ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝΙΕΛ Α΄

ΑΡΝΩ ΝΤΑΝΙΕΛ- CANZO (1180-1200) – Λυρική Ποίηση, γλώσσα οκΠροβηγκιανός λυρικός ποιητής του Μεσαίωνα,τροβαδούρος/ζογκλέρ

Εκπρόσωπος κλειστής έμπνευσης: έμφαση σε τεχνική και ρητορικά παιχνίδια που σκιάζουν το νόημα (προκάτοχος Δάντη και Πετράρχη)

Παράδοση τροβαδούρων δεν συνάδει ακριβώς με ιδεόπλαστο έρωτα, ένταση μεταξύ ρεαλισμού-εξιδανίκευσης

Καινούρια εικόνα ποιητή/ποίησης Γλώσσα οκ Λυρικό ύφος+σατιρική διάθεση Αυστηρή και σύνθετη πειρματική στιχουργική τεχνική (τονικά μέτρα,

ομοιοκαταληξίες)

α. κύριο θέμα ποιήματος: η τέχνη της ποιητικής γραφής, ο ίδιος ο ποιητής και η ποίησή του (ο έρωτας ως έμπνευση ποιητικής δημιουργίας)

β. σε ποιο βαθμό εκφράζει διττή τάση (ρεαλισμός/εξιδανίκευση): ρεαλισμός σε σειρά μεταφορών ή παρομοιώσεων που παραπέμπουν σε κόσμο καθημερινότητας (ο Κρετιέν ντε Τρουά δεν θα το έκανε αυτό). Η ποίηση ορίζει την παράπλευρη επικράτειά της με τρόπο επιγράμματος (ορισμός λειτουργίας ποιητή).Αρνώ Ντανιέλ= «του αγέρα σοδιαστής»

ΔΑΝΤΗΣ – LA VITA NUOVA, 1293 – Σονέτα – Λυρική Ποίηση, ιταλικά Επίδραση ερωτικού πάθους στον ποιητή Ταύτιση ομορφιάς-αρετής (ιδανική/εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

μεσαιωνικών προτύπων) Μορφές ποίησης συγγενείς με «γλυκό νέο ύφος» Εμφάνιση Βεατρίκης, που οδηγεί τον ποιητή στη Θεία Κωμωδία, ως ιδανικό

και πρόωρα χαμένο ερωτικό αντικείμενο Σονέτο: 11σύλλαβος στίχος, ιαμβικό μέτρο, 14+6, σχήμα συγκροτημένο και

μελωδικό, κεντρικό θέμα=εξιδανικευμένος έρωτας, πρώτο πρόσωπο

ΒΙΓΙΟΝ – «Μπαλάντα των Μικρών Στοχασμών», 1456, γαλλικά καταραμένος ποιητής (αστικός τρόπος ζωής, διωκόμενος, ρήξη με κοινωνία

εποχής), κοντά στη λαϊκή παράδοση, συλλογή ποιημάτων Διαθήκη, 1462 Μπαλάντα: ποιητική φόρμα που προσαρμόζεται εύκολα μεσαιωνική σύνδεση λόγου-μουσικής (3 μεγάλες όμοιες στροφές και μία

σύντομη ως ρεφρέν), μεγάλη απόκλιση από πετραρχικό σονέτο Θέμα: έρωτας παρόντος, μνήμη μέλλοντος, αντιφατικές πλευρές υλικού

παρόντος Ποικίλος τόνος που εναλλάσεται Πρώτο πρόσωπο αλληγορικό παιχνίδι διδακτικού χαρακτήρα (εδώ εκφράζει

μαρασμό/εξαθλίωση ηθών εποχής) Διαφοροποίηση από παράδοση τροβαδούρων.

1

Ποίηση ως άμεση και αυθόρμητη έκφραση, καταγραφή εμπειριών καθημερινής ζωής, αντίθετα με Δάντη (ποίηση ως θρησκευτικό κείμενο)

Δραστηριότητα 9/κεφ. 3Πόσο η ποίηση του Βιγιόν ανταποκρίνεται στα ουμανιστικά πρότυπα; Ουμανιστικής έμπνευσης: επίγνωση ποικιλίας ανθρώπινης κατάστασης Απόκλιση από ουμανισμό: α. αντισωκρατική διακήρυξη ανέφικτης αυτογνωσίας β. εικόνα «καταραμένου ποιητή» (νεότερη εικόνα ποιητή σε αντιδιαστολή με τον Αρνώ: «του ανέμου σοδιαστής»)Θα λέγαμε μακριά από ουμανιστική λογιοσύνη αν δεν υπήρχε ο Έρασμος (εγκώμιο μιας αμφίβολα ουμανιστικής τρέλας)

ΒΟΚΚΑΚΙΟΣ – ΔΕΚΑΗΜΕΡΟΝ, 1350 – Συλλογή Διηγημάτων, ιταλικά Χρήση λόγου ως μέσο επίτευξης Γυναίκες= αναγνώστριες (νέο λογοτεχνικό κοινό) Διηγήματα με ενιαίο αφηγηματικό πλαίσιο= προάγγελος μυθιστορήματος Ερωτικός χαρακτήρας Αντιεκκλησιαστική στάση Πρότυπο πεζογραφικού ύφους (μέσο) Άξονας θεματικής: αποτυχία/επιτυχία ανθρώπινων επιδιώξεων (ουμανισμός) Κόσμος ανθρωποκεντρικός άρα ουμανιστικός Ρεαλισμός (επίγεια, κοινωνική οπτική χωρίς ίχνος συμβολικής/χριστιανικής αντίληψης) Ειρωνεία: απόσταση αφηγητή από ιδέες που περιγράφει + όχι βεβαιότητα ταύτισης αφηγητή-συγγραφέα Αρνητικά: α. μέσο ύφος αποκλείει εντάσεις, β. όχι εικόνα ιστορικού, κοινωνικού βάθους μυθιστορήματος (όχι έργο σύνθετης πλοκής)

Δραστηριότητα 10/κεφ. 3Διακρίνετε στην επιχειρηματολογία του αφηγητή σημάδια κυρίαρχου ρόλου ποίησης στην εποχή αυτή.

Σύνδεση γυναικών με Μούσες, η πεζογραφία ισάξια της ποίησης αφού έχει ίδια πηγή έμπνευσης (γυναίκες).

Σε ποια σημεία υποστηρίζεται ένα πνεύμα νεότερης πεζογραφίας;

Ιδέα διεύρυνσης λόγου με λογοτεχνική αξία. Γυναίκες ανταγωνιστικά με Μούσες = ζωντανό παρόν αμφισβητεί πρωτοκαθεδρία απόμακρου παρελθόντος. Ανατρέπει στερεότυπη ιδεά σχετικά με ρεαλισμό πεζογραφίας = βασίλειο του λόγου.

Σε ποιο βαθμό ταυτίζεται ο αφηγητής με τον Βοκκάκιο ως ιστορικό πρόσωπο;

Σκέψεις και προβληματισμοί Βοκκάκιου, αλλά απόσταση από αφηγητή. Παράδοξη επιχειρηματολογία, αμφίβολο αν ο Βοκκάκιος αντιλαμβανόταν το Δεκαήμερο ως έργο που απευθύνεται κυρίως σε γυναίκες.

Διακρίνετε «μεταμορφώσεις» του αφηγητή (αλλαγές τόνου/οπτικής)

2

α. Έντονη ρητορική αντιπαράθεση προς επικριτές, β. στρωτός, πράος λόγος, γ. λυρικός τόνος

Δραστηριότητα 11/ κεφ. 3Εντοπίστε παραλλαγές μέσου ύφους.

- Τυπικό ύφος μεταξύ ποίησης/αγόρευσης του Τσίμα. - Λαϊκότροπο: σκέψεις κυράς. - Στο τέλος ειδυλλιακό + ρεαλιστικό στοιχείου (έρωτας)

Προσδιορίστε ουμανιστικές αξίες διηγήματος.- Δύναμη του λόγου (ρητορική δεινότητα, αξιοποίηση ειρωνείας)

ΜΟΝΤΑΙΝΙΟΣ – «Περί της μεταμέλειας», ΔΟΚΙΜΙΑ, 1572, γαλλικά

Σημασία στο συγγραφικό εγχείρημα Θέμα όχι επικεντρωμένο σ΄ αυτό που λέει ο τίτλος (δοκίμιο γαρ) Δοκίμιο= δοκιμή γραφής, δοκιμάζει ανθρώπινη εμπειρία και δοκιμάζεται μαζί της (συνάρτηση ανθρώπινου υποκειμένου με δοκιμασία γραφής, ο ανθρώπινος εαυτός σχηματίζεται μέσα από γραφή), μικρή έκταση, μεταξύ λογοτεχνίας-φιλοσοφίας, θεματική ποικιλία Ανθρώπινο υποκείμενο, αυτοβιογραφικό στοιχείο Σκεπτικισμός, περιέργεια, όχι δογματισμός, σχετικισμός, δημιουργικός πειραματισμός= ουμανιστικά στοιχεία Επιλεκτική αυτοβιογραφία στον αντίποδα των Εξομολογήσεων του Ρουσσώ, διαρκής δοκιμή, άτυπη συνομιλία με τον εαυτό του Μονταίνιος: όχι εκπρόσωπος κανενός ρεύματος, προάγγελος honnete homme (όχι ταύτιση όμως: διάσταση με προδιαγραφές ελεγχόμενης κοινωνικότητας honnete homme) Θεώρηση ανθρώπου όχι καθαρα ουμανιστική: Άνθρωπος ως κέντρο κόσμου, αλλά με επίγνωση αβεβαιότητας, αστάθειας (μετάβαση από ενικό σε πληθυντικό) Ρητορικά στοιχεία και κυρίως μεταφορές δημιουργούν αίσθηση συγκεκριμένης εικόνας

Δραστηριότητα 6/κεφ. 4 ο Ζητούμενα: α) εντοπίστε εικόνα αστάθειας ή απροσδιοριστίας ανθρώπινου υποκειμένου, β) στοιχεία ύφους, γ) χαρακτηριστικά αφηγητή που περιγράφει εαυτό του

α) εικόνα αστάθειας κ διαρκούς κίνησης ανθρώπινου υποκειμένου, ενδιαφέρον όχι τόσο στην προσωπική του ιδιομορφία, αλλά στο ότι «περικλείει ολοκληρωμένη μορφή ανθρώπινης φύσης»β) ύφος: «αφηγούμαι», αίσθηση προφορικότητας, συνοχή χαλαρή, ξαφνική μετάβαση από πρώτο σε δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, έντονη παρουσία ρητορικών στοιχείων (μεταφορών)=αίσθηση συγκεκριμένης εικόνας, γ) διαρκής ταλάντωση: έμμεση ή ρητή αναφορά, τάση ταύσισης κ απόσπασης

ΣΑΙΞΠΗΡ – ΣΟΝΕΤΟ 128, 1609 – Λυρική Ποίηση, αγγλικά

3

Τη μουσική σου όταν παίζεις μουσική μουΠάνω στο ξύλο που γλυκά αναφωνείΜε την αφή σου, κι απαλά στην ακοή μουΤης αρμονίας κυβερνάς την ηδονήΦθονώ τα πλήκτρα που σκιρτώντας από ρίγοςΦιλούν οι ρώγες των δαχτύλων σου, ενώΤα δυο μου χείλη πουτους πρέπει αυτός ο τρύγοςΜε τέτοιο θράσος κοκκινίζουν στο κενόΜ΄ αυτούς τους ξύλινους πιστούς ν΄ άλλαζαν θέσηΠου των χεριών σου τρέχουν πάνω τους χοροίΚι είναι οι άψυχοι αυτοί, που τους αρέσειΚι από τα χείλη μου που ζουν πιο τυχεροίΔως τους λοιπόν αφού ΄ναι τόσο ερωτύλοιΤα δάχτυλά σου να φιλούν κι εγώ τα χείλη

Μετεξέλιξη πετραρχικής παράδοσης και απομάκρυνση Μορφή: όχι 8+6, αλλά 3 τετράστιχα + δίστιχο Θέμα: έρωτας, αλλά σχέσεις ασαφείς, απροσδιοριστία φύλου, μυστηριώδης

γυναικεία φυσιογνωμία, ποικιλία προσωπείων λυρικού εγώ, πολυπλοκότητα, αισθήματα αντιφατικά

Διαλογική και πιο ρεαλιστική και αισθησιακή ρητορική Συχνότερη αναφορά σε ιδέα ποίησης και ποιητή (βασικό θέμα) Δεν ανατρέπει συμβάσεις, τις μετατοπίζει και τις δραματοποιεί Concetto: έντονο στο Σαίξπηρ (ειρωνεύεται πετραρχική εξιδανίκευση)

Δραστηριότητα 12/1 ο κεφ. Να διακρίνουμε κ να σχολιάσουμε το παιχνίδι ανάμεσα στη μεταφορά κ τη μετωνυμία + την προσωποποίηση

Δύναμη ποιήματος= ρητορική (μας τοποθετεί ανάμεσα σε ιδεατό κόσμο μουσικής και κόσμο ηδονής αισθήσεων – αφή)

Α΄στίχος: «μουσική μου»= καθαρή μεταφορά (από υλικότητα σε ιδεατή αφαίρεση μουσικής). Απεικονίζοντας το πρόσωπο τη στιγμή που παίζει= μετωνυμία

Μεταφορά= ομοιότητα, αφαίρεση (νοηερή εικόνα), Μετωνυμία= συγκεκριμένο (πρακτική σύνδεση, υλική αίσθηση, από μέρος σε όλον)

Μεταφορές με σχέση συνάφειας (πρακτική)= μετωνυμία Προσωποίηση: στηρίζεται σε σχέσεις μεταφορικής αναλογίας ή μετωνυμικής

συνάφειας Τέλος ποιήματος: από ρητορικό σε κυριολεκτικό (αναίρεση σχημάτων λόγου)

ΣΑΙΞΠΗΡ, ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΝΥΧΤΑ, 1600, Ελισαβετιανό θέατρο, αγγλικά

Ελισαβετιανό θέατρο: περιοδεύουσες ομάδες, συμμετέχουν μόνο άνδρες, σημασία στην κωμωδία και στα ήθη της εποχής

Έμμετρη κωμωδία Σαίξπηρ: εύρος θεματικής, χαρακτήρων, τόπων, γλωσσικό, εικόνας ανθρώπου

και κόσμου του (απόρριψη από κλασικισμό) Καταστρατήγηση αρχής αρχαίας δραματουργίας γαλλικού κλασικισμού (δεν

ακολουθεί αρχή ποιητικών ειδών) Μετατόπιση πολοκής από τόπο σε τόπο, σε χρόνο μακρύ απροσδιόριστο

4

Ύφος που μεταλλάσσεται Δράση διακοπτώμενη από δευτερεύονται επεισόδια Επανασύνδεση με αρχαία ιδέα τραγικού (απομάκρυνση από μεσαιωνική

εστίαση ανθρώπινου-θεϊκού δράματος) + στροφή προς ταπεινή ανθρώπινη πραγματικότητα (απομάκρυνση από κλασική τραγωδία) μπαρόκ

Λόγος καθημερινός Ύφος κωμωδίας Ο ήρωας διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια του έργου Μονόλογοι: προσωπικός τόνος απελπισίας (όχι υψηλός τόνος) Σύγκριση θεάτρου-ζωής (υπέρβαση ρεαλισμού) Όνειρο, ψευδαίσθηση, μεταμφίεση Άνθρωπος και κόσμος σε συνεχή ροή και ένταση, όχι σταθερότητα από

θεϊκούς/φυσικούς νόμους (αρχαία τραγωδία) ή ανθρώπινου χαρακτήρα (γαλλικός κλασικισμός), ποικιλία τρόπων αναπαράστασης

Όχι τελείωση στο υπερπέραν όπως Δάντης, αλλά στον επίγειο κόσμο Σαιξπηρική αντίληψη τραγικού: Άμλετ (απόσταση σκέψης-πράξης) Νέα πηγή

τραγικού: η κάθαρση τροφοδοτείται από ένταση ανάμεσα σε ανάγκη και αδυναμία σαφήνειας προβλήματος, βεβαιότητας νοήματος

Δραστηριότητα 19/κεφ. 4 ο – Δωδέκατη νύχτα Πόσα επίπεδα μεταμφίεσης παρουσιάζονται επί σκηνής για τον ελισαβετιανό θεατή και πώς η κατάσταση ενεργοποιεί μηχανισμούς ειρωνείας;

Την εποχή εκείνη τους γυναικείους ρόλους τους παίζουν άνδρες: ο άνδρας ηθοποιός υποδύεται γυναίκα που υποδύεται τον άνδρα = τυπικό παράδειγμα δραματικής ειρωνείας που υποσκάπτει κύρος ερωτικής ρητορικής και κάνει ν΄ ακούγεται σαν παρωδία της αντρικής εικόνας για τον έρωτα. (ο θεατής γνωρίζει περισσότερα από τον ήρωα).

Η πλοκή του έργου είναι το πρόσχημα, το θέμα είναι η μεταμφίεση (αναπαράσταση με φορέα της το ανθρώπινο υποκείμενο).

Διακυβεύεται η ιδέα του φύλου (φαινόμενο κι όχι πραγματικότητα) και η παράδοση του εξιδανικευμένου έρωτα. «Ειρωνική ανάλυση αυλικού υποδείγματος ιδανικού έρωτα» (Γιαν Κοττ).

ΤΖΟΝ ΝΤΟΝ, «Αποχαιρετισμός απαγορευτικός του πένθους, 1633, αγγλικάΛυρική ποίηση – Μεταφυσικός ποιητής

Λογιοσύνη Εντυπωσιακή εικονοποιία Πρωτότυπες μεταφορές Θρησκευτικό+ερωτικό συναίσθημα Μελαγχολία για αμφιβολία νέου πνεύματος επιστήμης Συνάρτηση πάθους-διάνοιας (αντίστοιχο στον 20ο αιώνα: Τ.Σ.Έλιοτ) Σύζευξη λυρισμού με έλλογο στοχασμό Ρεαλιστικές αναφορές Υπερβολικά αφηρημένη σκέψη Κατάχρηση ρητορικών τεχνασμάτων (concetto: κυρίαρχο) Ποίηση μεταφυσικών ποιητών ως ακραία έκφανση μανιερισμού Παρωδεί συμβατική λυρική ποίηση Λογικοί συλλογισμοί (επιχειρήματα)

5

Ερωτική σχέση με πνευματικό χαρακτήρα (εξιδανίκευση), παράδοξες οι κεντρικές εικόνες, κρατά τον αναγνώστη σε απορία, απορίες φιλοσοφικού περιεχομένου

ΑΝΤΡΙΟΥ ΜΑΡΒΕΛ, «Στη σεμνότυφη ερωμένη του», 1650 – Λυρική ΠοίησηΜεταφυσικός ποιητής

Νεοκλασική αισθητική εποχής Όρια θνητότητας, παρακμή ομορφιάς, διανοητικής δύναμης: ουμανισμός Ανήκει στην αναγεννησιακή παράδοση «άδραξε τη μέρα» (ρητορική της

αποπλάνησης) Ποίημα σα λογικός συλλογισμός, , παιγνιώδη διάθεση= έντονα λυρικοί ρητορικοί τόνοι (βουκολικής

μυθιστορίας) + εικόνες υπερβολικά επιβλητικές ή εμφατικά ρεαλιστικές. Απομάκρυνση από όρια καθημερινής εμπειρίας. Προκλητικά ρητορικά τεχνάσματα: ειρωνικές υπερβολές, συνεκδοχές (ως

ακραία έκφανση μανιερισμού) Ρεαλισμός (όχι εξιδανίκευση)

Δραστηριότητα 9/κεφ. 4ο

Εντοπίστε στοιχεία που θα επέτρεπαν να εντάξουμε τα δύο ποιήματα στην τάση της μεταφυσικής ποίησης του αγγλικού 17 ου αιώνα. Πώς αναπτύσσεται η αντίθετη ροπή τους;

Το ποίημα του Ντον εξιδανικεύει, του Μάρβελ αμφισβητεί την παράδοση της εξιδανίκευσης

ΜΙΓΚΕΛ ΝΤΕ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ, ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ, 1681 πικαρέσκο, ισπανικά Δονκιχωτισμός= στάση αλαφροΐσκιωτη, αλαζονική, ονειροπαρμένη Πρότυπα Δον Κιχώτη οι ήρωες μυθιστορημάτων (δύναμη λογοτεχνίας) Παρωδία ιπποτικών αφηγημάτων (εκτοπίζει Παντακρυέλ) Το πρώτο σημαντικό νεώτερο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα Πρόλογος πρώτου βιβλίου= αντιστοιχία με πρόλογο Δεκαημέρου και

Γαργαντούα Εξηγεί γιατί εκδίδει βιβίο χωρίς συνήθη σύμβολα κύρους/σοβαρότητας

(Αριστοτέλη, Πλάτωνα, Αγ. Γραφή κλπ) Μικρή πραγματεία για τέχνη λόγου (πεζογραφία Ήρωας λογοτεχνικού έργου= λογοτεχνία Αφηγητής ο κυρ-Ακοφριμπάς: υποδεικνύει ουδετερότητα αφηγητή (στοιχείο

νεότερης μυθιστορηματικής γραφής) Ήρωας με σημασία δραματικού και τραγικού ήρωα Όχι τραγωδία: τρέλα ήρωα= όχι ηθική ευθύνη. Όχι καθαρή κωμωδία. Μέσο ύφος (όπως Βοκκάκιος, χωρίς δραματικές εντάσεις) Διάσταση παιχνιδιού, κόσμος ως παιχνίδι Ευθυμία οικουμενική και πολυεπίπεδη Όχι κριτική διάθεση και προβληματισμός (σ΄ αυτό διαφωνούν διάφοροι

μελετητές όπως ο Μπαχτίν: κριτική θεώρηση που εμπεριέχεται στη δομή/γραφή=νέα προσέγγιση στο ζήτημα της αναπαράστασης και συγκρότησης ανθρώπινου υποκειμένου.

Πολυφωνία = διαρκής διάλογος μεταξύ διαφορετικών γλωσσικών φωνών (τρόπων), ενσωμάτωση δειγμάτων διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών, νέα διάσταση στο θέμα της αναπαράστασης, πολυγλωσσία= ποικιλία

6

αναπαράστάσεων ανθρώπινης υπόστασης, ενεργητική πολυγλωσσία νεότερων κοινωνιών, διάλογος= απηχεί εσωτερική συνθετότητα/ποικιλία συνείδησης

Κεφ. 47: ρόλος ιπποτικών μυθιστοριών στην τρέλα του Δον Κιχώτη Απόψεις για ιπποτικά βιβλία., λογοτεχνία και τέχνη μυθιστορήματος

Δραστηριότητα 13/ κεφ.4ο Με ποια έννοια θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το λόγο του καλόγερου ως δείγμα πολυφωνικής μυθιστορηματικής γραφής;

Πολυφωνία: Οι εσωτερικές ασυναίσθητες αντιφάσεις στην τοποθέτησή του είναι που κάνουν την ομιλία του δείγμα διαλογικής μυθιστορηματικής φωνής.

ΚΑΛΝΤΕΡΟΝ, Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ, 1636 – ισπανικό μπαρόκ (θέατρο)Comedia: δράμα ιστορικού ισπανικού μπαρόκ

Παιχνίδι ψευδαισθήσεων – πραγματικότητας (σχέση ζωής-ονείρου) Αποκάλυψη ταυτοτήτων Αίσιο τέλος (γι΄ αυτό και κωμωδία) [Χωρισμένο σε 3 μέρες (όχι σε πράξεις), γούστο κοινού, Λόπε ντε Βέγκα] Πλοκή απλή και παράδοξη Δείγμα φιλοσοφικών διαθέσεων γραφής Καλντερόν (έκφραση θεώρησης

κόσμου) Αβέβαιες σχέσεις φαντασίας-πραγματικότητας Ανάμειξη κωμικού με τραγικό Θέατρο εν θεάτρω, μπαρόκ

Α. Ανασυγκροτήστε βασικές αρχές αυτής της θεώρησης κ προσδιορίστε πώς συνδέεται με το ζήτημα αναπαράστασης και ανθρώπινου υποκειμένου .

Στο κλείσιμο μονολόγου «η ζωή είναι ένα όνειρο μονάχα». Όχι βεβαιότητα πραγματικότητας και εμπειρίας της. Ασάφεια, αινιγματικότητα.

Αντιδιαστολή με θετική γνώση εποχής: όλοι ονειρεύονται και κανείς δεν το ξέρει. Μόνη βεβαιότητα όχι το τι ή το πώς είναι ο καθένας, αλλά ότι είναι.

Κρίσιμος ο τελευταίος στίχος: η φαντασία χάνει τη βεβαιότητά της. Πάσχει η διάκριση φαντασίας-πραγματικότητας, νόησης-εμπειρίας.

Β. σε ποια αποσπάσματα σαιξπηρικών έργων συναντήσατε γενική θεματική ή αναλογίες με έργο Καλντερόν ;

Μακμπέθ, Τρικυμία Σαίξπηρ: θέμα ψευδαίσθησης ή ονείρου.

ΜΟΛΙΕΡΟΣ, ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ, 1666 - γαλλικός κλασικισμός, γαλλικά

Έμμετρη υψηλή κωμωδία ηθών ή χαρακτήρων (όπως Δον Ζουάν, Ταρτούφος, Φιλάργυρος)

Πέντε πράξεις

7

Σύγκριση ήρωα με Δον Κιχώτη (αντιμάχεται κοσμική υποκρισία/κοινωνικό ψεύδος)

Ερμηνεία Μισάνθρωπου σαν είδος ημερολογιακής γραφής συγγραφέα Σκληρή γλώσσα ήρωα έναντι καθωσπρεπισμού honnete home Κωμωδία σοβαρή για τα γούστα του τότε κοινού (υψηλή: γκροτέσκο=

διάσταση πολιτισμικού προτύπου κι όχι τόσο χαρακτήρα) Ελληνίζοντα τα κύρια ονόματα στο έργο του Μολιέρου (Άλσετ= Άλκηστις,

Φιλέντ= φίλος, Ελιάντ= ήλιος) Στοιχεία τραγικότητας ήρωα Αίσθηση μελαγχολίας Κριτική κοινωνικής τάξης πραγμάτων (θρησκεία, άνθρωπος αυλής), θεωρεί

δομή κοινωνίας δεδομένη Περιορισμοί ρεαλισμού (όχι ρεαλιστική αναπαράσταση) Έργα προσαρμοσμένα σε γενικές αρχές ανθρώπινου προτύπου αυλής και

πόλης (honnete homme), ηθικός διδακτισμός

Κοινά-διαφορές με Σαίξπηρ:Κοινά: έννοια αναπαράστασης, σχέση δύο φύλνωΔιαφορές: άλλες τεχνικές (Σαίξπηρ: μακριά από κλασικισμό)

Ποιο κοινωνικό ιδανικό ή ανθρώπινο πρότυπο εποχής εκφράζουν οι απόψεις του Φιλέντ για την κοινωνική συμβατικότητα κ τις ερωτικές σχέσεις;Ο Φιλέντ εκφράζει με σαφήνεια αρχές κοινωνικής προσαρμοστικότητας και αρμονικής ερωτικής σχέσης κατά το πρότυπο του honnete homme . Έμφαση στο μέτρο της ανθρώπινης φύσης.

Ποια στοιχεία της στάσης του Αλσέστ προσδίδουν ισχύ διαφορετικού προτύπου/αντίπαλου δέους;Οξεία κριτική και επιμονή στην αντιμετώπιση της δίκης του ως δοκιμασία των ιδεών. Μελαγχολικός τόνος.

Μπορούμε να μιλήσουμε για στάση κριτικής/κοινωνικής κριτικής που αναιρεί άποψη Άουερμπαχ ότι η κριτική είναι καθαρά ηθική;Ο αναχωρητισμός είναι η ριζικότερη τροπή της πολιτικης κριτικής στο Μολιέρο (ελάχιστα ικανοποιητική με κριτήρια πολιτικής/κοινωνικής δράσης). Προσδίδει απρόσμενα δραματικό τόνο.

ΙΕΛ Β’

ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ, ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ, 1770, αυτοβιογραφικό αφήγημα, γαλλικά

Θεωρία για σπουδαιότητα φύσης και ανάγκη επιστροφής σ΄ αυτήν

8

Φιλοσοφικός στοχασμός + ευαισθησία Καταγγελία κοινωνίας Έκφραση πρωτόγνωρου συναισθηματισμού: αγάπη για ελευθερία, πάθος,

θρησκευτικό αίσθημα Πρόοδος= παρακμή ηθική και πολιτική Θέατρο= διαφθορέας ηθών Ατομικισμός Προαναγγέλει Ρομαντισμό Ονειροπόληση, γραφικός ρεαλισμός (περιγραφές φύσης, αγροτικής ζωής) Σπουδή πάνω στην ανθρώπινη υπόσταση Ύφος ζωντανό, γλαφυρό: παιδικά/νεανικά χρόνια

Φόβοι: ύφος παθητικής στάσηςΞεχωριστές στιγμές της ζωής: ύφος λυρικό

Αυτοβιογραφικό σύμφωνο= δέσμευση απέναντι σε αναγνώστη για αλήθεια

Δραστηριότητα 14/κεφ. 1 Εξομολογήσεις, Ρουσσώ: πώς ο συγγραφέας καλλιεργεί σχέση με αναγνώστη ;

Στοιχείο αυτοβιογραφικής γραφής: προσωπικός/εξομολογητικός τόνος Πρωτοπρόσωπη αφήγηση όπου εκφράζεται αδυναμία συγγραφέα να εκφράσει

ό,τι αισθάνεται. Αποκάλυψη αδυναμίας : καλλιεργεί στενή σχέση με αναγνώστη, σχέση

εμπιστοσύνης. Εκ βαθέων εξομολόγηση Αυτοβιογραφικό σύμφωνο

ΓΚΑΙΤΕ – ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΟΥ ΝΕΑΡΟΥ ΒΕΡΘΕΡΟΥ, 1774 – Θύελλα και ΟρμήΕπιστολικό μυθιστόρημα

Μανιφέστο του Sturm and Drang : διακήρυξη ρομαντικής αντίληψης για αυθόρμητη καλλιτεχνική δημιουργία (αντίδραση σε ρασιοναλισμό διαφωτισμού), γλώσσα φυσική= ποίηση φυσική, επαναστατικός χαρακτήρας κινήματος, έξω από λογοτεχνικές συμβάσεις, ήρωες παράφοροι, αστικό δράμα, μυθιστόρημα, φύση πιο αληθινή από κοινωνία

Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου: μοντέρνος ευρωπαϊκός μύθος Αποσπασματικός χαρακτήρας έργου Υφολογικές διακυμάνσεις επιστολών Εξομολογητικός τόνος (ταύτιση αναγνώστη με ήρωα) Άποψη Σπινόζα: θεός=φύση Άποψη Γκαίτε: καλλιτεχνική διάνοια=φύση Μελαγχολία, ατομικότητα, εσωστρέφεια, πάθος Διεκδικεί χειραφέτηση έκφρασης και συναισθήματος από νεοκλασικούς

καλλιτεχνικούς κανόνες κομψότητας/λογικής κι από κοινωνικές συμβάσεις Καλλιτεχνική δημιουργία= χείμαρρος της μεγαλοφυίας Έρωτας έξω από περιορισμούς αστικής κοσμιότητας Έλξη ρομαντικών προς φυσικά τοπία και φυσικά ήθη/συναισθήματα

(ρομαντικό όραμα επιστροφής στη φύση, ταύτιση εσωτερικού κόσμου καλλιτέχνη με φυσικό κόσμο)

Καλυβάκι= θυμίζει ειρηνικό ειδύλλιο, καταφύγιο Λατρεία φύσης και εξέλιξη Γκαίτε προς κλασικισμό κι από κει σε συμβολισμό Φιλοσοφία της ζωής και θεωρία περί τέχνης συμβαδίζουν

Δραστηριότητα 18/κεφ. 1ο , (επιστολές, ΙΕΛ σ.59)

9

Ποια χαρακτηριστικά του «Θύελλα και Ορμή» εντοπίζετε στις δύο επιστολές; Φύση = καθρέφτης ψυχικών διαθέσεων ιδιοφυους/ευαίσθητου υποκειμένου Κυριαρχία συναισθήματος που δεν αποκλείει φιλοσοφικό αναστοχασμό που

υποβάλλεται από φύση. Φύση = καλλιτεχνική ιδιοφυία (διαισθητική δημιουργία, χωρίς κανόνες). Ενθουσιώδης ενατένιση φύσης και ευδαιμονίας που ως ύψιστος καλλιτέχνης

προσφέρει + καταγραφή απελπισίας Βέρθερου για αδυναμία δημιουργίας (επιθυμία να ταυτιστεί με το θείο: άρση ατομικότητας, επιβεβαίωση ατομικότητας μέσω καλλιτεχνικής δημιουργίας= αμφιθυμική σχέση Βέρθερου-φύσης (φύση = Υψηλό, Θεός, Τέχνη + Δέος, Άβυσσος, Θάνατος).

ΛΑΜΑΡΤΙΝ, «Η λίμνη», 1820 (συλλογή: Ποιητικοί ρεμβασμοί) Ρομαντισμός Ρομαντισμός: (1798-1830) αντίδραση στις κλασικές θεωρίες

(διαφωτισμός/κλασικισμός), εγκατάλειψη ορθολογισμού, συναίσθημα, φαντασία, ονειροπόληση, μυστήριο, ανήσυχοι/διχασμένοι ήρωες, ποιητική των ερειπίων/τάφων (αισθητική τρόμου/θανάτου), επανάσταση στον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, έξαρση λυρισμού, πηγή έμπνευσης=ιστορία λαού+προσωπικές αναμνήσεις+φύση, απόλυτη ελευθερία συγγραφέα, ατομικισμός, φαντασία, υποκειμενικότητα, έκφραση περιβάλλοντος κόσμου μέσα από «εγώ» συγγραφέα, πεσιμισμός (ανικανοποίητο), αποξένωση, ευαισθησία, αισθαντικότητα, πάθος, ταύτιση με φύση, άρνηση πραγματικότητας, ατονία λογικής, roman= «έρως», διήγημα, μυθιστόρημα με ερωτική ιστορία/ειδύλλιο, θέματα που τονίζουν εθνικά στοιχεία, θρησκευτικά, ιπποτικά, ερωτικά γεγονότα, Σατωμπριάν, Ουγκώ, Λαμαρτίν, Μυσέ, Σκωτ, Σέλλεϋ, Μπάυρον, Κόλριτζ κ.α.

Γαλλικός ρομαντισμός: ρίζες=Ρουσσώ, αρχή γαλλικού ρομαντισμού= Ποιητικοί στοχασμοί, Λαμαρτίν 1820, επιθυμία μεταφοράς της λογοτεχνίας στις λαϊκές μάζες κάτι που φοβάται η άρχουσα τάξη (Λαμαρτίν, Βινύ, Σάνδη).

Δραστηριότητα 5/κεφ.2ο

Λαμαρτίν «Η λίμνη», Ποιητικοί στοχασμοί . Πώς προβάλλεται η φύση και τι σχέση αναπτύσσει μαζί της το ποιητικό υποκείμενο;

Έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Πέρα από προσωπική θλίψη συλλογισμοί για ανθρώπινη μοίρα, αγωνία για το

χρόνο, επιθυμία διαιώνισης αγάπης έστω και με την ανάμνηση. Μοιράζεται με λίμνη την ανθρώπινη αγωνία (προσωποποίηση), παίρνει μορφή

έμπιστης φίλης. Προσωποποίηση και άλλων στοιχείων φύσης: βράχοι, σπηλιές, δάση – καλούνται να διατηρήσουν μνήμη και να διαιωνίσουν έρωτα ποιητικού υποκειμένου.

ΒΙΚΤΩΡ ΟΥΓΚΩ, ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ, 1831, Ρομαντισμός, γαλλικά Αρχηγός ρομαντικής σχολής Παναγία των Παρισίων: αναβιώνει Παρίσι του 1482, κόσμος σκοτεινός,

αλλόκοτα πλάσματα Γοτθικό μνημείο= κέντρο θεματικής Στοχασμοί πάνω σε μεγάλα θέματα εποχής Κοινωνική, παιδευτική, εκπολιτιστική αποστολή ποιητή Πρόλογος Κρόμγουελ: μεταστροφή Ουγκώ προς φιλελευθερισμό

10

Ερωτήματα αρμονίας, τάξης κόσμου, ανθρώπινη μοίρα Σφοδρή αντιπαράθεση οπαδών κλασικισμού με νέα αισθητική= μάχη του

Ερνάνη (ρομαντισμός= φιλελευθερισμός στη λογοτεχνία) Έγραψε θεατρικά/δραματικά έργα, ποίηση (ελεγειακός τόνος), σάτιρες,

εποποιία Φιλοσοφικός, ηθικός στοχασμός= ανασύσταση νοήματος ζωής

ΓΚΥΣΤΑΒ ΦΛΩΜΠΕΡ, ΜΑΝΤΑΜ ΜΠΟΒΑΡΥ, 1856 – Νατουραλισμός, γαλλικά Αναδρομή στα εφηβικά αναγνώσματα της ηρωίδας= καταβολές ιδιότυπου

ψυχισμού της και αισθήματος αδικαίωτου. Αντίστοιξη στα ονειροπολήματα της ηρωίδας= η λεπτή ειρωνεία του αφηγητή

(ξυνπά κριτική οξυδέρκεια αναγνώστη) Ανάγνωση μυθιστορημάτων: απαγορευμένη απόλαυση Έτοιμες εικόνες για να αναπαραστήσει πραγματικότητα, αντιστάθμιση ζωής

μέσω ονείρου = ψευδαισθητική δύναμη αναγνωσμάτων, ταύτιση με ήρωες ζωή Έμμας σαν μυθιστορηματικό πρόσωπο, σύγχυση πραγματικό με

μυθιστορηματικό κόσμο

Υπογραμμίστε λέξεις/εκφράσεις κριτικής απόστασης αφηγητή/ηρωίδας. Στόχος χρήσης λεπτής ειρωνείας;

-Αναγνωστική μανία: Βουλιμία (μεταφορά)-Επαφή με βιβλία: υποβαθμισμένη σε χειρωνακτική εργασία (κονιορτός)-Μακροπερίοδη φράση, σχοινοτενής παράθεση: υποτίμηση θεμάτων ρομαντικών αναγνωσμάτων+ χρήση πληθυντικού: καταργεί ιδεαλιστική προβολή μοναδικού βιώματος+ παράθεση κοινότοπων παρομοιώσεων: περιπαικτική ειρωνεία (υπογραμμίζει στερεότυπο χαρακτήρα ρομαντικών ηρώων)

Στόχος λεπτής ειρωνείας και χιούμορ αφηγητή μέγεθος τύφλωσης ηρωίδας αφύπνιση κριτικής σκέψης αναγνώστη (όχι ταύτιση με ήρωα) σκωπτική διάθεση συγγραφέα έναντι ρομαντικής θεματολογίας και

μυθιστορηματικού ψεύδους

ΓΚΥ ΝΤΕ ΜΩΠΑΣΣΑΝ, «ΤΟ ΠΑΛΙΑΛΟΓΟ», 1850, Νατουραλισμός(μαθητής του Φλωμπέρ)

αποστασιοποιήθηκε από θεωρητικό δογματισμό ομάδας Μεντάν διηγηματογραφία φανταστικό στοιχείο χωρίς εξωπραγματικό πλαίσιο δράσης, καταστάσεις με

λογική εξήγηση (αληθοφάνεια), ιστορίες περιπέτειας/τρόμμου τεχνική διηγηματογραφίας: εγκιβωτισμός, αναδρομική αφήγηση (εμβόλιμος

αφηγητής σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο) πρόλογος Πιέρ και Ζαν, 1888: μεθοδολογία παρατήρησης Φλωμπέρ δάνεια από λαϊκούς θρύλους νατουραλιστική προσέγγιση ήρωα= επιστροφή στην κατάσταση κτήνους συμβολισμός χρωμάτων, ενεργοποιεί έμμονες ιδέες και φόβους, Διηγήματα της

μπεκάτσας, 1884 Διαφορετική εικόνα ζωής ανθρώπων και χωριού (αφέλεια και πρωτογονισμός

δεν ταυτίζεται με άδολη σκέψη, αλλά με κουτοπονηριά)

11

Απομυθοποίηση ανωτερότητας ανθρώπινης υπόστασης σε σχέση με κόσμο και αγνότητα κατοίκων υπαίθρου

ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ, ΚΑΗΜΟΣ, 1886 – διήγημα, Νατουραλισμός Άθλια, μίζερη ζωή ρωσικού λαού Παγωμένη ακινησία Πόνος απέραντος, αλλά αθέατος Πρόσωπα συμπαθητικά, ευαίσθητα, μικροαστικός κόσμος ρώσικης κοινωνίας Όχι συνταρακτικά γεγονότα, ναι εσωτερικές συγκρούσεις, λεπταίσθητη

συμπόνοια Διακριτική ειρωνεία, περιγράφη δραματικά/κωμικά αδιέξοδα Εισαγωγή συμβολικών στοιχείων Ποιητική ατμόσφαιρα

ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ, ΘΕΙΟΣ ΒΑΝΙΑΣ, 1899 – Θεατρικό έργο νατουραλισμού Μετεξέλιξη του έργου Το στοιχείο του Δάσους, 1899 Αδιέξοδα ζωής, αντιφάσεις ανθρώπινης συμπεριφοράς Επιστροφή στην ανία καθημερινότητας, στις συνήθειες, στη μοναξιά,

παρακμή και φθορά ύπαρξης

Δραστηριότητα 11/κεφ. 3 ο ΙΕΛ Β΄ Λειτουργία δραματικής σύγκρουσης στο κείμενο.

Οι ήρωες έρχονται αντιμέτωποι με τα αδιέξοδά τους. Λύση: επιστροφή στα καθημερινά, στα γνωστά και ασφαλή.

Δραματική σύγκρουση δεν αφορά εξωτερικές διεργασίες ή πολιτικές/κοινωνικές αλλαγές, αλλά στις σχέσεις προσώπων, στις αδυναμίες και ψυχολογικές μεταπτώσεις τους. Υποδόρια και εκφυλιστική η σύγκρουση, αφορά τον κάθε χαρακτήρα. Δεν εξαντλείται στην ένταση της στιγμής, ούτε φέρνει ανατροπή στην κορύφωσή της.

Ξέσπασμα ήρωα σηματοδοτεί επιστροφή στη συνήθεια/φθορά.

ΜΠΩΝΤΛΑΙΡ, «Η ΜΟΝΑΞΙΑ», Μικρά Ποιήματα σε Πεζό, 1869 – ΠοίησηΠεζό ποίημα (τελευταίος εκφραστής ρομαντικού λυρισμού)

Όχι τέχνη για την τέχνη, όχι απρόσωπη τέχνη Τελευταίος εκφραστής ρομαντικού λυρισμού μέσω ατομικού εγώ απέναντι

στο θάνατο και στη μοίρα Εξερευνά σκοτεινή πλευρά ανθρωπότητας Μεταφυσικά ερωτήματα Εγκατάλειψη ιστορικού παρελθόντος και ειδυλλιακού εξωτισμού ρομαντικής

θεματολογίας Εστίαση στο ανώνυμο πλήθος της πόλης Θεματική: πρόσωπα και ζωή μεγαλούπολης + ψυχικός κόσμος ποιητή Δυαρχία: δυισμός ψυχικού κόσμου ποιητή Προσέγγιση απόλυτου ως αισθητικό ιδεώδες + συνηθισμένη ψυχή έρμαιο

αδυναμιών Ανίατη μελαγχολία ποιητή, spleen

Μικρά ποιήματα σε πεζό Ποίηση σε πεζό= όχι προσπάθεια χειραφέτησης από περιορισμούς προσωδίας Πεζό ταιριάζει με ειρωνικό και σαρκαστικό, κυνικό ύφος

12

Νεωτερικό στοιχείο: φανταστικό πίσω από πεζή πραγματικότητα, παράδοξο πίσω από αληθοφανή λεπτομέρεια, προσφυγή στη μέθη, στο όνειρο, στην τρέλα, μεταμόρφωση πραγματικότητας, διαφυγή

Ελεύθερη βούληση + αρχές δανδή= είδος θρησκείας για ποιητή, αντιτάσσεται σε μετριότητα, βάσει αισθητικών κριτηρίων κι όχι ηθικών

Αίσθηση όρασης +ποιητική ενόραση= καινοτομία, προσδίδει μεταφυσικές διαστάσεις στην κοινότοπη αστική καθημερινότητας

Αποδίδει μελαγχολία παρισινής μεγαλούπολης (πεζό: ελεύθερη έκφραση φιλοσοφικών, αισθητικών προβληματισμών).

Εστίαση εδώ στην αφμίθυμη σχέση έλξης-άπωσης επαφής ποιητικού «εγώ” με πλήθος αστικής κοινωνίας

Δραστηριότητα 12/κεφ. 3ο ΙΕΛ Β΄Ποίημα «Η μοναξιά»: προσδιορίστε δίβουλη στάση ποιητικού υποκειμένου έναντι αστικής κοινωνίας.

Ποιητικό εγώ: αίσθημα μοναξιάς ως συνέπεια «αριστοκρατικού» (με αισθητική σημασία όρου) αισθήματος αυτάρκειας και ανεξαρτησίας. Ειρωνεύεται υπαινικτικά τον φιλάνθρωπο εκδότη εφημερίδας σε αντίθεση με Ροβινσώνα Κρούσο του Ντηφόου δεν μπορεί να νιώσει αρετές μοναξιάς.

Αίσθημα μοναξιάς Μπωντλαίρ (εκούσια: πράττειν) σε αντίθεση με ίδιο αίσθημα σε Λαμαρτίν και Σατωμπριάν (ακούσια: πάσχειν). Ηθελημένη μοναξιά. Προστρέχει σε μεγάλους κλασικούς: Λα Μπρυγιέρ και Πασκάλ για να βρει σύμμαχους στην εκούσια μοναξιά. Εκπόρνευση: αναζήτηση ευτυχίας στο πλήθος (συγχρωτισμό αγελαίων ενστίκτων).

ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ, 1912 – Παρακμή, γερμανικάΝουβέλα, γερμανόφωνη πεζογραφία μεσοπολέμου, μοντερνισμός

Αισθητική και συμβολική αποτύπωση τέλους εποχής (πολιτική στάση) Αλληγορική και ειρωνική περιγραφή αστικής τάξης Μυθική μέθοδος Εξαιρετικό δείγμα παρακμιακής λογοτεχνίας Πραγματεύεται σχέση ζωής και τέχνης, απωλλόνειο-διονυσιακό, κάλλος,

αγαθότητα Μυθολογικά σύμβολα (μυθική μέθοδος) – Φιλοσοφικές θεωρίες

ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΠΑΤΛΕΡ ΓΕΗΤΣ, «Η ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ», 1919, αγγλικά Ιρλανδός συμβολιστής ποιητής, αντιτάχθηκε στον νατουραλισμό Υπέρβαση αισθητής πραγματικότητας μέσω συμβόλων σε ενιαία πνευματική

σφαίρα (πρόδρομος αγγλόφωνου μοντερνισμού) Ποίηση ονειρώδης, υπαινικτική (αφομοιώνει ρομαντική παράδοση, επιρροές

από προρραφαηλίτες και αισθητισμό) Ποιητική γλώσσα: μουσικότητα, ιστορική συνείδηση, σωματικότητα,

ειρωνεία, πολυμορφία, μεταβλητότητα Σκοπός τέχνης: έκσταση από παρουσία αιώνιου στο παροδικό Άντλησε από εθνική λαϊκή παράδοση και αποκρυφισμό Αντανακλάται στο ποίημα η αποκαλυπτικη θεωρία του για την κίνηση της

ιστορίας: σπειροειδής κι όχι γραμμική (όπως έλεγε ο Χέγκελ).

ΡΑΪΝΕΡ ΜΑΡΙΑ ΡΙΛΚΕ, ΕΛΕΓΕΙΕΣ ΝΤΟΥΙΝΟ-1923-εξπρεσιονισμός, γερμανικά Εξπρεσιονισμός: γερμανόφωνο ρεύμα, ένταση κατάρρευσης πολιτισμού,

«αίσθηση τέλους», ουτοπία η αναγέννηση, εκστατικός λυρισμός, υπερβολική

13

προφητική γλώσσα, αποσπασματικότητα, υπαρξιακή μοναξιά/αστάθεια, συναισθησία, παρατακτική σύνταξη, άρση λογικής σύνδεσης, ελλειπτικότητα λόγου (κάλυψη από φαντασία αναγνώστη), χρονικό ασυνεχές, αποδέσμευση λέξεων από συμβατική σημασία, συγχρονικότητα, υπαινικτικότητα, κολάζ, επιθυμία υπέρβασης ορίων

Συμβολισμός: ποίηση, μυστηριακή δύναμη συμβόλων μέσω των οποίων υποδηλώνονται οι ονειρικές εντυπώσεις (υποβολή), υποβλητική μουσικότητα (σύνθεση ήχων/αισθημάτων/νοημάτων ως έκφραση βαθύτερης ενότητας εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου), περιορισμός εννοιολογικού περιεχομένου, αδιαφανή σύμβολα (στην αφηγηματική τέχνη εμφανίζεται με τη ρευστή γραφή και το αυθόρμητο ύφος), πίσω από ύλη βλέπει ιδέες, υλικός κόσμος=σύμβολο νοητού κόσμου, ρεμβασμός, φευγαλέα εντύπωση, γλωσσική ελευθερία (ελεύθερος στίχος), νοηματική ασάφεια, συναισθησία

Νέα Αντικειμενικότητα Ρίλκε= επανακαθορισμός σχέσης εγώ-κόσμου Περιγράφει συμβολικά την ανθρώπινη πράξη.

Μυθικά σύμβολα: παιδί, ερωτευμένοι, ήρωας, Άγγελος Μελαγχολική διάθεση, θρηνώδης χαρακτήρας, έντονος λυρισμός, οξυδέρκεια Πολύπλοκα ψυχικά τοπία, πεπερασμένο ζωής Τρίτη Ελεγεία: αφιερωμένη στον έρωτα ως φυσική δύναμη με τρομακτικό

πρόσωποΔραστηριότητα 4/κεφ. 4ο ΙΕΛ Β΄Τρίτη Ελεγεία , πώς περιγράφεται η πορεία του λυρικού υποκειμένου προς την ερωτική ωρίμανση

Δύο πρώτες ελεγείες: έντονη αντίθεση ανθρώπινης ύπαρξης/αγγέλου (υπερβατικό). Τρίτη: δεν υπάρχει αυτή η αντίθεση. Σεξουαλικότητα αντικαθιστά αγγελικό στοιχείο. Στην αρχή έχει αποτρόπαιο πρόσωπο. Στη συνέχεια, το φριχτό χάος (ξύπνημα ερωτικού ενστίκτου) μετατρέπεται σε θαλπωρή (συνάντηση με αγαπημένη) που καθορίζεται από ήδη διαμορφωμένους ψυχικού μηχανισμούς.

Φιγούρα μητέρας: εξουσιάζει με τρόπο αμφίσημο τη σεξουαλικότητα του λυρικού υποκειμένου. Το προστατεύει από σκοτεινή ύπαρξη έρωτα και ορίζει ερωτική του συμπεριφορά: αμφιθυμία. Προϋπόθεση για την ερωμένη και εμπόδιο για ανεπηρέαστη από παρελθόν ένωση εραστών.

ΚΑΦΚΑ, Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ, 1915, Μοντερνισμός, γερμανικάΝουβέλα

Εφιαλτικός κόσμος Κάφκα Δυσοίωνη κατεύθυνση κατακερματισμένου, αντιφατικού υποκειμενικού εγώ Κόσμος κλειστός, παράλογος, σκληρός Τεχνική αστυνομικού μυθιστορήματος που καταλήγει σε συντριβή ηρώων Όχι πρόσβαση ατόμου σε νόημα, όχι έκφραση συνείδησης υποκειμένου Καφκική γραφή= αποξένωση λέξεων από νόημα/σημασία τους Ακρίβεια γλώσσας: ρεαλισμός της παραίσθησης, τρόμος Σύνδεση εφιαλτικού με πραγματικό, ανεξήγητο Περιγράφει με αλληγορικό τρόπο την υπαρξιακή απομόνωση ανθρώπου,

αισθήματα ενοχής απέναντι στους άλλους κ νευρωτική δομή οικογένειας Καταδεικνύει υποκρισία ανθρώπινων σχέσεων.

Δραστηριότητα 10/κεφ. 4 ο , ΙΕΛ Β΄ Με ποιον τρόπο η αφήγηση πραγματεύεται αλλόκοτο συμβάν μεταμόρφωσης;

14

Παρουσίαση γεγονότων από αφηγητή χωρίς σχολιασμούς κι επεξηγήσεις. Μοιάζει να ταυτίζεται με ήρωα που δεν αντιλαμβάνεται τι γίνεται ακριβώς. Αν και η τριτοπρόσωπη γραφή δημιουργεί αίσθηση απόστασης, εδώ εφόσον η μοναδική αφηγηματική οπτική είναι αυτή του ήρωα, οδηγεί σε ταύτιση αναγνώστη με ήρωα μέσω του αφηγητή: γοητεία καφκικού κόσμου (το άτομο ως αντικείμενο, έρμαιο άγνωστων και ανεξήγητων δυνάμεων)

ΖΑΝ ΚΟΚΤΩ, ΤΟ ΒΟΔΙ ΣΤΗ ΣΚΕΠΗ, 1920 – Ντανταϊσμός, γαλλικά Ντανταϊσμός: ταύτιση ποιητικής-κοινωνικής επανάστασης, μηδενιστική

κριτική λόγου, απόλυτη ελευθερία, απρόβλεπτο, τυχαίο, παράλογο Άναρθρες κραυγές, ακατάληπτος διάλογος, απουσία πλοκής, λογικής Κολάζ, συρραφή Μετάθεση θεατρικής τέχνης από κείμενο σε παράσταση Καταργεί δομή/φόρμα θεατρικού κειμένου Άναρχη, αυτοσχεδιαστική, συνειρμική γραφή Όχι σκιαγράφηση χαρακτήρων Εικόνα-παράσταση κυρίαρχη του λόγου Γκροτέσκες φιγούρες, άνθρωποι ανδρείκελα Μηχανική κίνηση

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ, ΣΤΟ ΦΑΡΟ, 1927, Μοντερνισμός, αγγλικάΚορυφαία εκπρόπωσος μοντερνισμού, σημείο αναφοράς φεμινιστικής σκέψης

Θραυσματικές μορφές Λυρική ευαισθησία Στροφή προς εσωτερικό, αντιφατικά συναισθήματα, φευγαλέες σκέψεις Ροή συνείδησης Εσωτερικός μονόλογος Όχι γραμμική, αιτιοκρατική πλοκή Αυτοαναφορικότητα Διακειμενικότητα Στόχος η αλήθεια των ανθρώπων, οι μεταβολές συνείδησης Πειραματισμός με κανόνες γραμματικής πρότασης, συντακτικού,

λογοτεχνικών ειδών Στο φάρο: νοητικές διεργασίες μελών οικογένειας Υπαινικτικότητα Ποιητική, εσωτερική, ελλειπτική γραφή Αποσπασματικές σκέψεις

Δραστηριότητα 13/κεφ. 4 ΙΕΛ Β΄Ανιχνεύστε χαρακτηριστικά μοντερνιστικής πεζογραφίας, διατυπώστε τρόπους που το κείμενο αποκλίνει από ρεαλιστική αφήγηση.

Αφήγηση όχι γραμμική/τελεολογική, αλλά ακτινωτή, διάφορες χρονικότητες (αναμνήσεις). Όχι έμφαση σε εξωτερικό περιβάλλον και περιγραφή του, αλλά στον

εσωτερικό κόσμο, ροή συνείδησης. Τα πρόσωπα απεικονίζονται αποσπασματικά, όχι βάσει των λεγομένων, της

δράσης ή εξωτερικής τους εμφάνισης, αλλά από σκέψεις, σχέσεις, ψυχικές εντάσεις, σκέψεις άλλων.

15

Όχι παντογνώστης αφηγητής, αλλά πολυπρισματικότητα και πολυγνωμία που υπονομεύουν αντικειμενική αλήθεια και οριστικό νόημα πραγμάτων, προσώπων και κειμένου.

Υπαινικτικός/ελλειπής λόγος που αναδεικνύει δισταγμούς, αντιφάσεις, υποκειμενική πρόσληψη, συνθετότητα πραγμάτων.

ΑΝΤΡΕ ΜΠΡΕΤΟΝ, «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΩΣΗ», 1931 Υπερρεαλισμός, γαλλικά Υπερρεαλισμός: επιρροή από φροϋδική ανάλυση ονείρων ως μεταφορικές

παραστάσεις υποσυνειδήτου, προσπάθεια σύνδεσης συνειδητού-ασυνειδήτου ώστε φαντασία+καθημερινή πραγματικότητα= απόλυτη πραγματικότητα, τεχνική αυτόματης γραφής χωρίς αποσάθρωση του λόγου (προέκταση σε εμπειρία ύπνωσης), καθολική ανυποταξία, υπέρβαση αντιθέτων, δυνατότητες ασυνειδήτου, τρόπος λόγου=τρόπος πράξης,

Αυτόματη γραφή Συγκεκριμένο, υπαρκτό, χειροπιαστό Ερωτικό στοιχείο επικεντρωμένο στην περιγραφή του γυναικείου σώματος Πληρώρα εικόνων ανακαλούνται συνειρμικά και αποδίδονται σε κάθε μέρος

του σώματος

ΣΑΜΟΥΕΛ ΜΠΕΚΕΤ, ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ, 1957 Μοντερνισμός, γαλλικά (όπως και το Περιμένοντας τον Γκοντό, μεταγενέστερα έργα του γράφτηκαν στα αγγλικά)Θέατρο του Παραλόγου

Ακαθόριστος, κλειστοφοβικός χώρος Ανορθολογισμός Αδυναμία κατανόησης κόσμου Αφαίρεση Ανούσιο Λιτός σκηνικός χώρος, απουσία φύσης/πραγματικότητας Αποδόμηση γλώσσας, λογικής, κανόνων, νοημάτων προτύπων ουμανισμού Φθορά ύπαρξης σαν παρτίδα σκάκι Αποσπασματικότητα πλοκής Ασάφεια γλώσσας Στατικότητα σκηνικής δράσης Κενότητα, τίποτα Τέλος παιχνιδιού: ασφυκτικός κλοιός, ανύπαρκτος τόπος, ακίνητος χρόνος,

οπτικοποίηση αποσάθρωσης Τέλος του παιχνιδιού: α. εξηγήστε ρόλο και σημασία σκηνικών οδηγιών, β. ποια ερμηνεία, με βάση την κατάληξη, δίνεται στον τίτλο του έργου;

πλειονότητα σκηνικών οδηγιών= Παύση: διακοπή λόγου από σιωπές (αποσιωπητικά: αποσπασματικότητα έκφρασης) διακοπτόμενος λόγος λειτουργεί αντιστικτικά με ορμή δράσης στο μονόλογο του Χαμ. Υπόλοιπες οδηγίες = περιγράφουν αμήχανες και ανούσιες πράξεις Χαμ.

το παιχνίδι τέλειωσε αλλά το παιχνίδι ξαναρχίζει . Ο Χαμ επικαλείται σιωπή για να δηλώσει όχι μόνο τέλος αλλά και αρχή ξεκινήματος. Το τέλος ενυπάρχει στην αρχή και η αρχή θα φέρει το τέλος: το παιχνίδι συνεχίζεται (λέξεις που γεμίζουν το κενό, αλλά και στοιχειώνουν την πορεία της ύπαρξης).

16

ΚΡΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΚΟΛΡΙΤΖ – ΕΠΤΑ ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΑΙΞΠΗΡ

Κόλριτζ: ηγετική μορφή ρομαντισμού, πρωτοστάτησε για ανάδειξη Σαίξπηρ ως δραματουργός «κανόνα» (πρότυπο για ρομαντισμό). Συνδέει Σαίξπηρ με αρχαίο θέατρο και φωτίζει 7 σημεία έργου του.

1. Προσδοκία αντί για έκπληξη2. Προσήλωση στο φυσικό νόμο: όλα τ΄ αντίθετα ελκύουν και επηρεάζουν το ένα το άλλο. Το πάθος του Σαίξπηρ προϋποθέτει ηθική. Γνώση ανθρώπινης φύσης.

17

Τα ετερογενή γνωρίζουν την ενότητα, όπως και στη φύση. Το πάθος διακρίνει το ένα άτομο από το άλλο, δεν αλλάζει το άτομο σε άλλο είδος. Πάθη, πίστεις θεμελιωμένα στην κοινή ανθρώπινη φύση (όχι τυχαίο άγνοιας ή αρρώστιας)

3. Δεν αναστρέφει την τάξη της φύσης, η διαφθορά δεν περπατάει στο ημίφως.4. Ανεξαρτησία δραματικού ενδιαφέροντος από πλοκή. Το ενδιαφέρον για την πλοκή οφείλεται στους χαρακτήρες. Φορέας δράσης είναι χαρακτήρες ανάλογα με το κατά πόσο προορίζονται να δέσουν την πλοκή. Δεν είναι κύριος φορέας δράσης το πρόσωπο που δεσπόζει.5. Ανεξαρτησία ενδιαφέροντος μύθου από πλοκή. Όχι νέες ιστορίες. Διάλεγε ιστορίες α. κατάλληλες για δραματικό του σκοπό, β. μέρος δημοφιλούς παράδοσης = γνωρίζοντας τα ονόματα το ενδιαφέρον περνάει στο πρόσωπο αυτό καθ’ αυτό.6. Διαποτισμός με λυρικό/ποιητικό στοιχείο.7. Οι χαρακτήρες συμπεραίνονται από τον αναγνώστη, δεν του δίνονται ρητά: διάφορες ερμηνείες

ΟΥΓΚΟ ΦΟΝ ΧΟΦΜΑΝΣΤΑΛ (αυστριακός συγγραφέας)Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΛΟΡΔΟΥ ΤΣΑΝΤΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΦΡΑΝΣΙΣ ΜΠΕΪΚΟΝ

1902: δημοσίευση φανταστικής επιστολής ενός ανύπαρκτου ποιητή στον εμπειριστή φιλόσοφο, υπέρμαχο επιστημονικής σκέψης, οραματιστή τεχνολογικής προόδου Φράνσις Μπέικον λέγοντάς του ότι δεν μπορεί να σκεφτεί/εκφραστεί με συνοχή: υποδηλώνει κλονισμό πίστης στη δύναμη του ορθού λόγου και την πεποίθηση ότι ίσως για την κατανόηση του κόσμου το εμπόδιο είναι η γλώσσα.

Απαρχή ανοιχτής αμφισβήτησης δυνατοτήτων γλώσσας/λογοτεχνίας να αναπαραστήσει/ερμηνεύσει τον κόσμο: γλωσσική κρίση

18

ΑΝΤΡΕ ΜΠΡΕΤΟΝ (ποιητής/πεζογράφος/κατεξοχήν θεωρητικός υπερρεαλισμούΔΕΥΤΕΡΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΟΥ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΥ

1929: έλεγχος κομμουνισμού = ρήξη υπερρεαλιστών με το κόμμα + πρακτική διαγραφών του Μπρετόν (Δίκη του μεγάλου παιχνιδιού: αντιμέτωπος με σημαντικά στελέχη υπερρεαλιστικής ομάδας)

Β΄ Μανιφέστο υπερρεαλισμού: επαναπροσδιορισμός ως εξερεύνηση και αναταξινόμηση άδηλων δυνατοτήτων του ασυνειδήτου

Έμπνευση = όχι σχέση με ορθολογισμό, συλλογιστική ευφυία

19

Υπερρεαλισμός: επιδιώκει να αναπαράγει τεχνητά ιδανική στιγμή ιδιόμορφης συγκίνησης που ρίχνει τον άνθρωπο στο Αιώνιο = ψυχική δραστηριότητα αποσπασμένη από τη βούληση: αυτόματη γραφή, αφηγήσεις ονείρων (πιο κοντά στην αλήθεια)

Στόχος: όχι μόνο παραγωγή έργων τέχνης, αλλά φωτισμός μη αποκαλυφθείσας πλευράς, της άλλης όψης του πραγματικού

Σημειώσεις Γεωργίας Βεληβασάκη για ΕΠΟ21 – 2013

20