΄Υδρευση

Άρδευση

Βιοµηχανία

(Στοιχεία δεκαετίας 1990, ηµερησίως, για όλες τις χρήσεις)

Ευρώπη 150 λίτρα/κάτοικο

Ινδία 23 λίτρα/κάτοικο

Αφρική 5 λίτρα/κάτοικο

Ξέρεις ότι πολλές βιοµηχανίες χρειάζονται απαραίτητα το νερό για να δουλέψουν;

Μερικές από αυτές χρησιµοποιούν το νερό ως βασικό υλικό, για παράδειγµα για να

φτιάξουν χαρτί ή δέρµα. Άλλες το χρησιµοποιούν για την ψύξη των µηχανηµάτων

τους. Επίσης το νερό χρησιµοποιείται για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Ρίξε µια µατιά στα παρακάτω χαρακτηριστικά και θα εκπλαγείς, γιατί θα δεις πόσο

χρήσιµο είναι το νερό!

Για να φτιάξεις:

1 κιλό µαλλί 150 λίτρα νερό

1 φρατζόλα 500 »

1 λίτρο µπύρα 80 »

1 κιλό βοδινό 20.000 »

1 Κυριακάτικη εφηµερίδα 1.000 »

1 κιλό ατσάλι 250 »

1 κιλό αλουµίνιο 8.000 »

1 κιλό συνθ. πλαστικό 2.500 »

1 αυτοκίνητο 380.000 »

1 αυγό 150 »

1 κιλό ζάχαρη 80 »

Το νερό είναι βασική τροφή για τα φυτά, τα ζώα και τον άνθρωπο.

Πως το χρησιµοποιούµε:

• Το πίνουµε. • Με το νερό πλενόµαστε.

• Μ' αυτό δροσιζόµαστε.

• Πλένουµε και καθαρίζουµε το σώµα µας, • τα ρούχα µας,

• το σπίτι µας.

• Πλένουµε και καθαρίζουµε τα µαγειρικά σκεύη και τα σκεύη που τρώµε.

• Ποτίζουµε τα δένδρα και τις καλλιέργειες,

• ποτίζουµε και καθαρίζουµε τα ζώα.

• Με το νερό παρασκευάζουµε το ψωµί και τα φαγητά µας. Το µεγαλύτερο µέρος του σώµατός

µας αποτελείται από νερό.

• Το χρησιµοποιεί η βιοµηχανία και η βιοτεχνία.

Οι διαθέσιµες ποσότητες του καθαρού νερού συνεχώς περιορίζονται. Εξαιτίας της µεγάλης σπατάλης, εξαιτίας της ρύπανσής του και της ρύπανσης του εδάφους και µε τις ακραίες

κλιµατικές αλλαγές µε το φαινόµενο του θερµοκηπίου.

Ας κάνουµε οικονοµία στο νερό. Ας ανοίγουµε λίγο την βρύση του σπιτιού µας. Ας ποτίζουµε τα λουλούδια και τις καλλιέργιες τη νύχτα. Μπορούµε πολλά να κάνουµε.

Πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους νερό και τα παιδιά των παιδιών µας. ∆ε συµφωνείτε;

Το νερό σχετίζεται µε την ανάπτυξη του πολιτισµού. Επίσης χρησιµοποιείται ως πηγή

ενέργειας, είναι στοιχείο που προσδίδει οµορφιά στο τοπίο, συµβάλει στις µεταφορές

ανθρώπων και προϊόντων. Καταλαµβάνει τα 7/10 της γήινης επιφάνειας και σε αναλογία

µεγαλύτερη από τα 2/3 του ολικού βάρους ανθρώπων, ζώων και φυτών.

Τα νερά µπορούν να διακριθούν σε αλµυρά (θάλασσα) και γλυκά (ποτάµια, λίµνες,

υγροβιότοποι, έλη), σε επιφανειακά (ποτάµια, λίµνες) και σε υπόγεια (πηγές, υδροφόροι

ορίζοντες). ∆υο βασικές παράµετροι που αφορούν τα γλυκά κυρίως νερά είναι η ΠΟΣΟΤΗΤΑ

και η ΠΟΙΟΤΗΤΑ.

Ως πόσιµο χαρακτηρίζεται το νερό που είναι καθαρό από φυσική, χηµική, µικροβιολογική

και βιολογική άποψη, ώστε να µπορεί να χρησιµοποιείται από τον άνθρωπο χωρίς αυτός να

κινδυνεύει.

Με τη συνεχή αύξηση των απαιτήσεων σε νερό, την ανοµοιόµορφη κατανοµή των

βροχοπτώσεων και το φαινόµενο του θερµοκηπίου εµφανίζεται το πρόβληµα της λειψυδρίας. Η

λειψυδρία έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην κοινωνικοοικονοµική ανάπτυξη, επιδεινώνει το

κλίµα, περιορίζει τη βλάστηση. Ένα σηµαντικό πρόβληµα που σχετίζεται µε τις υπεραντλήσεις

υπόγειου νερού είναι η υφαλµύρωσή του, που έρχεται να προστεθεί ως πρόβληµα στις

πληµµυρογενέσεις, τη διάβρωση, την ερηµοποίηση και τη λειψυδρία.

Τα υπόγεια νερά είναι ο σπουδαιότερος ορυκτός πλούτος µιας χώρας. Πρέπει να εφαρµοστεί

µια ορθολογική υδατική πολιτική, µε τρεις βασικούς άξονες τη βιοµηχανία, τη γεωργία και την

οικιακή χρήση.

Το νερό είναι πολύ σηµαντικό στοιχείο για τη ζωή , είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες

αποσάθρωσης πετρωµάτων και σχηµατισµού ιζηµάτων.Ιδιότητες νερού. Βράζει στους 100C και πήζει

στους 0 εφόσον είναι χηµικώς καθαρό. Στη φύση βρίσκεται σε τρεις µορφές , υγρή ,στερεά , και αέρια ,

ενώ στην υγρή φάση το νερό έχει µεγάλο ιξώδες. Οι οργανισµοί προκειµένου να προσαρµοσθούν στο

αυξηµένο ιξώδες έχουν όλοι ατρακτοειδές σχήµα και µπορούν και κινούνται εύκολα µέσα στο νερό, και

φυσικά δεν χρειάζονται όργανα στήριξης όπως τα χερσαία ζώα. Η πυκνότητα του νερού µεταβάλλεται µε

τη θερµοκρασία και η µεγαλύτερη πυκνότητα είναι στη θερµοκρασία των 3,94 βαθµών Κελσίου. Αυτό

έχει µεγάλη σηµασία , δηλαδή ότι ο ίδιος όγκος νερού έχει το µεγαλύτερο βάρος στους 3,94 βαθµούς

γιατί έχει σαν αποτέλεσµα να επιπλέουν οι πάγοι πάνω στο νερό και έτσι µπορούν και λιώνουν.

Επίσης οι χηµικές ιδιότητες και ιδιαίτερα οι διαλυτικές είναι πολύ σηµαντικές για το οικοσύστηµα.

Το νερό έχει την ικανότητα να διαλύει µεγάλη ποικιλία ουσιών. Πολλά χηµικά στοιχεία και χηµικές

ενώσεις διαλύονται στο νερό και ορισµένες από αυτές µεταφέρονται µε την επίγεια και υπόγεια κίνηση

του νερού σε διάφορα σηµεία της επιφάνειας της γης. Με παρόµοιο τρόπο οι θρεπτικές ουσίες διαλυµένες

µέσα στο νερό διέρχονται τις ρίζες και διαχέονται σε ολόκληρο τον ιστό του φυτού. ∆υστυχώς όµως µε

τη διάλυση αυτή µεταφέρονται και βλαβερές ουσίες.

Ο κύκλος του νερού. Το νερό ακολουθεί έναν ορισµένο κύκλο στη φύση , εισρέει µε τα

κατακρηµνίσµατα στο έδαφος και από εκεί ένα µέρος εξατµίζεται , ένα χρησιµοποιείτε από τα φυτά , ένα

τµήµα συγκρατείται ως υγρασία στο έδαφος . µέρος από το νερό των κατακρηµνισµάτων ρέει

επιφανειακά χωρίς να εισχωρήσει στο έδαφος µε κατεύθυνση προς τη θάλασσα. Τα νερά που διηθούνται

στο έδαφος είτε εµπλουτίζουν τα υπόγεια στρώµατα είτε ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια µε τη µορφή

πηγών και τροφοδοτούν µε νερό τα ρέµατα.

ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ : Κάθε ουσία που εµποδίζει την κανονική χρήση του ύδατος θεωρείται ότι το

ρυπαίνει . Εδώ παρατηρούνται αντιφάσεις διότι µια ουσία που το εµποδίζει από µια χρήση µπορεί να

είναι απαραίτητη από µια άλλη χρήση.Σαν παράδειγµα αναφέρεται το χλωριούχο νάτριο. Το νερό

υπάρχει παντού γύρω µας στη θάλασσα , στην ατµόσφαιρα υπό µορφή υδρατµών στο έδαφος στις λίµνες

στα ποτάµια κλ.π .

ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ : ∆ηµιουργείται µε το συνεχή εµπλουτισµό των υδάτων µε θρεπτικά στοιχεία .Η

ύπαρξη όλων αυτών των απαραίτητων θρεπτικών υλικών στο νερό προκαλεί υπέρµετρη ανάπτυξη των

φυτικών κυρίως οργανισµών µε διατάραξη της υπάρχουσας ισορροπίας. Αυτό οδηγεί στο γήρας της

λίµνης. Βέβαια οι χρονικές περίοδοι για όλα αυτά µπορεί να είναι και χιλιάδες χρόνια, αυτό εξαρτάται

από την περιεκτικότητα και την ποσότητα των θρεπτικών υλικών που εισρέουν στην λίµνη.

Όταν δεν υπάρχουν επιδράσεις από ανθρώπινους παράγοντες ο ευτροφισµός αποτελεί βραδύ

φυσικό φαινόµενο. Μπορεί όµως να αποτελεί αποτέλεσµα ρυπάνσεως όταν η αύξηση των θρεπτικών

συστατικών προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

∆ραστηριότητες οι οποίες προκαλούν το φαινόµενο αποτελούν η χρήση των λιπασµάτων στα

χωράφια ( νιτρικά φωσφορικά άλατα), η χρήση των απορρυπαντικών ( φωσφορικά άλατα) οπότε

παρατηρείται απότοµη αύξηση των φυτικών οργανισµών σε µια λίµνη µε µια όπως ονοµάζεται

<<άνθιση>> του άλγους.

Όταν παρατηρηθεί αυτή η άνθιση τότε δηµιουργούνται πολλά προβλήµατα στη λίµνη, η υπέρµετρη

αύξηση ορισµένων ανθεκτικών φυτών καταστρέφει άλλα πιο ευαίσθητα, το νερό αποκτά πράσινο

χρώµα και δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Η ανάπτυξη αυτή προκαλεί

υπέρµετρη κατανάλωση του οξυγόνου οπότε παρατηρούνται αναερόβιες δράσεις µε αποτέλεσµα να

αναδίδονται δυσάρεστες οσµές και το νερό αποκτά επίσης δυσάρεστη γεύση και δεν είναι κατάλληλο

γιαπόση.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΦΟΡΟΥΜ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ

Περισσότεροι από 10.000 αντιπρόσωποι 160 χωρών που συµµετέχουν στο

Παγκόσµιο Φόρουµ για το Νερό, το οποίο άρχισε την Κυριακή 16 Μαρτίου 2003 τις

εργασίες του στο Κιότο της Ιαπωνίας, κλήθηκαν να προτείνουν συγκεκριµένες λύσεις για 1.4

δισεκατοµµύριο ανθρώπους που αντιµετωπίζουν έλλειψη πόσιµου ύδατος.

Πρόκειται για το τρίτο φόρουµ για το νερό έπειτα από εκείνα της Χάγης (2000) και του Μαρακές

(1997) και για το µεγαλύτερο που έχει γίνει ποτέ για το θέµα αυτό, το οποίο θα είναι επίσης πρώτο στην

ηµερήσια διάταξη της διάσκεψης κορυφής της Οµάδας των Οκτώ (G8) τον Ιούνιο στο Εβιάν της

Γαλλίας.

Η διεθνής κοινότητα αποφάσισε στη διάρκεια της διάσκεψης κορυφής για τη βιώσιµη ανάπτυξη που

έγινε το 2002 στο Γιοχάνεσµπουργκ να µειώσει κατά το ήµισυ ως το 2015 τον αριθµό των ανθρώπων

που αντιµετωπίζουν έλλειψη πόσιµου ύδατος και την αναλογία εκείνων που στερούνται βασικών

υγειονοµικών εγκαταστάσεων (2.3 δισεκατοµµύρια άνθρωποι).

"Είναι καιρός να ενεργήσουµε ώστε οι στόχοι αυτοί να επιτευχθούν. Σ' αυτό χρησιµεύει το Τρίτο

Παγκόσµιο Φόρουµ για το Νερό", δήλωσε ο πρώην πρωθυπουργός Ryutaro Hashimoto, ο οποίος έχει

αναλάβει τη διοργάνωση για λογαριασµό της Ιαπωνίας, κηρύσσοντας την έναρξη του Φόρουµ, το οποίο

θα διαρκέσει ως τις 23 Μαρτίου.

Η παγκόσµια κρίση του νερού είναι "µία από τις µεγάλες προκλήσεις του 21ου αιώνα", δήλωσε ο

Mahmoud Abu-Zeid, πρόεδρος του Παγκόσµιου Συµβουλίου για το Νερό, που συνδιοργανώνει τη

διάσκεψη, και απηύθυνε έκκληση να εγκαθιδρυθεί ένα νέο σύστηµα χρηµατοδότησης των φτωχότερες και

πιο "διψασµένων" χωρών.

Στην Κίνα γίνονται αντικαταστάσεις των παραδοσιακών αρδευτικών συστηµάτων µε σύγχρονα µέσα.

Στη διάρκεια της εβδοµάδας, έχουν οργανωθεί σχεδόν 350 σύνοδοι στο Κιότο, την Οζάκα και τη

Σίγκα, πάνω σε 40 θέµατα, µεταξύ των οποίων οι κλιµατικές αλλαγές, το νερό ως παράγων

συγκρούσεων, οι νεές αρδευτικές τεχνολογίες και η χρηµατοδότηση των υποδοµών του νερού.

"Από τα οκτώ δισεκατοµµύρια κατοίκους του πλανήτη που θα υπάρχουν σε είκοσι χρόνια, τα δύο τρίτα

κινδυνεύουν να αντιµετωπίσουν την λειψυδρία", δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος Ζακ Σιράκ σε

βιντεοσκοπηµένο µήνυµά του και εξέφρασε την ευχή να δηµιουργηθεί ένα παγκόσµιο παρατηρητήριο για

το νερό, το οποίο θα αναλάβει την παρακολούθηση των στόχων του Γιοχάνεσµπουργκ.

Ως το τέλος της εβδοµάδας, θα συνταχθούν γραπτά συµπεράσµατα για τα 40 θέµατα του Φόρουµ και

θα υποβληθούν στους 150 υπουργούς που θα συνεδριάσουν το Σάββατο και την Κυριακή στο Κιότο για

να υιοθετήσουν µια ∆ήλωση, στην οποία θα εκφράζουν την αποφασιστικότητά τους να αντιµετωπίσουν

επιθετικά την "παγκόσµια κρίση του νερού".

Τρία είναι τα βασικά θέµατα που αφορούν στο νερό και απασχολούν σήµερα τα κράτη και τους διεθνείς

οργανισµούς: η λειψυδρία, η µόλυνση των υδροφόρων οριζόντων και η ορθολογική διαχείριση των

υδάτινων πόρων.

Μπορεί σήµερα στις ανεπτυγµένες χώρες της ∆ύσης, το καθαρό νερό να θεωρείται κάτι το δεδοµένο

αλλά µε την πάροδο του χρόνου το νερό τείνει να µετατραπεί σε αγαθό που εκλείπει. Τα στοιχεία που

συνθέτουν όµως το φαινόµενο της λειψυδρίας είναι τα εξής:

- Η ζήτηση νερού ανά κεφαλή αυξάνεται, ενώ η διαθεσιµότητά του ανά κεφαλή µειώνεται λόγω της

παγκόσµιας αύξησης του πληθυσµού.

- Το ½ του παγκόσµιου πληθυσµού υποφέρει από βασικές υπηρεσίες απολύµανσης. Περισσότεροι από ένα

δισεκατοµµύριο άνθρωποι στερούνται το πόσιµο νερό. Σε πολλές χώρες ο αριθµός αυτών των ανθρώπων

αυξάνεται, δεν µειώνεται.

- Φαινόµενα εµφάνισης µερικών ασθενειών σχετικών µε το νερό εντείνονται, συχνά η έλλειψη

φαρµάκων είναι γεγονός σε πολλές χώρες και οι αντιθέσεις στην ποιότητα ζωής πλούσιων-φτωχών

µεγαλώνουν. Ασθένειες του γαστρεντερικού συστήµατος που προκαλούνται από διάφορους

µικροοοργανισµούς µετρούν εκατοµµύρια ασθενείς και νεκρούς παγκοσµίως!

- Η έκταση αρδεύσιµης γης ανά κεφαλή µειώνεται και ο ανταγωνισµός για ζήτηση νερού από τις πόλεις

αυξάνεται.

- Περισσότερα από 700 είδη ψαριών του γλυκού νερού είναι αναγνωρισµένο ότι κινδυνεύουν να

εξαφανιστούν. Οι οικολογικές καταστροφές στις λίµνες Αράλη (κεντρική Ασία) και Βικτόρια (ανατολική

Αφρική), καθώς και σε άλλους φυσικούς ταµιευτήρες γλυκού νερού είναι τρανταχτές ενδείξεις της

επικίνδυνης κατάστασης που επιφέρουµε εκούσια ή ακούσια στο υδάτινο περιβάλλον µας.

- Πολιτικές ή στρατιωτικές διαµάχες για τη χρήση πηγών νερού είναι αναµενόµενες σε πολλές περιοχές.

- Η άντληση και η χρήση υπόγειων νερών αυξάνονται σε κάθε ήπειρο εκτός της Ανταρκτικής, χωρίς την

αναπλήρωσή τους από τον υδρολογικό κύκλο.

- Μελετητές έχουν αναγνωρίσει ότι η ανθρώπινη επέµβαση στο παγκόσµιο κλίµα είναι πλέον ολοφάνερη

και ότι ο υδρολογικός κύκλος έχει επηρεαστεί σε σηµαντικό βαθµό.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι το νερό αποτελεί αγαθό που οι λαοί το διεκδικούν µάλιστα µε

πολέµους ή διπλωµατικά µέσα. Ο υπερπληθυσµός, η αύξηση κατανάλωσης ανά κεφαλή (η επάρκεια

νερού σηµαίνει βελτίωση του βιοτικού επιπέδου) και οι αλλαγές των κλιµατολογικών συνθηκών δεν είναι

οι µόνοι παράγοντες που συντελούν στην έλλειψη του γλυκού νερού. Η ρύπανση των υδροφόρων

οριζόντων από βιοµηχανικά λύµατα, λιπάσµατα και φυτοφάρµακα, δίκτυα αποχέτευσης και

σκουπιδότοπους εντείνει το πρόβληµα της ακαταλληλότητας των υδάτινων πόρων. Έτσι, το 1996 στο

Μπαγκλαντές αποκαλύφθηκε ότι από τα φυτοφάρµακα είχε διεισδύσει στο υπέδαφος αρσενικό,

µολύνοντας το νερό των πηγαδιών σε 40.000 χωριά. Εξάλλου, τα 31 ποτάµια που διασχίζουν την

Ευρώπη παρουσιάζουν σοβαρά προβλήµατα ρύπανσης, ενώ υπολογίζεται ότι το 25% των ποταµών της

Ευρώπης είναι µολυσµένοι και ορισµένοι µάλιστα σε τέτοιο βαθµό, ώστε να θεωρούνται οικολογικά

νεκροί.

Επειδή οι φυσικές πηγές δεν είναι οµοιόµορφα κατανεµηµένες σε όλες τις περιοχές του πλανήτη,

κάποιες χώρες αναγκάζονται να επεξεργάζονται το νερό της θάλασσας και να το µετατρέπουν σε πόσιµο

(αφαλάτωση). Η µεγαλύτερη παραγωγή αφαλατωµένου νερού γίνεται, όπως είναι αναµενόµενο, στη

Σαουδική Αραβία (πέντε εκατοµµύρια κυβικά µέτρα τη µέρα). Ακολουθούν οι ΗΠΑ µε 2,8 εκατοµµύρια

κυβικά µέτρα, τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα, η Λιβύη, η Ιαπωνία, το Κατάρ, η Ισπανία, η Ιταλία και το

Ιράν.

Παρ' όλο που η µέθοδος της αφαλάτωσης έχει εξελιχθεί τα τελευταία 40 χρόνια, εξακολουθεί να είναι

οικονοµικά ασύµφορη, γι' αυτό και είναι ανεπτυγµένη σε χώρες οικονοµικά εύρωστες. Η ανάκτηση νερού

(water reuse ή water reclamation) είναι λιγότερο διαδεδοµένη µέθοδος από την αφαλάτωση, αλλά έχει

κερδίσει έδαφος.

Στην Αυστραλία µάλιστα υπάρχουν νόµοι που διασφαλίζουν την ποιότητα του ανακυκλωµένου νερού!

Η παραγωγή ανακυκλωµένου νερού συναντάται σε χώρες και νησιά όπου η ζήτηση νερού το καλοκαίρι (ή

γενικότερα την τουριστική περίοδο) είναι πολλαπλάσια αυτής του χειµώνα. Το νερό της αποχέτευσης

επεξεργάζεται και επαναχρησιµοποιείται για άρδευση!

Στα πλαίσια µιας ορθολογικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων σε ανεπτυγµένες χώρες προικισµένες

µε πλούσιους υδάτινους πόρους, όπως, π.χ., η βόρεια Ιταλία γίνονται µελέτες για δηµιουργία διπλών

συστηµάτων διανοµής πόσιµου και επαναχρησιµοποιούµενου νερού.

Άρα γίνεται φανερό ότι η λύση στα προαναφερόµενα παγκόσµια προβλήµατα βρίσκεται σε µια

ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων. Η χρήση της τεχνολογίας βελτίωσε την ποιότητα νερού στις

ανεπτυγµένες χώρες, δεν µπόρεσε όµως να µειώσει τις εντάσεις στις τέσσερις γωνιές του κόσµου για τη

διεκδίκηση των πηγών του νερού. Η λύση δεν δίνεται µε την αύξηση των υδάτινων αποθεµάτων, γιατί

αυτή κοστίζει πολύ και απλώς µεταθέτει χρονικά την κρίση. Ο εντοπισµός και η ανάπτυξη νέων πόρων,

οι νέες τεχνολογίες βελτίωσης υφάλµυρων πηγών, καθώς και η βαθύτερη κατανόηση του υδρολογικού

κύκλου δηµιουργούν το πλαίσιο στο οποίο θα αναπτυχθούν και οι επιµέρους εθνικές πρωτοβουλίες κάθε

κράτους. Επιπλέον, πρέπει να επαναπροσδιορίσουµε το ρόλο της επιστήµης και της τεχνολογίας στην

υπηρεσία της οικολογίας.

Περιβαλλοντικός ∆είκτης Νερού και Υγροτόπων του WWF

Η ποσότητα αλλά και η ποιότητα του νερού που χρησιµοποιούµε εξαρτάται από τους υγρότοπους, οι

οποίοι εµπλουτίζουν τα υπόγεια νερά, προσφέρουν προστασία από τη διάβρωση και τις πληµµύρες,

φιλτράρουν το νερό, φιλοξενούν πολλά φυτά και ζώα και µας εξασφαλίζουν αγαθά, όπως πόσιµο νερό,

ψάρια και αλάτι. ∆υστυχώς, ορισµένες ανθρώπινες επεµβάσεις αλλοιώνουν τους υγρότοπους και

επεµβαίνουν στον κύκλο του νερού. Τα όλο και πιο πολύπλοκα τεχνικά έργα για την εξασφάλιση νερού

(φράγµατα, εκτροπή ποταµών, όλο και πιο βαθιές γεωτρήσεις) τελικά δηµιουργούν προβλήµατα τόσο στο

φυσικό περιβάλλον όσο και στον άνθρωπο.

Στην Ελλάδα το 87% του νερού καταναλώνεται για γεωργικές ανάγκες -- τις περισσότερες φορές

σπάταλα. Οι παράνοµες αντλήσεις είναι συχνές, ενώ οι ακατάλληλες αρδευτικές µέθοδοι και τα

κακοσυντηρηµένα δίκτυα οδηγούν σε σηµαντικές απώλειες νερού. Παράλληλα, η γεωργία συµβάλλει σε

µεγάλο βαθµό στην αύξηση της ρύπανσης των νερών, κυρίως εξαιτίας της χρήσης φυτοφαρµάκων και

λιπασµάτων.

Επιπρόσθετα η συγκέντρωση του µεγαλύτερου τµήµατος του πληθυσµού σε µάλλον άνυδρες περιοχές,

όπως είναι η Αθήνα, και η µεγάλη προσέλευση τουριστών κατά τη θερινή περίοδο σε επίσης ξερές

περιοχές (όπως για παράδειγµα στα νησιά του Αιγαίου), εντείναι τα προβλήµατα, καθώς αυξάνεται η

ζήτηση σε εποχή, που η διαθεσιµότητα είναι έτσι κι αλλιώς περιορισµένη. Το πρόβληµα διαιωνίζεται,

αφού τις περισσότερες φορές τα µέτρα που επιλέγονται αποσκοπούν µόνο στην εξασφάλιση περισσότερου

νερού, χωρίς παράλληλα να αντιµετωπίζουν τη σπάταλη και ασύνετη χρήση του. Τέλος, οι εκστρατείες

ενηµέρωσης για τη σωστή χρήση του νερού γίνονται µόνο όταν τα υδάτινα αποθέµατα µειώνονται

επικίνδυνα, όταν ο κόµπος φτάνει στο χτένι -- µε τα πρωτοβρόχια, όλα ξεχνιούνται.

Μεγάλη Πρέσπα Βιστωνίδα

Την ευθύνη για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων της χώρας µοιράζονται τρία υπουργεία: Ανάπτυξης,

ΠΕΧΩ∆Ε και Γεωργίας. Το γεγονός αυτό προκαλεί συχνά σύγχυση ως προς τις αρµοδιότητες του κάθε

φορέα, ενώ οδηγεί σε ορισµένες περιπτώσεις σε ασυντόνιστες δράσεις και αντιφατικές πολιτικές

αποφάσεις.

Τα αρµόδια υπουργεία έχουν αρχίσει να υλοποιούν προγράµµατα µε τα οποία παρακολουθείται η

ποιότητα και η ποσότητα των επιφανειακών και των υπόγειων νερών. Ωστόσο, ο τρόπος συλλογής αυτών

των στοιχείων διαφέρει από τη µια υπηρεσία στην άλλη, µε αποτέλεσµα να µην είναι δυνατή η σύγκρισή

τους. Επιπλέον, αν και τα στοιχεία που συλλέγονται δείχνουν αν το νερό είναι καθαρό, δεν µας

επιτρέπουν να πούµε µε βεβαιότητα κατά πόσον το αντίστοιχο υδάτινο σύστηµα είναι σε καλή

"οικολογική κατάσταση". Για παράδειγµα, µπορεί να γνωρίζουµε ότι το νερό ενός ποταµού είναι καλής

ποιότητας, ωστόσο το ποτάµι στο σύνολό του να έχει υποστεί τόσες παρεµβάσεις ώστε να µην παρέχει

πλέον βασικές υπηρεσίες (όπως τον έλεγχο των πληµµυρών), ή να έχουν εξαφανιστεί φυτά και ζώα που

ζούσαν εκεί παλαιότερα. Προκειµένου λοιπόν τα προγράµµατα των υπουργείων να είναι ολοκληρωµένα,

χρειάζεται να παρακολουθούνται οι λεγόµενοι "βιολογικοί δείκτες", δηλαδή επιλεγµένα είδη φυτών και

ζώων.

Ένα άλλο πρόβληµα µε τα συγκεκριµένα προγράµµατα είναι ότι οι πληροφορίες που συλλέγονται δεν

αναλύονται ανά τοµέα (γεωργία, οικιακή χρήση, βιοµηχανία, αναψυχή) και έτσι δεν µπορούµε να έχουµε

στοιχεία για το πώς η κάθε δραστηριότητα επηρεάζει την ποσότητα ή την ποιότητα του νερού. Τέλος, τα

συλλεγόµενα στοιχεία δεν δηµοσιεύονται τακτικά, µε αποτέλεσµα ούτε οι υπηρεσίες να µπορούν να

επιλέξουν προτεραιότητες δράσης ούτε οι πολίτες να ενηµερώνονται.

Η δράση του WWF Ελλάς Στόχος του WWF Ελλάς είναι να προωθήσει την προστασία των υδάτινων πόρων και τη συνετή χρήση

του νερού. Μεταξύ άλλων, η οργάνωση:

• Ευαισθητοποιεί το κοινό σχετικά µε την ορθολογική χρήση του νερού και το πώς µπορεί καθένας µας να συµβάλει στον περιορισµό της σπατάλης του.

• Εκπονεί µαζί µε άλλα εθνικά γραφεία του WWF το ευρωπαϊκό πρόγραµµα "Περιβαλλοντικός ∆είκτης Νερού και Υγρότοπων". Στόχος του προγράµµατος, το οποίο εφαρµόζεται σε 18 χώρες, είναι να αξιολογήσει την κατάσταση των επιφανειακών και των υπόγειων νερών, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε αυτά και την πολιτική που ασκείται για τη διαχείριση και τη χρήση του νερού.

• Έχει εγκαταστήσει ένα πιλοτικό σύστηµα παρακολούθησης στις εκβολές τριών χειµάρρων της Κύπρου, µε στόχο να µελετηθούν οι επιπτώσεις της λειψυδρίας και της διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Το πρόγραµµα, που έγινε σε συνεργασία µε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και την κυπριακή περιβαλλοντική οµάδα ΟΙΚΟΓΝΩΣΙΑ, φιλοδοξούµε να αποτελέσει πρότυπο µελέτης για αντίστοιχες νησιωτικές περιοχές στη Μεσόγειο.

• Παρακολουθεί συστηµατικά την ανάπτυξη της κοινοτικής Οδηγίας-πλαίσιο για το νερό και προωθεί τη σωστή εφαρµογή της στην Ελλάδα.

• ∆ραστηριοποιείται σε θέµατα προστασίας των υγρότοπων της χώρας µας, αναγνωρίζοντας της σηµασία τους στην εξασφάλιση νερού.

Προσπαθώντας να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά το πρόβληµα της διαθεσιµότητας και της ποιότητας του νερού, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε τον ∆εκέµβριο του 2000 την Οδηγία-πλαίσιο για το νερό (2000/60/ΕΕ). Βασικοί στόχοι της Οδηγίας είναι η ολοκληρωµένη διαχείριση των επιφανειακών και των υπόγειων νερών, καθώς και η προστασία, η βελτίωση και η αποκατάστασή τους, έτσι ώστε µέχρι το τέλος του 2015 όλα τα υδάτινα συστήµατα να βρίσκονται σε καλή οικολογική κατάσταση.

∆έλτα Αξιού ∆έλτα Νέστου

Σύµφωνα µε την Οδηγία-πλαίσιο για το νερό, όλες οι χώρες πρέπει να καθορίσουν άµεσα για κάθε ποτάµι τους την αντίστοιχη λεκάνη απορροής και να εκπονήσουν διαχειριστικά σχέδια για καθεµία από αυτές. Με την "ολοκληρωµένη διαχείριση της λεκάνης απορροής" --µια έννοια που εισάγεται για πρώτη φορά στην κοινοτική νοµοθεσία-- οι απόψεις και τα συµφέροντα των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται εκεί συνυπολογίζονται και εξισορροπούνται µε τις ανάγκες του φυσικού περιβάλλοντος.

RAFTING

Για όσους αναζητούν την ένταση στον ελεύθερο χρόνο τους δεν υπάρχει τίποτε

καλύτερο από µία κατάβαση rafting, ένα σπορ που απευθύνεται σε όλους χωρίς να

απαιτεί ιδιαίτερη φυσική κατάσταση, παρά µόνο καλή διάθεση και ατελείωτο κέφι.

Τι είναι όµως το rafting;

Πρόκειται για κατάβαση ποταµού µέσα σε ειδικά διαµορφωµένο φουσκωτό σκάφος,

το λεγόµενο raft. Η πρωτοποριακή χωρίς καρίνα υδροδυναµική σχεδίαση του raft το

καθιστά πολύ ευέλικτο και ικανό να κατέβει τµήµατα ποταµών µε µεγάλη δυσκολία και

υψηλή παροχή νερού.

Είναι κατασκευασµένο από εξαιρετικής αντοχής υλικά και έχει την ικανότητα να

είναι αυτοαδειαζόµενο, έτσι ώστε το νερό που πιθανόν να εισέρχεται σε αυτό να µπορεί

να αδειάζει αυτόµατα από µόνο του, βάσει της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων.

Για λόγους δε ασφαλείας διαθέτει τουλάχιστον πέντε διαφορετικούς πλωτήρες

(αεροθαλάµους), ώστε, ακόµη και σε περίπτωση προβλήµατος σε κάποιον από αυτούς

να µπορεί να συνεχίσει χωρίς πρόβληµα την κατάβαση.

Το πλήρωµα σε κάθε σκάφος απαρτίζεται συνήθως από τέσσερα έως οκτώ άτοµα

εφοδιασµένα µε τον απαραίτητο εξοπλισµό, ο οποίος αποτελείται από ειδική στολή

neoprene, σωσίβιο, κράνος και φυσικά κουπί. Κάθε σκάφος αναλαµβάνει να κατεβάσει

στο ποτάµι ειδικά εκπαιδευµένος συνοδός, ο οποίος θα πρέπει να διαθέτει µεγάλη

εµπειρία και γνώσεις στα παραποτάµια σπορ.

ΚΑΝΟ (ΜΟΝΟΘΕΣΙΑ Ή ∆ΙΘΕΣΙΑ ΦΟΥΣΚΩΤΑ)

Αν ζητάτε περισσότερη αυτονοµία και ευελιξία στα σπορ του ποταµού δεν έχετε παρά

να δοκιµάσετε monoraft ή hod dog. Αν λοιπόν θέλετε να ζήσετε µόνος σας αυτή την

εµπειρία ή να την µοιραστείτε µαζί µε κάποιον άλλον δεν έχετε παρά να το τολµήσετε.

Πρόκειται για κατάβαση ποταµού µέσα σε µονοθέσια (monoraft) ή διθέσια

φουσκωτά σκάφη. Είναι ειδικά διαµορφωµένα σκάφη που έχουν τη δυνατότητα, χάρη

στην ειδική σχεδίασή τους, να είναι αυτοαδειαζόµενα, έτσι ώστε το νερό που πιθανόν

να εισέρχεται σε αυτό να µπορεί να αδειάζει αυτόµατα από µόνο του, βάσει της αρχής

των συγκοινωνούντων δοχείων.

Όπως και τα υπόλοιπα σκάφη για το ποτάµι δεν διαθέτουν καρίνα και είναι

εξαιρετικά ευέλικτα µέσα στο νερό. Είναι κατασκευασµένο από εξαιρετικής αντοχής

υλικά και διαθέτουν τουλάχιστον τρεις διαφορετικούς πλωτήρες (αεροθαλάµους) για

λόγους ασφαλείας. Το πλήρωµά τους είναι εφοδιασµένο µε τον κατάλληλο εξοπλισµό, ο

οποίος αποτελείται από ειδική στολή neoprene, σωσίβιο, κράνος και διπλό κουπί (στο

hod dog µπορεί να χρησιµοποιηθεί και µονό).

Κατά τη διάρκεια της κατάβασης, τα σκάφη συνοδεύει στο ποτάµι κάτω από την

καθοδήγησή του έµπειρος εκπαιδευτής.

KAYAK

Αν ζητάς κάτι παραπάνω από µια απλή περιπέτεια, αν είστε από αυτούς που θέλουν

να ζουν τα πάντα στο όριο, δεν έχετε παρά να δοκιµάσετε το kayak. Σίγουρα θα σε

αποζηµιώσει και ίσως αποδειχθεί η συναρπαστικότερη εµπειρία της ζωής σας.

Πρόκειται για κατάβαση ποταµού µε ειδικό µονοθέσιο σκάφος, κατασκευασµένο από

σκληρό pvc.

Ο kayaker γίνεται ένα µε το σκάφος καθώς κάθεται µέσα στον ειδικά διαµορφωµένο

χώρο, έχοντας πλήρη εφαρµογή µε αυτό. Ο εξοπλισµός που απαιτείται αποτελείται από

στολή neoprene, σωσίβιο, κράνος, διπλό κουπί και ποδιά, η οποία βοηθά στο να µην

εισέρχονται νερά στο σκάφος κατά τη διάρκεια της κατάβασης.

Απαραίτητη προϋπόθεση για ασφαλή κατάβαση µε kayak, είναι η παρακολούθηση

σχολής και η καθοδήγηση από έµπειρους εκπαιδευτές κατά τη διάρκεια της κατάβασης,

ειδικά κατά τα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης.

KAYAK ΛΙΜΝΗΣ

Γι αυτούς που επιζητούν µια απόδραση σε ήρεµα νερά, δεν έχουν παρά να

δοκιµάσουν το kayak λίµνης.

Τα kayak λίµνης είναι µονοθέσια, διθέσια ή τετραθέσια σκάφη. Τα σκάφη αυτά

διαθέτουν καρίνα, ειδικά στεγανά και πηδάλιο για τον έλεγχο της πορείας. Είναι

κατασκευασµένα από Kevlar εξαιρετικά ανθεκτικό και ελαφρύ υλικό, ενώ τα κουπιά

είναι φτιαγµένα από ανθρακονήµατα.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να ασχοληθεί κανείς µε το kayak είναι η

παρακολούθηση σχολής σε κάποιο από τους ναυταθλητικούς συλλόγους που διαθέτουν

τµήµα kayak και κατά τα πρώτα στάδια είναι απαραίτητη η συνοδεία έµπειρου

εκπαιδευτή.

∆ΙΑΣΧΙΣΗ ΦΑΡΑΓΓΙΩΝ (KANYONING)

Αποδράστε από την καθηµερινότητα της πόλης και αναζωογονηθείτε,

απολαµβάνοντας µια από τις πιο ευχάριστες δραστηριότητες που είναι η διάσχιση

φαραγγιών. Είναι µια εµπειρία που θα µείνει αξέχαστη σε όσους το επιχειρήσουν.

∆ιάσχιση µπορεί να γίνει είτε περπατώντας δίπλα στις όχθες του φαραγγιού, είτε

διασχίζοντας το φαράγγι µέσα από την κοίτη του, άλλοτε περπατώντας και άλλοτε

κολυµπώντας ακολουθώντας τη µορφολογία του εδάφους.

Στην περίπτωση που σκοπεύουµε να διασχίσουµε ένα φαράγγι ακολουθώντας τη

διαδροµή του νερού απαιτείται ο κατάλληλος εξοπλισµός όπως στολή neoprene,

σωσίβιο και κράνος. Εάν το φαράγγι που πρόκειται να διασχίσουµε έχει ιδιαίτερες

δυσκολίες, πρέπει να είµαστε εφοδιασµένοι µε ειδικό εξοπλισµό γνωρίζοντας

παράλληλα άριστα την χρησιµοποίησή του. Η παρουσία έµπειρων συνοδών είναι

ουσιαστική και απαραίτητη.

ΚΩΠΗΛΑΣΙΑ

Αποδράστε από την πολυκοσµία και αναταράξτε λίγο τα ήρεµα νερά της λίµνης,

κάνοντας κωπηλασία.

Τα σκάφη είναι µονοθέσια, διθέσια, τετραθέσια και οκταθέσια κατασκευασµένα από

kevlar, τα οποία διαθέτουν ειδικά καθίσµατα "καρέλο" που έχουν δυνατότητα

µετακίνησης µπρος - πίσω, βοηθώντας τον κωπηλάτη να τραβάει κουπί. Τα σκάφη των

τεσσάρων και οκτώ ατόµων διαθέτουν και πηδαλιούχο.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να ασχοληθεί κανείς µε την κωπηλασία είναι η

παρακολούθηση σχολής σε κάποιο από τους ναυταθλητικούς συλλόγους που διαθέτουν

τµήµα κωπηλασίας και κατά τα πρώτα στάδια είναι απαραίτητη η συνοδεία έµπειρου

εκπαιδευτή.

Μολονότι δεν είναι θρεπτική ουσία, το νερό, που αντιπροσωπεύει το 60% του

σωµατικού βάρους ενός άνδρα και το 50% περίπου του σωµατικού βάρους µιας

γυναίκας, είναι ουσιώδες για τη ζωή, αφού µεταφέρει θρεπτικές ουσίες στα όργανα και

τους ιστούς που τις χρειάζονται. ∆ιατηρεί επίσης τον όγκο του αίµατος και βοηθά στη

ρύθµιση της θερµοκρασίας του σώµατος.

∆ύο τρίτα περίπου του νερού περιέχονται στα κύτταρα του σώµατος. 'Ένα τρίτο

περίπου βρίσκεται στα αιµοφόρα αγγεία και µία µικρή ποσότητα βρίσκεται µεταξύ των

κυττάρων και παρέχει ελαστικότητα στους ιστούς.

Το νερό παρέχεται µε τη λήψη τροφίµων και ποτών. Επί πλέον, οι µεταβολικές

διαδικασίες που εµπλέκονται στην παραγωγή ενεργείας δηµιουργούν στον οργανισµό

0.5 περίπου λίτρα νερού

καθηµερινά.

Γύρω στα δύο λίτρα νερού απαιτούνται καθηµερινά για την αναπλήρωση της

απώλειας που προκαλείται από την αναπνοή, την εφίδρωση και την αποβολή υγρών και

στερεών.

Η εφίδρωση προκαλείται από την αύξηση της σωµατικής θερµοκρασίας λόγω

υψηλών εξωτερικών θερµοκρασιών ή έντονης σωµατικής άσκησης. Τα κύτταρα του

εγκεφάλου που ελέγχουν την εφίδρωση ενεργοποιούνται και οι ιδρωτοποιοί αδένες

εκκρίνουν νερό στο δέρµα όπου και εξατµίζεται, µειώνοντας τη θερµοκρασία του

σώµατος. Η διαδικασία αυτή αυξάνει τη συγκέντρωση αλατιού στο αίµα, προκαλώντας

την αίσθηση της δίψας. Αν δεν αναπληρωθεί το νερό οι κανονικές σωµατικές

λειτουργίες καταρρέουν .

Οι επιστήµονες δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τη δίψα, αλλά φαίνεται ότι και ο

εγκέφαλος ανταποκρίνεται σε µηνύµατα από το στόµα, το λάρυγγα, το στοµάχι και

πιθανώς το έντερο όσον αφορά στην ποσότητα και το είδος των υγρών που έχουν

ληφθεί. Τα µηνύµατα αυτά ακυρώνουν την αίσθηση της δίψας.

Στους ηλικιωµένους ανθρώπους οι µηχανισµοί που δηµιουργούν την αίσθηση αυτή

είναι λιγότερο αποτελεσµατικοί, εποµένως έχει σηµασία να λαµβάνουν τακτικά υγρά για

πρόληψη της αφυδάτωσης.

∆ίψα και άσκηση

Τα άτοµα που ασκούνται πολύ

πρέπει να εξασφαλίζουν επαρκή

λήψη νερού, αφού η αφυδάτωση

µπορεί να προκαλέσει

υπερθέρµανση του οργανισµού. Οι

µικρές απώλειες υγρών που δεν

αναπληρώνονται, µπορεί να

εµποδίσουν την απόδοση, ενώ οι

µεγάλες απώλειες µπορεί να

προκαλέσουν θερµοπληξία ή και

θάνατο.

Η δίψα στη διάρκεια της έντονης άσκησης είναι αναξιόπιστος δείκτης απώλειας

νερού, αφού ο µηχανισµός της δίψας υπολείπεται χρονικά της πραγµατικής ανάγκης.

Είναι λοιπόν σηµαντικό να πίνει κανείς νερό πριν αισθανθεί δίψα. Αν ζυγίζεται πριν

και µετά την άσκηση, ο αθλητής µπορεί να υπολογίσει πόσο νερό χρειάζεται για

διατήρηση της δραστηριότητος. Κάθε 0.5 χλγ . απώλειας βάρους σε ιδρώτα ισοδυναµεί

µε 378 ml νερού που πρέπει να αναπληρώνεται πριν, στη διάρκεια και µετά την άσκηση,

για διατήρηση της απόδοσης.

ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ

ΑΤΤΙΚΟ ΑΛΣΟΣ

ΠΗΓΗ ΑΓΙΑΣ ΓΛΥΚΕΡΙΑΣ

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΗΓΗΣ-ΠΡΩΗΝ ΡΕΜΑΤΑ ∆ΗΜΑΡΧΕΙΟ

Αν έλιωναν οι πάγοι:

Οι άνθρωποι που ζουν σε παραθαλάσσιες πόλεις και χωριά θα αντιµετώπίζαν

µεγάλο οικονοµικό πρόβληµα. Θα πνίγονταν πολλά νησιά, θα εξαφανιζόταν όλη

η πανίδα και η χλωρίδα πολλών περιοχών της γης .

Οι άνθρωποι στη γη δεν θα µπορούσαν να κάνουν τίποτα και όλα θα γίνονταν

χάλια.

Για αυτοκίνητα θα είχαµε φουσκωτές βάρκες µε µηχανή , για µηχανάκια θα

είχαµε τζετ σκι , για λιµουζίνες αυτά τα πλοία που σε πάνε κρουαζιέρα , για

λεωφορεία καράβια και για σαράβαλα θα είχαµε βάρκες. Αντί να ψάχνουµε για

τον χαµένο κόσµο της Ατλαντίδας, θα ψάχνουµε για τον χαµένο κόσµο των

νησιών του Αιγαίου.

Το νερό θα κατρακυλούσε έως κάτω στη θάλασσα και θα ξεχείλιζε.

Θα ανέβαινε η στάθµη του νερού, οι άνθρωποι θα έπρεπε να πάνε να ζήσουν

σε βουνά, η ζωή για τους ανθρώπους θα γινόταν δύσκολη.

Θα πέθαιναν τα ζώα που ζούν στους πάγους, θα υπήρχε οικολογική

καταστροφή.

Οι πόλεις θα γίνονταν θάλασσες, η στάθµη του νερού θα ανέβαινε.

Η οικονοµία διάφορων πόλεων θα κλονιζόταν από τις καταστροφές των

πληµµύρων, χιλιάδες τόνοι νερού θα έπεφταν µέσα στη θάλασσα, οι ερευνητικές

εγκαταστάσεις των επιστηµόνων θα καταστρέφονταν, δασικές εκτάσεις και

χωράφια θα σάπιζαν απ’ το πολύ νερό, θα καταποντίζονταν αρκετά νησιά σαν

την Ατλαντίδα.

Κ- - - - - - - - - Γίνεται µε φυσικό τρόπο όταν το χώµα απορροφά το νερό της

βροχής

Υ- - - - Μια από τις µορφές του νερού.

Κ- - - Αιτία που υγροποιεί τους υδρατµούς.

Λ- - - - Και απ’ αυτή εξατµίζεται νερό

Ο- - - - - - Το νερό παίρνει το χρώµα του

Σ- - - - - - Αποτελούνται από υδρατµούς

Τ- - - - - - - - - - Απ’αυτήν εξατµίζονται µεγάλες ποσότητες νερού(Με άρθρο στη

Γενική)

Ο- - - - Είναι το νερό των ποταµών, λιµνών και πηγών (αντιστρ)

Υ- - - - - - - - - Η µετατροπή των υδρατµών σε νερό.

Ν- - - Η µεγαλύτερη έκταση της Γης καλύπτεται απ’αυτό

Ε- - - - - - - Η µετατροπή του νερού από υγρή σε αέρια µορφή.

Ρ- - - - - Πολλά µικρά δηµιουργούν ένα ποτάµι

Ο - - - - - Η θερµότητά του προκαλεί την εξάτµιση του νερού(µε άρθρο)

Υ- - - - - - Έτσι ονοµάζονται τα νερά που βρίσκονται κάτω από την

επιφάνεια του εδάφους.

ΛΥΣΗ

ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ, ΥΓΡΗ,ΚΡΥΟ, ΛΙΜΝΗ, ΟΥΡΑΝΟΣ, ΣΥΝΝΕΦΑ, ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, ΟΚΥΛΓ, ΥΓΡΟΠΟΙΗΣΗ, ΝΕΡΑ,

ΕΞΑΤΜΙΣΗ, ΡΕΜΑΤΑ, Ο ΗΛΙΟΣ, ΥΠΟΓΕΙΑ

Το νερό είναι πολύ σηµαντικό στοιχείο για τη ζωή , είναι ένας από τους κυριότερους

παράγοντες αποσάθρωσης πετρωµάτων και σχηµατισµού ιζηµάτων. Ιδιότητες νερού.

Βράζει στους 100C και πήζει στους 0 εφόσον είναι χηµικώς καθαρό. Στη φύση

βρίσκεται σε τρεις µορφές , υγρή ,στερεά , και αέρια , ενώ στην υγρή φάση το νερό έχει

µεγάλο ιξώδες.

Οι οργανισµοί προκειµένου να προσαρµοσθούν στο αυξηµένο ιξώδες έχουν όλοι

ατρακτοειδές σχήµα και µπορούν και κινούνται εύκολα µέσα στο νερό, και φυσικά δεν

χρειάζονται όργανα στήριξης όπως τα χερσαία ζώα. Η πυκνότητα του νερού

µεταβάλλεται µε τη θερµοκρασία και η µεγαλύτερη πυκνότητα είναι στη θερµοκρασία

των 3,94 βαθµών Κελσίου. Αυτό έχει µεγάλη σηµασία , δηλαδή ότι ο ίδιος όγκος νερού

έχει το µεγαλύτερο βάρος στους 3,94 βαθµούς γιατί έχει σαν αποτέλεσµα να επιπλέουν

οι πάγοι πάνω στο νερό και έτσι µπορούν και λιώνουν. Επίσης οι χηµικές ιδιότητες και

ιδιαίτερα οι διαλυτικές είναι πολύ σηµαντικές για το οικοσύστηµα. Το νερό έχει την

ικανότητα να διαλύει µεγάλη ποικιλία ουσιών. Πολλά χηµικά στοιχεία και χηµικές

ενώσεις διαλύονται στο νερό και ορισµένες από αυτές µεταφέρονται µε την επίγεια και

υπόγεια κίνηση του νερού σε διάφορα σηµεία της επιφάνειας της γης. Με παρόµοιο

τρόπο οι θρεπτικές ουσίες διαλυµένες µέσα στο νερό διέρχονται τις ρίζες και διαχέονται

σε ολόκληρο τον ιστό του φυτού. ∆υστυχώς όµως µε τη διάλυση αυτή µεταφέρονται και

βλαβερές ουσίες.

Το νερό ακολουθεί έναν ορισµένο κύκλο στη φύση , εισρέει µε τα κατακρηµνίσµατα στο

έδαφος και από εκεί ένα µέρος εξατµίζεται , ένα χρησιµοποιείται από τα φυτά , ένα

τµήµα συγκρατείται ως υγρασία στο έδαφος . Μέρος από το νερό των

κατακρηµνισµάτων ρέει επιφανειακά χωρίς να εισχωρήσει στο έδαφος µε κατεύθυνση

προς τη θάλασσα. Τα νερά που διηθούνται στο έδαφος είτε εµπλουτίζουν τα υπόγεια

στρώµατα είτε ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια µε τη µορφή πηγών και τροφοδοτούν µε

νερό τα ρέµατα.

ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ

Κάθε ουσία που εµποδίζει την κανονική χρήση του ύδατος θεωρείται ότι το ρυπαίνει .

Εδώ παρατηρούνται αντιφάσεις διότι µια ουσία που το εµποδίζει από µια χρήση µπορεί

να είναι απαραίτητη από µια άλλη χρήση.Σαν παράδειγµα αναφέρεται το χλωριούχο

νάτριο. Το νερό υπάρχει παντού γύρω µας στη θάλασσα , στην ατµόσφαιρα υπό µορφή

υδρατµών στο έδαφος στις λίµνες στα ποτάµια κλ.π .

ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

∆ηµιουργείται µε το συνεχή εµπλουτισµό των υδάτων µε θρεπτικά στοιχεία .Η ύπαρξη

όλων αυτών των απαραίτητων θρεπτικών υλικών στο νερό προκαλεί υπέρµετρη

ανάπτυξη των φυτικών κυρίως οργανισµών µε διατάραξη της υπάρχουσας ισορροπίας.

Αυτό οδηγεί στο γήρας της λίµνης. Βέβαια οι χρονικές περίοδοι για όλα αυτά µπορεί να

είναι και χιλιάδες χρόνια, αυτό εξαρτάται από την περιεκτικότητα και την ποσότητα των

θρεπτικών υλικών που εισρέουν στην λίµνη. Όταν δεν υπάρχουν επιδράσεις από

ανθρώπινους παράγοντες ο ευτροφισµός αποτελεί βραδύ φυσικό φαινόµενο. Μπορεί

όµως να αποτελεί αποτέλεσµα ρυπάνσεως όταν η αύξηση των θρεπτικών συστατικών

προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. ∆ραστηριότητες οι οποίες προκαλούν το

φαινόµενο αποτελούν η χρήση των λιπασµάτων στα χωράφια ( νιτρικά φωσφορικά

άλατα), η χρήση των απορρυπαντικών οπότε παρατηρείται απότοµη αύξηση των

φυτικών οργανισµών σε µια λίµνη µε µια όπως ονοµάζεται <<άνθιση>> του άλγους.

Όταν παρατηρηθεί αυτή η άνθιση τότε δηµιουργούνται πολλά προβλήµατα στη λίµνη, η

υπέρµετρη αύξηση ορισµένων ανθεκτικών φυτών καταστρέφει άλλα πιο ευαίσθητα, το

νερό αποκτά πράσινο χρώµα και δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί για ψυχαγωγικούς

σκοπούς. Η ανάπτυξη αυτή προκαλεί υπέρµετρη κατανάλωση του οξυγόνου οπότε

παρατηρούνται αναερόβιες δράσεις µε αποτέλεσµα να αναδίδονται δυσάρεστες οσµές

και το νερό αποκτά επίσης δυσάρεστη γεύση και δεν είναι κατάλληλο για πόση.

ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ

Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούµενες από έλη µε ποώδη

βλάστηση, από µη αποκλειστικώς οµβροδίαιτα έλη µε τυρφώδες υπόστρωµα, από

τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι µόνιµα ή προσωρινά

κατακλυζόµενες από νερό το οποίο είναι στάσιµο ή τρεχούµενο, γλυκό, υφάλµυρο ή

αλµυρό και περιλαµβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το

βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι µέτρα. Oυσιώδη γνωρίσµατα της

µεταβατικής ζώνης που παρεµβάλλεται µεταξύ των µόνιµα κατακλυσµένων και των

καθαρά χερσαίων περιοχών είναι η παρουσία υδροχαρούς βλάστησης και η ύπαρξη

υδροµορφικών εδαφών, δηλαδή εδαφών που ανέπτυξαν ειδικά γνωρίσµατα ως

αποτέλεσµα της υψηλής υπόγειας στάθµης νερού.

Οι συνηθέστεροι τύποι υγροτόπων είναι: ποταµοί, ποτάµιες εκβολές και δέλτα,

λίµνες, λιµνοθάλασσες, πηγές, παρόχθιες περιοχές, τεχνητοί ταµιευτήρες νερού,

αλυκές.Οι υγρότοποι έχουν πολλαπλές αξίες για τον άνθρωπο, διότι:· η µεγάλη τους

βιολογική ποικιλότητα είναι απαραίτητη για τη βελτίωση καλλιεργούµενων φυτών,

αγροτικών ζώων και µικροοργανισµών, για ένα µέρος της επιστηµονικής προόδου,

ιδιαίτερα στην ιατρική, για πολλές τεχνολογικές καινοτοµίες και για την οµαλή

λειτουργία πολλών οικονοµικών δραστηριοτήτων στις οποίες χρησιµοποιούνται

ζωντανοί οργανισµοί, · δίνουν νερό για ύδρευση και άρδευση, εµπλουτίζουν τους

υπόγειους υδροφορείς, προστατεύουν από πληµµύρες, ενεργούν ως φίλτρα καθαρισµού

ρύπων, µειώνουν τις ζηµίες από παγετούς και καύσωνες, · παράγουν αλιεύµατα,

συντηρούν θηράµατα, δίνουν πλούσια τροφή σε αγροτικά ζώα, · παρέχουν ευκαιρίες για

αναψυχή, άθληση, οικολογικό τουρισµό, εκπαίδευση και έρευνα, · είναι συνδεδεµένοι

µε την ιστορία, τη µυθολογία και την πολιτιστική παράδοση.

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται στην ελληνική κοινωνία η τάση για αναγνώριση

της τεράστιας σηµασίας των υγροτοπικών πόρων της χώρας. Ωστόσο, η τάση αυτή δεν

είναι ακόµη αρκετά ισχυρή ώστε να ανακόψει την υποβάθµιση που προκαλούν οι

ασύνετες πρακτικές που ασκούνται στους υγροτόπους και τις λεκάνες απορροής τους. Η

πορεία προς την αειφορική διαχείριση των υγροτοπικών και χερσαίων οικοσυστηµάτων

θα είναι συνεπώς µακρά και δύσκολη. ∆ικαιούµαστε όµως να αισιοδοξούµε, εφόσον

διεξάγονται συντονισµένες προσπάθειες διατήρησης και οι κοινότητες γύρω από τις

φυσικές περιοχές εµπλέκονται ενεργά στη διατήρηση και διαχείρισή τους.

.

ΝΕΡΟΤΡΙΒΕΣ

Τα µάλλινα υφαντά που προορίζονται για πανωφόρια και στρωσίδια επιδέχονται

παραπέρα κατεργασία για να γίνουν πιο σταθερά, πιο ανθεκτικά και πιο ζεστά. Η

κατεργασία αυτή συνίσταται στο «σφίξιµο» των ινών τους και πετυχαίνεται µε δυνατά

κτυπήµατα όσο αυτά είναι βρεγµένα. Οι αρχές της κατεργασίας των υφαντών ήταν

γνωστές από την κλασική αρχαιότητα και οι γναφείς, οι ειδικοί τεχνίτες αυτής της

κατεργασίας, αποτελούσαν ξεχωριστό επάγγελµα. Με ποδοπατήµατα σε γούρνες µε

νερό ή µε κτυπήµατα µε τον κόπανο η κατεργασία των υφαντών συνεχίζεται ως το

Μεσαίωνα (11ος αι.), οπότε και επινοείται το µαντάνι, υδροκίνητη µηχανή µε σφυριά,

που αντικαθιστά σταδιακά το χειρωνακτικό τρόπο εργασίας. Το µαντάνι από την

Ευρώπη πέρασε στον ελληνικό χώρο, όπου η χρήση του γενικεύτηκε κατά τον 19ο αι.

Την ίδια εποχή συναντούµε και τη νεροτριβή (ντριστέλλα), έναν ξύλινο κάδο σε

σχήµα ανεστραµµένου κόλουρου κώνου για την κατεργασία µάλλινων υφαντών,

µοναδικό υδροκίνητο εργαστήριο χωρίς φτερωτή.

Μαντάνια και νεροτριβές αποτελούσαν εργαστήρια κατά το πλείστον Βλάχων από

το βορειοελλαδικό χώρο.

Η έρευνα για το χρονικό διάστηµα 1700 – 2003 εντόπισε ως σήµερα 140

µαντάνια και 165 νεροτριβές στη Μακεδονία και τη Θράκη. Από αυτά ελάχιστα σήµερα

επιµένουν να λειτουργούν, οι δε νεροτριβές χρησιµοποιούνται ως «οικολογικά»

πλυντήρια ταπήτων.

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Η εκµετάλλευση της ενέργειας του τρεχούµενου νερού µε σκοπό την κίνηση µιας

µηχανής για παραγωγή έργου ήταν ο πιο διαδεδοµένος τρόπος αξιοποίησης των πηγών

ενέργειας στην παραδοσιακή κοινωνία, µετά τη µυϊκή ισχύ του ανθρώπου και του ζώου.

Με την υδροκίνηση ο άνθρωπος πέρασε από το στάδιο των εργαλείων στο στάδιο της

µηχανής, αφού η πρώτη µηχανή που λειτούργησε για να παράγει έργο ήταν ένας νε-

ρόµυλος, που τον 1ο αι. π.Χ. άλεσε σιτάρι, την πιο βασική τροφή του ανθρώπου.

Από τότε ως το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση επινοήθηκαν υδροκίνητες µη-

χανές για διάφορες χρήσεις, όπως για την πρίση των λίθων ή των ξύλων και την κατερ-

γασία µετάλλων και µάλλινων υφαντών.

Η λειτουργία της υδροκίνητης µηχανής στηρίζεται στη ροή ή την πτώση του

νερού, που περιστρέφει έναν κατακόρυφο ή οριζόντιο τροχό µε φτερά (υδροτροχός ή

φτερωτή), ο οποίος µέσω άξονα µεταφέρει την κίνηση στο µηχανισµό άλεσης, πρίσης ή

κρούσης ανάλογα µε το προϊόν και το είδος της κατεργασίας

Πάψτε να γυρνάτε το µύλο, ἀλέστρες. Τώρα κοιµηθείτε βαθειά, ἀκόµα κι αν τα

κοκόρια προλέγουν τον όρθρο. Γιατί η ∆ήµητρα διάταξε τον δικό σας µόχθο να τον

κάνουν οι Νύµφες. Κι αυτές πηδώντας ως την κορφή του τροχού, τον άξονά του

γυρίζουν που µε τις γυριστές του ακτίνες δίνει στροφή στις βαρειές µυλόπετρες

της Νισύρου τις κοίλες. Γευόµαστε πάλι τις χαρές του πανάρχαιου βίου, µαθαίνο-

ντας να χαιρόµαστε τα έργα της ∆ήµητρας δίχως µόχθο.

(Αντίπατρος )

Ο νερόµυλος είναι η πρώτη µηχανή µε σκοπό την παραγωγή (1ος

αι. π.Χ.). Συνδυάζει

τον υδροτροχό (φτερωτή) για την ανύψωση του νερού -γνωστό ήδη στη Μεσοποταµία-

µε τον περιστροφικό µύλο. ∆ιαδόθηκε στην Ευρώπη και το Βυζάντιο. Τον 18ο και 19

ο

αι. κυριαρχεί στο βορειοελλαδικό χώρο ως εργαστήριο άλεσης σιτηρών, ενώ προς το

τέλος του 19ου

αι. σε ορισµένες πόλεις της Μακεδονίας οι νερόµυλοι συγκροτούν τις

πρώτες βιοµηχανικές µονάδες. Η έρευνα του Μουσείου για τη χρονική περίοδο 1700 -

2003 εντόπισε ως σήµερα 2081 νερόµυλους στη Μακεδονία και τη Θράκη, από τους

οποίους 31 ακόµη λειτουργούν, παρά την πλήρη επικράτηση

ΝΕΡΟΠΡΙΟΝΑ

Το ξύλο ήταν από τα πρώτα υλικά, µε το οποίο ο άνθρωπος κατασκεύασε εργαλεία

για να αµυνθεί, καλύβα για να προστατευτεί και σχεδία για να διασχίσει τα ποτάµια.

Πηγή του ξύλου είναι τα δάση. ∆άσος και ξύλο δίνουν την πρώτη σηµασία στη λέξη

«ύλη», που έφτασε να σηµαίνει το συστατικό στοιχείο κάθε πράγµατος. Υλοτόµο λέµε

τον ξυλοκόπο και υλοτοµία τη δουλειά του.

Από την αρχαιότητα η µακεδονική ξυλεία θεωρούνταν εξαιρετική, «διότι ήτο λεία

και αστραβής». Στις δασικές περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου, από τον 18ο

ως τα µέσα του 20ου

αι., η υλοτοµία αποτελούσε την κύρια επαγγελµατική

δραστηριότητα των κατοίκων. Στο χώρο της Μακεδονίας και της Θράκης από έρευνα

για τη χρονική περίοδο 1700 – 2003 εντοπίστηκαν µέχρι σήµερα 138 νεροπρίονα, από

τα οποία ελάχιστα σήµερα λειτουργούν και αυτά ως πριονοκορδέλες.

ΦΡΑΓΜΑΤΑ

Στην εποχή µας η κατασκευή φραγµάτων γίνεται για άρδευση και ύδρευση όπως παλιά, αλλά

και για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος µε υδροηλεκτρικά έργα.

Κατασκευή φράγµατος Φράγµα Ασωµάτων Αλιάκµονα Φράγµα Θησαυρού Νέστου

Μαραθώνα

Για τη διένεξη των δυο θεών έχουµε εκδοχές πολλές .Σύµφωνα µε µια

ήρθε στην Αττική πρώτος ο Ποσειδώνας και µε ένα χτύπηµα της τρίαινάς του

έκανε να αναβλύσει πάνω στην Ακρόπολη µια πηγή αλµυρού νερού. Η Αθηνά ήρθε

ύστερα, φύτεψε την ελιά και διεκδίκησε την κυριαρχία του τόπου. Και η διένεξή

τους εκδικάστηκε από το δικαστήριο των Ολύµπιων θεών, που δώσανε στην

Αθηνά την νίκη. Αλλά σύµφωνα µε αφήγηση του Αγίου Αυγουστίνου, έχουµε

περισσότερες λεπτοµέρειες σχετικά µε την υπόθεση αυτή . Την εποχή του Κέκροπα

µια ελιά φύτρωσε ξαφνικά στης Ακρόπολης ένα σηµείο και ανάβλυσε κοντά της

µια πηγή. Ο Κέκροπας ζήτησε συγνώµη του µαντείου κι αυτό απάντησε πως η

ελιά φανέρωνε την Αθηνά και η πηγή του Ποσειδώνα κι έπρεπε οι κάτοικοι να

διαλέξουν ποιας θεότητας από τις δυο θε να δίνανε στην πόλη το όνοµά της .

Κάλεσε ο Κέκροπας όλους τους κατοίκους άντρες και γυναίκες, να ψηφίσουν

σχετικά . Όλοι οι άντρες ψήφισαν τον Ποσειδώνα και οι γυναίκες ψήφισαν

νικήτρια την Αθηνά , κι όπως οι γυναίκες ήταν περισσότερες νικήτρια βγήκε η

Αθηνά και µάλιστα µια µονάδα µονάχα. Μα οργίστηκε ο Ποσειδώνας και

πληµµύρισε τη χώρα και για να τον εξευµενίσουν στράφηκαν οι άντρες κατά

των ενόχων γυναικών και περιορίσανε τα δικαιώµατά τους και τους πήραν το

δικαίωµά τους να ψηφίζουνε στις συνελεύσεις και τους απαγόρεψαν να δίνουνε

τα ονόµατά τους κι Αθηναίες να ονοµάζονται στο εξής.

Πρέπει να σηµειώσουµε πως ο Ποσειδώνας θεωρούνταν όχι µόνο θεός της

θάλασσας αλλά και του υγρού στοιχείου γενικά και συνεπώς και των γλυκών

νερών των ποταµών και των πηγών . Η περίφηµη πηγή Ιπποκρήνη, στον

Ελικώνα ανάβλυσε από το χτύπηµα της οπλής του Πήγασου , που σύµφωνα µε

µερικούς συγγραφείς, ήτανε γιος του Ποσειδώνα και της Μέδουσας. Το ίδιο

συνέβαινε και µε την πηγή Πειρήνη , κοντά στην Κόρινθο.

Κατά κάποιον δε µύθο, η Ρέα, µετά τη γέννηση του Ποσειδώνα, τον έκρυψε

στην πηγή Αρνη , για να µην τον καταπιεί ο πατέρας του ο Κρόνος. Και λέγανε

ακόµα πως ο Ποσειδώνας έκανε να αναβλύσουν δυο πηγές στη νήσο Ατλαντίδα ,

όπως και του απέδιναν τη εµφάνιση ευεργετικών νερών σε άλλες περιοχές .

Αναφέρουµε, ανάµεσα σε άλλα , το πηγάδι Καλλίχορο στην Ελευσίνα , µια λίµνη

λεγόµενη του Ποσειδώνα στις Αιγίες της Λακωνικής , που απαγορευόταν το

ψάρεµα στα νερά της και που στις όχθες της υπήρχε ναός και άγαλµα του

Ποσειδώνα. Επίσης κοντά στο λιµάνι του Νυµφαίου, στο ακρωτήρι Μαλέας,

υπήρχε µια σπηλιά που ανάβλυζε µια πηγή και δίπλα υψωνόταν ένα άγαλµα

του Ποσειδώνα .

Αλλά και οι ποταµοί ανήκανε στη δικαιοδοσία του Ποσειδώνα . Η κοίτη του

ποταµού Αλφειού, ως έλεγαν, του χρησίµευσε µερικές φορές για κατοικία. Κι

όταν θέλησε να ξελογιάσει την Τυρώ, πήρε τη µορφή του ποταµού Ενιπέα.

Κι βλέπουµε εδώ να παρουσιάζεται ο θεός µε τη διπλή του όψη: ως θεότητα

τροµερή και ως ευεργετική. Έτσι αν κάνει να αναβλύζουνε πηγές, καθώς στο

µύθο της Αµυµώνης ή να ανοίγει πέρασµα σε ποταµό, όπως στον Αλφειό,

αντίθετα, σ’ άλλες περιπέτειες τον βλέπουµε να πληµµυρίζει µια χώρα ολάκερη ή

να αποξηράνει όλες τις πηγές τις όπως είχε συµβεί στην Αργολίδα που

κατακλύστηκε από τα νερά , όταν είδε ο Ποσειδώνας να περιέρχεται η κυριαρχία

της στην Ήρα ενώ διεκδικούσε ο ίδιος τη χώρα αυτή . Αλλά άλλος µύθος λέει

πως η Ήρα κατάφερε στο τέλος να µαλακώσει κι έτσι πρόσταξε ο Ποσειδώνας

να αποξηρανθούνε τα νερά . Και οι Αργείοι του είχαν αναγείρει άγαλµα στο

σηµείο που είχε σταµατήσει η πληµµύρα.

Το βασίλειο του Ποσειδώνα περιλαβαίνει , όπως είδαµε, όχι µοναχά τη θάλασσα,

αλλά ολόκληρο το υγρό στοιχείο. Ήταν λοιπόν κάτω από την εξουσία του

Ποσειδώνα και τα νερά των ποταµών και των λιµνών. Και µάλιστα, αν τύχαινε ,

ο ίδιος ο θεός µεταµορφωνότανε σε ποταµό , όπως στην περιπέτειά του µε την

ωραία Τυρώ . Ωστόσο οι ποταµοί και οι πηγές στην Ελληνική Μυθολογία ήταν

αντικείµενα ιδιαίτερης λατρείας, που µ’ αυτή συνδέονται αρκετοί µύθοι, που µερικοί

είναι απ’ τους πιο χαριτωµένους που επινόησε το Ελληνικό πνεύµα.

Οι ποταµοί θεωρούνταν απ’ τους Έλληνες θεότητες. Μερικοί παίζουν κάποιο ρόλο. Ο

Όµηρος τους παρουσιάζει να επεµβαίνουν στις µάχες ανάµεσα στους Έλληνες και τους

Τρώες. Παρουσιάζει πχ τον Αχιλλέα να παλεύει µε τον Σκάµανδρο και να ρίχνεται στο

ρέµα του : « Ο ποταµός φουσκώνει µανιασµένος, ολόκληρο το ρέµα του ταράζεται και

κοχλάζει. Ξεσηκώνει τα πτώµατα που σώριασε στα νερά του ο γιος του Πηλέα και,

µουγκρίζοντας σαν ταύρος, τα ρίχνει έξω στη στεριά. Ωστόσο σώζει όσους ανασαίνουν

ακόµα, τους κρύβει κάτω από τα γάργαρα νερά του ή µέσα στις πελώριες ρουφήχτρες

του, ενώ στον ήρωα τριγύρω σωρεύει κύµατα τροµερά, και σπάνε πάνω στην ασπίδα

του».

Αλφειός Λούσιος Αώος

Σύµφωνα δε µε την αντίληψη των Ελλήνων, όλοι οι ποταµοί είχανε για κοινή

πηγή έναν άλλο ποταµό, τον Ωκεανό, που έζωνε κυκλικά τη γη. Κι έχει δοθεί η

ακόλουθη εξήγηση για τον τρόπο που σχηµατίστηκε αυτή η αντίληψη: “ Ήταν εύκολο

να διαπιστωθεί µε παρατηρήσεις ότι τις πηγές και τα ποτάµια τα συντηρούσε το νερό

που έπεφτε από τον ουρανό…Όµως από που έρχονταν τα σύννεφα που

παρουσιάζονταν κάθε τόσο στον ουρανό, που δε σταµατούσαν να βρέχουν και που

φαίνονταν ανεξάντλητά; Λοιπόν, θα υπήρχε κάπου κάποια δεξαµενή απέραντη που

προµήθευε επ’ άπειρον το νερό που είχε ανάγκη η γη. Μα τα σύννεφα φαίνονται να

γεννιούνται και ν’ αναπτύσσονται στον ορίζοντα. Ήταν λοιπόν φυσικό να υποθέσουν

ότι υπάρχει στον ορίζοντα γεµάτη νερό, µια δεξαµενή. Οι αρχαίοι πίστευαν πως η γη

ήτανε κυκλική και επίπεδη, και ο συννεφιασµένος ουρανός ένα ηµισφαιρικό κάλυµµα

από σύννεφα που στηριζόταν στην άκρη της γήινης περιφέρειας. Εποµένως θα έπρεπε

να υπάρχει, ολόγυρα στη γη, µια ζώνη ρευστή απ’ όπου θα βγαίνανε τα σύννεφα. Οι

Έλληνες ονόµαζαν Ωκεανό αυτή την κυκλική δεξαµενή”.

Κατά τον Ησιόδο, ο Ωκεανός ήταν γιος της Γαίας και του Ουρανού και ο αδερφός

της Τηθύας, που έγινε έπειτα σύζυγος του. Κι είχαν αµέτρητους απογόνους, τρεις

χιλιάδες γιους, « τα βουερά ποτάµια», κι άλλες τόσες θυγατέρες, τις Ωκεανίδες « µε

τους λεπτούς αστράγαλους, που, σκορπισµένες στη γη ολάκερη, εκυβερνούνε τις βαθιές

πηγές ». Ο ποιητής της θεογονίας απαριθµεί εικοσιπέντε ποταµούς, που όλοι σχεδόν

βρίσκονται στην Αιόλιδα και σαράντα µία Ωκεανίδες.

Οι ποταµοί – που τους λέγανε και γιούς του ∆ία – είναι θεότητες όπως και ο πατέρας

τους, ο Ωκεανός. ∆υο απ’ αυτούς, ο Αχελώος και ο Αλφειός, είχανε καθολικό

χαρακτήρα, ενώ η λατρεία των άλλων ήταν καθαρά τοπική.

Ο Αχελώος, που υπήρχαν στην Ελλάδα άλλοι πέντε οµώνυµοί του,ήταν ο «Βασιλιάς

των ποταµών». Του απέδιδαν πολλές περιπέτειες, που διασηµότερή τους ήταν ο αγώνας

του µε τον Ηρακλή, για την απόκτηση της ∆ηιάνειρας. Έχοντας το χάρισµα λοιπόν να

µεταµορφώνεται, µεταµορφώθηκε σε φίδι, σε ταύρο, σε άνθρωπο µε κεφάλι ταύρου.

Ωστόσο νικήθηκε και κατά τη διάρκεια της πάλης έχασε ένα από τα κέρατά του, που

έγινε το διάσηµο «κέρας της Αµάλθειας».

Στάθηκε πιο τυχερός σε άλλες ερωτικές του περιπέτειες: τον ερωτεύθηκε η Μόύσα

Τερψιχόρη – κατ’ άλλους η Μελποµένη- κι έτσι έγινε πατέρας των Σειρήνων. Ανάµεσα

στις ερωµένες του αναφέρονται η Καλλιρόη και η Πεδιµήδη, θυγατέρα του Αίολου.

Αχελώος: Στα νερά του είχαν βαφτιστεί οι οι πρώτοι Έλληνες µε το όνοµα Αχαιοί, «οι άνθρωποι των νερών»,(ινδοευρωπαϊκή ρίζα

akw=νερό)

Κυριότεροι από τους άλλους θεοποιηµένους ποταµούς, ήταν ο Αλφειός, ο Ασωπός

και ο Ιλισός στην Ελλάδα, ενώ στη Μικρασία ο Σκάµανδρος, ο Κάικος, ο Έρµος, ο

Καύσερος και ο Μαίανδρος.

Βρίσκουµε αρκετά στοιχεία για τη λατρεία των ποταµών στην Ελλάδα σε πολλούς

αρχαίους συγγραφείς. Ο Όµηρος παρουσιάζει τον Αχιλλέα, απαρηγόρητο για το θάνατο

του Πάτροκλου, να κόβει τα µαλλιά του , που τα είχε τάξει ο πατέρας του πριν

αναχωρήσει για την Τροία, να τα προσφέρει στον ποταµό Σπερχειό, όταν γύριζε ο γιός

του.

Μερικοί πιστεύουν ότι οι εκδηλώσεις αυτές είναι ανάµνηση από σπουδαιότερες

θυσίες που πρόσφεραν άλλοτε στους ποταµούς – θεούς, δηλ. ανθρωποθυσίες. Σε πολλά

µέρη έριχναν τα άλογά τους στους ποταµούς.

Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τους ποταµούς όχι µονάχα επειδή τους θεωρούσαν

πηγή κάθε ευφορίας και για τις ευεγερσίες τους αυτές, αλλά και για τις καθαρτικές και

ιαµατικές ιδιότητες των νερών τους. Μερικούς µάλιστα τους θεωρούσαν γενάρχες και

ιδρυτές πόλεων, όπως τον Ασωπό και τον Αλφειό.

Οι κυριότερες απότις θεότητες των γλυκών νερών ήταν οι Νύµφες. Σύµφωνα µε τον

Όµηρο, ήταν θυγατέρες του ∆ία, κατά τον Ησίοδο όµως µερικές απ’ αυτές είχαν

γεννηθεί απ’ τις σταγόνες του αίµατος του Ουρανού, που χύθηκε όταν τον ακρωτηρίασε

ο Κρόνος. Συχνότερα όµως, τις θεωρούσαν θυγατέρες του ποταµού της περιοχής που

διέµεναν. Πολλά φύλα και οικογένειες ισχυρίζονταν ότι κατάγονταν από τις Νύµφες κι

ότι είχαν λοιπόν ξεχωριστή και σπουδαία προέλευση.

Ο συνολικός αριθµός των Νυµφών ήταν πολύ µεγάλος. Κατά τον Οβίδιο, δεν ήταν

λιγότερες από χίλιες. Μόνο ο Ασωπός είχε είκοσι θυγατέρες. Η δε Άρτεµη είχε ζητήσει

απ’ τον πατέρα της το ∆ία,συνοδεία ογδόντα Νυµφών, που οι εξήντα έπρεπε να είναι

Ωκεανίδες και οι είκοσι θυγατέρες του κρητικού ποταµού Αµνισού.

Οι Νύµφες προσωποποιούσανε τη νεαρή κόρη στα πιο γοητευτικά της γνωρίσµατα,

δηλ. την οµορφιά, την προσήνεια και την επιθυµία εξυπηρέτησης.Αν και ήταν θεϊκής

καρταγωγής και εµφανίζονταν µερικές φορές στον Όλυµπο, δεν ήταν ωστόσο θεές µε

όλη τη σηµασία της λέξης.Κατείχαν µια ενδιάµεση θέση ανάµεσα στις θεές και τις

θνητές.Ως πνεύµατα των νερών ζούσαν τόσο στα ποτάµια, όσο και στα βουνά απ’ όπου

πηγάζουν οι ποταµοί. Χωρίζονταν σε Ορεστιάδες (Νύµφες των δασών) και Ναϊάδες

(Νύµφες των ποταµών και των πηγών). Αργότερα προστέθηκαν οι Αµαδρυάδες (Νύµφες

των δέντρων).

Οι Ναϊάδες ήταν οι κυριότερες θεότητες των πηγών και των ποταµών. Σε µερικά

µέρη, όπως τα Μέγαρα και την Κατάνη, ήταν αφιερωµένα σ’ αυτές τα υδραγωγεία. Κι

είχαν για αγαπηµένη τους διαµονή τις σπηλιές, σαν εκείνη που µας περιγράφει ο

Όµηρος στην « Οδύσσειά » του : «Σ’ ένα µέρος της Ιθάκης, σε µια παραλία, είναι το

λιµάνι του Φόρκυ, του «γέρου της θάλασσας». ∆ύο απόκρηµνα ακρωτήρια το

αγκαλιάζουν, το προστατεύουν απ’ τα ψηλά τα κύµατα και τους βουερούς ανέµους. Τα

καράβια που µέσα στο λιµάνι µπαίνουνε δεν έχουν ανάγκη να ρίχνουν άγκυρα και να

δένουν µπουνάτσες. Στο βάθος του υπάρχει µια φουντωτή ελιά, που ο ίσκιος της

φυλλωσιάς της κρύβει µιαν εξαίσια σπηλιά, ιερή και σκιερή κατοικία των Ναϊάδων.

Μέσα σ’ αυτό το άσυλο που το δροσίζει µια αστέρευτη πηγή, υπάρχουν πέτρινοι

αµφορείς και υδρίες. Εκεί οι µέλισσες αποθέτουν το µέλι τους και σε µεγάλους

πέτρινους αργαλειούς υφαίνουνε οι Νύµφες πορφυρά υφάσµατα, θαυµάσια. Έχει δυο

πόρτες η σπηλιά : η µια, κάτω απ’ του Βοριά το φύσηµα, είναι για τους θνητούς η

άλλη, προς το µέρος του Νοτιά, είναι για τους θεούς. Ποτέ άνθρωπος δεν µπαίνει από

‘κει, είναι ο δρόµος των αθάνατων.

Άλλη περίφηµη σπηλιά ήτανε το « Κωρύκιον άντρον » στον Παρνασσό. Σύµφωνα µε

τον Απολλόδωρο τον Αθηναίο, χρωστούσε τ’ όνοµά της η σπηλιά στη Νύµφη Κωρυκεία,

που την αγάπησε ο Απόλλωνας κι απόχτησε µε τον θεό ένα γιο, τον Κώρυκο.

Στον Κιθαιρώνα υπήρχε η σπηλιά « Σφραγίδιον », που παρακάτω θα µιλήσουµε γι’

αυτή σε σχέση µε τις µαντικές ικανότητες που απόδιδαν στις Νύµφες. Σπηλιές επίσης

αναφέρονταν, διάφορες, στην Πελοπόννησο και την Κέρκυρα. Στη σπηλιά της

Κέρκυρας γίνανε οι γάµοι του Ιάσονα µε τη Μήδεια και µε την ευκαιρία αυτή οι Νύµφες

στόλισαν κι έραναν µε λουλούδια το κρεβάτι των νεόνυµφων.

Αργότερα, σε νεότερη εποχή, δε φαντάζονταν πια τα σπήλια των Νυµφών στις πηγές

των ποταµών, αλλά κάτω από τους ποταµούς. Κι από τότε οι Νύµφες παίρναν τ’ όνοµα

αυτών των ποταµών κι ονοµάζονταν : Αχελωίδες, Αµνισίδες, Ανιγρίδες, Ασωπιάδες,

Εχεδωρίδες, Ισµηνίδες, Κηφισίδες, Λουσιάδες, Πακτωλίδες.

Στις Νύµφες απόδιναν οι αρχαίοι Έλληνες ερωτικές περιπέτειες αρκετές. Ο

Απολλώνιος ο Ρόδιος αφηγείται το µύθο του Ύλα, του συντρόφου του Ηρακλή, έτσι: “

O Ύλας, οδηγηµένος απ’ την τύχη, έφτασε σε µια πηγή, που το όνοµά της ήτανε Πηγές.

Την ώρα εκείνη τη βραδινή, οι Νύµφες που κατοικούσανε στην πρόσχαρη αυτή περιοχή,

συνήθιζαν να µαζεύονται κοντά στην πηγή για να τραγουδούν και να χορεύουν όλη

νύχτα ύµνους κι εγκώµια στην Άρτεµη. Οι Νύµφες των βουνών και οι Νύµφες των

δασών, που κατοικούσανε στις βαθιές σπηλιές , είχανε κιόλας ξεκινήσει απ’ το

ενδιαίτηµά τους και πηγαίναν προς τα ‘κει. Οι Εφυδατίη, η Νύµφη που κατοικούσε

στην πηγή, έβγαλε τότε το κεφάλι της απ’ τα νερά κι αντίκρισε τον νεαρό τον Ύλα , µέσα

στο φως του φεγγαριού που έλαµπε η οµορφιά του. Ο έρωτας αµέσως την κυρίεψε,

αµήχανη στέκεται, συνεπαρµένη. Ο Ύλας , σκυµµένος στην πηγή, βουτούσε την υδρία

του στα νερά της. Η νύµφη, ξαναµµένη απ’ την επιθυµία να φιλήσει τα ωραία χείλη του,

πέρασε το ένα χέρι της γύρο από το λαιµό του και µε το άλλο τον έσυρε κοντά της. Ο

Ύλας έπεσε και ξεφωνίζοντας, σύρθηκε στα βάθη των νερών».

Οι αρχαίοι είχαν προσέξει πως µερικά νερά είχαν ιαµατικές ιδιότητες. Και αυτή την

ευεργετική τους επίδραση την αποδίδανε στις Ναϊάδες. Έτσι, στην ιαµατική θειούχα

πηγή κοντά στο ακρωτήρι Σαµικό της Ήλιδας πρόσφεραν θυσίες στις Νύµφες. Τα

λουτρά της πηγής αυτής θεράπευαν τις δερµατικές παθήσεις .

Κοντά στην Ηράκλεια, σε απόσταση 50 σταδίων από την Ολυµπία, βρισκόταν άλλη

ιαµατική πηγή µε ιερό των Ιωνίδων Νυµφών και που τα νερά της γιάτρευαν ορισµένες

παθήσεις.

Οι Νύµφες θεότητες γενικά τοπικές δεν είχανε ναούς. Προσφέρονταν σ’ αυτές οι

θυσίες κοντά σε πηγές ή µέσα σε σπηλιές τους αφιερώνανε βωµούς µέσα σε ιερά άλλων

θεών. Από το πλήθος των αναθηµάτων που βρέθηκαν αποδεικνύεται πόσο η λατρεία

των Νυµφών είχε αναπτυχθεί στις χώρες όπου µιλιόνταν η γλώσσα η ελληνική.

Το ρεύµα µιας µεγάλης ποσότητας νερού, που κινείται µέσα σε κοίτες, στην

επιφάνεια της Γης. Η τροφοδοσία του ρεύµατος είναι συνεχής, σ’ όλη τη διάρκεια

του χρόνου από πηγές, χιόνια, βροχές κ.τ.λ, αλλά η ποσότητα του νερού

µεταβάλλεται εποχιακά. Η κίνησή του ποταµίσιου νερού είναι αδιάκοπη.

Χαρακτηριστικά γι’ αυτή τη κίνηση ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος

είπε: « ∆εν µπορείς να µπεις δυο φορές στα ίδια νερά του ποταµού».

∆ιάφορες διακλαδώσεις. ποτάµια, χείµαρροι, ρυάκια, αυλάκια, µέσα στα οποία

τρέχει το νερό, αποτελούν το υδρογραφικό δίκτυο µιας περιοχής. Η ποσότητα του

νερού που φτάνει κάθε χρόνο στη θάλασσα ή στη λίµνη, λέγεται ετήσια απορροή

του ποταµού, ενώ η ποσότητα του νερού που κυλά στο ποτάµι από µια εγκάρσια

τοµή σε ένα δευτερόλεπτο λέγεται παροχή.

Βενέτικος Ρέµα στο Βόιο ∆έλτα Αξιού Βοϊδοµάτης

Η αρχή των ποταµών βρίσκεται εκεί, όπου τα υπεδαφικά νερά βγαίνουν στην

επιφάνεια. Τέτοιοι τόποι συνήθως χαράδρες, πλαγιές βουνών, βαλτώδης πεδιάδες

κ.α. Η άκρη κάποιου παγετώνα µπορεί να είναι επίσης η αρχή ενός ποταµού.

Υπάρχουν ακόµα ποτάµια, που αρχίζουν από λίµνες. Συνήθως τα ποτάµια

ξεκινούν από κάποιο µικρό ρυάκι. Καθώς προχωρούν όµως συγκεντρώνουν όλο

και περισσότερα νερά από άλλα ρυάκια, χείµαρρους και παραπόταµους από όλη

τη λεκάνη απορροής.

Το πρώτο τµήµα του ποταµού, που βρίσκεται κοντά σας πηγές της

τροφοδοσίας του, λέγεται πάνω ρους ή χοάνη τροφοδοσίας ένα δεύτερο κοµµάτι

του ποταµού λέγεται µέσος ρούς ή κορµός µεταφοράς και το τελευταίο τµήµα

που περιλαµβάνει το τέρµα και εκβολή λέγεται κάτω ρους ή κώνος τροφοδοσίας.

Το νερό των ποταµών δεν είναι ποτέ καθαρό, εκτός από την άµµο και το

διαλυµένο χώµα που µεταφέρει, ιδιαίτερα στις περιόδους των πληµµύρων, περιέχει

πάντα διαλυµένες ουσίες όπως ανθρακικά και θεϊκά άλατα συνήθως του

ασβεστίου και µαγνησίου, µικρές ποσότητες από πυριτικά, οξέα, χλωριούχο

νάτριο και οργανικές ουσίες. Τα ποταµίσια νερά, εξαιτίας της κίνησης τους,

παράγουν κάποιο έργο.

Σακουλέβας (Φλώρινα) Λάδωνας Στρυµόνας Καλαµάς

Πολύ σπουδαίο ρόλο στις διεργασίες της φύσης παίζει η ενέργεια των νερών

που ρέουν. Αυτή η ενέργεια χωρίζεται σε τρεις µορφές: τη διαβρωτική, τη µεταφορική

και την αποθετική. Τρέχοντας στις πλαγιές των βουνών το νερό παρασύρει µόρια του

εδάφους ( χώµα, χαλίκια, πέτρες ) ανοίγει αυλάκια, σκάβει το έδαφος διαβρώνει τα

βράχια και µε τον καιρό ανοίγει αυλάκια, σκάβει το έδαφος, διαβρώνει τα βράχια και

µε τον καιρό ανοίγει χαράδρες και µεγάλα φαράγγια. Η καταστροφική αυτή ενέργεια

λέγεται διαβρωτική. Υπολογίζεται ότι σε 125.000 χρόνια το νερό καταστρέφει από τις

ηπείρους κατά µέσο όρο, στρώµα εδάφους 1 µέτρου. Κατά τόπους η διάβρωση

εξαρτάται από την ποιότητα των πετρωµάτων της κοίτης και των όχθων του ποταµού.

Είναι εντονότερη στα µαλακά πετρώµατα, ενώ στα σκληρά γίνεται πολύ αργά και η

κοίτη εµφανίζει ανωµαλίες

Λειβαδίτης (Ροδόπη) Αώος Τρικεριώτης Σπερχειός

Η διαβρωτική ενέργεια του νερού συνεχίζεται, χωρίς να σταµατά δισεκατοµµύρια

χρόνια. Αυτή διαµόρφωσε και εξακολουθεί να διαµορφώνει την επιφάνεια του πλανήτη

µας

Τα νερά των ποταµών, που προχωρούν προς τη θάλασσα, µεταφέρουν σε µεγάλες

αποστάσεις τα υλικά που έχουν αποσπάσει. Η ενέργεια αυτή λέγεται µεταφορική. Η

µεταφορά αυτή γίνεται µε τρεις τρόπους

1.Μεταφορά υλικών σε διάλυση

2.Μεταφορά υλικών που αιωρούνται

3.Mεταφορά µεγαλύτερων υλικών στον πυθµένα της κοίτης των ποταµών.

Τα ποτάµια µεταφέρουν κάθε χρόνο στις θάλασσες και στους ωκεανούς µια πολύ

σηµαντική ποσότητα γλυκού νερού που ξεπερνά τα 35.000 κυβικά χιλιόµετρα. Η

σηµασία για τον άνθρωπο πολύ µεγάλη. Μας προµηθεύουν πόσιµο νερό, νερό για

άρδευση, δίνουν την αδιάκοπα ανανεωµένη ενέργειά τους, µας προµηθεύουν ψάρια,

χρησιµεύουν ως υδάτινοι δρόµοι για τις συγκοινωνίες και αποχετεύουν τα ακάθαρτα

νερά.

∆έλτα Έβρου Λουδίας Πηνειός Αχελώος

Οι ανάγκες µας όµως σε νερό µεγαλώνουν γι’ αυτό κατασκευάζονται φράγµατα,

κανάλια, διώρυγες. Παράλληλα όµως η απρογραµµάτιστη διοχέτευση στα ποτάµια

ακάθαρτων νερών µόλυνε επικίνδυνα πολλά απ’ αυτά. Τα βιοµηχανικά και τα οικιακά

απόβλητα ξεπέρασαν τη φυσική ικανότητα του νερού για αυτό καθαρισµό σε πολλά

ποτάµια της Αµερικής και της Ευρώπης και έκαναν το νερό τους ακατάλληλο για πόση,

εξοντωτικό για τα ψάρια και την βλάστηση και επικίνδυνο για τις µολύνσεις.

Η Ελλάδα έχει πολλές λίµνες . Είναι παντού διασκορπισµένες στον eλλαδικό χώρο.

Βεγορίτιδα – Μακεδονία Καϊάφα – Πελοπόννησος Υλίκη – Στερεά Ελλάδα

Υπάρχουν 2 είδη λιµνών, οι φυσικές και οι τεχνητές.Οι τεχνητές είναι κανονικές

λίµνες µόνο που χτίζουµε φράγµατα για να έχουµε νερό για άρδευση, οικιακή χρήση και

υδροηλεκτρικά εργοστάσια για ηλεκτρισµό.

Πλαστήρα Μόρνου Μαραθώνα

Υπάρχουν ακόµα και λίµνες που έχουν αποξηρανθεί ,για να αντιµετωπιστούν

ασθένειες όπως η ελονοσία,αλλα και για να δηµιουργηθούν καλλιεργήσιµες εκτάσεις

(Κωπαϊδα). Βέβαια αυτό δεν είναι πάντα καλό, επειδή δηµιουργούνται προβλήµατα στο

οικοσύστηµα. Έτσι υπάρχε η σκέψη να τις ξαναφτιάξουµε, όπως για παράδειγµα την

Κάρλα .Στις όχθες της υπήρχαν χωριά µε κήπους και χωράφια. Στα υγρά λιβάδια γύρω

από τη λίµνη έβοσκαν περίπου 40.000 βόδια και αγελάδες.

Κάρλα 1953

Κάρλα 1962

Σήµερα ελάχιστα ψάρια επιβιώνουν στις ρυπασµένες από λιπάσµατα και

φυτοφάρµακα στραγγιστικές τάφρους. Οι αγρότες δεν έχουν πια νερό να ποτίσουν τα

χωράφια τους. Τα εδάφη έχουν υψηλή αλατότητα. Το κράτος στοχεύει να

επαναπληµµυρίσει µέρος της λίµνης.

Μπορούµε να συναντήσουµε λίµνες ψηλά στις κορφές σχεδόν των βουνών

(υποαλπικές), στις πεδιάδες, αλλά και δίπλα στη θάλασσα (λιµνοθάλασσες). Σε όλες

υπάρχε ποικιλία χλωρίδας και πανίδας. Οι λίµνες παίζουν επίσης σηµαντικό ρόλο σαν

σταθµοί ή τόποι διαµονής των µεταναστευτικών πουλιών.

Σµόλικας Παµβώτιδα Καστοριάς Κερκίνη

Οι λίµνες κινδυνεύουν από τα απόβλητα των πόλεων, που οι άνθρωποι έχουν

συνήθεια να πετάνε εκεί. Είναι και τα εργοστάσια που συµβάλλουν στην µόλυνση,

ακόµα δε οι τεράστιες ποσότητες φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων που πέφτουν σ’ αυτές

και δηµιουργούν ευτροφισµό, µε αποτέλεσµα να πεθαίνουν τα ψάρια και άλλοι

οργανισµοί από έλλειψη οξυγόνου

Ακόµα οι λίµνες µας προσφέρουν δυνατότητες ψυχαγωγίας µε τους περιπάτους εκεί,

και τα διάφορα αθλήµατα

∆ρακόλιµνη Τύµφης

Φράγµα Εύηνου

Φράγµα ΜόρνουΛίµνη Υλίκη

Φράγµα Μαραθώνα

ΕΥ∆ΑΠ Γαλατσίου

ΚΛΙΜΑΚΑ

1/700.000

ΟΜΑ∆Α:

ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΕΛΩΝ:

α) Να κατασκευαστούν τα τρίγωνα:

1η οµάδα: Εύηνος – Μόρνος – Υλίκη

2η: Μόρνος – Μαραθώνας – Υλίκη

3η: Υλίκη – ΕΥ∆ΑΠ – Μόρνος

4η: Μαραθώνας – Υλίκη – ΕΥ∆ΑΠ

5η: Εύηνος – ΕΥ∆ΑΠ – Υλίκη

6η: ΕΥ∆ΑΠ – Μόρνος – Εύηνος

β) Να µετρηθεί η περίµετρος και οι γωνίες του

γ) Να κατασκευάσετε το ύψος µε βάση την πλευρά που ενώνει τη δεύτερη µε την τρίτη

τοποθεσία

δ) Βάλτε τα σηµεία του ορίζοντα στην πυξίδα

ε) Αν περπατήσω από το Μόρνο προς την Υλίκη, η κατεύθυνσή µου θα είναι

.............................. Από την Υλίκη προς την ΕΥ∆ΑΠ .................................. Από την

ευδαπ προς το Μαραθώνα ................................. Από το Μαραθώνα προς τον Εύηνο

...................................

στ) Πόσο απέχει στην πραγµατικότητα σε ευθεία γραµµή το φράγµα του Μόρνου από

την ΕΥ∆ΑΠ Γαλατσίου;

ζ) Πόση ώρα θα χρειαστούµε για να πάµε από το Μορνο στον Εύηνο, αν το αυτοκίνητό

µας ταξιδεύει µε 90χλµ/ώρα;

η) Πόση ώρα θα κάνει µια σταγόνα νερού για να έρθει από τον Εύηνο στην ΕΥ∆ΑΠ, αν

ταξιδεύει µε 1µέτρο το δευτερόλεπτο;

Λύνοντας την άσκηση

Από χώµα και νερό Σύνθεση µε υδρόβια και Εργαλείο που χρησιµοποιόταν για τον

παρόχθια φυτά εντοπισµό υπόγειων νερών

Όργανα της βροχής: µεγάλο µικρό Φτερωτή

Το νερό, πολύτιµη πηγή ζωής, αποτελούσε και αποτελεί πρωταρχικό αγαθό για την

ανάπτυξη τόσο του φυσικού περιβάλλοντος, όσο και του ίδιου του ανθρώπου. Έχοντας

κατανοήσει την αξία του ήδη από πολύ νωρίς και διαπιστώνοντας ότι δεν µπορεί να

ζήσει χωρίς το υδάτινο στοιχείο, ο άνθρωπος έχτιζε τους οικισµούς του κοντά σε

θάλασσες, λίµνες και ποτάµια. Προκειµένου µάλιστα να προµηθεύεται και να

χρησιµοποιεί ευκολότερα το νερό δηµιουργούσε κατασκευές, όπως οι κρήνες, που είχαν

ως κύριο σκοπό τη λήψη, τη συγκέντρωση και τη φύλαξη του υπερπολύτιµου νερού.

Το όνοµα κάθε παραδοσιακής κρήνης έχει να κάνει µε τη θέση, τη µορφή ή και

κάποια τοπική παράδοση. Οι τύποι κατασκευής είναι δύο, ο ανοιχτός, που είναι και ο

συνηθέστερος και ο κλειστός.

Κρήνη στο κέντρο της Αθήνας (1859) Κρήνη Μπουµπουνίστρας (1821) Κρήνη πύλης Αγοράς (1839)

Στην αρχαία Ελλάδα, όπου οι πηγές θεωρούνταν ιερές, οι κρήνες αρχικά ήταν ένα

απλοϊκά σκαµµένο κοίλωµα σε πέτρα που βρίσκονταν κοντά στην πηγή. Αργότερα,

απέκτησαν θρησκευτικό χαρακτήρα και µετατράπηκαν σε πλούσια διακοσµηµένα

κτίρια. Οι πιο γνωστές κρήνες ήταν η Εννεάκρουνος και η Κλεψύδρα στην Αθήνα, η

Κασταλία στους ∆ελφούς, η κρήνη της Θεαγένους στα Μέγαρα, της Ιαλυσού στη Ρόδο,

καθώς και οι κρήνες Γλαύκη και Πειρήνη στην Κόρινθο. ∆ηµόσιες κρήνες υπήρχαν και

στην αρχαία Ρώµη και ο πιο διαδεδοµένος τύπος τους ήταν µια λίθινη δεξαµενή

ορθογωνίου σχήµατος µε µικρό βάθρο που στο πάνω µέρος της έφερε µια σκαλιστή

κεφαλή ανθρώπου ή ζώου, συνήθως λιονταριού απ' όπου έρεε και το νερό. Οι Ρωµαίοι

µάλιστα είχαν αναπτύξει και τα νυµφαία, ένα τύπο διακοσµητικής κρήνης, όπου το νερό

ανάβλυζε από κάποιο γλυπτό. Τέλος, στο Βυζάντιο ο συνηθέστερος τύπος κρήνης ήταν

η "φιάλη" που βρίσκονταν στην αυλή των µοναστηριών. Το έντονο θρησκευτικό

στοιχείο και συγκεκριµένα η Ορθόδοξη παράδοση, υπήρξε η πηγή έµπνευσης για το

διάκοσµό τους.

Κρήνη στην Αθήνα (1858) Νεράιδες σε πηγή της Αθήνας (1840) Η κρήνη της Αγ. Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη

(Φαντασία εποχής) (ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ)

Οι κρήνες εκτός από τον πρακτικό και λειτουργικό τους ρόλο για τη φύλαξη του

νερού, εξήραν τη φαντασία των Ελλήνων και καλλιέργησαν αµέτρητες δοξασίες που

σχετίζονται µε το υδάτινο στοιχείο. Απέκτησαν υπερφυσικές ιδιότητες, ενώ θεωρήθηκε

ότι κατοικούνται άλλοτε από όµορφες νεράιδες και άλλοτε από τερατόµορφα πλάσµατα,

έτοιµα να τιµωρήσουν όσους προσπαθούν να πιουν από την πηγή που προστατεύουν.

Σύµφωνα µε την Ελληνική παράδοση λοιπόν, ο διάκοσµος τους µε γοργόνες ή το

σύµβολο του Σταυρού έχει ως σκοπό την αποµάκρυνση των κακών πνευµάτων.

Η Κασταλία σήµερα Η Κασταλία το 1820

Στην εποχή µας, αν και τα υδρευτικά δίκτυα έχουν αντικαταστήσει τις κρήνες

φαίνεται πως οι τελευταίες διατηρούν την αίγλη τους, τη µυστηριακή τους µορφή κι

αναβιώνουν µε τη γραφικότητά τους την παράδοση. Έτσι, στα χωριά της Αιτωλίας την

πρώτη µέρα του χρόνου ένα παιδί ρίχνει στην κρήνη πολυσπόρια, ευχόµενο όπως τρέχει

το νερό, να τρέχει και το βιός. Οι κάτοικοι πιστεύουν έτσι, ότι ο νέος χρόνος θα τους

χαρίσει υγεία και ευτυχία. Στους Πύργους της ∆ράµας πάλι, όταν έχουν γάµο

αφιερώνουν το πρώτο κοµµάτι ψωµιού που κόβουν στη βρύση, γιατί πιστεύουν ότι θα

χαρίσει ευτεκνία στους νεόνυµφους. Τέλος, στα Τοπόλια της Κρήτης οι κάτοικοι

τοποθετούν ένα κουλούρι στον κρουνό που τρέχει νερό, ευχόµενοι όπως τρέχει το νερό,

έτσι να τρέξουν και τα καλά νέα στα σπίτια τους.

Οι κρήνες λοιπόν φαίνεται ότι έπαιζαν και εξακολουθούν να παίζουν σηµαντικό

ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Πιο γραφικές, παραδοσιακές και προσιτές από τα

σύγχρονα µέσα ύδρευσης, αναβιώνουν µύθους αλλά και µετουσιώνουν ελπίδες στους

ανθρώπους, που διαρκώς αναζητούν την ποιότητα ζωής τους µέσα από το υγρό

στοιχείο.

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .................................ΩΡΑ......................

ΟΝΟΜΑ ΟΜΑ∆ΑΣ:....................................

ΚΑΙΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ:.......................ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ:.....

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ:..............

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Ε∆ΑΦΟΣ

ΕΙ∆ΟΣ

ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΟΣ

Ε∆ΑΦΟΣ ΝΕΡΟ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΗΓΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΧΛΩΡΙ∆ΑΣ ΣΤΗΝ ΟΧΘΗ ΤΟΥ ΡΕΜΑΤΟΣ

Α/Α ΕΙ∆ΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΑΝΙ∆ΑΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑΜΕ ΣΤΟ ΡΕΜΑ

Α/Α ΕΙ∆ΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ

(Παρόµοια εργασία µε αυτήν που πραγµατοποιήθηκε στο ρέµα Γερουλάνου από ΚΠΕ Αργυρούπολης)

Η αξία του νερού είναι αδιαµφισβήτητη διαµέσου των αιώνων. Η Ελλάδα

συγκαταλέγεται στις προνοµιούχες χώρες που η φύση τους χάρισε όχι µόνο τοπία µε

πλούσιες εναλλαγές, αλλά και πηγές µε θεραπευτικές ιδιότητες.

Οι ιαµατικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά

των συγκεκριµένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισµένα είτε λόγω της υψηλής τους

θερµοκρασίας, είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά

χαρακτηρίζονται ως µεταλλικά εξαιτίας της θερµοκρασίας ή της γενικής τους χηµικής

σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές µεταλλικές πηγές τις οποίες και σχηµατίζουν υπάρχουν

και οι θερµοπηγές που πάνω τους οικοδοµήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η

ιαµατική υδροθεραπεία.

Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σηµαντική για την αντιµετώπιση πολλαπλών

παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευµατοπάθειες. Ενδέχεται να είναι δύο

ειδών: εσωτερική, και να περιλαµβάνει την ποσιθεραπεία, εισπνοθεραπεία και τις

πλύσεις (στοµατικές, ρινικές, γυναικολογικές) και εξωτερική και να περιλαµβάνει τα

λουτρά, τις υδροµαλάξεις, την υδροκινησιοθεραπεία και την πηλοθεραπεία.

Η γεωγραφική κατανοµή των πηγών δεν είναι τυχαία. Έτσι, η εµφάνιση ιαµατικών

πηγών όπως του Καϊάφα, της Κυλλήνης και του Λαγκαδά συνδέεται µε τεκτονικά

γεγονότα, ενώ οι πηγές των Μεθάνων, της Μήλου, της Λέσβου, της Σαµοθράκης, της

Λίµνου και άλλων συνδέουν την ύπαρξή τους µε ηφαιστειακές δραστηριότητες.

Λουτράκι Αιδηψός

Τα ιαµατικά λουτρά της Ελλάδας αποτελούν µέρος του Εθνικού µας πλούτου, ενώ τις

θεραπευτικές τους ιδιότητες φαίνεται πως είχαν ανακαλύψει από νωρίς οι αρχαίοι µας

πρόγονοι. Στις Μυκήνες κατασκευάστηκαν τα πρώτα δηµόσια λουτρά µε το όνοµα

"βαλανεία". Επίσης, ο µεγάλος χορικός ποιητής της αρχαιότητας Πίνδαρος εξύµνησε τα

θερµά "των νυµφών λουτρά" επειδή συνέβαλλαν τόσο στην καθαρότητα του σώµατος

όσο και στην τόνωσή του. Στα Ασκληπιεία, όπως ονοµάζονταν οι ναοί που ήταν

συγχρόνως λατρευτικά και θεραπευτικά κέντρα και ήταν αφιερωµένα στον ηµίθεο

Ασκληπιό, οι ιερείς-θεραπευτές βοηθούσαν όσους έπασχαν από ψυχοσωµατικές

διαταραχές. Τέλος, ο Ιπποκράτης ο Κώος ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στην

υδροθεραπεία και στη θεραπευτική χρήση των λουτρών κάνοντας µια ορθολογική

προσέγγιση και χωρίς να αποδίδει τις ιαµατικές ιδιότητες σε υπερφυσικές, µαγικές ή

άλλες δυνάµεις.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η υδροθεραπεία πλήττεται, ενώ στις αρχές του 16ου

αι. το ενδιαφέρον επανέρχεται. Στην Ευρώπη του 19ου αι. αρχίζει η εντατική

αξιοποίηση ιαµατικών πηγών για θεραπευτικούς λόγους, ενώ την ίδια εποχή ξεκινάει η

εκµετάλλευσή τους και στην Ελλάδα µε βασικό υποκινητή τον Ιωάννη Καποδίστρια.

Μερικές από τις ιστορικές λουτροπόλεις είναι η Αιδηψός, που ο Στράβων ο Αθηναίος

και ο Πλούταρχος την περιγράφουν ως τόπο που συνδυάζει τη διασκέδαση και τη

θεραπευτική αγωγή και το Λουτράκι που χαρακτηρίζεται ως η µητρόπολη του ελληνικού

θερµαλισµού. Ιδιαιτέρως γνωστές είναι και οι ιαµατικές πηγές του Αµάραντου, καθώς

και οι θερµοπηγές της Καλλιθέας Ρόδου.

Υδροµασάζ Θερµά νερά αναβλύζουν από τα έγκατα της Γης

Αν και η αξία των ιαµατικών πηγών είναι αναµφισβήτητη εντούτοις τις τελευταίες

δεκαετίες έχουν εγκαταλειφθεί. Οι εγκαταστάσεις δεν εκσυγχρονίζονται, οι πολίτες δεν

ενηµερώνονται σωστά, ενώ η βαρύτητα συγκεντρώνεται γύρω από τα φάρµακα ως το

πιο άµεσο και αποτελεσµατικό µέσο θεραπείας. Η λανθασµένη µάλιστα εντύπωση ότι τα

ιαµατικά ύδατα ενδείκνυνται µόνο για παθήσεις ηλικιωµένων αποθαρρύνει τον κόσµο

από τον θερµαλισµό και του στερεί µια ιαµατική µέθοδο ίασης που όχι µόνο θεραπεύει

αλλά συγχρόνως ψυχαγωγεί.

Η οικολογία και το περιβάλλον, άρρηκτα συνδεδεµένα µε τη ζωή και την ίδια την

ύπαρξη του ανθρώπου, δε θα µπορούσαν ν' αφήσουν ασυγκίνητη και την Εκκλησία.

Ενδιαφερόµενη για την οικολογική πραγµατικότητα έχει πλήθος ακολουθιών που

αφορούν τόσο τη φύση, όσο και τα ζώα που κατοικούν σ' αυτήν.

Στην Εορτή των Θεοφανίων στις 6 Ιανουαρίου πραγµατοποιείται ο Μεγάλος

Αγιασµός των υδάτων, σκοπός του οποίου είναι ο εξαγνισµός του νερού, αυτού του

τόσο πολύτιµου στοιχείου της φύσης. Το νερό αγιάζεται και γίνεται έτσι φορέας της

χάρης του Θεού, µε κύριο πάντοτε στόχο τη σωτηρία του ανθρώπου που βρίσκεται στο

επίκεντρο.

Η τελετή έχει πανηγυρικό χαρακτήρα σε όλες τις Ορθόδοξες και µη Εκκλησίες. Το

γεγονός όµως ότι η Ελλάδα αποτελεί Ναυτική χώρα προσδίδει στον εορτασµό

µεγαλύτερη µεγαλοπρέπεια. Οι ιερείς, οι τοπικές αρχές και ο απλός κόσµος πηγαίνουν

στις κοντινές θάλασσες, σε λίµνες και ποτάµια, ενώ όταν αυτά δεν υπάρχουν, ο

αγιασµός πραγµατοποιείται συµβολικά σε µικρή κολυµπήθρα, δεξαµενή ή ακόµα και

σιντριβάνι! Το σύµβολο της πίστης µας, ο Σταυρός, ρίχνεται στη θάλασσα και γίνεται

έτσι το µέσο εξαγνισµού των υδάτων. Ο Σταυρός, που από ατιµωτικό ξύλο έγινε ξύλο

σωτηρίας όταν πάνω του µαρτύρησε ο Χριστός, συνοδεύει τον Ορθόδοξο πιστό σε κάθε

κίνηση της ζωής του! Έτσι, νέοι και νέες της περιοχής βουτούν στο νερό για να τον

πιάσουν και να πάρουν την ευλογία του!

Η έναρξη της διαδικασίας της µεταµόρφωσης και του εξαγνισµού του φυσικού

κόσµου έγινε µε τη βάπτιση του ίδιου του Χριστού, ο οποίος καθαγίασε τα ύδατα.

Τηρώντας την παράδοση των Εβραίων, σύµφωνα µε την οποία εξοµολογούνταν τις

αµαρτίες τους στον Ιωάννη τον Πρόδροµο κι εκείνος χρησιµοποιώντας το νερό ως

καθαρτήριο τους βάπτιζε κηρύττοντας την µετάνοια, ο Χριστός έκανε την αρχή για να

χρησιµοποιούµε το νερό ως µέσο εξαγνισµού του κόσµου.

Εκτός από το Μεγάλο Αγιασµό την ηµέρα των Θεοφανίων, έχουµε και τo Μικρό

Αγιασµό. Η συγκεκριµένη τελετή πραγµατοποιείται κάθε πρώτη του µήνα, και σε

διάφορες άλλες προσωπικές δραστηριότητες, όπως ο αγιασµός της κατοικίας. Ο πιστός

έχει ανάγκη να ζωντανεύει την πίστη του µε γνωστά σε αυτόν πράγµατα και να τα

µετατρέπει σε µέσα της σωτηρίας του. Έτσι µετά το λάδι και το κρασί, η ευλογία του

νερού και το αγίασµα του αποτελεί το µέσο για τον εξαγνισµό και του ίδιου του

ανθρώπου.

Το νερό, σύµβολο ζωής, υγείας και πολιτισµού έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στην

καθηµερινότητα της Βυζαντινής περιόδου, όπως ακριβώς και σε όλες τις προηγούµενες

αλλά και επόµενες εποχές. Οι Βυζαντινοί που θεωρούσαν το υγρό στοιχείο

αναπόσπαστο κοµµάτι και του Παραδείσου, τον οραµατίζονταν σαν έναν µεγάλο

ολάνθιστο κήπο µε τέσσερις ποταµούς. Ωστόσο φαίνεται ότι το πρόβληµα προµήθειας

νερού στο Βυζάντιο ήταν έντονο.

Οι πόλεις που βρίσκονταν κοντά σε πηγές εξασφάλιζαν πόσιµο νερό, η ποσότητα του

οποίου µετριάζονταν κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, οπότε έπρεπε να εξασφαλιστεί

συµπλήρωµα µε τεχνητά µέσα. Η ύπαρξη πηγής µέσα σε τείχη αποτελούσε εγγύηση για

την ασφάλεια του φρουρίου, ενώ κατά τη διάρκεια πολέµου θεωρούνταν µεγάλη τύχη

για την παράταξη που θα είχε το φυσικό στοιχείο µε το µέρος της.

Πηγές, στέρνες ή κρήνες κάλυπταν τις ανάγκες υδροδότησης, ενώ τα σηµεία

πρόσβασης σε αυτές βρίσκονταν σε ανοιχτούς δηµόσιους χώρους και εξυπηρετούσαν

µεγάλες κοινωνικές οµάδες. Σπάνια τα σηµεία πρόσβασης στο νερό εντάσσονταν σ'

έναν ιδιωτικό χώρο για να καλύψουν έτσι τις ανάγκες ενός νοικοκυριού. Ωστόσο

πηγάδια και στέρνες υπήρχαν σε κατοικίες της υπαίθρου, ενώ σε σπίτια πλουσίων

υπήρχαν ακόµα και κρήνες από τις οποίες το νερό συχνά έρεε από το στόµα

αγαλµατίων που είχαν τη µορφή πτηνών ή ερπετών. Κρήνες υπήρχαν ακόµη και στους

δρόµους της υπαίθρου για την εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών.

Οι περιοχές όπου ανάβλυζαν θερµοπηγές, όπως η Αγχίαλος ή τα Πύθια, ήταν

θεραπευτικοί χώροι στους οποίους κατέφευγαν οι ασθενείς για να απαλλαγούν από

κάποιο πόνο. Οι πηγές αυτές έδωσαν το κίνητρο για τη δηµιουργία λουτρών και τη

µετατροπή των περιοχών σε πολυτελείς λουτροπόλεις.

Το υγρό στοιχείο, εκτός από αναγκαίο µέσο καθηµερινής επιβίωσης ήταν κι ένας

τρόπος εκτόνωσης διαφορετικού τύπου. Έτσι, παρά την κριτική που άσκησαν οι

Πατέρες της Εκκλησίας στη συνήθεια του λουτρού, για τους Βυζαντινούς τα λουτρά

αποτελούσαν κι εκδήλωση κοινωνικής ζωής, που λειτουργούσε και ως τόπος

συνάντησης, συζήτησης αλλά και επίδειξης για τις γυναίκες.

Στην αλυσίδα της παραγωγής το νερό έπαιζε, όπως ήταν φυσικό, πρωταγωνιστικό

ρόλο. Τα κτήµατα που βρίσκονταν δίπλα σε πηγές είχαν µεγάλη αξία. Επειδή όµως το

νερό της πηγής δεν κατέληγε αυτόµατα σε αυτά, οι Βυζαντινοί µηχανεύονταν τρόπους

για να διαχειριστούν τους υδάτινους πόρους. Η οργάνωση του αρδευτικού συστήµατος

ήταν υπόθεση των τοπικών αρχών που φρόντιζαν ώστε το ποτάµι να ποτίζεται

συγκεκριµένες ηµέρες και ώρες της ηµέρες. Η δύναµη του νερού αξιοποιήθηκε και σε

νερόµυλους, που αρχικά χρησιµοποιήθηκαν για την άλεση δηµητριακών κι αργότερα για

άλλες εργασίες.

Εκτός από τα αρδευτικά έργα, οι Βυζαντινοί είχαν κατασκευάσει και υδροδοτικά,

προκειµένου να καλυφθούν σηµαντικές αποστάσεις και να µην ερηµωθούν οι πόλεις

από τη λειψυδρία. Ορισµένες φορές µάλιστα, τα υδραγωγεία έπαιζαν και το ρόλο του

οχυρού για την αντιµετώπιση κάποιου εχθρού. Η καταστροφή τους αποτελούσε µεγάλο

πλήγµα για τον αντίπαλο µιας και αποτελούσαν πηγή ζωής για την πόλη.

Οι Βυζαντινοί είχαν αποδώσει στο νερό και υπερφυσικές δυνάµεις και το θεωρούσαν

κύριο στοιχείο πολλαπλών δοξασιών, µε σκοπό την πρόβλεψη του µέλλοντος ή τον

εξορκισµό ενός ορατού ή αόρατου κακού. Το νερό είχε καθοριστική λειτουργία σε

πραγµατικό και συµβολικό επίπεδο. Η νεφοµαντεία, η λεκανοµαντεία, η κριθοµαντεία,

η τεφροµαντεία και ο κλήδονας, ήταν µερικές από τις δοξασίες που σχετίζονταν µε το

υγρό στοιχείο.

ΕΡΕΥΝΑ: ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

Νερό - τουλάχιστον στην Ελλάδα - υπάρχει. Αυτό αποδεικνύουν τα στοιχεία. Αυτό δηλώνουν οι

αρµόδιοι επιστηµονικοί φορείς, τις µαρτυρίες των οποίων θα επικαλεστούµε στην έρευνά µας σχετικά µε

τη διαχείριση του νερού στην Ελλάδα.

Μια έρευνα που πέρα από τα συνηθισµένα σλόγκαν τύπου "προσέχουµε για να έχουµε", καταλήγει σε

ορισµένα συµπεράσµατα όπως:

- Για όλες τις ετήσιες ανάγκες της χώρας σε νερό, καταναλώνεται µόλις το 6% του

νερού που βρέχει κάθε χρόνο.

- Χώρες µε πολύ µικρότερα υδατικά δυναµικά αντιµετωπίζουν µειωµένα προβλήµατα χρήσης.

- Στις πόλεις περίπου το 30% της παροχής νερού χάνεται λόγω διαρροών στα πεπαλαιωµένα δίκτυα.

- Αρδεύεται µόλις το 1/3 των αγροτικών εκτάσεων, ενώ σε χώρες µε τεράστιο πρόβληµα υδροδότησης,

αρδεύονται τα 2/3.

Η σηµασία της διαχείρισης του νερού

Στους υδάτινους πόρους περιλαµβάνονται:

1) Τα επιφανειακά και υπόγεια νερά, χωρίς διάκριση στην ποιότητα, προέλευση και χρήση τους.

2) Τα νερά φυσικών χερσαίων και υποθαλάσσιων πηγών.

3) Τα θερµοµεταλλικά νερά, όπως ιαµατικά, µεταλλικά και αεριούχα, και

4) Οι επεξεργασµένες εκροές υγρών αποβλήτων και άλλα περιθωριακά νερά που είναι δυνατό να

ανακυκλωθούν και να επαναχρησιµοποιηθούν.

Η διαχείριση των υδατικών πόρων, πολύ συνοπτικά, µπορεί να οριστεί ως συνεχής διαδικασία κάθε

ανθρώπινης επέµβασης σε αυτούς. Οι ανθρώπινες επεµβάσεις συνίστανται σε ένα σύνολο µέτρων και

δραστηριοτήτων, απαραίτητων για την ικανοποίηση διαφόρων χρήσεων νερό. Για αυτό, για τους

επιστήµονες, στον όρο "διαχείριση υδατικών πόρων" περιέχονται οι υποέννοιες "υδατικός πόρος" και

"χρήση νερού". ∆ηλαδή, συνυπάρχουν η φυσική διάσταση που αφορά τη διάθεση του πόρου και η

κοινωνικοοικονοµική διάσταση της χρήσης, που συνδέεται άµεσα µε την ορθολογική κατανοµή της για

την ικανοποίηση αναγκών σε νερό.

Το 1995, το Τµήµα Κεντρικής και ∆υτικής Θεσσαλίας του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ)

διοργάνωσε διεθνές συνέδριο µε θέµα τη "∆ιαχείριση Υδατικών Πόρων". Οι επιστήµονες που

ασχολούνται µε το νερό, και σήµερα ακόµα παραπέµπουν σε όσα δηµοσιοποιήθηκαν στο συνέδριο,

σηµειώνοντας ότι η κατάσταση δεν έχει µεταβληθεί.

Όπως τόνιζε η Οργανωτική Επιτροπή του συνεδρίου, "η ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων,

τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο, είναι ένα πολύ σηµαντικό ζήτηµα, στο οποίο καλείται να

δώσει απάντηση και το ελληνικό κράτος.

Εξαιτίας της πολυδιάστατης σηµασίας του νερού, η πολιτική διαχείρισης των υδατικών πόρων θα

πρέπει να εντάσσεται σε µια γενικότερη πολιτική, που αφορά και άλλους τοµείς, όπως άλλους φυσικούς

πόρους, τον πολεοδοµικό σχεδιασµό, το περιβάλλον κλπ. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγµατα άλλων

κρατών, όπως του Ισραήλ, της Κύπρου και της πολιτείας της Καλιφόρνια, ελλειµµατικών σε νερό

περιοχών, µε έντονα άνισα, χρονικά και χωρικά, κατανεµηµένες ατµοσφαιρικές κατακρηµνίσεις, όπου η

πολιτική των υδατικών πόρων, κεντρικά και περιφερειακά, εντάσσονται στη γενικότερη πολιτική

σχεδιασµού και ανάπτυξής τους και φυσικά ενυπάρχει η ενιαία θεώρηση του συστήµατος "υδατικός

πόρος - χρήση του"".

∆εν υπάρχουν στοιχεία!

Σε ό,τι αφορά ειδικά την Ελλάδα, το ΤΕΕ υπογραµµίζει ότι όχι µόνο δεν είναι γνωστοί οι διαθέσιµοι

υδατικοί πόροι, αλλά ακόµη και η κατανάλωση νερού κατά χρήση (αστική, γεωργική, βιοµηχανική

ή άλλη) δεν είναι επίσηµα γνωστή. Το αποτέλεσµα είναι να υπάρχουν διιστάµενες απόψεις και σοβαρές

αποκλίσεις. Σηµειώνει τις διαφορές που αναφέρονται µεταξύ υπουργείου Γεωργίας, Ινστιτούτου

Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, υπουργείου Ανάπτυξης και άλλων φορέων ακόµη και σε ό,τι

αφορά τις ατµοσφαιρικές κατακρηµνίσεις διαφόρων περιοχών.

"Σχεδόν, όµως, όλες οι διαθέσιµες εκτιµήσεις συµφωνούν ότι οι καταναλισκόµενες ποσότητες νερού,

σε σύγκριση µε τις µέσες ετήσιες ατµοσφαιρικές κατακρηµνίσεις είναι πολύ µικρές (περίπου 6%)"

δηλώνει το ΤΕΕ. Συµπληρώνει την εκτίµηση, τονίζοντας ότι η συνολική κατανάλωση νερού στη χώρα

µας αντιστοιχεί στο 10% του διαθέσιµου υδατικού δυναµικού. Όπερ σηµαίνει ότι για όλες τις ετήσιες

ανάγκες της χώρας σε νερό, καταναλώνεται µόλις το 6% του νερού που βρέχει κάθε χρόνο.

Συνεχίζει ότι αυτό το στοιχείο, από µόνο του, το στοιχείο δηλαδή της επάρκειας νερού σε ό,τι αφορά

τις υπαρκτές ανάγκες, προσδιορίζει το πρόβληµα που επικρατεί και προβάλλει την ανάγκη για πιο ορθή

διαχείριση των υδατικών πόρων. Παραπέµπει στα παραδείγµατα άλλων χωρών, οι οποίες µε πολύ µικρότερα υδατικά δυναµικά και υπό πιο αντίξοες συνθήκες ανάπτυξης και εκµετάλλευσης των υδατικών

τους πόρων, αντιµετωπίζουν µειωµένα προβλήµατα χρήσης νερού.

Ελλείψεις και διαρροές

Ελέγχοντας τις ποσότητες νερού που καταναλώνονται κατά χρήση και ξεκινώντας από την αστική,

προκύπτει κατ΄ αρχάς ότι ο αριθµός των συνδέσεων µε δίκτυα παροχής νερού ανά νοικοκυριό αυξήθηκε

από 600.000 περίπου το 1961 σε 3.300.000 το 1991. Οι αστικές και ηµιαστικές περιοχές έχουν καλυφθεί

σε 98% το 1991, ενώ το ποσοστό αυτό σε αγροτικές περιοχές είναι κάτω του 80% (στοιχεία ΕΤΒΑ 1992).

Σύµφωνα µε µια έρευνα του ΙΓΜΕ, από το σύνολο των δήµων και κοινοτήτων της χώρας, το 40% έχει

έλλειψη νερού το καλοκαίρι, το 7% έχει έλλειψη όλο το χρόνο και µόνο το 33% έχει επάρκεια νερού

όλο το χρόνο. Σε αυτήν την έρευνα το υπόλοιπο 20% δεν έδωσε σχετικές πληροφορίες.

Κατά το ΤΕΕ, ο τουριστικός τοµέας αντιµετωπίζει προβλήµατα χρήσης νερού, όπως ανεπάρκεια,

υποβαθµισµένη ποιότητα, παράνοµη χρήση και υψηλό κόστος.

Το Επιµελητήριο υπογραµµίζει ότι τα προβλήµατα της αστικής χρήσης νερού εντοπίζονται κυρίως στην

ορθή διανοµή και στον περιορισµό των απωλειών, που κυµαίνονται από 20 ως 30%, αλλά

αναφέρονται και περιπτώσεις που ξεπερνούν το 50% της υδροδοτούµενης παροχής και οφείλονται κυρίως στην παλαιότητα, λειτουργία και συντήρηση των δικτύων και γενικά στη διαχείρισή τους. Αναφορικά µε τη γεωργική χρήση: Η ανάπτυξη του πρωτογενή τοµέα της οικονοµίας έχει άµεση σχέση

και απόλυτη εξάρτηση µε τις ανθρώπινες επεµβάσεις στο ισοζύγιο νερού (ποσοτικό και ποιοτικό) και

συνεπώς και µε τις κύριες χρήσεις νερού.

Το ΤΕΕ σηµειώνει ότι η ορθολογική διαχείριση (ανάπτυξη και προστασία) των πηγών νερού

συνυπάρχουν και εξαρτώνται από τις δραστηριότητες και το περιβάλλον του αγροτικού χώρου

(αναδασώσεις, διευθετήσεις λεκανών απορροής, κατασκευή επιφανειακών ταµιευτήρων, εµπλουτισµός υπόγειων υδροφόρων κλπ.). ∆ηλαδή, έργα αναγκαία για την εξασφάλιση νερού, που

όµως δε γίνονται.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας (1991) η γεωργική γη της

Ελλάδας ανέρχεται σε 39.221,88 χιλιάδες στρέµµατα. Από αυτά αρδευθείσες εκτάσεις εκτιµώνται σε

11.900,22 χιλιάδες στρέµµατα, δηλαδή στο περίπου 33% της αγροτικής γης. Ο ρυθµός αύξησης της

αρδευόµενης έκτασης είναι πολύ µικρός (περίπου 2,5% κατ΄ έτος). Το ποσοστό της αρδευόµενης έκτασης

υπολείπεται σηµαντικά του µέσου ποσοστού αρδευοµένων εκτάσεων άλλων χωρών (π.χ. Ισραήλ, περίπου

65%).

Με βάση τα προαναφερόµενα, η γεωργική χρήση νερού - κυρίως για άρδευση - εκτιµάται µε βάση τα

προαναφερόµενα, σε 5.355 εκατοµµύρια κυβικά µέτρα νερού.

Το ΤΕΕ ανάµεσα στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η γεωργική χρήση νερού, συµπεριλαµβάνει: Τις

υπεραρδεύσεις. Τις σοβαρές απώλειες στα δίκτυα διανοµής. Την παντελή έλλειψη πληροφόρησης για τον

προσδιορισµό και τις υδατικές ανάγκες των φυτικών καλλιεργειών. Την ανύπαρκτη ουσιαστικά παιδεία

σε γυµνάσια και λύκεια. Και την έλλειψη προγραµµάτων έρευνας για την ανάπτυξη σχετικής

τεχνογνωσίας και τεχνολογίας. Προσθέτει ότι "η έλλειψη έργων ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης

εκροών αστικών υγρών αποβλήτων, κυρίως για άρδευση, δηµιουργεί πρόβληµα αξιοποίησης, προστασίας

και διατήρηση άλλων υδατικών πόρων".

Σχετικά µε τη βιοµηχανική χρήση, οι επιστήµονες τονίζουν ότι ο τοµέας της βιοµηχανίας - βιοτεχνίας

µε εξαίρεση τα πολεοδοµικά συγκροτήµατα Αθηνών και Θεσσαλονίκης εξαρτάται κυρίως από τη

δυναµική που έχει ο πρωτογενής τοµέας της οικονοµίας και αντιµετωπίζει επίσης, οξυµένα

προβλήµατα νερού. Αυτά σε πολλές περιπτώσεις επιδρούν καθοριστικά στην ανάπτυξη αυτού του τοµέα,

που εξαιτίας του µεταποιητικού χαρακτήρα του είναι έντονα υδροβόρος. Χαρακτηριστικό παράδειγµα

αποτελεί η Κρήτη, που ο µικρός βιοµηχανικός - βιοτεχνικός της τοµέας, στηρίζεται και εξαρτάται κυρίως

από τον αντίστοιχο γεωργικό τοµέα.

Αποσπασµατική αντιµετώπιση προβληµάτων

Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελεί ο εµπλουτισµός υπόγειων υδροφορέων. Σε άλλες χώρες αποτελεί µια

ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και συνεχώς αυξανόµενη τεχνολογία αξιοποίησης υδατικών πόρων. Το ΤΕΕ

σηµειώνει ότι η τεχνολογία αυτή στη χώρα µας είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Τα µόνα γνωστά έργα είναι

αυτό που αφορά τον εµπλουτισµό µε γεωτρήσεις παράκτιου υδροφορέα στην Αργολίδα και αυτό

εµπλουτισµού µε χειµερινοεαρινές υπεραρδεύσεις στην πεδιάδα της Κορινθίας.

Παράλληλα, το ΤΕΕ επιµένει ότι τα προβλήµατα της διαχείρισης των υδατικών πόρων δεν

εντοπίζονται µόνο σε ποσοτικό επίπεδο: "Η αστική αντίληψη ότι "ανάπτυξη συνεπάγεται ρύπανση"

εξακολουθεί και σήµερα ακόµα να διαπιστώνεται, παρά το ότι είναι γνωστό πως η ρύπανση και γενικά

όλες οι ανεπιθύµητες ποιοτικές αλλαγές στους υδατικούς πόρους δεν είναι πάντοτε αντιστρέψιµες.

Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι ο κίνδυνος υφαλµύρωσης παράκτιων υδροφόρων και η άµεση

απειλή πηγών νερού από τα απόβλητα (κυρίως τα υγρά), τα φυτοφάρµακα και τα χηµικά λιπάσµατα".

Απαντώντας στο ερώτηµα "πού οφείλεται η έντονη "κρίση" νερού στη χώρα µας και τι θα

µπορούσε να γίνει άµεσα και µακροπρόθεσµα για να επιλυθούν αυτά τα προβλήµατα", το ΤΕΕ

συνοψίζει ότι αυτή οφείλεται:

·Στη µη ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας.

·Στις ιδιαιτερότητες του ελλαδικού χώρου.

· Στην περιορισµένη ανάπτυξη και στον ελλιπή εκσυγχρονισµό και συντονισµό της έρευνας και

εκπαίδευσης σε γνωστικά αντικείµενα της Επιστήµης του Νερού.

·Στην ξηρασία των τελευταίων χρόνων.

· Στον περιστασιακό και ελλιπή προγραµµατισµό και χρηµατοδότηση έργων υδατικών πόρων.

· Και κυρίως στην εθνική υδατική πολιτική, που ακολουθήθηκε µέχρι σήµερα. Σχετικά µε αυτό,

διευκρινίζει: "Σε όλα σχεδόν τα υδατικά διαµερίσµατα της χώρας παρατηρείται µια πολυδιάσπαση

αρµοδιοτήτων, χρηστών νερού και φορέων που εµπλέκονται σε αντικείµενα υδατικών πόρων. Οι φορείς

διαχείρισης και οι χρήστες υδατικών πόρων συνήθως δρουν ανεξάρτητα, ανταγωνιστικά και

διαφοροποιούνται σηµαντικά στην οργάνωση και λειτουργία τους. ∆εν υπάρχει µια ενιαία πολιτική

διαχείρισης υδατικών πόρων, αλλά µια αποσπασµατική αντιµετώπιση προβληµάτων, συνήθως κάτω από

συνθήκες πίεσης και πολλές φορές πανικού και "κρίσης".

Στο άκουσµα του όρου "λειψυδρία", το µυαλό των περισσοτέρων µάλλον ανατρέχει στην

Αθήνα. Όχι επειδή µόνο αυτή αντιµετωπίζει κατά καιρούς το πρόβληµα. Όµως, λόγω της

άνισης ανάπτυξης, του µαρασµού της περιφέρειας και του υδροκεφαλισµού, στο λεκανοπέδιο

στοιβάζεται ο µισός πληθυσµός της χώρας. Τα µεγέθη είναι τεράστια. Των καταναλωτών. Της κατανάλωσης. Των αναγκαίων υποδοµών. Του προβλήµατος, όποτε αυτό οξύνεται και

επανέρχεται στην επικαιρότητα. Του προβλήµατος που για να αντιµετωπιστεί απαιτούσε

ανέκαθεν µεγάλα έργα και προγραµµατισµό.

Το πρόβληµα υπήρχε από την αρχαιότητα. Τουλάχιστον σε όλες τις περιόδους που η πόλη

άκµαζε ως αστικό κέντρο, συγκέντρωνε πλούτο, δύναµη και πληθυσµό. Πληθυσµό µε ανάγκες.

Ανάγκες που πολλές φορές προκαλούσαν έλλειψη. Έλλειψη που εξανάγκαζε τους εκάστοτε

αρµόδιους να αναζητήσουν λύσεις.

Σε αυτήν την ενότητα, θα θυµίσουµε µερικά χαρακτηριστικά επεισόδια αυτής της µακράς

πορείας αναζήτησης λύσεων.

Υδρίες

Η Αττική δεν είχε ποτέ µεγάλα ποτάµια ή λίµνες. Στην αρχαιότητα ο Ιλισός, ο Κηφισός και ο Ηριδανός, µαζί µε δύο µικρούς παραποτάµους, τον Κυκλοβόρο και το Σκίρωνα άρδευαν την

πεδιάδα των Αθηνών. Ο Ελευσινιακός Κηφισός και ο Σαρανταπόταµος το Θριάσιο Πεδίο. Ο

Ερασίνος την πεδιάδα των Μεσογείων. Και ο Χάραδρος την πεδιάδα του Μαραθώνα.

Στις όχθες του Ιλισού ο άνθρωπος ίδρυσε πολλά ιερά και το Λύκειο, όπου δίδαξε ο

Αριστοτέλης. Κατασκεύασε το Παναθηναϊκό Στάδιο. Στις όχθες του τοποθέτησε και ο

Πλάτωνας τη δράση του "Φαίδρου", ενός από τους σπουδαίους ∆ιαλόγους του.

Γέφυρα Ιλισού το 1794 Ιλισός και Αθήνα (1682)

Οι Αθηναίοι για να αντιµετωπίσουν τα προβλήµατα ύδρευσης - οξύνονταν µε την ανοµβρία

και την αύξηση του πληθυσµού - βασίστηκαν αρχικά στα πηγαία νερά. Υπήρχαν πλούσιες πηγές

νερού στην περιοχή της Πάρνηθας, της Πεντέλης και στο Μαραθώνα. Λιγότερα νερά είχαν τα

Μεσόγεια και ο Υµηττός, µε εξαίρεση την πεδιάδα της Καισαριανής. Επί Πεισίστρατου κατασκευάστηκε η "εννεάκρουνος κρήνη", η άλλοτε πηγή Καλλιρρόης

παρά τον Ιλισό, ενώ απέναντι υπήρχε και άλλη πηγή. Αλλες δυο µικροπηγές υπήρχαν στη βάση

του λόφου της Ακρόπολης (η "Κλεψύδρα").

Αργότερα άρχισε η ανόρυξη πηγαδιών. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως ο Σόλωνας συνέταξε νόµο για τα δικαιώµατα προς αξιοποίηση των υπόγειων νερών µε πηγάδια από τους πολίτες,

αλλά και µε απαγορεύσεις προς την κατεύθυνση της ορθολογικής διαχείρισης.

Ενδεικτική της ανάγκης σωστής διαχείρισης των υδάτινων πόρων, ήταν η καθιέρωση των

"Επιµελητών των κρηνών". Ηταν υπεύθυνοι για την τήρηση των κανόνων σε σχέση µε τη

σπατάλη νερού.

Ιλισός-Αθήνα/(1670) ΠηγέςΚαλλιρόης/1821

Στους ρωµαϊκούς χρόνους, η αύξηση των αναγκών οδήγησε στην κατασκευή σηµαντικών έργων για εκµετάλλευση των υπόγειων νερών από ευρύτερες περιοχές του λεκανοπεδίου. Η

σκαπάνη των αρχαιολόγων ανακάλυψε σπουδαία αρχαία υδραγωγεία. Άλλωστε, πολλά

συλλεκτήρια υδραγωγεία λειτουργούσαν µέχρι προ ετών, όπως το υδραγωγείο Γουδίου, που έφτανε ως τον Εθνικό Κήπο και τον άρδευε.

Το Αδριάνειο

Το σοβαρότερο έργο ύδρευσης της Αθήνας κατά τους ιστορικούς χρόνους ήταν η κατασκευή του

Αδριάνειου υδραγωγείου, επί ρωµαίου αυτοκράτορα Αδριανού (117 - 138 µΧ). Είχε συνολικό

µήκους 19.100 µέτρων και περισσότερα από 500 φρέατα. Κατά τµήµατα συνέλεγε νερό και ήταν

εγκατεστηµένο σε µεγάλο σχετικά βάθος, δηλαδή 30 - 40 µέτρα κάτω από την επιφάνεια του

εδάφους.

Ξεκινούσε την πορεία του από τους πρόποδες της Πάρνηθας, από τη θέση ∆ήµογκλη, και

αφού διήρχετο µεταξύ Μενιδίου και ∆εκελείας, ανατολικά από τις Κουκουβάουνες και δυτικά

του Ηρακλείου - Καλογρέζας, έφθανε στη λεωφόρο Κηφισίας, στο ύψος της Φιλοθέης. Από

εκεί, µέσω του Αγίου ∆ηµητρίου Αµπελοκήπων, κατέληγε στη δεξαµενή Λυκαβηττού.

Εκτός του κύριου κλάδου του, υπήρξαν και δευτερεύοντες που έγιναν µεταγενέστερα.

Πάντως, στα µετέπειτα χρόνια της παρακµής της Αθήνας, η συντήρησή του εγκαταλείφθηκε, µε

αποτέλεσµα να εµφραχθεί τοπικά και να εµφανίζεται υπό µορφή πηγών σε διάφορα

συναντώµενα ρέµατα.

Επαναλειτουργία

Το 1870 άρχισε ο συστηµατικός καθαρισµός του. Χορηγήθηκαν 300 εκατ. δρχ. για την

ανασκευή του ως το Χαλάνδρι. Τα έργα συνεχίστηκαν ως το 1926, όταν ανέλαβε την ύδρευση

της Αθήνας η τότε "Ελληνική Εταιρεία Υδάτων".

Εκτός από τα έργα καθαρισµού έγιναν και έργα επεκτάσεων για τον εµπλουτισµό του µε νερό

από την Πεντέλη, την Πάρνηθα και τον Κοκκιναρά Κηφισιάς. Η αύξηση όµως της παροχής

νερού, λόγω των νέων έργων δεν ήταν σταθερή και προσδιοριζόταν από τον ρυθµό των βροχών.

Χαρακτηριστικά σύµφωνα µε δηµοσιεύµατα της εποχής, το 1905 η παροχή νερού από το

Αδριάνειο για την ύδρευση της Αθήνας ήταν 19.400 κυβικά µέτρα ηµερησίως και το 1924 µόλις

2.800. Η πόλη συνέχισε να υδρεύεται από το Αδριάνειο µέχρι και το 1930.

Από το Μαραθώνα στον Εύηνο

Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι συνθήκες ύδρευσης του Πειραιά ήταν καλύτερες. Το αρχαίο

συλλεκτήριο υδραγωγείο Κορυδαλλού δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες της πόλης και έγιναν οκτώ

γεωτρήσεις στην πεδιάδα Φαλήρου, µε αποτέλεσµα λίγο πριν από το γύρισµα του αιώνα η πόλη

να έχει απρόσκοπτη υδροδότηση. Οι γεωτρήσεις συνεχίστηκαν.

Στα χρόνια 1887 - 1889 η Αθήνα επλήγη από ξηρασία. Την εποχή εκείνη διανέµοντο 16

λίτρα νερού την ηµέρα σε κάθε κάτοικο της πόλης.

Η κατάσταση ανάγκασε τους αρµοδίους να σκεφτούν σοβαρότερα το θέµα της ύδρευσης της

πρωτεύουσας. Με εντολή της κυβέρνησης Τρικούπη συντάχθηκε η πρώτη µελέτη για την

ύδρευση της Αθήνας από τη Στυµφαλία, χωρίς όµως να εκτελεσθεί.

Η ξηρασία επανήλθε στα χρόνια 1911 - 1918, µαζί και οι ανάλογες, νέες µελέτες. Τα διαβούλια

κράτησαν µέχρι το 1923. Τότε πάρθηκε η τελική απόφαση για την κατασκευή των έργων

ύδρευσης από το Μαραθώνα.

Η εταιρεία "ΟΥΛΕΝ" ανέλαβε την εκπόνηση της οριστικής µελέτης του έργου και την

εκτέλεσή του. Η κατασκευή των έργων ύδρευσης από το Μαραθώνα, άρχισε το 1926 και το

1931 η πρωτεύουσα υδρεύτηκε από τον Μαραθώνα για πρώτη φορά.

Με την εκτέλεση αυτών των έργων, υπήρχε για πρώτη φορά στην ιστορία της πόλης,

δυνατότητα ελεύθερης και κανονικής υδροληψίας από το δίκτυο. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την

αλµατώδη και απρόβλεπτη αύξηση της κατανάλωσης νερού. .Οµως και οι απορροές στη λίµνη

ήταν λιγότερες από τις προβλεπόµενες. Ετσι, έξι χρόνια µετά τη λειτουργία του έργου η

κατανάλωση έφτασε στα όρια των δυνατοτήτων της λίµνης. Οι εργασίες ενίσχυσης του υδραγωγείου από το βοιωτικό Κηφισό, µε προϋπολογισµό τότε

253 εκατ. δρχ. άρχισαν το 1939, αλλά διεκόπησαν από το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο και

συνεχίστηκαν µετά την απελευθέρωση.

Η Αθήνα αντιµετώπισε κρίσιµη κατάσταση ύδρευσης το 1945, καθώς ο Μαραθώνας

κινδύνεψε να στερέψει από αποθέµατα. Έγιναν προσωρινά, επείγοντα έργα ενίσχυσης, αλλά η

κατάσταση παρέµεινε κρίσιµη.

Από το 1944 είχαν γίνει υποδείξεις για τη χρησιµοποίηση της λίµνης Υλίκης ως ενεργειακού

ταµιευτήρα, ώστε να υδροδοτηθεί η πρωτεύουσα. Το 1945 ανατέθηκε από το υπουργείο

∆ηµοσίων Έργων η "προµελέτη υδρεύσεως Αθηνών - Πειραιώς και Περιχώρων εν συνδυασµώ

προς άρδευσιν ορισµένων περιοχών Βοιωτίας." Η υποβολή της προµελέτης έγινε αιτία να

ξεσπάσουν διαµάχες κυρίως για τη δυνατότητα στεγανοποίησης της λίµνης όσο και για τις

διάφορες προβλέψεις αύξησης του πληθυσµού της Αθήνας και εποµένως για την επάρκεια του

έργου.

Το 1951 το νερό της πόλης εµπλουτίζεται µε νερό από γεωτρήσεις στον Άγιο Θωµά και στο χείµαρρο Κακοσάλεση. Το 1958 εγκαινιάζονται τα έργα άντλησης και µεταφοράς νερού από

την Υλίκη στη λίµνη του Μαραθώνα. Η συνολική δαπάνη έφτασε τα 220 εκατ. δρχ. Το σύστηµα

Υλίκης - Παραλίµνης τροφοδοτεί το λεκανοπέδιο από απόσταση 80 χλµ περίπου. Παρά την αισιοδοξία των υπευθύνων, το πρόβληµα υδροδότησης της Αθήνας δε λύθηκε. Η

πόλη χρειάστηκε και το Μόρνο. Από το 1981 η ύδρευση γίνεται κυρίως από την τεχνητή λίµνη

του Μόρνου. Το νερό που µεταφέρεται από εκεί διανύει µια απόσταση 200 χλµ. Αργότερα

προστίθεται και ο Εύηνος.

Στην τάξη µας, το Ε1, είµαστε 25 µαθητές . Κάναµε µια έρευνα για να δούµε την

ποσότητα νερού που καταναλώνει κάθε άτοµο το µήνα.

Από τους λογαριασµούς της Ε.Υ.∆.Α.Π ενός τριµήνου υπολογίσαµε την κατανάλωση

του νερού που είχε κάθε οικογένεια τον µήνα. ∆ιαιρώντας µε τα µέλη κάθε οικογένειας

βρήκαµε πόσο νερό καταναλώνει κάθε παιδί. Ήταν 2,5 µε 3 κ.µ. νερού το µήνα .

Μια δεύτερη έρευνα έγινε πάλι από τους µαθητές της τάξης. Με σκοπό να δούµε

πόσο νερό χάνεται άσκοπα όταν υπάρχει κάποια αµέλεια ή βλάβη στο υδραυλικό

σύστηµα των σπιτιών .

Αφήσαµε µια βρύση να στάζει κι συγκεντρώσαµε το νερό σε ποτήρια. Έτσι

διαπιστώσαµε πως κατά µέσο όρο είναι 1 ποτήρι νερό την ηµέρα, δηλ. 30 ποτήρια ή

0,15 κ.µ. το µήνα. Γι αυτό πρέπει να φροντίζουµε τα υδραυλικά των σπιτιών µας

για να µη χάνεται άσκοπα το πολύτιµο αγαθό της ζωής µας, το νερό .

Επίσης κάναµε µια έρευνα µε το παρακάτω ερωτηµατολόγιο στους µαθητές των ∆1,

∆2, Ε1, Ε2, ΣΤ1 και ΣΤ2 τάξεων (συνολικά 127 παιδιά), και πήραµε τις απαντήσεις

που έχουµε σηµειώσει στα κουτάκια:

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ

Παρακαλούµε βάλτε ένα x στο αντίστοιχο κουτάκι

Σας ευχαριστούµε για τη συνεργασία

ΑΓΟΡΙ 45%

ΚΟΡΙΤΣΙ 55%

1 Η οικογένειά σου έχει αυτοκίνητο;

ΝΑΙ 92%

ΟΧΙ 8%

2. Αν έχεις απαντήσει ΝΑΙ στην παραπάνω ερώτηση πώς το πλένετε;

µε το λάστιχο και σφουγγάρι 43%

µε κουβά και σφουγγάρι 36%

στο βενζινάδικο 21%

3 Το µπαλκόνι του σπιτιού σας το πλένετε µε

λάστιχο και σκούπα 70%

κουβά νερό και σφουγγαρόπανο 30%

4 Τα λουλούδια στο σπίτι τα ποτίζετε µε

το λάστιχο 46%

κουβά µε νερό 10%

ποτιστήρι 44%

5. ‘Οταν πλένεις τα δόντια σου έχεις τη βρύση ανοικτή

συνέχεια 7%

την ανοίγω και την κλείνω 81%

όχι, χρησιµοποιώ ένα ποτήρι µε νερό 12%

6. Για την ατοµική σου καθαριότητα συνήθως κάνεις

µπάνιο 69%

ντους 31%

7. ‘Οταν κάνεις ντους έχεις τη βρύση ανοικτή

συνέχεια 30%

την ανοίγω και την κλείνω 70%

8. ∆ιαβάζεις τα ενηµερωτικά φυλλάδια που έρχονται µερικές φορές

µαζί µε τους λογαριασµούς νερού;

πάντα 15%

συχνά 6%

µερικές φορές 28%

σπάνια 25%

ποτέ 26%

9. Από πού ενηµερώνεσαι συνήθως για την σωστή κατανάλωση του

νερού;

τηλεόραση 27%

περιοδικά/εφηµερίδες 8%

οικογένεια 25%

σχολείο 28%

φίλους/φίλες 0%

ενηµερωτικά φυλλάδια 10%

από πουθενά 2%

10. Ευκαιριακά µιλάτε στην τάξη του σχολείου σου για την

κατανάλωση του του νερού;

συχνά 39%

µερικές φορές 25%

σπάνια 26%

ποτέ 10%

11. Οι γονείς σου στο σπίτι, σου µιλάνε σχετικά µε την κατανάλωση

του νερού;

συνέχεια 13%

συχνά 22%

µερικές φορές 39%

σπάνια 21%

ποτέ 5%

(Από διηγήσεις κατοίκων καταχωρηµένες στον τοπικό τύπο και συνεντεύξεις, για

τη µεταπολεµική περίοδο µέχρι αρχές της δεκαετίας του 1970, πληροφορίες από διάφορα sites στο ∆ιαδίκτυο)

Το νερό το έπαιρναν από την οδό Ηρακλείου από το Μαντζακόπουλο. Λίγο πιο

κάτω υπήρχε µια πηγή που έτρεχε νύχτα µέρα. Αλλά αυτό που δε θα ξεχάσω ποτέ ήταν η

λασπουριά του Γαλατσίου. Όταν έβρεχε και κατέβαιναν τα ποτάµια απ’ τα

Τουρκοβούνια, η Βεϊκου πληµµύριζε. ∆εν υπήρχαν αποχετεύσεις κι έτσι τα νερά µε όλη

τη λάσπη κάλυπταν σχεδόν όλη τη λεωφόρο Βεϊκου για αρκετές µέρες.

Μεγάλο τµήµα του Γαλατσίου προπολεµικά. ∆ιακρίνονται η Αγ, Γλυκερία, το ξενοδοχείο «∆ροσιά», τα Περιβόλια, η

Βεϊκου.

Αγώνας για το νερό που δεν υπήρχε, το κουβαλούσαν οι οικογένειες από την πηγή

για να έχουν να πίνουν, ενώ για τη λάτρα προµηθεύονταν νερό από τους νερουλάδες.

Υπήρχε πρόβληµα ύδρευσης.

Όποτε χρειαζόµασταν νερό, πηγαίναµε στην πηγή της Αγίας Γλυκερίας ή πέρναγε η

Αργυρώ η νερουλού που µοίραζε νερό µε το γαϊδουράκι της στο Γαλάτσι.

Προπολεµικά, πρόβατα στο Γαλάτςι. Τουρκοβούνια, Κατοχή. Παγωµένοι Αθηναίοι κόβουν ξύλα για φωτιά.

Με το ρυάκι της Αγίας Γλυκερίας ξεδιψούσανε οι Γαλατσιώτες και ποτίζονταν οι

ανθόκηποι. Πουλούσαν το νερό δυο δραχµές το κάθε φόρτωµα του γαϊδουριού. Άλλοι,

όπως ο Ψαράκιας κι ο Σιδέρης, χρησιµοποιούσαν κάρο µε πολλά βαρέλια. Ο

Παπιώτης πρόσθεσε νεροκολόνες ώστε να εξυπηρετεί και όσους ήθελαν να γεµίζουν

βαρέλια αντί για τενεκέδες. Το νερό το προµηθευότανε από την ΟΥΛΕΝ.

Στη γωνία της Βείκου µε τη Μαυρογένους ξεκινούσε την πορεία του ένα βαθύ

ρέµα που έφτανε ως το ΙΚΑ. Ήταν πολύ καλό το νερό του Γαλατσίου, θεράπευε και το

στοµάχι.

Παρά το ότι η ΟΥΛΕΝ ήταν στο Γαλάτσι και ύδρευε όλη την Αθήνα, οι

Γαλατσιώτες δεν είχαν τρόπο και δύναµη να κουβαλήσουν το νερό από τις βρύσες του

Μοστρού. Είχανε βαρέλια στα παράθυρα.

Κάρο µε κοπριά (∆εκαετία ’50) Η Ιουλία Βεϊκου στο πηγάδι στην Οµορφοκκλησιά.,

προπολεµικά

Η λεωφόρος Γαλατσίου είχε δυο αυλάκια όπου έτρεχε το νερό από την πηγή της Αγ.

Γλυκερίας, για να καταλήξει στο ρέµα της σηµερινής οδού Πασώβ.

Οι άνθρωποι έπαιρναν από τους νερουλάδες νερό για πόσιµο. Η ζωή για τους

πρώτους κατοίκους του Γαλατσίου ήταν δύσκολη. ∆εν είχαν νερό και περίµεναν µε

αγωνία να περάσει ο νερουλάς, που όταν δεν ήταν στην ώρα τους οι άνθρωποι στην

πόρτα του σπιτιού για να τους γεµίσει το γκαζοτενεκέ, τους έβαζε τις φωνές.

Κυνήγι στην Οµορφοκκλησιά, ∆εκαετία του ’50 Ασβεστοκάµινο σε λειτουργία (1949)

Το 1956 άρχισε ο αγώνας για να πάρει η περιοχή νερό και αποχέτευση. Στην αρχή

το νερό έφτανε µέχρι την οδό Αθηναίων. Μετά η ΕΥ∆ΑΠ τοποθέτησε τους µεγάλους

κεντρικούς αγωγούς και υδροδοτήθηκαν οι οδοί Ελληνικού, Πενταγιών, Σαρωνικού,

Ρόδων, Τερψιθέας, Πρεµετής, Τεµπών, Φοινίκων και Κενταύρων.

Όλη η οδός Ιθάκης ήταν ένα ρέµα µε φραγκοσυκιές και χωµάτινα σκαλιά που

κατέβαιναν τα παιδιά και έπαιζαν.

Οι πηγές σε όλη την Αθήνα ήταν τρεις: Η µια της Αγίας Γλυκερίας, η άλλα της

Φωκίωνος Νέγρη και η τρίτη στην Αγίας Ζώνης. Στη σηµερινή οδό Τράλλεων πέρναγε

ρέµα. Επίσης ρέµα πέρναγε από τη σηµερινή οδό Ναρκίσσου και Ι.Φωκά.

Στα Κρητικά (γειτονιά του Γαλατσίου) υπήρχε η στέρνα Βιεζανή, όπου µάζευαν το

νερό της βροχής και το χρησιµοποιούσαν για να ποτίζουν τις καλλιέργειες .

Οδός Καραϊσκάκη 1956 Οδός Καραίσκάκη 1950-52 Λ. Βεϊκου 1959

Υπήρχαν πολλά υπόγεια ρέµατα στο Γαλάτσι και τη γύρω περιοχή, που ξεκινούσαν

από την Πεντέλη, και έβγαιναν στην επιφάνεια στα Πατήσια, µε τα οποία πότιζαν τις

καλλιέργειες πατάτας που υπήρχαν εκεί. Σχετική αναφορά για την ποιότητα της

πατησιώτικης πατάτας που ποτιζόταν από αυτά τα νερά, υπάρχει στην ταινία

«Μπαρµπαγιάννης Κανατάς». Για τα ίδια χωράφια των Πατησίων αναφέρεται ότι

χρησιµοποιούσαν το νερό που «περίσσευε» από τις παρυφές του Γαλατσίου, απ’ όπου

και η ονοµασία του Περισσού, όµορης γειτονιάς του ∆ήµου Ν. Ιωνίας, από την έκφραση

«πέρσον ύδωρ», νερό που περισσεύει.

Στο δρόµο που κατεβαίνει για το Ψυχικό υπήρχε πηγάδι που είχε κατασκευάσει η Αγ.

Φιλοθέη,για να ποτίζουν οι βοσκοί της περιοχής τα κοπάδια τους, απ’ όπου κατά µία

εκδοχή και το όνοµα Ψυχικό, σε ανταπόδοση αυτής της ευεργεσίας. Άλλη εκδοχή του

ονόµατος είναι ότι ονοµάστηκε έτσι επειδή εκεί ξεψύχησε ο Μαραθωνοδρόµος που

µετέφερε το µύνηµα της νίκης των Ελλήνων στη µάχη του Μαραθώνα.

Λόφος Αγ. Σπυρίδωνα, 1965 Το ασβεστοκάµινο της Καραϊσκάκη προπολεµικά 1902,µέσα στο λατοµείο Λεβεντάκη

εκεί που σήµερα είναι

χτισµένο το

σχολείο µας.

Η ονοµασία Τουρκοβούνια δόθηκε στο χιλιοπληγωµένο αυτό βουνό της Αττικής,

γύρω στο 1456 µ.χ., όταν στρατοπέδευσε εκεί ο Οµάρ, στρατηγός του Μωάµεθ, µε τους

Τούρκους του, που πολιορκούσαν τότε την Ακρόπολη και το φράγκο ηγεµόνα Ατζαγιόλι.

Κατά την αρχαιότητα τα Τουρκοβούνια ονοµάζονταν, κατά τον Παυσανία, Αγχεσµός.

Στην κορυφή τους λατρευόταν ο ∆ίας, ο λεγόµενος "Αγχέσµειος ∆ίας", προς τιµήν του

οποίου είχε κατασκευασθεί ωραίο και επιβλητικό άγαλµα από το οποίο σήµερα τίποτε

δεν σώζεται.

Τουρκοβούνια: Η λοφοσειρά αυτή τη Αθήνας, εκτείνεται Β.Α. του Λυκαβηττού και

περιλαµβάνει το Πολύγωνο, το Γαλάτσι κλπ., φτάνει δε µέχρι τη Νέα Ιωνία. Εχει ύψος

338 µέτρα και το έδαφός της αποτελείται από ασβεστολιθικά πετρώµατα. Κατά την

αρχαιότητα, ονοµαζόταν Αγχεσµός και παλαιότερα Λυκοβούνια. Η ονοµασία

Τουρκοβούνια οφείλεται µάλλον στην µακρόχρονη παραµονή στην περιοχή της

τουρκικής στρατιάς του Οµάρ Τουραχάν, που κατέλαβε την Αθήνα το 1456. Αναφέρεται

οργάνωση κυνηγιού του Σουλτάνου και της συνοδείας του στα Τουρκοβούνια, που ήταν

δύσβατη και δυσπρόσιτη τοποθεσία µέχρι προπολεµικά, γεµάτη άγρια ζώα. Η τελευταία

εµφάνιση αϊτού στην περιοχή, χρονολογείται πριν από τον πόλεµο, ενώ µέχρι τη

δεκαετία του ’60 κανείς δεν τολµούσε να κυκλοφορήσει νύχτα στην περιοχή , έστω κι αν

ήταν ανάγκη να κουβαλήσει νερό από την πηγή της Αγ. Γλυκερίας, αρκετά χαµηλότερα.

Ακόµα υπάρχει τοποθεσία µε το όνοµα Περδικάρι, που φανερώνει το µεγάλο αριθµό

των πέρδικων που ενδηµούσαν εκεί.

Κατασκεή των εγκαταστάσεων της σηµερινής ΕΥ∆ΑΠ στο Γαλάτσι το 1940

Να πούµε εδώ επίσης, ότι στην Αθήνα, το παιδοµάζωµα, η στρατολόγηση δηλαδή

των Γενίτσαρων επί τουρκοκρατίας, γινόταν πολύ σπάνια, αλλά πάντως γινόταν. Ετσι

λοιπόν, λίγα χρόνια µετά το 1456, µε αφορµή κάποιον Τουρλά αγά, που τον σφάξανε

στα Τουρκοβούνια, έγινε το πρώτο παιδοµάζωµα και ο πρώτος µεγάλος θρήνος στην

Αθήνα. Αξίζει επίσης εδώ να αναφέρουµε και το διήγηµα του χρονικογράφου των

Αθηνών ∆ηµητρίου Καµπούρογλου «Γραικός, Γενίτσαρος και Βενετσιάνος», που

αναφέρεται σε κάποια ιστορία που έγινε στην παλιά εκκλησία της Αγίας Γλυκερίας στο

Γαλάτσι ,δίπλα στην πηγή. Ενα µικρό διήγηµα, που όλοι θυµόµαστε από το

αναγνωστικό του ∆ηµοτικού Σχολείου.

∆ιανοµή νερού στην Αθήνα το 1933 Πηγάδι στην Αθήνα το 1938 Υδροληψία το 1940

Το νερό από την πηγή της Αγ, Γλυκερίας δεν ήταν απλά πόσιµο, αλλά και

θεραπευτικό. Οι Γαλατσιώτες πίνανε το νερό της µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 1960.

Για λίγα χρόνια ακόµα χρησιµοποιούσαν το νερό της για λάτρα, τελικά όµως

σταµάτησαν γιατί η πηγή είχε µολυνθεί από τα βοθρολύµατα των σπιτιών που είχαν

χτιστεί εκεί γύρω. Υπήρχε και µια µικρότερη πηγή στη διασταύρωση Πρωτοπαπαδάκη

και Βυζαντίου, όπου υπήρχε µάλιστα και στάνη. Ακόµα και σήµερα έχει λίγο νερό, που

τώρα περνάει κάτω από τις πολυκατοικίες.

Το 1990 χρησιµοποιήθηκε το πηγάδι στην Ελ Βενιζέλου και Πρ. Ηλία για να ποτιστεί

το πάρκο των σχολείων απέναντι από το Σκλαβενίτη. Στην ίδια περιοχή υπήρχε και

δεύτερο πηγάδιι που το χρησιµοποιούσαν για πότισµα των ανθόκηπων της περιοχής.

Πηγάδι υπήρχε και

Οι κ.κ Ζώης Παναγιώτης, Πέχας Ευάγγελος, Ελευθερίου Μάνος, σε επισκέψεις στην τάξη για συνέντευξη και

συζήτηση.

στην οδό Κοραή, το νερό του µάλιστα ήταν πόσιµο. Άλλο πηγάδι, που το νερό του

χρησιµοποιόταν για τη λάτρα στην άµεση γειτονιά, υπήρχε στην Τράλλεων – Ι. Φωκά –

Εκάβης, στο κτήµα του Τσάκωνα, ενός κληρονόµου του Βεϊκου. Ακόµα ένα πηγάδι

υπήρχε στην οδό Πασώβ στη Γκράβα, δίπλα στο ασβεστοκάµινο.

Μέχρι τη δεκαετία του 1940 οργανώνονταν εκδροµές για κυνήγι στο πυκνό δάσος

που υπήρχε στα Τουρκοβούνια και στα βοσκοτόπια της περιοχής. Από το 1925 και µετά

αρχίζει η αυθαίρετη και συστηµατική ξύλευση, η οικοπεδοποίηση, το χτίσιµο χωρίς

άδεια, η άναρχη δόµηση µε πολλά σπίτια να βρίσκονται ακόµα και µέσα στους δρόµους,

πράγµα που οδήγησε τελικά στη στενότητα των δρόµων, την περίοδο 1930-60. Το 1956

εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως και το κοµµάτι πάνω από την πλατεία της Λαµπρινής.

Η ΟΥΛΕΝ προυπήρχε και είχε φτιαχτεί από αγγλική ή αµερικάνικη εταιρεία µε

αυτοχρηµατοδότηση, είχε δε το δικαίωµα εκµετάλλευσης του νερού από το Μαραθώνα

και την Υλίκη για 50 χρόνια. Οι Γαλατσιώτες προµηθεύονταν νερό από την πηγή της

Αγ. Γλυκερίας, από πηγάδια, από κρουνούς που είχε τοποθετήσει η ΟΥΛΕΝ, όπου

περίµενες στην ουρά και πλήρωνες, καθώς και από το όποιο δίκτυο είχε δηµιουργήσει η

ΟΥΛΕΝ και µέχρι όπου έφθανε.

Εκτός από το ρέµα της Ι. Φωκά, υπήρχε και άλλο στην Πασώβ. Και τα δύο έχουν

εγκιβωτιστεί και δεν πέφτουν στον Κηφισό, αλλά καταλήγουν στη θάλασσα. Τα οικιακά

λύµατα οδηγούνται µε αγωγό στην Ψυττάλεια. Το πέµα της Φωκά ήταν ανοιχτό µέχρι το

1960 και σε µερικά σηµεία έφθανε 7 µέτρα βάθος από την επιφάνεια του εδάφους.

Υπήρχαν ξύλινα γεφύρια στις οδούς Συρακουσών και Ναρκίσσου.

Ο Κυκλόβορος στο Μεταξουργείο το 1871 Νεράιδες στην Αθήνα (φαντασία σε πίνακα

του1840)

Για την περιοχή από τους Αµπελοκήπους µέχρι το Χολαργό το ύψος βροχόπτωσης

υπολογίζεται σε 400 και φτάνει στα 600 χιλιοστά στα ψηλότερα σηµεία. Οι

Αµπελόκηποι είχαν κάποτε ανατολικά και δυτικά όρια δύο µεγάλα ποτάµια που τώρα

είναι παραχωµένα κάτω από την άσφαλτο. Στα ανατολικά τον Ιλισό που πήγαζε από

τον Υµηττό και που σήµερα κυλάει κάτω από την οδό Μιχαλακοπούλου και στα δυτικά

τον Κυκλοβόρο, έναν ποταµό-χείµαρρο που πήγαζε από τα Τουρκοβούνια, έφτανε στο

πεδίο του Άρεως και η κοίτη του ήταν η σηµερινή οδός Μάρνη.

Τα παιδιά χωρίζονται σε οµάδες µε τυχαίο τρόπο. Κάθε οµάδα ρίχνει το ζάρι και το

πιόνι µε το χρώµα της προχωρεί στη γραµµή αντίστοιχα τετράγωνα µε τον αριθµό που

έφερε. Αν το πιόνι πέσει σε κόκκινο αυτό σηµαίνει ότι η οµάδα έχει κάνει κάτι που δεν

έπρεπε π.χ. έχει πετάξει εργοστασιακά απόβλητα στο ποτάµι, και τιµωρείται ανάλογα

πηγαίνοντας ένα ή δυο τετράγωνα πίσω, ή ακόµα και χάνοντας τον επόµενο γύρο. Αν το

πιόνι πέσει σε πράσινο τετράγωνο, τότε η οµάδα καλείται να απάντήσει σε µια ερώτηση

σχετικά µε το νερό. Εφόσον απαντήσει σωστά, έχει δικαίωµα να ξαναρίξει το ζάρι

κ.λ.π. Νικήτρια είναι η οµάδα πυο θα φθάσει πρώτη στο τέρµα.

Οι ερωτήσεις του παιχνιδιού είναι:

1. Τι κοµµάτι της επιφάνειας της Γης αποτελεί το νερό;

2. Τι κοµµάτι των νερών της Γης αποτελεί το γλυκό νερό;

3. Πού βρίσκεται αποθηκευµένο το περισσότερο γλυκό νερό;

4. Ποιές είναι οι χρήσεις του νερού; 5. Πώς ονοµαζόταν το νερό στα Αρχαία Ελληνικά;

6. Ποιος είναι ο κύκλος του νερού;

7. Υλίκη, Μαραθώνας, Μόρνος, Εύηνος. Ποιές είναι φυσικές και ποιές τεχνητές

λίµνες;

8. Τι είδους εγκαταστάσεις της ΕΥ∆ΑΠ υπάρχουν στο Γαλάτσι;

9. Ποιοι είναι οι τρεις µεγαλύτεροι ποταµοί της Ελλάδας; 10. Αναφέρατε τρεις ποταµούς της ∆. Ελλάδας

11. Αναφέρατε τρεις λιµνοθάλλασες της Ελλάδας 12. Ποια είναι η διαδικασία καθαρισµού του νερού;

13. Γιατί οι άνθρωποι δεν µπορούν να αναπνεύσουν µέσα στο νερό;

14. Ποια στοιχεία αποτελούν το νερό;

15. Πως βρίσκεται οξυγόνο µέσα στο νερό;

16. Τι σηµαίνει η επιγραφή στην κρήνη της Αγ. Σοφίας στην Πόλη, «ΝΙΨΟΝ

ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ»;

17. Τι συµβολίζει το βάπτισµα στο νερό;

18. Ποιες ήταν οι θεότητες του νερού στην Αρχαία Ελλάδα;

19. Σε ποιο µέρος του Γαλατσίου υπάρχει ακόµα πηγή;

20. Από ποιες δραστηριότητες του ανθρώπου ρυπαίνονται τα νερά;

21. Γιατί λένε ότι οι επόµενοι πόλεµοι θα γίνουν για το νερό;

22. Από τι ρυπάνθηκε η πηγή της Αγ. Γλυκερίας;

23. Ποιος δρόµος κοντά στο σχολείο µας ήταν παλιά ρέµα;

24. Πότε καταστράφηκε εντελώς το δάσος στα Τουρκοβούνια;

25. Ποια είναι τα τρία µέρη ενός ποταµού;

26. Πως σχηµατίζεται το δέλτα ενός ποταµού;

27. Ποιες λίµνες της Ελλάδας έχουν αποξηρανθεί; 28. Ποια είναι η χρησιµότητα των υγροτόπων;

29. Πότε µπήκε δίκτυο ύδρευσης στο Γαλάτσι;

30. Από που έπαιρναν νερό οι παλιοί Γαλατσιώτες;

31. Με ποιες µορφές συναντάµε το νερό;

32. Πότε έγινε το φράγµα του Μαραθώνα;

33. Γιατί ονοµάζουµε το νερό πηγή ζωής;

34. Πως λειτουργεί ο νερόµυλος;

35. Τι είναι η υδροηλεκτρική ενέργεια;