Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

84

Transcript of Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Page 1: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
Page 2: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
Page 3: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
Page 4: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑΚΗ Α. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΑΟΥ

ΟΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ

ΧΩΡΙΣ Θ ΡΥΛ Ο

καλ6ος

Page 5: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Κεφάλαιο Α'. Τά ηραία χ ιόνια...................................ΣιΧ. 3— 7» Β\ Ή μυσιιχή συνέλευση Βοατίισας . . . » 8—16

Γ. Ή ίξίγβρση................................................. 17-20» Δ'. Ή ΐφώτη πολιορκία τής Πάτρας . . . » 81—38» Ε'. Ό Π. Π. Γ·ρμανός καί 6 Δ. Υψηλά νιτκ . * 29—86

ΣΤ. Ό Κατήφορος......................................» 87-44» Ζ*. Ό Π. Π. Γ«ομανός σ«ήν Ιταλία . . . . » 46—66» Η'. ΤιλευταΙις χερικέίΜβς χαΐ θάνατος . . » 67—64» Θ\ Ό πραγματικός Π. Π. Γερμανός . . . » 65—78

Page 6: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο A'

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ή άνοιξη τοΰ 1806, Εφταν’ <5ργά χαΐ θλιμμένα. Τα περαό- ■τερα διάσελα τοΰ Μόρια, με τά πολλά χιόνια τής φοβερής έχεί- -νης χρονιάς, ήταν σπαρμένα με τά χόχχαλα τόσων άσύγχριτων παλληχαριων χι’ ΛΟώου κοσμάκη·

Κι’ δ λαός τοΰ Μόριά, πού είχεν δναγχασιεΐ μέ τή βία '(άφορισμούς χαΐ παλουχώματα), νά λάβει μέρος στήν έξόντωση τών κλεφτών, βρίσχονιαν σ’ άναβρασμό χαΐ δε συγχρατοΰσε τήν κατακραυγή χαΐ χήν όργή του για τού; προύχοντες χαΐ χληριχούς, πού ήταν συνεργοί στό φοβερό δράμα '.

Τό Πατριαρχείο, θέλοντας νά χαθησυχάσβι τά πνεύματα, τή λαϊκή βοή, κοινοποίησε «σφοδράν έγχύχλιον» σ’ δλους τούς Μη­τροπολίτες καί συνιστοϋσε πίστη χαΐ υποταγή στους Τούρχους ’ . Καί λίγο άργότερα, ό Γρηγόριος δ Ε', μόλις ξαναγύρισε άπό τήν έξορίϋ του στο Πατριαρχείο, εδωσ’ έντολή στόν έπίσχοπο Ά ν- τρούσας ’ Ιωσήφ, νά γυρίζει στις έπαρχίες τοΰ Μόριά χαι νά συσταίνει στό λαό τήν «κοινήν ήσυχίαν». ’ Επίσης, δταν χηρύ- χτηχε δ Ρωσοτουρχιχός πόλεμος (Δεχέμβρης τοΰ 1806) Εστειλε «πανταχούσαν» σ’ δλους τούς Ιερωμένους, προύχοντες xai λαϊ­κούς, σέ πολιτείες δχόμη χαΐ χωριά χαΐ συνιστοΰσε πίστη χαι

1. ΒλΙπε άναλυιιχά γιά τήν έξόνιιοοη τών χ)*φιών: Τάχη Λ. Στα·. ματόπουλου,.'Ο ’Εσώχερικδς Αγώνας πριν καί χατά τήν έπανάοταση τοϋ1831»,. 18-78.

3. Τό Φλεβάρη τοΰ 1806, προύχοντες χαΐ βεσποτάβες είχαν ουγ- χεντρωθεΐ σιήν Τρίπολη χαΐ στή σύσκεψή τους άποφασίστηχε νά δια­τρανωθεί ή πίστη τους οτοϋς Τούρκους, δπως άναφέρει ό μητροπολίτης Μονεμβαοίας Χρύσανθος Παγώνης σ’ έγχύχλιό του στους παπάβες χαΐ λοιπούς χριστιανούς τής έπαρχίας του, πού ουνιστοΟσε υποταγή. "Εγγρ. Ίστ. Έθν. Έταιρ. 7331/19.3.1806.

Page 7: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τυφλήν υποταγή στό Σουλτάνο. Τό Τδιο Εχαναν κα'ι ot προύχον­τες τοΰ Μόριά 1.

Μέσα σ’ αύτή τήσοβαρήν άναταραχή -σι γιά τον ίδιο σχοπό, σταλμένος <5πό τό Πατριαρχείο, Εφτανε στήν Πάτρα χαΐ δ και­νούργιο; μητροπολίτης Γερμανός (τελειώνοντας ή άνοιξη τοΰ 1806)», τόν καιρό δηλαδή, πού λίγο πρίν, 6 άρχηγός των ίξοντω- μένων άνταρτών Κολοκοτρώνης, Επειτ’ άπό άφάνταστους κατα­τρεγμούς Εφευγε γιά τή Ζάκυνθο. Κι’ δ νεαρός μητροπολίτης (μόλις 35 χρόνων), δ γυιός τοΰ Δημητσανίτη χωρικοΰ Γκόζια·, πού περίφρονοΰσε τό λαό, «τούς δπαίδευτους κα'ι χυδαίους», χω·

1. Σώθηκ* ή «πανταχούσα», πού ίσιειλ’ 6 Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, οιί|ν Έχχλησ. Επαρχία Ναυπαχτίας-Άρτας (1 Γενάρη 1807), χαθώς χαΐ ατού; ‘Υδραίους (10 τοΰ Μάη 1807). Μά δέν περιορίστηκε μόνο ο’ αύτό, άλλά ίταν ό ναύαρχος Δούγχφορτ άπειλοϋσε τήν Κωνσταντι­νούπολη, ό Γρηγόριος 6 Ε’, «ά π ρ 6 ο χ λ η τ ο ς», δίνοντας τό παρά­δειγμα μόνος τοιι χαΐ γιά νά iv&uppuvei τούς Τούρκους, πού είχαν τρομοκρατηθεί, <ό ρ ύ ο σ ω ν ό Ι δ ι ο ς Ι δ ί α ι ς χ ε ρ σ ΐ ν » χα ί κουβαλώντας οάχχους μέ χώμα, έργάοτηχε γιά νά ύχυρωθεΐ ή Κων­σταντινούπολη I Καί ό Σουλτάνος ευχαριστημένος τόν έχάλεσε οέ τιμη- χιχό γεύμα χαΐ τοΰ έδωσε πολλά δώρα... Βλ. χαΐ τό καθησυχαστιχό έγγραφο τοΟ δραγουμάνου χαϊ τών προεστών τοΰ Μόριά οτούς χριστια­νούς Μονεμβαοίας, δπου χοντά στ' άλλα γράφουν : « . . . τά βαοιλιχά στρατεύματα (Τουρχιχά)... Εκαμαν άρχετάς νίχπς χατά χών Ρούοων... Όθεν χ ά ρ ι χ α ι κ α ί δ ο ξ ά σ α τ ε ι ό ν Θεόν» . “Εγγρ. ΙΕΕ. 7281. «ΆρχεΙον Κοινότητας Ύδρας», χ. Γ\ 43. Μενδελσον, <*1σχ. Έλλ. Έπαναστάσεω;», μεχ. Η. ΟΙχονομοπούλου, χ. Α', 232 - 233. Γ. Άγγελο- πούλον, «Συλλογή γραφέντων περί Γρηγορίου Ε’», χ. Α’, 205—211, 818 — 349. Διατηρούμε χήν όρ&ογραφία, πού Εχουν χά χείμενα Ot υπογραμμί­σεις είναι βιχίς μας.

2. Δημ. Γρ. Καμπούρογλου, «Μελέτη έπΐ χοΰ βίου χαί τής δρά- σεως τοϋ Π. Π. Γερμανόν, 1771 — 1826», 32.

Η. Άγνωστη είναι, ή πραγματική χρονολογία, πού γεννήθηχε ό Γεώργιος Γχόζιας (Π. Π. Γερμανός), στή Δημητσάνα. Άλλοι νομίζουν στά 1771 χι’ άλλοι στά 1777. Τό Ιδιο χαΐ χά νεανικά χου χρόνια είναι κάπως μπερδεμένα μέ χό μΰΦο χοΟ ‘Ηρακλή μέ τό φίδι, πράγμα πού σχετικά μέ τόν Π. Π. Γερμανό χαΐ τήν κατοπινή δράση του μοιάζει λιγάκι χωμικό, Τό βέβαιο άπό χά νεανικά χου χρόνια είναι, ή μεγάλη χου άσχήμια, πού ιόν Εχανε άποχρουοιιχό χΓ Εδιν’ άφορμή στούς συνο­μηλίκους χου γιά πειράγμαχα χαί χόν άνάγχαοε νά χλειοχεί νωρίς οτόν ίαυχό χου, ν’ Αποφεύγει χίς συντροφιές καί τις παιδικές τρυφερόχηχες. Τό ίλάττωμά χου αύτό, ό μικρός Γεώργης Γχόζιας χό έμετρίασε μέ χό πολύ φροντισμένο χου ντύσιμο, χήν πρόωρη σοβαρόχηχα χαί χήν έξαιρεχιχή

Page 8: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ρίς κανένα δισταγμό, τάχτηχ’ Αμέσως μέ τό μέρος των Ισχυρών κοτζαμπάσηδων (πού είχαν πρωτοστατήσει στήν Εξόντωση τών κλεφτών), τούς δργάνωσε σέ κόμμα κι’ Εγινε μάλιστα δ άρ- χηγός τους.

Σέ λίγο καιρό (άρχές τοϋ 1807), Εφτανε στ ή Πελοπόννησο, Μορα· Βαλεσή, δ γυιός τοΰ Άλή · πασά, δ Βελής. Κι* δπως δ πατέρας του, ήταν κι’ αύτός άμείλιχτος διώχτης τών κλεφτών. Κι' έπειδή είχαν Εξοντωθεί στό Μόριά, ξέσπασ’ ή όργήτου στους φευγάτους Άναγνωσταρά καί Κολοκοτρώνη καί φρόντιζε μέ κάθε τρόπο νά τούς Εξοντώσει κι’ αύτους. ’Αντίθετα, ατούς προύχον­τες φέρθηκε μέ πολύ χαλωσύνη, τούς υποστήριξε, τούς παραχώ­ρησε μεγάλα προνόμια χαΐ οΐχονομιχά ωφελήματα, άπό τούς μουχατάδες (προσόδους), άπό Ιχθυοτροφεία, αλυκές, μεταλλεία χλπ., πού πριν είχαν ot Τοΰρκοι ’ Αγάδες. Έ τσι, ή δύναμη τών κοτζαμπάσηδων (άφοΰ μάλιστα είχαν Εξοντωθεί ο( κλέφτες),Εφτασε «τό κορύφωμά της. ’ Ιδιαίτερα δμως καί Εξαιρετικά περιποιήθηκβ τόν άρχηγό τους, κάνοντάς τον, τόν Ισχυρότερο μητροπολίτη τοΰ Μόρια, τόν Π. Π. Γερμανό, π ο ύ ή τ α ν φ ί λ ο ς κ α ί «δ· μ ό φ ρ ω ν τ ο ΰ Ά λ ή » , τοΰ πατέρα του Κι’ Ετσι, μέ τήν

— 5 —

του έπίδοση oca γράμμαια, οιό φημισμένο σχολειό τής Δημηιαάνας. Κι’ δταν έτβλείωσε ιιέ tatrugiu τις στουδές του, ίμπήκε στήν υπηρεσία τοΰ δεσπότη Άργου;, πού ιόν έχειροτόνησβ διάκο μέ τδνομίΙ Γερμανός. Άπό ixet έφυγε γιά τή Σμύρνη, δπου ό μεγάλος συμπατριώτης ίου μη- ιροπολίτης Γρηγόριος ιόν πήρε στήν υπηρεσία του, τόν προστάτεψε καί τόν βοήΟηοε στις έχχληαιααιικές σπουδές του. Κι* δίαν ό Γρηγόριος Εγινε Πατριάρχη; (Γρηγόριος ό Ε") τόν πήρε μαζί του στήν Πόλη, τόν έκαμε ΰρ7.<βιά«ονο στό Πατριαρχείο, i να θέτοντας του νά συγκεντρώσει τά στοιχείιι γιά τά προνόμια τών μοναστηριών τοϋ Μόριά,όπου φαίνεται χατέ- βηκε ό; έζαρχο; τοϋ Πατριαρχείου. Γιά λίγο διάστημα πήγβ μαζί μέ τόν Γρηγόριο Ε", πού ίξορίοιηκε στό Άγ.Όρος κι’ έπειτα μ' ένιολή του γύ­ρισε στήν Πόλη, χι' έκεϊ τόν πήρε ό Κυζίκου ’Ιωακείμ, ώς Εφορο τών μητροπολιτών, πού έλειπαν, v.ui τόν προβίβασε οέ πρωτοσΰγκελλο. Κι’ ίταν ό ‘Ιωακείμ παραιιήθηχε, οτή θέση του τοποΟετήθηχιν ό Π. Πα- τρών Μακάριος καί ο' άνιιχατάσιασή του διορίστηκε μητροπολίτης στήν Πάτρα ό Γερμανός.

1. Pouqueville, «Voyage de la Grice·, τ . SI—Ϊ2. Κομποΰρο- γ>.ου,ϊ5. ΚανΑη).ο>ρου, «Φιλική Έιαιρία·, 229. Φριντζή, «’Επιτομή Ίσιορ- 'Ελλ. Έπσνασιάσεως», τ. Α', 69.

Page 9: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

δλόθερμην υποστήριξη ιοΰ Βελϋ, ή φήμη καί ή δύναιιη χοΰ Π. Π. I 'ερμανοΰ δέν (ίπλώθηχε μόνο π’ όλο ιό Μοριΰ, Αλλά κα; στή Ρούμελη, που Εξούσιαζε δ Άλής, άχόμα καί οτά νησιά. Κ·Γι τόσο πολύ στερεώθηχεν, ώστε καί δίαν στά 1812 άντιχαιαστά- θηκε δ Βελής, δ Π. Π. Γερμανό; ίξαχολουΟοΰσε νά διατηοεΐ Αμείωτη τήν Επιβολή του στούς Τούρχους.Τέλος στά 18,15, ϋπηο' <5ττό Εννιά χρόνια παραμονής στό Μόριά, Εφυγε για τήν Κωνσταν­τινούπολη1. Κι’ άφοΰ Εμεινε τρία χρόνια Συνοδικός, ξιιναγνριυε (δρχές τοΰ 1818), στην Εδρα του, τήν Πάτρα. ‘ Η ύ.τοδοχή του ήταν Αληθινά πανηγυρική, Από δλο τον πληθυσμό. Ξεχωριστά, δμως, τόν {τίμησαν οί Τούρκοι μεγιστάνες, στέλνοντας χρυσοστο­λισμένα Αλογα στή παραλία για νά κάμουν Ιτσι πιό μεγαλόπρεπη τήν δφιξή ίου.

Ό μως, στό μεταξύ, τά πράγματα είχαν μεταβληθεΐ πολύ στό Μόριά. 01 κοτζαμπάσηδες, πού, δφοΰ είχαν Εξοντωθεί οί κλέφτες κι’ είχε ταπεινωθεί δ λαός, Εμειναν μόνοι κυρίαρχοι καί είχαν γίνει πανίσχυροι, Ανενόχλητοι πλέον φροντίζουν για τά Ιδιαίτερα συμφέροντα τους. IV αύτό δέν άργησαν νά Ερθουν σέ σύγκρουση Αναμεταξύ τους καί νά διασπαστοΰν καί αύιοί οΐ συγγενείς άχόμα. Καί χωρισμένοι σέ δυο κόμματα, δπω; καί οί Τούρκοι,' χάνουν κοινές Εμπορικές Επιχειρήσεις καί συνεργάζονται στενά μ£ τούς Τούρκους’ , πού Εντεχνα τούς διαιρούσαν κι’ <5να- μόχλευαν τά πάθη του; γιά νά τούς Εξοντώνουν εύκολώτερα τόν Ινα μετά τόν άλλον1. Τά πάθη είχαν φτάσει σέ τέτοιαν δξύτητα, πού είχαν ώς Αποτέλεσμα ν’ Αποκεφαλιστούν διαδοχικά—άπό τΙς Αμοιβαίες διαβολες των Ιδιων τών 'κοτζαμπάσηδων—οί δύο με­

— ο —

1. Τόν xaipS πού Jjiav ουνοίιχό; σιήν Πόλη 6 Π. Π. Γίρμανόί*παραθέριζε μαζί μέ τόν Ά. Λόντο χαί άλλους κοτζαμπάσηδες οιό νησ'ι'Αντιγόνη τής Προποντίδας. Εξόν άπό τά καθημιρινά γλενιισ, xoirπρωιοοιαιοΟσ* ό Λόνιος, 6 Π. Π. Γερμανό;, πού fjiav πάντα χαλονχυ- μίνο;, «άοιιίος καί προσηνής* σιοϋς χβιζαμχάσηδες, βΙχ« χαί τή αυνή-βίΐα νά ψαρίόίΐ. ’Αλλά, ΙπαΒή όχββόν πάνια, 8έν χατάφίρν* νά πιάο»tUqu· τόν (Ιραινβΰονταν οί άλλοι. Βλ. Ν. Δραγοΰμη, «ΊστοριχαΙ Άνα- μνήσ(ΐς», τ. Β\ 70—71.

9. Βλ. γιά ιΐς κνκνίς 4μχοριχ4{ σχίσ«ις Τοΰρχων χαί χοτζαμπά- βηβοιν, *Αςχ. Δόντον, τ. Α', 71 καί idga.

8. ‘Avfatoia οίΜγινκακά σιμοώμακι Ή<ιιμ«ζαώ)Τ, Ζ. Τριποιί.Π),. «‘Ιοιορία 'BUv. ’Κχαπχκάο··;· . b>. ΖιΜ»* τ. k\ 9Μ-Μ7.

Page 10: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

γάλοι άρχηγοί, πού είχαν τ* άνιιμαχόμενα κόμματα, δηλ., 6 Σ. Λόντος καί ό I. Δεληγιάννης. Τό πράγμα κατατρόμαξε τούς άλ­λου; κοτζαμπάσηδες καί τούς δνάγχασε νά όμονοήσουν '. Άλλα ή Ενωσή τους ήταν προσωρινή καί δέ βράδυνε νά Ακολουθήσει νέος διχασμός, με δολοφονικές Απόπειρες στο "Αργος (κατά τοϋ I. Περρούχα) χαΐ στήν Πάτρα (κατά τοΰ Ν. Λόντου). Άλλα χα'ι μέσα στο ίδιο τό δεσποτικό τής Πάτρας, δπου τούς είχε χαλέσει σέ τραπέζι 6 Π. Π. Γερμανός, «δλίγον ελειψε—γράφει 4 κοτζαμ­πάσης I. Περρουχας — ν ά π α ί ξ ο υ μ ε τ α π ι ά τ α χα I ν ά γ ί ν ο υ ν χ α υ γ ά δ ε ς μ έ π ι σ τ ο λ ι έ ς » * . Ό Π. Π· Γερμανός, γΐί) νά καθησυχάσει τά «δξύτατα πάθη», Εχαμε πανηγυρικό συμφιλιωτιχό βάφτισμα στά Καλάβρυτα, την ήμερα τών Αγίων Αποστόλων (30 Ίούνη 1819), τοΰ γυιοΰ τοΰΛημη- τράχη Ζαΐμη χι’ Αξίωσε νά παρευρεθοϋν ό γέρο Άσημάχης Ζαΐ- μης κα'ι τα παιδιά του καί νά συμβιβαστοΰν με τον Δημητράχη *.

Μά σά νά μήν έφταναν ot τόσες σκοτούρες τοΰ Π. Π. Γερ­μανού μέ τις φαγωμάρες τών κοτζαμπάσηδων και τή φοβερήν Αναστάτωση καί Ενα περίεργο γράμμα τοΰ Μαυροκορδάτου, δπου τοΰ Εγραφε πώ; «ήλπιζε μίαν ή μέραν νά Ασπασθή τήν ίεράν δέ· ξιάν του Επ’ Αγαθψ τής Ελλάδος» τον Εβαλε σέ μεγάλη άπορία καί συλλογή. Τό πράγμα δέν (ΐργησε νά ξεδιαλυθεΐ, δίαν Εφτασε στήν Πάτρα 6 Άντώνης Πελοπίδας καί τοΰ φανέρωσε τό μυ· στιχό τής Φιλικής Εταιρίας. ’ Αμέσως κατάλαβε τά συμβολικά καί άόριστα λόγια τοΰ Μαυροχορδάτου κι’ Επειδή χι’ ό ίδιος είχεν Ανιιληφθεΐ, δίαν Εμενε στήν Πόλη, τις περίεργες καί ύπο­πτες κινήσεις τών δμογενών (χωρίς νά τοΰ φανερώσουν τό μυ­στικό) χα'ι νόμισε δτι κάτι πολύ σοβαρό γίνεται καί στό έξωτε- ριχό γιά τήν τύχη τής Φυλής, δκόμα και Από τις σκόπιμες δια­δόσεις τών Φιλικών, πίστεψε, δτι χα'ι «οΐ σημαντιχώτεροι χα) συνετώτεροι τοΰ Έθνους ήσαν μέλη τής Εταιρίας*, τότε δέχτηχβ κι’ αύιός νά μυηθεΐ4.

1. Βλίπε ποαχιιχλ «όμονοίας» τών χοχζαμπάοηβων ιοΟ Mogid,Έφημβρίβα «ΆΙών», 27.4.1884.

3. ΆοχεΙο Περοοΰχο, dpft. 17361/25.3. Κανβηλώρου, Φ.Ε., 290—391.4. Ό Φιλικός Ά. Πβλοηίίας «Ιχβ (νιολή άπ6 τήν ‘Αρχή τί)ς Έ-

ταις(ας vd μήν μυήσβι ιόν Π. Π. Γβφμανό, γιαχΐ 8iv τοΟ βίχαν ίμπι-

Page 11: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Β'

Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΣΤΙΤΣΑΣ

Μέ τήν προσχώρησή του στή Φιλική, οί φροντίδες τοΰ Π.Π. Γερμανού μεγάλωσαν πιδ πολύ. Χρειάζονταν περίσκεψη κι’ Αγρυ­πνη προσοχή γιά ?να τόσο σοβαρό κίνημα- Γιά τήν έπιτυχία του Επρεπε ν’ άποσοβηθεΐ δ κίνδυνος άπό τόν Άλή Πασά, πού είχε μάθει τό μυστικό τής Φιλικής ίπό τήν προδοσία τοΰ Ζακυν- θινοΰ Διόγου. Μέ τήν συνεργασία λοιπόν τοΰ έπιδέξιου διπλω­μάτη Π. Π. Γερμανού και τών άντάξιων πατριωτών I. Βλασ- οόπουλου (Ρώσσου πρόξενου στή Πάτρα) και τοΰ διερμηνέα του 1. Παπαρρηγόπονλου, πού Ιπήγε γι’ αυτόν τό σκοπό στον Άλή καί στή Ρωσσία, καί τήν ένημέρωση τών καπεταναίων, κατορ- θώθηκ’ Εντεχνα νά έξουδετερωθεϊ δ Άλής xul νά ίξυπηρετήσει, χωρίς νά θέλει, τούς σκοπούς τής Φιλικής, πράγμα πού ΰπόδει- χνε μέ γράμμα του στον Κολοχοτρώνη Μ \ 5 ’Αλέξανδρος Ύψη- λάΛης \ Παράλληλα Ιπρεπε ν’ άποσοβηθεΐ και δ κίνδυνος άπό

στοούνη κι’ άπόδειξη, πώς, βίαν έμενε Συνοδικός στήν Πόλη, 8βν ιοΰ φανέρωσαν τό μυσ«χό τής Φ.Ε. χι’ έτσι ό Π. Π. Γερμανός ξαναχατί- βηχβ άμύητος στό Μόριά. Μά, δίαν 6 Πελοπίδας άτόιυχε νά κατηχήσει τόν φιλότουρχο προύχοντα Παιρών Άνβρέα Καλαμογδάριη, ιόιε άναγ- χάατηκε νά χαχαφύγβι σιόν Π. Π. Γερμανό, πού μέ προθυμία εγινε μέλος τής Φιλικής. Γενικά οΐ Φιλικοί δυσπιστοϋσαν αχούς Ανώτερους Ιεράρχες χαί κοτζαμπάσηδες, έπειδή ήςεραν, δτι έχουν σιενίς σχέσεις χαί χοινά συμφέροντα μέ τούς Τούρκους. *Α. Φραντζή, «Επιτομή *λ», τ. Δ', 93. Κανβηλώρου, Φ.Ε, 228. Σ. Μελά, «Ματωμένα Ράσα*, 337— 338. Σ. Τριχούπη, τ. Α', 226-227.

1. Πόσο έντεχνα προσπάθησαν οί Φιλικοί νά έχμειαλλευθοϋν τήν άποστασία τοΟ Άλή, βλέπουμε ατό γράμμα τοΰ Ά. Ύψηλάντη σιόν Κολοχοτρώνη (29.1.18J1): «νά πασχίσητβ παντοιοτρόπως ε(ς τό νά φυ- λάττετε μίαν συμμαχίαν μετά τοΟ Άλή - Πααά τοιαύτην δμω; ώστε άφανίζονιες τούς σουλτανιχού; νά έχετε αύτόν πάντοτε είς τό χέρι σας

Page 12: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τούς Άγγλους, πού Ακολουθούσαν φιλότουρχη πολιτική κι’ ήθε­λαν τήν Ακεραιότητα τής Τουρκίας. Κι* έπειδϊ) στά ‘ Εφτάνησά καί στήν Πάτρα, μέ τόν πρόξενό τους Φ. Γχοήν, παρακολουθούσαν Αγρυπνοι κάθε Οποπτη κίνηση νά τήν προ δώσουν σιούς Τούρ­κους, «ο! πίρΐ τόν Π. Π. Γερμανόν», Επωφελήθηχαν τήν εύχαι- φία, πού ot Άγγλοι Εχαναν Επιστημονικές καταμετρήσεις τοΰ βυ­θού τοΰ Κορινθιακού κόλπου καί τούς κατήγγειλαν σιούς Τούρ­κους ώς φίλους τού Άλή, δτι βρίσκονταν σέ συνεννόηση μέ τούς χαπεταναίους, πού είχαν κάμει σέ Αγγλικήν υπηρεσία και δτι έσχε- δίαζαν νά Επεκτείνουν τήν κατοχή του; στό Μόριά ή νά τόν πα­ραχωρήσουν στόν Άλή, δπως τοΰ είχαν παραδώσει κα'ι τήν Πάργα. Κι’ Ετσι, καθιστώντας ύποπτους τούς Άγγλου; σιούς Τούρκους, πέτυχαν νά μή γίνουν πιστευτές ot καταγγελίες τους *.

Καί δ Παπαρρηγόπουλος, πού Εκήγε στή Ρωσία μέ τό 6πό- μνημα πού σύνταξε δ Π. Π. Γερμανός γιά τήν καλύτερη δργά- νωση τής Εταιρίας χαΐ μέ τήν Εντολή νά Εξακριβώσει τήν Αλή­θεια γιά τήν Ανώτατη Άρχή καί τή σοβαρότητα τών Επαγγε­λιών της, γυρίζοντας στήν Πελοπόννησο (Φθινόπωρο τού 1820), τούς φανέρωσε μόνον δσα Ενόμιζε, δτι Επρεπε ν’ Ανακοινωθούν. Τούς Εφερε πρώτος τήν είδηση γιά τήν Αρχηγία τοΰ Α. Ύψη­λάντη, χαΐ δτι ήταν αδύνατο πλέον ν’ Ανασταλεί τό χίνημα χα­

μέ δλα ταυ τά χλούτη Βιά νά μή ήμπορέση ποτέ νά ξαναγίνη έκείνο όκοΟ ήιο χρό τοϋ πολέμου χλπ ». Ό Ποπιιρρηγόπουλο; γράφοντας άπό τήν Πόλη χαΐ τή Ρωσία χαίώρθωσβ νά πείσει τόν Άλή Πασά νά άπο- τολμήσο τόν άγώνα του χατά τοϋ Σουλτάνοι), μέ τήν υπόσχεση δτι θά τόν βοηθήνκ ή Ρωσία. Καί μέ ιήν /πιτήδεια αίκήν Ενέργεια κατορ­θώθηκε δχι μόνο ή ίξόντωση τοΒ έπιχίνδυνου Άλή, άλλά χαΐ ή άπό- σπαση σημαντικών Τουρκικών δυνάμεων άπό ιό Μόριά, πού διευκόλυνε πολύ τήν Έπανάστιιση. Κατά τό φραντζή, δ Άλή» βρίσκονταν οέ συνεν­νόηση μέ τόν Π. Π. Γερμανό καί τοΟ {στείλε 12000 μαχμοντιέδες νά μοιράσει στόν Πετρόμπεη, Λόντο χ <1. Ό Π. Π. Γ. χαΐ δ Λόντος ίβε­βαίωναν, δτι δέν (λαβαν ποτέ χρήματα χαί 6» ήταν «δλως διόλου άνύ- χαρκτον τό τοιοΰτον», «’Επιτομή χλπ.», τ. A', G9—70 σημ.

1. Ί. Φιλήμονος: «Προλεγόμενα είς τά ΰιτομνήματα περί τή; Έπα- ναστάσεως τή; ‘ Ελλάδο; άπό τοΟ 1820 μέχρι τοϋ 1823 συγγραφέντα μέν χαρά τοΟ Μητροπολίτου Π. Π. Γερμανού χαί έκδιβόμενα παρά τοΟ Καλλινίκου Καστόρχη, tv ΆΟήναι; 1837, σ. 0'. Καμπούρογλον, 62—53· Γούβα, τ. A’, 107-109.

Page 13: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

θώς και τά Εγγραφα γιά τή σύσταση Εφορείας τής Φιλικής τον Μοριΰ μέ πρώτο μέλος της ιόν Π. Π. Γερμανό, πού αυταρχικός χα'ι δύσπιστος πάντα, είχεν άρνηΰεΐ νά στείλει τις συνεισφορές στήν Πόλη, που τοΰ ζητούσαν, θεωρώντας το, ώ ; Ενδειξη Αδυνα­μίας τής Εταιρίας Άλλα χα'ι ή σύσταση τής Εφορείας τής Φι­λικής, iVuv Αλλη Αφορμή γιά Εντονες δυσαρέσκειες μερικών κο­τζαμπάσηδων, πού δέν βρίστηκαν μέλη (Περρούχα;, Κανακάρης) \ Μά ένώ οί "Εφοροι καταγίνονταν νά καταπραΰνουν τις δυσαρέ­σκειες, έφτασε στήν Πελοπόννησο Μόρα-Βαλεσή,δ Χουρσίτ Πα­σά;, πράγμα πού τούς έβαλε σέ μεγάλη άνησυχία χα'ι έμειναν «συνεσταλμένοι», γιατ'ι και οί Εταίροι τής Πόλης τους είχαν Ενη­μερώσει γιά τούς σκοπούς τοΰ έρχομοΰ τοΰ Χουρσίτ χα'ι γιά τις προδοτιχές διαθέσεις τοΰ δραγουμάνου Σταυράκη ΊωΘίχη* Ό μω ς ή Αποθεωτική υποδοχή, πού τοΰ έχαναν στ’ Άγιωργίτιχα, δπου είχαν πάει νά ιόν υποδεχθούν 5 Μόρα - Βαλεσή Ίμπραχΐμ πασάς, πού έφευγε καί οΐ προύχοντες, εύ/αρίστησε τό Χουρσίτ, τούς Εχάρισε πολύτιμα σαμούρια (γούνες), χι’ Εστειλε καθησυχαστιχές πληροφορίες στήν Πόλη γιά τήν κατάσταση στό Μόριά, φεύγον­τας γιά τήν "Ηπειρο (6 Γενάρη 1821)4. Παρ’ δλα αύτά οΐ κο­τζαμπάσηδες καί δεσποτάδες Εξακολουθούσαν νά είναι Ανήσυχοι. Γιατί τώρα τά πράγματα δέν ήσαν τόσον άτλα, δπω; πρίν, πού

— 10 —

1. Τό υπόμνημα, πού είχε τήν έπιγραφή: «Στοχασμοί ιόν Πελο- ποννησίων περί τοΰ χαλοΟ συστήματος», περιλάβαινβ έφτά κεφάλαια γιά τήν καλύτερη ,όργάνωοη ιής φιλική; *οί μέ πρώτην υπογραφή του

Π Γερμανόν· πού ήταν χαί δ συντάχτης τον. Τής Εφορείας πρώτο μέλος όρίστηκε 6 Π. Π. Γερμανός μέ τήν άνώιαιη βιβύ&υνση ιοΟ Ί. Βλασσό.τουλου. Βλ. τό σχετικό υπόμνημα Ί. Φιλήμονο;, «Δοχίμιον Ιστορίας τής Έλλην. Έιανασιάσεως», τ. Α', 129, 842. Καμποΰρογλ. 49.

2. Π. Π. Γερμανοί·, «Άπύμνηιιονιύματα», 21. Καμπούρογλον, «Π. Π. Γερμανός», SO. Τ. Κανβηλώρου, Φ.Ε., 401.

3. Ό δραγουμάνο; Σταυράχης Ίωβίχης, Κωνσταντινοκολίτης, «λά­τρης ών τοΟ 'Οθωμανικού γένους παρετήρει ν’ άναχαλύιρο τι διά ν6 προβώοο τούς ‘Ομογενείς». Π. Π. ΓερμανοΟ, 21.

4. Γιά ΤΠΫ ί'«ο8οχή· τήν είμίνεια χαί »ϊς χαφησυχαστιχές κληρο- Φοοίες τοδ Χονραίτ, βλέπε γράμματα Σιαυρ. Ίαιβίχη, ΣανΜκ ‘Βμίνη nZnUoai καί Περρούχα, οιό «Άρχ. Λόντον», τ. Λ\ 281, MS. «’Apt Πωοούκα», ’Βθνολ. ·Ετ. dp. 17878 καί ΦίνλΛ, «Ίσι. 'Κλλ. Έ..«ναοτά- gtati, t μ’ ίπιμέλεια Τάβου Βουρνά, τ. A', 118, 191. Κανβηλώρον. 490.

Page 14: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

περιορίζονταν σέ συνεισφορές μονάχα καί συζητήσεις, άλλα κα­θώς με τόν «Αχαλίνωτον» ένθουσιασμό τοΰ λαοΰ Εσφιγγαν χάθε μέρα και περσότερο κι’ {πλησίαζαν μέ τήν έξέγερση νά γίνουν Επικίνδυνη πραγματικότητα, οί προύχοντες καί οί δεσποτάδες &Q χισαν νά χυριεύουνται άπό μεγάλην Ανησυχία χαί Αδημονία. Γιατί δέν είχαν διάθεση «νά Ανταλλάξωσι τόν μέχρι τότε Ανετον βίον των Αντί τών κίνδυνων τής έπαναστατικής ζωής χαί ν’ Αναλάβωσι τήν πρωτοβουλίαν τοσούιφ ριψοκίνδυνου έπιχειρήσεως» ‘ ·

Έπειτα μάλιστα, Από τήν προδοσία τοΰ Σωτήρη Κουγι» καί τοΰ Σταυράχη Ίωβίκη στό Σέχ - Νειζίπ καί τήν Αξίωση τοΰ έπίτροπου τοΰ Χουρσίι^ Σαλι'ιχ-Πασΰ ’ , νά μείνουν οί προύχοντες στή Τρίπολη, κι’ έπειδή Ενοιωθαν δτι τό ήφαίστειο, πού Εβραζε κάτω Από τά πόδια τους ήταν φόβος νά παρασύρει κι’ αυτούς στή φοβερή Εν^ρηξή του, δ Π. Π. Γερμανός καί οί κοτζαμπάσηδες « π ε ρ ί τ ρ ο μ ο ι » Αλλαξαν δλωσδιάλου κι’ έτάχτηκαν « υ π έ ρ σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ω τ ά τ η ς σ τ ά σ ε ω ς » ’ καί προσπαθούσαν πλέον μέ κάθε τρόπο νά ματαιώσουν τήν έξέγερση, κηρύσσοντας « τ ή ν π ρ ο σ δ ο κ ί α ν κ α ί τ ή ν Α ν α β ο λ ή ν ω ς καλ- λ ί σ τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή ν» <. Μά ή Ανησυχία τους Εφτασε σέ πραγματικήν Απόγνωση, δταν Εμαθαν ξαφνικά, δτι κατέβαινε στήν Πελοπόννησο δ Παπαφλέσσας. Ό κοτζάμπασης τοΰ Μιαφΰ

— 11 -

1. Μέλδελσον, τ. Λ', 383. Πιπινέλη, ΠΙΕΕ, 39, 43, 46, GO. Ot πρού­χοντες καθώς χαί Λ Π. Π. Γερμανός, πού ήταν ό Ισχυρό ιερός ΙεράρχηςιοΟ Μόριά χαί είχε τήν άμέριστη φιλία χαί υποστήριξη τών Τούρκων, δέν είχαν διάθεση νά διακινδυνέψουν δλα τά πλεονεκτήματα, πού είχαν, σ’ ϊναν ά βέβαιο καί τόσον Επικίνδυνον άγώνα. Βλέτε καί δσα σχετικά γράφει δ Χρήοτος Φυιράχης: «Τήν Επανάσταση τήν πολέμησαν πρώτοι και καλύτεροι οί ντόπιοι φεουδάρχες καί κοτζαμπάσηδες, δλος δ κό­σμος τής συντήρησης πού άντλοΟσε τή διοικητική χαί οΐχονομιχή του δύναμη άπό ιήν κατάσταση τής δουλείας». «Εχθροί τοΟ ΕΙκοσιένα»— «Πελοποννησιαχή Πρωτοχρονιά», 1968, 318.

3. Γ. Άσπρέα, «Πολιτική Ίστ. Νεωτέρας Ελλάδος», τ. Α', 18-14.Η. Ό Π. Π. Γερμανός, πρό πάντων άπό τις άρχές τοδ 1831 Ιγινβ

βιοταχτιχός κι' ήθελε ν’ άναβληθεΐ τό χίνημα. Τ. Κανδηλώρου, «Έγχυ· χλοπαιδ<χόν Λεξικόν» Έλευθεροιιδάχη, τ. Γ', 833 καί ΦΕ, 410.

4. Μένδελσον, τ. Α', 291, 394. Βλέπε καί σχετικό γράμμα τοΟ μη­τροπολίτη ’Ιγνάτιου «’Ανέκδοτα έγγραφα χαί επιστολές τού 1831», ύπό Γ. Λάιον, 361-266.

Page 15: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Άναγν. Κοπανίτσας, μόλις τδχουσε, τινάχιηχ’ Απάνω του, φω· νάζοντας :

— Πω, πώ χαθήκαμε ! Χαθήκαμε, δν είναι ό ΠαπαφλέσσαςΚι’ δμέσως στείλανε τόν Παναγιώτη Άρβάλη σιούς προ­

εστούς της Ύδρας νά τόν έμποδίσουν νά περάσει σιό Μόριά. Μά ήτσν άρχετή μιά μονάχα συνάντηση μέ τόν Πακαφλέσσα, γιά νά γυρίσει ό Άρβάλη; δ θερμότερο; χήρυχάς του στό Μόρια ! Τό παράδειγμα τοΰ Άρβάλη έ τρόμαξε τούς προύχοντες xui δεσποτά­δες, τοΰ τί ήταν Ιχανό; νά χάνει δ Πιπαφλέσσας. Καί χωρίς πε­ριστροφές Αποφασίζουν σέ μυστική σύσκεψη νά τόν δολοφονή­σουν ή τό λιγώιερο νά· τόν φυλακίσουν χαΐ νά τόν άχρηστέ- ψουν>. Γι’ αυιό τό σκοπό Ιστειλαν τόν X. Περρούχα σιό Ά ργος χαΐ τό Ζαΐμη χαΐ Σ. Θεοχαρόπουλο στά Καλάβρυτα, νά πιάσουν τά περάσματα, ώστε δν άποτύχει δ Περρούκας, νά τόν σιγυρί- σουν αύτοί. Μά δ άτρόμητος ’ Επαναστάτης είχε λάβει χαλά τά μέτρα του. Καί υπερνικώντας δλα τά καλοπροαίρετα σχέδια τών προυχόντων, έφτασε μεταμφιεσμένος σέ Τούρκο στό Αίγιο, μέ συ­νοδεία τοΰ δδερφοΰ του Νικήτα χαι άλλων έφτά δπλοφόρων χαΐ χαιέλυσε στό σπίτι τοΰ Φιλιχοΰ Άλεξανδρόπουλου ή Φτεριώτη· Οί ΑΙγιώτες φιλικοί χαί 8λος δ χόσμος,δκούοντας άπό τόν Παπα- φλέσσα, δτι «τά πάντα ήσαν Ιιοιμα», Ιχαναν μεγάλο θόρυβο κι’ άσυγχράιητοι πλέον χαι χωρίς νά παίρνουν χαμμιά προφύλαξη άρχισαν νά τά κοινολογούν χαΐ νά σιριτολογοϋν δκόμα ». Κι’ ot

— 12 —

1. Ό φόβο; ΐφν δεσποτάδων χαΐ ιών χοιζαμπάσηβων, διαν Εμα­θαν ιόν έρχομό τοΰ Παπαφλεσσα ήταν άκερίγραπτο;: «Χαθήκαμ’ ϊλεγ’ & ένας. Θά μά; κάρ]} σϊό λαιμό ίου φώναζ’ ό άλλο;·. Σπηλιάδη, «'Απο­μνημονεύματα περί τή; 'Ελληνική; Έπαναστάσεω;», τ. Α', 12 -14. Ot- χονόμου, «Ιστορικά τή; 'Ελληνική; Παλλιγγενεσία;», 70—71.

2. Πιττινέλη. «Πολιτική 'Ιστορία τή; 'Ελληνική; Έπανασιάσεως», 127, 161. Σ. Μίλα, Μ.Ρ., 67. ’Α. Σταυρόπουλου, «'Iacopia χοΟ Λίγίου», 863. Ί. Κ. Κορδάτου, «Νεοελληνική Πολιτική Ιστορία·, 194 — 196. Σιτη- λιάδη, ι. A-, 1J.

3. Me «τά ιταίγνια τή; φαντασία;» τοδ Παπαφλέσσα, ο( «άπειροι (λαό;) νομίζοντε; τά τοιαϋτα πλάσματα ώ; άληθή, έπϊ ιή βάσει τον ουσιατιχοΟ 6τοΰ έπέφερεν άπό μέρου; τοΟ Ύψηλάνιη χατήντησαν ε I ; ά χ ι ι λ ί ν ω τ ο ν Ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό ν , ώστε άρχισαν νά χοινολο- γώσι τό πράγμα άναφανδόν el; τοϋ; πολλού; καί νά χαταγράφωσι στρα- τιώτας χλπ.». Π. Π. Γερμανοί), «'Απομνημονεύματα», 23.

Page 16: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

«περίτρομοι» κοτζαμπάση δε;, Ενώ πριν ήσαν χωρισμένοι, τώρα μπρό; σιόν κοινό κίνδυνο συγχεντρώνουνται στη Βοστίτσα κι’ ένω· μένοι Αποφασίζουν ν’ Αντιμετωπίσουν τόν Παπαφλέσσα, σέ μυ­στική σύσκεψη. Καί τρεις όλόκληρες ήμέρες, σχεδιάζοντας πώς ν’ Απαλλαγούν Απ’ αΰτόν, δέν ήρθαν σέ καμιάν έπαφή μαζί του, παρά Αφοΰ βεβαιώθηκαν, δτι δέν ήταν εύκολο νά τόν ξεκάνουν ή νά τόν Αχρηστέψουν, έπειδή είχε μαζί του δπλοφόρους.

Έκεΐ λοιπόν στη Βοστίτσα Εγινεν ή Ιστορική καί μεγάλη σύγκρουση τοΰ συνιηρητισμοΰ τής Αγροτικής καί Εκκλησιαστικής ’Ολιγαρχίας με τό Επαναστατικό πνεΰμα τής Φιλικής, πού Εκπρο- σωποΰσεν δ Παπαφλέσσας. Καί τήν πρώτη μέρα μίλησε μέ με­γάλο πάθος καί παράφορον Ενθουσιασμό δ Παπαφλέσσα;, γιατί είχε τή συναίσθηση, δτι Εκείνη τή στιγμή Εδινε τήν κρισιμώτερη μάχη γιά τή λευτεριά τής σκλαβωμένης του πατρίδας μέ τό δύ­σπιστο καί Αντιδραστικό Αφχοντολόγι. Καί γιά νά γίνει πιο πει­στικός, τούς Εδειξε τις δδηγίες τοΰ Α. Ύψηλάντη γιά τήν Ε πα­νάσταση καθώς καί τό Εγγραφό του, πού συνιστοΰσε ν’ Ακοΰνε τόν Παπαφλέσσα « ω ς Α λ λ ο ν Α ύ τ ό ν» ·. Αύτό τό Εγγραφο Εκίνησε τήν Αγανάχτηση χαί κατάπληξη τών κοτζαμπάσηδων καί Ιδιαίτερα τοΰ Π. Π. Γερμανού, πού Εθιγε τή φιλοδοξία καί τόν Αχαλίνωτον Εγωισμό του, Αφοΰ δ Ύψηλάντη; δριζε Αντιπρό­σωπο, Εναν κατώτερό του, άπλόν Αρχιμανδρίτη καί μάλιστα τόν Παπαφλέσσα ! * Κι’ Επειδή, δέν είχαν καμιά διάθεση νά πειστούν Αλλά δ σκοπός ήταν, πώς νά ματαιώσουν τήν Επανάσταση, γιά νά τό πετυχουν θέλησαν νά Εξευτελίσουν, νά ταπεινώσουν καί ν’ Αχρηστέψουν τόν Παπαφλέσσα. Καί κατά τις 4 Αλλες συνεδρίες, πού ήταν Αληθινά δραματικές, πρώτος δ πιό Αλαζονικός Από τούς κοτζαμπάσηδες ’Ανδρέας Ζαίμης, Ανέλαβε τήν Επίθεση :

—Ό σα μάς είπε δ Παπαφλέσσας, είναι Αστατα, Απελπισμένα, στασιαστικά, Ιδιοιελή καί σχεδόν μπερμπάντικα...

Μά Εκείνος, πού κατά κύριο λόγο, τοΰ Επετέθηκεν Ασυγκρά­τητος καί μέ Ασυγκάλυπτη Εμπάθεια, χρησιμοποιώντας τό μεγάλο

— 13 —

1. Κανβηλώρου, Φ.Ε., 415.2. Τό μεγάλο έγωϊσμό τοΟ Π. Π. Γερμανού, ιονίζει 6 Φραντζής,

πού σάν κληρικό; ιόν γνοίρισε χαλά χι’ άπό κοντά. «Επιτομή», τ. Α', 116, 129.

Page 17: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

κνρος χηΐ τόν άνώτεςο ίεςατιχό του βαθμό, ήταν δ Π. Π· Γερ­μανός. Μέ τ’ ά μειλίχια Εντεκα Ερωτήματα του καί τις Εξαντλητι­κές διευκρινήσεις πού ζητούσε, δέν δυσκολεύτηκε στό τέλος νά Εξαντλήσει δλο τό πλούσιο ύβρεολόγιο, πού ή μορφωμένη άγιω- σύνη του διέθετε. Καί μπροστά σ’ δλους (πού άναμεσά τους ήταν και δ δδερφός τού Παπαφλέσσα), χωρίς κανέναν ένδοιασμό κι’ Επιφύλαξη, τόν ά π ο χ ά λ ε σ ε « 3 ρ π α γ α , Ε ξ ω λ έ σ τ α · τ ο ν , ά λ ι τ ή ρ ι ο ν , Α σ υ ν ε ί δ η τ ο ν , ά π α τ ε ώ ν α » , πού δέν φρόντιζε γιά τίποτε Αλλο «ε I μ ή τ ί ν ι τ ρ ό π φ ν ά έ ρ ε θ ί σ η τ ή ν τ α ρ α χ ή ν τ ο ΰ Ε θ ν ο υ ς δ ι ά ν ά π λ ο υ τ ί σ η Εκ τ ώ ν ά ρ π α γ ώ ν» ! 1 Αύιά, Ελεγε- δ άν­θρωπος τού θεού, γιά τόν Παπαφλέσσα, πού σάν άλλος Λεωνί­δας θυσιάστηκε στό Μανιάκι κι’ ήταν δ μόνος άπό τούς Μοραΐ· τες της πρώτης σειράς καθώς καί δ θρυλικός Άναγνωσταράς, πού μαζι μέ τήν ψυχή τους Εδωσαν πρόθυμα καί τή ζωή τους γιά τή λευτεριά τού σκλαβωμένου Γένους. Κι’ Ον λογαριάσουμε τόν άτρομο κι’ δρμητικό χαραχτήρα τού Παπαφλέσσα, πού δέν έδί- στασε μέσα στήν Πόλη, τήν καρδιά τής Τουρκίας, νά φέρνει τά Επαναστατικά κηρύγματά του, εΰχολα καταλαβαίνουμε, σέ πόσο

— 14 —

1. Καί fiv υποθέσουμε, πώ; Α Π. Π. Γερμανό;, άπό φόβο γιά τις Απρόβλεφτες συνέπειες πού θά είχεν ή Έπανασιάση, ή ίσιο» καί παρα­συρμένος Από τόν ύπερτροφιχόν έγωϊσμό καί τήν Αχαλίνωτη φιλοδοξία του, ξέσπασε στή σύσκεψη τής Βοστίτσας σέ τόσο υβριστικούς χαρακτη­ρισμούς γιά τόν Παπαφλέσσα, όμως, δταν διαβάζουμε τά «’Απο­μνημονεύματά» του, πού {γράψε πολύ Αργότερα «έν ψυχρψ», άφοΒ 8*1" λαβή ή Επανάσταση {σημείωσε τις μεγάλες έπιτυχίες της χαϊ ήταν ή απόδειξη χειροπασιή, δτι ό παράφορος ένθουσιασμός τοΟ Παπαφλέσσα δέν ήταν Αδικαιολόγητος, τότβ βέ μάς μένει άμφιβολία, δτι ό Π. Π. Γερμανός ήταν Ανθρωπος Αντιδραστικός ώς τό χόχκαλο χαί μέ πολλήν έμπάθεια. Γιατί, οίτβ τά γνωστά καί συνηθισμένα σ’ έχείνη ιήν τρικυ­μισμένη έποχή, Ανθρώπινα έλαττώματα τοΟ Παπαφλέσσα, μποροΟν νά δικαιολογήσουν τό Ασυγκάλυπτο μίσος τοΰ Π. Π. Γερμανού. Τό βέβαιο είναι, δτι ό Π. Π. Γερμανός φιλόδοξος καί ίγωϊστής «είς τό δχρον»— δπως τόν χαρακτηρίζουν ό Χέρτσμπερι χαί ό Γερβίνος—χαί Αβιάλλαχτος συντηρητικός, ήταν τό γνήσιο δημιούργημα χαί ϋποχατάστατο στό Μό­ριά τοί Αλλου Λημητσανίτη χσί φανατικού Αντιδραστικού Πατριάρχη Γρηγορίου τοΰ Ε' χαί βέν μπορούσε νά Ανεχτεί τήν Ανάδειξη χαί τήν δραστηριότητα τοΰ Παπαφλέσσα, ένώ αυτός σύντομα περιέπβσε στήν Αδράνεια, χαί τήν Aipavciu.

Page 18: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

— IS —

δύσκολη θέση τόν Εφεραν μέ τούς άδικους χαρακτηρισμούς καί τις βρισιές ο{ δεσποτάδες καί of κοτζαμπάσηδες. Μά ό Παπα­φλέσσας Εκείνη τή στιγμή δέν μάχονταν γιά τό άτομό του, άλλά γιά Ενα μεγάλο σκοπό, πού γιά τήν Επιτυχία του θυσίαζε καί τήν προσβλημένη του Αξιοπρέπεια χαί έγωΐσμό, δπως θυσίασε δργό- τερα καί τή ζωή του. Χωρίς νά τούς συνεριστεϊ σιίς βρισιές, σ’ Ενα ξέσπασμα δικαιολογημένης δργής τούς είπε καθαρά καί ξάστερα :

— Έ χω διαταγή, άπό τήν Σεβαστήν ’Αρχήν, νά μισθώσω 1000 Πισινοχωρΐτες, Σαμπαζιώτες κι’ άλλους τόσους Μανιάτες καί ν’ άρχίσω τήν Επανάσταση καί δ ποιον πιάσουν οί Τούρκοι χωρίς αρματα, &ς τόν σκοτώσουν·..

Ή Απειλή Εφερε τ’ άποτελέσματά της. «Περίτρομοι» τάκου- σαν οί δεσποτάδες καί οί κοτζαμπα'σηδες, γιατί ήξεραν καλά μέ ποιόν είχαν νά κάμουν. Καί βλέποντας, δ τι δέν ήταν εύκολο νά πραγματοποιήσουν τούς μυστικούς σκοπούς τους (γιατί δ Αδερ- φός του καί οί άλλοι σύντροφοι παράστεκαν δίπλα του, έτοιμοι κι’ δπλισμένοι), κι’ Επειδή ήξεραν πώς δν Εκανε δρι άπειλοΰσε θά κινδύνευε ή ζωή τους άπό Τούρκους καί Ρωμηούς μαζί, άλ­λαξαν μονομιάς ταχτική, δχι δμως καί γνώμη. Καί στήν τέταρτη συνεδρίαση γιά νά καταπραΰνουν τόν Παπαφλέσσα καί νά μήν Εκτεθούνε στόν κόσμο, δτι δέν ήθελαν τήν Επανάσταση, προσ- ποιήθηκαν, δτι δέν Εχουν κι’ αύτοί άντίρρηση γιά τό κίνημα καί ότι ήθελαν μόνο τήν προσωρινήν Αναβολή του, ώς δτου νά τούς δοθεί καιρός νά στείλουν Ανθρώπους στή Ρωσία, στά Νησιά καί στο μητροπολίτη ’ Ιγνάτιο στήν ’ Ιταλία, νά πάρουν πληροφορίες σωστές καί νά όργανωθούν καλύτερα. Κι’ ώς δτου νάρθουν οί πληροφορίες άπό τόσο μακρυνά μέρη, χρειάζονταν άρκετοί μή­νες κι’ Ετσι θά τούς δίνονταν ή ευκαιρία νά Εξοντώσουν ή φυλα­κίσουν τόν Παπαφλέσσα χαί νά ματαιώσουν δριστιχά τήν Έπα- πανάσιαση Γιά τήν ώρα, δφειλε νά ήσυχάσει, δπως διατύ­πωσε τήν τελικήν άξίωσή τους γιά λογαριασμό δλων ό Π. Π. Γερ·

I. «Ένέχριναν άπανιες (οί κοτζαμπάσηδες χαί δεσποτάδες) ίκ συμφώνου τόν κ α ι ρ ό ν ο ύ χ ϊ α ρ μ ό δ ι ο ν » . Π. Π. Γερμ., 24· Βλ. χαί Φωιάχο: «ή λεγομένη μυοιιχή συνέλβνσις ιή; Βοσιΐισας ιής όποίας σκοπός ήιο νά περιοιείλη ιήν Έπανάσιασιν, διόιι δέν ήχο ώς έλεγαν άχόμη καιρός χλπ.». «’Απομνημονεύματα», τ. Α' 58.

Page 19: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

μανός, πράγμα, που Αλλως te δείχνει, δτι ή προσποιητή τους υπο­χώρηση δεν ήταν σύμφωνη μέ τις Αποφάσεις τους :

— Γρηγόριε, δλας τάς προτάσεις σου τάς ήχούσαμεν χαΐ συσκεφθέντες σοβαρώτερα, θεωροΰμεν τά περί τοΰ μεγάλου τού­του Εργου άπαντα μηδαμινώτατα καί σαθρά, δλοι σου ot λόγοι καί προτάσεις μά; φέρνουν είς Απελπισίαν χαΐ ύποχρεώνεσα1 -ιαρ’ δλων ήμών νά περιορισθης Εως ού λάβωμεν τάς περί τοΰ έργου τούτου θετικάς πληροφορίας

Ό Παπαφλέσσας, προσποιήθηχε κι’ αύτός δτι συμφωνεί στήν προσωρινήν Αναβολή χαΐ νοιώθοντας χαλά τούς σκοπούς τους Εφυγε τή νύχτα,βεβαιώνοντάς τους δτι πήγαινε στήν πατρίδα του νά ήσυχάσει. 01 προεστοί κι’ ot δεσποτάδες, δταν Εμαθαν δτι Εφυγε γιά τό Μ. Σπήλαιο, Εχοντας πάντα στό νοΰ τους νά τόν βγάλουν άπό τή μέση, Εστειλαν Ανθρώπους νά τόν πάρουν άπό χοντά χι’ είδοποίησαν χαΐ τούς χαλόγερους στό Μ. Σπή­λαιο νά τόν φυλαχίσουν. Μά δπως Εγινε χαΐ μέ τόν Άρβάλη, ot καλόγεροι, ποΰ τόν περιτριγύριζαν στήν Αρχή μ’ Εχθρικές διαθέ­σεις, Αχούγοντάς τον Εγιναν σέ λίγο πρόθυμοι δπαδοί του

— 16 —

1. Φραντζή, «'Επιτομή χλπ.», τ. Α', 98—100.2. «Έσχέφθηοαν νά τόν έγχλείοωαι είς τήν μονήν τοϋ Μ. Σπη­

λαίου Χνα τόν χαταατήαωσι άβλαβή. Ούίείς όμως έτόλμηοε νά ίπιβάλη χεϊρα χατά τού τολμηρού Ιερέας, ΰοτις έχειρίζετο ίπίσης καλώς τό ξϊ- φος χαΐ τόν σταυρόν». Μένβελοον, τ. Α', 119. Φίνλεϋ, τ. Α', 213—214, δπου χαΐ σχετική υποσημείωση Τάοου Βουρνά.

Page 20: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Γ'

Η Ε Ξ Ε Γ Ε Ρ Σ Η

“Orαν τελείωσε ή σύσκεψη, Εφυγαν οί προεστοί καθένας γιά τον τόπο του μέ τήν άπατηλήν έλπίδη, πώς χά πράγματα είχαν κάπως ταχτοποιηθεί, Εστω καί μέ τή νόθα λύση πού δόθηκε, άφοΰ of προύχοντες, πού ήθελαν νά ματαιώσουν τήν έξέγερση, Ιζήτησαν μόνο τήν άναβολή της καί ό Παπαφλέσσα:, πού άμετά- τρεπτος σκοπός του ήταν ν’ άρχίσει to ντουφέκι, τούς Εγραφε πώ; πήγαινε στήν πατρίδα του νά ήσυχάσει.

Καί ό Π. Π. Γερμανός χωρίς άργοπορία ήρθε κι’ αυτός στήν Πάτρα κι’ έξεκίνησε τούς άπεσταλμένους μέ τά γράμματα γιά τή Ρωσία, ’ Ιταλία καί Νησιά.

"Ομως οί Τούρκοι, Επειτα άπό τό θόρυβο πού Εγινε στή Βο- στίτσα χαι τις προδοσίες τοΰ κοιζάμπαση Σωτήρου Κουγιά και τοΰ δραγουμάνου Σταυράκη Ίωβίκη στή Τρίπολη καί τοΰ Παπά - Παντελή στήν Κορινθία, «ϊρχισαν νά παίρνουν μέτρα κι’ Εμπασαν μερικό στρατό άπό τόν ’ Ισθμό στήν Πελοπόννησο. ’ Ιδιαίτερα οί Τούρκοι τής Τρίπολης ήταν άνάστατοι άπό τις διαδόσεις γιά τόν έρχομό τοΰ Κολοκοτρώνη μέ 10 χιλ. στρατό καί τήν καταγ­γελία γιά τή λειτουργία τών μ π α ρ ο υ τ ό μ υ λ ω ν τής Δημητσάνας. Γι’ αύιό, δ Καϊμακάμης, στά μέσα τοΰ Φλε­βάρη, χάλεσε πρώτα τούς προεστούς και κοντά τούς δεσποτάδες νά πάνε στήν Τρίπολη νά συσχεφτούνε τάχα, γιά σπουδαίες υπο­θέσεις. Μά ένώ οί άλλοι προύχοντες τού Μόριά συμμορφώθηκαν μέ τήν πρόσκληση, δμως τής Άχαΐας, πού Ενοιωθαν Ενοχοι γιά τήν πρόσφατη συνάντησή τους στή Βοστίτσα, δέν προθυμοποιη- θηκαν, παρ’ δλες τις συχνές διαταγές. Τέλος, δ Π. Π. Γερμανός, πού είχε μεγάλη πείρα κι’ ήξερε καλά τούς Τούρκους άπό τήν παραμονή του στή Σμύρνη χαί στήν Πόλη, 0.* καί κατάλαβε ποιός ήταν δ σκοπός τους, δμως μή μπορώντας νά κάμει κι’ άλλοιώς,

2

Page 21: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

γιατί ot Τούρκοι τής Πάτρας ήταν Εξαγριωμένοι, Αναγχάστηχε νά ξεκινήσει στις 27 τον Φλεβάρη. Φτάνοντας στα Καλάβρυτα, δπου συναντήθηχε μέ τούς Αλλους προεστούς Άχαίας, ό πολυμή­χανος Π. Π. Γερμανός Αποφάσισε ν’ Αρρωστήσει άπό ρευματι­σμούς χι’ Επεσε Αμέσως στο χρεββάτι γιά νά τούς δοθεί καιρός νά σχεφτοΰνε χαί ν’ Αποφασίσουν δλοι μαζί, τί Επρεπε νά χά- μουν. Στό διάστημα τής «Αρρώστειας», ό ΓΙ. Π. Γερμανός έτοί- μασε γράμμα χι’ δρισε Ανθρωπο πού θά ντυνότατε ταχυδρόμος χα'ι θά τό Εφερνε Από τήν Τρίπολη, σταλμένο τάχα, Από Τοΰρχο θεο­φοβούμενο, πού τούς Εγραφε νά μήν πάνε έκεΐ, γιατί ot ’Αγάδες θά τούς σχότωναν. Κι’ Αφοΰ έτοιμάστηχαν, ξεκίνησαν στις 9 τοΰ Μάρτη γιά τήν Τρίπολη. Κι’ δπως είχαν συμφωνήσει, 6 ταχυ­δρόμος τούς συνάντησε στις Κοτσάνες χαί τούς Εδωσε τό γράμμα, πού, Αφοΰ τό ίδιάβασαν, τό Εδειξαν στούς Τούρχους, πού είχαν συνοδούς, Εκφράζοντας τή λύπη τους χαί τήν Αγανάχτησή τους χι’ Αλλαξαν δρόμο κι’ έπήγαν στό Καρνέσι. ’Από Ικεΐ Εγραψαν στούς ’Αγάδες στήν Τρίπολη χαί τούς προεστούς, χαθώς καί στό βοεβόδα στα Καλάβρυτα γιά δσα Εγιναν, διατύπωναν τά παρά­πονα χαί τούς φόβους τονς καί τήν Απόφασή τους νά μήν πάνε στήν Τρίπολη. Τήν Αλλη μέρα Εφυγαν Από τό Καρνέσι χι’ Εφτασαν στό μοναστήρι τής Ά γιας Λαύρας χαί κατατρομαγμένοι χι’ ot ίδιοι γιά τήν Αρνησή τους νά συμμορφωθούν μέ τή δια­ταγή τών Τούρκων βρίσκονταν σ’ Αμηχανία :

— Τί νά χάνουμε! Νά φύγουμε1 Αλλά χα'ι ποΰ νά πάμε ; Κι’ Αλλοι τους Ελεγαν νά φύγουν γιά τήν Πόλη, γιά τήν

Ύ δρα χι’ Αλλοι γιά τή Φραγκιά *. Κι’ Ενώ Εμεναν Αναποφάσι­στοι χαί σέ μεγάλην Αγωνία, Εφτασε Από τήν Τρίπολη, δ φιλό- τουρχος Πατρινός προύχοντας Άνδρέας Καλαμογδάρτης, σταλμέ­νος Από Άγάδε:, προεστούς χαί Δεσποτάδες μαζί, πού ήταν συγκεντρωμένοι στήν Τρίπολη μέ φιλιχά γράμματά τους, πού τούς {βεβαίωναν γιά τις χαλές προθέσεις τών Τούρχων χαί τούς χα­λούσαν νά πάνε χωρίς χανένα φόβο. Κι’ δ ίδιος δ Καλαμογδάρ­της τούς παρακινούσε μ’ Επιμονή νά τόν Ακολουθήσουν στήν Τρί­πολη. "Ομως χαί πάλιν Αρνήθηχαν, λέγοντας δτι Αδυνατούν νά

1. Φωτάχον, τ. Α’, 62—64. Καί δ ΟΙχονόμου γράφει δτι οΐ πρού­χοντες καί 8εσπο<άβες ήταν ««θορυβημένοι, ιειπραγμένοι καί χαιε- πτοημένοι». ΙΕΕ, 77. Δ. Κόκκινου, τ. Α', 239.

— 18 —

Page 22: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

πάνε, γιατί ή ψυχή τους είχε κυριευτεί άπό τό φόβο.“Επειτα άπό τήν δριστική Αρνησή τους τα πράγματα Επαιρναν πλέον κρίσιμη τροπή.Έπρεπε νά περιμένουν ως βέβαιη τήν καταδίωξή τους άπό τούς Τούρκους καί £έν Εμενε τίποτε άλλο παρά «νάτό ρίξουν στ' λεβέντικο», δπως τούς είχε προτείνει δ Παπαφλίσσας. Ό Γέρο Ά ση μάχης Φωτήλας, μάλιστα, τούς είπε καθαρά κι’ άντρίχια :

—"Οτι έδυνήθημεν έχάμαμεν μέχρι τοΰδε καί άρκετά έμα- χρύναμεν τόν καιρόν, άλλά είς τό έξης ot Τοΰρκυι δέν μΰ; πι­στεύουν δσον και άν προσπαθήσωμεν νά τούς γελάσωμεν- ώστε δπως Ιφτασαν τά πράγματα αΰτοΐ θα μάς κόψουν τά κεφάλια μας. *Η γνώμη μον είναι νά πιάσωμεν τά δπλα καί ό -Θεός δς μας βοηθήοη και δτι γίνει δς γίνη 1

Ό μ ω ς τά πατριωτικά καί παλληκαρίσια λόγια τοΰ Ά σ . Φω- τήλα (πού μέ τόν τίμιο καί διαλλαχτιχό χαρακτήρα ξεχώριζε πολύ •άπό τούς άλλους κοτζαμπάσηδες Άχαΐα;), δέν είχαν καμιάν άπή- χηση στούς χατατρομαγμένους Αρχόντους. Καί παρ’ δλο, πού τά πράγματα είχαν φτάσει σέ τέτοιο σημείο καί κάθε άναβολή θά ήταν καταστρεφτική γιά τό Γένος \ δμως κι’ αυτή τήν τελευταία χαί κρίσιμη στιγμή δέν έξεδήλωσαν καμιά σκέψη, καμιάν έπιθυ- μία γιά έπανάσταση, πού ήθελαν πάντα νά τήν ματαιώσουν καί .μόνον, δν ot Τοΰρκοι Αρχιζαν πρώτοι, τότε «έ ξ ά ν ά γ κ η ς * ν ήταν Αποφασισμένοι κι’ αΰτοί νά λάβουν μέρος. Γιά τήν ώρα, -δέν σκέφτονταν καί δέν έφρόντιζαν γιά τίποτ’ Αλλο, παρά πώς νά προφυλάξουν τά Ατομά τους. IV αύτό « σ υ σ κ ε φ θ έ ν τ ε ς Ά π ε φ ά σ ι σ α ν ν ά μή δ ώ σ ω σ ι ν α Ι τ ί α ν τ ι ν ά , άλ ­λ ά ώ ς π ε φ ο β ι σ μ έ ν ο ι (δμολογεΐ δ ίδιος δ Π. Π. Γερ­μανός). ν ά π α ρ α μ ε ρ ί σ ω σ ι ν ε ί ς Α σ φ α λ ή μ έ ρ η » ’ . Καί φεύγοντας Από τήν "Αγια Λαύρα (10 τοΰ Μάρτη), Εφτασαν •δ ’Αντρέας Ζαΐμης, δ ’ Επίσκοπος Κερνίκης Προκόπιος χαί δ

1. «Ό γέοων Άο. Φωτήλας πνεων τήν ίλευθείίαν τής ,-τοτρίδοί πείθει ιόν Άσημ. Ζαΐμην νά χινηθώσιν είς τήν ίπανάσταοιν». Σ.-ιηλιά- 8η, «Απομνημονεύματα», τ. Α', 81. Φωτάχοι·, τ. Α', 163 — 164. Δ. Κόχ- χινου, τ. Α', 265.

2. «,.αΐ (χ τής άναβολής συνίπειαι Οά ήσαν ύλί&ριαι 8ιά τό Γέ- ■νος, ουτω χατηχημίνον χαί ένοχον». Κανδηλώρου, ΦΕ, 439. ΒΧ. χαί Πι- Λίνίλη: «Η άναβλητιχότη; έσήμαινε ματαίωοιν τής Έπανασιόσιως». Π1ΕΕ, 128.

8. «Απομνημονεύματα», 27, 28.

— 19 —

Page 23: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Π· Π. Γερμανός σιά Νεζερά, ό Χαραλάμπης καί δ θϊοχαρόπον- λος στή Ζαροΰχλα, δ Ά ση μάχης Ζαΐμης χαί δ Ά σ . Φωιήλας στή Κερπινή χαί δ Α. Λόντος στό Διαχοφτό. "Ωστε στήν Ά για Λαΰρα, δχι μόνο δεν ΰψωσε καμιά σημαία Επαναστατική δ Π. Π. Γερμανός, (τό περίφημο Λάβαρο τοΰ 21), 9πως Επικρατεί δχόμη χα'ι στις μέρες μας δ ποιητικός θρύλος— πού είναι πολύ στενά συνδεμένος μαζί του χα'ι τόν περιβάλλει πάντα μέ τόσην αίγλη και δόξα—άλλα έχει άχριβώ; Εχδηλώθηκεν δλος δ φόβος τών δεσποτάδων χαί τών χοτσαμπάσηδων γιά τήν Επανάσταση και ή άπεγνωσμένη προσπάθειά τους νά τή ματαιώσουν \ "Ομως «τά γεγονότα είχαν προχωρήσει πολύ γιά νά άναχαιτισθεΐ δ λαός μέ τό πνεύμα τών Επισκόπων χα'ι τών προεστών» *, πού ήθε­λαν νά μή δώσουν «αΙτίαν τινά» στούς Τούρκους. Κι’ ένώ αύιο'ι έκρύβονταν «πεφοβισμένοι είς μέρη δσφαλή», δ κλέφτης Ν. Σο- λιώτης συναγροιχημένος μέ τόν Παπαφλέσσα, έσκότωνε τούς πρώ­του; Τούρκου; σιό ’Αγρίδι, τ’ ’Αρφαρά χα'ι τά Βερσεβά (16 και 18 τοΰ Μάρτη), καί σέ λίγο, μαζί μέ τούς Πετιμεζαίου; Επολιορ- κοΰσε τό διοικητή τους στά Καλάβρυτα. Καί στις 21 τοΰ Μάρτη, ο! Τοΰρκοι τής Πάτρας δρχιζαν πρώτοι τήν ’ Επανάσταση !

1. Ό Οϋϊλλιαμ Μί/.λερ, τή γνώμη, διι σιήν Άγια Λαύρα υψώθηκε τό Λάβιιρο τού 21 κι' άρχισ' ή ’Επανάσταση, τήν άποκαί.εί «παράδυοιν ποιητικήν», («Ή Τουρκία χαταρρέουσα», 98) καί δ Φιλήμων «παχυλόν ψεύδος» («Δοκ. ’Intoρ. Έλλ. Έπ.», τ. Γ', κβ') χαί 6 Σ. Τρικούπης είναι πιό κατηγορηματικός: «Ψευδής ιΐναι ή ίν Έλλάδι Επικρατούσα Ιδέα δτι έν iq μονή τής Άγιας Λαύρα; άνυψώΟη κατά πρώτον ή ση­μαία τής Ελληνικής Έπαναστάσεω;» (ΙΕΕ, τ. A', 22J). Τό ίδιο χαϊ 6 φίνλεϋ: «Επικρατεί γενική γνώμη στήν Ελλάδα, διι φθάνονιας σιή μονή τής Αγίας Λαύρας (οί προύχοντες χαϊ δεσποτάδες) κηρύξανε τήν Έπανάσιασι. Αΰϊό δέν είναι σωσιό. Επιδιώκανε να καθησυχάσουν τις υποψίες ιών Τούρκων στά Καλάβρυτα καί τή Βοστίτσα κλπ.» (ΙΕΕ, τ. A', 217). ’Από έγγραφα μάλιστα, πού δημοσίεψε δ Ε. Γ. Πρωιοψάλτης άποδεικνύειαι, δτι τδ 1891 γίνεται πρώτη φορά λόγος γιά τό Λάβαρο και μάλιστα δτι δέν ήταν τής Άγια Λαύρας I «’Αχαϊκά», τ. Β', 1938, 9-11. Βλ. Βησ. Κοσκερη, «Πού ΰψώθη ή σημαία τής Έλλ. Έ^αναστά- σεως τοΰ 1821». Δ. Γατοπούλου, «’Εστία», 9.2.1938. Ί. Κορδάτου, ΝΠΙ, 227. Σ. Θωμοπούλου, «Ίστ. Παιρών», μ’ έπιμέλεια Κ. Ν. Τριαντάφυλ­λου, 631. ’Α. Δασχαλάκη, «Τά Αίτια κλπ.», 76. Γ. Παπανδρέου, «Περί τής έν Καλαβρϋτοις μονής τής 'Αγίας Λαύρας», ΔΙΕΕΕ, τ. Γ', 428—415, Ν. Άγγελίδης, «Ή ’Ελληνική Σημαία», 48 χ.π.

2. Φίνλεϋ, μέ έπιμέλεια Τ. Βουρνά, τ. Α', 916.

— 20 —

Page 24: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Δ'

Η ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

Πραγματικά, ot Τούρκοι τής Πάτρας μαθαίνοντας δσα εγι·' ναν στά Καλάβρυτα, έ:πγριώθηκαν, Εμπιιπαν τις οίκυγένειές του; στό Κάστρο καί στις 21 τοΰ Μα'ριη δρμησαν στό σπίτι τοΰ Φι­λικού I. Ιΐαπαδιπμαντόπουλου, νά τόν σκοτώσουν. ’Αλλά έπειδή τό βρήκαν άμπαρωμένο τό περικύκλωσαν, ίρχισαν τις τουφεκιές κι’ έσκόιωσαν Εναν άνθρωπό του στό παράθυρο και μη μπορών­τας άλλοιώς νά τόν βλάψουν Εβαλαν φωτιά σιά γειτονικά σπίτια. Έσκότωσαν άκόμα ενα ρακοπώλη στήν ένορία τής ’Αγίας Τριά­δας κι’ έκαψαν τό μαγαζί του. Καί άπό τό Κάστρο με τά κανό­νια χτυπούσαν τή Μητρόπολη καί Λλλα μέρη τής Πάτρας καίον- τας πολλά σπίτια. Μά σέ λίγο, άκούοντας τις τουφεκιές καί βλέ­ποντας τις φωτιές ο! Κεφαλλονΐτες καί ot Ζακυνθινοϊ Φιλικοί μέ τόν Ν. Γερακάρη και τό Βαγγέλη Λιβαδΰ, καθώς και 6 τσαγκά­ρης Παν. Καρατζας μέ τό λαό τής Πάτρας, άρματώθηκαν, ξεχύθη­καν στούς δρόμους, τούς κυνήγησαν ώς αυτό άκόμα ιό Τάσι, δπου Εκαναν τις συγκεντρώσεις τους ot Τούρκοι, καί τούς άνάγκασαν νά κλειστούν στ-·. Κάστρο *. Και τις τρεις άκόλουθες νύχτες, ένι- σχυμένοι καί άπό τούς Κουμανιωταίους, Εβαλαν άνθρώπους τους στά διάφορα μέρη κι’ ίφώναζαν «γρηγορεΐτε» γιά νά φαίνεται δτι είναι πολλοί κι’ Ετσι νά κρατούν φοβισμένους και κλεισμέ­νους τούς Τούρκους, ώς δτου νά φυγαδέψουν ot Πατρινοΐ τις οίκογένειές τους.

■Έπειτ’ άπό τή ραγδαία τροπή, πού έπήραν τά πράγματα

1. Σιϊς συγκρουαεις, πού iyivuv σιϋ Τάσι οχοχώβηκ* 6 Κβφαλλω- νίχης Φιλικό; Βαοίλης Όρχουλάτος, πρώτο ήρωΐχό ΦΟμα τοΟ ’Αγώνα. Έπίοης κατά τήν Αρμητική είοοίο στήν Πάτρα (28 Μάρτη), 6 γενναίος χαπετάνιος Σιομάιης Κονμανιώιης.

Page 25: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

χαΐ μάλιστα στήν Πάτρα, χα'ι ot δισταχτιχο'ι προύχονιες χαι δε­σποτάδες δέν μπορούσαν νά χάνουν άλλοιώς, παρά νά λάβουν μέ­ρος στήν ’ Επανάσταση, γιαιΐ κινδύνευε ή ζωή τους, δχι μόνο· άπό τούς Τούρκους, άλλα περσόιερο άπό τούς Επαναστάτες, πού θά τούς έ θεωρούσαν πλέον ως προδότες Κι’ δταν τούς είδοποί- ησεν δ I. Παπαδιαμαντόπουλος χα'ι άλλοι, ειρεςαν δλοι τους, κα­θώς χα'ι δ Π. Π. Γερμανός «υποταχθείς είς γεγονότα τά δποΐα ήτο άδύναϊον νά άποτρέψη» >, μέ συνοδεία μεγάλο πλήθος άγρό- τες άκ δλα τά χωριά, μέ κυνηγετικά τουφέκια, ρόπαλα, «έγχει- ρίδια προσηρτημένα έπΐ μακρών ράβδων, σφενδόνας, δίκρανα χαΐ δρέπανα» χι’ Εφτασαν στις 24 τοΰ Μάρτη στήν Πάτρα. Ό λαός τούς υποδέχτηκε μ’άχράτητον Ινθουσιασμό χα'ι ζητωγραυγές:

— Ζήτω ή Ελευθερία I Θάνατος σιούς Τούρκους...— Κα'ι στήν Πόλη, νά δώσει δ Θεός !Στήν πλατεία τ’ Ά ϊ - Γιώργη (δπου χατοιχοΰσαν ot Έφτα·

νήσιοι), δ Π. Π. Γερμανός, άφοΰ τοποθέτησε παν τοΰ φρουρούς Εστησε πάνω σέ πλιθόχτιστο βωμό σκεπασμένο με χόρτα χαΐ δά­φνες τό Σταυρό, ευλόγησε τά μπαϊράκια * καί τά δπλα, δεήθηχε γιά τά πρώτα ήρωϊχά θύματα (Όρχουλάτο χαΙΙΚονμανιώτη), συ- χώρησε τΐς άμαρτίες γιά τό αίμα πού θά χυθεί χαΐ χατέλυσε τή νηστεία. ΟΙ καλόγεροι άπό τό Μ. Σπήλαιο Εψαλλαν τό «τρισά- γιον» μέ συμμετοχή τοΰ γεμάτου ίνθουσιασμό λαοΰ, μοιράστη-

— 22 —

1. «Τό πράγμα (ή ίξέγεβση) χατήντηοεν—γράφει 6 Περραιβός—είς.τοιοΰτον βαθμόν ένθουαιασμοΰ ...ωσιε χαί μυρίας γλώσσας Δημοσ&ενι-χΑς δν είχε τις... 8ιά νά χιιθηουχάοο τήν όρμήν τών ’Ελλήνων, οΰ μό­νον ίχοπίαζεν μαιαίω;, ύλλά έ χ ι ν δ ύ ν ε υ ε ν d χ ό μ η χαί ήζ ω ή του έ π ε ι Β ή τ ό ν έ ν ό μ ι ζ ο ν Τ ο υ ρ χ ο λ 4 τ ρ ηνχ α ί μ ά λ ι σ τ α π ο λ ύ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ν ύ π έ χ ε ι ν τ οε I ς τό ν χ ί νβ υνο . ν ο ί ’Α ρ χ ι ε ρ ε ί ς χ α ί ο I* Π ρ ο ύ- χ ο ν τ β ς <!> c ο υ ι β χ ή ο χ έ σ ι ν ί χ ο ν ι ε ς μ ε τ ά τ ώ ν Τ ο ύ ρ κ ω ν » . «’Απομνημονεύματα», 1x8. 1813, τ. Α', 8. ΒHnt χαί Κ. Παπαρρηγοκούλον, ΙΕΕ, τ. Στ', 80—81. Σ. Τριχον.τη, τ. Α', 21. Μίν- βελσον, ΙΕΕ, τ. Α', 291.

8. Πουχεβίλ, ΙΕΕ, ΙχΒ. Ά. ΚνριαχοΟ, 36.8. Πρώιος Ιφερβ σημαία μέ χόχχινο χρώμα χαί μαΟρο οιαυρό-

στή μίση, Α Άνβρέας Λόντο; άκό τή Βοστίτβα, πού εύλόγησε σιήν· χλατεΐα τοΟ Ά Ι Γιώργη, ό Π. Π. Γερμανός.

Page 26: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

χεν δ δοτός χα'ι ίθνόσημα μέ χόχχινο πανί χα'ι χυανόχρωμο σταυ­ρό χαί μέ βαθειά συγκίνηση Αγκαλιάζοντας χα'ι φιλώντας δ Ινας τόν άλλον χα’ι γονατίζοντας Ελεγαν για ορχο τό σύνθημα, πού είχε παντού γενικευτεί :

— Λευτεριά ή θάνατο; !Τήν άλλην ήμερα (2δ Μάρτη), ot προύχοντες χα'ι ot δεσκο-

τάδε; σχημάτισαν τό «Έπαναστατιχόν Διευθυντηριον» ·, χωρίς βμως νά συμπεριλάβουν χα'ι τούς αρχηγούς τοΰ λαού, πού πρώ­τοι Αντιμετώπισαν τούς Τούρκους. Ό Π. Π. Γερμανό;, πού ήταν πρόεδρος, σύνταξε τή γνωστή διαχοίνωση, πού έπισημοποιοΰσε τήν Επανάσταση χα'ι στις 26 τήν {κοινοποίησε στούς Αντιπρό­σωπους τών Μ. Δυνάμεων. Χαράχτηκε σφραγίδα μέ σταυρό στή μέση, μέ χλαδϊ δάφνης γύρω χα'ι τή φρΰση «σ φ ρ <ι γ ι ς έ λ ε υ· θ ε ρ ί α ς τ ο ΰ 1821», χι’ έτοιμάστηκαν σημαίες χι’ έπαναστα- τιχές προκηρύξεις, πού χαλούσαν δλους τούς Μοραΐτες νά δρά- ξουν τά δπλα. Κι’ άρχισεν ή πολιορχία τής Πάτρας μ’ άρχηγό τό Π. Π. Γερμανό, πού ή προσχώρησή του στήν Επανάσταση είχε μεγάλη σημασία, γιατί δχι μόνο τήν έπισημοποιοΰσε μέ τήν έξαιρετιχή θέση, τήν πρα*Λΐχότητά του χα'ι τό μεγάλο του χΰρος, άλλά ήταν χι’ έγγύηση γιά τήν δμόθυμη συμμετοχή δλων χα'ι γι’ αύτό άποτελεΐ σίγουρα τήν πιό σημαντική χι’ Αδιαφιλονίκητη προσφορά του στον ’Αγώνα.

Μέ τό φαρμακείο του, πού διέθεσεν δλο γιά τήν Επανάστα­ση, δ Κεφαλλωνίτης φιλικός Ν. Γερακάρης, όργανώθηχεν άμέσως πρόχειρο νοσοκομείο χα'ι χειρουργείο. Κι’ ot πολιορχητές, πού έφοδιάστηχαν μέ Εξη κανόνια, πού Εδωσαν Έφτανησιώτες πλοίαρ­χοι χα'ι τά τοποθέτησεν δ Φιλικός Βαγγέλη; Λιβιδα; άντίκρν στό «Σαράϊ-Τάπια», χυρίεψαν μερικά τούρκικα σπίτια χοντά στό Κάστρο κι’ έμπόδιζαν τήν ίξοδο τών Τούρκων. Κι’ άρχισαν νά σκάφτουν λαγούμι, νύχτα · μέρα, χάτου άπό τήν Πύλη τοΰ Κά­στρου νά τούς Ανατινάξουν, άλλά δ δραγουμάνος τοΰ πρόξενου τής ’Αγγλίας τό πρόδωσε Ot Τούρκοι στερημένοι άπό νερό (γιατί

1. Βλ. Φωιάχο: «η ‘Αχαϊκή itaiQia ή Άχαϊκόν ΔιευΟυντήριονιών χοιζαμπάσηβων πρόεβρον (χονσα τόν Αρχιερέα Γερμανόν xui όρ- γανιαμόν άρκιτοκρατιχόν πολλούς 8έ χλάβους βΐς ιός Επαρχίας Πα- τρών, Βοσαχοης χαί Καλαβρύηον χλπ.». «’Απομνημονεύματα», τ. Α', 611.

3. «Ό βιερμηνεϋ; τοΟ ’ΑγγλιχοΟ προξενείου, ΒαρΦόλβης Σταύρο-

— 23 —

Page 27: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ot Επαναστάτες Εκοψαν τό υδραγωγείο), βρέθηκαν σέ δύσκολη θέση μι’ ήταν έτοιμοι νά παραδοθοΰν. Μά ot Άγγλοι, πού Ακο­λουθούσαν φιλότουρχη πολιτική άγρυπνοΰσαν. Ό πρόξενός τους στή Πάιρα Φίλιππος Γχρήν, πού κατασκόπευεν δλα, είδοποίησεν άμέσως, στέλνοντας τόν άδερφό του Μπάρτλοντ στό Γιουσούφ Πασά γιά τόν κίνδυνο, πού άπειλοΰσε τό Κάστρο. Τοΰ έστειλε μάλιστα καί σήματα δίχρωμα, πού (Ιχαν οί "Ελληνες, για νά ίφο- διάσει τό στρ'ιτό του, δταν θά Εμπαινε στήν πόλη, γιά νά δη­μιουργήσει σΰγ/υση και νά χτυπήσει εΰκολώτερα τούς Επαναστά­τες. Καί τόν χάλεπε νά τρέξει τό συντομώτερο νά βοηθήσει πλη­ροφορώντας τον, δτι ό δρόμο; ήταν Ελεύθερος.

Μά Εκείνη τήν κρίσιμη στιγμή, πού χρειάζονταν δμόφωνη καί δραστήρια Ενέργεια, άρχισαν άμέσω; οΐ διχόνοιες. Ό Π. Π. Γερμανός, πού μισούσε τού; καπεταναίου; καί τού; Φιλικούς καί είχε αύτοχειροτονηθεΐ σέ στρατιωτικό άρχηγό', βρήκε τόν καιρό νά φιλονικήσει μέ τό Φιλικό I. Παπαδιαμαντόπουλο κι’ Εισι ματαιώθηκε ή άποστολή τοΰ Ζαΐμη μέ Καλαβρυτινούς καί τοΰ Λόντου μέ Βοστιτσάνου;, τήν τελευταία στιγμή, νά Εμ· ποδίσουν τόν Ερχομό τού Γιουσούφ άπό τό Ρίο \ Ή φήμη γιά τό φτάσιμο τοΰ Γιουσούφ και ot σκόπιμες διαδόσεις τοΰ φιλό· τουρκου Άγγλου Γχρήν, δτι πολλές χιλιάδες Τούρκοι καί ή άρ- μάδα τους φτάνουν άπό διάφορα σημεία, Εφερε μεγάλη σύγχυση καί πανικό σέ ίίλους.

Κι’ άμέσως διαπιστώθηκεν ή Ελλειψη (κανών κι’ ίμπειρο- πόλεμων άρχηγών, πού θά Εμψύχωναν μέ τό παράδειγμά τους καί θά Εμπνέανε Εμπιστοσύνη μέ τήν πείρα τους τήν πολεμική στόν άπειροπόλεμο, άσύνταχτο κι’ άοπλο λαό πού άποτελοΰσε τό στρατό, άφοΰ τήν άρχηγία τήν είχαν πάρει αΰθαίρετα προύχον­τες κ«ί δεσποιιίδες πού, δπω; είπαμε, είχαν δργανώσει τό « Α ­χαϊκό κόμμ<·». μ’ άριστοχρατιχόν δργανισμό, και άρχηγό τόν Π.

— 24 —

8ρ< μίδη;, χαιηγΟϋήθη ώς προδώσας τήν υπόνομον», Σπ. Τρικουιτη, τ. Α", 229.

1. <01 πρόκριτοι είχον μβιαβληθή el? οιρατιωιικούς Αρχηγούς μή έξοιρουμίνου oi'ie ιοΟ άρχιαιισχόπου Γερμανού». Δ. Κόκκινος, «Ιστο­ρικά Έλλ. Έπαναοιάσίως», τ. Γ', 826. Γούδα, τ. Α', 107.

2. Γ. Λαμπρινοΰ, «Μορφές το® 91·, 137. Δ. Κόχχινου, τ. Β\ 90.

Page 28: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Π. Γερμανό, παραγκωνίζοντας τούς Εμπειρους καπετάνιους Κου- μανιωταίους, τόν Π. Καρατζα χα'ι τόσους Αλλους όπλαρχηγούς Και πρίν Ακόμα Ερθει ό Γιουσούφ στήν Πάτρα μέ 300 στρατιώ­τες μόνο που είχε, οί αύτοχειροτόνητοι καί Ανίκανοι στρατηγοί «ϊφησαν Ανυπεράσπιστο τό Βλατερό καί τις όχυρές θέσεις ποΰ εί­χαν στή κάτω πόλη καί χωρίς νά κάμουν Εστω κα'ι μία σύσκεψη καί νά λάβουν μέτρα γιά ν’ Αποχωρήσουν τά γυναικόπαιδα, Εγ· κατέλειψαν τήν Πάτρα καί τόν Αμαχο πληθυσμό στή διάθεση τών Τούρκων \ Καί τόσος ήταν ό φόβος τους, ώστε χωρίς να τούς Ενοχλήσουν καθόλου ot Τούρκοι κάνοντας Επίθεση, Αφησαν κα'ι δλα τά πολεμοφόδια καί τά πράγματά τους στήν πόλη κι’ Εφυ­γαν πάλι γιά μέρη «Ασφαλή», δ. Επίσκοπος Κερνίκης γιά τά Κα­λάβρυτα κα'ι ό Α. Λόντος γιά τή Βοστίτσα, 6 Ζαίμης γιά τά Νε- ζερά κα'ι τελευταίος Απ’ δλους ό Π. Π. Γερμανός κι’ αύιός γιά τά Νεζερά, μέ τούς σωματοφύλακές τους μονάχα Τήν Κυριακή τών Βιιΐων (3 ’Απρίλη), Εμπαινε Ανενόχλητος κα'ι δ Γιουσούφ στό Κάστρο *. Οί Τούρκοι στήν Αρχή ήταν δισταχτικοί, γιατί

1. Ό II. II. Γερμανός xui πριν άπό τήν Επανάσταση χιιί μετά «άγωνιζόγιαν,(δπω; γράφει ό Φίνλεϋ),νά όργανώαει σέ μιά χάστα τού; Μοραίτες προεστούς». "Ετσι μέ τή φροντίδα του ύργανώΟηχε τό χόμμα τών μεγάλο νοιχοκυραίων μέ άρισιοχρατιχόν ’Οργανισμό χαί χλάΛονς στις έ.ταρχίες, τό γνωστό <ί>; «Αχαϊκή Εταιρία ή Σνμμαχία·, τό «Άρ- χοντιχό χόμμα», δπως τό ίλεγε £ Ζαίμης, τών κοτζαμπάσηδων τής Ά- χαΐας, πού είχεν άρχηγό τόν Π. Π. Γερμανό. «Άρχείον», Ά . Λόντου, τ. Β\ 201. «Ίσιορ. Άρχείον», I. Θεοφανίβη, τ. Γ', 152. Φίνλιϋ. τ. Α' 327. φωτάχου, τ. Α', 511. θ. Κολοχοτρώνη, «Διήγησις χλπ.».

2. Ό Π. Π. Γερμανό; κατηγορεί τό λαό, δτι έβείλιαοε καί τοΰ; Εγχατέλειψε, ίμω; χι' αύτός 6 φίλο; του Πουχεβίλ γράφει: «01 πρού­χοντες, ήγουμένου τού λαβΐρου δίδουσι τό σύνθημα τής φυγής. ’Αναί­σθητοι ! πού φέρουοι τά βήματά των; 0 Γιουσούφ Παπάς ώδήγει μαζί του 300 άνδρας·. ΙΕΕ, τ. Α\ 56. Δ. Κόχχινου, τ. Β', 91.

3. «Δυστυχώς (γράφει ό Ε. ΚυριαχίΒης), 6 Π. Π. Γερμανός μή έγ- χαίρως χαταλαβών γέφυραν άφηκεν ίλευθεραν τήν δδόν ε(ς τόν Γιου· σούφ... οί ήμέτεροι χαί Ετερον Ι.τραξαν σφάλμα, άνευ λόγου όπισθοχώ- ρησαν πρός τόν Νεζερόν καί τό Μ. Σπήλαιον. Οί Si ΤοΟρχοι ίξορμή- σαντες Εθηχαν πϋρ είς τήν ιτόλιν τών Πατρών χαί χαιέσφαξαν πάντα χριστιανόν, φρικώδη έπιτελ/σαντες όργια». «Ιστορία τοΟ συγχρόνου Ελ­ληνισμού», τ. Α', 67.

4. Κ. Ν. Τριαντάφυλλου, «Ή πολιορχία τών Πατρών», Έφ. «Νεο- λόγος», 1931 (15 Νοβμβ - β Δεχ )

— 25 —

Page 29: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

χαί οί ίδιοι δέ μπορούσαν νά πιστέψουν, δτι είχαν φύγει Απο- λέμητοι οί Έλληνες μέ τόσους προύχοντες στρατηγούς χα'ι δτι Αν καί λίγοι αύτοί, ήσαν «νιχηταί τόσου πλήθους» >. "Επειτα ξε­χύθηκαν, Εχαψαν τά γειτονικά σπίτια κι’ άρχισαν νά κυνηγούν χα'ι νά σφάζουν στους δρόμου; τούς Πατρινούς, πού Ανειδοποί­ητοι καί ίγκαταλειμένοι Ετρεχαν χιλιάδες σάν τρελλοΐ χι’ Αλαφια­σμένοι στήν παραλία \

Κι’ Ακολούθησε φοβερή χι’ Απερίγραπτη τραγωδία : «οδδέ- ποτε—γράφει δ Πουχεβίλ, πού τά Εζησε χα'ι τά είδε με τά Ιδια του τά μάτια—παρετηρήθη θέαμα τόσφ φρικώδες! Πτώματα Ανευ κεφαλών, μέλη διεσπαρμένα, ιεμάχια σαρκών Εδείκνυον τά ίχνη τής δδοΰ, ήτις ήγεν είς τό Αντρον τών Ανθρωποφάγων. Έχει ώλίσθαινεν δ διαβάτης πατών Επί Ελους ίκ πεπηγότος αίματος κε- χαλυμμένου υπό σποδοΰ. Περαιτέρω Ε8ει νά διαβή τις ρύακας ίξ ίλαίου, οίνου καί οΙνοπνεύματος. ’Αλλαχού ή δδός ή το πλήρης Επίπλων καί Εμπορευμάτων χαταχαέντων. *Ιν’ Αποφύγωμεν τά χαταρρέοντα τείχη Επρεπε νά προχωρήσωμεν έλιχοειδώς' δτε Αφι- χομένων ήμών έχει (ot πρόξενοι Επήγαν -στό Γιουσούφ νά σώ­σουν τήν υπόλοιπη Πάτρα), δερβίσης τις κρατών κεφαλήν παρου­σιάζεται Ενώπιον τοΰ Γάλλου προξένου ύβρίζει αΰτόν. Στρατιώ- ται χαί μαΰροι πλήρεις λαφύρων ή σύροντες Από τή; χόμης γυ­ναίκας καί παιδία Επλήρουν τήν Ατμόσφαιραν διά τών Αλλαλα- γμών αΰτών. Ά ! δχ ι! ούδέποτε τοιαΰται είχόνες Εθλιψαν τήν δρασιν τών Ανθρώπων !» ·.

Στήν παραλία, δπου χιλιάδες προσπαθούσαν νά σωθούνε στά πλοία, πού ήταν λίγα χα'ι μικρά γιά τόσο πλήθος, ή Απόγνωση χαί ή φρίκη Εφτασε στό κατακόρυφο, δταν μάλιστα φάνηκε τό

1. Σπ. Τφίχούπη, τ. Α\ 60.3. Βλ. πββιγοαφή ιοΟ Μακρυγιάννη, πού βρίσκονταν τόι« σιήν

Πάΐφα: ·ε[ς τήν Νχογάνα (ιίλωνείο) κουβαλιόταν ό κόσμος χαί γιόμω-oev ή θάλασσα γνναιχόπαιβα ώς ιό λαιμό μ£σα... βλέπομβ άπό άγνάνιια(πλοίο) στήν Πάχ^α φωτιά πολλή χαί κανονισμός χαί νχουφβχίβι... Μηή-χ*ν ό Γιουσούφ μέσα στήν Πάχοα χαί χή φήμαξβ χι* όφάνιοί τούς καιοίχους. Καί σιήν "Αρια (κοΰ *ήγ« 6 Μαχουγιάννης στό μβκιξΰ), φέ- βαν χαί χά κεφάλια τών Πατφίνών έχιΐ νά τ4 χάνι ιοϋ Xouyofx·.«‘Απομνημονεύματα·, 33—38. Φιλήμονθ{>«Δοχ.*Ισιοο.Έλλ.Έιι.»,τ.Α',1Κ ·.!,{.

8. Πουχίβίλ, μ' έπιμϋκια ‘A. ΚΐφίακοΟ, 61.

Page 30: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

δειλινό χαί δ Τούρκικος στόλος. Σ ’ έκεΐνες τις τραγικές ώρες, δ Γάλλος πρόξενος Πουκεβίλ μέ Αξιοθαύμαστη καί συγκινητική δραστηριότητα Εσωσε πλήθος κατατρεγμένους άντρες καί δυστυ­χισμένα γυναικόπαιδα, άπό βέβαιο θάνατο, γιατί δχι μόνο άνοιξε διάπλατο τό προξενείο του στους φυγάδες, άλλα φρόντισε νά Ανε­βάσει πολλούς σιά πλοία καί μέ πραγματικό κίνδυνο τής ζωής του κατέβαινε στούς δρόμους γιά νά σώσει άπό τά χέρια τών Τούρκων δσους μπορούσε. ’Αντίθετα δ Άγγλος πρόξενος Γκρήν, δχι μόνο Εκλεισε μέ τόν πιό άσπλαχνο τρόπο τις πόρτες σιά γυ­ναικόπαιδα καί τά Εστελνε σέ βέβαιο θάνατο, άλλα Εδωσε καί δνο- μαστικό κατάλογο στό Γιουσούφ, ποιους Πατρινού; Επρεπε νά Εξοντώσει καί άχόμα μαζί μέ τόν-πρόξενο τής 'Ισπανίας Ένρίχο Σέλιν χαϊ τούς υπαλλήλους τους έπωφελήθηκαν τήν ευκαιρία νά κάνουν δι αρπαγές ! 1

Ό Π. Π. Γερμανός, πού είχε καταφύγει στά Νεζερά, «βε- βυθισμένος ίΐς λύπην», άφοΰ έγκατέστησε τό στρατηγείο του έκεΐ. Εχοντας βοηθό τό Ζαΐμη, Ετοποθέτησε προφυλακές στό μοναστήρι τοΰ Όμπλοΰ μέ τό Δ. Κουμανιώτη, στή Ζωητάδα μέ τόν Π. Καρατζά, στήν Περιβόλα μέ τό Δ. Νενέκο m’ άλλους άπό τάδρεινά χωριά. 01 πατριώτες του Σπηλιωτόπουλοι Εστελναν άφθονο, μπα­ρούτι άπό τή Δημητσάνα καί ot ΖακυνθινοΙ τρόφιμα κι’ Ετσι άρχισε πάλιν ή πολιορκία τής Πάτρας, « π λ ή ν έ κ τ ο ΰ μ α- χ ρ ό θ ε ν» ’ . Γι’ αύιό τό λόγο τίποτε τό σημαντικό δέν μπο­ρούσε νά γίνει άκόμα, Εξόν, πού δ ήρωϊκός Π. Καρατζάς, δχι μόνο πολεμούσε τούς Τούρκους στά πεδινά, άλλά Εμπαινε τις νύ· χτες στήν Πάτρα, έσκότωνε κι’ αίχμαλώτιζεν άρκετούς καί χα­λούσε τούς μύλους. Ό μω ς ot Τούρκοι, ήσαν άκόμη κύριοι στά γύρω χωριά τής Πάτρας κι’ Εβγαιναν Ελεύθερα, παίρνοντας ξύλα καί ζώα καί πολλές φορές πλησίαζαν τΙς θέσεις τών πολιορκητών καί «ήκροβολίζοντο πάντοτε ύπερέχοντες» Σ ’ αύιό, συντελούσε πολύ καί δ Άγγλος πρόξενος Γκρήν, πού δέν Επαυε νά ΰποστη-

1. Ό Γκρήν χαί 6 Σίλιν «οίιινες Ικ πρώτης άρχής μετεχειρίσθη- ααν μυρίας ίπψουλάς χαί προΛοαίας χαιά ιών Έλληναν, εΰρόνιες εΰ- χαιρον τήν ήμέραν έχείνην, <γΰμνα>σαν πολλά όσπτήιια χαί ίργαοιήρια, ιά όποΐα ήιον γεμάτα άπό βιάφορον πράγμα». Π. Π. ΓερμανοΟ, «Άπο- μνημονβυμαΐϋ», 87—88.

a. Π. Π. ΓερμανοΟ, 44.8. Σπ. Τριχούπη, ι. Β', SO.

— 27 —

Page 31: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ρίζει τούς Τούρκους μέ φανατισμό καί νά τούς έφοδιάζει μέ τρό- φίμ' άπό τή Ζάκυνθο. Γι’ αύτό, δ Π. Π. Γερμανός έκαμε «προ- τέστο» (διαμαρτυρία), πού κατήγγελνε δλες τις φιλότουρχες ένέρ- γειες τοΰ Γκρήν χαί δτι ήταν αίτιος γιά τήν καταστροφή τής Πάτρας,καί τήν Εστειλε στόν Πουχεβίλ, πού ήταν στή Ζάκυνθο, νά τό καταχωρήσει στά βιβλία του καί νά τό κοινοποιήσει. Άλλα σέ λίγο πέρασαν χαί 1500 Αρβανίτες άπό τό Μεσσολόγγι μέ τόν Άσλανάκο στήν Πάτρα καί δυνάμωσαν τούς Τούρκους.Τότε δ Π. Π. Γερμανός, έπειδή ot Πατρινοί δέν ήταν μόνοι του; άρχετοί ν’ δντιμειωπίσουν τούς Τούρκους, παρήγγειλε στό Ζαΐμη νά πιάσει τήν πρώτη του θέση καί. τούς 150 Ζακυνθινούς Ιθελοντές. πού Αψηφώντας δλα τά τρομοκρατικά μέτρα τών Άγγλων 1 είχαν έρ­θει νά πολεμήσουν, τούς Ιστειλε στόν Π. Καρατζά στή Ζωη- τάδα, ένώ άλλου; 300 Κεφαλλονΐτες έθελοντές τούς έστειλε στή Γαστούνη. Ot Τούρκοι ένισχυμένοι, έκαμαν έξοδο στις 2 τού Ίούνη, έφτασαν μέχρι τό Ρηγανόκαμπο, δπου μετά πολύωρη μάχη, οί "Ελληνες κατόρθωσαν νά τούς άποχρούσουν καί νά σκο­τώσουν 20. Άλλά δταν δ Γ ιουσούφ έβγήχεν άπό τό Κάστρο κι’ έπήγε νά βοηθήσει τούς Αρβανίτες τού Λάλα μέ 700 Ιππείς (20 Ίούνη) βαδίζοντας άπό τήν παραλία, δ Π. II. Γερμανός καί -δ Ζαΐμη; δέν κατόρθωσαν νά τόν έμποδίσουν, οΰιε δταν έγύριοε μαζί μέ δλους τούς Λαλιώτες στήν Πάτρα, χαίοντας άπ’ δπου περνούσε τά χωριά χαί τά σπαρτά, πού ήταν σέ ώρα θερισμού ’ . Μέ τήν είσοδο τών Λαλιωτών στήν Πάτρα χα'ι τήν άπομάχρυνση τών Ελληνικών καραβιών άπό τόν Κορινθιακό κόλπο, δυνάμωσαν πολύ ot Τούρκοι καί ή μαχρυνή πολιορκία τής Πάτρας ουσια­στικά λύθηκε- Ό Α. Ζαΐμης άποτραβήχτηκε στά Καλαβρυτοχώ- •ρισ γιά νά υπερασπίσει τήν πατρίδα του άπό ξαφνική έπίθεση τών Τούρχων, ot Πατρινοί μέ τό Ν. Λόντο καί τόν Θ. Κανα­κάρη στά Νεζερά καί ό Α. Λόντο; στά Σελά. Καί δ άρχηγός Π Π. Γερμανός έφευγε κι’ αυτός γιά νά λάβει μέρος στή Γερουσία.

1. Βλ. γιά τρομοκρατικά μέτρα τών Άγγλων σιά ’Εφτάνησα, Κ. Πορφυρή, «Διονύσιος Σολομός». Δ. Κόκκινου, τ. Β', 132 — 135, τ. Γ', 340 κ,.-τ. χαί Γ. Λαΐον, «‘Ανέκδοτες ίπιστολές καί Εγγραφα τοΰ 1821>· 6ρ. 85, 86, 106, 115, 117, 144, 204, 211, 316.

2. «Οί Λαλαϊοι... ίπήγαν άνέγγιαγοι el( τήν Πάτρα». Κολοκοτρώνη, «Διήγηοις». Σ. Τριχουπη, τ. Α', 212—218. Δ. Κόκκινου, τ. Β', 128—131.

Page 32: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙ Ο Ε’

Ο π. π. ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΙ Ο Δ. ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

Ά πό τό Μάη τοϋ 1821, οί άλλοι προύχοντες καί δεσποτά­δες τοΰ Μόριά είχαν φροντίσει νά πάρουν τήν έξουσία στά χέ­ρια τους, σχηματίζοντας τό πρώτο πολιτικό σώμα μέ τή Γερου­σία τών Καλτεζών, «ίχλέγονιες αΰτοί έαυτούς» ', χωρίς νά λάβουν καθόλου ΰπ’ δψει τους τή θέληση τοΰ λαοΰ καί αποκλείοντας μάλιστα τούς στρατιωτικούς (Άναγνωστπρά). Κι’ δίαν ήρθε δ Δ. Ύψηλάντης καί ό λαός καί δ στρατός τόν ΰποδέχτηκεν ά>ς «Δία Σωτήρα» ’ , στρώνοντας μυρτιές <5π’ δπου περνούσε, ή ’ Ο­λιγαρχία τοΰ Μόριά, που τόν είδε νά Ινώνεται μέ τό λαό κα'ι τούς καπεταναίους φοβήθηχεν, δτι θά Εχανε τι> έϊουσία πού αυθαίρετα είχε πάρει καί γι’ αυτό δρχισεν άμέσως άπό τήν πρώτη στιγμή ν’ δντιδρΰ μέ πείσμα, μή θέλοντας νά τόν άναγνω- ρίσει ώ ; άρχιστράτηγο και νά τόν δφήσει νά συγκεντρώσει τήν έςουσία, δπως άπαιτοΰοεν ή περίσταση, γιά τήν καλύτερη διεξα­γωγή τοΰ άγώνα.

Κι’ ένώ, μόλις εΐ/εν άρχισει ή Επανάσταση καί είχαν ακόμα τούς Τούρκους στόν τόπο τους, ο! κοτζαμπάσηδες τ'ις πολεμικές Ιπιχειρήσεις τις θ ε ω ρ ο ΰ σ α ν « ώ ς δ ε υ τ ε ρ ε ΰ ο ν ζ ή ­τ η μ α » καί δέν τούς ένδιέφερε τίποτ’ δλλο, παρά πώς νά έπιχρα- τήσουν καί διατηρήσουν τήν έξουσία τους μέ τή Γερουσία τών Καλτεζών*. ’ Αντίθετα, δ Ύψηλάντης ήθελε νά καταρτιστεί, άντί τής αύιοχειροτόνητης Γερουσίας, Βουλή, μέ γνήσιους άντιπρόσω- πους, βγαλμένους άπό τό λαό καί μαζί τους, ώ ; ίρχιστράτηγος,

1. Δ. Κόχκινον, τ. Β". 206. Βλ. χαΐ Π, Π. Γερμανό: «αλήν (οί Γι- ρουοιαοιαί) ίΐς ούίέν ίλογίσθησον, διόιι ή ίχλογή ιών ϋποχίιμένων δέν ϊγιν* μέ χοινήν γνώμην». <’Απομνημονεύματα», 61.

2. Μένδίλοον, τ. Α’, 348.3. Λ. Κόκκινου, τ. Γ'. 133.

Page 33: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

V Αφιερωθεί στον πόλεμο, πού ήταν τό κύριο έπαναστατικό Ιργο.01 κοτζαμπάσηδες Ανήσυχοι γιά τά σχέδια τοΰ Ύψηλάντη,

{φρόντισαν πρώτα νά συνασπιστούν, νά προσεταιριστούν τούς προύχοντες Άχαίας καί προ πάντων τόν Αρχηγό τους Π. Π. Γερ­μανό, πού Απασχολημένος ώ ; τότε μέ τήν πολιορκία τής Πάτρας, δέν είχε λάβει μέρος στή Γερουσία >. Πραγματικά δ Π Π. Γερ­μανός, έπειδή ή άτυχη Ιχβαση πού είχεν ή Επανάσταση στήν Πά­τρα, τόν είχε Απογοητέψει και πικράνει καί νοιώθωνιας δτι δέν είχε χαμιάτέπίδοση στά στρατιωτικά καί δτι ήταν μάλλον πολι­τικός παρά στρατιωτικός, έπωφελήθηχε τήν εύχαιρία νά Απο- συρθεί άπό τήν Αποιελματωμένη πολιορκία τής Πάτρας κι’ έζή- τησε πληρεξούσιο άπό τού; προύχοντες ‘Αχαίπς, πού τόν Εστειλαν μαζί μέ τόν'Άσημάχη Ζαίμη χαί τό Γ. Παγωνόπουλο Αντιπρόσωπό τους στή Γερουσία*. Μά δταν δ Π. Π. Γερμανός Εφτασε στά Τρίκορφα μέ διαλλαχτιχές διαθέσεις, συνάντησε τόν ’Αναγνώστη Δεληγιάννη χαί τοΰ Ανακοίνωσε τά σχέδιά του. Ή συνάντηση αύιή, πού είχαν ot δύο Ασχημότεροι Αντρες τοΰ 1821 (δ Π. Π. Γερμανός καί ό Α. Δεληγιάννης), είχεν Αποφα­σιστική σημασία γιά τήν κατοπινή έσωτεριχή κατάσταση. Γιατί 6 Α. Δεληγιάννης, πού ήταν Αναμφισβήτητα ό μεγαλύτερος ρα­διούργος τοΰ 1821 καί «έξέχεε κατά τά; συζητήσεις τόν δηλητη­ριώδη Ιόν του* Επεισε τόν Π. Π. Γερμανό— χατά τόν (σιοριχό Δ. Κόκκινο— 4 δχι μόνο νά έγχαταλείψει τά σχέδιά ταυ γιά τήν

1. Σιήν άρχή τό «Άχαΐχό ’Αρχοντικό Κόμμα» δέν είχε λάβει μέ­ρος σιήν ουγχρόιηοη τής Γίςουοίας τών Καλτεζών χαί μόνον 6 Σ. Χαραλάμπης χαί ό Θ. Καναχάρης βίχαν έκλεγεί. Γιά τήν Ιχλογή (κείνων χαί τό δικό τους παραγχωνισμό, δυσαρεστημένοι ό Π. Π. Γερμανός, δ Ά . Ζαΐμης, 6 Ν. Λόντος χαί ό Σ. θεοχαρόπουλος ϊγραψαν (19 Ίούνη) άπό τό μοναστήρι τοΟ ΌμπλοΟ, (ν&ουοιαστιχό χαί γεμάτο άφοοίωοη γράμμα οιόν Ύψηλάντη. Δ. Κόκκινου, τ. Β’, 206.

2. Τό πληρεξούσιο τοβ Π. Π. ΓερμανοΟ, δέν {ιπί γράψε 6 θ. Κα­ναχάρης, τοπικός του άντίζηλος.

8. Ό Άγγλος Γχόρντιον, πού έγνώρισεν άπό χοντά τόν ’Αναγνώ­στη Δεληγιάννη, τόν περιγράφει ώς «{κτρωμα τής φύσεως» χαϊ δτι δπως ήταν ή μορφή του, ήταν χαί ή ψυχή του. Ό Γερμανός Γερβίνος, λέει. δτι «είχε χαμερπή ψυχήν είς σώμα δϋομορφον». Καί ό 'Αμερικα­νός Χάου τόν άποχαλεΐ «έπιδβξκόιαιον (αδιοϋργον». Καί δ Κολοχο- τρώνης στή διήγηση του χάνει λόγο γιά τις ραδιουργίες του.

4. ΙΕΕ, τ. Γ, 184-136.

— 30 —

Page 34: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Αρχιστρατηγία τοΰ Ύψηλάντη, Λλλά οΰιε ν’ άνακοινώσει οέ κα­νένα τίποτε γι’ αύιά. Και d Π. Π. Γερμανός άφησε πλέον κατά μέρος τά διαλλακτικά σχέδιά του χαί τάχτηχεν άνεπιφΰλαχτα χι' όρισιικά με τό μέρος τών άλλων προυχόντων, τών έχθρών τοΰ Ύψηλάντη. Κι’ ένωμένοι και δυναμωμένοι πολύ με τό €’Αχαϊκό ’Αρχοντικό Κόμμα» χαϊ τήν παρουσία τοΰ άρχηγοΰ του Π. Π. Γερμανοΰ, πού διατηροΰσεν άκόμα τό μεγάλο του χΰρο;, ot πρού- χυνιες έπρότειναν άλλον ’Οργανισμό δικό τους, άντίθετο τοΰ Ύ ­ψηλάντη, κι’ ύξίωναν «ή Γερουσία νά παρευρίσχεται μετά τοΰ πρίγχηπος Δ. Ύψηλάντη... καί συμφώνως νά σχέπτωνται χαΐ μέ ψήφους ν’ άποφασίζωσι χα'ι νά διοιχώσι τά τε πολιτικά χα'ι στρα­τιωτικά είς τρόπον ωστε μήτε ή Γερουσία νά ένεργή τι χωρίς τήν ουγχατάθεσιν τοΰ Πρίγχηπος, μήτε ό Πρίγκηψ χωρίς τήν συγ- χατάθεσιν τής Γερουσίας. Όλοι ot ΓερουσιασταΙ θέλουν είναι Ισόψηφοι.Ό δέ Πρίγκηψ θέλει είναι πρόεδρος χα'ι νά έχη υπερο­χήν περισσοτέραν μίαν ψήφον χα'ι αΐ περισσότεροι ψήφοι θέλουν έχη τήν κυριότητα» '. Μ’ άλλα λόγια, περιόριζαν τά δικαιώματα τοΰ Ύψηλάντη καί ουσιαστικά καταργούσαν τήν άρχιστρατηγία του.Ό '^ηλάντης, δπως ήταν φυσικό, άρνήθηχε νά υπογράψει τέτοιον έξευτελιστικόν ’Οργανισμό, μά of προύχοντες, άδίσταχτοι, έδήλωσαν σιόν άποσταλμένο του :

— Ή υπογράφει ό πρίγχηπας τόν 'Οργανισμό, άς άχο· λουθήσει δπως θέλει (δηδαδή, άς φύγει !) *.

Ό άδολος κι’ άπονήρευτος Ύψηλάντης, κατάπληχτος με τήν άντίδραση τών κοτζαμπάσηδων, έπειτα μάλιστα κι’ άπό τή θερ- μήν υποδοχή πού τοΰ είχαν κάνει, έφυγε δυσάρεστη μένος γιά τήν Καλαμάτα κι’ έφτασε μέ τόν Παπαφλέσσα στό Λεοντάρι (27 Ίούνη)’ . Ot προύχοντες, πού δέν είδαν μέ δυσαρέσκεια τήν άνα-

— 31 —

1. «Διά τούιου (τοΰ δρου) χατηργείχο κατ’ ούοίαν χαί ή άρχισχρα-τηγίϋ, άφοϋ τά βιχαιώμαιά της άνβλάμβοινεν ή Γερουσία, ή πλΐιοψηφία τής όποίας Μ ίκρίνε καί θά άπεφάσιζβ πάσαν ιχολεμιχήν ένίργειαν». Δ. Κόχκινον, τ. Β', 807 -208.

3. Ό Π. Π. Γερμανός Αναφέρει (ητά, δχι οΐ Γβρουσιασχίς «τόν {μήνυσαν (χόν Ύψηλάντη) νά φύγΕ άπό τήν παχρίβα». «Απομνημονεύ­ματα», 62.

8. *0 Π. Π. Γερμανός χαί ό Κανακάρης έπρότειναν τήν τελευταία στιγμή νά πάει 6 Ύψηλάνχης χαί ή Γερουσία σιά Καλάβρυχα σάν

Page 35: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

χώρησή τον, άφοΰ μάλιστα τόν είχαν Εξωθήσει σ’ αΰτό, με λόγια κα'ι Εργα, Επωφελήθηχαν τήν εΰχαιρία νά τόν Εκμηδενίσουν όρι- στιχά. Κι’ Επειδή {φοβόντουσαν, δτι μιτοροΰσε δ άποδιωγμένος Ύψηλάντης νά στηριχτεί στή δύναμη τών Υδραίων χα'ι Σπε­τσιωτών, πού τόν είχαν άναγνωρίσει άρχιστράτηγο, Εστειλαν άμέ- σως Ικεΐ τό δεσπότη Έλους καί τό Δ. Τομαρόπουλο νά τούς πεί- σουν οΐ ίδιοι χαΐ να τούς έπιδώσουν γράμματα, 8που χονιά σ’ δλλα Επαίσχυντα Εγγραφαν: « Ό Ε ρ χ ο μ ό ς τ ο υ (τοΰ Ύ - ψηλάντη) Λ ν τ ι χ α λ ο ΰ έ π έ φ ε ρ ε δ λ ο ν τ ό Ε ν α ν ­τ ί ο ν χ α I τ α ρ α χ ή ν κ α θ ’ δ λ α , ώ σ τ ε ή π α τ ρ ϊ ς ή μ ώ ν κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι » ! * Τό γράμμα αυτό, πού χωρίς

— 32 —

προσωρινή Κυβέρνηοη, ώς διού νά έξομαλυν&οΰν τά πράγματα. Ά).).' δ Ύψηλάντης Χωρώντας ώς παρελχυσιιχή τήν πρόιααή τους άρνήθηκε. Δ. Κόχχινος, τ. Β\ 209.

1. Κοντά at' άλλα οί προύχοντες χαΐ δεσποτάδες ίγριιφαν σιούς 'Υδραίους χαί Σπετσιώτες: «... Ή έχλαμπρότης του (Α Ύψηλάντης) μετά ταϋτα ίξέδ(ΟΧ<ν eru όργανισμόν νομοθεσιών, δι' ου έχζητεϊ άπόλυτον πληρεξουσιότητα εις τε τό πυλιιιχόν χαί οτρατιιοτιχόν. ‘Ημείς δμω; τψ {προτείναμεν άλλον όργανισμόν, δι’ ου ύ.ιεοιηρίζετο ή νομιιρ/,ία χαί ή χαλί) διοίχησις τής πατρίδο;, μή δεχόμενοι τόν ixtivou. Αυτός χαί (δών αϋτόν άπε.ιοιήίίη λίγων δτι δέν στέργει, oucioc, εΙμή ή τού δίδο- μεν τήν πληρεξουσιότητα είς τά Αρματα χαί *1; τά λοιπά τής πατρίδος γενικώς, νά χάιινη ό,τι θέλει χαΐ βούλεται, ή φεύγει. Είς τούτο ίπρο- σπαθήσαμεν παντοιοτρόποις νά χικαπείσωμεν ιιϋτόν cnjvevrouu Τρόπος όμως ούκ έστάθη, άλλ’ ίπιμένει είς τό νά λάβη καιά πάντα τήν πλη­ρεξουσιότητα ώς μονάρχης εις ίχτέλεσιν τοϋ οχοποί του. Τούτο μάς {λύπησε χαιρίω; χαί μάς έ τάραξε ν ΰ.-τερεχπερισαοΓ', δ ί δ ο ν ή μ ϊ ν

έ ν α ν τ ί ο ν τ ώ ν i l t v i x i i v ή μ ώ ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν . . . καθότι τό νά δώσωμεν αυτήν πρό; αυτόν τήν άπόλυτον πληρεξουοιό- τητα μ ή τ ε ά ν ε χ τ ό ν τ <;> γ έ ν ε ι , μ ή τ ε ο υ μ φ έ ρ ο ν if) π α τ ρ ί δ ι χ α ΐ σ τ ο χ α σ θ ή τ ε π ό σ ο ν ό λ e θ ρ ι ο ν τό π ρ ό β λ η μ ά του. Ά χ , ά δ ε λ φ ο ί , ή μ ε ϊ ς ή λ π ί ζ α - μ εν έξ α ϋ τ ο ϋ π α ρ η γ ο ρ ί α ν ε ί ς τ ό ν Ι ε ρ ό ν ά γ ώ- νιι x u i ύ π ε ρ ά σ π ι σ ι ν ε ί ς τ ά τ ή ς π α τ ρ ί δ ο ς δ ι ­κ α ι ώ μ α τ α . Κα ί ό ί ρ χ ο μ ό ς τ ο υ ά ν τ ΐ χ α λ ο ΰ έ π έ φ ε ρ ε ν δλον τό έ ν α ν τ ί ο ν χ α ΐ τ α ρ α χ ή ν x u #* δ λ α, ώ σ τ ε ή π u τ ρί ς ή μ ώ ν κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι . Μή λοι-

Page 36: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

καμιάν άμφιβολία συντάχτης του είναι 6 Π Π.Γερμανός, φανερώ­νει όλοχάθυρα δχι μόνο ιΐς άνίερες προθέσεις τους, άλλά χα'ι ώς πβώ βαθμό υποκρισίας, συκοφαντικής διαστροφής καί κατάπτωσης Εφταναν οί δεσποτάδες καί κοτζαμπάσηδες γιά νά διατηρήσουν τήν Ιξουσία, πού είχαν καί πρίν,μέ τή στενή συνεργασία τους μέ τούς Τούρκους καί πού για νά τό πετύχουν δέν έδίσταζαν τώρα νά χαρακτηρίσουν ώ ς έ π ι κ ί ν δ υ ν ο ν Ε χ θ ρ ό γ ι ά τ ή ν π α τ ρ ί δ α καί τήν Ελευθερία της (of άνθρωποι πού άν[έδρα- σαν μέ τόσο πείσμα στήν Επανάσταση), τόν π ι ο τ ί μ ι ο κ α ί ά ν ε π ί λ η π τ ο π α τ ρ ι ώ τ η , τ ό ν Δ. Ύ ψ η λ ά ν τ η !

Μόλις δμως μάθεύτηκεν,δτι έξ αΙτίας τών προυχόντων Εφυγ’ ό Ύψηλάντης, ό λαός καί ό στρατός, πού σ’ αύτόν μόνο Εστήρι- ζαν τις Ελπίδες του;, δτι θα Εφερνε σέ καλό τέλος τόν άγώνα κι’ έφοβόντονσαν, δτι μέ τήν άναχώρησή του Αά κσβυν’ ή ’ Επανά­σταση, μέ έπικεφολή; ά.τλοΰς άνθρώπους τοΰ λαού—δπως Εχουμε (στορίσει στό βιβλίο μ«ς « Ό Εσωτερικός άγώνας τοΰ 1821» 1 — Εξαγριώθηκαν κι’ άξιώνοντας νά γυρίσει i Ύψηλάντης, δρμησαν νά σκοτώσουν τονς κοτζαμπάσηδες, πού τούς Εσωσε μόνο ή πα­ρέμβαση τοΰ Κολο'κοτρώνη. ΟΙ προύχοντες κατατρομαγμένοι μέ τήν έξέγερση τοΰ λαοΰ καί τοΰ στρατού καί τή γενική κατακραυγή, πού Εφταν’ άπ’ δλον τό Μόριά, δναγκάστηχαν νά γράψουν στον Ύψηλάντη καί νά τόν παραχαλέσουν «δ ο υ λ ι χ ώ ς» νά ξανα- γνρίσει χαί ίφοΰ σ υ σ κ ε φ θ ο ΰ ν«ν ά σ υ μ β ι β ά σ ω σ ι ν τ ά π ά ν τ α » . Παράλληλα δμως, δέν παρέλειπαν νά γράψουν πάλι στούς προεστούς τής "Υδρας καί στούς στρατιωτικούς πού πολιορκούσαν τά φρούρια τής Μεθώνης, τής Κορώνης, τοΰ Νιό- καστρου καί στά Τρίκορφα, Εκθέτοντας μ’ άναχρίβειες τά γεγο­νότα χαί δποδίδοντας τήν Εξέγερση στούς « « υ λ ι κ ο ύ ς » τοΰ Ύψηλάντη, τόν Παπαφλέσσα χαί τούς « μ π ε ρ π ά ν τ ε ς χ α ί ά ν ο ή τ ο υ ς», δηλ. τό λαό χαί τό στρατό καί σ’ αύτόν Ακόμα τόν Ιδιο τόν Ύψηλάντη. Καί στίς 28 Ίούνη Εφυγαν £«ό τά Επ(-

— 33 —

έ π α π β ι λ ο υ μ έ ν η ν » . Καί ουνβχίζοντας μί τύ Uto ύφος άμφι- οβητοΟοαν άχόμα χαΐ τήν χληφβξουσιήιηια ιοΟ ‘Υψηλάνιη, άκό τόν άβφφό τουΙ

1. Τάχη Λ. Σταματόκουλου, «Ό iaoitQiHie άγώνας apiv χαί κατά τήν ‘Εχανάσταση τοΟ 1821·, 207—888.

Page 37: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

«ροβα Βέρβαινα γιά τή Ζαράχοβα νά χάμουν έχει συνέλευση Ό στρατός δμω; χαί δ λαό; τούς έπήραν άπό κοντά γιά τά ιούς έπι- τηροΰν κι’ άγαναχτισμένοι μέ τήν παρελκυστική τους άναβλητι- χότητα καί γιατί τούς γέλασαν σ ’ Λσα είχαν ΰποσχεθεΐ, δρμησαν ξανά έξαγριωμένοι στόν ψηλό πύργο τής Ζιράκοβας νά τούς Εξον­τώσουν καί πάλιν δ Κολοχοτρώνη; τού; Εσωσε άπό βέβαιο θάνατο αύτην τή φορά.Τότε; ό Π.Π.Γερμανός,γιά νά φέρει χάποια χαλά­ρωση στήν Ενταση, χάλεσε τόν Ύψηλάντη—πού.είχε γυρίσει ξανά (2 ’ Ιούλη) ύπείκοντας στήν έιτίμονη πρόοχληση δλων τών στρα­τιωτικών και τοΰ λαοΰ—νά προεδρεύσει στή συνέλευοη τών πρου­χόντων στή Ζαράχοβα, αλλά έπειδή ot στρατιωτικοί άπαιτοΰσαν τήν παραμονή του στά Τρίκορφα γιά νά μή διαλυθεί ή πολιορ- χία, ό Ύψηλάντης άρνήθηχε ».

’Αλλά σέ λίγο, ή άφιξη τοΰ Μαυροχορδάτου καί Θ. Νέγρη, πού χι’ αΰτοϊ έπεδίωχαν τήν άνατροπή τοΰ Ύψηλάντη, ήταν άπρο- σδόκητη κι’ άνέλπιστη εύχαιρία, πού δυνάμωσε πολύ τούς κοτζα­μπάσηδες. Γιατί, αύιοί ήταν, πού μέ τή Φαναριώτιχη πονηριά τους φρόντίιπιν νά χαταρτίσουν τό νέο ’Οργανισμό τής Γερουσίας, πού ψήφισεν ή συνέλευση τών κοτζαμπάσηδων στή Ζαράχοβα « τ ό τ ε ρ α τ ώ δ ε ς σ χ έ δ ι ο ν δ ι ά τ ή ν έ π ο χ ή ν έ χ ε ί - γ η ν δ ι ά λ α ό ν δ ι ε ξ ά γ ο ν τ α ά γ ώ ν α ά π ο λ υ τ ρ ω - τ ι κ ό ν *, δπως τό χαρακτηρίζει δ Ιστοριχός μας Δ- Κόκκινος '. Κι’ έπειδή, γιά νά Ιχει νομιμότητα, ήταν άπαραίτητο νά τό υπο­γράψει δ Ύψηλάντης, οί κοτζαμπάσηδες Εστειλαν τόν Π. Π. Γερ­μανό στά Τρίκορφα. Ό Ύψηλάντης, πού Ρχρινε, δτι τό συμφέ­ρον τοΰ Έθνους άπαιτοΰσε νά καταρτιστεί τό συντομώτερο Πο­λιτικό Σώμα, ήθελε νά γίνει ουνέλευση μέ γνήσιους έχπρόσω-

— 34 —

1. Δ. Κόκκινου, ΙΕΕ, τ. Β', 216-218.2. Δ. Κόκκινου, τ. Γ', 147.3. «Προεβλέπβτο βιά ιοΟ σχεδίου τούτου ό καταρτισμός Γέρου,

οι ας άποκλειστιχώς άπό τούς χοιζαμπάσηδες, προχβιριζομΐνους el; χλη- ρονομικήν Αριστοκρατίαν ιοΟ ιόηου, χαϊ διά τοβ πολεμικού συμβουλίου, πού θά άπηρτίζετο άπό τρείς {χλεγομένου; ίξ αύιών τών (8ίων χαί άπό τό» ηρίγχηπα μέ δύο ψήφου;—οΐ άλλοι θά είχαν πάντοτε τήν πλειοψηφίαν. Θά έξουδετερουτο έντελώς ό ‘Υψηλάντης χαί θά ίμεναν {κείνοι κύριοι τού στρατοί, άφοΟ δι’ αύτών θά έγίνοντο αΐ τοποθε­τήσεις, χαί οΐ προβιβασμοί καί αΐ δίκαι». Δ. Κόκκινου, τ. Γ’, 144.

Page 38: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

που; τοΰ λαού, βγαλμένους <5ηό ταχτικέ; Εκλογές (χι* είχε στείλει μάλιστα χα'ι προσκλήσεις γι’ αύτό),χι’ Αμφισβητούσε τή νομιμό­τητα τή; Αντιπρόσωπε ία; τών κοτζαμπάσηδων ·. Τότες 6 Π. Π. Γερμανός, πού ήταν δασκαλεμένος μέ τϊς Φαναριώτικκς συνήθειες, γιά νά πείσει τόν Ύψηλάντη να υπογράψει τό « τ ε ρ α τ ώ δ ε ς σ χ έ δ ι ο ν» προσπάθησε νά παρασύρει τό Φιλιχό Π. Άναγνω- στόπουλο πού Επηρέαζε πολύ τόν Ύψηλάντη, τάζοντάςτου νά τόν χάνει κι’ αύτόν μέλος τής ’ Ολιγαρχικής Αριστοκρατίας, πού καθιέ­ρωνε & ’Οργανισμοί τής-Γερουσίας. Ό Άναγνωστόπουλος δμως,

Ανθρωποί μέ δημοκρατικές Αρχέςχι’Αδέχαστος, πού Αγωνίζονταν γιάτή λευτεριά τού λαού χι’ δχι γιά τό σκλάβωμά του στούς κοτζαμπά­σηδες—δπως γράφει 6 Σπηλιάδης—Απέρριψε μέ περιφρόνηση τϊς Ανήθικες προτάσεις κι’ αγαναχτισμένος μ’ αύτά τά μέσα, πού τά θ*ωροΰσε προσβλητικά κι’ Αταίριαστα στόν Εντιμο χαρακτήρα του, Εκαμε τ’ Αντίθετο χι’ Εξάντλησε δλη τήν Ιπιρροή του στόν Ύψηλάντη γιά νά ματαιώσει τις προσπάθειες τοΰ Π. Π. Γερμα­νού. Καί τότες Ακολούθησε σκηνή μεγάλης ηθοποιίας. Ό Επίμονο; Ιεράρχης, συνηθισμένο; στά Πατριαρχεία χα'ι τό Φανάρι,μέ κάθε λογής τερτίπια μέ τοΰ; Τούρκους, δοκίμασε καί τό πιό ταπεινω­τικό γιά τόν ύπεροπτικό χαρακτήρα του μέσο,γιά νά πείσει τόν Ύψηλάντη νά υπογράψει τις Αλαζονικές κι’ Εξοργιστικές Απαιτή­σεις τών φίλων του προυχόντων. Άφίνοντας κατά μέρος τό γνω- οτό Αγέρωχο ύφος του, τον παθολογικόν Εγωισμό του καί τήν υπερηφάνεια, πέτυχε μέ Επίμονες παρακλήσεις νά γίνιι δεχτός Από τόν Ύψηλάντη στήν Ιδιαίτερη σχηνή του. Κι’ Εκεί μπρος σιόν χατάπληχτο πρίγκηπα, ταπεινωμένο; Επεσε στά πόδια του, τόν θερμοπαρακαλούσε κι’ ήθελε νά φιλήσει τό χέρι τοΰ Ύψηλάντη, φτάνει αύτό τό χέρι νά υπόγραφε τόν Αριστοκρατιχόν ’Οργανι­σμό, πού ζητούσαν οί ’Ολιγαρχικοί...’ "Εφτανε δηλαδή σέ τόση ταπείνωση χαΐ τόσες θυσίες «διά τήν έσωτεριχήν γαλήνην» Αλλ’ αύτή τή γαλήνη χαι τήν συμφιλίωση, τήν Εννοούσε κι’ ήθελε νά τήν πετύχει μόνο μέ τήν υποχώρηση τοΰ Ύψηλάντη κι’ δχι τών φίλων του κοτζαμπάσηδων. ’ Ενώ θά ήταν φυσικό κι’ εύλογο,

1. Π. Π. ΓβρμανοΟ, 71.2. Φιλήμονος, «Λοχίμιον χλπ.», τ. Α', 197. Μένβίλοον, τ. Α', 351.

Page 39: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

άφοΰ δχι μόνο τούς Αντιπροσώπευε, άλλά ήταν Αρχηγός τους xaV τούς καθοδηγούσε χι’ είχε μςγάλην ίπιρροή Απάνω τους νά χρη­σιμοποιήσει σ’ αύτούς πρώτα τή μεγάλη του έπιρροή, νά τούς πείσει νά υποχωρήσουν χι’ δχι νά Ιαιδιώκει τήν υποταγή χαΐ τόν έξευτελισμό τοϋ Ύψηλάντη στούς κοτζαμπάσηδες ·. 01 άπροσδό- χητες αΰιές γονυχλησίες χα'ι τά χειροφιλήματα Εκαμψαν τόν άπλό χα'ι άπονήρευτον Ύψηλάνιη, άλλα έχείνη τή στιγμή δρμησαν στή σχηνή ή Άναγνωστόπουλος χι’ ό Άναγνωσταρας φωνάζοντας :

— «Μήν υπογράφεις πρίγχηπα ! ’Αλλέως δλο τό στράτευμα είναι έναντίον σον».

Κι’ 6 Π. 11. Γερμανός Εφυγ’ .'ϊπραχτος χι’ Απελπισμέ­νος μέ τήν άποιυ/ία του, πού τή θεωρούσε βαρύτατη προ­σωπική προσβολή χΓ ετρεξ’ άγ«ναχτισμένος στή Ζαράχοβα νά κατατοπίσει τούς φίλους του κοτζαμπάσηδες, πού Εφυ­γαν για τις έπαρχίες τους γεμαιοι θυμό να στρατολογήσουν κΓ ένισχυμενοι ν’ άνιιμετωπίσουν τόν Ύψηλάντη χαΐ τούς στρατιω­τικούς. Κι’ άφησαν τόν Π .Π . Γερμανό μαζί μέ τόν Πετρόμπεη, τό Σ· Χαραλάμπη, τόν Α. Δεληγιάννη χαΐ τόν Π. Κρεββατΰ ν’ ά· ποιελοΰν τήν Προσωρινή Διοίκηση μαζί μέ τόν Ύψηλάνιη, ω ; δτου νά πέσει ή Τριπολιτσα, χαΐ νά κυβερνούν μαζί του πάντα μέ τό σύστημα τής Γερουσίας τών Καλειζών >.

— 36 —

1. «Τήν (ξομάλυνοιν ή9ελβ νά τήν ίπιιύχ*1 6 Γ«®μαν6ς μέ χήνΕπιμονήν τών πολιτικών βΙς τάς άρχιχάς άξιώσεις των χαΐ τήν ΰποχώ-e«jOiv ιοΟ Ύψηλάντη», Δ. Κόκκινου, χ. Γ', 147-8. Κολυχοτρώνη, «Διή-γηοις κλπ.».

S. Π. Π. Γερμανόν ,76. Δ. Κόκκινου, τ. Γ', 149-161.

Page 40: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΣΤ'

Ο Κ Α Τ Η Φ Ο Ρ Ο Σ

Κατά τήν πολιορκία τής Τριπολιτσας, πού δ Π. Π. Γερμα­νός έπαιρνε μέρος ώς άντιπρόσωπος στις διαπραγματεύσεις γιά τήν παράδοση της καί στις συνομιλίες του μέ τό Σέχ - Νετζίπ καί τόν Έλμάς Μπέη και άλλους, φανερώθηχεν ή μοιρολατρική του διάθεση καί δτι τοΰ έλειπεν ή πεποίθηση γιά τήν Επιτυχία τοΰ δγώνα ·.

Κι’ δταν έπλησίαζεν ή πτώση της. ό Π. Π. Γερμανός, πού δέν Ετρεφε καμιά συμπάθεια, οΰτε είχε ποτέ καλές σχέσεις καί πριν χαί κατά τήν ’ Επανάσταση μέ τό συντοπίτη του καπετάνιο Κολοκοτρώνη, φροντίζοντας μόνο καί πάνω άπ’ δλα γιά τά συμ­φέροντα τών κοτζαμπάσηδων «τών δποίων προΐστατο» \ Εφτασε νά προτείνει ν’ άπομαχρυνθεΐ δ Κολοχοτρώνης άπό τήν πολιορ­κία (παρ’ δλο πού ήταν δ κύριος δημιουργός καί ή ψυχή της), γιά νά μήν πάρει μερίδιο άπό τά λάφυρα χαί μεγαλώσει Ετσι ή δύναμή του οέ βάρος τών προυχόντων ! Ό Γέρος κατάπληχτος

1. Ό Π. Π. Γερμη>ός, παρ’ δλες τις ίπιιυχίες πού {σημείωσε ή ■'’ -ανάσταση, Ισως γκιτί ϊγινε παρά τή θϊληοή τον, note 8έν έχφρά- tfiai ||έ βεβαιότητα γιά ιή νίκη, Αντίθετα χάνει πολύ εΰχολα ιό θάρ­ρος ίου χαϊ τόν κυριεύει ή Αμφιβολία. Άρχ. Δ. Ρώμσ, τ. Α\ 2ί0 · Β).. γιά τις σχβτιχές συνομιλίες χαϊ τή μοιρολατρική διάθεση τοΰ Π. Π.Γερμανό?, Φιλήμονα «Λοκιμ.», τ. Δ', 198 χ.π. καί Δ. Κόκχινου, τ. Γ', 201 —267 . Έλαβ' ίπίοης μέρος <ός Αντιπρόσωπος μετά ιήν άλωση τής Τριπολιτσας, γιά νά ΑνταλλαγοΟν ot αίχμάλωτοι,καθώ; καί γιά τήν {ςαγορά τών χαρεμιών ιού Χουρσίι, δπως βλέπουμε 03 σχετικό Εγγραφο (άρ. 14333, ιοΟ 1821), τοΟ Άρχ. Ύπ. 'Εξωτερικών.

3. Χέμτσμπεργχ, «Ίστ. Έλλ. Έπαναστάσεω;», μεταφρ. Π. Κσρολί- δου, ι. Α', 156, 184.

Page 41: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

μέ τή φανερή έχθρότητα τοΰ Π. Π. Γερμανού, πού έκδηλώνον- ταν τόοο άπροχάλυπτα, τοΰ είπε :

— Μοΰ χάνεις τή χάρη νά τηρας τήν ίκχλησία σου, τϊς αγιαστούρες χα'ι τά ψαλτήριο σου...1

Κι’ δταν επεσε τέλος ή Τρίπολη, 6 Ύψηλάντης, πού πρώ­τος ένοιωσε τή μεγάλη υτρατηγιχή σημασία, πού είχε ή χατοχή τής Πάτρας * γι,άιήν Επανάσταση, Εκρινε κατάλληλη τήν ψυχο­λογική στιγμή γιά τήν παράδοσή της χι’ έπρότεινε στό πολεμιχό συμβούλιο νά στείλουν τόν Κολοχοτρώνη, πού είχε μεγαλώσει πολύ τό χΰρος καί ή φήμη. χαί τ’ δνομά του προχαλοχίσε τρόμο στούς Τούρκους, νά τήν πολιορκήσει. Καί ό Κολοχοτρώνης άρ­χισε νά έτοιμάζεται, βέβαιος κι’ αυτός, on οί ’ Αλβανοί Λαλιώτες, παληοί του γνώριμοι καί φίλοι, πού τοΰ είχαν έμπιστοσύνη, ΰά τοΰ παράδιναν τό χάστρο, δπω; είχαν κάνει καί οί ’Αρβανίτες τής Τριπολιτσάς, πού τούς άφισε μέ κίνδυνο τής ζωής του νά φύ­γουν άβλαβοι γιά τήν πατρίδα τους ». Τότες δμως φανερώθηκε,, ποιος ήταν δ πραγματικός Π. Π. Γερμανός, δ «συνετός Ιεράρ­χης», πού ώς έκείνη τή στιγμή παρουσιάζονταν διαλλαχτικός καί συμφιλιωτής άνάμεσα στις δυο δντιμαχόμενες ιάξεις, τούς κοτζα­μπάσηδες άπό τή μιά μεριά καί τούς καπεταναίους χαί τό λαό άπό τήν άλλη. ’ Ενώ δηλ. Ιπρεπε τά λαμπρά κατορθώματα τών στρατιωτικών νά τόν χάνουν νά είναι υπερήφανος χαί νά τόν ευ­χαριστήσουν, πού ίδόξασαν κι’έδραίωσαν τήν Επανάσταση —δπως ίνοιωθεν δλος δ κόσμος χα'ι αδιο'ι δκόμα οί ξένοι—άντίθετα δ Π. Π. Γερμανός άρχισε ν* δνησυχέΐ. Γιατί φοβότουν δτι τό δυ- νάμωμά τους μέ τ'ις πολεμικέ; νίκες χαί ή φήμη τους, θά ήταν πράγματα πολύ έπιζήμια γιά τούς φίλου; του κοτζαμπάσηδες, καί γι’ αύτόν τόν ίδιο, πού ήταν άρχηγός τής περίφημης «τριανδρίας

— 88 —

1. Σ. Μελά, ΜΡ, 386.3. Βλ. γράμμα ιοΟ Δ. Ύψηλάνιη,χα^ώς χιιί ’Αρχείο Λόνιυυ, τ. Β\

0 χαί Άρχ. Κουνιουριώιη, τ. Γ', 386. Λ. Κόχχινου, τ. Β', 202 — 303.3. Όταν οί ’Αλβανοί if|; Τριπαλιισα; ίφιαοα» σιό Αίγιο μέ ιόν

Πλαποΰια έγραψαν σιούς πατριώτες ίου; αιήν Πάτρα γιά τϊς συμφω­νίες τους μέ τόν Κολοχοτρώνη χαί τούς συμβούλευαν νά χάμουν τό Ιβιο χι' αύιοί χαί πραγματικά ίφυγ’ άμέοως 6 Άσλανάχος μέ τούς ’Αρβανιτάδες ίου άπό τό Κάοτρο, ίμιιναν δμως οί Λαλιώιες. Δ. Κόχ- χινος, τ. Γ', 871.

Page 42: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τοΰ Βορρά» ‘ , xai θά είχαν ώ ; άποιέλεσμα νά μειωθεί τό δικό του; κΰρος κα'ι ή έπιρροή τους. Γι’ αυτό, δταν Εμαθε, δ » άποφα- σίστηκε ή Εκστρατεία τοΰ Κολοκοτρώνη στήν άποτελματωμένη πο­λιορκία τής Πάτρας, δ/ι μόνο δέν Εδειξ’ εύχαριστημένυς, ώστε νά συντρέξει μ’ δλη τή ψυχή του, δπως θά Επρεπε, <3λλ’ άντίθετα 6 Π. Π. Γερμανός, πού Ιμεν’ ώς τόϊε στή Τρίπολη γιά νά παρα­κολουθεί τις ίνέργειες τον Ύψηλάντη, σαν κατάσκοπος τών κο­τζαμπάσηδων, Εφυγ’ άμέσω; γιά τήν Άχαΐα. Και πρωτοστατών­τας τώρα, ό «άνθρωπος τοΰ θεοΰ», στό διχασμό πολιτικών καί στρατιωτικών, έτόνισε στούς φίλους του κοτζαμπάσηδες τόν «κ ( ν· δ υ ν ο » νά π ά ρ ε ι ό Κολοκοτρώνης τήν Πάτρα καί νά μεγα­λώσει άκόμα ή δύναμή του. Κι’ Εγραψε ό ίδιος καί μαζί μέ τούς άλλους προύχοντες στόν Ύψηλάντη και τή Γερουσία, νά ίμποδί- σουν τόν Κολοκοτρώνη γιατί άλλοιώς θά τοΰ Επιτεθοΰν μέ τά δπλα καί 9’ άρχίσει « Ε μ φ ύ λ ι ο ς μ ά χ η » ! 3 Έπέτρεπαν μόνο, νά πάει βοήθεια μέ τόν ’Αναγνώστη Δεληγιάννη, τό φανα­τικό διώχτη τών καπεταναίων ή ?ναν άπό τούς Μαυρομιχαλαίους, πού ήταν κι’ αύτοΐ κοτζαμπάσηδες. Καί μ’ αύτόν τόν τρόπο θά συνενώνονταν ο! πολιτικοί άπό τις σπουδαιότερες Επαρχίες τοΰ Μόριά, πού διέθεταν άφθονα χρηματικά μέσα καί στρατιωτική δύναμη χι’ Ετσι ίνωμένοι θά ήταν σέ θέση ν’ άντιμετωπίσουν καί νά Εκμηδενίσουν τούς στρατιωτικούς.Ό Ύψηλάντης,μαλακός άν­θρωπος, γιά ν’ άποφύγει τή ρήξη, ματαίωσε τήν Εκστρατεία τον Κολοκοτρώνη κι’ Εδωσ’ έντολή στούς άξιους καπεταναίους Ά · χαΐας, τούς Πετιμεζαίους και Κουμανιωταίους (πού οΐ προύχον­τες είχαν διώξει άπό τό στρατόπεδό τους), νά στρατολογήσουν καί νά πάνε αύιοΐ νά πολεμήσουν γιά τόν τόπο τους. Μόλις δμως τό Εμαθαν ot κοτζαμπάσηδες, Εξαλλοι άτό τό θυμό, τούς Εστειλαν γράμματα κι’ άπειλοΰσαν ρητά, δτι θά χτυπήσουν χι’ αύτούς δν τολμήσουν νά προχωρήσουν, θεωρώντας δηλ. ώς Ιδιωτική τους

— 39 —

1. Τήν «Τριανβρια τού Βορρά», Αποκλοΰσαν 6 Π. Π. Γερμανό; ώ; ιΐρχηγός χαΐ οί χοιζαμπάοηβες Ά. Ζαΐμης χαί Λόνχος.

2. Χερχομπεργχ, χ. Α', 183. Μένβίλσον, τ. Α', 866. Κ. Παπαρρηγό-πουλος, «Ίστ. Έλλ. "Εθν.',τ, Σι-, 67. Σ. Τρικούιιη, τ. Β', 168. Λ Κόκ­κινου, τ. Γ', 376, 419. ΟΙχονόμου, 223. Φαχάχον, χ. Α', 103,270. Δ. Ββρ- ναβάχη, «6ι«πολιμιαία βιβλιοχριοία», Έφ. <Ν. Ημέρα·, 1874.

Page 43: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

υπόθεση τήν πολιορκία τής Πάτρας, καί μήν Επιτρέποντας οΰιε ατούς ντόπιου; δπλαρχηγούς ν’άγωνιστοϋν γιά τις Επαρχίες του; Kul τόσο «Εφρύαξαν» κατά τοΰ Ύψηλάντη, πού τόν θεωροΰσαν σύμφωνο μέ τούς καπεταναίους, ώστε άμέσως χάλεσαν άπό τό Με­σολόγγι τόν Α. Μαυροχορδάτο καί τόν Κ. Καρατζά στό στρα­τόπεδό του; κι’ Εγραψαν καί στούς άλλους προύχοντες στήν Τρί­πολη νά χαλέσουν χι’ αυτοί τόν Κ. Καρατζά χαί νά χαθαιρέσουν δλως διόλου τόν Ύψηλάντη Μόλις δμως φάνηχεν δ Γ ιουσούφ στό λιμάνι τής Πάτρας μόνο μέ 200, ot κοτζαμπάσηδες, πού Ελε­γαν, πώς ήταν μόνοι τους (χανοί νά πάρουν τήν Πάτρα χι’ είχαν παραμελήσει τήν πολιορκία τη; (καταστρώνονιας σχέδια μέ τό Μαυροκορδάιο γιά τήν άνατροπή τοΰ Ύψηλάντη), πανικόβλητοι τά παράτησαν δλα χι' Εφυγαν σχεδόν γυμνοί μαζί μέ τό Μαύρο- κορδάτο, έγχαταλείποντες τήν πολύπαθη Πάτρα στό Ελεος τών Τούρκων ·.

Λίγο άργόιερα πάλι (άρχές τοΰ 1822), μετά τήν Εξόντωση τοΰ Άλή Πασά, Επειδή ήταν φόβο; ό στρατός τοΰ Χουρσίτ νά κατέβει άπό τή Δ· Στερεά σιήν Πάτρα, ή Κυβέρνηση Εστειλε τόν Κολοκοτρώνη νά ξαναρχίσει τήν πολιορκία της *. Μειά τή νίκη δμως τοΰ Σαριβηλιοΰ, δπου δ Κολοκοτρώνης «Εδειξε άνδρείαν χι’

— 40 -

1. Σιχηλιάδ. χ. Α', 2S8. Κόκκινος, τ. Γ, 371—379.2. 01 Πρόκριτοι, πού ήοαν στή Τρίπολη λογιχώχεροι άπό χοΰς

κοτζαμπάσηδες 'Λ χαΐας, 8έ» ίγραψαν σιόν Κ. Καραιζδ, γιά νά μήν ίκιραχυνθοϋνπερσόιερα x<j πράγματα. Π.Π.Γ. «Άπομνημονεύμ.·, 86, 87.

3. «Όμοίως 6 Κωνοχ. Καραχζάς χιιί 6 Μαυροχορβάχος μετά χών παρασίατών χή; Δυτικής 'Κλλάβος ίφυγον σχεδόν γυμνοί χαί οΰτω; οί έχΟροί άμαχηιί έχυρίευσαν ιχάλιν χήν πόλιν, χαί χήν χατέχαυσαν όλην, διά νά μήν εύρίοχουν πλέον χαχαφύγιον οΐ Έλληνες, έάν ήθελον άπο- φασίσουν νά {μβουν it; χή» πόλιν πρός πολιορκίαν τοΰ φρουρίου τό δ.τοΐον έμεινε διόλου ά.χολιόρχηχον*. Π. Π. Γερμανού, 91—90. Βλ. χαί Κολο/.οχρώνη: «δν μ’ ά<ριναν (ό Π. Π. Γερμανός καί οί χοχξαμπάσηδε;), νά πάω άμέσως (οχήν Πάτρα) θά μοϋ ϊδιναν] άμέσως χά κλειδιά οί Τούρχοι άκό φόβο χους. Α ν ά θ ε μ α νά I χ ο υ ν>, «Διήγησ. χλπ>.

4. Βλ. Σ. Μελά: «Οί χοιζαμπάβηίε; μειά χό χβλευχαίο πάθημα χής Πάχρα; άλλά^ανε χρόιχο μέ ιόν Κολοκοχρώνη : Τόν οχβίλαν νά ιχο- λιορχήσει αύχός χήν ΙΙάιρα, βέβαιοι γιά χήν ά.τοχυχία χου. Άμα όμως είδανε μίχά χή νίχη χο3 Σαραβαλιού, πώ; μπορούσε νά «άρει χό κά­στρο βάλανε χά δυνατά χου; νά χοΰ διαλϋσουνβ τό σχρατόπεδο». Μ.Ρ.,886.

Page 44: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Επιδεξιότητα χι’ ή πολιορκία Επρόβαινε καλώς» ot κοτζαμπάση­δες φοβήθηκαν, δτι θά Επαιρνε τήν Πάτρα καί χωρίς νά συνετι­στούν άπό τά προηγούμενα παθήματα τους, άρχισαν νά φροντί­ζουν, νά διαλΰαουν τήν πολιορκία. Και ή Κυβέρνηση Μπυροκορ- δάτου · Κωλέτη «συμπράττουσα μέ τούς ’Ολιγαρχικούς» ’ , ήθελε χι’ αύτή νά Εκμηδενίσει τούς στρατιωτικούς, νά δώσει τήν έξου- σία στούς φίλους της χοτσαμπάσηδες καί τούς έπέτρεψε νά στρα- τολογήσρυν χαί ν’ άποσπάσουν Ρτσι τούς στρατιώτες τοΰ Κολοκο- τρώνη. Κι’ δχι μόνο μέ διαταγή του τό Βουλευτικό τούςέίΐιν’ έν- τολή νά στρατολογήσουν, άλλά τοί-ς ίνίσχυε μέ πολλά χρήματα, Ινώ στόν Κολοχοτρώνη πού πολεμούσε στήν Πάτρα κι’ έζητοΰσε μ’ Επιμονή πολεμοφόδια και τρόφιμα δέν έστελνε τίποτε, αν χαί είχε τόσην δνάγχη. Καί παραμερίζοντας άχόμα τούς πιο σημαν­τικούς στρατιωτικούς τοΰ Μοριΰ, διόριο’ αρχηγούς γιά φαντα­στικές Εκστρατείες τούς φίλους της κοτζαμπάσηδες "Ετσι, τόν Π. Π. Γερμανό, τόν δρισε σωματάρχη, μαζί μέ τόν Α. Ζιιΐμη, τό Γ. Σισίνη, τόν Πετρόμπεη και τό Ν. Πονηρόπουλο, νά Εχ- στρατεύσουν στή Δ. Στερεά, Εκστρατεία, πού φυσικά ουτε Εγινε, οΰτ’ έπρόκειτο ποτέ νά γίνει *.

*Η άπροχάλυπτη χυβερνητιχή Εχθρότητα γιά τόν Κολοκο- τρώνη, ή συστηματική προπαγάνδα, πού γίνονταν, καί οί κυβερ­νητικές διαταγές σέ Αξιωματικούς χαί στρατιώτες γιά ν’ άπομα- κρυνθοΰν άπό τήν πολιορκία, είχαν, δπο>ς ήταν έττόμενο, διαλυ- τιχό άποιέλεσμα. Καί ot κοτζαμπάσηδες, πού στρατολογούσαν μέ

— 41 —

1. Π. Π. Γερμανοί·, 107 —108.2. Δ. Κόχχινου, τ. Δ', 217.3. «ΕΙς τούς πολιτικούς αωμαιάμχος ίδιδε χατά διακιγήν τής Κυ-

βερνήσεως χρήματα ή ΓFQOuoia. ΕΙς ιόν Άναγνώαιην Δεληγιάννην έδό- θησαν βέκα πέντε γιΙιάδ?ς γρόσια, ε(ς ιόν Ρήγαν Πα/.αμήδην 6fχα χι­λιάδες καί etc άλλους dli.a ποσά. ΕΙς τόν ένεργοΰντα τήν πολιορκίαν τών (Ιατρών σιραιηγόν (Κολοχοτρώνη) πού έζηιονσεν ίναγωνίως otxo- νομιχήν ένίοχιισιν διά τάς άυέσας άνάγχας τού οτρατοϋ 6<ν Ιδίδετο τίποτε», Δ. Κόχχινου, τ. Δ', 220.

4. Κατά τό «Θέσπισμα, τοΰ Βουλευτικού da ιοιράτενε «έκ Πα- τρών 6 Άγιος Π. Παιρών Γερμανός μεβ’ όσων έγχρίνει ίχ τών προ- χριιωτέρων» χαϊ θΐφινε γιά την πολιορκία τής Πάτρας μόνον έβαιό. Ιούδα, τ. Α', 103.

Page 45: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

— 42 —

τή βοήθεια «ιών προϊσταμένων τών κοινοτήτων», τάζοντας μι­σθούς κι’ άλλα ωφελήματα στους στρατιώτες, Αλλά κα'ι Απειλών­τας τους μέ δήμευση τής περιουσίας των Λν δέ τούς Ακολουθού­σαν, Επέτυχαν ν’ Αποσπάσουν πολλούς κα'ι νά έξασθενήσουν ση­μαντικά τόν πολιορκητικό στρατό Καί δ Κολοκοτρώνης, πού Εμεινε μόνο μέ τό '/< τού στρατού χαΐ χωρίς έφόδια, βρέθηκε στήν Ανάγχη ν’ Αφίσει τήν πολιορκία (πού είχαν παραλύσει ot κυβερ­νητικές Ινέργειες καί ή στρατολογία τών κοτζαμπάσηδων), άφοΰ δμως πριν Εφρόντισε ν’ Ασφαλίσει τις οΐχογένειες τών Πατρινών στά όρεινά, ένώ στήν πρώτη πολιοςχία δ Π. Π. Γερμανός, πού ήταν Αρχηγός, χαί ot λοιποί κοτζαμπάσηδες, δταν Εφυγαν άφισαν τούς Πατρινούς στήν τύχη του;, χωρίς κΛν νά τούς ενοποιήσου* καί οί Τούρκοι τούς Εσφαξαν Αλύπητα ».

"Ετσι, ή ραδιονργική ένέργεια τοΰ Π Π. Γερμανού· (πού είδαμε παραπάνω) καί πού ό Σ. Μελά; Ανώφελα προσπαθεί νά δικαιολογήσει μέ τό παραμύθι «τής Ισορροπίας τών δυνάμεων», είχε τό πολύ Επιζήμιο Αποτέλεσμα νά ξεσπάσει πιό Εντονα κι’ Ανε­πανόρθωτα δ διαχωρισμός καί ή Εχθρότητα καπεταναίων χαί κο­τζαμπάσηδων, πού δέν άργησε νά χαταντήοει σέ Εμφύλιο πόλεμο. Άχόμα δ Π. Π. Γερμανός ήταν δ κύριος αίτιος—χι’ Εχει βαρύ- ταιην Ιστοριχήν ευθύνη γι’ αύτό, χωρίς καμιάν Αμφισβήτηση—νά παραμείνει ή Πάτρα δριστικά πλέον στά χέρια τών Τούρχων,

1. «’Εγίνετο δλόχληρος προπαγάνδα 8ιά νά τούς άποσ.ιάαουν άπό τά ύπό τόν Κολοχοιρώνην ηώμαιιι... ’Αξιωματικοί χαί σιραχιώιαι ιών σωμάιων τών εΰρισχομένων είς ιάς Πάτρας έλάμβανον διαίϋγάς τής Κυβερνήσεως ν'άπέλθουν έχεΙΟεν χαί νά χαταιαχθοϋν είς άλλα σώματα καί τάς έδείχνυον είς τόν άρχηγόν των». Λ. Κόχχινου, τ. Δ\ 218, 221. Χέρτσμπεργκ, τ. Β", 54. ΟΙχονόμον, 298—299.

2. Δ. Κόχχιν., τ. Β\ «1, τ. Λ', 221.8. «Οί ραδιουργίες τού άρχιεπισχόπον Πατρών Γερμανού χαί ιού

Άντρέα Ζαίμη χαιωρθιόσανε, ώοιβ ή 'Ελληνική κυβέρνηση ν’ άναχα- λέοει τόν Κολοκοτρώνη μέ τό πρόσχημα διι οΐ ΰ.ιηρεοίες tou ettuve περοόιερο άναγχαΐες άλλοϋ, χαί £ισι ό μόνος άνθρωπος πού θά μπο­ρούσε νά πείσει τούς Τούρκου; τής Πάτρας νά ουνθηχολογήοουν υπο­χρεώθηκε νά τραβηχθεΐ, ά χ ρ ι β ώ ς έ π ε ι 8 ή π ι σ τ ε ύ α ν ε δ τ ι ε ί χε ά ρ χ ε τ ή έ π ι ρ ρ ο ή γ ι ά νά έ η ι β ά λ λ β ι ι ό σ ε β α σ μ ό μ ι α ς σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η ς » , ΦΙνλεϋ, ΙΕΕ, μ’ ίπιμέλεια Τάσου Βουρνά, τ. Α', 810—811. Χέρχσμπ. τ. Α', 186.

Page 46: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

και που of Ιστορικοί μα; δέν Ετόνισαν δίχως Επρεπεν ώς τώρα. Καί ή κατοχή της άπό τούς Εχθρούς ξκαμε μεγάλη ζημιά,άφοΰ ot Έλληνες δέν θά κατορθώσουν νά κυριαρχήσουν ποτέ σ’ δλον τό Μόριά, πράγμα πού Εβλαψε πολύ τόν άγώνα. Γιατί, μέ τήν Εξαι­ρετική θέοη της, ήταν σημαντική στρατιωτική βάση γιά τούς Τούρ­κους, άπό δπου Εξορμώντας Εκαναν φοβερές λεηλασίες καί κατα­στροφές στις γειτονικές Επαρχίες Ηλείας καί Βοστίτσας. Κι’ Επειδή γειτόνευε μέ τή Δ. Στερβά, ήταν ή άνοιχτή πάντα πύλη γιά τήν είσοδό τους στό Μόριά κι’ άργόιερα ή Εστία νά φουντώσει τό Επι­κίνδυνο μίασμα μέ τούς Τουρκοπροσχυνημένους, πού άπείλησε νά σβήσει δλως διόλου τήν ’Επανάσταση Μά γιά τούς κοτζαμπά­σηδες, ήταν μεγάλο συμφέρον νά διαιωνίζεται ή πολιορκία της, γιατί τούς δίνονταν Ετσι ή ευκαιρία νά σφετερίζουνται τά εθνικά είσοδήματα τής πλούσιας περιοχής της χα'ι άπό τις γειτονικές Επαρ­χίες, γιά νά συντηρούν τούς μισθοφόρους των, πού τούς ήταν χρή­σιμοι νά κυριαρχούν στήν Επαρχία τους καί νά Εξουσιάζουν τούς καπεταναίους χα'ι προ πάντων τό λαό "Ομως μέ τή φανατική του προσήλωση στήν Εξυπηρέτηση τών Ανομολόγητων αύτών συμ­φερόντων τών κοτζαμπάσηδων, ό Π. Π. Γερμανός άρχισε νά χά­νει τήν Επιβολή χα'ι τό χΰρος του στό λαό καί τό στρατό, πού άγωνίζονταν νά πετύχουν μαζ'ι μέ τήν Εθνική καί τήν κοινωνική τους Απελευθέρωση. Κι’ αύτό φάνηκε στον καιρό τής Εκστρατείας τοΰ Δράμαλη. Πριν δηλ. φθάσει άχόμα στήν ’Αργολίδα, ή όλι- γαρχική Κυβέρνηση πανικόβλητη Εμπαινε νά σωθεί στά πλοία, Εγχαταλείποντας δλα σιήν τύχη τους1 κι’ άπό τούς δλλους πολιτι­κούς δ Π. Π. Γερμανός, δ γαμπρός του Οικονόμος Βελισσάριος, δ Ν. Δεληγιάννης, δ Π. Ζαριφόπουλος χαί άλλοι Ετρεξαν χι’ πύ τοί «<ρ ε υ γ α λ ά δ ε ς» νά βρούνε καταφύγιο στήν Τρίπολη χι’ Εφτασαν φεύγοντας στό χωριό Σάγχα. ’ Εκεί είχε σταθμεύσει δ Πλαπούτας, πού Εβάδιζε μ’ Εντολή τοΰ Κολοκοτρώνη γιά τόν Ά - κροχόρινθο,ν’ Αντιμετωπίσει τούς Τούρκους. Ot στρατιώτες, πού μέ τόση άξιοθαύμασιη προθυμία χι* Ενθουσιασμό Ετρεχαν νά πο­

— 43 —

1. Βλ. άναλυτιχά. Τάχη Ά . Σχαμαιόπουλου: «Ό μεγάλος κίνδυ­νος τού 1821, Τό π ο̂οχύνημα σιό Μο ι̂ά» (οί Τουοχοποοαχυνημένοι)-

2. Λ. Κόχχινου, τ. Γ\ 143. Τάχη Σκιμαιόπουλου: «Ό Έσωιεοιχός ‘Αγώνας χλπ.», 2C0 χ.π.

Page 47: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

λεμήσουν τό Δράμαλη, άγαναχτισμένοι μέ τή δειλία πού Εδειξεν ή Κυβέρνηση καί οί «φευγαλάδες», θέλησαν νά τούς έπιτεθοΰν χαί νά τούς κακοποιήσουν Μάλιστα πολλοί Απ' αύιούς μ’ έπι- χεφαλής τόν Καλόγερο Λυμπερόπουλο και τό Νικόλα Τσοΰση έπήγαν άπειλητιχοί στόν Π. Π. Γερμανό καί τοΰ φώναξαν :

— Τί Εκαμες τ’ άσήμια καί τά καντήλια τών Εκκλησιών καί τ' άλλα ;

Τήν ίδια στιγμή άλλοι άπειλοΰσαν τόν Π. Ζαριφόπουλο καί τοΰ ζητούσαν τά λάφυρα πού τούς έπήρε, δταν Εφευγαν ο I Τοΰρκοι άπό τό Φανάρι (’Ολυμπίας) ·. Ό Πλαπούια?, πού είχε και σχετικήν έντολή άπό τόν Κολοχοτρώνη, τονς προστάτεψε, διέ­λυσε τούς στρατιώτες χαί τήν άλλην ή μέρα τούς συντρόφεψε άρ- κετά να πάνε στήν Τρίπολη *. Τότες Επρότεινε στόν Π. Π- Γερ­μανό νά μείνει κοντά του καί νά λάβει μέρο; σιήν Εκστρατεία νά πολεμήσουν τό Δράμαλη (δπως είχαν κ>ίνει άπό τήν πρώτη στι­γμή δ Ύψηλάντη;, δ Παπαφλέσσας, δ Πκρόμπεης, δ Π. Κρεβ· βατός κ.ά.), άλλά δ Π. Π. Γερμανός άρνήθηχε κι’ Επροτίμησε νά φύγει, δπω; πάντα, γιά μέρο; άσφαλισμένο, πού ήταν ή Τρίπολη αύτή τή φορά ! ·

1. Τήν Αργή τοΰ Χ<ιοΓ> καί τοΰ στραιοϋ ύμολογεί xui δ II. II. Γ,ρ- μανΛς σί πολλά μέρη xui τονίζει μΊΧισία 5ti ή κυβέρνηση περσόχερο φοβόταν «χήν δρμήν τού λαοΟ ή τοΰ; έ/θρού; πλησιάζοντας». Άναγνω- ρίζβι ίπίσης χ·ιϊ ιήν dvBpeia, πού £3ειξιν. «Άυμνημονεύμπχα·, 130· 183, 134, 136, 138, 1)9. Βλ. γιά ιό ιιεγάλο ίνθουΐΐασμό τοΰ λαοΟ σιόν καιρό τοΰ Δράμαλη xui χή δειλία χών πολιχιχών. ’Αρχαίο Ρώμα, τ. Α'>85, 93. 97, 130, 133. Φίνλεϋ, τ. Α', 387, 339, 391. Mario Pietri, «Sto- ria del Prisorgimento dela Graecia·. Μίνδελσον, x. A', 433. Τάχη Σιαμαιότουλου: «Ό ’ £σα>χερικ6; ’Αγώνας χλπ.», 236—246. Πουχεβίλ, 741, χλπ.

3. φωιάχου, τ. A', 326 οημ. Δ. Κόχχινου, τ. Δ’, 388, τ. Σι' 14. ΟΙχονόμου. 350.

3. Ό ΟΙκονόμου, λέει, δχι δ Πλαπούχας Εγραφε σχόν Κολοχοχρώνη ■σχόν 'Αχλαδόχαμπο πού χοϋ άπάνχησί «νά τούς Αφήσουν νά πάνε σχδ χαλό' ΐθϋ>; παν νά σχραχολογήσουν», ΙΕΕ, 830.

4. Ό Π. Π. Γερμανός, ίσιο; γιά νά μεχριάσει χήν ένχΰπωση γιά χήν Αδικαιολόγητη φυγή χαϊ χί| δειλία χου, γράφίΐ οχ’ Απομνημονεύματά του, δχι φιΑνονχας σχήν Τρίπολη συναντήθηκε μέ τόν Κολοχοιρώνη «χοΰ ϋπέθρεψε τήν φιλοτιμίαν», δχι d’ Αποχιήσει «Μ;ιιν έάν χρέξη μέ ■δοους ατραχιώχα; ϊχει «I; χήν βοήθειαν χής παχρίδος», πιρασιωπώνχας δχι δ Ιδιος είχε «τρίξει·, δχι γιά νά βοηθήσει τήν πατρίδα, πού διέ-

— 44 —

Page 48: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ζ'

Ο π. π. ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

"Οπως ίΐδαμε, άφοΰ ot κοτζαμπάσηδες έψήφισαν στή Ζαρά- κοβα ιόν άρισιοχρατιχον δργανισμό τή; Γερουσίας, σχηματίστηκε προποιρινι'ι διοίκηση άπό τόν Π. Π. Γερμανό χι’ άλλους δλιγαρχι- χούς, πού θά διοιχοϋσεν ώ ; διου νά συγχληθεϊ ή συνέλευση.

Μέ τι’ιν όρχομωσία, πού ϋγινεστό Ιχχλησάχι τοΰ "Αϊ Γ·άννη (τέλος Νοέμβρη τού 1820 στό "Αργος, άρχισε τέλος χαΐ ή συνέ­λευση xui ό Π. Π. Γερμανό; μαζί μέ άλλους 20 Μοραΐτες δλι- γπρχικονς,ίχίΐροΰς τοΰ Ύψηλάντη, δρίστηκε «παραστάτης» χαί μέλος γιά τή σύντιιξη τοΰ ’Οργανισμού της. Κι’ δίαν τελείωσε τις έργαοίες της ή συνέλευση χαί ot Όλιγαρχιχοί μαζί μέ τούς Φαναριώιες Μκυροχορδάτο χαί Νέγρη χατάφεραν νά παραμερί­σουν τόν Ύψηλάντη χαί τού; στρατιαχιχούς χι" Ισχηματίστηχε τό Βουλευιικό, ενα άπό τά 30 μέλη του ήταν χαί & Π. Π. Γερ­μανό;

τρεχε τόν έσχατο κίνδυνο, άλλα γιά νά σωθεί. Ό Φωτάχος δμως τόν διαψευδει χαΐ γράφει φηιά, δτι δ Κολοχοτρώνης τότε είχε φύγει άπό T1|V Τρίπολη γιά τόν Άχλαδόχαμπο χαΐ δτι δ Π. Π. Γερμανός δέν τόν άνιάμωσε, oute τόν elSe πουθενά. Γ<’ αύιό 6 Φωτάχος θεωρεί τά άπο- μνημονεύμαια τοΰ Π. Π. Γερμανού «νόθα» ή δτι αϊ έχβότες τους χά «παρεμόρφωσαν» γιά νά δείξουν «δτι παντού εύρίοχετο». «Άπομνημ.» τ. Α', 326 σημ

1. Στις 11 τοϋ Σεπτέμβρη 1831, δ Π. Π. Γερμανός βρ(οχεται στό, •At, >; κοί υπογράφει μαζί μέ άλλους τό συμφωνητικό γιά τήν παρά­δοση τού Άχροχδρινθου. Στά 1829 (Μάρτης), άπό τήν Κόρινθο στέλνει Εγγραφο σιούς παπάδες χαΐ χριστιανούς Μονεμβαοίας, τούς χαλεΤ νά δηλώσουν τά Γουρχιχά χτήματα χαΐ πράγματα, χαΐ νά τά φυλάξουν γιά-. τίς άνάγχες τοΟ Έθνους, άλλως τούς άπειλεΐ μ* άφορισμό.

Page 49: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ή συνέλευση, κονία σι’ Αλλα, είχεν Αποφασίσει νά στείλει πρεσβείες στις ευρωπαϊκές Αυλές χαί τόν Π. Π. Γερμανό χαί τόν Πετρόμπεη στή Ρωσία. Μά ή Αποστολή τους ματαιώθηκε, γιατί χρίθηχε προτιμότερο νά στείλουν Επιτροπή νά συνάψει δάνειο. 'Οταν δμως,μέ πρωτοβουλία τοΰ Μέτερνιχ,έγινε τό συνέδριο τής -«Ίεράς Συμμαχίας», στή Βερώνα (20 Όχτώβρη τοΰ 1822) γιά νά καταστείλει τα Επαναστατικά κινήματα στή Ν. Ευρώπη καί Ν. ’Αμεριχή, ή Κυβέρνηση έστειλε τόν Α. Μεταξά χαΐ τό φιλέλ­ληνα Γάλλο πλοίαρχο Ζουρντα'ιν Αντιπρόσωπους, πού εφτασαν στον ’Αγχώνα στις 24 Όχτώβρη. Ά πό έχει έγραψαν στό βασι­λιά τής Νεάπολης, στόν Πάπα, στόν καρδινάλιο Γονζάλι χα'ι στούς υπουργούς, πού είχαν συγκεντρωθεί στή Βερώνα, Αλλά δέν έλα­βαν καμιάν Απάντηση. Κι’ έπειδή δέν κατόρθωναν τίποτε, έγρα­ψαν στήν'ίλληνική Κυβέρνηση νά στείλει Αντιπροσωπεία στόν Πάπα, νά ζητήσει τήν μεσολάβησή του, έστω χαϊ μέ τήν ένωση τών έκκλησιών. Άποφασίστηκε τότε νά πάει ένας Ιπιφανής !ε- βόρχης κι’ ώς τέτοιος προτιμήθηκεν ό Π. Π. Γερμανός, πού τόν έστειλαν μαζί μέ τό Γ. Μουρομιχάλη ·. Στις 26 τοΰ Όχτώβρη έφυγαν γιά τήν ’ Ιταλία κι’ έπειτ’ Από 50 μερόνυχτα φοβερή θα- λασοταραχή, έφτασαν στόν ’ Αγκώνα, δπου τούς ίκράτησαν Αρκε­τές βδομάδες στό Λαζαρέττο γιά κάθαρση. ’Αλλά χι’ έκεΐ δ Π. Π. Γερμανός δέν έμειν’ Αργός, Αλλ’ έγραψεν αμέσως στόν περίφημο μητροπολίτη ’ Ιγνάτιο στήν Πίζα τοΰ γνωστοποιοΰσε τήν Αφιξή

— 46 —

1. Ό Γ. Μαυρομιχάλης ήταν πολύ ώρα Ιος άντρας χαί οΐ γυναίκες ■στόν ’Αγκώνα ίβγαιναν στά παράθυρα, τόν έχαμάρωναν Χι* άναςχο- νοΟοαν «II bel principe Greco» (δ ωραίος Έλληνας πρίγχηπας).

2. Ό Π. Π. Γερμανός ΐτρεφε μεγάλην ίχτίμηση χαϊ οεβαομό γιά ιόν ’Ιγνάτιο, δπως βλέπουμε καί άπό τά γράμματα ποϋ τοΟ άπευΜνει · «Τφ Πανιερωτάτφ χαί Σεβασμκοτάτφ Μητροπολίτη πρώην Οίιγγαρο- βλαχίας χ. ΙΓΝΑΤΙΟ τφ ποΟηνοτάτφ μοι άβελφψ. Μετά Φαλασσοπο- ρίαν πεντήχοντα ήμερων έφδάσιιμεν σύν Θεφ βιά τών θεοιτειΟών ευχών της *ρό 4 ημερών είς Ανχόνα βκοριαμίνοι χλ... ΟύΚν πρότερον {φρόν­τισα ή τό νά γράψω πρός τήν φίλην μου καί οεβασιήν αύτής Κορυφήν χλ.». (Στ’ άκομνηνεύματα καί τά γράμματα τοΟ Π. Π. Γερμανού, βρ(- σχουμε χαί άρχετίς άνορθογραφίες (Ναΰπλοιον, ’Ανχόνα, πο^ηνός, «η- sMMf·**, χαθυκοχήμεΦα, φερώμενβχλ.). *0 Ιγνάτιος, έχρημάτισε μη­τροπολίτης Ναυπαχτίας, Άρτας καί Οϋγγαροβλαχίας.’ Εμενε οτήν Πίζα

Page 50: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

του και τούς σκοπούς κι’ έζητοΰσε τήν ένίσχυσή του.Ό ’ Ιγνάτιος είχε τό δικαιολογημένο παράπονο, δτι ένώ Εμενε τόσα χρόνια οτήν ’ Ιταλία καί τό κΰρος του ήταν μεγάλο, δμως δεν σκέφτηκαν ποιέ νά τόν χρησιμοποιήσουν, άλλα έστελναν άλλους καί γι’ αύιό άπ«ν· τησε είρωνιχά σιόν Π. Π. Γερμανό, δτι άφοΰ τέλος πάντων ήρ­θαν, δς καθήσουν νά ξεκουραστοΰν, άφοΰ δέν πρόκειται νά κα­τορθώσουν τίποτε, δπως καί ot άλλοι πού είχαν Ερθει προτήτερα. Ό Π. Π. Γερμανός, πού τόν δυσαρέστησε ή ειρωνική άπάντηση τοΰ ’ Ιγνάτιου (πού τοΰ ετρεφε μεγάλην έκιίμηση καί τόν άνεγνώ- ριζε γι’ άνώτερό του), καθώς καί ή πληροφορία, δτι καί άλλοι είχαν σταλεί πριν άπ’ αύιόν, ώς τόσο δέν άποθαρρΰνθηκε καί Ιξαχολούθησε τις ένέργειές του, στέλνοντας γρ-ίμμαια πολλά σέ ξέ­νους καί "Ελληνες

Κι’ ένώ, δτ«ν fjtav στήν ’ Ελλάδα πρωτοστατοΰσε στή διαί­ρεση τών προυχόντων χαί τών καπεταναίων,τώρα πού βρίσκονταν στά ξένα, κλεισμένος στό λοιμοκαθαρτήριο, σάν νά χαθάρισε κι’ & νοΰς του. βλέπει πόσο ζημιώνουν ot διαιρέσεις καί γράφει στόν Πετρόμπεη καθώς καί στόν Κολοκοτρώνη : «τίποτε δέν μάς ώφε- ■λοΰν at νίχαι, τά κάστρα, έάν δέν θεμελιώσωμεν τά έπιχειρήματά μας είς μίαν νόμιμον Κυβέρνησιν τών πολιτικών χαί τών σιρα- τιωτιχών (πού τόσο πριν καταπολεμούσε), χαί ν’ άπορρίψωμεν

— 47 —

μέ τή γενναία σύνταξη πού τοΰ χορηγοΐσεν Α Ρώσος Αύτοχράιορας. Φιλοδοξούσε χι’ αύιός μαζί μέ ι6 Ί. Καρατζά νά χαιέβει νά κυβερνή­σει χήν 'Ελλάδα. Κι’ έπειδή έβλεπε σάν έμπόδιο χό Δημήιρη Ύψηλάνιη, τοΰ ίσιειλε γράμμα καθώς χαί σιόν Π. Π. Γερμανό, όπου Εβριζε μέ τά βαρύτερα λόγια τόν ‘Αλέξανδρο Ύψηλάνιη, τούς Φιλιχούς χι’ έχαρα- χτήριζε τήν έπανάσιαση «μ έ γ a χ α χ ό ν». Ό σιενός φίλος του χαι όμοιος του Άλεξ. Μαυροχορδάτος—πού ό &. Βερναδάχης τόν άποχαλεΐ «Α λ έ θ ρ ι ο ν δ α ί μ ο ν α τ ή ς Έ λ λ ά β ο ςν-έκιδιώχοντας τόν Ιδιο σκοπό, σέ υβριστικό γράμμα χι* αύιό; σιό Δ. Ύψηλάνιη, ΑμολογεΙ Ατι και οί δυο τους (Ίγνάιιος χαΐ Μαυροχορδάιος), έπροοπάΟησαν νά ματαιώσουν τήν ’Επανάσταση I Καί Α πάμπλουιος «πρίγχηψ» Ί. Καρα- τζάς, υποψήφιος κι’ αύιό; χυβερνήιη;, Αιαν τοΟ έζήιησαν χρήματα γιά τις άνάγκες τού 'Αγώνα, δπα>ς λέει Α Δ. Ρώμας «Εδεσε τό ?ιουγγί του» μ ' Ιπροσποιόιαν τόν φτα>χό I

1. Άπό τό λοιμοκαθαρτήριο Α Π. Π. Γερμανός γράφει σιό Νέγρη, τό Βάλβη, τόν Κομιζόπουλο, τόν ΚοντογΑνη, τόν Καρτζώτη, τόν Μαρί- ■νογλου, τόν άρχιμαντρίτη *Ια>άσαφ χ.<5.

Page 51: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

δλοι τά ίδια συμφέροντα χα'ι νά προτιμήσωμεν τό χοινόν συμφέ­ρον τής πατρίδος... Είδε χαί τό έσωτεριχόν μας τρέχει άκατάστα- τον χαί σπαράσσεται άπό τούς σκοπούς χαί τά τέλη ένός έκαστον τότε δλη ή Ευρώπη δν μά; βοηθεΐ τίποτε δέν μά; ωφελεί». Ό ­ταν τέλος τούς έλευθέρωσαν άπό τό λοιμοκαθαρτήριο (τέλος τοΰ Γενάρη), φιλοξινήθηκαν Ivu μήνα στό σπίτι τοΰ φιλικού ?μ- πορη Δ. ’Αλεξάκη ·. "Ομως νά πάνε στή Ρώμη, πού ήταν χαί 4 σκοπός τοΰ τηξαδιοΰ του; δέν στάθηκε δυνατό, γιατί τό Βατι­κανό, πού άχολούθαγε τήν πολιτική τοΰ Μέτερνιχ χαί μάλιστα Ιπειτ’ άπό τήν απόφαση, πού πήρε τό συνέδριο τής Βερώνας, δέν είχε καμιά διάθεση νά συνεννοηθέΐ μ’ έπαναστάτες, πού τούς κατηγορούσαν διι είχαν σχέσεις μέ τούς Καρμπονάρους. Κι’ δ άντιπρόσωπο; τοΰ Πάπα καί φίλος τοΰ Ρώμα καί τοΰ Φλαμπυυ- ριάρη καρδινάλιος Μπενβενοΰτε μέ τή δικαιολογία, δτι δ Πάπας ήταν πολύ γέρο; γιά τέτοιες συζητήσεις, χι’ δ υπουργός τον καρ­δινάλιος Γονζάλι πολύ άρρωστος, τούς Εδωσε νά καταλάβουν, δτι ήσαν άνεπιθύμηιοι στή Ρώμη, άλλά 8τι μπορούσαν νά μείνουν στόν ’Αγκώνα (περιοχή Πάπα), χωρίς δμως νά μετακινηθούν*. Κι’ άφοΰ δ κύριος σκοπό; τή; άποστολή; του; άπότυχε, δ κόμης Ζουρνταίν, άφοΰ συσκέφιηκαν μέ τόν Π. Π. Γερμανό χαί τόν Α. Μειαξά, Εφυγε γιά τό Παρίσι νά κάμει συμμαχία χαί δάνειο μέ τούς Ιππότες τή; Μάλτας '. Καί δ Π. Π. Γερμανός μέ διάμεσο

- 48 -

1. Μαζί μέ ιόν Π. Π. Γίρμινό φιλοξενήθηχαν στό σπίτι τού Άλε- ξάχη καί 6 Ά. Μειοξά;, ό Γ. Μαυρομιχάλης, Ισω; χαί 6 εννοούμενος διάκονός του Θεόφιλος, πού ϊγινε άργόιεοα μητροπολίτης σιήν 'Αθήνα. Βλ. «έγγραφα τής Έιιανασι.» ΰπό Ε. Άλεξάχη. Δ1ΕΕΕ, τ. Γ , 817-880.

2. Σπηλιάβη. 1. Α', 602-603. Λ. Κόκκινος, τ. Ε', 893, τ. Σι', 214.8. Πόσο, οΐ ξένοι ήταν πρόθυμοι νά βοηθήσουν μέ ιό, άζημίοτα

πάντα τού; Έλληνες, φαίνεται χι* άπό τις συνεννοήσεις πού Εχαναν οΐ Ιππότες τής Μάλτας μέ τό Μαυροχορόάτο (Ετοιμο νά βγάνει τήν Έλλάβα στό σφυρί γιά νά Ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες του), γιά συμμα­χία χαί βάνειο, ποΰ οίιε λίγο - οΰιε πολύ, ζηιοΟσαν γιά Αντάλλαγμα τή Σάρα, τή Ρό8ο, τήν Κάρπαθο χαί τήν Κρήτη I Ό Ιγνάτιος σύμφωνος στήν άρχή χι* αύ«ός Εγραφε στό φίλο του Μαυροχορόάιο: . χλίνο» είς τό ναι, χαί δ», &ν είχα ψήφον τήν (8ι8α βιά νά παραχωρηθή ή Κ ύ π ρ ο ς άνιΐ τής Ρό&ου, βιότι αύτή ή νήσος είναι μεμαχρυσμένη άπό τάς Έλληνιχάς Επαρχίας χαί νήσους·! ‘Αργότερα όμως (1817) κατά-

Page 52: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τό Ρώμα πού βρίσκονταν στή Βενετία Εγραφε στόν Καποδί- στρια νά χατέβει στήν Πελοπόννησο «νά λάβη τούς χαλινούς διά νά ρυθμίση τό έσωιεριχόν καί νά όδηγήσει τά πράγματα είς τόν λιμένα τής σωτηρίας». Ό Καποδίστριας δμως τούς άποχρίθηχε με γενικές συμβουλές χι’ άπόφυγε νά δώσει άιτάντηση στά §ρω· τήματά του κι’ ό Π. Π. Γερμανός κατάλαβε, δτι Επρεπε νά παραι­τηθεί άπό τό ταξίδι του στή Ρωσία ·. Κι’ ίφοΰ δέν είχετί δλλο νά χάμει στόν Άγχώνα, δπου ή παραμονή του δέν ήταν ευχάριστη γιατί υπήρχαν πολλοί «φατριασταί» χαί «indriganti»« πού παρα- χολουθοΰσαν τις ένέργειές του χα'ι τΙς χινήσεις του, ό Π. Π- Γερμανός Εφυγε γιά τή Βολωνία νά συμβουλευτεί τό διάσημο στοματολόγο Το μαζί νη *. Ά πό έχει έιτήγε γιά λουτροθεραπεία στή Φαέντζα χαί χοντά στή Σινιγάλια, δπου χαθώ; γράφει στόν Δ. Άλεξάχη, Εμεινε μεριχές ή μέρες νά δει «τό πανηγύρι τό όποιον γίνεται χαλλήτερον έφέιος άπό τούς προλαβόντας χρόνους ώς λέ- γουσιν οί ίνταϋθα* *. Γιά τή λουτροθεραπεία χαί τά πανηγύρια δ δμείλιχτος ’ Ιγνάτιος Αρχισε νά τόν είρωνεΰεται λέγοντας, δτι 6

λαβε ιό λάθος χαί γράψει στό Ζαΐμη : «δέν είμ ποροΟν οί έλληνες νά παραχωρήσωσι τόπο» έλεύθερον, διότι είναι 58ιχον χαί ένανιίον είς ιήν τιμήν τοΟ γένους». Γιά ιούς Ιίιους Ιππότες, 6 Ζερβός άπό τήν Κέρκυρα, πού φρόντιζε γιά τά συμφέροντα τών Άγγλων, πού οά θαλασσινοί ήταν άντίζηλοί τους, (λέγε στόν Π. Π. Γερμανό: «6 σχοπός τους 8έν είναι καλός, άλλ’ {ν8έχεται νά άποβλέπα είς τό νά χα&υποβάλουν τήν ‘Ελλάδα χαί πολιτιχδς χαί θρησχευιιχώς». ’Αρχείο Ρώμα, τ. Α' 316—217 (Φά- χελλος 2123 άριθ. 2972α). Π. U. Κοντογιάννη, «Ιστορικά ίγγραφα άνα- φερόμενα είς τήν ‘Ελληνική» Έπανάσιαοιν», 177, 190 (Φάχ. 1823, 1Η27 άριφ. 99). Κ. Σάθα, «Ιστορικοί 8ιατριβα(>, 82 χ.π.

1. ‘Αρχ. Ρώμα, τ. Α\ 10»—166 (Φάχ! 2127 άρ. 8034).2. «Γνωρίζετε—γράφει ό Π. Π. Γερμανός στό Ρώμα—πόσον παρα­

τηρούνται τά βήματά μας». Καί 8έν είχεν δδιχο, χαθώ; βλέπουμε στόγράμμα τοΟ Ί. Μελά στόν Δ. Ποστολάχα, σταλμένο άπό τόν Αγκώνα:«Ό π α μ μ ι α ρ ώ τ α τ ο ς ( Ι ) Παλαιών Πατρών έμίσευσεν διά τήνΒολωνίαν, μέ λόγον 8» θέλει χάμει τά λουτρά, άλλά μοί φαίνεται 8ιάμερικούς σχοπούς του νά τρέχη. Έ ξ ε σ χ ε π ά σ α μ ε ν δτι καί αύτός είναι, είς τών φατριαστών χαί είς εΙΒησιν σας». Φαίδωνος Κ. Μπουμπουλίδου, «ΕΙδήσεις χαί χρίσεις περί τού άγώνος 1321 — 1024», ΔΙΕΕΕ, τ. IB', 14-71. ‘Αρχείο Δ. Ρώμα, τ: Α', 199, 219, 219 (Φαχ.2123 άρι». 2968, 9278 χαί άρι». 46 Έγγρ. Άλέξη Ρώμα).

8. «Έγγραφα τής Έπαναστάοεα>ς», ΰπό ‘Επ. Άλεξάχη, ΔΙΕΕΕ> τ. Γ , 825.

- 49 -

Page 53: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Π . Π. Γερμανός Επήγε στήν Ιταλία νά γίνει... Χατζή; καί διι τοΰ Εστελνε «τά πιό δμαθέστερα χα'ι παράλογα» γράμματα- Ό Π. Π. Γερμανό; κατάπληχτος κα'ι πολύ δυσαρεστημένο; γράφει τά παράπονά του (στόν ’ Ιγνάτιο) χαΐ δέν παραλείπει ο* Επιστολή ■στό φίλο του Ρώμα, νά περιποιηθεΐ χι’ αύτό; μέ τή σειρά του τόν Ίγνάιιο : «τί ποιητέον ; δταν δέν εύρίσκομεν άρετήν ούσιω- -δώς δλλά κατ’ Επιφάνειαν ; » 1

Στό μεταξύ, ιίχαν άρχίσει δραστήριε; Ενέργειες γιά νά πραγματοποιηθεί δάνειο. Ό Π- Π. Γερμανός μέ τό Γ. Μαύρο· ΐιιχάλη είχαν πληρεξουσιότητα γιά «Ενα μιλιουνι τάλληρα» χαΐ ή Κυβέρνηση τούς Επλαισίωσε μέ τό μητροπολίτη ’ Ιγνάτιο χαΐ τό Δ . Ρώμα. Ό ’ Ιγνάτιο; δμω; στήν άρχή δέν Εδειχνε διάθεση νά λάβει μέρος στήν Επιτροπή, άλλα Επε»τ’ άπό Εντονο γράμμα τοΰ Ρώμα δέχτηκε *. Ό Π. Π. Γερμανός, πού δέν είχε τις Απαραί­τητες γνωριμίες νά Ενεργήσει δ ίδιος, Εδωσ’ Εντολή στό Ρώμα νά φροντίσει, πού πραγματικά ήρθε σέ συμφωνίες μέ κάκοιον Ε λ ­βετό τραπεζίτη στή Βενετία, Ενώ δ Α. Μεταξάς είχε πληρο­φορίες, δτι μπορούσαν νά πετυχουν δάνειο στή Γερμανία. Πα­ράλληλα ή Κυβέρνηση Εστελνε κι’ άλλην άντιπροσωιτεία στήν ’Αγ­γλία με τόν Όρλάνδο χαΐ Λουριώτη γιά τόν Ιδιο σκοπό ·. Γ ι’

— 50 —

1. «Έχ ποια; άφορμής—διερωτάται 6 Π.Π. Γερμανός—έχφράζεται «υιως Α άδελφός ’Ιγνάτιος καί έχ ποίας αίτιας; Ίσως χαχοήθης τις νά {σκευώρησε τι!» Καί άβυνατώνιας νά έξηνήσβι τήν άβιχαιολόγητη έχθρόχητά ίου, γράφει: «Ή χαχοήθεια ΰπερεπερίσσευσε καί αγνοεί ίχα- «τος πόθεν πρώτον νά προφυλαχ&εϊ». Καί σέ γράμμα του σιό Ρώμα έχφράζει πλέον άσνγχάλυπτα τις άμφφολιες του γιά ιό χαρακτήρα τοΟ "Ιγνάτιου. Άρχ. Δ. Ρώμα, χ. Α', 172—137 (Έγγ. Άλξ. Ρώμα, άρ. 42)· Σ. Μελά, ΜΡ, 401.

2. «Ό άγιος έχ Πεισών (Ιγνάτιος)-γράφει ό Α. Ρώμας στό Π.Π. Γερμανό—μοϊ άηεχρίθη χαί συμπλέχει χά πράγματα μέ άναρμόσχους προφάσεις χαΐ παραλσγιομούς... Ή πρώτη μου άπόκρισις φαίνεται χόν έβαλεν είς συστολήν χαί, ώς καθώς έπρονόησσ, χώρα δοκιμάζει νά δι­καιολογηθώ χαί δέχεται». Άρχ. Λ. Ρώμα, χ. Α', 171 — 172 (Έγγρ. Άλξ. Ρώμα, άριθ. 41).

3. Ό Π. Π. Γερμανός πού είχε πληρεξουσιότητα γιά «Evu μιλιουνι τάλληρα», ί.τειβή 8έν είχε χαμιά Ικανότητα ό (βιος, γιαυτό Εγραψε σιό Ρώμα: «Σάς παρακαλώ άφοΰ κάμετε οχέψιν περί τούτου τοΟ άναγκαίου διά τήν Πατρίδα πράγματος (γιά τό δάνειο), χαΐ προετοιμάσετε εν αχέ-

Page 54: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

αύιό, 6 ’Ιγνάτιος Εγραφε στό Μαυροκορδάτο, δτι δέν ήταν σύμ­φωνος νά ζητάνε χαί δεΰτ*ρο δάνειο, άλλα νά φροντίσουν μόνον στήν 'Αγγλία ’Αντίθετα 6 Π. Π. Γερμανός χαί προ πάντων 4 Δ. Ρώμας, δέν ήθελαν τό δάνειο νά γίνει στήν ’Αγγλία, γιατί φοβόντουσαν, δτι θά πέσει «εις χεΐρας άρπάγων», άφοΰ Εμαθαν, δτι στήν Ελλάδα είχεν άντικατασταθεΐ τό παλαιό 'Εκτελεστικό καί δτι τό νέο ήταν «τής φατρίας τοΰ Μαυροκορδάτου καί έκεΐ βέ­βαια θέλει καταντήσουν τά δάνεια χρήματα» Γι’ αυτό, ήθελαν νά πετύχει τό δικό τους δάνειο, νά τό καταθέσουν σιά Εφτάνησα χαί νά τό Εδιναν μέ προσοχή καί λίγο - λίγο «είς ιάς πραγματι­κής άνάγχας τής πατρίδος καί δχι είς χεΐρας άρπάγων». ’Αλλά τό δάνειό τους άπότυχε, γιατί ot τραπεζίτες δέν θεωρούσαν tVavo- ποιητικά τά πληρεξούσια χαί τούς άνηουχοΰσε ή έσωτερική άχα-

— 51 —

■βιον, νά πληροφορήσετε χαί Εμέ ιιόθεν σχοχάζεσθε, διι νά χαχοοΟωβή toOxo χοί πώ;». Άρχ. Ρώμα, χ. A’, 148-11!*, 161, 211—212 (Έγγρ. Άλεξ. Ρώμα, άριθ. 28, 34, 46). Άρχ. Κουνχουριώιη, χ. Β', 72 κ.π.

1. «Μ’ έγραψε* 6 άγιος Π. Πατρών χαί & χόμης Ρώμας—γράφει6 Ιγνάτιος σχό Μανροκορδάχο—8ι’ εν δάνειον. Έλαβον χοί δεύτερον γράμμα χοΟ Ρώμα, άλλά δέν έχαχάλαβα ποΰ Εχει νά γενή χοΰχο χό ■δάνειον. 'Οπου Εχουν Επιρροήν ή Εξουσιάζουν ot Αϋπριαχοί, χίποχε 8έν «ήμπορεί νά γεν») ύπέρ χών Γραικών. 'Αν είναι είς άλλα μέρη τής Εύ- ρώπη;, άφοϋ σχελλονχαι άνθρωποι είς χήν ’Αγγλίαν χαί etvui δυναχόν νά χαχορθωθή Exet χό διίνειον, βέν βλέπω συμφέρον νά ζηχΐ]θή συγ- χρόνχος χαί δεύτερον δάνειον, διότι χό δεύχερον ζήχηιια ήμπορεί νά προξενήσει άνηουχίαν καί βΐς ιό πρώτον» Π. Μ. Κονχογιάννη, ΙΕ, 177— 1ί8 (Φαχ. 1823). Κ Σάθα, ΙΔ', 82 χ.π.

2 Ό Π. Π. Γερμανός χαί πρό πάντων ό Δ. Ρώμας δέν είχαν καμιάν Εμπιστοσύνη σχό Μαυροχορβάχο, πού ήχαν όργανο τής ’Αγγλίας, «Ελλειπής πανχός λαμπρού χαραχχήρος... χαί μέ μερικούς κοτζαμπάση, βες Επραγμαχεύονχο νά προσχαλέσουν χούς "Αγγλους είς χήν Πελοπόν­νησον» χι’ άχόμη περσόχερο, γιατί, ή Εφημερίδα «Παρατηρητής» χής Αύσχρίας τόν Ε παίνευε «ώς μετριοφρονούντο χαί άρχεχόν νά φέ ρ\) ιό Έθνος είς χήν π ρ ο χ έ ρ α ν ΰ π ο χ α γ ή ν μέ άναλόγους συνθή- χας μΕ χήν Λαμπράν Πόρταν (Τουρχιχή Κυβέρνηση). Καί προσθέχει χαραχτηρισχιχά ό Ρώμα;: «Τοϋχο &ς άναγνώσϋ καί Ας χρομάξα πάς Έλλην... ' Αρ κ ε ί νά τ ό ν Ε π α ι ν ώ σ ι ν α Ι Ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς Α ύ σ χ ρ ί α ς , Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο υ π ό λ ε ω ς χ α ί Λ ό ν δ ρ α ς δ ι ά νά γ ν ω ρ ί σ ω μ ε ν τ ο ύ ς ό λ ε θ ρ ί ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς τ ο ν». Άρχ Ρώμα, τ. Α', 131-132, 149-1&2,194 -200, ϋ28-229, 230- 234 (Φαχ. -212), 2124, 2132. άριθ. 2960, 2SI6S, 2974, 2979, 3690, 3070)

Page 55: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ταστασία σιήν Ελλάδα *. Τέλος, τό δάνειο πραγμαιοποιήθηχε στό Λονδίνο χαί <5 ΓΙ. Π. Γερμανός, πού είχε φοβηθβΐ, δ'τι θ ’ d- ποτΰχαινε χι’ ίχεΐνο, δπω; χαί \6 δικό τους στή Βενετία καί δτι· θά είχαν τήν χαταχραυγή τοΰ Εθνου;, εΰχαριστήθηχε, παρ’ δλο· πού άνησυχοΰσε, 9τι θά Επεφτε στά χέρια τοΰ Μαυροχορβάτου *. Ό Δ. Ρώμας 8μα>ς, πού είχε μεγαλύτερη πείρα, τοΰ έμετρίασε τόν {νθουσιασμό, τοΰ άνέλυσε πόσο σκληροί ήταν ot δροι του χαί Εχοντα; ύπ’ βψη του, δτι τά χρήματα θά περιέλθσυν στή φατρία- Μαυροχορβάτου, Εγραφε τά προφητικά λόγια: «Αύτά θέλει με- ταβληθώσιν είς τόσα βέλη, τά όποια θέλουσιν Εντός δλίγου πλη- γώσωσι θανατερά τήν φίλτάτην χα'ι Ελεεινήν ήμών Πατρίδα»

— 52 —

1. Ό τραπεζίτης πού διαπραγματευόταν τό δάνειο μέ τό Ρώμα στή Βενετία, ήθελε νά Ιχει χά σχετικά θεσπίσματα ιοΟ "Εθνους χαί νά παρευρίσχουνται στήν ’ Ιταλία δλοι ot πληρεξούσιοι. Ό Π. Π. Γερ­μανός υπόσχεται ίτι «ήμποροΰν νά γίνουν δλ' αύτά» καί φιλοδοξώντας, νά έ.-ατϋχει όπωσδήπο» ιό δάνειό τους φαίνεται γενναιόδωρος σί βά­ρος τού Έθνους xai elvui πρόθυμος νά βελτιώσει τούς δρους: «δν συγχαιετίθετο 6 τραπεζίτης νά δανείου τό Ιν μιλιούνιον τάλλ:, ή χαί όλιγώτερσ, δυνάμει τοΟ έγγραφου τής πληρεξουσιότητυς, δπου ήδη δχο- μεν άνά χε(ραις, έ μ β α ί ν ο μ ε ν ε I ς σ υ μ φ ω ν ί α ς σ υ μ φ ε- ρ ω τ έ ρ α ς δ ι ' α ύ τ ό ν δ η λ ο ν ό τ ι ε ί ς τ ά ί β δ ο μ ή - χ ο ν τ α ή καί ί ξ ή κ ο ν τ α π έ ν τ ε τά έ κ α τ ό ν» I Άλλά nap’ δλ' αύιά τό δάνειο τελικά, ματαιώθηκε γιατί «τά οχίσματα τών Γχραιχών ίμβάσασι είς υποψίαν» τόν Τραπεζίτη χαϊ τούς συντρόφους του xui δέν ήθελαν νά δανείσουν έάν 8έν είχαν «άσφαλείς Αποδείξεις δτι έν Tfj Γραχί? έσυστήβη εύτακτος χαί Ισχυρά Διοίχησις». Έπειτα άπ’ αύιά χαί ή πληρεξουσιότητα τοΟ Π. Π. Γερμανού άκυρώθηκβ. «‘Αρ­χεία *Ελλ. Παλιγγενεσίας», τ. Α', 163, τ. Δ', 612. Άρχ. Δ. Ρώμα, τ. Α', 211-212, 216—224 (Φ. 2123, 2124 άρ. 8618, 9278).

2. Βλ. γράμμα το9 Π.Π. Γερμανού γιά τήν κατάσταση, στήν ‘Ελ­λάδα χαϊ τούς φόβους του: «... άπεχηρύχθη διόλου τό Εκτελεστικών χαί άντιχατέστη νέον1 τούτο είναι τής φατρίας τού Μαυροχορβάτου, χαί έχεί βέβαια θ έ λ ε ι κ α τ α ν τ ή σ ο υ ν τά δ ά ν ε ι α χ ρ ή ­ματ α» . Άρχ. Ρώμα, τ. Α', 218,226, 328-229.

8. «Πρώτον άπ* Ska—γράφει ό Δ. Ρώμας στόν Π. Π. Γερμανό— αΰιό τό δάνε ι ον ε ί ν α ι β α ρ ύ Ε ξ ω τ οΟ μ i τ ρ ο υ, έπειδή χαί οί Γραικοί λαμβάνουοι τετραχόσιας έβδομήντα δύο χιλ. γουϊναίας χαί ύπόσχονται νά πληρώσουν όχτακοσίας χιλ. Τό 6 τά Vo τόν χρόνον υπόσχονται νά τό πληρώνουν είς τόν όλόχληρον άριθμόν τών όχιαχο- σίων χιλ. ώστε όιιοί υποχρεώνονται νά πληρώσονν σχεδόν τό όκτωή-

Page 56: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

- 63 —

’Αλλά σιό μβταξύ στή» Πελοπόννησο τά πυγμαία ήταν «χά- χιστα καί χείριστα ώς ούδέποτε» ΟΙ άρχηγοΐ φιλονικούσαν κι* ήσαν Ετοιμοι γιά ίμφύλιο πόλεμο. Καί μέσα σ’ αΰτή τήν ίπελ- πιστική κατάσταση, Αλλοι σχέφτοννται νά ζητήτουν τήν προστα­σία τής ’Αγγλίας (Μαυροχορδάιος) * χι’ άλλοι ίναζητοΰν βασι­λιά. Στήν ’ Ιταλία Λ Γιαννιχέσης καί δ Κωνστατέλλης μαζί μέ τό γυιό τοΰ μεγάλου Γάλλου ζωγράφου Δαβίδ, φροντίζουν νά {χλεγεΐ βασιλιάς δ 'Ιερώνυμος Βοναπάρτης, πού ήταν πρόθυμος. “Επεισαν χαΐ σημαντικούς Έλληνες, πού ήταν έγχατεστημένοι ώς Ιμποροι στόν ’ Αγχώνα xul μέ τήν εύχπιρία πού Ελειπεν δ Π. Π. Γερμανός στή Φαίντζα, χατάφεραν τό Γ. Μαυρομιχάλη νά φύγει γιά τήν 'Ελλάδα νά φροντίσει γιά τήν πραγματοποίησή του χαΐ νά ύποσχεθεϊ στούς Αντίθετους μεγάλα χρηματικά ποσά καί βα­θμούς, νά γίνουν δοΰκες χαΐ μ α ρ κ ή σ ιο ιΌ Ρώμας δμως, στή

μιαυ τά έχατό είς ιόν άριΟμόν tΑν άΧηβινόν τών 472.000 όηοΟ λαμβά- νουαι. Τώρα Ας Ιβοΰμε*, ηοίος τά παίρνει χαΐ μέλλει νά τά μειαχειρισθή ; Έ τ υ φ λ ώ θ η τ ό ’Ε χ τ ί λ β ο τ ι χ ό ν χ α ΐ ί σ τ ε ι λ β μ ό ν ο ν& π u 8 ο ύ ς τ ο 0 Μ α υ ρ ο χ ο ρ β ά τ ο υ » ; Παρακάτω έξηγεί τις φαιριασιιχές xul άνιβθνιχίς ένέργει«ς τοϋ ΜαυροχορΜιου χαΐ συμπε- ραίνει «’Ιδού, Σεβασμιώτατβ Πάιερ, τίνος μέλλουοι νά περάσουν τά τών Άγγλον 8dvuu>. Άρχ. Ρώμα, τ. Α', 231—234 (Φαχ. 2123 άρ, 2980). ΒΧ. πιό άναλυαχά γιά τό δάνειο ’Α. Άνδρεάδη : «Ιστορία τών ’Εθνι­κών Δανείων>.

1. Άρχ. Δ. Ρώμα, τ. Λ'. 183.2 «Ή χρότασις 8ιά τούς θαλασοοκραιοϋντας (Άγγλους) {γινεν

άπό τόν Μαυροχορδάτον xul τους όμόφρονά; του κλπ». Άρχ. Δ. Ρώμα, τ. Α', 214.

8. ‘Ο Π. Π. Γερμανό; γράφει σιό Ρώμα: « . . . 6 Μαυρομιχάλης βύθϋς ήμπαρχαρΙθη πρό τφιών ήμβφών, 8ιά νά ΐφΟφθάση Ισως τήν νέαν Συνίλβυσιν χαί νά τήν πε(<η| περί τής γνωστής ύκβ&έσεως (ίχλογής Bu- οιλιά), έπειβή ό είς Τεργέσιην Γιαννιχέσης τοΟ τήν ίζωγράφισβν βύχα- τόρθωτον χαΐ ώφελιμωτάτην* χαί, 8ιά νά θεραπβύαα τάς άντιΜτοσς γνώμας των, δίδει τήν άββ,αν νά τούς ύποσχιθΰ 200 ή 800 χιλ. φλ. χαί βαθμούς άξιωμάιων μβγάλους. Ό Μαυρομιχάλης, λοιπόν, χαί τινες άλλοι σύμφωνοι μ* αύιόν, (βουρλίστηκαν, πρώιον έλκίζοντες «ά άπο- λαύσουν μιλιοΰνια χαί δεύιερον βαθμού;—δ μίν Δοΰξ, Α 81 Μαρκίζες καί τά λοιπά...». Άρχ. Δ. Ρώμα, τ. Α', 192-193. I Θ. Κολοκοτρώνη, «'Ελληνικά Υπομνήματα», 6*1 I. Όρλάνβου, «Ναυτικά·, τ. Α', 436 — 438. «'Εββομάς*, τ. Γ', 260. Σπηλιάβη, τ. Α', 628-629.

Page 57: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Βενετία, ήταν Αντίθετος γιά- τήν Εκλογή τοΰ Βοναπάρτη, γιατί' αύτό θά δυσαρεστοϋσε τούς μονάρχες ττκ Ευρώπης («'Ιερά Συμ- μαχία»).Επίσης καί στήν Ελλάδα πολλοί δέν ήθελαν,5πως ό Κολο- χοτρώνηςχαί ό Δ. Ύψηλάντης *. ΌΠ ·Π.Γερμανό;, πού φαίνεται τόν δυσαρέστησε ή ξαφνική Αναχώρηση τοΰ Γ.Μαυρομιχάλη χαί οί φροντίδες του γιά ιήν έχλογή τοΰ Βοναπάρτη, Ακολουθώντας σ’ δλα τό Ρώμα, ήταν χι’ αυτός Αντίθετο; γιά τό Βοναπάρτη, χαί «θρη­νεί χαί γράφει μέ μεγάλην Ισχύν χατά τοΰ προβλήματος». Καί χαθώς τοΰ Ελειπε πάντα ή στέρεη πίοτη χαί ή πεποίθηση γιά τήν χαλή Εκβαση τού ’Αγώνα (πού γιά τήν Εναρξή του τόσον Αντέ- δράσε), Αποθαρρυμένος Ιχδηλώνει τήν Απογοήτευσή του στό Ρώμα : «Τί ποιητέον ; τί Αλλο μά; μένει είμή νά εύχώμεθα υπέρ τής χοινής ήμών ύποθέσεως !»’ Τότες δ Ρώμας μέ Ενα πολύ ωραίο γράμμα του, Αγωνίζεται νά Εμψυχώσει τόν δλιγόπιστο χαί Απο­θαρρυμένο Ιεράρχη χαί πολιτικός αύτός, φέρνοντας παραδείγματ7 Από τις Άγιες Γραφές,δίνει μαθήματα θάρρους χαί Εγκαρτέρησης στόν (ερωμένο: « ’Αλλοίμονο, σοφώτατε Δέσποτα, είς Ενα λαόν, δπόταν ot διοιχοΰντες αύτόν πέσωσιν είς τοιαύτην Απελπισίαν... Ό σ τ ι ς Α π ε λ π ί ζ ε τ α ι δ έ ν Ε χ ε ι δ ι χ α ί ω μ α ε Ι ς . τ ή ν ΰ π ε ρ ά σ π ι τ ι ν τ ο ΰ Ο ΰ ρ α ν ο ΰ » . Καί στό τέλος, τοΰ πρότεινε χι’ αύτός, ως σωτήρια λύση : «νά ζητήση ή νομί- μως συνηγμένη Έθνιχή Συνέλευσις τόν υ(όν τοΰ έχθρονισθέντος βασιλέως τής Σβεκίας διά βασιλέα τών Ελλήνων», χαί τοΰ συνι- οτοΰσε νά χατέβει τό σνντομώηρο στήν Ελλάδα, νά φροντίσει γι’ αΰιό, χαίνάμή « θ έ λ η σ η νά χ α σ ο μ ε ρ ά μ α τ α ί ω ς ε I ς τ ά ξ έ ν α» *. Μά δ Π. Π. Γερμανό:, παρ’ δλες τις τόσο-

— 54 —

1· «Ή (στοοία τού πράγματος (βασιλεία;) συγχύζει τούς όμογ*νεΙς τής Πελοιτοννήσου χλπ.». Άρχ. Δ. Ρώμα, τ. Α', 194—200. (Φαχ. 3123'- άρ. 9968).

8. Άρχ. Δ. Ρώμα, τ. Α', 199, 220.3. Κοντά στά άλλα ό Ρώμ·ι( γράφει στόν Π. Π. Γερμανό: «Ό-

παντοδύναμος Ποιητής τής φύοεα>ς μάς ίίωαεν Αξύτητα νοός χηί άν· δρείαν τοΟ μβταχειρίζεοδαι αύτάς έν άνάγχαις xui κατά τήν ειλικρί­νειαν χαΐ-άρετήν ήμών, Α άγιος Θίό; μάς βοηβεί χαί όδηγε( τά κινή­ματα μας». Καί οχετιχά μέ τόν έμφνλιο πόλεμο, πού είχεν άρχίσει γρά­φει : «01 ΦαναριΔιαι μάς ίφαραν είς τοιαύτην Ιπονείβιστον Οΐοιν» «Αρχείο», ίχδ. Δ. Καμιτού̂ ογλου, τ. Α', 219—221 (φαχ. 3124 άρ. 8688)'

Page 58: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ένθαρρυντιχές χαΐ φρόνιμες συμβουλές τοΰ Ρώμα, Εχει χάσει όλό- tfXci τό θάρρος του. Τά δυσάρεστα νέα γιά τήν άναρχία στήν 'Ελ­λάδα, τ’ άποτυχεμένο του δάνειο χαΐ δ φόβος, δτι τήν ίδια τύχη θά είχε και τό Άγγλιχό δάνειο χαί ίσως γιατί τόν δυσαρέστησε ή προτροπή τοΰ Ρώμα νά χατέβει στήν ’Ελλάδα, τόν φέρνουν σέ φοβερή άμηχανία και τοΰ γράφει : «Ά χ ! φίλταιε Κόμη, ή ψυχή μου είναι χαιώδυνος βλέπουσα τούς ηατριώτας νά ώθώσι τήν Πατρίδα είς τό βάραθρον. Άλλά τί ποιητέον ; Δέν δύναμαι μήτε έντεΰθεν νά διορθώσω τι, μήτε έχει fiv υπάγω."Οθεν διάγω ήμέ· ρας λυπηράς, χαΐ δέν έλπίζω πάρεξ είς τήν θείαν Πρόνοιαν νά μεταβάλη τά σχόλιά είς όδούς λείας ή νά χεραυνώση τάς χεφαλάς τών στρεβλούντων τήν Πατρίδα» 1 Ό ς τόσο, σύμφωνος χι’ αυτός γιά τήν άνάγχη Ιχλογή; βασιλιά, χηθώς δέν Εφερνε ποτέ άντίρ- ρηση στό φίλο του Ρώμα, βρίσχει σωστή τήν πρότασή του γιά τόν Εκθρονισμένο διάδοχο τής Σουηδίας. Άλλά Επειδή, Εξόν άπό τή θέληση τοΰ “Εθνους χα'ι τή συγκατάθεση τής Εύρώπης,ηθελε νά Εχει χαΐ τή γνώμη τοΰ Κακοδίστρια, Εστειλε τόν Ά θ . Τσαχάλωφ στήν 'Ελβετία νά τόν συμβουλευτεί. Ό Καποδίστριας δμως δέν ήτανσύμφωνοςχι’ είχε τή γνώμη δτι « μ ό ν ο ν ή δ μ ό ν ο ι α τ ώ ν δ μ ο γ ε ν ώ ν θ έ λ ε ι φ έ ρ ε ι χ α λ ά Α π ο τ ε λ έ ­σ μ α τ α » και παρακινούσε πολύ τόν Π. Π. Γερμανό νά χατέβει στήν 'Ελλάδα νά φροντίσει γι’ αυτό *. Κι’ Επειδή χαΐ «άλλοι <ϊλ- λοθεν» τού συνιστοΰσαν τό Ιδιο, & Π. Π. Γερμανός άποφάσισε τέλος νά γυρίσει στήν Ελλάδα, μιά χαϊ δέν είχε πια τί άλλο νά χάμει, άφοΰ χαΐ ή άποστολή του γιά τόν Πάπα χαΐ ot διχές τον

— 55 —

1. Ό Π. Π. Γερμαιό; είχε χαΐ «τήν θλϊψιν·, γιατί, ένώ μερικοί Πατρινοί είχαν φοριώσει ένα Γαλαξ·8ιώτικο καράβι οτόν Άγχωνα γιά τή Ζάκυνθο ξέο.τασε ξαφνικά μεγάλη τρικυμία χαϊ «ουνετρίβη τό πλοϊον elf τόν λιμένα καί έμειναν γυμνοί οί ταλαίπωροι». Άρχ. Ρώμα, τ. Α', 324—225 (Φαχ. 2123 άρ. 2974).

1. ’Εξόν άιτό τόν Καποδίστρια χαί οί 8ΰο άλλοι πημαντικοϊ Έλ­ληνες, πού Εμεναν οτήν Εΰμώπη, & Κοραή; xui i Ιγνάτιος, βέν συμφω­νούσαν γιά τήν έκλογή βασιλιά. Βλ. «Χιαχά Χρονικά», τ. Ε', 69. Άρχ· Έθν. Βιβλ. 72Β8-Π. Μ. Κοντογιάννη, ΙΕ', 186-189. Άρχ. Ρώμα, τ. Α\ 328. 238, 352, 363-364 (Φαχ. 2138, 3134 άρ. 9983, 3690 χαί ίγγρ. Άλ. Ρώμα,

Page 59: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

φροντίδες γιά δάνειο δχόιυχαν καί ή λουτροθεραπεία είχε τελει­ώσει, καθώς καί τά πανηγύρια τής Σινιγάλια;. Κι* Ετσι ίδοξαχι’ Βπειτ’ άπό Ασκοπη περιπλάνηση στήν ’ Ιταλία κοντά δυό χρόνια, ϊφτασε ιόν Αΰγουστο τοϋ 1824 στό Ναύπλιο, άφοΰ δέν παρέ- λειψε,στό γυρισμό του,νά περάσει άπό τά Καλάβρυτα, νά συναν­τηθεί μέ τούς φίλου; του κοτζαμπάσηδες καί νά κουβεντιάσει «τά δέοντα» μαζί τους *.

1. *0 Π. Π. Γερμανό; ί.-ιήγ» πρώτα σχήν Κίςχυρα, Ιπειια σχή Ζάκυνθο χαί 6ηως γςάφει οχόν φίλο χου Δ. Άλίξάχη: «ΈχεΙθεν έπέ- ρασα «Ις τήν χαχρίδα μου Πβλοχόννησον. ΆφοΟ «Ις βιάφορα μένη ώμί- λησα χά Μονχα μεχά ιών χρουχόνχα>ν ίιηυθυνθην (Ις χό Ναύκλοιον, δπου καί ή Διοίκησις». «Έγγραφα χής Έπανασχάσεως», ΔΙΕΕΕ, χ. Γ'·827. Διαχηρονμβ πανιού χήν όρθογραφία, πού ϊχουν χά Εγγραφα.

Page 60: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Η’

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ

Όταν έγύρισεν δ Π. Π. Γερμανός σιό Ναύλιο είχε τελειώ­νει δ α' Εμφύλιος πόλεμο; (με Επικράτηση τών φίλων του ’Ολι­γαρχικών) χι’ είχε χορηγηθίΐ γενική Αμνηστεία. Δέν παρέλειψε λοιπόν νά συναντηθεί μέ τό νικητή πρόεδρο τοΰ Εκτελεστικού Κουντουριώτη καί νά τά κουβεντιάσει μαζί του,ένημερώνοντά; τον μέ δσα είδε καί Εμαθε στήν Ευρώπη. Κι’ δταν άργότερα (δ Ό - κτώβρη),δ Κουντουριώτη; Επήγε στήν "Υδρα, Α ΓΙ. Π. Γερμα- νό;,άφθΰ Εφυγε κι’ αύτό; κι’ Εγκαταστάθηκε στό Άργο;,τοΰ Εγρα- •ψεν άπ’ έκεΐ,τοΰ υπενθύμιζε, δσα είχαν συζητήσει στό Ναύπλιο, {κφράζοντα; τήν Ελπίδα, δτι θά δδηγήσει τά πράγματα «εΐ; τόν λιμένα τή; σωτηρίας» ·.

Ό μω ς ή κατάσταση παρά τή φαινομενιχήν ήσυχία πού Επι­κρατούσε, Αρχισε πάλι νά χειροτερεύει καί σέ λίγο κατάντησε στή διάσπαση τής νικήτριας ’Ολιγαρχίας ·. 01 φίλοι τοΰ Π. Π. Γερ­μανού κοτζαμπάσηδες Άχαίας, πού ήταν ot χύριοι συντελεστές τής νίκης καί είχαν τήν Απαίτηση νά λάβουν μέρος χι’ αΰιοί στήν Εξουσία, χατάιτληχτοι είδαν μόλις Ετελείωσεν δ α' Εμφύλιο; πόλε­μος τόν Κουντουριώτη ν' Αλλάζει στάση Απέναντ^τσυς, νά τούς φέρεται προσβλητικά, νά μήν Ικανοποιεί τις χρηματικές Απαιτή­σεις τους γιά τά Εξοδα, πού είχαν χάνει στόν πόμεμο κα'ι νά θέ­λει Ακόμα νά σεείλει στήν Πελοπόννησο Ρουμελιώτικα στρατεύ­ματα «νά τρέφωνται παρά τοΰ λαού καί λόγφ οΐχονομίας, χαΐ

1. Κονχά στ’ SV.u 6 Π. Π. Γβομονός έξββήλωνβ τήν έπιβυμία νά πάβι σιήν Ύδρα νά γνορίο» καί χό A0(uqo Κουντουςιώιη, άλλά βπα>ς ΐγραφβ «αϊ σωμαιικοί του άοΜνιιαι xul τό neoujoitepov βιά νά μή ήΦκλβ σάς ηροξβνήο» βυσαφέσκειβν ή βΐς τά αΰχόθι παρουσία μου xul ■iXXoi πολλοί στοχασμοί μέ ίμπόβισαν». Άρχ. Κουνχουρ. τ. Γ’, 990—91·

2. Βλ. Τ. Σχαμαχό.χουλου, ΕΑ, τ. Λ’, 833—870.

Page 61: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

λόγψ τιμωρίας», σά νά ήταν καταχτημένη κι’ Εχθρική χώρα. Κι’ Ιπειδ^καταπαιώνιας τις συμφωνίες νά tlvat τό Παλαμήδι σέ Μοραΐτιχη κατοχή, Εβαλε Ρουμελιώτες, ot «Άνδρέϊδες* (A. Ζαΐ· μης καί Α. Λόντος) Εφυγαν «πλήρεις δργης» γιά τις Επαρχίες τους '. Καί μετανοιωμένοι πλέον, πού είχαν συντελέσει, αυτοί προπάντων στήν ταπείνωση τοΰ Κολοχοτρώνη (πού ήταν ή παν· τοτεινή τους Επιδίωξη), άναγχάζουνται τώρα ν’ άρχίσουν μυσιιχές συνεννοήσε'ις μαζί του καί μέ άλλου; κοτζαμπάσηδες τοΰ Μό­ριά γιά ν’ άνατρέψουν τόν Κουντουριώτη. Κι’ άφοΰ άρχισαν, άσυγχράτητοι πλέον, Εξώθησαν άκόμα τά πράγματα περσότερο,διέ­λυσαν τήν αΙώνια πολιορκία τής Πάτρας, (26.9.1824),παρ’ δλες τις Επίμονες καί φρόνιμες συμβουλές τοΰ ’Ασημάχη Φωτήλα, τοΰ Ά · ναστάση Λόντου και ιΐλλων κι’ άξίωναν Επιταχτικά νά γίνει Εθνική Συνέλευση χωρίς άναβολή, άλλωστε άπειλοΰσαν ν’ άρχίσουν νέον Εμφύλιο πόλεμο ! ’

Ό Π. Π. Γερμανός, πού ήταν άκόμα νωπές ot Εντυπώσεις του άπό τήν Ευρώπη, γεμάτος ανησυχία, γράφει πάλι στόν Κουν­τουριώτη άπό τό Ά ργος : «ή πατρίς, Εκλαμπρότατε καί πανευ- γενέστατε, πάσχει κακώς, Επαπειλεΐται Εμφύλιος πόλεμος, τον όποιου τά όλέθρια άποτελέσματα κοινώς καί κατά μέρος συμπε­ραίνει κάθε φρόνιμος καί πείραν Εχων πραγμάτων. Ή παρούσα Εποχή καί ή κατάστασις τοΰ Εθνους δέν συγχωρεΐ Εν τοιοΰτον, ιίλλά τουναντίον χρειάζεται Ενωσις διά νά Επιτνχωμεν τοΰ σκο­πού διά τόν όποιον έρριψοχινδυνευσε τό Έθνος. Είναι άμάρτημα μέγα πολιτιχόν τό νά παραβλέψωμεν τό τοιοΰτον δλέθριον κακόν. Ή Εσωτερική ευταξία είναι δυνατόν δι’ άλλων μέσων καί είς Αλ­λην Εποχήν νά διορθωθή. Λοιπόν δι’ δνομα τοΰ Θεού, διά τήν- άγάπην τής ποτρίδος, σπεΰσατε, προφθάσατε νά άναχαιτισθτ>

- 58 -

]. Φητάκου, τ. Α', 636. Καί ό Μαιιροχος&άτος μ* γράμμα τον στόν Κουντουριάκη ίπρότβιν* νά σταλβΐ σώμα Ρουμβλιώτιχο άπό 1600 οτρατιώιις σιό Μόριά «χαί ixet 4>φ ιύρίοχβι τά μέσα νά τραφή νά χθηοιμ>ύση έν ταυτφ χαί el( τοΰ; οχοπού; τής Διοιχήοιως». ’Εζήτησ* μάλιστα νά πάβι χαί ό Ιβιος έ.-τί κεφαλής. Άλλ’ αύτό τό έπραγματο- ποίησβ 6 Κωλίττης. Άρχ. Κονντουρ., τ. Γ', 420—412.

9. Τ. Α. Σιαματό.τουλου «Ό Έο^τίριχό; Αγώνας χλ.», 372—373»

Page 62: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

- 59 —

τοϋιο τό χαχόν* μεταχειρισθήτε χάθε τρόπον διά νά Εμποδίσετε αυτά τά Επιβλαβέστατα κινήματα χλπ.»

*0 Κουντουριώτης, δμως τοΰ άπάντησε δρθά · κοφτά, δτι ήταν Αποφασισμένος νά θυσιάσει χα'ι τή ζωή χα'ι τήν περιουσία του, χα'ι δχόμα νά φτάσει σ’ Εμφύλιο πόλεμο γιά νά πετύχει τή στερέωση τών Νόμων *. Καί πραγματοποιώντας, δσα Ελεγεν, Εστειλε τόν Παπαφλέσσα (22 Όχτώβρη 1824), νά χτυπήσει τούς Άρχαδινϋύ; Τριφυλιώτες, πού άρνιοΰνιαν νά πληρώσουν φόρους χα'ι ν’ δναγνωρίσουν τήν Κυβέρνησή του. Μά έχ(ίνη τήν χρίσιμη στιγμή, πού δ πόλεμος Εφαίνονταν βέβαιος, ό Π. Π. Γερμανός, πού λίγους μήνες πριν ζώντας στήν Ευρώπη, μαχρυά άπό τις έσωτεριχές διαμάχες, ήταν κυριαρχημένος άπό διαλλαχτιχό πνεύμα, τώρα πού βρέθηκε δνάμεσα στά «χοχλάζοντα πάθη», ιϊρχισε πάλι νά κυριεύεται χα'ι ό ίδιος άπ’ αυτά *. Κι’ δπως ήταν άρχηγός τής « ’Αχαϊκής 'Εταιρίας ή Συμμαχίας» τών κοτζαμπάσηδων χι’ δσχοΰσε μεγάλην Επιρροή άπάνω τους, ήταν σωστό χαΐ δίκαιο σ’ αυτούς πρώτα ν* άποταθεϊ, πού ήπαν ot κύριοι υποκινητές τοΰ Εμφυλίου σπαραγμού (χαΐ προπάντων δ Ζαΐμης). Ό μως, είναι περίεργο χαΐ χαρι^τηριστικό, δτι δέν βρίσκουμε κανένα τον γράμμα στό « ’Αρχείο τοΰ Λόντου», πού νά τούς άποτρέπει— δπως βλέπουμε τόσων άλλων «—νά διαλύσουν τήν πολιορχία τής

1. Άρχ. Κουντου̂ ιοιτη, τ. Γ', 335.2. Βλ. γράμμα Κ. Ζωγράφου: « . . . δ δγιος Π. Πατρών έγραψεν

*ρός τόν Κουντουριώτη μέ τρόπον είρηνοποιόν, άλλ’ 6 Κουντουριώτης άιτεχρίθη διχαιολογών τόν ίμφΰλιον πόλεμον xui άποδεικνΰων αύτόν άναγχαίον βιά τήν χατάπαυσιν, λέγει, ιών Πελοποννησιιχχών χαιαχρή* σεων, χαϊ ιτροσΦέττει δτι εΐ; τοΰιο είναι έτοιμος νά θυσιάοη xoi πε­ριουσίαν χαϊ ζωήν». Άρχ. Λόντου, τ. Β'. 392—893.

3. ΔΙΕΕΕ, τ. Γ, 3264. Ή Βουλή, μέ πρωτοβουλία Πελοποννησίων βουλευτών είχε

στείλει «είρηνοποιούς· στό Ζηίμη, ιόν Υπουργό τής Θρησχείας έιτί- οχοιτο Ιωσήφ χαΐ τόν Γ. Καλαρδ. Έχινητοποιήθηχαν χαΐ ot δεσποτά­δες τής Τριπυλιτσ&ς Δανιήλ χαϊ δ Κύριλλος τή; Κορινθίας πού ήρθαν στήν Βυτίνα χι’ έχάλεσαν χαί τόν Π. Π. Γερμανό χαϊ τόν Θεοδώρητο νά φρονιίοουν γιά τήν «Ιρήνευση, άλλά στό τέλος δέν ίγινβ τίποτε, γιατί δ άλαζονιχός άρισιοχράτης τής Κερπινής Ζαΐμης ήταν άνένδοτος. Άρχ. Κουντουριώτη, τ. Γ’, 326, 381—3Γ6, 462-464. ’Αρχ. Λόντου, τ. Β', 826—828, 340-341, 868- 869, 362-363.

Page 63: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Πάτρας καί ν* Αποφύγουν τήν Ενοπλη ρήξη. Αντίθετα (δπως Ιχανε χαί μέ τόν Ύψηλάντη) *, γράφει «άλι στόν Κουντονριώτη, σά νά θεωρούσε αύτόν υπεύθυνο καί νά έξαρτοΰσε Απ' αύτόν -μόνο, τήν φροντίδα ν* Αχοτραπεΐ δ πόλεμος μέ τήν υποχώρησή του φυσικά χι* Αφίνοντας χατά μέρος τΙς γενικότητες, ποΰ χρη­σιμοποιούσε σιά προηγούμενα γράμματά του, παίρνει φανερά πλέον τό μέρος τών φίλων του Άνδρέϊδων, προσπαθεί νά τούς δικαιολογήσει, βρίσκει τά σφάλματά τον; «μικρά- καί Αδιάφορα ■ως πρός τήν εύθνδρομίαν τών πραγμάτων τής πατρώος», ηαρακαλεΐ ν’ Αναβληθεί ή Εκστρατεία τού Παπαφλέσσα στήν ’ Αρ­καδία, γιατί οί Άνδρέϊδες «θέλουν έχλάβει δτι τό κίνημα γίνε­ται χατ’ αύιών χαί δτι αύτοί θέλει Αντιπαραταχθώσιν υπέρ τής νπάρξεώς των* καί στό τέλος ζητάει καί δ Τδιος νά γίνει Εθνική Συνέλευση, δ ιω ; Αξίωναν μέ τά δπλα στό χέρι κι’ ίκεϊνοι ! * Κι* Επειδή καταλάβαινε, 8u ήταν Αναπόφευκτος πιά δ πόλεμος καί •δέν ήθελε νά μένει στήν περιοχή πού χάτεχαν ot Αντίπαλοι τών «υμικΊτριωτών του, Αποφάσισε νά φύγει κι’ αύτός, Ακολουθώντας ιό παράδειγμα τού Άσημάχη Φωτήλα (μέλους τού Εκτελεστικού) χαί τοΰ βουλεντή Άναστάση Λόντον, πού Αν χαί ήσαν Αντίθετοι •στόν Εμφύλιο πόλεμο χαί κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες νά τόν Άποσοβήσονν, δταν δμως δέν μπόρεσαν νά ματαιώσουν τήν Εκ­στρατεία τοΰ Παπαφλέσσα, πού δίκαια τή θεωρούσαν ώ ; Αρχή τοΰ έμφύλιου σπαραγμού, Επροτίμησαν νά φύγουν γιά τις Επαρ χίες τους. Μέ τή δικαιολογία λοιπόν, δτι ούτε στό Ναύπλιο, πού ήταν Επιδημία, μπορούσε νά μείνει, ούτε στό Ά ργος, δπου Επικρατούσαν «δειναί Αταξίαι» καί φοβότουν δτι θ ’ Ακολουθή­σουν «δεινότεροι είς τό μετά ταύτα», Εφυγε γιά τήν Άχαΐα κι’ {φτ'ΐσε στά Καλάβρντα. Ά πό Εκεί, Αφοΰ Εμεινε λίγον χαιρό χι’ ίπειδή Ελειπαν χαί ot φίλοι τον Άνδρέϊδες, Αποβύρθηχε στό μο νασιήρι τής «Χρνσοποδαρίτισσας» στά Ν(ζερά, μή θέλοντας νά Εχει καμιά Ανάμιξη στόν πόλεμο, πού ξέσπασε πολύ χαταστρεφτι- χός χαί παρά λίγο νά σβήσει τήν ’ Επανάσταση.

1. Όηως σιή διάοταση χοιζαμπάπηΛων -Ύψηλάντη, ό Π. Π. Γερ­μανός tvvooOae νά πειύχ» τή συμφιλίωση μέ τήν υποχώρηση μόνο τοΟ "Υψηλάντη, ϊισι χαί τώρα ζητοΟσ· άιιό τόν Κουντουριώτη νά υποχωρή­σει αύτός χαί δχι οί φίλοι τοΟ Π. Π. ΓερμανοΟ χοτζαμπάαηίες Άχαΐα;.

9. Άρχ. Κουνιουριώτη, τ. Γ', 370—872.

— 60 —

Page 64: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ή Κυβέρνηση Κουντουριώτη - Κωλέττη, διαθέτοντας τά χρή- ματ’ <5τό τό ’ Αγγλικό δάνειο γιά τόν Ιμφΰλιο πόλεμο, εΤχε γίνει πολύ Ισχυρή. *0 πονηρός χα'ι δραστήριος Κωλέττης, πού ήθελε ν’ άποχτήσει δικό του χόμμα καί ν’ αύξήσει τή δύναμή του, Εμ πασε δλους τούς Ρουμελιώτες χαπεταναίους στήν Πελοπόννησο. Κι’ άφοΰ χατάφεραν νά πάρουν μέ τό μέρος τους χαΐ τούς ση­μαντικούς στρατιωτικούς τοΰ Μόριά κα'ι ν’ άπομονώσουν τούς: κοτζαμπάσηδες, τούς νίκησαν εΰχολα, Εγύμνωσαν τά 'σπίτια τους. κι’ Εχαναν φοβερές λεηλασίες σ’ δλον τόν τόπο, πού Εχουμε Ιστο­ρήσει άναλυτικά στό βιβλίο μας «δ ’Εσωτερικός ’Αγώνας» Of Άνδρέΐδες καί δ Νικηταράς μόλις κατόρθωσαν νά" διαφύγουν στή Δ. Στερεά καί δ Κολοχοτρώνης, οί Δεληγιανναΐοι, δ Σισίνης χι" άλλοι σημαντικοί τοϋ Μόριά, Εφυλακίστηκαν στήν "Υδρα. 'Αλλά καί τόν Π. Π. Γερμανό, άν καί Εμεν’ άμέτοχος, τόν άρπαξε δ σίφουνας τοϋ Εμφύλιου σπαραγμοϋ. «Αίφνης—γράφει στό φίλο του Δ. ’ Αλεξάκη—λαΐλαψ έξ άντιθέτου δρμώμενος παρέσυρε τά πάντα είς τό κάταντες τής άνωμαλίας χαί συμπαρέσυρε παν τό προ- στυχόν καί Εμέ τόν ίδιον» >. Ό Κωλέττης μέ τόν Γχούρα ξαγριε- μένοι πού διέφνγαν οί Άνδρέΐδες, χυνηγοΰσαν άλυπη τα δλους τούς Μοραΐτες. Κι’ Επειδή ήξαιραν δτι δ Π. Π. Γερμανός ήταν δ άρχηγός τής «Τριανδρίας τοϋ Βορρά» χαΐ τούς είχε γίνει ύποπτος γιατί γυρίζοντας άπό τήν Ιταλία Επέρασε άπό τά Καλάβρυτα χαί τά κουβέντιασε μέ τούς κοτζαμπάσηδες κι’ άχόμα γιατί δ Γ κου­ράς Ισχυρίζονταν, δτι είχε πιάσει γράμματα Ενοχοποιητικά τον Π. Π. Γερμανού χαί τοϋ ’Ασημ. Φωτήλα, δ Κωλέττης διέταξε τό Γχούρα νά τούς πιάσει χαΐ νά τούς στείλει στή Διοίκηση ·. Ό Γχούρας τότ’ Εκάλεσε τό Νικολέτο Σοφίανόπουλο άπό τό Χλε- μούτσι πού ήταν φρούραρχος, τοϋ Εδωσ’ άρχει ή δύναμη χαΐ τήν Εντολή νά προβεΐ στή σύλληψή τους· Κι’ δ Νικολέτος, ήρθε τό

— e i —

1. Τάχη Σταματόπουλον, ΕΑ, 878 χ.π.3. «Έγγραφα τής Έπανασιάσβως», ΔΙΒΕΕ, τ. Ρ, 827.8. Βλ. γράμματα τοΰ Κωλίτιη στόν Γχούρα: «Αν Ιχεις etc χείρας

σόυ, ώς γράφβις γράμματα τοΟ Π. Π. ΓβρμανοΟ χαΐ τοΟ Φωτήλα μέ τά 6noIu άποβίίχνΰονιαι Ενοχοι, τότ· orette νά τούς συλλαβής χαΐ νά μοδ τους ίξαποσιείλης ίδώ βιά νά 8i6vdwftoflv «Ις τήν Διοίχηοιν». «Άθηναΐ- χ6ν ΆρχβΙον», Εγγραφα οτρατηγαΟ Γχούρα, τ, Α’, 401, 406.

Page 65: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

- 62 -

Γενάρη τοΰ 1825 στό μοναστήρι τής Χρυοοποδαρίτισσας, Ιπιασε τόν Π. Π. Γερμανό, τόν Ιδεσε χαΐ τον έπήρε δλα τά πολύτιμα -πράγματα, τά χρήματα, τά ζώα χαΐ τά Ιερά του άμφια άχόμα Ά π ό Ιχεΐ, άφοΰ χωρίς νά σεβαστούν οδτε τήν προχωρημένη ήλι- χία του, oute τό σχήμα του, τόν περιέφεραν στά χωριά Δροβο- λοτό, Λιβάρτζι, Λούσια χαί Δίβρη, έτράβηξαν γιά τή Γαστούνη, ένώ ?ρριχνε χιονόνερο χαΐ δ ΓΙ. Π. Γερμανός ήταν άναγχασμένος τις περσότερες φορές νά βαδίζει πεζός στά παγωμένα χιόνια χι’ άλλοτε στούς λασπωμένους δρόμους μέσα στήν καρδιά τοΰ χει­μώνα. Μά και στή Γαστούνη δέν τοΰ φέρθηκαν μέλιγότερη άνευ· λάβεια (τόσο είχε μειωθεί τό κύρος του στό στρατό), χαΐ τόν έπίε- ζαν νά τούς μαρτυρήσει δν είχε χαΐ ίλλα πράγματα χαΐ χρήματα χρυμμένα *.

Τέλος, άπό τούς έξευτελισμούς τόν Ισωσε ή Ιπέμβαση τοΰ Κ. Π. Λοιδωρίχη χαΐ προ πάντων τοΰ Σουλιώτη δπλαρχηγοΰ Γ. Δράχου, πού άξίωσε άπειλητιχά άπό τόν Γχούρα χαΐ έπέτυχε νά τόν άφήσουν έλεύθερο >.

*0 Π. Π. Γερμανός, Ιπειτ’ άπό τά πρωτάχουστ’ αύιά πα­θήματα χαΐ μέ τή συναίσθηση, δτι ήταν <4μέτοχος στόν πόλεμο χαΐ μετανοιωμένος, πού Ιφυγ’ άπό τό Άργος, Εγραψ’ άπό τή Γαστούνη τά παράπονά του στόν Κουντουριώτη, διαβεβαιώνον- τάς τον πάλι γιά τά αίσθήματά του : «...περιέπεσα είς δεινά υπέρ τήν δΰναμιν τοΰ γηραιοΰ χαΐ άσθενοΰς σώματός μου- ήδη εύρί- σχομαι χλινήρης έχ τών πολλών χαΐ άνυποίστων χαχοπαθειών χαΐ έξ ένός δριμυτάτου ρευματισμού είς τούς πόδας», χαΐ τόν χαρακαλοΰσε, «ώ ; συιιπιθη χη δμογενή χριστιανόν», νά μήν

1. *0 Νικολέτο; Σοφιανόπουλος άπό τό Σοιτωτό Καλαβρύτων, ήταν Αδερφός το Ο Ιδιόρρυθμου γιατροΟ καί μνστιχοούμβονλου τοΰ Γχούρα, Παναγιώτη Σοφιανόπουλου. Κατά σύμπτωση 4 Νιχοί,έτος nfftuve σβ λίγο Από άκατάσχετη αίμορραγία χαί τό άπέδωχαν στις χατάρες τοΰ Π. Π. Γερμανού, «έπειδή & Νιχολέτος έχλεύαζεν αΰιόν χαί πρός περισ­σότερον ΰβριν χαί χαταφρόνησιν έβγαλΙ χαί Αέρας κάτωθεν». Φωτά- χου,τ.Β', 3—7. ΟΙχονόμου, 461. Σκηλιάδη, τ. Β', 207. Σ. Τριχούπη,τΛ', 260.

2. Άπό τή Δίβρη, ό Π. Π. Γερμανός έγραψε στό γαμπρό του Χρυ- σοβέργη νά πληροφορήσει τήν «Γερόντισσαν» (αητέρα του), δτι είναι χαλά χαί νά «μήν έννοιάζεται» γιά τήν περιπέτειά του.

3. Φωτάχου, τ. Β', 0—7. Γούδα, τ. Α', 129. Π. Π. Γερμανού, 211.

Page 66: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

— 63 —

έπιτρέψει νά υποφέρει περσόιερο καί δν ήταν διαταγή νά μεταφερ- θεΐ στή Διοίκηση, νά τόν άφήσει ώ ; βίου νά περάσει δ βαρύς χει­μώνα;, δπότε ήταν πρόθυμος νά πάει ·.

Κι* δίαν τελείωσεν δ πόλεμος κα'ι δ νικητής Κουντουριώτη;, άποφάσιοε νά ξαναρχίσει τήν άτέλειτωτη πολιορχία τής Πάτρα;, δ Π. Π. Γερμανός χαχοπαθισμένο; χι’ αύτό; κα'ι ταπεινωμένος, δπω; χα'ι οί φίλοι του κοτζαμπάσηδε;, προσφεύγει πάλι στόν Κουντουριώτη, τοϋ ξαναγράφει γιά τή γύμνωσή του άπό τούς «λησιάς* (τοϋ Γ κουρά), τόν κολακεύει, έλπίζει νά άνταμωθοϋν χαΐ δτι είναι πρόθυμός νά συμπράξει γιά τήν άπελευθέρωση «τοϋ τόπου ίχείνου δι’ δν Εθυσε τό παν», ξεχνώντα; δμως, δτι αύιό; δ ίδιος ήταν δ κύριος υπαίτιο;, πού ή Πάτρα βρίσκονταν άχόμα στήν κατοχή τών Τούρκων *.

Τέλος, τόν ’ Απρίλη τοϋ 1826, χι’ ΰστερ* άπό τή μεγάλη έθνιχή συμφορά μέ τήν πτώση τοΰ Μεσολογγιοϋ,τό « ’Αρχοντιχόν Κόμμα» τών φίλων του κοτζαμπάσηδων ’Αχαΐας ήρθε στήν έξου- σία.. Ό λα του τά μέλη έπήραν διάφορα Αξιώματα καί δ Π. Π. Γερμανός, πού ήταν άρχηγό; του, δρίστηκε πρόεδρος τή; έπιτρο·

1. ‘Αρχείο Κουντουριώτη, τ. Δ', 113. Βλ. χαΐ ‘Αρχείο Δ. Ρώμα, τ. Α', 686-686.

2. Ό Π, Π. Γερμανός μαθαίνοντας, διι 4 Κονντουριώιης θά έπή- γαινε γιά χήν πολιορκία τή; ΙΙάχρας, μέ χολαχευχικό γράμμα χόν δια- βεβαιώηι, διι χόν περιμένουν ,·μέ άνοιχχάς Αγκόλας χαΐ είθε νά σάς άπολαύσωμεν iv iytiq. καί ttixXtiq.... σάς είμαι εΰχέχης (νθερμος χαΐ ϊίλικρινής... διι χαΐ ίγώ θέλει σάς Ιδώ,καί θέλει παρηγορηθώ έχ των πολ­λών μου ταλαιπωριών...Ή παρουσίασα; είς χά ένχαϋβα θέλει εύιαχτήσει {χι μάλλον χάπράγμαχα χαί θέλει χαχορθώσει ένίοξα άποχελέσμαχσ.Έχ- λαμπρόχαχε, έξήλθεχε ( I) είς χό σιάίιον τής βόξης' ή ίπιοφράγισις χοΰιου είναι ή πολιορκία χών Παχρών χαΐ ή Ελευθερία αύτής χλ.>. ’Αργή- χέρα δμως, πού άρχισαν ν’ Αλλάζουν χά πράγματα σέ βάρος χοΟ Κουν- χουριώχη, 6 Ιβιος ό Π. Π. Γερμανός, πού δέν χόν εΐχεν άνάγκη χώρα, μαζί μέ χόν ‘Α. Ζαΐμη, χό Θ. Κολοκοτρώνη χαΐ χόν Άναγν. Δεληγιάννη γράφουν στήν «‘Επιτροπή Ζακύνθου»: «Ό Κουνχουριώχης, δσχις θέλει Αν ΰπάρξο ή Ελλάς νά δεσπόσω αύχός χαΐ Αν 8έν δεσπόσο νά χαθή ή ’Ελλάς, μεχαχειρίζεχαι δλους χοΰς τρόπους χών Κριχίων χαΐ άλλων χοιούχον δπου έφάνηααν χατά καιρούς 8ιά χήν δυσχυχίαν τής άνθρω- πότητος» I Άρχ. Έθν. Βιβλ. άρ. 7608. Άρχ. Δ. Ρώμα, χ. Β', 39—41. ‘Αρχείο Κουντουριώτη, χ. Δ', 405—406.

Page 67: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

πής γιά τά Εξωτερικά Μά δέν Εμελλε, otire τό «Άοχοντιχό Κόμμα» νά χαρεΐ πολύ τήν Εξουσία, oCte δ Ιδιος νά προσφέρει τις Ιχανότητές τον σιά νέα καθήκοντα Γιατί στις 27 τον Μάη τοΰ 1826, πέθαν’ dπό Εξανθηματιχό τΰφο, πού θέριζε τό Ναύ­πλιο. Ό ξαφνιχό; θάνατός τον γέννησε υ π ο ψ ί ε ς « χ α τ ά τ ώ ν ο I χ ε ί ω ν π ε ρ ί δ η λ η τ η ρ ι ά σ ε ω ς » ! Κι’ ή φοβερή &ΰιή υπόνοια, Ενισχυθηχε μέ τήν άνεξιχνίασιη δολο­φονία τοΰ πιστοΰ τον υπηρέτη Γιάννη, λιγάκι Αργότερα στή Γα- στοΰνη, πού θεωρήθηκεν δτι Εγινε, γιά νά μή προβεΐ σ' δποχα-

1. Βλ. γράμμα Π. Π. Γερμανοΰ. «Άρχ. Δ. Ρώμα», τ. Β', 158— 159 ( Αρχ. Έθν. Βιβλ. άρ. 6761).

2. 01 μόνες του Αξιομνημόνευτες πράξεις ο' αύτή τήν τελευταία περίοδο τής ζωής του, είναι ή εισήγηση γιά τά έχχλησιαστιχά, πού έκανε οιή Συνέλευση, χαθώ; χαϊ τό ώραίο γράμμα πού {στείλε (10 ήμε­ρες πριν πεθάνει), στους συμπολίτες του ΑημητσανΙτες, πού ζητοΟσαν τις συμβουλές του χαϊ ποΰ είναι σαν ή «πατριωτική διαθήκη του», δπως τό χαριιχτηρίζει δ Κιιμπούρογλου.

3. Ό Γ. Παποΰλας, ό έχδότης χαί σχολιαστής τών «'Απομνημο­νευμάτων» τοΰ Π. Π. ΓερμανοΟ,'γβάφει γ.ά τό θάνατό του: «Ό 'Ιεράρ­χης άπέθανεν έξ ύπερμέτρου δόσεως Ιατριχοδ τής έμετιχής τρυγάς. Τό τοιοΰτον δ ι ή γ ε ι ρ ε ν υ π ό ν ο ι α ν χ α τ ά τ ώ ν ο ΐ χ ε ί ω ν πε ρ ί δ η λ η τ η ρ ι ά σ ε ω ς , ήτις ένιοχύθη έπειτα έχ τοΰ δτι δ Γιάννης, ό χιΐφφεντζής του, πιστός αυτού υπηρέτης, άπώλετο δολοφο­νηθείς μετ’ ού πολύ είς Γαοτουνην δδηλον παρά τίνος χαί έχ τούτον ένισχύθη ή υπόνοια ότι χαί τοϋτο Τσως έγένετο πρός έ ξ ά λ ε ι ψ ι ν π ά σ η ς έν δ ε χ ό μ ε ν η ς ά π ο χ α λ ύ ψ ε ω ς » . («’Απομν.» 216). Τό Ιδιο χαί δ Μ. ΟΙχονόμου: «Ό ; έ φ η μ ί ο θ η άπέθανεν έξ ύπερ- μέτρου δόσεω; Ιατριχοΰ τής έμετιχής τρυγός, χαί δή υ π ό ν ο ι α ν τ ο ϋ τ ο δ ι ή γ ε ι ρ β χ α τ ά τ ώ ν έν τ φ ο ΐ χ φ » χαί συνε­χίζει τά Ιδια γιά τή δολοφονία τοΰ Γιάννη. (ΙΕΕ, 663). Βλ. χαϊ Σπη- λιάδη: «Άφοΰ ώρκίσθη δ άρχιερεύς (Π. Π. Γερμανός), ώς πληρεξού­σιος (στή Συνέλευοη), έπλησίασεν είς τό Εύαγγέλιον ν’ άσπασθή αύτό, χαί έπεσε χατά γής, άπό τήν Τράπεζαν τό Εύαγγέλιον χαί τοδτο ένομίοθη χαχός οΙωνός. Μετ’ δλίγον άχέθανεν άσθενήσας χαί έ ρ ρ έ­θη δ τ ι έ φ U μ α χ ώ θ η>. («Άπομνημ.», τ. Β', 642).. Ό Σ. Μβλ&ς, άναγράφονιας τή σχετιχή περικοπή τοΰ Γ. Παπούλα γιά τό θάνατο τοΰ Π. Π. ΓερμσνοΟ, παραλείπει τή φράση «χατά τών οΐχείων» καί δέ δυσκολεύεται νά άποβώσει τή δηλητηρίαση σιούς έχθρούς του, παρ’ δλο, πού xui ό σύγχρονος τότε ΟΙχονόμου γράφει ρητά: «διήγειρβ υπόνοιαν χατά τών έν τφ οϊχφ». «Ματωμένα Ράσα», 411.

— 64 —

Page 68: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο θ'

Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ

Ό Απροσδόκητος θάνατος τοΰ Π. Π. Γερμανού, Εδειξε γιά μιάν Ακόμη φορά πόσες δυσαρέσκειες χι’ Αντιπάθειες ίίχε προ- χαλέσει ό μακαρίτης ιεράρχης. Γιατί κι’ έχείνη τι> πιχρήν ώραν Ακόμη, διαν οί φίλοι του θέλησαν να τοΰ Αποδώσουν τιμές σά νά ήταν πρόεδρος στή συνέλευση χαΐ χαθώς ήταν χαΐ Αρχιερέας νά τόν θάψουν στό μητροπολιτιχό ναό τοΰ "Αϊ Γιώργη στό Ναύ· πλιο «πολλοί τινες φθονερώ; πρός αυτόν χαΐ δυσμενώς δι’ Αντι- πολίτευσιν διαχείμενοι χατέχρινον χαΐ έμπόδιζον τοΰτο χαΐ Αλλοι ήδιαφόρουν» Καί μόνο μέ τήν έπέμβασι; τών Έφτανησιωτών χαΐ τή συμπαράστασή τους Εγινεν ή χηδεία μέ τις πρεπούμενες τι­μές. Ή Εχθρότητα αυτή δέ φαίνεται Ανεξήγητη. ’Από τήν πρώτη στιγμή, δταν Εφτανε σιήν Πάτρα, φίλος χαΐ «δμόφρων» τοΰ *Αλή Πασά (τοΰ φοβερού διώχτη τών χλεφιών) χαΐ τοΰ γυιοϋ του Βελή, πού φρόντιζε μέ χάθε τρόπο νά έξοντώσει τόν Κολοχο­τρώνη χαΐ τόν Άναγνωσταρά (πού είχαν σωθεί στή Ζάκυνθο), ό Π. II. Γερμανός, Αδιαφορώντας γιά τήν κατακραυγή τοΰ λαοΰ χατά τών κοτζαμπάσηδων (γιατ’ είχαν συνεργαστεί μέ τούς Τούρ­κους στήν εξόντωση τών χλεφιών), τάχβηκεν Αμέσως προκλητικά μαζί του; (δηλ. τούς κοτζαμπάσηδες) κι’ Εγινρν ό Επίσημος Αρχη­γός τους. Κι’ ή δλόθερμη υποστήριξη τοΰ Βελή Πασά, πού τόν Εκαμε τόν Ισχυρότερο μητροπολίτη τοΰ Μόριά καί of μεγάλες τι­μές, πού τοΰ Exuvav πάντα δλοι οί Επίσημοι Τοΰρκοι,πού Εχολά· χευαν τήν υπέρμετρη φιλοδοξία του, τόν κατέστησαν Αργότερα δποπιο στούς Φιλικούς, δη δέν θά ήταν διατεθειμένος νά θυσιάσει

1. Μ. ΟΙχονόμου, 663. Π. Π. Γ. «Άπομνημον:» 216, «ίχ8. γ', σημ. Γ. Πα,τούλα.

Page 69: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τήν Εξαιρετική θέση του, τις τιμές χα'ι τήν χαλοπέρασή του, γιά Ενα Επικίνδυνον άγώνα ·.

Μά, δταν Εστω χα'ι Αναγκαστικά Ελαβε μέρος στήν Επανά­σταση, δ λαός πάλι τόν Ετίμησε χα'ι τόν Εδόξασε περσότερο Από χάθε Αλλον.

Ό μω ς, Αν Εξαιρέσουμε τή μεγάλη χαΐ θετιχή, Αλλα χα'ι μο­ναδική, υπηρεσία στήν Επανάσταση μέτή συμμετοχή του χα'ι τήν εΰλογία τών δπλων στήν πλατεία τοΰ "Αϊ Γιώργη στήν Πάτρα, ή κατοπινή του δράση, ήταν μέτρια χι’ Ασήμαντη χα'ι τις περσό- τερες φορές Αρνητική χι’ Επιζήμια χαί δυσανάλογη μέ τή μεγάλη δόξα πού Απόχτησε. Καί δ Σ. Τριχούπης, πρώτος Από τούς πα· λαιότερους Ιστορικούς τό Ετόνισε : « Ό λη ή δ ό ξ α τ ο ΰ π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ ο ΰ τ ο ύ τ ο υ Αν έ τ ε ι λε κ α ί Ε δ υ σ ε τ α ΐ ς π ρ ώ τ α ι ς ή μ έ ρ α ι ς » * . Ώ ς τόσο, πολύ λίγοι δο­ξάστηκαν χι’ ΰμνήθηκαν τόσο πολύ, Από δλους Ανεξαιρέτως τούς βιογράφους, πού δέν τοΰ βρίσκουν παρά μόνο Αρετές καί μεγάλα προτερήματα ·. Ό μως, καιρός είναι πιά, νομίζουμε, χα'ι δίκαιο νά πάρει τή σωστή θέση, πού τοΰ πρέπει, χαΐ νά μήν Αποκρύ­ψουμε καί τά Ελαττώματα πού είχε, δπως Αλλωστε, δλοι σχεδόν οί ήρωες τής μεγάλης καί τρικυμισμένης Εκείνης Εποχής. Καί δέ χρειάζεται παρά νά Ιδοΰμε τά « ’Απομνημονεύματα» πού μάς Αφησε, γιά νά πειστούμε, δτι δ Π. Π. Γερμανός, Εξόν Από τά Αναμφι­σβήτητα προτερήματα, είχε μαζί μέ Αλλα Ελαττώματα καί Ασυγχά- λυπτην Εμπάθεια καί τό χειρότερο θεληματικά Αδικη κρίση. Φτά­νει νά Ιδούμε, μέ πόσο μίσος καί δλοφάνερη προκατάληψη Εκφρά­ζεται γιά τόν Παπαφλέσσα, δχι μόνο γιά τά πριν Από τήν Εξέγερ­ση, Αλλά καί Αργότερα, Αφοΰ ή Επανάσταση είχε σημειώσει τόσην Επιτυχία, δοην Ασφαλώς οδιε καί ot πιό αίσιόδοξοι Επερίμεναν. Κι’ δμως δ Π·. Π. Γερμανός, συντάσσοντας τ’ Απομνημονεύματά του πολύ Αργότερα, «Εν ψυχρφ» χι’ Εχοντας μάλιστα ύπ’ δψει του

— 66 —

1. 01 Φιλικοί είχαν δώσιι ίντολή στόν ‘ Α. Πιλοιαβα νά μήν μυή- oei τόν Π. Π. Γερμανό. Φραντζή, τ. Δ', 93. ΚανΒηλώρου, Φ.Θ , 938.

9. ΙΕΕ, (χβ. Σιδίρη τ. Δ', 14.8. 01 ουστηματικοί βιογράφοι του etvai 6 Μ. Γούβας, 6 Δ. Γρ.

Καμκούρογλου, Δ. ΑΙνιάν, Ά. ’Αγαπητός, Γ. Παπούλας, ’Α. Σταυρό- πονλος, Σ. Μελάς χαί στά ΈγχυχλοπαιΒιχά Λβξικά, ό Κανβηλώρος, ό Γ. Κορομηλδς χαί δ Ε. ΦωΤιάΒης.

Page 70: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τις μεγάλες Επιτυχίες, ώς τόσο Επιμένει νά γράφει γιά τόν Πα­παφλέσσα, σά νά Επρόκειτο γιά τόν πιό Αγνωστο κι’ άσημο Αν­θρωπο,«Γ ρ η γ ό ρ ι ό ς τ ι ς Δ ι χ α ϊ ο ς , λ ε γ ό μ ε ν ο ς»,καΙ νά τόν άποχαλεΐ Ιμφαντιχά μέ τούς πιό βαρείς χαί Αδικους χαρα- χτηρισμούς «<! ρ π α γ α, Α λ ι τ ή ρ ι ο ν, ά π α τ ε ώ ν α , Ε* ξ ω λ έ σ τ α τ ο ν , Α σ υ ν ε ί δ η τ ο ν κλπ.*, πού δέν φρόντιζε γιά τίποτ’ άλλο «ε I μ ή τ ( ν ι τ ρ ό π φ ν ά Ε ρ ε θ ί σ η τ ή ν τ α ρ α χ ή ν τ ο ΰ Ε θ ν ο υ ς δ ι ά ν ά πλ ο υ τ ή σ η Ex τ ώ ν d ( π α γ ώ ν> ! 1 Καί πόσο βέβαια ό θρυλικός δημιουρ­γός τοΰ 21, Επεδίωχε «νά πΧουτήση Εχ τών άρπαγών» τό απέ­δειξε στό Μανιάκι, δπου μέ τόσον ήρωϊσμό Εδωσε τή ζωή του γιά τήν πατρίδα.

Τήν ϊδια προκατάληψη δείχνει χαί γιά τόν Αλλον Επίσημο Φι- λιχό, τόν Π. Άναγνωστόπυυλο (άπό τούς Ιδρυτές τής Φ. Έται* ρίας). ’Απαξιώνοντας νά Αναφέρει χαί τ’ δνομά του Ακόμα, γρά­φει άπλώς σ ι’ Απομνημονεύματά του μέ καταφρόνηση, πού κρύβει τό μίσος του : « Εν α ς Α ν ρ ω π ο ς τ ο ΰ Ύ ψ η λ ά ν τ η » . Παραλείπει δμως νά γράψει, δτι σ ' αύτόν Ακριβώς τόν Ασημο (δπως άφήνει νά υπονοηθεί) άνθρωπο, Εκανε δ Π. Π. Γερμανός τήν καταπληχτική πρόταση νά πείσει τόν Ύψηλάντη (πού Επη­ρέαζε πολύ) νά υποχωρήσει στις Αξιώσεις τών κοτζαμπάσηδων, μέ τήν υπόσχεση, δτι θά τόν Εκανε χι’ αύτόν (τόν Άναγνωσιόπουλο) μέλος τής Αριστοκρατικής ’Ολιγαρχίας! Κι’ Επειδή δ Αδέκαστος καί υπερήφανος Άναγνωσιόπουλος δχι μόνον Απέρριψε μέ περιψρ· νηση τις Ανήθικες προτάσεις του, Αλλά Εχανε τό Αντίθετο, δ Εκ­δικητικός ίεράρχης δέ μποροΰσε βέβαια νά τό λησμονήσει...1

Καί γιά τόν Ύψηλάντη, πού τόν Ενόμιζε σύμφωνο μέ τούς

1. Π. Π. Γερμανού, «’Απομνημονεύματα», 22, 23, 35.2. Βλ. xui Δ. Κόκκινο: «Είναι χαοακτηριοτιχΑν ότι Α Π. Π. Γερ­

μανός είς τά Απομνημονεύματά του κατά τήν Αναγραφήν τών όνομάτων τών 'Ελλήνων Αντιπροσώπων είς ιός μετά τών Τούρκων βιαπραγματεύ- σβις Sid τήν παφάβοοιν τής Τρυιολιτοάς, γράφει περί τοΟ Άναγνωστο- χούλον άντιποοαωπεύοντος είς τάς διαπραγματεύσεις τόν Απουσιάζοντα ΎψηλΑντην «καί £νας Ανθρωπος τοΟ Ύψηλάντη». 'Αποφεύγει νά άνα- φέρη καί αύτό τΑ δνομα τοδ ’Αναγνωοτοπούλου, μολονότι έπρόκειτο περί προοώπου τόοον γναχιτοΟ βχι μόνον i* τής ίκεΐ θέοεώ; του, Αλλά ίκ τής εύρυιάιης βράσειος του είς τά τής Φιλικής 'Εταιρίας». ΙΕΕ, τ. Γ, 147-148, 418. Π. α ΓεβμανοΟ, 80.

- 67 —

Page 71: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

χαπεταναίους χα'ι τό λαό κι* έχθρό τών φίλων του χότζα μπάση- 6ων χαΐ γι* αδτό τόν μισούσε, δέν δυσκολεύτηκε νά γράψει σχό- πιμα (Α Φωτάχος καί δ Φραντζής τόν κατηγορούν γιά πολλές Ανα­κρίβειες} ‘ , πώς, Επειτ’ άπό τή ματαίωση τής Εκστρατείας τού Κο­λοκοτρώνη στήν Πάτρα, Εστειλε τούς Πετιμεζαίους χαΐ Κουμα- νιωταίου; νά πολεμήσουν στό τόπο τους, «μ ’ δλον δπου ήξευρεν Ακριβώς τά διατρέχοντα μεταξύ Προκρίτων xul Καπιτανα(ων»,χαΙ Αφίνει φυσικά νά υπονοηθεί, δτι Εγιν’ αίτιος τού διχασμού πρου­χόντων χαίχαπεταναίων Κατά τή γνώμη του, φαίνεται, δ Αρχι· στράτηγος ϊπρεπε νά Ενεργεί άνάλογα με τις έπιθυμίες τών πρου­χόντων, κι’ δχι δπως τό έπέβαλεν ή πολεμική άνάγκη ! Δέν Ανα­φέρει δμως στ’ Απομνημονεύματά του, δτι μόλις Εμαθε, δτι Απο- φασίστηκεν ή Εκστρατεία τού Κολοχοτρώνη στήν Πάτρα, αίιιός ό Ιδιος (δ Π Π .Γ.) Ετρεξ’ Αμέσως Από τήν Τρίπολη στήν Άχαΐα στους φίλους του κοτζαμπάσηδες καί πρωτοστατώντας μάλιστα στή διαίρεση, τούς Ερέθιζε χατά τοΰ Κολοχοτρώνη και δτι Εγραψε στόν Ύψηλάνιη νά ματαιώσει τήν Αποστολή τοΰ Κολοχοτρώνη χαι τών Αλλων χαπεταναίων γιατί Αλλοιώς θά τούς χτυπούσαν μέ τά δπλα οί κοτζαμπάσηδες *. Καθώ; χαΐ δτι μέ τή ραδιουρ· γική Ενέργειά του αυτή, Εγιν’ αίτιος, δχι μόνο νά ξεσπάσει πιό Εντονα χι’ Ανεπανόρθωτα δ διχασμός προυχόντων χαι χαπε­ταναίων, Αλλά καί νά μήν κυριευτεί ή Πάτρα χαΐ νά παραμείνει όρισιιχά πλέον στά χέρια τών Τούρκων *.

Άχόμα κατηγορεί τόν Ύψηλάνιη, γιά τήν έπιμονή του στήν Αρχιστρατηγία, πού ώς τόσο, δλοι ot Ιστορικοί Αναγνωρίζουν, ώς τήν πιό Απαραίτητη ένέργειά γιά τις τόσο κρίσιμες τότε περιστά­σεις ·. Ό μω ς δ Π. Π. Γερμανός, Αδιαφορώντας γι’ αύτό, έπέ·

1. Βλ. γιά τις άναχρίβειες τοϋ Π. Π. Γίρμανοϋ, πού χονίζ» ό Φω­τάχος, τ. Α', 78, 172, 237, 211, 249, 270, 816, 319, 326 - 328, 834, 374, 890, 438-134 χαί Φραντζή, τ. Α', 116, 129. .. Β', 178.

3. «’Απομνημονεύματα», 86, 98.8. «‘Ο Π. Π. Γερμανός έ/τ«ι8ή ίμίοα τούς χαπβταναίους χαί τόν

Δ, Ύψηλάντη, 8έν άναφρρει (στά άιομνημονιύμαχά τον), δτι σ’ αύτόν έγραψε νά χόν έμποόίσο» (χόν Κολοχοτρώνη). Φωχάχου, χ. Α', 109, 370. £. Κόκκινου, τ. Γ', 376.

Page 72: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

μενε νά τόν πείσει νά υποχωρήσει καί νά παραιτηθεί άπό τήν άρχιστρατηγία γιά νά μή δυσαρεστηθοΰν ot κοτζαμπάσηδες χα'ι χατά τή γνώμη του γίνει αίτιος νά προχληθοΰν ταραχές >. Έπρεπε δηλ. χαί ο ’ αΰτή τή σωστή χι’ έπιβαλλόμενη άπό τά πράγματα στρατιωτικήν ένέργεια νά υποχωρήσει ό Ύψηλάντης χι’ δχι ot φίλοι του κοτζαμπάσηδες.

Τό Ιδιο χαΐ γιά τόν συντοπίτη του Κολοκοτρώνη,παρ’ δλα τού τά κατορθώματα, ίπειδή ήταν κλέφτης, δ Π. Π. Γερμανός (δπως κα'ι γιά δλους τούς καπεταναίους καί τούς Ψιλιχούς), δέν Ετρεφε καμιά συμπάθεια >. Κα'ι τό ϊδειξεν άμέσως στήν πολιορκία τής

χ ή ς... Απέρριψαν τήν Αρχήν αυτού (ιοί Ύψηλάντη). Δημ. Βερναδάκη, «Έπιστολιμιαία βιβλιοκρισία». Έφ. «Νέα Ημέρα», 1874 χαί Ν. Δρα- γούμη, «Ίατοριχαί Αναμνήσεις», 322—323. Κλεάνθους Νικολαΐδη. « Ι ­στορία τού ’Ελληνισμού», 384. Θ. Γ. ' Αγγελοπούλου, «‘Η ίπί τοΰ άγο­νος β' βουλευτική περίοδος», Β. Σπ. Τριχούπη, τ. Α', 220.

1. Βλ. τά δσα μεροληπτικά γράφει 6 Π. Π. Γερμανός γιά τόν Ύψηλάντη, πού ούτε λίγο, ούτε πολύ, αύτόν θεωρεί αίτιο νά προχλη- Οοΰν νέες ταραχές χ’ όχι τούς κοτζαμπάσηδες: «Περί δέ τής Πληρε­ξουσίου ’Αρχιστρατηγίας όποϋ έζήτει (ό Ύψηλάντης), καλώς γινώσκων, δτι ήτο Αδύνατον νά τά δεχθώοιν ot Πρόκριτοι διά τάς υποψίας των, χαί δη ή έ π ι μ ο ν ή τ ο ΰ Ύ ψ η λ ά ν τ η κ α τ ά τ ο ύ τ ο θ έ λ β ι γ ε ν ν ή σ ε ι ν έ α ς τ α ρ α χ ά ς , τόν παρεχίνει (ό Π. Π. Γ.), νά σνγκατατεθή είς τήν χοινήν άπόφασιν (δηλ. νά υποχωρήσει οτίς Αξιώσεις τών κοτζαμπάσηδων), καί νά μή γίνο αίτιος διαλύσεω; τής Συνελεύσεως καί Ανατροπής τοΰ Συστήματος' πλήν δέν έδυνήθη νά τόν πεί<η] καί έπέστρεψεν άπραχτος» («’Απομνημονεύματα», 74 — 7ό). Ή έχθρική στάση τοΰ Π. Π. Γερμανού πρό πάντων Απέναντι τοΰ Ύψη- λάντη γιά χάρη τών κοτζαμπάσηδων, είναι δλως διόλου Αδικαιολόγητη χι’ Αληθινά έξοργιστική.

2. Όπως λέει δ Φωτάχος, δ Π. Π. Γερμανός χαί δ έπίσχοπος Κερ- νίκη; Προκόπιος «Ιτρεφεν πολύ μίσος χατά τών χλεφτοκαιτεταναίων». Καί Ιδιαίτερα γιά τόν Κολοχοτρώνη: «άπό τήν Αρχήν τής έπανασιά- σε<ος καί ot δύο έχθρεύοντο (Κολοχοτρ.—Π. Π. Γ.) καί μάλιστα δ Κο- λοχοτρώνη; Εσωζεν ένδομύχως τήν Απέχθειάν του χατά τοΰ Αρχιερέας διότι ου το; ΰπήρξεν αίτιος νά έμποδισθή δ Κολοχοτρώνης νά χαταβή χαί νά χυριεύση τάς Πάτρας, ΰτε οί Τούρκοι μετά τήν ΰλωσιν τής Τρι- πολιτσδς τόν έπερίμεναν». («'Απομνημονεύματα· 109, 270, 381, 446)· ΕΙναι πολύ χαραχτηριστική καί ή σύμπτωση, πώ; δίαν {φεύγε xuia- τρεγμένος Από τό Μοριδ, δ Αρχηγός τών Απροσχύνητων Ανταρτών Κο­λοχοτρώνης, Ιμπαινεν δ Π. Π. Γερμανός κι’ ίγινεν Αμέσο>ς Αρχηγός τών κοτζαμπάσηδων, πού είχαν χατατρέξει τούς κλέφτες μαζί μέ τούς Τούρ-

Page 73: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Τριπολιτσός, δταν θέλησε νά τόν διώξει γιά νά μήν πάρει λάφυρα χα'ι κατόπιν ματαιώνοντας τήν ΙκστρατεΙα τοΰ Κολοχοτρώνη στήν Πάτρα, γιατί φοβότουν, δτι Φ’ άποχτοΰσε μεγάλη δάναμη σέ βά­ρος τών φ(λων του κοτζαμπάσηδων. Κι’ δίαν στήν έξόντωση τής στρατιάς τοϋ Δράμαλη, οΐ Καπεταναϊοι, δ Λαός και ή Γερουσία, τιμώντας τόν Κολοχοτρώνη, πού έσωσε τήν πατρίδα, άπό τόν φο­βερό κίνδυνο, τοΰ έδιναν δμόφωνα τό δίπλωμα τής άρχιστρατη- γίας, δ Π. Π. Γερμανός δυσάρεστη μένος μέ τό δίκαιο καί τιμη- τικόν αυτό διορισμό, δε δυσκολεύτηκε νά τόν χαραχτηρίσει «αί­τιον σκανδάλου». Κά'ι δ λόγος, γιατί τό δυνάμωμα τοΰ Κολοκο­τρώνη (πού πάντα προσπαθούσε νά ματαιώσει δ Π.Π Ι'.), έβαλε σέ μεγάλη άνησυχία τούς κοτζαμπάσηδες. Κα'ι δχι μόνο άρχισαν δμέσως νά ραδιουργούν υποκινώντας τις φιλοδοξίες τών άλλων χαπεταναίων, δλλά είχαν στείλει καί τόν Π. Π. Γερμανό στήν Γερουσία (πού είχεν άναγνωρίσει τήν άρχιστρατηγία), νάτήν πεί­σει νά ένωθεΐ μέ τή φιλική τους Βουλή κι’ Ετσι νά πετυχουν τή διάλυση τής Γερουσίας καί τήν κατάργηση τής άρχισιρατηγίας τοΰ Κολοκοτρώνη. ’Αλλά ή «μυστική» αύκ'ι άποστολή ά πέτυχε, γιατί ό Κολοχοτρώνης «έσχληρύνθη έτι μάλλον» χαΐ ή Γερουσία δεν θέλησε νά Ινωθεΐ χαΐ νά διαλυθεί >.

’Αλλά χαΐ γιά τό λαό, τούς άπλοΰς άγρότες, πού άποτελοΰ- σαν τό στρατό, δ άλαζονιχός Π. Π. Γερμανός, δν χαΐ προέρχον­ταν χα'ι δ ίδιος άπό τά λαϊκά στρώματα, δμως δέν παραλείπει εΰ- χαιρία νά έχδηλώνει δλη τήν άντιδραστιχή χαΐ άριστοχρατιχή νοοτροπία, πού άπόχτησε μέ τήν πολύχρονη μαθητεία του χοντά στόν συμπατριώτη του Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Ε-. Κι’ ένώ τόν άφηναν άσυγχίνητο τά θαυμαστά κατορθώματα, πού μαζί μέτούς άξιους χαπεταναίους έπετέλεσαν, δν χαΐ άοπλοι χα'ι άπειροπόλεμοι

- 70 -

χους, καθώς καί φίλος στενός χαΐ προστατευόμενος τοϋ Βελή Πασά πού έπεδίωχε νά έξοντώσει τόν Κολοκοτρώνη καί τόν Άνιιγνωσιαςά, τούς φβυγάτους στή Ζάκυνθο. Καί δίαν οτΐς παραμονές χοϋ 1831, Α Π. Π. Γερμανός πάσκιζε νά ματαιώσει τήν Επανάσταση, ό Κολοχο­τρώνης ξανάμηαινβ σιό Μόριά ν' άρχισε ι τήν Επανάσταση...

1. «Ή ένέργειά αδτη (άιτοστολής τοϋ Π. Π. Γ.) έγίνετο μυστικώς διότι έφοβείτο τόν Κολοκοτρώνη τοΟ όποιου καί τόν άχνόν τότε οί πο­λιτικοί έτρεμον». φωτάκου, τ. Α', 380. Δ. Κόκκινος, τ. Στ', 26.

Page 74: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

(χαί πού τόσον έθαΰμαζαν κι* Ετιμοΰσαν °1 ξένοι) *, χαί βλέπον­τας μόνο τΙς Αδυναμίες, πού ήταν φυσικέ νά Εχουν μέ τετρακό­σια χρόνια σκλαβιά καί φοβερή φτώχεια, ό έπιδειχτικά καλοντν' μένος χαί μέ τό άγέρωχο πάντα δφος υπεροπτικός Ιεράρχης, τούς άποκαλεΐ μέ τή μεγαλύτερη περιφρόνηση « π τ ω χ ο ύ ς , ά π ε ι ­ρ ο υ ς , Α π α ί δ ε υ τ ο υ ς , π ο τ α π ο ύ ς , χ υ δ α ί ο υ ς* καί Οτι «ο ύ δ έ ν α ί σ θ η μ α ε ί χ ο ν έ λ ε υ θ ε ρ ί α ς » , οΰτε « Ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό ν ί θ ν ι κ ό ν » ! ' Κι’ δμως αΰτοί, ot «Α­παίδευτοι και χυδαίοι» Αγρότες, πού τούς φέρνονταν τόσον αΰταρ' χικά καί μέ καταφρόνηση δ Π. Π. Γερμανός, πολεμούσαν τούς Τούρκους τις περσότερες φορές ξυπόλητοι καί νηστικοί, ώστε κά­ποτε—δπως διηγιέται δ Περραιβός— μπήκαν στά έχθρικά λιμέρια νά φάνε σταφύλια γιά νά κορέσουν τήν πείνα τους χαί θερίστη­καν άπό τούς Τούρκους ! «Βλέπεις (Εγραφ* δ ’Αμερικανός Τζώρτζ Τζάρβις, πού ήρθε νά πολεμήσει στά 1821), τούς δύστυχους αύ- τούς "Ελληνες ξ υ π ό λ η τ ο υ ς τ ι ς π ε ρ σ ό τ ε ρ ε ς φ ο ­ρ έ ς χ ω ρ ί ς ψ ω μ ί νά σκαρφαλώνουν σέ ύψη καί νά κατε­βαίνουν σέ πεδιάδες άγωνιζόμενοι νά-προασπίσουν τήν πατρίδα των χαί νά πολεμήσουν Εναντίον τοΰ τυραννικού χαταιίιητοΰ τους». Καί δ Εθελοντής “Ανταμς, άπό τό Κεντάχυ, πού υπηρέτησε στό ναυτικό, σά νά δίνει Απάντηση στόν Π. Π. Γερμανό γράφει : «Μόνον έχεΤνος πού πολεμά πλάϊ στούς "Ελληνες χαί συμμερίζε­ται τις δυσκολίες καί τις στερήσεις των μπορεΐ καί Εχει δικαίωμα νά χρίνει τό χαρακτήρα καί τή γενναιότητά των. ’ Α ν x α ν ε I ς σ ά ς ε ί π ή δ τ ι o t Έ λ λ η ν ε ς δ έ ν ε ί ν α ι γε ν -

- 71 -

1. «Ή πραγματική δόξα τής ‘Ελληνικής 'Επαναστάσεως βρίσκεται σιήν άδάμασιη ένεργητικότητα καί ιήν Ακατάβλητη χαρτερία τής μά­ζας τοΟ λαού της». (Φίνλεϋ, τ. A', 31G, 317). Βλ. χαί Ζουριέν ντέ λά Γχραβιέρ: « ‘Η Ιστορία 8έν έχει άλλα παραδείγματα τοσούιφ σκληρών θυσιών, τοσούτφ όδυνηρών δοκιμασιών, τοσαύτης καρτερίας». («'Ιστο­ρία τοΟ ΰπέρ Ανεξαρτησίας τών ‘Ελλήνων άγώνος», 10, 63). Ό Κασο- μούλης γράφει, δτι «οί Έλληνες στρατιώται τρέχουν, δπου ήταν ψωμί χαί πόλεμος*. «Στρατ. ’Ενθυμήματα», τ. Β', 860.

9. Π. Π. ΓερμανοΟ 17, 34, 37. Άλλοι! δμως, στ’ Απομνημονεύματά τον (σ. 23), ό Π. Π. Γ. γράφει μέ φανερή δυσφορία, διι «ο I £ π ε ι- ρ ο ι (λαός)» χ α τ ή ν τ η σ α ν ι ΐ ς ά χ α λ ί ν ω τ ο ν έ ν θ ο ν - σ ι α σ μ ό ν » 1

Page 75: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ν α ϊ ο ι ν ά τ ο ΰ ε I η ή τ ε ά it ό μ έ ρ ο υ ς μ ο υ δ τ ι ψ ε ύ δ ε τ α ι...* *. Μά καί δ μητροπολίτης ’ Ιγνάτιος, πού ήταν πολύ άνώτερος τοΰ Π. Π. Γερμανού, μ* εύρΰτερο πνεΰμα καί μόρφωση, κοσμικός κα'ι μέ σχέσεις χαΐ χΰρος μεγάλο στήν Εύ· ρώπη, παραδέχεται : «δ λ α ό ς δ έ ν π τ α ( ε ι... τ ό σ τ ρ ά ­τ ε υ μ α κ ά μ ν ε ι τ ό χ ρ έ ο ς τ ο υ . Ό λ ο ι ε ί ν α ι ή- ρ ω ε ς , ά ξ ι ο ι τ ώ ν π α λ α ι ώ ν π ρ ο γ ό ν ω ν κ α ί ά­ξ ι ο ι τ ή ς Ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς » * . Καί αύτοί, οί καιαφρονεμένοι άπό τόν Π. Π. Γερμανό χωρικοί, πού άποτελοΰσαν τό στρατό, δχι μόνο δέν Επαιρναν καμιά πληρωμή (μισθό), άλλ’ άπό τό υστέ­ρημά τους συντηρούσαν μόνοι τά πρώτα χρόνια τόν ’Αγώνα ·, ένώ δ Π. Π. Γερμανός, πού άγαποΰσε τή μεγαλοπρέπεια κι’ Εςρρόντιζε τόσο πολύ γιά τό ντύσιμό του καί τήν καλοπέρασή του (δ Χέρστμπεργκ τόν δποχαλεΐ κα'ι « φ ι λ ή δ ο ν ο ν»), είναι χα- ραχτηριστικό, δτι κατά τόν Ερανο, πού Ε̂ ινε στά 1822, δέν άνα-

— 72 —

1. «Τί στρατεύματα είναι αύιά—ίγρσφέ ό Αμερικανός συμπολεμι­στής ιοΟ Φαβιέρου Μέρρετ Μπόλλς—χαϊ itoO άλλοδ θά μπορούσες νά τά βρής, τά όποΙα νά ύπαχρΰουν στά( διαταγάς χαί νά π ρ ο χ ω ­ρ ο ύ ν σ τ ή μ ά χ η ά φ ο Ο { .τ ί μ ή ν ε ς έ ι ρ έ φ ο ν τ ο μ ό ν ο μέ ψωμί , χα ϊ κα μμι ά φ ο ρ ά ο ί τ ε χα ϊ μ' α ΰ- τ ό ; » Καί δ Ά νταμς, πού υπηρέτησε ατά έλληνιχά πλοία γράφει: «ή Υενναιότης τών ναυτών χαί 6 άχατανίχηιος ένθουσιασμός τών μπουρ- λοτιέριβων μοΰ προχαλεΐ άφάνταοτη έκτίμηση χαί άγάπη>. Άπό τό βι­βλίο τοΰ Στήβεν Λάρραμπη, πού έκυχλοφόρησε τελευταία: «Ή ‘ Ελλάς ΰπό παρατήρησιν—Ή Άμεριχανιχή έμπειρία τής Ελλάδος 1776—1866). Έφμ. «Βήμα· 2.2.1958.

2. Καί στό ’Αρχείο Ρώμα (ι. Α', 183), βλέπουμε: «ό λ α ό ς ε ί ­ν α ι Ι ε ρ ό ς , ά γ ι ο ς χα ί κ ά λ λ ι σ τ ο ς » . ‘Επίσης τό γράμ­μα τοΰ ‘Ιγνάτιου σιόν Πετρόμπεη, ‘Αρχ. Έθν. Βιβλ. άρ. 7268. Π. Η. Κονιογιάννη, «Ιστορικά έγγραφα άναφερόμενα είς τήν ‘Ελλην. Έπανά. σιασιν», 186—189.

3. «Ό πόλεμος έοτηρίζετο—γράφει £ Δ. Ζωγράφος—είς τήν αϋιο- θυσίαν τών Ελλήνων οί Αποίοι έδιδον τής ‘Ελληνικής Γής τά προϊόντα πρόθυμης χαί έχορήγουν τά άπαιτούμενα ποίμνια πρός συντήρησιν τών άγωνιζομένων άδελφών». «‘Ιστορία ‘Ελληνικής Γεωργίας», τ. Α', 178. Βλ. γιά τϊς συγκινητικές δωρεές σέ γιδοπρόβατα, Κολοχοτρώνη «Διή- γησις». Σπηλιάδη, τ. Α', 329. Φωτάχου. (. Α', 255, 435, 462.

Page 76: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

φέρεται καμιά του προσφορά, 6νά> {δάνειζε χρήματα μέ τόκο 15ο]ο, σέ μοναστήρια κα'ι Ιδιώτες ·.

Αντίθετα μέ τού; Απόλεμους καί «ίπαρχιοφάγους» φίλους του κοτζαμπάσηδες, πού άναστάτωναν τόν τόπο κάθε τόσο γιά

— 73 —

1. Σύμφωνα μέ Ανεξακρίβωτες πληροφορίες χοΟ Πονχεβίλ, τήν έποχή τοΟ Π. Π. Γερμανού ή «Μηχρό πόλις Πατρών» (μ* ίχήσιο βΐσόδημα80.000 γαλ. φράγκα ή πιάσχρα), περιλάβαινε τΙς έπισκοπές Αίγιου (εΐσόβ.8.000 πιάστρα), Καλαβρύτων (10.000), Μεθώνης (6.000) καί Κορώνης (6.000 χι άστρα). ’Εξόν άπό τά πολύ πλούσια μοναστήρια Μ. Σπήλαιο, Ταξιάρχες χ.ά„ είχε καί 870 παπάδες μέ εισόδημα 260 πιάσιρα τόν καθένα. Όσιε τά κανονικά {σόδα τοΰ Π. Π. Γερμανού άπό έπισχοπές, μοναστήρια καί παπάδες ήταν πάρα πολύ μεγάλα (10.000 γρόσια). Κι’ {φρόντιζε νά τά αύξήοει άκόμη πιό πολύ, δ «τήν μεγαλοπρέπειαν θή­ρευαν» Ιεράρχης δανείζοντας χρήματα μέ τόκο 16 °/ο σέ μοναστήρια χαΐ Ιδιώτες. Στή μονή «Χρυσοποβαρίτισσα» έδάνεισε στις 9.4.1818, 660 γρόσια πρός 16 “/<, κοντά σέ 600, πού είχε δανήσει δ χρυσοχόος πατέ­ρας του. Καί άργόχερα οΐ κληρονόμοι τον ζηχούσαν 3066 γρόσια. Σιό μοναστήρι «Γηροχομειοΰ», έδάνεισε στά 1820, πέντε χιλιάδες γρόσια (ποσό μεγάλο γιά έκείνη τήν έποχή). Καί δπως σημειώνει δ Κ. Ν. Τριαν- ταφύλλου στήν «Ιστορία χών Πατρών», πού μέ τόση καλαισθησία καί γνώση έπιμελήθηχε, «δ χληρονόμος του Περικλής Γ. Καλαμογδάρτης προσήγαγι χρεωστικόν δμόλογον άλλά ή μονή άνχέτεινεν χλπ.». Τέλος ή «διαφορά» έφτασε στό Πρωτοδιχεϊο Πατρών, δπου οί κληρονόμοι τοΟ Π. Π. Γερμανού ζητούσαν 10.000 γρόσια στά 1851 άπό τή Μονή. ‘Εξόν άπό αύτά, δ Π. Π. Γερμανός είχε σταλμένα στή Ζάκυνθο γιά άσφά- λεια πολλά πράγματα, πού τά έφύλαγε δ ξάδερφός του Γ. Παναγιωτό- πουλος. Κι’ δταν έπέθανε δ Παναγιωτόπουλος (1(126), δρισεν έπίτροπους νά τά φυλάξουν μέ διαθήκη «δπού άνοήτως Ιχαμε (γράφει ό Π. Π. Γερμανός), άποχαθιστών έμέ κληρονόμον τών Ιδίων μου πραγμάχων». Γιά τήν παραλαβή τους δ Π. Π.' Γερμανός Εστειλε τόν ευνοούμενο διά­κονό του Θεόφιλο. Ή περιουσία, πού είχε στή Ζάκυνθο, φαίνεται ήταν σημαντική, γιατί φιλονικούσαν οί κληρονόμοι του χαίχαχηγοροϋοαν τόν Θεόφιλο καί τό γαμπρό τού Π. Π. Γερμανού Γ. Καλαμογδάρτη δτι «(πισήμως βιέφθειραν τήν ύπόθεσίν μας... χαί χαιριώχατα μάς βλά­πτουν». 'Επίσης χατά τό θάνατό του βρέθηκαν στήν χασέλλα του (φορ- τσεράχι), πού κλείδωνε μέ διπλά κλειδιά, ένας φάχελλος σφραγισμένος μέ δύο σφραγίδες άπό Ισπανικό κερί χόχκινο χαί μέσα 26 χρεωστικές δμολογίες (πού τις άνέγραφε μέ λεπτομέρεια σέ έγγραφο), άπό διάφορα άτομα πρός τόν Π. Π. Γερμανό χαθώ; χαί άπό τά μονασχήρια «Μέγα Σπήλαιο», «Ταξιάρχες» Βοστίτσας, «Γηροχομειού» Πάχρας, «Θεολόγου» Γρεβενών χαί «Φιλοχάλου» Νεζερού, πού άντιπροσώπευαν ίνα πολύ μεγάλο ποσό, άπό 112.668 γρόσια, 80 Αύσιριαχά τάλληρα χαί 610 Βενέχιχα

Page 77: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τ’ ανίερα πάθη καί συμφέροντα τους, ήταν πολύ οΐχεΐος, «προση­νής χαί Αστείος».

Έ τσι, δ Π. Π. Γερμανός, μέ τήν Απροκάλυπτη Ιχθρότητα στους Φιλικούς, τόν Κολοχοτρώνη καί τούς Αλλους χαπεταναίου; χαί τό λαό, μέ τήν έπίμυνη προσπάθεια του νά παρασύρει τόν Ύψηλάντη σ’ έξευτελιστική υποχώρηση στις θελήσεις τών κοτζαμ­πάσηδων, μέ τήν Αποτυχία του στήν πολιορκία τής Πάτρας χα'ι τις κατοπινές ραδιουργίες χα'ι Αντενέργειες, μέ τήν πανικόβλητη Φυγή του στόν έρχομό τού Δράμαλη καί τήν Αρνησή του νά μεί­νει ν’ Αγωνιστεί, δπως τοΰ πρότειν’ δ Πλαποΰτας (πού χι* αΰτά παραλείπει ν’ Αναφέρει στ’ Απομνημονεύματά του). Αρχισε νά χά­νει {νωρίς τήν έπιβολή χαί τό μεγάλο του χΰρος. Γιατί, ένώ Επρεπε νά σταθεί πάνω Από τά κόμματα χαί τά πάθη καί ν’ Αγ­καλιάσει δλους Ανεξαιρέτως χα'ι πρό πάντων τούς Αδυνάμους καί κατατρεγμένους Από τούς Τούρκους και κοτζαμπάσηδες χωριχούς χα'ι ν’ Αναδειχτεΐ πραγματικός « π ο ι μ ε ν ά ρ χ η ς » , δ Π. Π. Γερμανός μέ τήν Ανάμιξή του στις έσωτεριχές διαμάχες, μέ τήν

— 74 —

φλουριά. ’Επίσης μέσα σιό ίδιο φορτοεράχι του βρέθηκαν: μία «ποσά- 8α» άσημένια άπό Ινα χουιάλι, {να πηροθνι χαϊ {να μαχαίρι. Μία άμ- μοθήχη άσημένια, ένας Σταυρός χρυσός μέ τήν αλυσίδα του. Δύο ταμ­πακέρες χρυσές. "Αν χαί είχε τόση περιουσία 6 μαχαρίτης Ιεράρχης, δμως στόν {ρανο τής 22 Ιούλη τού 1822, στήν Πελοπόννησο άπό τή Γερουσία, χαί άργότερα γιά τό ξεκίνημα τοΰ σιόλου πού κινδύνευε τό Μεσολόγγι, είναι χαραχτηριστιχό, δτι δέν άναφέρεται χαμμιά του δω­ρεά, άνάμεσα στά ονόματα τόσων άλλων Μοραίτών, στόν χατάλογο χαί τό θέσπισμα, πού έδημοσίεψεν ό Φωτήλας. Τά χρατοϋοε ζηλόφθονα στό «φορτσεράκι» ■ γιά τούς κληρονόμους του, πού φιλονικούσαν άργό- χερα γιά τήν κατοχή τους I Κι’ ένας Θεός ξέρει, άν τό μοιραίο φορτσε- ράχι μέ τό περιεχόμενό του χαί οί φιλονιχείες τών κληρονόμων τον, 8έν {χουν σχέση μέ τις φοβερές υπόνοιες, πού αναφέρουν 6 ΟΙχονόμου χαί ό Παποΰλας «χατά τών οΐχείων περί δηλητηριάσεως»... Βλ. «’Εστία·· 2.4.1901. ’Λ. Άνδρεάδη, «'Ιστορία τών ‘Εθνικών Δανείων», 9—10. ’Αρ­χείο Δ. Ρώμα, τ. Α', 775, τ. Β', 168-169, 197—198, 392 (Έγγρ. Έθν. Βιβλ. άρ. 6761, 6764 χαθώς χ. Π. Ρώμα χαί Κ. Δραγώνα). Π. Ραιττάρχη, «Ίστορ. τής ΟΙκονομιχής ζωής τής 'Ελλάδος*, 90. Ί. Τσαγγάρη, «Συμ­βολή είς τήν Δημοσιονομ. 'Ιστορίαν τής ’Επαναστάσεως», 18. Σ. Θωμό- πουλου, «Ίστ. Πατρών», μ' έπιμέλεια Κ. Ν. Τριαντάφυλλου, 691—595. Δ. Γρ. Καμπούρογλου, «’Αρκαδική Έπετηρίς», τ. Β', 177 — 181. Pou- queville, «Voyage dans la Grice», τ. Δ', 460-461.

Page 78: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

μονόπλευρη, τήν τόσο φανατική καί Αληθινά Εξοργιστική προσ­κόλλησή του, μέχρι τέλους τής ζωής τον στούς κοτζαμπάσηδες, {δημιούργησε πολλές δυσαρέσκειες, Απογοητεύσεις καί Αντιπά­θειες. Καί 6 λαός καί Α στρατός, πού Εχυναν τό αίμα τους γιά νά πετΰχουν μαζί μέ τήν Εθνική χαΐ τήν κοινωνική τους Απελευ­θέρωση, Εχασαν τό σεβασμό στό Ιερατικό του σχήμα χαΐ τήν Εμ­πιστοσύνη στίς Ιχανότητές του, Αφού Εβλεπαν νά τά χρησιμοποιεί μόνο γιά τ* Ανομολόγητα συμφέροντα τών μισητών χοτσαμπάση- δων. Καί είναι πολύ χαραχτηριστιχό γιά τή μεροληπτική καί Αδιχη κρ(ση του, δτι γιά τούς φίλους του κοτζαμπάσηδες; πού Εχαναν συχνές διαρπαγές σέ βάρος τοΰ λαοΰ χι' έχατάτρωγαν τά Εθνικά είσοδήματα στις Επαρχίες,(Λόντος, Σισίνης, Νοταραΐοι)1 — πράγματα πού ήταν πολύ γνωστά— δέν χάνει καθόλου λόγο, παρασιωπώντας τα δλα, χωρίς νά Εκδηλώνει οΰτε τήν πιό άπλήν Αποδοκιμασία στ* Απομνημονεύματά του. ’ Αντίθετα γιά τούς φτω­χούς χωρικούς μέ τά ρημαγμένα σπίτια, πού Εχυναν τό αίμα τους γιά τήν πατρίδα,χωρίς καμιά πληρωμή χαΐ τροφή και ήταν πολύ Φυσικό νά παίρνουν άπό τά λάφυρα στήν άνοργάνωτην άχόμα πε­ρίοδο τοΰ ’Αγώνα, γιά νά ντύσουν τή γύμνια τους χαΐ νά δπλι- στοΰν, δ πλούσιος χαΐ μέ τόσο προκλητική πολυτέλεια ντυμένος στά δύστυχα Εκείνα χρόνια Ιεράρχης, άντί νά συγχινηθεϊ μέ τήν δυ­στυχία τους χαΐ νά δείξει κατανόηση, δμως δέν παραλείπει εύχαι· ρία νά Εκδηλώνει τήν δγανάχτησή του και μάλιστα μέ τά βαρύ­τερα λόγια στά τόσο πικρόχολα « ’Απομνημονεύματά» του *.

— 75 —

1. <01 έθνιχές πρόσοδοι άφαιρούνταν άπό τόν προορισμό τους γιά τήν Βιεξαγωγή τοΟ πολίμου χαϊ ξοδεύονταν γιά νά συντηρούνται τά οπίτια xui ol προσωπικοί άνδρες τών όλιγαρχιχών». Φίνλίϋ, τ. Α', 317 — 818, 413. Βλ. γιά τϊς βιαρπαγίς τών κοτζαμπάσηδων Σπηλιά8η, τ. Α', 210, 333, 611, 613, 665. Κασομοΰλη, «Στρατιωτικά Ενθυμήματα», τ. Β'·86. Άρχ Λόντου, .τ. Β', 98, 196, 428. Άρχ. Ρώμα, τ. Β', 484.

2. Π. Π. Γερμανού, 31, 41, 83. Γιά τή φοβερή δυστυχία τών χω­ρικών στά έπαναστατικά χρόνια πού δφην* άσυγχίνητο τόν Π. Π. Γερ­μανό χαί ήταν τόοον άμείλιχτος μαζί τους, γράφει ό περιηγητής Λού- θηρ Μπράντις; «Έχω διασχίσει τή βασανισμένη αύτή χώρα καί είδα τά χαπνιαμίνα ίρβίπια τών πόλεων καί τών χωρίων της χαΐ άντίχρυοα τό θέαμα τών (ημαγμένα» άγρών της». Τό Ιβιο καί ό Εμπορος Oitt- λιαμ Λή: «”Α ν 8 i ν υ π ή ρ χ α ν τά χ ό ρ τ α x α ί τά σ α ­λ ι γ κ ά ρ ι α , ό θ ά ν α τ ο ς θ ά I σ π e υ 8 « ν’ ά ν α χ ο υ -

Page 79: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Καί πόσο τοΰ Ελεικεν ή χριστιανική άνεζικακία καί ή συγκατά­βαση στΙς δύσκολες ί κείνες περιστάσεις καί δτι δέν ήταν καθόλου «Ανώτερος χρημάτων», Αλλά συμφεροντολόγος, φιλοχρήματος καί πολύ ίκδικητικός, φάνηκε τόν καιρό τής έπιδρομής τοΰ Ίμπραΐμ, πού ot συμπατριώτες του Δημητσανΐτες τοΰ έπήραν «μερικά» πρά­γματα (δείγμα κι' αύτό,πόσο είχε μειωθεί τό κύρος του και δ σεβα­σμός στό Ιερατικό του πρόσωπο καί στήν Ιδια του τήν πατρίδα). Τότες, δ Π. Π. Γερμανός, μόλις τό Εμαθε, γεμάτος σύγχυση καί Αγανάχτηση καί δλοφάνερη κακία, Απειλούσε νά τούς καταγγείλει στή Διοίκηση γιά νά στείλει ίχτελεστική δύναμη νά τά πάρουν μέ τή βία, καί δτι ήταν Αποφασισμένος νά τά πάρει πίσω κιιΐ χαλα· σμέν’ Ακόμα, Εστω « κ α ί f iv π α ρ έ λ θ ο υ ν χ ί λ ι ο ι χ ρ ό · ν ο ι», γιατί δπως Εγραφε, τά είχεν Αποχτήσει «μ έ κ ό π ο υ ς κ α ι ί δ ρ ω τ α ς » (Από τις είσπράξεις τής πλούσιας μητροπολι- τικής περιοχής του φυσικά) *. Γιά δλ’ αίιια, δημιουργήθηκε σύγ-

— 76 —

Φ ί σ η τ ό ν ά τ υ χ ή α ύ τ ό ν λαόν . Χ ι λ ι ά δ ε ς δ έ ν ί- χ ο υ ν κ δ ν κ α τ ο ι κ ί α κ α ί κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι κ ά τ ω άπό τ ά δ έ ν δ ρ α χ ω ρ ί ς Α ρ κ ε τ ό ( ο υ χ ι ο μ ό γ ι ά νά σ κ ε π ά σ ο υ ν τή γ ύ μ ν ι α των». Καί ό περίφημος Σάμουελ Γκρίντλεϋ Χάου τονίζει, διι <ol χείφοιεροι ίχθροί ιούς όποιους έχουν νά καταπολεμήσουν οί ’ Ελληνες είναι ή π ε ϊ V α κ α ί ή γύμνι α» . ‘Επίση; ό Ίωνάθαν Μιλλερ —ποΰ πολέμησε στό Μεσολόγγι—εΰρισκεν, δη «ή κ α τ ά σ τ α σ ι ς τ ή ς ‘ Ε λ λ ά δ ο ς ε ί ν α ι ά φ ά ν τ α - σ τ α ά θ λ I α», κι’ άντίθετα μέ τόν Π. Π. Γερμανό, Απορούσε «πώς μ έ σ α σέ τ ό σ η ν Α θ λ ι ό τ η τ α υ π ή ρ χ ε τ ό σ η Α ρ ε- τ ή... καί πού Αλλού θά ευρισκε κανείς —γράφει—δύο χιλιάδες στρατιώ­τες άπό τούς δποίους ο ύ τ ε έ ν α ς δ έ ν ε ί ν α ι μ ε θ υ σ μ έ ­νος ; » Τις βιαρπαγές στά λάφυρα δ έθελοντής Χένρυ Πόστ, τις ίξηγεί ώς <πρακτική άρχή, δχι μόνον τού Έλληνος παλληκραριοΟ άλλά κάθε στρατιώτου σ’ δλοκληρο τόν κόσμο», ποΰ πολεμάει γιά τήν πατρίδα του καί αϋτή δέν τόν τρέφει. Σ' αύτό δέ διαφέρει καί ό Έλληνας πολεμιστής Από τούς ξένους, «ένώ σέ άλλα είναι τόσο Ανώτερος τών Άγγλων καί Αμερικανών πολεμιστών ώστε {κείνοι έν συγκρίσει νά φαίνωνται σάν ζώα». Άπό τό βιβλίο τού Στήβεν Λάρραμπη: «Ή Αμερικανική'Εμπει­ρία τής Ελλάδος κλ.»—Έφ. «Βήμα», 3.2.1968.

1. Βλ. τό γράμμα τού Π. Π. Γερμανού στόν Άνδρέα Σπηλιόπουλο, παπά καί νομοφύλακα Δημητσάνας:ΑΙδεσιμώτατε Παπά Άνδρέα σέ εύχόμεθα

Τό αίτιον τού παρόντος μας elvui νά σάς φανερώσωμεν, δτι μ ε-

Page 80: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

χυοη κι’ Αμφισβήτηση για τήν Ακεραιότητα τοΰ χαραχτήρα του, τήν Αρετή καί τήν Ανιδιοτέλεια του χαΐ υποψίες Αχόμα, δτι σφε- τερίστηχεν έχχλησιασιιχά Αντικείμενα (Ασημικά κλπ.), πού δπως είδαμε, τόν κατηγόρησαν χατά τήν πανικόβλητη φυγή του στήν Τρίπολη τήν έποχή τοΰ Δράμαλη ·. Ό σύγχρονός του καί πολύ­πειρος Γεώργιος Σταύρου, ό Ιδρυτής τής Εθνικής Τράπεζας, πού τόν γνώρισ* Από κοντά, περιγράφοντάς τον, λέει, δτι τοϋ φάνηχε « Α λ η θ ή ς δ ε σ π ό τ η ς κ α ί τ ύ ρ α ν ν ο ς ' ή φ υ σ ι ο ­γ ν ω μ ί α τ ο υ δ έ ν π α ρ ρ η σ ι ά ζ ε ι τ ό ν ί ν ά ρ ε τ ο ν π α τ ρ ι ώ τ η ν . Α λ λ ά Α ν δ ρ α Ι δ ι ο τ ε λ ή χ α ΐ φ ι λ ό ­δ ο ξ ο ν* Καί Από τούς συγκαιρινούς μας, δ I. Κ. Κορδάτος τά Ιδια γράφει *. Μά καί οί ξένοι μεγάλοι Ιστορικοί δέν υστεροΰν. Ό Φίνλεΰ τονίζει τή μεγάλη του προτίμηση καί συνταύτισή του μέ τούς κοτζαμπάσηδες : « Ό Γερμανός, ό Αρχιεπίσκοπος Πα-

— 77 —

ρ ι χ ό ν π ο α γ μ α άποΟ αυτού εΐχομεν, ot χαλοί πατριώται μας ■({ τόν χαιρόν δποΟ δ Ίμπραΐμης είσέβαλεν etc τήν Καρύταιναν, τό ήρ- ιταοαν δοον τδ [δικόν μου χαθώ; χαΐ τής μαχαρίτιοαας τής Γερόνιισοας χαί τών παιδιών τών Ανιψιών μου' διό Αμα λάβηιβ τήν παροΟσαν μας νά δμιλήσητε χνευματιχώς μέ όποίον τρόπον γνοορίζετι διά νά μάς βοΟ-Q τό πράγμα μας, διότι Αλλέως ιίμβθα άναγχαομένοι νά βώοωμίν Ανα­φοράν είς τήν διοίχησιν χαί θέλει σιαλθή έχτελωτιχή δΰναμις, καί θέ­λει τά δώσουν μέ ζημίαν τους τό δποΐον δέν τό θέλομεν, ηρό; δέ τοΰ- τοις δβα πράγματα μας ϊχωβι χαλασμένα νά τά βάλλουν είς τόν τόπον τους, χαθώ; μερικά δπου Αχούω διι ίχάλασαν δηλ. ίνα τζατί|ρι τό δποΐον ιΐχον άγορασμένον άπό τήν Τριπολιτζάν, πτνταχόοια γρόσια (sic) καί τά φορτζέρια μου δλ’ αύιά παπά άνβρέα έγώ δέν τά ίχλεψα άλλά τά ί χ ω Α π ο κ τ ή σ ε ι μέ κ ό π ο υ ς χ α ί Ι δ ρ ώ τ α ς χ α ί τ ά θ έ λ ω χ α ί Αν π α ρ έ λ θ ο υ ν κ α ί χ ί λ ι ο ι χ ρ ό ν ο ι , φ θ ά ν ε ι μ ό ν ο ν νά ΰ κ ά ρ ξ q ή π α τ ρ ( ς, θ ά τ ά πά ρ ω , χα ί Ας μή τ ο ύ ς π ε ρ ν ά ά π ό τ ό ν νοϋν δ τ ι θ ά Α δ ι α φ ο ρ ή σ ω . ’Ελπίζω λοιπόν είς τήν Αξιόιητα σας διό ΐρρωοθβ.

Τή α'. ΊανουαρΙου αωχς'. Ναΰπλιονt Πατρών Γερμανός ε&χέτης οου.

1. Φωτάχου, τ. Α', 826. ΟΙκονόμου, 860.2. ’Αρχείο Κουντουριώτη, τ. Ε', 862.ά. Βλ. Ί. Κορδάτου, «Ιστορία τής Νεωτέρας Ελλάδος» χαθώ; καί

τά παλαιότβρα βιβλία του: «Νεοελληνική Πολιτική ’Ιστορία» καί «Ή χοινωνιχή οημαοία τής 'Ελληνικής Έπαναστάσεως τοδ 1821».

Page 81: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

τρων S γ ι ν e δ ι ά σ η μ ο ς γ ι ά τ ή ν π ο λ υ τ έ λ ε ι α κ α ί τ ή ν υ π ε ρ ο ψ ί α τ ο υ . ’Α γ ω ν ι ζ ό τ α ν ν ά δ ρ γ α­ν ώ σ ε ι σ έ μ ι α χ ά σ τ α τ ο ύ ς Μ ο ρ α ί τ ε ς π ρ ο ε ­σ τ ο ύ ς πού ζητούσανε νά κυβερνήσουν τήν Πελοπόννησο μέ τά μέσα μόνο τής ’Επαρχίας» \ Ό Γερβϊνος γράφει, δτι ήταν « φ ι λ ό δ ο ξ ο ς ε ί ς τ ό ά κ ρ ο ν» *. Καί δ Μένδελσον, δτι ε ί χ ε τ ή ν « ύ π ε ρ ο ψ ί α ν κ α ΐ τ ή ν ΰ π έ ρ φ ρ ο ν α φ ι - λ ο δ ο ξ ί α ν τ ο ΰ ά ν ω τ έ ρ ο υ κ λ η ρ ι κ ό ΰ* ·. Μά, δ Χέρτσμπεργκ είναι Ακόμη πιό χφραχτηριστικός: « Ό άρχιεπίσκο- πος Γερμανός... εύθύς μετά τήν Εναρξιν τοΰ πολέμου ά π ο β α­λ ώ ν τ ό π ρ ο σ ω π ε ϊ ο ν τ ή ς ά γ ι ό τ η τ ο ς π α ρ ί - σ τ α τ ο ν ΰ ν μ ό ν ο ν ω ς τ ι ς μ ε γ α λ ο π ρ έ π ε ι α ν θ ή­ρε ύ ω ν κ α ί φ ι λ ή δ ο ν ο ς d ν ή ρ δ ι α κ ρ ι ν ό μ έ ν ο ς έ π ϊ μ ε γ ά λ η ά γ ε ρ ω χ ί ς ι κ α ί ά λ α ζ ο ν ι κ ή φ ι λ ο ­δ ο ξ ί α » *.

Τέλος, Αναγνωρίζοντας τά έλαττώματα, δέ σημαίνει δτι παύουμε νά έκτιμοΰμε τ’ Αναμφισβήτητα κα'ι Ιξαιρετικά του προ­τερήματα (εύφυΐα, εΰγλωττία κα'ι μόρφωση), καθώς και τή με­γάλη του υπηρεσία στήν Επανάσταση μέ τήν εύλογία τών δπλων στήν Πάτρα, πού τόν δόξασε μέ τδ παραπάνω. Ό μω ς θαρρούμε, δτι τήν ϊδια δόξα καί σίγουρα μεγαλύτερη δικαιούνται καί άλλοι Ιεράρχες, δπως δ Κφώνης Γρηγόριος, δ Ήσαΐας Σάλωνων καί δ Ιωσήφ Ρωγών, πού Εδωσαν τή ζωή τους γιά τή λευτεριά μας καθώς καί δ "Ανθιμος "Ελους, δ Θεοδώρητος Βρεσθένης, καί πρό πάντων δ Άνθιμος Γαζής γιά τήν δλόθερμη συμμετοχή κα'ι Αφοσίωσή τους στήν ’ Επανάσταση.

1. ΙΕΕ, μ’ έπιμέλίΐα Τ. Βουρνβ, τ. Α', 827.2. ΙΕΕ, τ. Α'. 192.8. ΙΕΕ, μβτάφο. Ί. ΟΙχονομ., τ. Α', 283.4. ΙΕΕ, μη. Κ(ΐρολ(Βον, τ. Α'. 178.

Page 82: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
Page 83: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
Page 84: Ο Π.Π.Γερμανός χωρίς θρύλο.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ