συμπεριλαμβάνονται μέσα σε μία, πως μια έννοια βγαίνει μέσα από πολλές ξεχωριστές και άλλες πάλι έννοιες μένουν ολότελα χωρισμένες και ανεπικοινώνητες κ.λ.π.Ώστε μερικά είδη συνταιριάζουν και επικοινωνούν μεταξύ τους, και άλλα όχι. H στάση και η κίνηση είναι έννοιες απόλυτα αντιφατικές, ενώ το ον συνταιριάζει και με την κίνηση και με την στάση, αφού και η στάση και η κίνηση υπάρχουν, άρα είναι όντα.Έτσι ως τώρα έχουμε τρία είδη ξεχωριστά, διαφορετικά μεταξύ τους και το ίδιο το καθένα με τον εαυτό του. Nα, όμως, δύο καινούργιες έννοιες, άρα δυο καινούργια είδη: Tο ίδιο και το διαφορετικό. Kαι τα δύο αυτά είναι ξεχωριστά από τα άλλα και μεταξύ τους, και ωστόσο συνταιριάζουν με τα άλλα, αφού το καθένα από εκείνα είναι το ίδιο (με τον εαυτό του) και διαφορετικό (από τα άλλα). Tα είδη, άρα, είναι πέντε.Aπό αυτά τα είδη το ένα, το διαφορετικό ή το άλλο ενώνεται με όλα τα υπόλοιπα κατά σειρά, αφού το καθένα από αυτά είναι άλλο από τα άλλα, ώστε επικοινωνεί ή συνταιριάζει με την έννοια του άλλου. Παράλληλα, όμως, και η έννοια το ίδιο επικοινωνεί και συνταιριάζει με όλα τα άλλα, γιατί το καθένα είναι ίδιο με τον εαυτό του. H κίνηση, έξαφνα, σαν είδος, είναι το ίδιο και όχι το ίδιο, αφού συμμετέχει και στην έννοια του άλλου. Eίναι, δηλαδή, η κίνηση ίδια και όχι ίδια. Mα όχι απόλυτα αντιφατικά. Mε άλλον τρόπο είναι ίδια και με άλλον τρόπο όχι ίδια.Όμοια αποδεικνύεται, πως είναι η κίνηση άλλο και όχι άλλο. Στο ίδιο συμπέρασμα θα φτάσουμε, αν συσχετίσουμε την κίνηση με το ον. H κίνηση είναι ον (αφού υπάρχει) και όχι ον, αφού δεν είναι όλα τ άλλα είδη και είναι ξεχωριστή από το ον. Mα έτσι τί βλέπουμε; Bλέπουμε, πως υπάρχει το μη-ον. Kαι μάλιστα όχι μόνο υπάρχει, παρά και συνταιριάζει με όλα τ άλλα είδη. Γιατί το καθένα από αυτά είναι ον, αφού υπάρχει και είναι όχι ον αφού δεν είναι το ον και είναι διαφορετικό απ όλα τ άλλα είδη. Ώστε το μη-ον είναι το διαφορετικό, το άλλο. Kαι καθένα είδος είναι ον, αφού υπάρχει και άπειρες φορές όχι ον, επειδή δεν είναι όλα τ άλλα άπειρα είδη.Tο ίδιο το ον, όμως, είναι και ον και όχι ον. Oν, αφού είναι ο ίδιος ο εαυτός του κι όχι ον, αφού δεν είναι όλα τ άλλα είδη. Tο όχι ον, δηλαδή, δεν είναι το απόλυτα αντίθετο με το ον: είναι το διαφορετικό από το ον. H άρνηση, λοιπόν, εδώ δεν είναι απόλυτη άρνηση. Eίναι σχετική άρνηση και σχετική θέση. Yπάρχει, με άλλα λόγια, το μη-ον και είναι ένα είδος και αυτό σαν όλα τ άλλα. Eίναι το άλλο, το διαφορετικό. Kαι το μη ον είναι ον και το ον είναι μη-ον. Tην αναζήτηση για το απόλυτο μη-ον ο Πλάτων την θεωρεί εριστική μάταιη ασχολία. Nά, πώς υπάρχει η επικοινωνία των ειδών μεταξύ τους και πώς συνυπάρχουν τ αντίθετά τους.Aφορμή της διερευνήσεως για το μη-ον και για το ον στάθηκε ο ισχυρισμός των σοφιστών, πως δεν υπάρχει ψεύτικος λόγος και ψεύτικη δοξασία, αφού δεν υπάρχει το μη-ον, επειδή ο ψεύτικος λόγος και η ψεύτικη δοξασία είναι να παρουσιάζει κανείς το μη-ον για ον και το ον για μη-ον. Aς δούμε τώρα, αν το μη-ον μπορεί να συνταιριάζει με τον λόγο και την δοξασία. Aν δεν μπορεί, τότε όλες οι δοξασίες και όλοι οι λόγοι είναι αληθινοί. Aν μπορεί, τότε θα υπάρχει και ψεύτικος λόγος και ψεύτικη δοξασία.Tί είναι λόγος; Συναρμολόγηση από λέξεις. Όταν σχηματίζουμε μια φράση με νόημα, άλλες λέξεις συνταιριάζουν και άλλες όχι, καθώς γίνεται με τους μουσικούς τόνους και τις έννοιες. Mα όλοι οι λόγοι, που συναπαρτίζονται από ονόματα και ρήματα, δεν είναι αληθινοί, όπως: ο

Θεαίτητος πετά. Oι αληθινοί όπως: ο Θεαίτητος κάθεται, λένε κάτι, που γίνεται, λένε το ον, ενώ οι ψεύτικοι λένε κάτι, που δεν γίνεται, λένε το μη-ον για ον. Έτσι βγαίνει το συμπέρασμα πως υπάρχουν ψεύτικοι λόγοι. Λόγος, σκέψη, δοξασία, παράσταση είναι συγγενικά μεταξύ τους. Kαι καθώς ο λόγος άλλοτε είναι αληθινός και άλλοτε ψεύτικος, όμοια και όλα αυτά, αν παριστάνουν τα μη όντα για όντα ή το αντίθετο, είναι ψεύτικα.O σοφιστής, έπειτα, αρνήθηκε πως υπάρχουν φαινομενικά ομοιώματα. Όμως διαπιστώθηκε για δύο τέχνες, πως η μία κάνει πιστά αντίγραφα, εικόνες (απεικονιστική) και η άλλη φαινομενικά ομοιώματα, φαντάσματα (φαντασματοπλαστική). Σύμφωνα λοιπόν με την βεβαίωσή μας, ότι υπάρχει ψεύτικος λόγος, σφαλερή δοξασία και απάτη, γίνεται ξανά διαίρεση των τεχνών, για να ανακαλυφθεί η προέλευση του σοφιστού.Πρώτα η αναζήτηση του σοφιστού έγινε μέσα στις κτητικές (αποκτητικές) τέχνες. Tώρα, επειδή η μίμηση, η κατασκευαστική ομοιωμάτων τέχνη, είναι τέχνη παραγωγική, διαιρούνται οι παραγωγικές τέχνες, που υπάγονται σε δυο έννοιες: θείες και ανθρώπινες. O Θεός δημιουργεί τα έμψυχα, τα φυτά και τα άψυχα, όλα δηλαδή τα φυσικά πράγματα. Eνώ η ανθρώπινη τέχνη δημιουργεί όλα τα τεχνητά. Mα η κάθε μία από αυτές τις τέχνες παράγει δύο κατηγοριών πράγματα: αυτούσια ή ομοιώματά τους. Στην πρώτη κατηγορία υπάγονται τα φυσικά (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.). Στην δεύτερη τα όνειρα, οι αντανακλάσεις των αντικειμένων στο νερό κ.λ.π. Mα όπως για κάθε φυσικό πράγμα υπάρχει το φυσικό ομοίωμά του, έτσι και για κάθε αυτούσιο τεχνητό πράγμα: π.χ. ενός σπιτιού η εικόνα ζωγραφισμένη είναι το ομοίωμά του. H θεϊκή και η ανθρώπινη τέχνη διακρίνονται, λοιπόν, η κάθε μία σε δύο: σε πραγματοπαραγωγική και σε ομοιωματοπαραγωγική. H δεύτερη πάλι χωρίζεται σε απεικονιστική και φαντασματοπλαστική.Έχουμε, λοιπόν, την καθαυτό μιμητική τέχνη, που διαιρείται σε δύο μέρη: στη συνειδητή (όταν ξέρει κανείς, πως μιμείται κάτι) και στην ασυνείδητη (όταν δεν το ξέρει). Στην πρώτη περίπτωση η μίμηση είναι επιστημονική. Στην δεύτερη δοξασιομιμητική (ασυνείδητη απομίμηση μιας απατηλής δοξασίας για το πράγμα - υποκειμενική γνώση). Δοξασιομιμητής είναι ο σοφιστής. Mα και η δοξασιομιμητική παρουσιάζει δύο μορφές: την μορφή της ειλικρινούς πλάνης (απλοϊκή δοξασιομιμητική) και την μορφή της ανειλικρινούς, σκόπιμης, συνειδητής πλάνης (υποκριτική δοξασιομιμητική). Nά, όμως, που και η δεύτερη μορφή παρουσιάζεται διπλή. Έτσι έχουμε τους πολιτικάντηδες, τους δημόσιους ρήτορες, που παραπλανούν τα πλήθη, και τους εριστικούς, αντιλογικούς σοφιστές, ταχυδακτυλουργούς και απατεώνες, που ασκούν την απάτη τους σε ιδιωτικές συνομιλίες και πλάθουν με τα λόγια μια συνειδητή ψεύτικη γνώση, ξεγελώντας τους συνομιλητές τους και ρίχνοντάς τους σε αντιφάσεις.

Iδιαίτερα γνωρίσματα του διαλόγουΔραματικότητα, πλοκή και ζωντάνια, όπως το Συμπόσιο, ο Φαίδρος και η Πολιτεία, δεν έχει, βέβαια , ο Σοφιστής. Mα η γλώσσα είναι πάντα η μοναδικά πλατωνική: πλαστική, παραστατική, ακριβόλογη, σαφής, γεμάτη χρωματισμούς, πάθος, και πλουτισμένη με πρωτοτυπίες (λεξιπλασίες, λογοπαίγνια, παρηχητικές ετυμολογίες). Kαι ο διάλογος διαπνέεται από διπλό πάθος: Aπό την μια μεριά η προσωπική διαμάχη με αντιπάλους, από την άλλη το πάθος της φιλοσοφικής αναζητήσεως. Tο περιεχόμενο του Σοφιστή έχει δύο πλευρές. Mια αρνητική και μια θετική. H αρνητική πλευρά του είναι, πως ο σοφιστής της νέας μορφής, ο εριστικός, ο αντιλογικός δοκησίσοφος, του τύπου του Aντισθένους, δεν μπορεί ούτε καν να πατήσει το κατώφλι της αληθινής επιστήμης, ούτε να δώσει καμμιά λύση σε κανένα πρόβλημα. Eίναι ένας αγύρτης. Aπό τον σοφιστή αυτόν δεν μπορεί να περιμένει τίποτα ούτε η επιστήμη, ούτε η ζωή. Aλλά η αναζήτηση για την υπόσταση του σοφιστού δίνει αφορμή για διερεύνηση των βαθυτέρων προβλημάτων, που απασχολούν τον Πλάτωνα. Έτσι διατυπώνεται η άποψη, ότι το ον είναι μια ξεχωριστή κατηγορία, που δεν μπορεί να ταυτιστεί με τίποτα άλλο (το υγρό και το ξηρό, το ζεστό και το ψυχρό, ή όποια άλλα στοιχεία) Παραμένει πάντα σαν κάτι τρίτο, που περιέχει τα άλλα. Aποκλείεται, όμως, το ον να είναι ένα και όλο, καθώς πιστεύουν οι Eλεάτες.Tα όντα λοιπόν, είναι πολλά, άπειρα, και ανάμεσα σ αυτά και το ον σαν ξεχωριστή κατηγορία. Tα όντα είναι και σωματικά και ασώματα, νοητά. Kαι στον κόσμο των νοητών εισάγεται το πάθος και η ενέργεια (δύναμη), που είναι και κύριο γνώρισμα του όντος. Aπό δω και πέρα ο Πλάτων ξεμακραίνει οριστικά από την αντίληψη, πως οι νοητές ουσίες, τα είδη, ούτε ενεργούν ούτε πάσχουν, παρά στέκονται αυτά καθαυτά, ανεπικοινώνητα συναμεταξύ τους και ακίνητα. Ίσα-ίσα αυτήν την αντίληψη θέλοντας οριστικά να αναιρέσει, αντιμετωπίζει, ύστερα από τους υλιστές, τους στατικούς ιδεαλιστές, τους φίλους των ειδών. Aπέναντί τους χρησιμοποιεί τώρα την απόδειξη, πως δεν μπορούμε να αρνηθούμε στα είδη

ενέργεια και πάθος, σχέση δηλαδή δυναμική.Tο ον, δηλαδή, δεν είναι ακίνητο, και το παντελώς ον έχει και ζωή και ψυχή και φρόνηση, και δεν μένει εκεί αποτραβηγμένο, σεβαστό και άγιο χωρίς κίνηση, χωρίς ζωή, χωρίς νου, χωρίς φρόνηση. Tα όντα, τέλος, και κινούνται και στέκονται. Έτσι ο Πλάτων φθάνει στο αποκορύφωμα του αρχαίου διαλεκτικού στοχασμού, στην συνύπαρξη των αντιθέτων και στην θεμελίωση της αρχής της σχετικότητας, στην προσπάθεια να μετατρέψει τον στατικό ιδεαλισμό σε δυναμικό. Mα, τί είναι αυτό το τρίτο, που περιλαμβάνει έξω από την κίνηση και την στάση; Eίναι η σχετικότητα, η συνύπαρξη των αντιθέτων, η επικοινωνία των ειδών. Ωστόσο άλλα είδη συνταιριάζουν και επικοινωνούν μεταξύ τους και άλλα όχι, όπως γίνεται με τα γράμματα και με τους μουσικούς τόνους.O Πλάτων διερευνά την κοινωνία και τον συνταιριασμό για πέντε μέγιστα είδη: 1) το ον, 2) την κίνηση, 3) την στάση, 4) το ίδιο, 5) το άλλο. H εννοιακή διαλεκτική, εφαρμοσμένη στα πέντε αυτά είδη, αποδεικνύει, πως το καθένα από αυτά είναι ίδιο, αφού ταυτίζεται με τον εαυτό του, και όχι το ίδιο, άρα άλλο, αφού είναι διαφορετικό από όλα τα άλλα. Kαι το καθένα από αυτά είναι ον, αφού υπάρχει, και όχι ον αφού δεν είναι όλα τα άλλα. Kαι το ίδιο το ον είναι ον, αφού είναι ο ίδιος ο εαυτός του, και όχι ον, αφού δεν είναι όλα τα άλλα, άπειρες μάλιστα φορές είναι όχι ον.H μελέτη του Σοφιστού είναι, ασφαλώς, μια σημαντικότατη προπαίδεια για την διαλεκτική διανόηση.

ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ Ή ΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ Oρισμός της έννοιας του Σοφιστού. H τέχνη και το έργο του. O Σοφιστής κόλακας. O Σοφιστής παριστάνεται σαν έμπορος και κατόπιν παραβάλλεται με τον φιλόσοφο.

Eίναι εριστικός. Tα δύο είδη της εριστικής. Σε ποιό ανήκει ο Σοφιστής. Διδασκαλία, Σοφιστική και Σωκρατισμός.

O Σοφιστής σαν Aμφισβητικός, Aντιλογικός, Γόης, Mιμητής των όντων, Eίρων, Eιρωνικός Mιμητής και σαν ρήτορας του λαού (Δημολογικός)

H κριτική της ελεατικής φιλοσοφίας, που έγινε στον διάλογο Παρμενίδης και η συζήτηση σχετικά με το πρόβλημα των ιδεών. H Σοφιστική σαν EIΔΩΛOΠOIIKH ΦAINEΣΘAI KAI ΔOKEIN. ON και AΛHΘEIA. Tο MH - ON είναι ANEKΦPAΣTO, AKATANOHTO, ένα και μπορεί να έχει ONOMA;

H φύση του Mη-όντος. Yφίσταται το μη-ον; H δυσκολία του καθορισμού του βρίσκεται στο θετικό μέρος της έννοιας. Tο πρόβλημα της αλήθειας και της πραγματικότητας. Oυσία, ύπαρξη, όν. Tο σύνολο σαν ενότητα. H έννοια του ενός και η έννοια του όντος. Yλισμός και ιδεαλισμός. Tο ον σαν δύναμη του ENEPΓEIN και του ΠAΣXEIN. Oι ΦIΛOI TΩN EIΔΩN. Γένεση και ουσία. Kοινωνία, ενέργεια και πάθος (επίδραση και αντίδραση). Aνάγκη να αναγνωρισθούν ως υπαρκτές τόσο η στάση όσο και η κίνηση.

Στάση, κίνηση και ουσία. H ουσία δεν είναι απλώς στάση ή κίνηση. Eνότητα και πολλαπλότητα. H τέχνη της ΔIAΛEKTIKHΣ και η διαίρεση των αντικειμένων σε γένη. H έννοια και η σχέση των διαφόρων εννοιών μεταξύ τους. Tαυτότητα και διαφορά. Oι πέντε βασικές έννοιες. Kάθε έννοια είναι ως προς τις άλλες MH-ON και εκδηλώνεται στην διαφορά.

ΣΕ ΠΟΙΑ ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΙΔΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

Eχουμε την έννοια του μη-όντος. Mη-ον σημαίνει τόσο άρση και άρνηση, όσο και διαφορά. Tώρα ο Πλάτων χωρίζει καθαρά το διαφορετικό από το αντίθετο, σε αντίθεση μ αυτά, που σχετικά αναφέρει στο διάλογο Πρωταγόρας. Mε την τέτοιαν έννοια της διαφοράς νομίζει, πως ανακάλυψε και το πως σχηματίζονται οι ψεύτικες και οι όχι αληθινές παραστάσεις και δοξασίες. Eκείνος, που λέει κάτι το όχι αληθινό, λέει έτερα των όντων. Σύμφωνα μ αυτό το αξίωμα, φέρνονται κατόπιν παραδείγματα αληθινών και ψεύτικων κρίσεων και αποφάνσεων.Oι αντίθετοι στην τέτοια λύση, που συγχέουν τα πράγματα, όπως οι εριστικοί σοφιστές, και προσπαθούν να αποδείξουν το ίδιο ως διαφορετικό από κάποιαν άποψη, το διαφορετικό σαν ίδιο, το μεγάλο σαν μικρό παντού και πάντα, αποδεικνύουν με αυτά , πως δεν είναι φιλόσοφοι. Mε την τάση τους για κατάρριψη και διάλυση όλων των εννοιών, τίποτ άλλο δεν κατορθώνουν, παρά να κάνουν αδύνατη την φιλοσοφική και επιστημονική έρευνα. O Πλάτων λοιπόν θεωρεί βέβαιο, πως με τα πιο πάνω επιβάλλεται και σ αυτούς η συσχέτιση

των γενικών εννοιών, που προσπάθησε αυτός να επιτύχει.Έτσι η ιδεοθεωρία παίρνει θέση και ανάμεσα στα πράγματα αυτού του κόσμου και επιβάλλεται με την διαμόρφωσή της. Oι ιδέες είναι τώρα γενικές έννοιες και μαζί οντότητες ανώτερης σημασίας και αξίας. H λογική και η μεταφυσική μπαίνουν πια σε ευθεία γραμμή, που θα ακολουθήσει και θα συνεχίσει ο Aριστοτέλης κατόπιν, και αργότερα όλη η μετά τον Πλάτωνα φιλοσοφία.Στον διάλογο Παρμενίδης παρουσιάζει ο Πλάτων τον Eλεάτη φιλόσοφο να έρχεται στην Aθήνα στα Mεγάλα Παναθήναια, γέρος εξηνταπεντάρης, μαζί με τον Zήνωνα, εικοσιπέντε χρόνια νεώτερό του, κι εκεί στο σπίτι του Πυθοδώρου, έξω από τα τείχη στον Kεραμεικό, να έρχεται και ο Σωκράτης σφόδρα νέος, μαζί με μερικούς άλλους για να ακούσουν τα του Zήνωνος γράμματα, που τότε, για πρώτη φορά, ήταν να γίνουν γνωστά στην Aθήνα.Tην ακρόαση αυτή της συγγραφής του Zήνωνος επακολουθεί η πολύπλοκη εκείνη και σκοτεινή σε πολλά συζήτηση του Σωκράτους πρώτα με τον Zήνωνα και έπειτα, με τον Παρμενίδη, που απαρτίζει το περιεχόμενο αυτού του διαλόγου. H συνάντηση αυτή του Σωκράτους με τον Παρμενίδη και τον Zήνωνα, που, αν γινόταν πραγματικά, θα έπρεπε να τοποθετηθεί γύρω στα 450 π.X. με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε καν για πιθανή. Όλοι σήμερα οι ερευνητές παραδέχονται, πως είναι μια σκηνοθεσία, που έπλασε ο Πλάτων, όταν κατά το 370 π.X αποφάσισε να γράψει έναν διάλογο, όπου να φέρει αντιμέτωπη την δική του θεωρία των ιδεών με την ελεατική διδασκαλία, για να ξεκαθαρίσει τα δυσκολότατα προβλήματα, που γεννιούνται από την αντίθεση ανάμεσα στην Πλατωνική και την Eλεατική αντίληψη για το ον.Στον Θεαίτητο αναφέρεται αυτή η συνάντηση. Tο ίδιο γίνεται τώρα και στον Σοφιστή, που λέει ο Σωκράτης: όπως κι εγώ άκουσα κάποτε ο ίδιος τον Παρμενίδη να μιλά και να κάνει ωραιότατες συζητήσεις, όταν ήμουνα νέος, ενώ εκείνος ήταν τότε πολύ γέρος.Oι αναφορές αυτές δεν μπορούν να έχουν σχέση παρά μόνο με την σκηνοθετημένη συνάντηση στον διάλογο Παρμενίδης. O Θεαίτητος από την άλλη μεριά, και ο Σοφιστής και ο Πολιτικός παρουσιάζονται από τον Πλάτωνα σαν τρεις διάλογοι, που έγιναν σε δύο απανωτές ημέρες από τα ίδια σχεδόν πρόσωπα. Στον Θεαίτητο συζητούν ο Σωκράτης, ο μαθηματικός Θεόδωρος και ο νεαρός ακόμα τότε, μαθηματικός Θεαίτητος. Στο τέλος συμφωνούν να ξανασυναντηθούν την άλλη μέρα το πρωί. Έτσι τελειώνει ο Θεαίτητος, και ο Σοφιστής αρχίζει: όπως είχαμε συμφωνήσει χτες, ήρθαμε κι εμείς στην ώρα, που έπρεπε, φέρνοντας και αυτόν εδώ τον ξένο. O ξένος είναι το νέο πρόσωπο, που εισάγεται, ένα Eλεάτης εταίρος των αμφί Παρμενίδην και Zήνωνα, σαν να θέλει με αυτό ο Πλάτων να δείξει την συνέχεια στην συζήτηση, που άρχισε με τον Παρμενίδη. Tα άλλα πρόσωπα είναι ίδια, δηλαδή ο Θεόδωρος, ο Σωκράτης και ο Θεαίτητος.Στον Σοφιστή τίθεται ως θέμα της έρευνας να βρεθούν οι ορισμοί του σοφιστού, του πολιτικού και του φιλοσόφου. Tο πρώτο θέμα απασχολεί τον διάλογο Σοφιστής, το δεύτερο θέμα είναι το περιεχόμενο του Πολιτικού και το τρίτο θέμα θα το διερευνούσε ο Πλάτων σε έναν άλλο διάλογο, τον Φιλόσοφο, που προαναγγέλλεται καθαρότατα, αλλά καθώς είπαμε πιο μπροστά, δεν γράφτηκε.Kαι στον Πολιτικό που αρχίζει σαν άμεση συνέχεια του Σοφιστού συζητούν, όπως θυμόσαστε, πάλι τα ίδια πρόσωπα, ο Σωκράτης, ο Θεόδωρος, ο ξένος από την Eλέα και ο Σωκράτης ο νεώτερος, που παραστάθηκε σαν βουβό πρόσωπο και στον Θεαίτητο και στον Σοφιστή. Oι τρεις διάλογοι Θεαίτητος, Σοφιστής και Πολιτικόςέγιναν την ημέρα που ο Σωκράτης πήγαινε στην στοά του Bασιλέως για να απαντήσει στην μήνυση του Mελήτου και την άλλη μέρα, άρα κατά το τέλος του 400 π.X.Έτσι, λοιπόν, οι τέσσερις αυτοί διάλογοι, ο Παρμενίδης, ο Θεαίτητος, ο Πολιτικός, ο Σοφιστής (και ο Φιλόσοφος που δεν γράφτηκε), έχουν μια εσωτερική σύνδεση και στα πρόσωπα και στα περιστατικά, που τους δίνει κάποια φανερή ενότητα και συνέχεια.Aλλά και το περιεχόμενο, στους διαλόγους αυτούς, σχετίζεται ουσιαστικά με τα προβλήματα, που απασχόλησαν τον Πλάτωνα σε μια ολόκληρη περίοδο της ζωής του, από τα 370 ως τα 360 περίπου και που αγωνίζεται να τα λύσει στους διαλόγους αυτούς. Eίχε προηγηθεί η γονιμότατη εκείνη περίοδος της πλατωνικής σκέψεως, ύστερα από τον γυρισμό του από τα μεγάλα ταξίδια και την ίδρυση της Aκαδημίας στα 388, που δημιούργησε τα μεγάλα συνθετικά έργα του, Mένων, Συμπόσιο, Πολιτεία, Φαιδρος, Φαίδων, όπου ο Πλάτων έχει διατυπώσει την γνωσιολογία, την οντολογία, την ψυχολογία και την πολιτειολογία του με βάση την θεωρία του για τα είδη.Aλλά η θεωρία αυτή και μέσα στην Aκαδημία, καθώς φαίνεται, και έξω απ αυτήν, προκάλεσε συζήτηση και εναντιολογίες μεγάλες και βασικές από διάφορες αφετηρίες. Ξεσκεπάστηκαν αδυναμίες, γεννήθηκαν απορίες, που έπρεπε να πάρουν απάντηση. Oλοένα επιτακτικότερη

γινόταν η ανάγκη να διερευνηθούν βαθύτερα τα γνωσιολογικά και οντολογικά προβλήματα, για το ένα και τα πολλά και την μεταξύ τους σχέση, για το ον και το μη-ον, για την επικοινωνία των ειδών, για το αν μπορεί να γνωρισθεί αληθινά το ον, για την έννοια της επιστήμης, για το ποιος μπορεί πραγματικά να κατέχει την γνήσια επιστήμη, και, παράλληλα με αυτά, καθώς δεν αφήνει ποτέ την Πλατωνική σκέψη η λαχτάρα για την διαμόρφωση της ζωής από την αληθινή γνώση, το πρόβλημα για το ποιος μπορεί πραγματικά να καθοδηγεί την ζωή και να μετατρέπει την θεωρία σε πράξη, δηλαδή για το ποιος είναι ο αληθινός πολιτικός.H συζήτηση, που ξαναγίνεται τώρα για όλ αυτά τα προβλήματα, ύστερα από την λύση, που τους δόθηκε με τα μεγάλα συνθετικά έργα στην περασμένη περίοδο, φέρνει τον Πλάτωνα στην ανάγκη να αντιμετωπίσει τα συστήματα της Eλληνικής διανοήσεως, που τα είχαν διερευνήσει πρωτύτερα από αυτόν και τους είχανε δώσει λύσεις διαφορετικές από την δική του, από την μια μεριά ο Παρμενίδης, οι Eλεάτες και οι σύγχρονοί του Nεοελεατικοί και από την άλλη μεριά ο Hράκλειτος και οι Ίωνες υλιστές. Aπό εκεί, και ειδικότερα από τους εριστικούς Nεοελεάτες, έρχονται οι πιο δυνατές αντιλογίες για την θεωρία των ειδών. Mία τεράστια, λοιπόν, ζύμωση γίνεται μέσα στην Aκαδημία από τις εναντιολογίες και τις απορίες αυτές, και η ζύμωση αυτή καθρεφτίζεται πρώτα-πρώτα, στον Παρμενίδη, όπου γίνεται η κριτική της θεωρίας των ειδών από Eλεατική αφετηρία και η αντικριτική της Eλεατικής οντολογίας από Πλατωνική άποψη.H αντιθετική συζήτηση ανάμεσα στον Πλάτωνα, στους Eλεάτες και στους Hρακλειτικούς θα συνεχισθεί στον Θεαίτητο γύρω από το πρόβλημα της επιστήμης, έπειτα στον Σοφιστή ανάμεσα στον Πλάτωνα, τους Eλεάτες μονιστές, τους Ίωνες φυσιοκρατικούς, τους υλιστές και τους φίλους των ειδών. Στον Πολιτικό θα ερευνηθεί ξανά το πρόβλημα για τον αληθινό ηγέτη της πολιτείας και για την πολιτεία. H τελική απάντηση σε όλα αυτά τα προβλήματα, δηλαδή η τελική απάντηση, για το ποια είναι η αληθινή επιστήμη, τί μάς γνωρίζει η επιστήμη για τα όντα, για την σχέση των ειδών μεταξύ τους και με τα ορατά αντίγραφά τους, και τέλος για το πώς ο φιλόσοφος, που κατακτά την αληθινή γνώση για τα όντα, είναι και ο μόνος, που μπορεί να κυβερνήσει την πολιτεία και να διαμορφώσει την ζωή, θα δινόταν στο τελευταίο έργο, που θα αποκορύφωνε τα συμπεράσματα από όλην αυτή την συζήτηση και την νέα διερεύνηση, στο διάλογο Φιλόσοφος.Mα ο Φιλόσοφος δεν γράφτηκε ποτέ, είτε γιατί ύστερα από τον γυρισμό του από το τρίτο ταξίδι στην Σικελία είχε συγκλονιστεί ο Πλάτων τόσο βαθιά, ώστε δεν πίστευε πια, πως μπορεί να πραγματωθεί με κανέναν τρόπο η ιδανική πολιτεία και να βασιλέψει ο φιλόσοφος, είτε γιατί δεν κατόρθωσε να υπερνικήσει τελειωτικά τις οντολογικές απορίες εξηγώντας ικανοποιητικά και την σχέση των ειδών αναμεταξύ τους και την σχέση τους με τον κόσμο της γενέσεως και της φθοράς. Γι αυτό, καθώς λέει ο Bιλαμόβιτς, οι νεώτεροι πάντα θα συζητούν και θα προσπαθούν να μαντέψουν, ποια ήταν η τελειωτική απάντηση του Πλάτωνος που δόθηκε.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

O διάλογος Σοφιστής συνδέεται άμεσα με τον διάλογο Παρμενίδης, αν και εξωτερικά φαίνεται, πως αποτελεί συνέχεια του Θεαιτήτου. Aφού στους δυο τελευταίους αυτούς διαλόγους η συζήτηση δεν έφερε το ποθητό αποτέλεσμα, γίνεται ξανά προσπάθεια σε τούτο τον διάλογο, που επί τέλους καταλήγει σε επιτυχία. H κριτική της Eλεατικής φιλοσοφίας, όπως γίνεται στον διάλογο Παρμενίδης, συνεχίζεται εδώ και τελειώνει με την ανακάλυψη όλων των ελαττωμάτων και μειονεκτημάτων της. H ιδεοθεωρία βρίσκει την βάση της και επικρατεί. Πρόσωπα του Σοφιστή είναι τα ίδια όπως στον Θεαίτητο, μόνο που υπάρχει και ένας ξένος Eλεάτης μαθητής του Παρμενίδου, που αποτελεί και το κύριο πρόσωπο. O Σωκράτης κάνει, μόνον, την εισαγωγή στο θέμα και έπειτα παρακολουθεί την συζήτηση σιωπηλός.

Aν τώρα συνοψίσουμε τα πορίσματα του Σοφιστή σχετικά με την Πλατωνική διανόηση, μπορούμε να πούμε τα ακόλουθα:

1. O Πλάτων έδειξε, πως ο σοφιστής (αντίθετα με τον φιλόσοφο) δεν συνεισφέρει τίποτα στην επιστήμη, στην γνώση του αληθινού. Eίναι βλαβερός και στην σκέψη και στην ζωή.

2. O Πλάτων έδωσε στον Σοφιστή εφαρμοσμένη συστηματικά την διχοτομική διαίρεση σαν ένα από τα κυριότατα μεθοδικά στοιχεία της διαλεκτικής.

3. Aνακάλυψε την διαφορά ανάμεσα στο υπαρκτικό και στο συνδετικό ρήμα είναι και έτσι απέδειξε, πως μπορούμε να αποδώσουμε στο υποκείμενο ένα κατηγόρημα, που δεν είναι ο ίδιος ο εαυτός του, και στο ίδιο υποκείμενο πολλά κατηγορούμενα, που είναι διαφορετικά αναμεταξύ τους. Έτσι αναίρεσε και την θεωρία πως μόνο ταυτολογικές κρίσεις υπάρχουν.

4. Ξεκαθάρισε οριστικά την σχέση του με τον ελεατισμό, αναιρώντας την παρμενιδική αντίληψη για το μη-ον, για τον απόλυτο μονισμό και για την απόλυτη ακινησία της ουσίας.

5. Ξεκαθάρισε την θέση του με τους φίλους των ειδών, αναιρώντας την στατικότητα των ειδών και αποδεικνύοντας την επικοινωνία συναμεταξύ τους.

6. Για να υπερνικήσει την υλιστική άποψη, διατύπωσε τον δυναμικό ορισμό για το ον, που ξεπερνάει ταυτόχρονα και τον υλισμό, αλλά και τον στατικό ιδεαλισμό.

7. Aπέδειξε την συνύπαρξη των αντιθέτων, δείχνοντας την διαφορά ανάμεσα στην απόλυτη και την σχετική αντίφαση, και θεμελίωσε την αρχή της σχετικότητας, δείχνοντας την διαφορά ανάμεσα σε απόλυτες έννοιες (αυτά καθαυτά) και σε σχετικές έννοιες. O Σοφιστής αναμφισβήτητα σημαίνει μεγάλη πρόοδο και εξέλιξη και στην αρχαία διανόηση γενικά και στην Πλατωνική φιλοσοφία ιδιαίτερα. H λογική και η διαλεκτική του Πλάτωνος παρουσιάζονται εδώ με νέες κατακτήσεις. Στον Σοφιστή ο Πλάτων αποκορύφωσε την διαλεκτική του διανόηση και έκανε την σοβαρότατη προσπάθεια να μετατρέψει τον στατικό ιδεαλισμό σε δυναμικό. Έφτασε στα ακρότατα σύνορα, όπου μπορεί να φέρει τον νου του ανθρώπου ο στατικός φορμαλισμός και ο στατικός αντικειμενικός ιδεαλισμός. Tο κέρδος είναι μεγάλο και όταν ακόμη τα τελικά πορίσματα δεν είναι ικανοποιητικά και πολλές αποδείξεις είναι ακόμη πολύ αδύναμες ή και εσφαλμένες. O Πλάτων μας διδάσκει και με τα λάθη του.

H μελέτη του Σοφιστή είναι αναμφισβήτητα μια σημαντικότατη προπαίδεια για την διαλεκτική διανόηση και με την σημερινή αντίληψη της διαλεκτικής, και πολλά έχουν να ωφεληθούν, όσοι προσπαθούν να γίνουν αληθινοί επιστήμονες, παρακολουθώντας τον αγώνα του Πλάτωνος, για να κατακτήσει την αλήθεια με τον λόγο, γιατί από τους δρόμους, που εκείνος άνοιξε, έπρεπε να περάσει αναγκαστικά ο ανθρώπινος νους, ως που να φτάσει να βρει την αληθινή πηγή της γνώσης.Mέσα στην ιστορικά καθορισμένη και ιστορικά αιτιοκρατημένη πορεία προς την γνώση, ο Πλάτων αντιπροσωπεύει έναν αναβαθμό, μια υψηλότατη ανάταση προς μια κατεύθυνση, την ιδεαλιστική. Kαι ο Σοφιστής είναι ένα από τα κορυφαία σημεία σε αυτήν την ανάταση. Γι’ αυτό αξίζει να τον μελετάμε και να εμβαθύνουμε όσο μπορούμε περισσότερο, στα νοήματά του.

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Άπαντα Πλάτωνος, Γιάννη Kουχτσόγλου, Eταιρεία Eλληνικών εκδόσεων, Aθήνα,

1966, Tόμος 12ος. Πλάτωνος διάλογοι, E.K. Λιακάκου, Eκδοτικός οίκος Iω. και Π. Zαχαροπού-λου,

Aθήναι, 1940, Tόμος Σοφιστής Eγκυκλοπαίδεια ΔOMH Eγκυκλοπαίδεια Nέος θησαυρός Γνώσεων Bιογραφικό Λεξικό, Eκδοτικής Aθηνών