ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ, ∆ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.)

46,7 χλµ. Λεωφ. Αθηνών Σουνίου, 19013 Ανάβυσσος, Τηλ. 22910-76462, Fax 22910-76347, http:/www.hcmr.gr 1

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΥΘΜΕΝΑ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΤΩΝ

ΒΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΑ ΠΛΟΙΩΝ

∆εκέµβριος 2010

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΣΚΟΠΟΣ

Το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών συµµετέχει στην Ενάλια Αρχαιολογική Ερευνα στο

Παυλοπέτρι Λακωνίας, σε συνεργασία µε την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το Πανεπιστήµιο

του Nottingham µέσω της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής, µε αντικείµενο την συστηµατική και

λεπτοµερή θαλάσσια γεωλογική – γεωµορφολογική – ωκεανογραφική έρευνα της περιοχής του

Κόλπου των Βάτικων, του Στενού της Ελαφονήσου και της αρχαιολογικής θέσης του Παυλοπετρίου,

την αποτύπωση της υποθαλάσσιας µορφολογίας και της θαλάσσιας γεωλογικής δοµής της περιοχής µε

σκοπό:

• την αναπαράσταση της παλαιοµορφολογίας της παράκτιας και υποθαλάσσιας περιοχής του

Κόλπου των Βάτικων και του Στενού της Ελαφονήσου και της θέσης της παλαιο-ακτογραµµής

κατά το τέλος της Νεολιθικής Περιόδου και της Μινωικής Εποχής

• την κατανόηση των γεωλογικών διαδικασιών που είχαν σαν αποτέλεσµα την βύθιση της πόλης

και της ευρύτερης περιοχής

• την πειραµατική εφαρµογή συµβατικών και σύγχρονων, πρωτοποριακών τεχνολογικών µεθόδων

και τεχνικών έρευνας του πυθµένα για την αποτύπωση της βυθισµένης πόλης και της ευρύτερης

παράκτιας ζώνης

Οι ερευνητικές εργασίες για την αποτύπωση και διερεύνηση της υποθαλάσσιας περιοχής

πραγµατοποιήθηκαν τον Ιούνιο 2010.

Στην παρούσα έκθεση που απευθύνεται προς τον Σύλλογο «ΤΟΥΛΙΠΑ ΓΟΥΛΙΜΗ» του ∆ήµου

Βοιών Λακωνίας σε απάντηση σχετικής επιστολής του, παρουσιάζονται τα πρώτα συµπεράσµατα

σχετικά µε τις επιπτώσεις της αγκυροβολίας πλοίων στον πυθµένα του Κόλπου των Βάτικων, που

προέκυψαν από την αποτύπωση µε γεωφυσικές µεθόδους του πυθµένα του Κόλπου των Βάτικων.

2

2. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ & ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ

Οι θαλάσσιες γεωλογικές, γεωµορφολογικές ωκεανογραφικές ερευνητικές εργασίες στην

ευρύτερη περιοχή του Κόλπου των Βάτικων πραγµατοποιήθηκαν µε το ερευνητικό σκάφος ΑΛΚΥΩΝ

του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (Εικ. 1). Το σκάφος έχει µήκος 13,5 µέτρα, πλήρωµα

δύο ατόµων και είναι εξοπλισµένο µε σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισµό για την έρευνα του θαλάσσιου

περιβάλλοντος, του πυθµένα και του υποστρώµατος αυτού.

Για την αποτύπωση του πυθµένα χρησιµοποιήθηκε ο ακόλουθος ερευνητικός εξοπλισµός:

• Σύστηµα πολυδιαυλικής βυθοµέτρησης RESON πολύ υψηλής διακριτικότητας (400kHz/200kHz

multi beam), το οποίο είναι εγκατεστηµένο στη γάστρα του ΑΛΚΥΩΝ. Το σύστηµα αυτό

χρησιµοποιήθηκε για την πολύ λεπτοµερή βυθοµέτρηση και γεωµορφολογική αποτύπωση του

πυθµένα της θαλάσσιας περιοχής που ερευνήθηκε στον Κόλπο των Βάτικων (Εικ. 2)

Εικ.1 (αριστερά): Το ερευνητικό – αλιευτικό σκάφος Ε/Α ΑΛΚΥΩΝ του ΕΛΚΕΘΕ στον Κόλπο των

Βάτικων, έξω από το λιµάνι της Νεάπολης

Εικ. 2 (δεξιά): Οι οθόνες καταγραφής και ελέγχου των δεδοµένων πολυδιαυλικής βυθοµέτρησης στο

εσωτερικό του σκάφους ΑΛΚΥΩΝ

• Τοµογράφος υποδοµής πυθµένα 3.5kHz (subbottom profiler), εγκατεστηµένο στη γάστρα του

ΑΛΚΥΩΝ. Ο τοµογράφος 3.5kHz χρησιµοποιήθηκε για την διερεύνηση της δοµής των

πρόσφατων θαλάσσιων ιζηµάτων στον πυθµένα του Κόλπου των Βάτικων, την χαρτογράφηση

του βυθισµένου παλαιοανάγλυφου της Μινωικής και Προϊστορικής εποχής, και την

χαρτογράφηση ρηγµάτων που πιθανόν έχουν συµβάλει στην τεκτονική βύθιση της περιοχής και

της βυθισµένης πόλης.

• Ηχοβολιστικό σύστηµα πλευρικής σάρωσης του πυθµένα (side scan sonar), 100/400 kHz,

GeoAcoustics Ltd. Το σύστηµα αυτό χρησιµοποιήθηκε για την χαρτογράφηση του ακουστικού

χαρακτήρα του πυθµένα της παράκτιας ζώνης του Κόλπου των Βάτικων, του στενού της

Ελαφονήσου και της βυθισµένης πόλης.

3

Στην θαλάσσια περιοχή του Κόλπου των Βάτικων καταγράφηκαν ακουστικές τοµές µε

τοµογράφο υποδοµής πυθµένα 3,5kHz συνολικού µήκους περίπου 100 ναυτικών µιλίων (Εικ. 3).

Εικ. 3: ∆ορυφορική εικόνα (GoogleEarth) του Κόλπου των Βάτικων µε τις θέσεις των πορειών –

γεωφυσικών τοµών του σκάφους ΑΛΚΥΩΝ.

Αποτυπώθηκε µε ηχοβολιστικό πλευρικής σάρωσης side scan sonar (ταυτόχρονα µε καταγραφή

του υποστρώµατος) µία ζώνη πλάτους περίπου 800 µέτρων και µήκους 5 χιλιοµέτρων κατά µήκος της

παράκτιας ζώνης από το Στενό της Ελαφονήσου µέχρι την παραλία Νερατζιώνα στον µυχό του

Κόλπου (Εικ. 4).

Στην ίδια περιοχή κατά µήκος της παράκτιας ζώνης πραγµατοποιήθηκε βυθοµετρία πολύ

µεγάλης ακρίβειας (και αποτύπωση του ακουστικού χαρακτήρα του πυθµένα) µε το πολυδιαυλικό

σύστηµα (multi beam) του ΑΛΚΥΩΝ µε συχνότητα 400kHz (Εικ. 5). Ο όγκος των ψηφιακών

δεδοµένων που καταγράφηκαν υπερβαίνει τα 100 Gigabits.

4

Εικ. 4: ∆ορυφορική εικόνα (GoogleEarth) του βορειοδυτικού τµήµατος του Κόλπου των Βάτικων µε

το µωσαϊκό των δεδοµένων από το side scan sonar, που συλλέχθηκαν στο διάστηµα 1-6 Ιουνίου 2010.

Κάτω δεξιά διακρίνεται λεπτοµέρεια του µωσαϊκού στην οποία φαίνονται τρεις τουλάχιστον δοµές

διαδοχικών beachrocks

Εικ. 5: ∆ορυφορική εικόνα (GoogleEarth) του βορειοδυτικού τµήµατος του Κόλπου των Βάτικων µε

τα πρωτογενή βυθοµετρικά δεδοµένα. Κάτω δεξιά παρουσιάζεται λεπτοµέρεια µιας υποθαλάσσιας

κοιλάδας

5

3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΑΣ ΠΛΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΥΘΜΕΝΑ

Από την αποτύπωση του πυθµένα του βορειοδυτικού τµήµατος του Κόλπου των Βάτικων µε τις

τεχνικές που αναφέρθηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο προέκυψαν σαφείς ενδείξεις διατάραξης που

σχετίζονται µε την αγκυροβολία πλοίων.

Ειδικότερα, και σε πολλά σηµεία του πυθµένα, παρατηρήθηκαν ακανόνιστης µορφής αυλακιές,

µήκους πολλών δεκάδων µέτρων, βάθους 0,5-1 µέτρου και πλάτους τουλάχιστον 2-3 µέτρων, οι

οποίες έχουν δηµιουργηθεί από την σύρση των αγκυρών των πλοίων που αγκυροβολούν στην

περιοχή. Τα ίχνη των αγκυρών εντοπίστηκαν στον βυθό σε βάθη µεγαλύτερα των 15 µέτρων και σε

ελάχιστη απόσταση από την ακτή περίπου 700 µέτρα.

Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η χαρτογράφηση του πυθµένα δεν επεκτάθηκε σε βάθη µεγαλύτερα

των 35 µέτρων.

Εικ. 6: Λεπτοµέρεια του βυθοµετρικού χάρτη του βορειοδυτικού τµήµατος του Κόλπου των Βάτικων

µε ανάλυση 25 Χ 25 εκατοστά. Στον χάρτη διακρίνονται πολύ καθαρά οι ακανόνιστης µορφής

αυλακιές που έχουν δηµιουργηθεί από την σύρση αγκυρών στον βυθό, σε βάθος 16-17 µέτρων και

απόσταση περίπου 700 µέτρων από την ακτή.

6

Εικ. 7: Λεπτοµέρεια του βυθοµετρικού χάρτη του βορειοδυτικού τµήµατος του Κόλπου των Βάτικων

µε ανάλυση 25 Χ 25 εκατοστά. Στον χάρτη διακρίνονται πολύ καθαρά οι ακανόνιστης µορφής

αυλακιές που έχουν δηµιουργηθεί από την σύρση αγκυρών στον βυθό, σε βάθος 18-20 µέτρων και

απόσταση περίπου 1000 µέτρων από την ακτή.

Οι πιο λεπτές, λιγότερο έντονες και σχετικά ευθύγραµµες αυλακιές που διακρίνονται στον χάρτη

της Εικόνας 7 έχουν δηµιουργηθεί από την αλίευση στην περιοχή και ειδικότερα από την σύρση

αλιευτικών εργαλείων βυθού (τράτα).

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τα στοιχεία αποτύπωσης του πυθµένα του βορειοδυτικού τµήµατος του Κόλπου των

Βάτικων µε πολυδιαυλικό βυθοµετρικό σύστηµα και µε ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης, τα οποία

συλλέχθηκαν τον Ιούνιο 2010 και παρουσιάστηκαν στην παρούσα έκθεση προκύπτουν τα εξής:

Εντονη µηχανική διατάραξη του πυθµένα από την σύρση αγκυρών κατά την αγκυροβολία των

δεξαµενόπλοιων στην περιοχή. Οι αυλακιές που παρατηρήθηκαν έχουν πλάτος 2-3 µέτρων ή

µεγαλύτερο, βάθος που υπερβαίνει το 1 µέτρο και µήκος της τάξης των δεκάδων έως εκατοντάδων

µέτρων.

7

Στα πλαίσια της παρούσας έρευνας δεν πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις περιβαλλοντικών

παραµέτρων. Ως εκ τούτου δεν υπάρχουν στοιχεία για πιθανές επιπτώσεις στο οικοσύστηµα της

περιοχής του Κόλπου των Βάτικων.

5. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ∆Α

Η ερευνητική οµάδα του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ, η οποία πραγµατοποίησε

την παραπάνω έρευνα αποτελείται από τους ακόλουθους ερευνητές, επιστήµονες και τεχνικούς:

∆ρ. ∆ηµήτρης Σακελλαρίου, Γεωλόγος, ∆ιευθυντής Ερευνών

∆ρ. Γ. Ρουσάκης, Γεωλόγος-Ωκεανογράφος, Ερευνητής

Π. Γεωργίου, Γεωλόγος, Τεχνικός Επιστήµονας

∆ρ. Σ. Μαρουλάκης, Γεωλόγος, Τεχνικός Επιστήµονας

Σ. Καλογήρου, Βιολόγος, Τεχνικός Επιστήµονας

Ι. Παµπίδης, Τεχνικός-Ηλεκτρονικός,

Π. Μαντόπουλος, Μηχανολόγος-Τεχνικός,

Β. Στασινός, δύτης

Στοιχεία επικοινωνίας:

∆. Σακελλαρίου

Τηλ. 22910-76380

Fax: 22910-76347

email: sakell@ath.hcmr.gr

http://www.hcmr.gr