ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ

2013-07-06 17:56

Πρώτα απ’ όλα θα χρειαστεί να ορίσουμε τη λέξη

“άγχος” και να την ετυμολογήσουμε κιόλας. Η λέξη δεν

επιλέχτηκε τυχαία, για να δηλώσει μια κατάσταση

ιδιαίτερης ανησυχίας έως και ψυχικού πνιγμού και

ασφυξίας, μαζί με μια αίσθηση πανικού (panic attack,

λέμε στη γλώσσα της

νευροψυχιατρικής) και φόβου για κακά, που πρόκειται

να συμβούν στη ζωή του ατόμου ή για κακά που δεν

μπορούν να διορθωθούν. Η απελπιστική και οδυνηρή

διαπίστωση, ότι αυτή την κατάσταση δεν μπορεί να τη

διαχειριστεί ο πάσχων, είναι ένα αίτιο που τον σπρώχνει

να δει κάποτε τον ειδικό. Αρκετά επίσης είναι τα

σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν μια τέτοια

κατάσταση, όπως μουδιάσματα, ιδρώτες, ταχυκαρδίες,

αίσθηση καύσου – καψίματος στο στήθος, την πλάτη ή

αλλού, αίσθηση πιέσεων στον υπογάστριο χώρο κλπ.

Στο Ετυμολογικό Λεξικό του Μπαμπινιώτη (σελ.

64), αναφέρεται ότι το ρήμα άγχω συναντιέται ήδη από

την ομηρική εποχή, και έχει να κάνει με το

ινδοευρωπαϊκό angh – πνίγω, σφίγγω, με το

λατινικό ango, που σημαίνει το ίδιο, με το

σανσκριτικό amhù, που σημαίνει στενότητα και με το

αρχαίο επίρρημα άγχι, που σημαίνει πλησίον, κοντά. Η

λέξη “άγχος” αποτελεί νεολογισμό για να αποδώσει τους

σύγχρονους ξενικούς όρους που σημαίνουν «αγωνία,

ανησυχία», όπως το αγγλικό anxiety, το γαλλικό anxiété

ή το γερμανικό Angst.

Το άγχος έχει ποικίλες μορφές και εντάσεις, όχι

πάντοτε επιλήψιμες. Αν κάποιος έλεγε ότι όλοι λίγο ως

πολύ είμαστε αγχώδεις, αγχωμένοι, ευαίσθητοι σε

σημείο συχνά-πυκνά να αγωνιούμε και να γεμίζουμε

έννοιες, δε θα είχε άδικο. Οι παιδαγωγοί για παράδειγμα,

μιλάνε για ένα ελάχιστο υγιές άγχος που πρέπει να έχει ο

άνθρωπος για να υπάρχει μάθηση · μάλιστα ένα τέτοιο

άγχος πρέπει να επιδιώκεται. Είναι σαν να έχει έννοια

κάποιος.

Απ’ ό,τι μπορείτε να καταλάβετε όλοι μας έχουμε

διάφορες μορφές αυτού του άγχους. Ο δάσκαλος έχει

έννοια να είναι συνεπής προς τα καθήκοντά του,

κοπιάζει ν’ αγαπάει τους μαθητές του και αυτό που κάνει

θέλει να του αρέσει, έχει έναν καημό ας πούμε, μια

λαχτάρα, ένα φτερούγισμα, δεν ξέρω πόσες και πόσοι

είστε δάσκαλοι και δασκάλες οιασδήποτε βαθμίδας,

πάντως ως δάσκαλος πρωτοβάθμιας κάποτε, εγώ έτσι

αισθανόμουν. Και ήταν καλό αυτό. Μια ευλογημένη

έννοια.

Ο πιστός που κάνει πνευματική ζωή, χρειάζεται να

κεντρίζει τον εαυτό του, να έχει έννοια, να διερωτάται

κατά πόσο τα έργα του όντως αρέσουν στο Θεό. Να έχει

καημό, δίχως απελπισία, να τύχει του ελέους του Θεού.

Να προβληματίζεται αν όντως αγαπάει τους διπλανούς

του, αν τους ανακουφίζει, τους παρηγορεί, αν όντως η

παρουσία του ζωοποιεί, ενώνει τα διεστώτα, ή αν

αντίθετα γίνεται πρόξενος διχονοιών, διχοστασιών. Ο

καθένας κατ’ επέκταση οφείλει να προβληματίζεται

τελικά για το κατά πόσο με τη ζωή και τα έργα του

ανταποκρίνεται στη δεδομένη αγάπη του Χριστού. Λέμε

να προβληματίζεται, όχι να είναι προβληματικός, να το

υπογραμμίσουμε αυτό.

Η αγάπη του Χριστού πρέπει να αποτελεί τον

κινητήριο μοχλό της ύπαρξής μας. Προς αυτήν πρέπει να

κατατείνουν όλες οι δραστηριότητές μας, είτε των

εγγάμων, είτε των αγάμων.

Υπάρχουν πολλές αγάπες · είναι διαφορετικές όμως

από την Αγάπη. Βέβαια, επειδή κάθε άνθρωπος αυτή την

Αγάπη ψάχνει, ασυναίσθητα, ό,τι κι αν κάνει, ακόμη και

αμαρτάνοντας το Χριστό ψάχνει, χρειάζεται σε κάποια

στιγμή της ζωής του να προβληματιστεί για το

“καμπανάκι” που θα χτυπήσει. Γιατί σε όλους μας, αργά

ή γρήγορα το καμπανάκι χτύπησε ή θα χτυπήσει. Θα

είναι ανόητο να μην πάρουμε το μήνυμά μας και

δυστυχώς πολλές φορές δεν το παίρνουμε. Αυτή η

εσφαλμένη πνευματική ακοή γίνεται πρόξενος του

άγχους εκείνου που βασανίζει την πλειοψηφία των

ανθρώπων σήμερα, και το οποίο μπορούμε να

ονομάσουμε νευρωτικό άγχος. Αυτό θα προσπαθήσουμε

να αναλύσουμε στην αγάπη Σας.

Ζούμε σ’ έναν αιώνα απατεώνα που υποθάλπει όλες

τις επιθυμίες μας. Μας πλανάει μέσα από αυτά που

επιθυμούμε, που μας αρέσουν, ασχέτως αν αρέσουν στο

Θεό ή όχι. Το δύσκολο με την εποχή μας είναι ότι μας

αλυσοδένει μέσα από την ηδονή, όπως είχε προβλέψει ο

Χάξλεϋ, μέσα από αυτά που επιθυμούμε, και βγήκε

μάλιστα πιο αληθινός από τον Όργουελ, που με το

περίφημό του “1984” ονειρεύτηκε έναν κόσμο που θα

έδενε χειροπόδαρα την ανθρωπότητα μέσα από

απαγορεύσεις. Αυτό που γίνεται σήμερα, ούτε που το

φανταζόταν : όλα επιτρέπονται, κάντε ό, τι τραβάει η

ψυχή σας!

Τα πρότυπα που προβάλλονται είναι

μεγαλομανιακά και υπερκαταναλωτικά. Αυτά είναι που

βαθμολογούνται θετικά σήμερα : η μεγαλομανία και η

υπερκατανάλωση. Υποθάλπονται παντοιοτρόπως και

ποικιλοτρόπως. Αντιστοίχως, τα παραληρήματα από τα

οποία πάσχουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι

άνθρωποι είναι η φαντασία της υπεροχής, το τουπέ, η

πόζα, ενισχυόμενα από το καταναλωτικό προσωπείο το

οποίο φορούν. Διότι μέσα από αυτά συμπεριφέρονται, σε

τρόπον ώστε το πρόσωπο να επικαλύπτεται ή να έχει

κολλήσει στο προσωπείο.

Το κοσμοείδωλό τους είναι το ευαγγελικό «ψυχή…

αναπαύου, φάγε, πίε, ευφραίνου»(Λουκ. 12, 19), γιατί

αύριο πεθαίνουμε. Όμως ο θάνατος δεν ξορκίζεται

εύκολα από τον άνθρωπο. Ως πότε θα καθυστερεί την

κατοίκηση στον τάφο; Ως πότε τα όποια φτιασίδια θα

τον αποκρύπτουν; Ως πότε θα αποκρύπτεται το γεγονός

ότι η πλεονεξία στην οποία καταφεύγει είναι

ειδωλολατρία, όπως μας λέει ο απόστολος Παύλος;

Μπορεί ο ειδωλολάτρης να είναι ευτυχής κατά βάθος;

Κι’ όμως τα καταναλωτικά αγαθά και το υπεροχικό

παραλήρημα που τα ακολουθεί δημιουργούν μια

ψευδαίσθηση ότι ο θάνατος και ο φόβος του έχουν

ξεπεραστεί. Επειδή όμως ο Θεός αγαπάει τον άνθρωπο,

επιτρέπει και στην ειδωλολατρική κατασκευή του

καθενός δημιουργούνται κάποιοι τριγμοί, κάποιες

ρωγμές μέσα από τις οποίες αυτός βρίσκεται

αντιμέτωπος και έντρομος μπροστά στο φάσμα του

θανάτου. Καταλαβαίνει τότε ότι η κατασκευή του

“μπάζει”, όπως λέμε.

Το σύστημα δημιουργεί μία διπλή ψευδή εικόνα του

εαυτού του μέσα στον άνθρωπο : η πρώτη ψευδής εικόνα

είναι το είδωλο που έχει φτιάξει για τον εαυτό του,

εμπνευσμένο από τα ιδανικά της εποχής, το οποίο και

καλείται να πραγματώσει. Η δεύτερη ψευδής εικόνα

είναι η εντύπωση που έχει για τον εαυτό του και η οποία

φαίνεται να απέχει παρασάγγας από το είδωλο του

ιδανικού εαυτού. Η απόσταση που χωρίζει τα δύο αυτά

είδωλα, το ιδανικό, τάχατες, από τη μία και το

πραγματικό, τάχατες, από την άλλη, δημιουργούν αυτό

το άγχος χωρισμού του καθενός από την ιδανική του

εικόνα. Όσο προσπαθεί να το φτάσει, τόσο και του

ξεφεύγει, με αποτέλεσμα το άγχος να μεγαλώνει, εφόσον

και η απόσταση ανάμεσα στα δύο μεγαλώνει · η

εντύπωση τού, τάχατες, πραγματικού εαυτού συνεχώς

χειροτερεύει. Εδώ έρχεται και ο διάβολος, και γεμίζει

τον δύστυχο μπλεγμένο άνθρωπο με ψευδοενοχές, ώστε

να τον απελπίσει και ει δυνατόν να τον σκοτώσει, αφού

«ούτος ανθρωποκτόνος ην απ’ αρχής»(Ιωάν. 8, 44).

Έτσι έχουν χαθεί πολλές ψυχές : από την αιμορραγία

ενός πληγωμένου εγωισμού. Όταν μάλιστα είναι και

υπερευαίσθητος κανείς, πράγμα δηλαδή που σημαίνει ότι

έχει και πιο ευαίσθητο νευρικό σύστημα, τον

εκμεταλλεύεται περισσότερο ο διάβολος προξενώντας

του και σωματική ασθένεια, έλεγε ο πατήρ Παΐσιος.

Οι συγκρούσεις αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα, όχι

σπάνια, να αρρωσταίνει και το σώμα και να χρειάζεται

την ανάγκη φαρμακευτικής υποστηρίξεως. Και αυτή

κάποτε είναι απαραίτητη. Μεγάλοι Πατέρες της

Εκκλησίας, όπως ο άγιος Νεκτάριος ή στα τέλη της ζωής

του ο αγιασμένος Γέροντας Ιωσήφ ο σπηλαιώτης και

ησυχαστής συνέστησαν, όταν χρειάστηκε κάποτε, σε

πνευματικά τους τέκνα φαρμακευτική αγωγή και

μάλιστα την αυστηρή τήρησή της. Σε άλλες περιπτώσεις

οι άγιοι διέγνωσαν δράση δαιμόνων και δε μίλησαν ούτε

για γιατρούς, ούτε για φάρμακα. Υπάρχει και η

περίπτωση συνδρομής στον ίδιο άνθρωπο και δαιμονίου

και ψυχασθένειας, πολύ βαριά περίπτωση, η οποία

χρειάζεται πραγματικά αγιασμένο πνευματικό και πολλή

χάρη Θεού.

Εμείς εδώ δεν θ’ ασχοληθούμε με τις περιπτώσεις

εκείνες που το άγχος εμφανίζεται σαν συνοδό σύμπτωμα

ψυχωσικών διαταραχών, όπως η μανιοκατάθλιψη, η

παράνοια ή η σχιζοφρένεια και όπου η προσωπικότητα

του ασθενή συνταράσσεται συθέμελα, κλονίζεται και

αποδιοργανώνεται. Ούτε θα ασχοληθούμε με το άγχος

που συνοδεύει εγκεφαλικά τραύματα από διάφορες

αιτίες, άλλοτε ως επιμέρους σύμπτωμα λειτουργικών

ψυχώσεων, με το άγχος των επιληπτικών ή ακόμη και

των δαιμονισμένων στους οποίους δαιμονισμένους η

ψυχιατρική αγωγή δεν φέρνει αποτέλεσμα, αλλά

χρειάζεται να τους διαβαστούν εξορκιστικά κείμενα της

Εκκλησίας μας. Θα ασχοληθούμε με εκείνους τους

ανθρώπους οι οποίοι έχουν ομαλά τα ανθρώπινα

αισθήματα, αλλά που ταλανίζονται από αγχωτικές

καταστάσεις ήπιες ή μετρίου έως και σοβαρού βαθμού,

χωρίς όμως αλλοιώσεις και αλλαγές στην

προσωπικότητά τους.

Σ’ αυτές τις περιπτώσεις υπαγόμαστε όλοι μας,

άλλος λίγο, άλλος πολύ, και μάλιστα και οι άνθρωποι

που θέλουμε να λεγόμαστε «της Εκκλησίας». Είναι οι

δυσκολίες της πνευματικής ζωής που αντιμετωπίζουμε

λόγω του αγώνα που έχουμε αναλάβει όλοι οι Ορθόδοξοι

χριστιανοί, βαπτισμένοι, μυρωμένοι, κοινωνούντες,

εξομολογούμενοι, νηστεύοντες και προσευχόμενοι,

προσπαθώντας να μετανοήσουμε. Και οι δυσκολίες

αυτές προέρχονται κατά μέγα μέρος από τον εαυτό μας.

Είναι τα πάθη μας που εμποδίζουν την άνετη διέλευση

της χάριτος στην καρδιά μας : Ουράλια όρη που κρύβουν

τον ήλιο, θα έλεγε ο γέροντας Ιωσήφ ο Σπηλαιώτης.

Έχει όμως και η πνευματική ζωή όμορφες,

ευλογημένες φάσεις, με έκδηλη την παρουσία της

χάριτος στην ψυχή κι εμείς νομίζουμε ότι τα πάθη

αναχώρησαν. Είναι λάθος αυτό. Τα πάθη είναι εκεί που

είναι, απλώς η παρούσα χάρη του Θεού τα κρύβει, όπως

μπροστά στη λάμψη του ήλιου οι σκιές και τα ερπετά

χάνονται, κρύβονται ακριβέστερα. Μόλις ο ήλιος

κρυφτεί επανέρχονται και θέλει προσωπικό αγώνα να

κάνει κανείς, με φιλότιμο και μεράκι, όχι

ψυχαναγκαστικό και αγχωμένο.

Ειδικά η κατάσταση του αγχωμένου ανθρώπου,

είναι αποτέλεσμα μακράς περιόδου ακηδίας, διότι συν

τω χρόνω, έχει μετατρέψει την πνευματική ζωή του λόγω

αμέλειας σε ανάμνηση, απλώς, περιόδων που η χάρη τον

επισκεπτόταν, ίσως και να τον εμπιστευόταν, να του

έκανε την τιμή. Η πνευματική ζωή ωστόσο δε μπορεί να

στηρίζεται σε αναμνήσεις. Ή τη ζεις παροντικά ή δεν τη

ζεις και όνομα έχεις ότι ζεις.

Γι’ αυτό βλέπεις ότι αυτούς τους ανθρώπους, όταν

έρχονται στην εξομολόγηση, δεν τους χωράει ο εαυτός

τους. Με μία επίφαση δικαιολογημένης λύπης

κατατρύχονται από λογισμούς τους οποίους δε μπορούν

να πολεμήσουν και οι οποίοι τους καταβάλλουν.

Ζηλεύουν, απογοητεύονται, σκέπτονται την

αποκατάσταση των παιδιών τους πχ με ένα-δύο σπίτια το

καθένα και αρρωσταίνουν στην προοπτική να μην το

πετύχουν (ο “ελληνικός” πειρασμός, εδώ οι ξένοι

φέρονται πιο “ορθόδοξα”), ή έχουν σαρκικούς και

βλάσφημους λογισμούς και η εικόνα τους που είχαν

φτιάξει ως «πνευματικών» χάλασε. Κι επειδή είχαν γίνει

ένα με την εικόνα τους αυτή, αφού την είχαν πιστέψει,

«χαλάνε» κι αυτοί μαζί της. Στην ουσία πρόκειται για το

χάλασμα μιας φαντασίας και τον πραγματικό πόνο ενός

ανθρώπου που βλέπει να χαλάει μια φαντασία που την

πήρε στα σοβαρά ως αληθινή. Τέτοια ανοησία!

Εδώ τώρα είναι που χρειάζεται προσοχή : α) η

εικόνα αυτή που έχει αποκτήσει ισχύ την οποία δεν έχει,

πρέπει να καταστραφεί, και β) αν αναλογιστούμε το

φαντασιακό υλικό από το οποίο αναφύονται αυτοί οι

πολυπληθείς λογισμοί με τους αναρίθμητους

συνδυασμούς τους, θα δούμε ότι κατατάσσονται σε δύο

μεγάλες κατηγορίες : σε αυτούς που αναφέρονται στο

παρελθόν (ο πόλεμος εκ των όπισθεν) και σε εκείνους

που αναφέρονται στο μέλλον (ο πόλεμος εκ των

έμπροσθεν). Οι φαντασίες εκ των όπισθεν αναφέρονται

σε αμαρτωλά πεπραγμένα του ανθρώπου, κάποτε και

λίγο έως αρκετά μεγεθυμένα, ενώ οι φαντασίες εκ των

έμπροσθεν προσπαθούν, μη έχοντας υλικό πραγματικών

πεπραγμένων, να παρουσιάσουν επερχόμενα δεινά και

καταστροφές. Ο πόλεμος των λογισμών περιάγει τον

άνθρωπο σε μία εξαιρετική σύγχυση, η οποία παράγει

άλλο φαντασιακό υλικό προερχόμενο από τα κατώτερα

ένστικτα (ο πόλεμος εκ των κάτω και από αριστερά), ή

προερχόμενο από τα ανώτερα ιδανικά του ανθρώπου (ο

πόλεμος εκ των άνω και από δεξιά, ο πλέον επικίνδυνος).

Έτσι περίπου, χονδρικά, σκιαγραφείται η «κλινική

εικόνα» του αγχωμένου πνευματικού ανθρώπου σήμερα,

στον καθένα μάλιστα είναι και διαφορετική, ανάλογα με

τα δεσπόζοντα πάθη και πεπραγμένα. Οι φαντασιώσεις

του αλλοιώνουν και το παρελθόν και το μέλλον, με

αποτέλεσμα, ο άνθρωπος ο αγχωμένος, να ζει εκτός

τόπου και χρόνου, αφού δεν ζει στο παρόν. Αν ο χρόνος

του, που άλλοτε τού φαίνεται ότι κυλάει βιαστικά και

άλλοτε αργά και καταθλιπτικά γίνεται κόλαση, όχι

μικρότερη κόλαση γίνεται και ο χώρος στον οποίο ζει

και κινείται, διότι χώρος και χρόνος είναι αχώριστο

δίδυμο, που στην περίπτωση του αγχωμένου ανθρώπου

γίνονται ένας αφόρητος ζυγός, μια ανυπόφορη

πνευματική σκλαβιά, δύο τέρατα, θα έλεγε ο όσιος

Ιουστίνος Πόποβιτς.

Έχουμε λοιπόν να τακτοποιήσουμε τη σχέση μας με

το παρελθόν και το μέλλον, ώστε να κινούμαστε άνετα

μέσα στο παρόν. Ο απόστολος Παύλος μας δίνει την

ευλογημένη λύση λέγοντας «τα μεν οπίσω

επιλανθανόμενος τοις δε έμπροσθεν επεκτεινόμενος»

(Φιλήμ. 3, 14). Ξεχνάω, λέει τα πίσω, τα παρελθόντα

και ανοίγομαι προς τα μπροστά, προς τα εκεί δηλαδή

που με περιμένει ο Χριστός να συναντηθούμε.

Η υπόθεση όμως παρελθόν δεν είναι μια εύκολη

υπόθεση. Δεν παίρνει κανείς εύκολα διαζύγιο από το

παρελθόν, αν δεν υπάρξει εκ βάθους μετάνοια. Τολμώ να

πω μάλιστα ότι ούτε η εξομολόγηση είναι αρκετή όταν

δεν υπάρχει μετάνοια. Όταν βλέπουμε κάποιον να

εξομολογείται τακτικά και να μην ανακουφίζεται, να μην

αλλάζει, να μην ηρεμεί, το πρόβλημά του είναι η

έλλειψη μετάνοιας. Η μετάνοια είναι εκείνη που

κυριολεκτικά «καταπίνει» το παρελθόν σε τρόπον ώστε

παύει να έχει δικαιώματα στο παρόν. Η μετάνοια είναι,

όπως λέμε, στη γλώσσα της

θεολογίας, οντολογική αλλαγή στη ζωή του ανθρώπου.

Αυτό σημαίνει ότι αλλάζει τρόπο ζωής ο άνθρωπος,

αλλάζει τρόπο ύπαρξης, ανακαινίζεται, γίνεται

καινούργιος, ενώ κατά τα φαινόμενα έχει το ίδιο σώμα.

Ενώ έχει το ίδιο σώμα, αισθάνεται να ανήκει και το

σώμα του στο Θεό. Τα ίδια μάτια έχει, αλλιώς βλέπει, τα

ίδια αυτιά έχει, αλλιώς ακούει, τα ίδια χέρια και πόδια

έχει, αλλιώς τα χρησιμοποιεί, το ίδιο στόμα έχει, αλλιώς

τρώει ακόμη και γελάει και μιλάει. Αισθάνεται ακριβώς

αυτό που λέει ο Παύλος, ότι δε ζει αυτός, ζει μέσα του ο

Χριστός (Γαλ. 2, 20), ή αλλιώς, όπως το λέει ο γέροντας

Ιωσήφ ο σπηλαιώτης αισθάνεται ο άνθρωπος μηχάνημα

του Θεού.

Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί πολλές

φορές οι άνθρωποι της Εκκλησίας συγχέουμε τις

συναισθηματικές τροπές και αλλοιώσεις και τις

ψυχολογικές αλλαγές που συμβαίνουν στη φύση του

ανθρώπου, με τη μετάνοια που είναι άκτιστη ενέργεια

του Θεού στην καρδιά του ανθρώπου. Μπερδεύουμε

δηλαδή το άκτιστο με το κτιστό, και πράγματα δικά μας

τα θεωρούμε πράγματα του Θεού. Πολύ συχνά επίσης

συμβαίνει να αποδίδουμε δικά μας προβλήματα στο

διάβολο και τις δικές μας υποχωρήσεις στις υποβολές

των παθών μας, να τις ονομάζουμε δράση δαιμονίων.

Πολλές φορές άνθρωποι αγχωμένοι μας

εκμυστηρεύονται ότι τους έχουν κάνει μάγια. Στη

συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, πρόκειται για

δικά τους προβλήματα που τα αποδίδουν στην μαγεία,

για να μην αναλάβουν την ευθύνη των αποτυχιών τους οι

ίδιοι. Έτσι «δικαιολογούνται» επαγγελματικές και

συναισθηματικές αποτυχίες, αδυναμία συνεργασίας με

κάποια πρόσωπα, ακόμη και η κατ’ αυτούς «αποτυχία»

τους στην πνευματική ζωή, όταν συγκρίνονται με

κάποιους άλλους, γιατί έχουν και την πλάνη της

σύγκρισης – παράγοντα κατ’ εξοχήν αγχογόνο – μέσα

τους εδραιωμένη.

Ο άνθρωπος του Θεού με την εκ βάθους μετάνοια

εξορίζει το παρελθόν από τη ζωή του. Με την

εμπιστοσύνη στη Θεία Πρόνοια αφήνεται στο μέλλον.

Άλλωστε μόνον ο Θεός γνωρίζει το μέλλον. Κάνοντας

ανθρωπίνως ό,τι είναι δυνατόν στο παρόν, αφήνει το Θεό

να τον κατευθύνει σε βάθος χρόνου. Δεν

προβληματίζεται παραπάνω απ’ ό,τι πρέπει, δεν

ανησυχεί, δε φοβάται, δεν αγωνιά. Η έλλειψη

εμπιστοσύνης στη Θεία Πρόνοια είναι – θα μπορούσαμε

να πούμε – ο πνευματικός πυρήνας του άγχους.

Ο φόβος, η αγωνία, το ανικανοποίητο δημιουργούν,

αλλά είναι και τα ίδια αυτά αποτελέσματα ψυχολογικών

συμπλεγμάτων (complexes), όπως λέμε. Το σύμπλεγμα,

κόμπος σημαίνει, κατάσταση άλυτη, αξεδιάλυτη. Τέτοια

κόμπλεξ ταλαιπωρούν πολλούς ανθρώπους, και στον

εκκλησιαστικό χώρο. Παράγοντας άγχους είναι και το

κόμπλεξ ανωτερότητας, αλλά και το κόμπλεξ

κατωτερότητας, το οποίο όμως είναι προτιμότερο γιατί

με πνευματική μετατροπή γίνεται ένα ευλογημένο

αίσθημα ταπείνωσης. Το υπεροχικό παραλήρημα του

ανθρώπου με κόμπλεξ ανωτερότητας είναι μια

κατάσταση δυσίατη, πολύ πιο δύσκολη από τη

συναισθηματική μειονεξία.

Ας υποθέσουμε ότι κάποιος έχει ένα κόμπλεξ και

λόγω αυτού του κόμπλεξ μειονεκτεί σοβαρά και

αγχώνεται υπερβολικά. Μοιάζει με κάποιον που

βρίσκεται σε μια μεγάλη αίθουσα κι ενώ εκεί μέσα όλοι

είναι όρθιοι και συζητούν μεταξύ τους, αυτός βρίσκεται

κάτω από ένα τραπέζι. Σκέπτεται : γιατί όλοι να είναι

όρθιοι και να επικοινωνούν μεταξύ τους άνετα κι

ελεύθερα, ενώ εγώ βρίσκομαι κάτω από αυτό το τραπέζι

κι όταν τους μιλάω ακούγομαι, κι εγώ και αυτοί, από

μακριά και δε μπορούμε να επικοινωνήσουμε καλά; Και

αγχώνεται.

Εδώ θα μιλήσουμε για το πώς γίνεται η πνευματική

μετατροπή του κόμπλεξ κατωτερότητας. Πώς θα

μιλήσουμε στον άνθρωπο αυτό; Θα του πούμε: Πρώτ’

απ’ όλα πες να’ ναι ευλογημένο το όποιο κόμπλεξ σε

απασχολεί. Πες το με την καρδιά σου όμως, για να

ανοίξεις δρόμο στο Θεό. Αν αυτός θέλει να θεραπευτεί,

διψάει ας πούμε, να βρει την υγεία του, δε θα το

φιλοσοφήσει, αλλά θα υπακούσει αμετεωρίστως, όπως

λέμε. Θα του πούμε επίσης να μη νομίσει ότι οι άλλοι

που βρίσκονται μέσα στην αίθουσα είναι υγιείς,

φαίνονται απλώς υγιείς σε σχέση με το δικό του ζήτημα,

αλλά κι αυτό ακόμη να μην τον απασχολεί.

Σιγά-σιγά ο άνθρωπος θα ηρεμήσει. Θα

συμφιλιωθεί με την κατάσταση να βρίσκεται συνεχώς

κάτω από το τραπέζι. Ηρεμώντας με τη βοήθεια της

χάρης του Θεού, κάνει την εξής σκέψη : αν προσπαθήσω

να ξεπεράσω το γεγονός αυτό με «κατά μέτωπο

επίθεση», ας πούμε, θέλοντας να σηκωθώ απότομα

επάνω, το τραπέζι μπορεί να είναι πολύ βαρύ, ή να είναι

και σφηνωμένο στο πάτωμα, οπότε υπάρχει κίνδυνος να

σπάσω το κεφάλι μου. Η σκέψη αυτή θα τον οδηγήσει σε

μια διαπίστωση : υπάρχουν διέξοδοι διαφυγής από τα

πλάγια ! Σαν να χαίρεται με τη διαπίστωση αυτή και

δειλά-δειλά, κάνει να βγει και βγαίνει με κόπο, γιατί

είναι και μουδιασμένος από τη μακροχρόνια στάση

συγκύπτοντος ανθρώπου. Διαπιστώνοντας όμως με χαρά

και με χάρη ότι δεν έχει πια το τραπέζι πάνω από το

κεφάλι του, σηκώνεται όρθιος, έστω και με πολύ κόπο

και μούδιασμα ακόμη. Τώρα είναι κι αυτός σαν τους

άλλους. Αρχίζει να χαίρεται πραγματικά. Η χαρά τον

κάνει αφ’ ενός να ξεχνάει το μούδιασμα, αφ’ ετέρου να

διαπιστώσει ότι μπορεί ν’ ανέβει και πάνω στο τραπέζι.

Με πίστη στο Θεό ανεβαίνει : τώρα και πιο ψηλά απ’

όλους είναι, και όλοι τον βλέπουν και προσβλέπουν σ’

αυτόν. Αλλά και ο ίδιος δεν ξεχνάει ποτέ ότι βρισκόταν

κάποτε κάτω από το συγκεκριμένο τραπέζι.

Έτσι κάθε κόμπλεξ μειονεξίας αποδεικνύεται, αν

σωστά αξιολογηθεί, κάλεσμα Θεού, που θα καλέσει κι

άλλους προς το δρόμο του Θεού. Έτσι ακριβώς μιλώντας

για τον «άγγελο σατάν» ( Β΄ Κορ. 12, 7), που τον

χτυπούσε κατά πρόσωπο για να μην υπερηφανεύεται και

για τον οποίο παρακάλεσε τρεις φορές το Θεό, χωρίς

ωστόσο Εκείνος να τον απαλλάξει, έλαβε την απάντηση

ότι του ήταν αρκετή η χάρη που ήδη είχε λάβει, καθότι

αναδεικνύεται τέλεια η δύναμη του Θεού, όταν ο

άνθρωπος είναι ασθενής και με την άνωθεν βοήθεια

κατορθώνει μεγάλα και θαυμαστά : «αρκεί σοι η χάρις

μου, η γαρ δύναμίς μου εν ασθενεία τελειούται» (Β΄

Κορ. 12, 9). Παραμένει δηλαδή η ασθένεια ή το όποιο

μειονέκτημα και παρά ταύτα δια του ασθενούς δούλου

Του, ο Θεός κάνει τη δουλειά Του, θα λέγαμε. Άλλωστε

παρ’ όλες τις μειονεξίες μας και τα προβλήματά μας ο

Θεός μάς αγιάζει και μας χαριτώνει, αν με εμπιστοσύνη

προσβλέπουμε και κραυγάζουμε προς Αυτόν. Αλλοίμονο

αν θεωρήσουμε το Θεό υποχρεωμένο να μας σώσει, αν

νομίσουμε ότι μας χρωστάει χάρη για τις όποιες “αρετές”

μας. Είναι σίγουρο τότε ότι οι αρετές μας αυτές είναι

δαιμόνια κι εμείς πλανηθήκαμε.

Άλλος πάλι αγχώνεται υπερβολικά με το

επαγγελματικό του περιβάλλον, δεν ταιριάζει με τους

συναδέλφους του, συνασπίζονται εναντίον του και

κινδυνεύει να χάσει, νομίζει, τη δουλειά του από αυτούς.

Αυτό το σκεπτικό, το κουβαλάει και στο σπίτι του, με

αποτέλεσμα να τελεί υπό μία μόνιμη κατάσταση άγχους.

Δεν έχει χάσει τον ύπνο του ωστόσο. Όμως, η παραμονή

στον επαγγελματικό του χώρο, έχει μετατραπεί σε μία

παρακολούθηση “ύποπτων” συμπεριφορών, με

αποτέλεσμα ν’ αρχίζει να μην αποδίδει καλά στη δουλειά

του. Υπό το κράτος αυτής της αγχώδους κατάστασης,

έρχεται στον πνευματικό και περιμένει ν’ ακούσει

συμβουλές. Αν τώρα ο πνευματικός βάλει το μαχαίρι στο

κόκκαλο και πει ότι υπεύθυνος για την κατάστασή του

είναι ο ίδιος ο εξομολογούμενος και μάλιστα ότι όλο

αυτό το έπαθε από τη φιλαυτία του να νομίζει ότι είναι

το κέντρο του κόσμου και ότι όλοι ασχολούνται με

αυτόν, υπάρχει περίπτωση ν΄ αντιμετωπίσει και τα πυρά

του κατά τα άλλα πιστού, διότι προφανώς αυτά που του

λέει ο πνευματικός ακουμπάνε το πρόβλημά του στο

βάθος του και δεν χαϊδεύουν τ’ αυτιά του. Αν όμως

πρόκειται για καλοπροαίρετο άτομο που αναλαμβάνει

εκείνο την ευθύνη της κατάστασής του και θέλει να

θεραπευτεί ό, τι κι αν του στοιχίσει αυτό, τούτο σημαίνει

ότι πλησιάζει το Θεό απροϋπόθετα, λαμβάνει σιγά-σιγά

τα γόνιμα δώρα της υπακοής.

Σε πρώτη φάση αρχίζει να προσεύχεται και να κάνει

ενσυνείδητα εκκλησιαστική ζωή. Η μετάνοια, όταν

υπάρχει, στρέφει την προσοχή του ανθρώπου στον

εσωτερικό του κόσμο και αρχίζει ν’ ανακαλύπτει

προσευχόμενος τα δικά του τρωτά σημεία που είναι

πολλά και με τον καιρό όλο και πληθαίνουν. Τα δάκρυα

γι’ αυτή του την κατάσταση μαλακώνουν το χωράφι της

καρδιάς του και όλο πιο βαθιά μπαίνει μέσα εκεί το υνί

της προσευχής. Αυτή η στροφή της προσοχής και της

προσευχής στον καρδιακό χώρο προσανατολίζει την

ύπαρξη στην παρατήρηση των λογισμών, στις

συγκαταθέσεις που γίνονται σε αυτούς, όπως και στην

καταπολέμησή τους, τόσο αυτών, όσο και των

φαντασιών με τις οποίες συνδυάζονται. Η καταπολέμησή

τους έχει σαν αποτέλεσμα σιγά-σιγά να καταστρέφεται

εκείνο που είπαμε στην αρχή, δηλαδή η εικόνα που έχει

κάποιος για τον εαυτό του, που είναι ένα τίποτα, μία

φαντασία, ένα είδωλο. Με τη σοφή παραίνεση των

Πατέρων μας να καταπολεμούμε με την προσευχή,

δηλαδή να συγκεντρώνεται ο νους σ’ αυτά που το στόμα,

η διάνοια ή η καρδιά προφέρουν, οποιαδήποτε φαντασία

ή λογισμό, είτε καλό είτε κακό, αυτά τα τελευταία

τραβιούνται, χάνονται, και μένει το πρώτιστο και

σημαντικό : η προσευχή. Αφού καταλαβαίνει ο

άνθρωπος ότι λογισμοί και φαντασιώσεις έχουν

φαινομενικώς “ατσάλινη” δύναμη, δεν πιστεύει ούτε

στην καλή, ούτε στην κακή εικόνα του εαυτού του και

απαλλάσσεται έτσι και από την απογοήτευση και από

την αλαζονεία. Γκρεμίζεται το είδωλο του εαυτού του

και μένει ήσυχος, “μικρό παιδί, χαρά γεμάτο”.

Αυτή η κατάσταση ηρεμίας τον κάνει να βλέπει τα

σφάλματά του, τις ενδεχόμενες αδυναμίες του, τους

εσφαλμένους λογισμούς του και τις άδικες αξιολογήσεις

του. Κι όχι μόνο, αλλά γεννιέται μέσα του η επιθυμία να

βοηθήσει και τους άλλους με προσευχή. Πάγια και

απλανής διδασκαλία της Ορθοδοξίας είναι ότι η μυστική

εργασία που κάνει κάποιος στον εαυτό του με τη Θεία

Χάρη μετατρέπεται σε μυστική εργασία στον διπλανό

του άνθρωπο, χωρίς να είναι ενήμεροι τού πώς γίνεται

αυτό, αλλά το καταλαβαίνουν από τα αποτελέσματά του.

Αν θες να καταπολεμήσεις κάποιο πάθος στην καρδιά

του διπλανού σου ανθρώπου, καταπολέμησε το ίδιο

πάθος μέσα σου. Έτσι τα αποτελέσματα είναι σίγουρα,

και συν τω χρόνω διδάσκεις τους άλλους από όσα

έπαθες, όχι από όσα έμαθες διαβάζοντας.

Παράγοντα αγχογόνο στη ζωή του πιστού,

αποτελούν οι προσωποπαγείς σχέσεις και οι άρρωστοι

συναισθηματισμοί ανάμεσα σε πνευματικό τέκνο και

πνευματικό πατέρα επίσης, όπως και μεταξύ συζύγων. Η

κοινωνία σχέσεων, οι σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπα

είναι ένα μυστήριο. Η σχέση ανάμεσα στα πρόσωπα

είναι θεολογία. Τα πρόσωπα βιώνουν το μυστήριο της εν

Χριστώ κοινωνίας, σχετιζόμενα ασυγχύτως και

αδιαιρέτως, δηλαδή εν αγάπη και ελευθερία. Αυτό

σημαίνει ότι οφείλω να σε αγαπώ, χωρίς να σε

καταπιέζω και να σε “σκάω” που λέμε. Η αγάπη μάς

συνάπτει αδιαίρετα τον ένα με τον άλλο, ενώ η

ελευθερία εγγυάται το ασύγχυτο των προσωπικοτήτων

μας.

Η αγάπη επιπλέον έχει δύο διαστάσεις : την

οριζόντια και την κάθετη διάσταση. Η οριζόντια

διάσταση πάνω στην οποία ο Κύριος εκτείνει τα χέρια

Του, θέλοντας τρόπον τινά ν’ αγκαλιάσει όλους τους

ανθρώπους στην άπειρη αγάπη του παραπέμπει στην

αγάπη προς τον πλησίον. Η κάθετη διάσταση του

Σταυρού πάνω στην οποία είναι προσηλωμένα τα κάτω

άκρα, ο κορμός και η κεφαλή του Χριστού, παραπέμπει

στην αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο. Η αγάπη

ολοκληρώνεται συνεπώς μόνο πάνω στο Σταυρό, ο

οποίος αν προεκταθεί απείρως περικλείει τους πάντες και

τα πάντα. Κοντολογίς, αν δεν σταυρωθείς εσύ θα

σταυρώνεις τους γύρω σου.

Αν η αγάπη μας στα πολυπληθή εκδηλώματά της

δεν περιλαμβάνει και τις δύο αυτές διαστάσεις είναι

υποκριτική, ψεύτικη, φαρισαϊκή, άρρωστη,

νευρωτική, παθολογική. Άρα δεν μπορεί να γεννάει

παρά αρρώστια. Δεν αναπαύει, δεν ανακουφίζει, γιατί

σκοπός της σχέσης δεν είναι η κατά Χριστόν προκοπή,

αλλά ευτελή ιδιωτικά συμφέροντα και μία άρρωστη

ικανοποίηση εκατέρωθεν, τουλάχιστον ψυχολογικού

τύπου.

Έτσι ο πνευματικός καταντάει ο γκουρού της

υπόθεσης στον οποίο όλοι δουλικά και όχι ελεύθερα

υποτάσσονται πλην των ακόμη υγιών, και ο σύζυγος ή η

σύζυγος στην περίπτωση του γάμου αποτελούν αμοιβαία

ο ένας το αφιόνι του άλλου, ή το πρόβλημα το έχει μόνο

ο ένας και κάνει να υποφέρει ο άλλος. Παρέλκει, νομίζω,

να τονίσουμε, ότι τέτοιου είδους σχέσεις στη μεγάλη

τους πλειοψηφία πρέπει να διαλύονται διότι αποτελούν

κακοήθη μορφώματα, καρκινοπαθείς σχέσεις που

μπορούν να οδηγήσουν στην πνευματική απώλεια τα

εμπλεκόμενα μέρη.

Οφείλει ο πνευματικός να οδηγεί το τέκνο,

βαστώντας το χέρι του μέσα στα δικά του χέρια,

τεκμήριο αγάπης, να το οδηγεί ξαναλέμε στο Χριστό, όχι

στον εαυτό του, να ο Σταυρός του. Οφείλει ο σύζυγος ή

η σύζυγος μέσα στο γάμο να κάνουν τα πάντα για να

αρέσουν ο ένας στον άλλο και στο Χριστό ταυτόχρονα,

να ο Σταυρός τους.

Τηρώντας με κόπο και σκληρό πνευματικό αγώνα,

είναι αλήθεια, το σεβασμό στην ελευθερία του άλλου

προσώπου και αγαπώντας το εν Χριστώ, κάνουμε χώρο

στην καρδιά μας και το φιλοξενούμε. Όσο συνηθίζουμε

σ’ αυτό τον τρόπο ύπαρξης συμβαίνει το ίδιο με όλο και

περισσότερους ανθρώπους και σιγά-σιγά ανακαλύπτει ο

άνθρωπος ότι “χωράει” μέσα του τόσους που δεν

περίμενε. Πόσους; Ο Θεός ξέρει. Αυτό σημαίνει ότι οι

άνθρωποι συν-χωρούμαστε, δηλαδή μπορούμε να ζούμε

στον ίδιο χώρο, και αυτός ο χώρος είναι η Χώρα των

Ζώντων, δηλαδή η Αγία μας Εκκλησία, το Σώμα του

Χριστού. Άρα συνευρισκόμαστε, ζυμωνόμαστε όλοι μαζί

μέσα στον Ζωντανό Αναστάντα Χριστό. Θα πρέπει μέσα

σ’ έναν παροξυσμό αγάπης να συνδράμουμε ο ένας τον

άλλο στις ανάγκες του, να τον αγαπάμε σαν κομμάτι του

εαυτού μας, όπως και είναι. Ξεχνάει κανείς τον εαυτό

του και ζει για το Χριστό και τον πλησίον. Έτσι ζούν οι

άγιοι. Και μας κάνει εντύπωση μετά πώς

αντιλαμβάνονται από μακριά τους λογισμούς και τις

ανάγκες των συνανθρώπων τους. Αφού ζουν μέσα στο

ίδιο Σώμα, ούτε απόσταση υπάρχει, ούτε διάρκεια, γιατί

μέσα στο Αναστημένο Σώμα του Χριστού και η

γεωγραφία και η ιστορία υπερβαίνονται. Βλέπουν τις

ανάγκες και τα προβλήματα όσων ο Θεός τους

πληροφορεί, εδώ και τώρα. Ακόμη και τις ανάγκες των

κεκοιμημένων.

Σ’ αυτή τη Χώρα δεν υπάρχει ούτε πόνος, ούτε

λύπη, ούτε στεναγμός, ούτε χώρος για άγχος, αλλά χαρά

πολλή από τούτη κιόλας τη ζωή, κι’ αυτό είναι το

σημαντικό σ’ εμάς τους Ορθοδόξους, που δεν υπάρχει

σαν βίωμα ούτε στη ρωμαιοκαθολική, ούτε στις

προτεσταντικές ομολογίες. Είναι το «μη μεριμνάτε…»

του Χριστού που τα καλύπτει όλα εδώ. Ζεις ένα αίσθημα

αταραξίας, γαλήνης, χαράς, ησυχίας, ταπείνωσης,

αγάπης, με τις πνευματικές αισθήσεις συνεχώς

τεταμένες, μια «νηφάλιο μέθη» για να θυμηθούμε τον

άγιο Γρηγόριο Νύσσης, έναν ύπνο μακάριο, όσο και

εγρηγορότα.

Κλείνοντας θα επιμείνουμε πάλιν και πολλάκις στο

θέμα της προσευχής, ενθυμούμενοι τις οδηγίες που δίνει

ο μοναχός στο μαθητή, μέσα στο βιβλίο Οι περιπέτειες

ενός προσκυνητού. Πάμπολλοι είναι οι πιστοί που

ωφελήθηκαν και ξεπέρασαν αδιέξοδες – φαινομενικά –

καταστάσεις :

1)Προσευχήσου και σκέψου ό,τι θες. Οι σκέψεις

σου θα καθαρθούν δια μέσου της προσευχής. Η

προσευχή θα σου δώσει φωτισμό μυαλού. Θα εξωθήσει

όλες τις κακές σκέψεις. Σύμφωνα με τον όσιο Γρηγόριο

το Σιναΐτη αν θες να διώξεις μακριά τις κακές σκέψεις,

διώξε τις με την προσευχή, γιατί τίποτα δεν μπορεί να

ρυθμίσει τις σκέψεις τόσο, όσο η προσευχή. Ο άγιος

Ιωάννης της Κλίμακος μάλιστα μας παροτρύνει να

αντιμετωπίσουμε τα στίφη των σκέψεων στο μυαλό μας

με το ασυναγώνιστο όπλο της προσευχής. Εδώ λοιπόν η

προσευχή εγκωμιάζεται ωσάν το

αποτελεσματικότερο mind control.

2)Προσευχήσου και κάνε ό,τι θες, διότι τελικά οι

ενέργειές σου θα αρέσουν στο Θεό και θα είναι χρήσιμες

και σωτήριες για σένα. Η συχνή προσευχή, ό, τι κι αν

είναι δεν μένει άκαρπη, γιατί μέσα της κατοικεί η θεία

χάρη.

3)Προσευχήσου και μην κοπιάζεις να πολύ να

νικήσεις τα πάθη σου με τη δική σου δύναμη. Η

προσευχή θα τα καταστρέψει μέσα σου. Ακόμη κι αν δεν

είσαι άνθρωπος του αυτοέλεγχου, μην απογοητεύεσαι,

δείξε επιμέλεια στην προσευχή και η προσευχή θα σε

σώσει.

4)Προσευχήσου και μη φοβάσαι τίποτα. Μη

φοβάσαι κακοτυχίες ή καταστροφές. Η προσευχή θα σε

προστατεύσει. Μην ανησυχείς που ξεχνάς την προσευχή,

να χαίρεσαι που τη θυμήθηκες.

5)Προσευχήσου με τον ένα τρόπο ή με τον άλλο και

μην ενοχλείσαι από τίποτα. Να είσαι ειρηνικός και

χαρούμενος. Η προσευχή θα τακτοποιήσει κάθε τι και θα

σε διδάξει. Η ποσότητα της προσευχής είναι στο χέρι

σου, η ποιότητα όμως και η καθαρότητά της είναι δώρο

της χάριτος. Δώσε πρώτα την ποσότητα και ο Θεός θα

εγχύσει δύναμη στην αδυναμία σου. Όσο ξερή και

διασπασμένη κι αν είναι η προσευχή σου, αλλά συνεχής,

θα μεταβληθεί σε μία ευλογημένη συνήθεια που θα σου

γίνει δεύτερη φύση και η ίδια αυτή προσευχή αργότερα

θα μετατραπεί σε καθαρή, φωτεινή, φλογερή και άξια.

Αν θες να μάθεις κάτι καλά, πρέπει να το

επαναλαμβάνεις συχνά. «Η επανάληψις είναι η μητέρα

της μαθήσεως» μού επαναλάμβανε κι εμένα σοφά και

συχνά ο πατέρας μου.

6)Αν ο χρόνος που καταβάλλεις στην προσευχή

αυξηθεί, κατά φυσικό λόγο δεν θα σου μένει χρόνος ούτε

για κακές σκέψεις, ούτε για κακές ενέργειες.

Βλέπουμε λοιπόν εδώ μία εξαιρετική θεολογική

ανάλυση της προτροπής του αποστόλου Παύλου

«αδιαλείπτως προσεύχεσθε».

Εννοείται πως αυτή η ανάλυση δεν πρέπει να μας

οδηγήσει σε μία μαγική αντίληψη για την προσευχή. Αν

ο άνθρωπος δεν αναλάβει αγώνα πνευματικό εν μετανοία

κατά του κακού του εαυτού, με τα μέσα τα οποία η Αγία

μας Εκκλησία μάς παρέχει, την άσκηση στις αρετές και

την εφαρμογή των εντολών, όπως και τη συμμετοχή στα

σωστικά μυστήρια, η αδιάλειπτη προσευχή ή

διαστρέφεται ή γίνεται πλάνη.

Με όσα εκ δανείων θέλησα να σας πω για να

ακροθίξω και μόνο το ευρύτατο θέμα που μου δόθηκε

προς διαπραγμάτευση, το συμπέρασμα είναι ότι μόνο σε

συνάρτηση με τις παραμέτρους που μόλις προ ολίγου

αναφέραμε η προσευχή δρα και θεουργεί τον άνθρωπο,

τον ενώνει με το Θεό και τον απαλλάσσει από τις

ποικίλες δυσκολίες της σημερινής εποχής, μία από τις

οποίες είναι και το γενικευμένο άγχος. Είναι η πιο καίρια

απάντηση στις προκλήσεις των καιρών. Θα μπορούσαμε

να πούμε πως αυτές οι προκλήσεις μπορεί να

λειτουργήσουν για τον έξυπνο άνθρωπο που ψάχνεται,

ως ευλογημένες προσκλήσεις για να μάθει να

προσεύχεται κι έτσι να αφήνεται στο Χριστό. Τότε η ζωή

του μετατρέπεται σε μία διαρκή ευλογία, που τη

μεταφέρει όπου κι αν βρίσκεται.

Σας ευχαριστώ για την υπομονή Σας.