ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

72
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ Επιμέλεια Κιτσάκη Μαρία

Transcript of ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

Page 1: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

Επιμέλεια Κιτσάκη Μαρία

Page 2: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 2

Page 3: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας;

Ευβουλία = η ορθή σκέψη που πρέπει να χαρακτηρίζει το “πράττειν” όσο και

το “λέγειν”. Ο Πρωταγόρας προτάσσει το “πράττειν” αν και έρχεται μετά το

“λέγειν”, γιατί θεωρεί την πολιτική δράση πιο βασική για έναν πολιτικό.

Τα μαθήματα του Πρωταγόρα αφορούν:

α. τη διοίκηση του σπιτιού,

β. την επίλυση προβλημάτων της πόλης.

Η πρώτη αποτελεί προπαρασκευή για την πολιτική δραστηριότητα.

Αγαθοί πολίτες = Ο Πρωταγόρας δεν είπε ότι αναλαμβάνει να κάνει τους

άνδρες καλούς πολίτες. Είπε ότι έργο του είναι να φτιάχνει ικανούς πολιτικούς.

Μάλλον η άποψη του Σωκράτη είναι διαφορετική. Σκοπός είναι να μορφώσει

καλούς πολίτες, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να γίνουν καλοί πολιτικοί.

Ωραία τέχνη …..πραγματικά = Ο Σωκράτης δεν αμφισβητεί την ικανότητα

του Πρωταγόρα, αλλά δεν πιστεύει ότι υπάρχει μια τέτοια τέχνη και

αμφιβάλλει για το ότι διδάσκεται.

Θεωρώ …….πως οι Αθηναίοι είναι σοφοί = για τη σοφία των Αθηναίων

μιλούν ο Ηρόδοτος, ο Ιππίας , ο Θουκυδίδης και ο Ισοκράτης. Όταν ο

Σωκράτης χαρακτηρίζει τους Αθηναίους σοφούς, εννοεί ότι ήξεραν να κάνουν

το σωστό. Όμως δεν αποκλείεται να μιλά ειρωνικά για τη σοφία των

Αθηναίων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 3

Page 4: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Εκκλησία του Δήμου = αποτελούνταν από γνωστούς κι ελεύθερους

Αθηναίους πολίτες ( περίπου 40.000). Σε έκτακτες συνεδριάσεις ήταν αρκετή η

παρουσία 6.000 πολιτών. Αρχικά η εκκλησία του δήμου συνεδρίαζε στην

Αγορά.

Τοξότες = αστυνομικά όργανα. Ονομάζονται και Σκύθες.

Πρυτάνεις = 50 βουλευτές μιας φυλής που διοικούσαν για 36 περίπου μέρες

την πόλη. Προέδρευαν στις συνεδριάσεις της εκκλησίας του Δήμου.

Το πράγμα αυτό = η πολιτική τέχνη. Ο Σωκράτης αποφεύγει να αναφερθεί

στο γεγονός ότι οι Αθηναίοι ακούγοντας τους ρήτορες και τους πολιτικούς να

μιλούν στην εκκλησία του δήμου καλλιεργούσαν την πολιτική τους κρίση. Έτσι

για το φιλόσοφο οι Αθηναίοι δεν πιστεύουν στην αναγκαιότητα της

διδασκαλίας της τέχνης αυτής, γιατί τη γνωρίζουν ήδη.

Οι πιο σοφοί και άριστοι των πολιτών = οι πολιτικοί, τους οποίους ο

Σωκράτης αποφεύγει να κατονομάσει λόγω της αντιπάθειας που τους είχε.

Αυτό που δεν μπορούν να μεταδώσουν οι άριστοι πολίτες στους γιους τους

είναι όχι η πολιτική τέχνη, αλλά η πολιτική αρετή.

Κριτική = Η επιχειρηματολογία του Σωκράτη δεν είναι τόσο πειστική γιατί:

α. δεν είναι δυνατό να λέμε ότι οι Αθηναίοι δεν είχαν ιδέα από πολιτική, αφού

άκουγαν διάσημους πολιτικούς στην εκκλησία του Δήμου.

β. δεν είναι αλήθεια ότι ο Περικλής δεν φρόντισε για την πολιτική μόρφωση

των γιων του. Όμως αυτοί δεν είχαν τις ικανότητες του πατέρα τους, το

δυναμικό του χαρακτήρα και την ευφυΐα του. Ο Πάραλος και ο Ξάνθιππος

ήταν ανάξια παιδιά ενός άξιου πατέρα.

Είναι γνωστό ότι τα παιδιά μεγάλων ανδρών γίνονται συχνά μετριότητες,

γιατί αισθάνονται μια μεγάλη απόσταση να τους χωρίζει από τους γονείς τους

που έχουν κατακτήσει την κορυφή. Με ενθάρρυνση όμως, μπορεί να έχουν

μια καλή εξέλιξη.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 4

Page 5: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

γ. Παιδιά προβληματικά όπως ο Κλεινίας χρειάζονται ειδική αγωγή για να

διορθωθούν. Με όσα λέει εδώ ο Σωκράτης μοιάζει να πιστεύει ότι κάποιοι

άνθρωποι είναι από τη φύση τους κακοί και δε διορθώνονται με κανένα μέσο.

Μια τέτοια άποψη αναιρεί το « οὐδείς ἑκών κακός». Ο Σωκράτης θεωρούσε

την κακία ως έλλειψη γνώσης. Η αρετή είναι γνώση και ως τέτοια μπορεί να

διδαχτεί. Είναι γνωστό ότι πολλές φορές ο Σωκράτης έλεγε πράγματα που δεν

τα πίστευε (σωκρατική ειρωνεία). Προφανώς έχουμε να κάνουμε με τέχνασμα

του Πρωταγόρα για να αποδείξει ότι η αρετή διδάσκεται.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 5

Page 6: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

2η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ἦν γάρ ποτε χρόνος Ήταν λοιπόν κάποτε καιρόςὅτε ἦσαν μέν θεοί, που υπήρχαν βέβαια θεοί,Οὐκ ἦν δε θνητά γένη. δεν υπήρχαν όμως θνητά γένη (:ζώα)Ἐπειδή δε ἦλθε και τούτοις Και όταν ήρθε και γι’ αυτάεἱρμάμενος χρόνος γενέσεως, ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος για τη

γέννηση τους,θεοί τυποῦσιν αὐτά ἔνδον γῆς οι θεοί τα πλάθουν στα έγκατα της γης,μείξαντες ἐκ γῆς και πυρός αφού έκαναν μείγμα από χώμα και φωτιάκαί τῶν ὅσα κεράννυται και από όσα ανακατεύονταιπυρί και γῆ. με φωτιά και χώμαἘπειδή δ΄ἔμελλον Και όταν ετοιμάζοντανἄγειν αὐτά πρός φῶς να φέρουν αυτά στο φως,προσέταξαν Προμηθεῖ καί διέταξαν τον Προμηθέα και Ἐπιμηθεῖ τον Επιμηθέακοσμῆσαι τε καί νεῖμαι να τα στολίσουν και να μοιράσουνἑκάσοις δυνάμεις ὡς πρέπει στο καθένα δυνάμεις όπως πρέπει (ταιριαστές

ιδιότητες) Ἐπιμηθεύς δε παραιτεῖται Ο Επιμηθέας όμως ζήτησε ως χάρηΠρομηθέα νεῖμαι αὐτός, από τον Προμηθέα να κάνει μόνος του τη

μοιρασιά«Νείμαντος δε μου» ἔφη,

«ἐπισκέψαι»

«και όταν εγώ μοιράσω», είπε, «κάνε εσύ

επιθεώρηση»καί οὕτω πείσας νέμει Κι έτσι τον έπεισε και έκανε τη διανομή. Νέμων δέ τοῖς μέν προσῆπτεν Κάνοντας λοιπόν τη μοιρασιά, σε άλλα

χορηγούσεἰσχύν ἄνευ τάχους, δύναμη χωρίς ταχύτητα,τούς δ’ἀσθενέστερους ἐκόσμει τάχει∙ ενώ τους πιο αδύνατους οργανισμούς τους

στόλιζε (εφοδίαζε) με ταχύτητατούς δ’ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον φύσιν

διδούς

κι άλλους τους εξόπλιζε, ενώ σε άλλους,

επειδή άφηνε άοπλη τη φύση τουςἐμηχανᾶτο αὐτοῖς επινοούσε για αυτούς ἅλλην τινά δύναμιν εἰς σωτηρίαν, κάποια άλλη ικανότητα για τη σωτηρία τους.

Ἅ μέν γάρ αὐτῶν ἥμπισχε

σμικρότητι,

Όσα δηλαδή απ’ αυτά (τα ζώα) τα περιέβαλλε

με μικρό σώμα,ἔνεμεν πτηνόν φυγήν τους μοίραζε φτερά για να φεύγουν

(πετώντας) ἤ κατάγειον οἴκησιν· ή υπόγεια κατοικία ἅ δέ ηὖξε μεγέθει, Και όσα μεγάλωνε κατά το μέγεθος, τῶδε αὐτῶ ἔσωζεν αὐτά με αυτό το ίδιο (δηλ. το μέγεθος του σώματος)

τα έσωζε

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 6

Page 7: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

καί τἆλλα ἕνεμεν οὕτως ἐπανισῶν Και τις άλλες ιδιότητες τις μοίραζε έτσι

εξισώνοντας τες. Ἐμηχανᾶτο δε ταῦτα Και τα σοφιζόταν αυτά,ἔχων εὐλάβειαν επειδή πρόσεχε πολύμή τι γένος ἀϊστωθείη μήπως κανένα γένος εξαφανιστείἐπειδή δέ ἐπήρκεσεν αὐτοῖς Και αφού τα εφοδίασε σε ικανοποιητικό βαθμό διαφυγάς ἀλληλοφθοριῶν, για να ξεφεύγουν την αλληλοκαταστροφή ἐμηχανᾶτο εὐμάρειαν επινοούσε μέσα προσαρμογής πρός τάς ὥρας ἐκ Διός στις μεταβολές του καιρού που στέλνει ο Δίας ἀμφιεννύς αὐτά πυκναῖς τε θριξίν ντύνοντας τα και με πυκνά τριχώματα καί στερεοῖς δέρμασιν, και με στέρεα δέρματα,ἵκανοῖς μέν ἀμῦναι χειμῶνα, ικανά να προφυλάσσουν από το κρύο, δυνατοῖς δε και καύματα, κατάλληλα όμως και για τις ζέστες, Και ὅπως ὑπάρχοι ἑκάστω και ακόμη για να είναι για το καθένα τά αὐτά ταῦτα αυτά τα ίδιαστρωμνή οἰκεία τε και αὐτοφυής στρωσίδι δικό τους και από φυσικού του,ἰοῦσιν εἰς εὐνάς· όταν (αυτά) πηγαίνουν στο κρεβάτι τους∙και ὑποδῶν τά μέν ὁπλαῖς, Και παπουτσώνοντας άλλα με οπλές (νύχια)Τά δε [θριξίν καί] Και άλλα [με τρίχωμα και]στερεοῖς καί ἀναίμοις δέρμασιν. με στερεά και άναιμα δέρματα.Τοὐντεῦθεν ἐξεπόριζε τροφάς ἄλλας

ἄλλοις,

Ύστερα απ’ αυτό προμήθευε τροφές

διαφορετικές για τα διάφορα είδη,τοῖς μέν βοτάνην ἐκ γῆς, σε άλλα χορτάρι από τη γη,ἄλλοις δέ καρπούς δένδρων, τοῖς δέ

ῥίζας·

σε άλλα καρπούς δέντρων και σε άλλα ρίζες

ἔστι δ’οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφήν σε ορισμένα από αυτά επέτρεψε να είναι ως

τροφή τουςβοράν ἄλλων ζώων· το κρέας άλλων ζώωνκαί τοῖς μέν προσῆψεν ὀλιγογονίαν, Σ’ αυτά όμως (τα ζώα) ταίριαξε την ιδιότητα να

έχουν μικρή γονιμότητα,τοῖς δ’ἀναλισκομένοις ὑπό τούτων

πολυγονίαν,

Ενώ σ’ εκείνα που τρώγονταν απ’ αυτά

(ταίριαξε) τη μεγάλη γονιμότηταπορίζων σωτηρίαν τῶ γένει. εξασφαλίζοντας έτσι σωτηρία για το γένος

τους.

Ἦν γάρ χρόνος ὅτε = τυπική φράση με την οποία ξεκινούσαν οι μύθοι.

Θνητά γένη =όλα τα όντα που έχουν ζωή

Είρμαμένος χρόνος =ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος

Γένεση =δημιουργία

ἐκ γῆς και πυρός =όλα τα ζώα φτιάχτηκαν από ανάμειξη 4

στοιχείων:χώματος, φωτιάς, νερού και αέρα. Οι θεοί δεν πλάθουν τα έμβια

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 7

Page 8: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

όντα με τα πιο πάνω στοιχεία, αλλά χύνουν τα στοιχεία αυτά σε καλούπια

(τυποῦσιν)

Προμηθέας και Επιμηθέας = ήταν Τιτάνες

Προμηθέας =προνοητικός, ευφυής, φιλάνθρωπος.

Επιμηθέας =επιπόλαιος, απρόσεχτος, επιρρεπής σε σφάλματα που ερχόταν

να διορθώσει καθυστερημένα.

Τοῖς μέν ἰσχύν ἄνευ τάχους προσῆπτεν = τη δύναμη την έδινε στα

σαρκοφάγα ζώα, ενώ στα «ασθενέστερα» δηλ. στα φυτοφάγα έδινε

γρηγοράδα.

Τα ὥπλιζε =ὅπλα =οι δυνάμεις που χάριζε ο Επιμηθέας για επιβίωση.

ἐπανισῶν = διατήρηση ισορροπίας ανάμεσα στα ζώα. Στη διατήρηση των

αδυνάτων ζώων βοηθούσε η πολυγονία τους, ενώ στα σαρκοφάγα δόθηκε

ολιγογονία. Σκοπός του Επιμηθέα ήταν η διατήρηση στη ζωή όλων των

ζωικών ειδών.

Ο Πρωταγόρας δεν αναφέρει στο μύθο του για ποιο λόγο δημιουργήθηκαν τα

ζώα απλά για να ζήσουν και όχι για να εκπληρώσουν έναν ανώτερο σκοπό. Η

εικόνα που δίνει ο μύθος δεν είναι εντελώς μυθική, αλλά σχεδόν επιστημονική.

Στο βασίλειο των ζώων υπάρχει ποικιλία και αγώνας για επιβίωση.

Θίγεται επίσης το φαινόμενο της ισορροπίας, της διατήρησης των ειδών και

κάποιας σκοπιμότητας. Όλα τα παραπάνω ο Ηρόδοτος τα απέδιδε στην

πρόνοια του Θεού, ενώ ο Αριστοτέλης στην ίδια τη φύση.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 8

Page 9: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

3η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ἅτε δή οὖν ούκ ὤν πάνυ σοφός

ὁ Ἐπιμηθεύς ἔλαθεν αὑτόν

καταναλώσας τάς δυνάμεις εἰς τά

ἄλογα·

λοιπόν δή ἦν αὐτῶ ἔτι ἀκόσμητον

τό ἀνθρώπων γένος

καί ἠπόρει ὅ,τι

χρήσαιτο.

Ἀποροῦντι δέ αὐτῶ

ἔρχεται Προμηθεύς

ἐπισκεψόμενος τήν νομήν,

καί ὁρᾶ τά μέν ἄλλα ζῶα

ἔχοντα ἐμμελῶς πάντων,

τόν δέ ἄνθρωπον γυμνόν τέ

καί ἀνυπόδητον καί ἄστρωτον

καί ἄοπλον· παρῆν δέ ἤδη

καί ἡ εἱρμαμένη ἡμέρα,

ἐν ἧ ἔδει ἐξιέναι, καί ἄνθρωπον

ἐκ γῆς εἰς φῶς.

Σχόμενος οὖν ἀπορία

ὁ Προμηθεύς

ἥντινα σωτηρίαν εὕροι

τῶ ἄνθρώπω,

κλέπτει τήν ἔντεχνον σοφίαν

Ἡφαίστου καί Ἀθηνᾶς

σύν πυρί

-ἦν γάρ ἄμηχανον γενέσθαι

Επειδή όμως δεν ήταν και πολύ σοφός

ο Επιμηθέας, χωρίς να το καταλάβει,

καταξόδευσε τις δυνάμεις

στα ζώα·

του έμενε, λοιπόν, ακόμη ανεφοδίαστο

το ανθρώπινο γένος

και βρισκόταν σε αμηχανία τι να το

κάνει.

Και ενώ βρισκόταν σε αμηχανία

(αδιέξοδο) έρχεται ο Προμηθέας

για να επιθεωρήσει τη διανομή,

και βλέπει τα άλλα ζώα βέβαια να τα

έχουν όλα ταιριαστά

ενώ τον άνθρωπο (τον βλέπει) γυμνό

και ξυπόλητο και χωρίς στρώμα

και άοπλο· και έφτανε κιόλας

η καθορισμένη από τη μοίρα ημέρα

κατά την οποία έπρεπε να βγει και ο

άνθρωπος

από τη γη και το φως.

Ενώ λοιπόν βρισκόταν σε δυσκολία ο

Προμηθέας

Τι λογής σωτηρία να βρει για τον

άνθρωπο,

Κλέβει τις τεχνικές γνώσεις

Του Ηφαίστου και της Αθηνάς μαζί με

τη φωτιά

–γιατί ήταν αδύνατο αυτές (οι τεχνικές

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 9

Page 10: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

αὐτήν κτητήν τω ἤ

χρησίμην ἄνευ πυρός-

καί οὕτω δή δωρεῖται

ἀνθρώπω.

Τήν μέν οὖν σοφίαν

περί τόν βίον

Ταύτη ἔσχεν ἄνθρωπος, τήν

δέ πολιτικήν

οὐκ εἶχεν·ἠν γάρ παρά

τῶ Διί.

Τῶ δε Προμηθεῖ οὐκέτι μέν ἐνεχώρει

εἰσελθεῖν

εἰς τήν ακρόπολιν οἴκησιν τοῦ Δίος

-προς δέ καί αἱ φυλακαί Δίος φοβεραί

ἦσαν-

εἰσέρχεται δέ λαθών εἰς το οἴκημα τό

κοινόν τῆς Ἀθηνᾶς και

Ἡφαίστου,

ἐν ὧ ἐφιλοτεχνείτην,

καί κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τήν

τοῦ Ἡφαίστου

καί τήν ἄλλην τήν τῆς Ἀθηνᾶς

δίδωσιν ἀνθρώπω,

καί ἐκ τούτου γίγνεται μέν

ἀνθρώπῳ

εὐπορία τοῦ βίου,

ὕστερον δέ, ἧπερ λέγεται,

Προμηθέα δι’ Ἐπιμηθέα

Μετῆλθε δίκη κλοπῆς.

γνώσεις) να αποκτηθούν από κάποιον ή

να χρησιμοποιηθούν χωρίς φωτιά-

και έτσι λοιπόν τις δωρίζει στον

άνθρωπο.

Τις τεχνικές γνώσεις του λοιπόν

για τη ζωή

έτσι τις απέκτησε ο άνθρωπος, την

πολιτική τέχνη όμως

δεν την είχε· γιατί αυτή ήταν κοντά

στον Δία.

Και στον Προμηθέα δεν ήταν πια

δυνατόν

να μπει μέσα στην ακρόπολη, την

καθέδρα του Δία –εκτός απ’αυτό και οι

φρουροί του Δία ήταν φοβεροί-

μπαίνει όμως κρυφά στο κοινό

εργαστήρι της Αθηνάς και του

Ηφάιστου,

στο οποίο και οι δύο τους εργάζονταν

τις τέχνες τους, και αφού έκλεψε και τη

(μεταλλουργική) τέχνη του Ηφαίστου,

στην οποία γίνεται χρήση φωτιάς και τις

άλλες τέχνες της Αθηνάς τις δίνει στον

άνθρωπο· και απ’αυτό βέβαια

προκύπτουν (εξασφαλίζονται) για τον

άνθρωπο άφθονα τα εφόδια για τη ζωή,

ύστερα όμως, καθώς λέγεται,

ο Προμηθέας εξαιτίας του Επιμηθέα

καταδικάστηκε για κλοπή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 10

Page 11: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ἅλογα= τα ζώα δεν έχουν λογικό (λόγον)

ἄοπλος =χαρακτηρίζεται ο άνθρωπος γιατί δεν είχε όργανα ως μέσα επίθεσης

Ἥφαιστος = είχε σχέση με τη μεταλλουργική τέχνη

Ἀθηνᾶ =είχε εφεύρει τις ειρηνικές τέχνες (γεωργία, ξυλουργική, οικοδομική)

ἡ περί τον βίον σοφία =η σοφία που σχετίζεται με την κάλυψη των

πρακτικών αναγκών της ζωής.

τῶν πολιτικῶν σοφίαν οὐκ εἶχεν =ο άνθρωπος απέκτησε την τεχνολογική

γνώση, όμως έλειπε η πολιτική γνώση και τέχνη.

πολιτική τέχνη =η ικανότητα καλής διοίκησης του οἴκου και της πόλης. Δεν

είναι σαφές τι εννοεί λέγοντας πολιτική σοφία. Ο Δίας ήταν αυτός που εφηύρε

την πολιτική τέχνη και την εφάρμοσε ως αρχηγός των θεών.

αἱ Διός φυλακαί = οι φρουροί του Δία, το Κράτος και η Βία

ἔμπυρον τέχνην = η μεταλλουργική

Ο Δίας τιμώρησε τον Προμηθέα, γιατί έκλεψε τη φωτιά και τις τέχνες από τους

θεούς χωρίς την έγκρισή του. Ο Προμηθέας δε ζήτησε την άδεια του Δία.

Ίσως γιατί μπορούσε να προβλέψει την αρνητική του απάντηση.

Κριτική = Στο μύθο ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως το πιο παραμελημένο

πλάσμα στη φύση, το βιολογικά ασθενέστερο. Αυτή ήταν κοινή άποψη όλων

των αρχαίων Ελλήνων. Συγκεκριμένα ο Αίσωπος παρουσιάζει τον άνθρωπο να

στέκεται γυμνός μπροστά στο Δία και να του εκφράζει το παράπονο ότι δεν

του έδωσε κανένα χάρισμα αν και υπήρξε γενναιόδωρος με τα άλλα ζώα. Και

ο Βίων έλεγε ότι η φύση συμπεριφέρθηκε ως μητριά στον άνθρωπο και ως

μητέρα στα άλλα ζώα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 11

Page 12: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Η τεχνολογία είναι απόρροια της βιολογικής αδυναμίας του ανθρώπου ή

αναπλήρωση της αδυναμίας αυτής. Δε γίνεται λόγος για το λογικό στοιχείο,

την ύπαρξη νοημοσύνης.

Ο μύθος παρουσιάζει τις τέχνες ως δώρα του Προμηθέα στον άνθρωπο και όχι

ως ανακαλύψεις του ίδιου του ανθρώπου. Ο αρχαίος Έλληνας καθετί

σημαντικό το θεωρούσε δώρο των θεών, για να μην προκαλέσει το φθόνο και

την τιμωρία των θεών. Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη, βέβαια, υμνεί τη

δυνατότητα του ανθρώπου. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι ο

Πρωταγόρας παρουσιάζει την ανάπτυξη της τεχνολογίας να πραγματοποιείται

όχι στο πλαίσιο μιας οργανωμένης κοινωνίας αλλά σε ένα στάδιο κατά το

οποίο οι άνθρωποι ζούσαν ως σκόρπιες ομάδες. Και όμως η ανάπτυξη της

τεχνολογίας προϋποθέτει καταμερισμό εργασίας (οργανωμένη κοινωνία).

Μάλλον ο Πλάτωνας που ήταν αντίπαλος των σοφιστών θέλει να τονίσει εδώ

την ανεπάρκεια του Πρωταγόρα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 12

Page 13: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

4η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ἐπειδή δέ ὁ ἄνθρωπος μετέσχε

θείας μοίρας, πρῶτον μέν μόνον

ζώων ἐνόμισε θεούς

διά την συγγένειαν τοῦ θεοῦ.

Καί ἐπεχείρει ίδρύεσθαι βωμούς

τε καί ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα

ταχύ διηρθρώσατο τῆ τέχνη

φωνήν καί ονόματα καί ηὕρετο

οἰκήσεις καί ἐσθητᾶς καί

ὑποδέσεις καί στρωμνάς καί τάς

τροφάς ἐκ γῆς·

Οὕτω δή παρασκευασμένοι

ἄνθρωποι κατ΄ἀρχάς ὤκουν

σποράδην, πόλεις δέ οὐκ ἧσαν.

ἀπώλλυντο οὐν ὑπό τῶν θηρίων

διά τό εἶναι πανταχῆ

ἀσθενέστεροι αὐτῶν, καί ἡ

δημιουργική τέχνη ἦν ἱκανή

βοηθός αὐτοῖς πρός τροφήν

ἐνδεής δέ πρός τόν πόλεμον τῶν

θηρίων –οὔπω γαρ εἶχον

πολιτικήν τέχνην, ἧς μέρος

πολεμική. Ἐζήτουν δή

ἀθροίζεσθαι και σώζεσθαι

κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν

ἁθροίσθεῖεν ἠδίκουν ἀλλήλους

ἅτε οὐκ ἔχοντες τήν πολιτικήν

Και επειδή ο άνθρωπος είχε συμμετοχή

στο θεϊκό κλήρο, πρώτα –πρώτα

μόνος από τα ζώα πίστεψε στους θεούς

εξαιτίας της συγγένειας με το Θεό.

Και προσπαθούσε να ιδρύει

και βωμούς και αγάλματα θεών·

έπειτα ανακάλυψε γρήγορα με την τέχνη

τον έναρθρο λόγο και τις λέξεις και

βρήκε κατοικίες και ρούχα

και παπούτσια και στρωσίδια

και τροφές από τη γη.

Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι

οι άνθρωποι στην αρχή κατοικούσαν

διασκορπισμένοι, πόλεις όμως δεν

υπήρχαν.

Καταστρέφονταν λοιπόν από

τα θηρία, γιατί ήταν από κάθε άποψη πιο

αδύναμοι απ΄αυτά, και

οι τεχνικές γνώσεις ήταν ένας καλός

βοηθός τους για την ανεύρεση τροφής -

ανεπαρκής όμως για τον πόλεμο με τα

θηρία -γιατί δεν είχαν ακόμη πολιτική

τέχνη, της οποίας μέρος (είναι) η

πολεμική. Επεδίωκαν λοιπόν να

συγκεντρώνονται και να σώζονται

χτίζοντας πόλεις∙ κάθε φορά λοιπόν που

συναθροίζονταν αδικούσαν ο ένας τον

άλλο επειδή δεν είχαν την

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 13

Page 14: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

τέχνην, ὥστε πάλιν

σκεδαννύμενοι διεφθείροντο.

Ζεῦς οὐν δείσας περί τῶ γένει

ἠμῶν, μή ἀπόλοιτο πᾶν

πέμπει Ἑρμῆν ἄγοντα εἰς

ἀνθρώπους αἰδῶ τε καί δίκην,

ἵν΄εἶεν κόσμοι τε και δεσμοί

πόλεων συναγωγοί φιλίας.

Ἐρωτᾶ οὖν Ἑρμῆς Δία, τίνα

οὖν τρόπον δοίη ἀνθρώποις

δίκην και αἰδῶ·

πότερον ὡς νενέμηνται αἱ

τέχναι, οὕτω νείμω και ταύτας;

νενέμηνται δέ ὧδε· εἷς ἔχων

ἰατρικήν ἱκανός πολλοῑς

ἰδιώταις καί οἱ ἄλλοι δημιουργοί·

οὕτω δή θῶ ἐν

τοῖς ἀνθρώποις

καί δίκην καί αἰδῶ, ἤ νείμω επί

πάντας; Ἐπι πάντας ἔφη

ὁ Ζεύς, καί μετεχόντων πάντες·

οὐ γάρ ἄν γένοιντο πόλεις, εἰ

μετέχοιεν αὐτῶν ὀλίγοι ὥσπερ

ἄλλων τεχνῶν· καί θές νόμον

γε παρ’ἐμοῦ, κτείνειν ὡς νόσον

πόλεως τόν μη δυνάμενον

μετέχειν αἰδοῦς καί δίκης.

Οὕτω δή, ὦ Σώκρατες καί διά

ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καί Ἀθηναῖοι,

ὅταν μέν ἦ λόγος περί

τεκτονικῆς ἀρετῆς ἤ τινος

πολιτική τέχνη, ώστε πάλι

διασκορπισμένοι καταστρέφονταν.

Ο Δίας, λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το

γένος μας μήπως χαθεί εντελώς, στέλνει

τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους το

σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να

υπάρχουν τάξη και στενές σχέσεις των

πόλεων που (τις) συνδέουν με φιλία.

Ρωτά λοιπόν ο Ερμής το Δία, με ποιον

άραγε τρόπο να δώσει στους ανθρώπους

τη δικαιοσύνη και το σεβασμό.

Ποιο από τα δύο, όπως έχουν μοιραστεί οι

τέχνες έτσι να μοιράσω και αυτές; και

έχουν μοιραστεί ως εξής· ένας που

κατέχει την ιατρική είναι αρκετός για

πολλούς άπειρους (όμοια) και οι άλλοι

τεχνίτες·

έτσι λοιπόν να βάλω μέσα

στους ανθρώπους

και τη δικαιοσύνη και το σεβασμό, ή να

τις μοιράσω σε όλους; Σε όλους, είπε ο

Δίας και να έχουν μερίδιο όλοι

γιατί δε θα υπήρχαν πόλεις, αν

μετείχαν σ’ αυτές λίγοι όπως ακριβώς σε

άλλες τέχνες· και βάλε ένα νόμο

από μένα, να σκοτώνουν σαν αρρώστια

της πόλης αυτόν που δεν μπορεί να

μετέχει στο σεβασμό και τη δικαιοσύνη.

Έτσι λοιπόν, Σωκράτη, και γι’ αυτούς τους

λόγους και οι άλλοι και οι Αθηναίοι,

όταν βέβαια γίνεται λόγος για

αρχιτεκτονική ικανότητα ή για κάποια

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 14

Page 15: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ἄλλης δημιουργικῆς οἴονται

ὀλίγοις μετεῖναι συμβουλῆς καί

ἐάν τις ὤν ἐκτός τῶν ὀλίγων

συμβουλεύη, οὐκ ἀνέχονται,

ὡς σύ φής

–εἰκότως, ὡς ἐγώ

φημι - ὅταν δέ ἰώσιν εἰς

συμβουλήν πολιτικής ἀρετῆς

ἥν δεῖ ἰέναι πᾶσαν διά

δικαιοσύνης και σωφροσύνης,

εἰκότως ἀνέχονται παντός

ἀνδρός ὡς προσῆκον

παντί μετέχειν γε ταύτης

της ἀρετῆς,

ἤ μη εἶναι πόλεις·

αὕτη, ὦ Σώκρατες, αἰτία τούτου.

άλλη τεχνική (γνώση) νομίζουν ότι λίγοι

έχουν την ικανότητα να δίνουν

συμβουλή, και αν κάποιος που είναι έξω

από τους λίγους επιχειρεί να δίνει

συμβουλές δεν το ανέχονται, όπως εσύ

ισχυρίζεσαι

–εύλογα, όπως λέω εγώ-όταν όμως

έρχονται για συμβουλές για

την πολιτική αρετή, η

οποία πρέπει να κινείται στο σύνολό της

μέσα από τη δικαιοσύνη και

τη σωφροσύνη, σωστά δέχονται κάθε

άντρα γενικά, με την ιδέα ότι ταιριάζει

στον καθένα να μετέχει σ’ αυτή βέβαια

την αρετή

αλλιώς να μην υπάρχουν πόλεις·

αυτή, Σωκράτη (είναι) η αιτία αυτού του

πράγματος.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 15

Page 16: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

4η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΣΧΟΛΙΑ

Στο μύθο του Πρωταγόρα διακρίνουμε τρεις φάσεις εξέλιξης:

α) Η φάση του Επιμηθέα → συντελείται ο βιολογικός σχηματισμός του

ανθρώπου

β) Η φάση του Προμηθέα → πραγματοποιείται η γένεση των τεχνών.

γ) Η φάση του σχηματισμού πόλεων → σχηματίζονται οι πόλεις που

διέπονται από ξεχωριστούς νόμους και έχουν ξεχωριστή πολιτική

εξουσία.

Κριτική του μύθου – επιχειρημάτων Πρωταγόρα

Ο Πρωταγόρας στο μύθο δεν απέδειξε ότι η αρετή μπορεί να διδαχθεί αλλά ότι

πρέπει να διδάσκεται, αφού χωρίς αυτήν και τη δικαιοσύνη δεν μπορεί να

σταθεί καμιά πολιτική κοινωνία. Η ίδια η κοινωνία νιώθει την ανάγκη να

επιβάλει την ποινή του θανάτου σε όποιον απορρίπτει τους κανόνες της

συμβίωσης για να μην αυτοδιαλυθεί. Στην εποχή μας βέβαια αυτή η ποινή

έχει αντικατασταθεί από ηπιότερες.

Είναι βέβαιο ότι χωρίς ηθική και κανόνες δικαίου δεν μπορεί να υπάρξει

οργανωμένη κοινωνία. Αυτό το έβλεπαν κι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Άρα θα

μπορούσαν να είναι οι άνθρωποι εκείνοι που επινόησαν και καθιέρωσαν την

ηθική κι όχι κάποιο υπερφυσικό όν. Θα μπορούσαν επίσης να είναι κάποια

άτομα που κατέλαβαν την εξουσία οι δημιουργοί της έννομης τάξης, η οποία

θα ήταν υποχρεωμένη να κατοχυρώνει τα συμφέροντα των φορέων της

εξουσίας, όπως υποστήριζε ο σοφιστής Θρασύμαχος.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 16

Page 17: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

− Κατά τον Πλάτωνα η πόλη – κράτος δημιουργήθηκε για να καλύψει το

άτομο τις ποικίλες ανάγκες του που δεν μπορούσε να καλύψει μόνο

του. Το μεμονωμένο άτομο δεν έχει καμία αυτάρκεια, γι’ αυτό και

καθιέρωσε τον καταμερισμό εργασιών. Άρα, τα αίτια δημιουργίας των

πόλεων κρατών ήταν οικονομικά και δεν προκύπτουν από την ανάγκη

του ανθρώπου να προστατευτεί από τα θηρία.

− Και ο Αριστοτέλης έβλεπε οικονομικά αίτια. Οι άνθρωποι οργανώθηκαν

σε κοινωνία για να μπορέσουν να ζήσουν, αλλά και να εξασφαλίσουν τα

απαραίτητα για τη ζωή. Στη συνέχεια ενδιαφέρθηκαν για το «εὖ ζῆν»

δηλαδή την ποιοτική βελτίωση της ζωής τους. Επίσης ο Αριστοτέλης

αναφέρεται στην έμφυτη κοινωνικότητα του ανθρώπου. Για το θέμα

της καθιέρωσης δίκαιων κανόνων συμβίωσης ο Αριστοτέλης δεν

αισθάνεται την ανάγκη να καταφύγει στο Δία. Θεωρεί το δίκαιο και το

άδικο διακρίσεις που κάνει η ανθρώπινη λογική.

− Κατά τον Αισχύλο το λογικό και η σκέψη ήταν δώρα του Προμηθέα.

− Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη πλέκει το εγκώμιο του ανθρώπου που

αποδείχτηκε με δική του προσπάθεια πολυμήχανος και πολυτεχνίτης.

Μόνο η ηθική τάξη και το δίκαιο προέρχεται από τους Θεούς.

Μετά το μύθο ο Πρωταγόρας προχωρεί στο λόγο, στη θεωρητική εξέταση του

θέματος και παραθέτει επιχειρήματα που δεν είναι τόσο πειστικά.

Το ότι όλοι οι πολίτες μιλούν για τα προβλήματα της πόλης στην εκκλησία του

δήμου δεν οφείλεται στο ότι έχουν διδαχτεί τα στοιχεία της πολιτικής τέχνης.

Ποιος να διδάξει σε ποιον, αφού όλοι κατέχουν την πολιτική αρετή; Ο μόνος

λόγος που θα δικαιολογούσε κάτι τέτοιο είναι το ενδεχόμενο να είχαν πέσει

μερικοί σε λήθη της πολιτικής αρετής η οποία έχει ανάγκη καλλιέργειας και

συνεχούς φροντίδας. Από την άποψη αυτή είναι αναγκαία η διδασκαλία της

από όσους την κατέχουν σε μεγαλύτερο βαθμό.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 17

Page 18: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Αυτό που έδινε σε οποιονδήποτε Αθηναίο πολίτη το δικαίωμα να ανεβαίνει στο

βήμα και να διατυπώνει τη γνώμη του για τα προβλήματα της πόλης δεν ήταν

το γεγονός ότι γνώριζε την πολιτική αρετή, αλλά το δημοκρατικό πολίτευμα

της πόλης που προάσπιζε το δικαίωμα της ισηγορίας και παρρησίας.

Ένα άλλο στοιχείο που παραβλέπει ο Πρωταγόρας είναι ότι στην εκκλησία του

δήμου δεν μιλούσαν για θέματα αιδούς και δίκης. Σε θέματα εξωτερικής

πολιτικής κυριαρχούσαν άλλα κριτήρια: το συμφέρον της πόλης, το γόητρο κι

η δύναμή της.

Τέλος, στην εκκλησία του δήμου κυριαρχούσαν όσοι εκλέγονταν στα ανώτερα

αξιώματα της πόλης. Τα άτομα αυτά ήταν συνήθως αριστοκρατικής

καταγωγής με άφθονα οικονομικά μέσα. Χάρη στα μέσα αυτά σπούδαζαν

κοντά σε σοφιστές και ρητοροδιδασκάλους την πολιτική και τη ρητορική

τέχνη. Αργότερα γίνονταν ικανοί ρήτορες και ασχολούνταν με τα κοινά, αφού

δεν τους απασχολούσε κανένα οικονομικό πρόβλημα. Αυτό ήταν και το

επάγγελμα του Πρωταγόρα, για το οποίο έπαιρνε πολύ μεγάλες αμοιβές. Σε

καμιά περίπτωση δεν πλησίαζε απλούς ανθρώπους για να τους διδάξει

ανιδιοτελώς.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 18

Page 19: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

5η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ἵνα δέ μή οἴη ἀπατᾶσθαι, λαβέ

αὖ τεκμήριον, ὡς τῶ ὅντι

πάντες ἅνθρωποι ἡγοῦνται

πάντα ἄνδρα μετέχειν

δικαιοσύνης τε και τῆς ἄλλης

πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε·

Ἐν γαρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς

ὥσπερ σύ λέγεις, ἐάν τις φῆ

εἶναι ἀγαθός αὐλητής ἤ

ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην

ἥν μή ἐστιν, καταγελῶσιν ἤ

χαλεπαίνουσιν καί οἱ οἰκεῖοι

προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς

μαινόμενον·

ἐν δέ δικαιοσύνη και ἐν τῆ ἄλλη

πολιτικῆ ἀρετῆ ἐάν και εἰδῶσιν

τινα ὅτι ἐστίν ἄδικος ἑάν οὗτος

αὐτός λέγη τἀληθές καθ΄αὑτοῦ

ἐναντίον πολλῶν

ὅ ἡγοῦντο ἐκεῖ

εἶναι σωφροσύνην

λέγειν τἀληθῆ,

ἐνταῦθα μανίαν

καί φασι δεῖν πάντας φάναι

εἶναι δικαίους

ἐαν τε ὦσιν ἐαν τε μή

ἤ μαίνεσθαι τον μή

προσποιούμενον δικαιοσύνην ὡς

Και, για να μη νομίζεις ότι εξαπατάσαι

πάρε πάλι για απόδειξη ότι πραγματικά

όλοι οι άνθρωποι νομίζουν ότι κάθε

άνδρας μετέχει και

στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική

αρετή, το εξής·

Στις άλλες δηλαδή ικανότητες, όπως

ακριβώς εσύ λες, αν κάποιος ισχυρίζεται

ότι είναι ικανός αυλητης ή (ικανός) σε

άλλη οποιαδήποτε τέχνη στην οποία

δεν είναι, (τον) περιγελούν ή οργίζονται

και οι συγγενείς του πλησιάζοντας τον

συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός∙

στη δικαιοσύνη όμως και στην άλλη

πολιτική αρετή αν και γνωρίζουν για

κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο

ίδιος λέει την αλήθεια σε βάρος του

μπροστά σε πολλούς,

εκείνο που θεωρούσαν σε εκείνη την

περίπτωση ότι είναι σωφροσύνη

δηλαδή να λέει (κανείς) την αλήθεια,

σ΄ αυτή την περίπτωση (το θεωρούν)

τρέλα, και ισχυρίζονται ότι πρέπει όλοι

να λένε ότι είναι δίκαιοι,

είτε είναι είτε όχι, αλλιώς (λένε) ότι

είναι τρελός αυτός που δεν

προσποιείται δικαιοσύνη, με την ιδέα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 19

Page 20: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν οὐχί

μετέχειν αύτῆς

ἁμῶς γέ πως,

ἤ μή εἶναι ἐν ἀνθρώποις.

Ὅτι μέν οὖν εἰκότως

ἀποδέχονται πάντ΄ἄνδρα

σύμβουλον περί ταύτης τῆς

ἀρετῆς

διά το ἡγεῖσθαι παντί μετεῖναι

αὐτῆς ταῦτα λέγω· ὅτι δε

ἡγοῦνται οὐκ εἶναι αὐτήν φύσει

οὐδ’ἀπό τοῦ αὐτομάτου, ἀλλά

διδακτόν τε καί παραγίγνεσθαι

ἐξ΄επιμελείας ὧ ἄν

παραγίγνηται, τοῦτο πειράσομαι

μετά τοῦτο ἀποδεῖξαι σοι.

ότι (είναι) αναγκαίο να μην υπάρχει

κανείς που να μην μετέχει σ΄ αυτήν

κατά κάποιο τρόπο,

διαφορετικά να μην έχει θέση ανάμεσα

στους ανθρώπους.

Ότι λοιπόν εύλογα

δέχονται κάθε άνδρα

ως σύμβουλο γι΄ αυτή

την αρετή

επειδή νομίζουν ότι καθένας μετέχει

σ΄αυτήν αυτά λέω· ότι όμως

νομίζουν ότι δεν είναι αυτή έμφυτη

ούτε θέμα τύχης αλλά ότι μπορεί να

διδαχτεί και ότι γίνεται κτήμα με

επιμέλεια σ’ όποιον

γίνεται κτήμα, αυτό θα προσπαθήσω

στη συνέχεια να σου αποδείξω. ὅσα γάρ κακά ἡγοῦνται

ἄνθρωποι ἀλλήλους ἔχειν φύσει

ἤ τύχη,

οὐδείς θυμοῦται οὐδε νουθετεῖ

οὐδε διδάσκει οὐδε κολάζει τούς

ἔχοντας ταῦτα, ἵνα μή ὦσιν

τοιοῦτοι ἀλλά ἐλεοῦσιν· οἷον

τούς αἰσχρούς ἤ σμικρούς ἤ

ἀσθενεῖς τις (ἕστιν) οὕτως

ἀνόητος, ὥστε ἐπιχειρεῖν ποιεῖν

τι τοῦτων; ἴσασιν μέν γάρ, οἶμαι,

ταῦτα ὅτι γίγνεται τοῖς

ἀνθρώποις φύσει τε καί τύχη τα

καλά καί τἀναντία τούτοις· ὅσα

δε ἀγαθά οἴονται γίγνεσθαι

ἀνθρώποις ἐξ ἐπιμελείας και

Γιατί όσα κακά νομίζουν οι άνθρωποι, ο

ένας για τον άλλον, ότι τα έχουν από τη

φύση ή την τύχη,

κανένας δε θυμώνει ούτε συμβουλεύει

ούτε διδάσκει ούτε τιμωρεί όσους

έχουν αυτά, για να μην είναι τέτοιοι,

αλλά τους λυπούνται· για παράδειγμα

στους άσχημους ή κοντούς ή

αδύνατους ποιος (είναι) τόσο ανόητος,

ώστε να προσπαθεί να τους κάνει κάτι

απ’ αυτά; Γιατί γνωρίζουν, νομίζω, ότι

αυτά συμβαίνουν στους ανθρώπους

από τη φύση και την τύχη δηλ. οι καλές

ιδιότητες και οι αντίθετές τους ∙ όσα

όμως αγαθά νομίζουν ότι γίνονται

κτήμα των ανθρώπων με επιμέλεια,

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 20

Page 21: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ἀσκήσεως και διδαχῆς ἐάν τις μή

ἔχη ταῦτα ἀλλά τἀνάντια τούτων

κακά, ἐπί τούτοις που γίγνονται

οἱ τε θυμοί και αἱ κολάσεις καί αἱ

νουθετήσεις·

Ὥν ἕν ἐστίν και ἡ ἀδικία καί ἡ

ἀσέβεια καί συλλήβδην πᾶν τό

ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς.

άσκηση και διδασκαλία, εάν κάποιος δεν

έχει αυτά αλλά τα αντίθετα τους κακά,

γι΄αυτά, υποθέτω, γίνονται

και οι θυμοί και οι τιμωρίες και οι

παραινέσεις.

Από αυτά ένα είναι και η αδικία και η

ασέβεια και γενικά καθετί το αντίθετο

στην πολιτική αρετή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 21

Page 22: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

5η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΣΧΟΛΙΑ

− Όταν κάποιος ισχυριστεί ότι στερείται ηθικών αξιών και είναι

άδικος, κανείς δεν τον πιστεύει, γιατί υπάρχει η πεποίθηση ότι όλοι οι

άνθρωποι έχουν ηθικές καταβολές.

− Η ποινή για την έλλειψη αρετής, είναι η εξορία, η

απομάκρυνση από την κοινωνία. Φαίνεται να είναι λιγότερο αυστηρή σε

σχέση με την ποινή που όρισε ο Δίας (θανατική καταδίκη), έχουν όμως

και οι δύο τον ίδιο σκοπό: Να οδηγήσουν τους ανθρώπους στην αρετή

(παιδευτικός ρόλος των νόμων). Αν λάβουμε υπόψη τη σημασία που έχει

η πόλη και η συμμετοχή του πολίτη στα κοινά την εποχή εκείνη,

καταλαβαίνουμε πώς η ποινή του Πρωταγόρα είναι εξίσου αυστηρή με

την προτεινόμενη από το Δία.

− Αν και ο Δίας έδωσε σε όλους τους ανθρώπους την πολιτική

αρετή, δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει την καθολικότητά της , αφού δεν

αποτελούσε μέρος της αρχικής τους φύσης. Η αρετή αυτή είναι – όπως

λέει ο Πρωταγόρας – αποτέλεσμα μάθησης, διδασκαλίας, φροντίδων και

κόπου.

− Μέσα στην πολιτική αρετή περιλαμβάνονται η δικαιοσύνη, η

ευσέβεια, η σωφροσύνη, η αιδώς……

− Ο σοφιστής δέχεται ότι υπάρχει σκοπιμότητα στη φύση, όχι

όμως απεριόριστη. Δέχεται και το τυχαίο και το άσκοπο. Και η

περιορισμένη αυτή σκοπιμότητα δεν εκπορεύεται από τη θεία βούληση

(θεία πρόνοια), αλλά είναι υποταγμένη σε μια μηχανιστική αιτιοκρατία

(=φιλοσοφική θεωρία που ερμηνεύει όλα τα φαινόμενα της φύσης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 22

Page 23: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

σύμφωνα με τη σχέση αιτίας –αποτελέσματος αποκλείοντας κάθε έννοια

σκοπιμότητας).

− Ο Πρωταγόρας διακρίνει τα ελαττώματα – προτερήματα σε:

A. Φυσικά (Φύση –τύχη)

=ομορφιά, ασχήμια, υγεία κ.α. → Οι άνθρωποι κρατούν στάση

συμπονετική, γιατί δε θεωρούν τους συνανθρώπους τους υπεύθυνους

για αυτά.

B. Επίκτητα= δικαιοσύνη, αδικία ευσέβεια, ασέβεια → Αυτά

αποκτούνται με φροντίδα, άσκηση, διδαχή. Οι άνθρωποι θυμώνουν

για αυτά, γιατί οι συνάνθρωποί τους δεν προσπαθούν να τα

αποφύγουν.

Άρα Η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί! Η παιδεία αποτελεί την

κινητήρια δύναμη που μετατρέπει τον άνθρωπο από «δυνάμει» σε «ενεργεία»

ον πολιτικό.

− Ο Πρωταγόρας θεωρεί την ευσέβεια προς τους θεούς

στοιχείο της πολιτικής αρετής. Η πολιτεία καθιέρωσε τη λατρεία των

θεών και απαιτούσε το σεβασμό σ’ αυτούς, γιατί από τους θεούς

περίμενε να την προστατεύσουν και να χαρίσουν υγεία και ευτυχία

στους πολίτες.

ΚΡΙΤΙΚΗ

1Ο επιχείρημα Πρωταγόρα→

Αρχική είναι η αποδεικτέα θέση, δηλαδή το συμπέρασμα: «ἡγοῦνται πάντες

ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καί τῆς ἄλλης πολιτικῆς

ἀρετῆς»

Δηλαδή: Όλοι οι άνθρωποι νομίζουν πώς κάθε άνδρας έχει μερίδιο στην

πολιτική αρετή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 23

Page 24: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΠΕΙΔΗ:

α΄προκείμενη: «πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους» = όλοι πρέπει να

ισχυρίζονται πως είναι δίκαιοι. και

β΄προκείμενη: «ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν’ οὐχί ἁμῶς γέ πως μετέχειν

αὐταῆς» =είναι αναγκαίο να έχει ο καθένας μερίδιο στην

πολιτική αρετή.

Η αποδεικτέα θέση έχει κατηγορηματική διατύπωση. Οι δύο αιτιολογήσεις

έχουν δεοντολογική διατύπωση, η οποία δεν έχει αποδεικτική ισχύ. Το

ζητούμενο είναι τι συμβαίνει και όχι τι πρέπει να συμβαίνει.

Ο συλλογισμός θα ήταν λογικά ορθός αν είχε το εξής συμπέρασμα: ἡγοῦνται

πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα δεῖν μετέχειν δικαιοσύνης τε καί τῆς ἄλλης

πολιτικῆς ἀρετῆς».

2Ο επιχείρημα Πρωταγόρα→

Η αποδεικτέα θέση, συμπέρασμα:

«ὅτι δέ αὐτήν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι, οὐδ’ ἀπό τοῦ αὐτομάτου, ἀλλά

διδακτόν και ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ὧ ἄν παραγίγνηται, τοῦτο σοι μετά

τοῦτο περάσομαι ἀποδείξαι»

Δηλαδή θα αποδείξει ότι η αρετή δεν είναι φυσική αλλά διδακτή.

Οι προκείμενες:

α΄προκείμενη: → Τα ελαττώματα που οφείλονται στη φύση ή στην τύχη δε

διορθώνονται.

β΄προκείμενη: → Όμως τα ελαττώματα που δεν προέρχονται από τη φύση

και την τύχη μπορούν να διορθωθούν: επιδέχονται διδασκαλία για να γίνουν

προτερήματα, δηλαδή αρετές.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 24

Page 25: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

α. Η αποδεικτέα θέση / συμπέρασμα ταυτίζεται με τη β΄ προκείμενη,

δηλαδή χρησιμοποιείται παράλληλα και ως αποδεικτικό επιχείρημα.

Αυτός ο τρόπος απόδειξης είναι ένα σόφισμα που λέγεται «λήψις τοῦ

ζητουμένου».

β. Οι φράσεις «ὧ ἄν παραγίγνηται» και «ἐάν τις ταῦτα μη ἔχῃ» έρχονται

σε αντίφαση με την καθολικότητα της αρετής, επειδή υποδηλώνουν

πως υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν την αρετή και την αποκτούν με

διδασκαλία.

Αν όμως δώσουμε αυτή την ερμηνεία, καταρρέει η θεωρία για την

καθολικότητα της αρετής. Αν πάλι δεχτούμε ότι η αρετή είναι

καθολική, καταρρέει η θεωρία για το διδακτό της αρετής. Επομένως

πρέπει να θεωρήσουμε ότι η αιδώ και η δίκη υπάρχουν «εν δυνάμει»

στους ανθρώπους και καλλιεργούνται σε κάποιους με κόπο, επιμέλεια

και διδαχή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 25

Page 26: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

ΕΝΟΤΗΤΑ 6η

Ἔνθα δή πᾶς

θυμοῦται παντί καί νουθετεῖ

δῆλον ὅτι οὔσης κτητῆς

ἐξ επιμελείας και μαθήσεως

εἰ γάρ ἐθέλεις, ὦ Σώκρατες,

ἐννοῆσαι τό κολάζειν τούς

ἀδικοῦντας τί ποτέ δύναται αὐτό

σε διδάξει, ὅτι οἵ γε

ἄνθρωποι ἡγοῦνται

παρασκεαστόν εἶναι αρετήν

οὐδείς γάρ κολάζει τούς

ἀδικοῦντας ἔχων τον νοῦν πρός

τούτω και τούτου ἕνεκα, ὅτι

ἠδίκησεν, ὅστις μη τιμωρεῖται

ἀλογίστως ὥσπερ θηρίον· ὁ δε

ἐπιχειρῶν κολάζειν μετά λόγου

οὐ τιμωρεῖται ἕνεκα του

παρεληλυθότος αδικήματος –οὐ

γάρ ἄν θείη ἀγένητον το γέ

πραχθέν -ἀλλά χάριν τοῦ

μέλλοντος ἵνα μη ἀδικήση αὖθις

μητέ οὗτος αυτός μήτε ἄλλος ὁ

ἰδών τοῦτον κολασθέντα. Και

ἔχων τοιαύτην διάνοιαν

διανοεῖται ἀρετήν παιδευτήν

εἶναι· ἀποτροπῆς γοῦν ἕνεκα

κολάζει. Ταύτην οὖν τήν δόξαν

ἔχουσιν πάντες, ὅσοι περ

Σ’ αυτή λοιπόν την περίπτωση ο

καθένας

θυμώνει με τον καθένα και τον

συμβουλεύει, βεβαιότατα δηλ. με την

ιδέα ότι αποκτιέται με επιμέλεια και

μάθηση αν αλήθεια θέλεις, Σωκράτη, να

καταλάβεις το να τιμωρεί κανείς αυτούς

που αδικούν τι τέλος πάντων σημαίνει

αυτό το ίδιο θα σε διδάξει, ότι οι

άνθρωποι τουλάχιστον νομίζουν ότι

είναι δυνατό να αποκτηθεί η αρετή.

Γιατί κανείς δεν τιμωρεί αυτούς που

αδικούν έχοντας το νου του σ΄αυτό και

εξαιτίας αυτού, δηλ. ότι έκανε αδίκημα

εκτός αν κάποιος τιμωρεί

ασυλλόγιστα όπως ακριβώς ένα θηρίο·

και αυτός που επιχειρεί να τιμωρεί με

σύνεση δεν τιμωρεί για το αδίκημα που

έχει διαπραχθεί στο παρελθόν –γιατί δε

θα μπορούσε να κάνει να μην έχει γίνει

αυτό βέβαια που έγινε-αλλά για το

μέλλον για να μην αδικήσει ξανά ούτε

αυτό ο ίδιος ούτε ο άλλος που είδε ότι

αυτός τιμωρήθηκε. Και εφόσον έχει

τέτοια ιδέα πιστεύει ότι η αρετή είναι

δυνατό να διδαχθεί· για αποτροπή

βέβαια τιμωρεί. Αυτή λοιπόν τη γνώμη

έχουν όλοι, όσοι ακριβώς

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 26

Page 27: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

τιμωροῦνται και ἰδία και

δημοσία.

Τιμωροῦνται δέ καί κολάζονται

οὕς ἄν οἴωνται ἀδικεῖν οἱ τε

ἄλλοι ἄνθρωποι καί οὐχ ἥκιστα

Ἀθηναῖοι οἱ σοί πολῖται.

Ὥστε κατά τοῦτον τον λόγον και

Ἀθηναῖοι εἰσί τῶν ἡγουμένων

ἀρετήν παρασκευαστόν εἶναι και

διδακτόν.

Ὡς μέν οὖν εἰκότως ἀποδέχονται

οἱ σοί πολῖται καί χαλκέως και

σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τά

πολιτικά, και ὅτι ἠγοῦνται

άρετήν διδακτόν (εἶναι) και

παρασκευαστόν, ἀποδεδεικταί

σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὡς γ’

ἐμοί φαίνεται.

τιμωρούν και στην ιδιωτική

και τη δημόσια ζωή.

Τιμωρούν συνεπώς για εκδίκηση και

σωφρονισμό όποιους τυχόν νομίζουν

ότι αδικούν και οι άλλοι άνθρωποι, και

προπάντων οι Αθηναίοι, οι συμπολίτες

σου. Επομένως σύμφωνα με αυτήν τη

σκέψη και οι Αθηναίοι είναι απ΄αυτούς

που νομίζουν ότι η αρετή μπορεί να

αποκτηθεί και να διδαχθεί.

Ότι δικαιολογημένα, λοιπόν, δέχονται οι

συμπολίτες σου και το χαλκιά και τον

τσαγκάρη να δίνει συμβουλές για τα

πολιτικά και ότι νομίζουν ότι η αρετή

μπορεί να διδαχτεί και να αποκτηθεί,

σου έχει αποδειχθεί,

Σωκράτη αρκετά όπως τουλάχιστον μου

φαίνεται.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 27

Page 28: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

6η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΣΧΟΛΙΑ

− Ο Πρωταγόρας δίνει περιεχόμενο παιδαγωγικό –τελεολογικό

στην ποινή και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αρετή διδάσκεται, αφού

αποδεχτεί ότι:

α. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία, γι’ αυτό τιμωρείται.

β. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί και να

αποκτήσει την πολιτική αρετή.

Αν η αρετή δε διδασκόταν, οι παραπάνω απόψεις δε θα ευσταθούσαν,

γιατί θα σήμαινε ότι κάποιος είναι καλός ή κακός εκ φύσεως. Τότε

όμως δε θα ήταν δυνατό να αλλάξει, άρα δε θα ήταν υπεύθυνος για

την αδικία, ούτε θα μπορούσε να του επιβληθεί ποινή.

− Ο σκοπός της ποινής:

Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η ποινή έχει παιδευτικό και όχι

κατασταλτικό σκοπό. Απορρίπτονται μ’ αυτόν τον τρόπο τα κίνητρα της

ανταπόδοσης και αντεκδίκησης. Η θέση, αυτή αποτελεί ρηξικέλευθη

καινοτομία για την εποχή, αφού η τιμωρία θεωρούνταν ως ανταπόδοση

για την αδικία.

Ο Ιταλός Τσεζάρε Μπεκαρία στο έργο του «Περί εγκλημάτων και

Ποινών» είχε τονίσει πώς «σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά

ο παραδειγματισμός των άλλων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 28

Page 29: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Κριτική

1. Η πεποίθηση ότι οι άλλοι άνθρωποι επιβάλλουν ποινές σε

όλους εκείνους που διαπράττουν αδικήματα με το σκεπτικό ότι

αδιαφόρησαν να αποκτήσουν την αρετή, δεν είναι δυνατό να

υιοθετηθεί ανεπιφύλακτα, γιατί είναι κάτι που δεν έχει αποδειχτεί

(σόφισμα λήψεως αιτουμένου).

2. Η άποψη ότι η τιμωρία επιβάλλεται για σωφρονισμό και όχι

ως ανταπόδοση της αδικίας, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αποδεικτική

αρχή γενικής αποδοχής, αφού είναι γνωστό ότι την εποχή εκείνη η

τιμωρία αποτελούσε μέσο εκδίκησης και καταστολής.

3. Καταφεύγει σε «σόφισμα λήψης του ζητουμένου» για να

αποδείξει το διδακτό της αρετής. Βλέπει την αρετή χρησιμοθηρικά

σύμφωνα με τη θεωρία του «πραγματισμού»που πρεσβεύει ότι μόνο

το ωφέλιμο είναι αληθινό.

4. Ο Πρωταγόρας γίνεται σ’ αυτήν την ενότητα ο εισηγητής

μιας νέας αντίληψης για τη δικαιοσύνη. Ζητά τον εξανθρωπισμό της

δικαιοσύνης. Ωστόσο, ο Πρωταγόρας είναι εκείνος που στον μύθο

έκανε λόγο για επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δεν σέβονται

την αιδώ και τη δίκη, και ασφαλώς ενέκρινε την ποινή αυτή. Εδώ

φαίνεται να αντιφάσκει με τον εαυτό του. Ίσως αναφέρεται σε μικρά

αδικήματα και όχι σε μια ολοκληρωτική και προκλητική απόρριψη των

ηθικών και νομικών κανόνων.

5. Συνηθισμένες ποινές στην Αθήνα ήταν το χρηματικό

πρόστιμο, η αποζημίωση αυτού που αδικήθηκε, η στέρηση των

πολιτικών δικαιωμάτων (ατιμία), η δήμευση ενός μέρους ή και

ολόκληρης της περιουσίας, η εξορία για ένα χρονικό διάστημα ή και

για πάντα και η θανατική ποινή. Φυλάκιση και στέρηση της

ελευθερίας ως αυτοτελής ποινή δεν υπήρχε. Φυλακίζονταν για ένα

μικρό χρονικό διάστημα συνήθως οι υπόδικοι (ως τη μέρα της δίκης)

και οι καταδικασμένοι σε θάνατο μέχρι να γίνει η εκτέλεσή τους. Σε

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 29

Page 30: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

μαστίγωση και βασανιστήρια υποβάλλονταν μόνο δούλοι, όχι

ελεύθεροι πολίτες.

6. Ο Πρωταγόρας θεωρεί την τιμωρία μέσο διδασκαλίας της

αρετής. Ωστόσο τιμωρία σημαίνει χρήση βίας και εκφοβισμού. Όταν

μιλάμε για διδασκαλία, εννοούμε χρήση του λόγου και της πειθούς και

όχι απειλές και άσκηση βίας.

7. Αφού η αρετή είναι διδακτή, αυτό σημαίνει πώς ακόμη και

ένας κακός ή άδικος μπορεί να ακολουθήσει το δρόμο της αρετής

ύστερα από μια σωφρονιστική τιμωρία. Σήμερα, όμως, βλέπουμε

εγκληματίες που όταν αποφυλακίζονται επαναλαμβάνουν τις

εγκληματικές πράξεις, άρα αμφιβάλλουμε για την αποτελεσματικότητα

των ποινών.

8. Μια τελευταία κριτική εναντίον του Πρωταγόρα είναι ότι στο

τέλος της ενότητας παρουσιάζει την αρετή ως προϊόν της άκριτης και

αθεμελίωτης γνώμης των πολλών που αλλάζει ανάλογα με τον τόπο

και την κοινωνική παράδοση. Αν δεχτεί όμως κάποιος την άποψη

αυτή, σημαίνει ότι αμφισβητεί την αρχή της πλειοψηφίας, την ίδια τη

βάση της δημοκρατίας.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 30

Page 31: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ενότητα 5η

1. Πώς εννοεί εδώ ο Πρωταγόρας την «πολιτική αρετή»; Έχει σχέση με

την πολιτική τέχνη, της οποίας είναι δάσκαλος;

2. Αποδεικνύουν πραγματικά οι συμβουλές και οι τιμωρίες ότι η πολιτική

αρετή είναι διδακτή;

3. λέγω, ποιῶ, λαμβάνω, οἴομαι: → Να γράψετε από ένα σύνθετο για

κάθε ρήμα και να σχηματίσετε αντίστοιχες φράσεις ή προτάσεις.

Ενότητα 6η

1. Σε ποιο σκοπό αποβλέπουν οι ποινές κατά τον Πρωταγόρα; Θα

μπορούσε να διαφωνήσει κανείς με την άποψή του;

2. Τι μπορεί να σημαίνει το «ἀλογίστως τιμωρεῖσθαι»;

3. Όσα υποστηρίζονται εδώ από τον Πρωταγόρα σχετικά με τη «μετά

λόγου τιμωρία» συμβιβάζονται με την ιδέα της θανατικής ποινής για

την οποία έγινε λόγος προηγουμένως (4η ); Εγκρίνει ή όχι τη θανατική

ποινή ο Πρωταγόρας;

4. δύναται, διανοείται, κολάζονται :→ να γράψετε για κάθε ρήμα δύο

ομόρριζα.

5. πειρῶμαι: → Να γράψετε 10 λέξεις (απλές ή

σύνθετες)\χρησιμοποιώντας το θέμα της λέξης και 5 από αυτές σε

φράσεις.

6. ἐπιχειρῶν→ 4 σύνθετα ομόρριζα με α΄ συνθετικό μια πρόθεση.

7. Ετυμολογία στις παρακάτω λέξεις: ἀλογίστως, τιμωροῦμε, δόξαν

σκυτοτόμος

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 31

Page 32: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»

7η ΕΝΟΤΗΤΑ

Η διδασκαλία της αρετής από την οικογένεια και την κοινωνία

«Υπάρχει ακόμη μια απορία…» Είναι προφανές ότι ο Σωκράτης διατύπωσε μια

γνώμη, όχι μια απορία. Ο Πρωταγόρας όμως την αντιμετωπίζει ως απορία.

Βλέπει και το Σωκράτη ως μαθητή, που μόνο απορίες διατυπώνει και περιμένει

απαντήσεις από το δάσκαλό του.

λόγου Ο Πρωταγόρας στην απάντησή του δε θα χρησιμοποιήσει μύθο

με χαρακτηριστικούς συμβολισμούς, ποιητική γλώσσα και φιλοσοφικές

αλληγορίες, αλλά λόγο δηλ. επιχειρηματολογία με λογική αλληλουχία,

αδιαμφισβήτητα γεγονότα και τεκμηριωμένα στοιχεία.

υπάρχει ένα πράγμα Αφού έρχεται κάποια στιγμή που οι άνθρωποι

προσθέτουν στη ζωή τους κάτι που πριν δεν το είχαν, συγκροτούν

δηλαδή πολιτεία, ιδρύουν κράτος, πρέπει να αναγνωρίσουμε το ένα

και μοναδικό θεμέλιο που κάνει δυνατή τη συγκρότηση και

διατήρησή της. Πρέπει να είναι μια ορισμένη ανθρώπινη ιδιότητα

που τον ατελή-αρχέγονο άνθρωπο τον ανυψώνει σε άρτιο πολιτικό

άνθρωπο, τον κάνει άνθρωπο-πολίτη. Αυτή είναι η τελειότητα του

ανθρώπου: ἡ ἀνδρός ἀρετή.

Συστατικά της αρετής: Δικαιοσύνη

σωφροσύνη

οσιότητα

Την αρετή έχει κατεξοχήν ένας άνδρας, γιατί μόνο αυτός είναι πολίτης, όχι και

η γυναίκα, που βρίσκεται στο περιθώριο της ζωής και δεν έχει πολιτικά

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 32

Page 33: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

καθήκοντα και δικαιώματα. Αρετή της γυναίκας ήταν να κάνει τις δουλειές

του σπιτιού και να υπακούει στον άνδρα της. Η αθηναϊκή κοινωνία ήταν μια

ανδροκρατική κοινωνία. Στο θέμα της δικαιοσύνης όμως, κρινόταν και η

γυναίκα. Και αυτή πρέπει να διδάσκεται την αρετή και να τιμωρείται, αν

αδιαφορεί για την αρετή.

Ανίατος, δηλαδή αθεράπευτος και αδιόρθωτος αποδεικνύεται εκείνος που,

παρόλες τις νουθεσίες και τιμωρίες, δε δέχεται να κάνει κτήμα του την αρετή.

Έχουμε εδώ επανάληψη της θεϊκής εντολής: «την μη δυνάμενον αἰδοῦς και

δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως.» Μόνο που εδώ αναφέρεται εκτός

από τη θανατική ποινή και η ποινή της εξορίας.

Α΄ επιχείρημα «Σκέψου …. ἀγαθοί ἄνδρες!»

Ο Πρωταγόρας προσπαθεί να βγάλει το συμπέρασμα ότι οι άξιοι άνθρωποι

είναι αδύνατο να σκεφτούμε ότι δε μαθαίνουν στα παιδιά τους την αρετή –

γιατί τότε τι είδους αγαθοί άνδρες θα ήταν. Το σκεπτικό του δε φαίνεται

πειστικό.

Β΄ επιχείρημα Αν οι γονείς διδάσκουν στα παιδιά τους όλα εκείνα, η

άγνοια των οποίων δε συνεπάγεται τη θανάτωσή τους, είναι αδύνατο να μην

τους διδάσκουν την αρετή, η άγνοια της οποίας συνεπάγεται το θάνατο.

(συλλογισμός εκ του ελάσσονος στο μείζον: αφού διδάσκουν τα λιγότερο

σπουδαία, οπωσδήποτε θα διδάσκουν και τα περισσότερο σπουδαία).

Με το συλλογισμό αυτό έχουμε μια αρνητική διατύπωση της θέσης του

Πρωταγόρα: Δεν είναι δυνατό να μην αποτελεί αντικείμενο διδαχής η αρετή!

ΚΡΙΤΙΚΗ

Α) Η επιχειρηματολογία παρουσιάζεται λογικά αδύνατη, γιατί:

i. δεν προβάλλει κάποιο αξιόλογο αποδεικτικό στοιχείο, μόνο εκφράζει

την απορία του πώς είναι δυνατό οι άξιοι άνδρες να διδάσκουν

μικρότερης σημασίας πράγματα και όχι την πολιτική αρετή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 33

Page 34: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ii. Δε δηλώνει τι πραγματικά συμβαίνει, αλλά τι πρέπει να συμβαίνει.

iii. Τη διδασκαλία της αρετής τη θεωρεί γεγονός συνεπαγόμενο από τις

πιθανές ποινές της πολιτείας.

iv. Το πιο σοβαρό είναι ότι ο Πρωταγόρας διαπράττει το λογικό σφάλμα

που λέγεται μετάβαση σε άλλο γένος ή ετεροζήτηση. Ἀλλο πράγμα

είπε ο Σωκράτης και άλλο προσπαθεί να αποδείξει ο Πρωταγόρας. Ο

Σωκράτης είπε ότι ο Περικλής δεν κατάφερε να κάνει τους γιους του

ικανούς πολιτικούς, δεν τους δίδαξε την τέχνη του λέγειν και πράττειν

τα της πόλεως, και όχι ότι δεν τους δίδαξε την αιδώ και τη δίκη, ότι δεν

τους έμαθε να σέβονται τους νόμους της πολιτείας και να είναι καλοί

πολίτες, όπως φαντάστηκε ο Πρωταγόρας.

Γενικά χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας τις λέξεις «αρετή»και «πολιτική

αρετή» και «πολιτική τέχνη» άλλοτε με τη σημασία του σεβασμού της

έννομης τάξης και της ηθικής αρετής (δικαιοσύνης, σωφροσύνης,

ευσέβειας, αιδούς και δίκης) και άλλοτε με τη σημασία της ικανότητας

του πολίτη «εἰς τό πρᾶττειν καί τό λέγειν τά τῆς πόλεως

μετ’εὐβουλίας».

Το εκπαιδευτικό σύστημα της Αθήνας

Η εκπαίδευση ξεκινούσε από το 6ο και 7ο χρόνο και ολοκληρωνόταν στο 18ο.

Είχε αφεθεί κυρίως στην ιδιωτική πρωτοβουλία και μολονότι αποτελούσε

μέλημα όλων των Αθηναίων, ήταν φανερό πως μόνο οι πλούσιοι μπορούσαν

να δώσουν ολοκληρωμένη μόρφωση στα παιδιά της. Η Αθηναϊκή πολιτεία

έλεγχε μόνο τη διαγωγή των παιδιών και των πολιτών, δηλαδή τα τελικά

αποτελέσματα της αγωγής.

Α΄ στάδιο εκπαίδευσης κατ’ οίκον διαπαιδαγώγηση από τη νηπιακή

ηλικία.

Φορείς: οι γονείς (κυρίως η μητέρα), οι τροφοί και οι παιδαγωγοί.

Μέσα διαπαιδαγώγησης: συμβουλές, απειλές τιμωρίες

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 34

Page 35: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Τροφός/ τίτθη: α) θήλαζε το παιδί κατά τη βρεφική περίοδο

β) φρόντιζε για την τροφή και τις άλλες περιποιήσεις του

παιδιού κατά την προσχολική του ηλικία.

Παιδαγωγός: ήταν συνήθως δούλος ξενικής καταγωγής και είχε σπουδαίο ρόλο

στην αγωγή των παιδιών.

Συγκεκριμένα:

• Συνόδευε το παιδί στο σπίτι, στο σχολείο, στον περίπατο.

• Έμενε στο σχολείο, όσο διαρκούσε η διδασκαλία.

• Έδινε συμβουλές στο παιδί σε κάθε περίσταση.

• Ξυλοκοπούσε το παιδί για φρονηματισμό.

• Απαγόρευε τις κακές συναναστροφές.

Β΄ στάδιο εκπαίδευσης: σχολείο

Φορείς: δάσκαλοι, κιθαριστές, παιδοτρίβες

Μέσα αγωγής: διδασκαλία, παιδονομία

Προληπτικά μέτρα συμβουλές /παραδείγματα

Αποτρεπτικά μέτρα τιμωρίες, ξυλοδαρμοί, απειλές

Μέσο διδασκαλίας:απομνημόνευση

Στόχος: μόρφωση και ηθική διαπαιδαγώγηση των νέων

Σχολεία

1. Διδασκαλεία: φροντίζουν για την ηθικοπνευματική διάπλαση των

παιδιών.

Γραμματιστής: δίδασκε ανάγνωση, αριθμητική και γραφή.

Συνήθιζε τα παιδιά να απομνημονεύουν και να απαγγέλλουν ποιήματα

(επικά, ελεγειακά και ιαμβικά). Από τα ποιήματα οι μαθητές αντλούσαν

συμβουλές και διδάγματα. Εξάλλου εκεί διάβαζαν ιστορίες που περιείχαν

εγκώμια για σπουδαίους άντρες –πράγμα που έκανε τα παιδιά και τους

εφήβους να θέλουν να μιμηθούν αυτά τα πρότυπα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 35

Page 36: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Κιθαριστής: δίδασκε «μουσική» δηλαδή την τέχνη του αυλού, της

κιθάρας και της λύρας. Η μουσική είχε σπουδαία θέση στην εκπαίδευση

των Αθηναίων, γιατί υπήρχε η πεποίθηση πως οι ρυθμοί και οι αρμονίες

επενεργούν καθοριστικά στις ψυχές των παιδιών.

2. Παλαίστρα: τετράγωνο γήπεδο περιτριγυρισμένο από τοίχους.

Στόχος ήταν η σωματική διάπλαση των νέων. Το ιδεώδες της αγωγής

ήταν η υγιής και ισόρροπη ψυχή σε υγιές και ισόρροπο σώμα. Οι

Αθηναίοι φρόντιζαν να διατηρούν το σώμα τους σφριγηλό, χωρίς να

καταπονούνται υπερβολικά, όπως οι Σπαρτιάτες.

Παιδοτρίβης: ο δάσκαλος της γυμναστικής φρόντιζε για την εκγύμναση

των νέων.

Γ΄ στάδιο εκπαίδευσης: οι φιλόσοφοι, οι σοφιστές και οι

ρητοροδιδάσκαλοι είχαν στα χέρια τους την ανώτατη εκπαίδευση.

Δ΄ στάδιο εκπαίδευσης: η πολιτεία επισφραγίζει την αγωγή με τους

νόμους→υποχρεώνει τους πολίτες να μαθαίνουν και να ρυθμίζουν τη ζωή

τους με τις επιταγές των νόμων.

Ο ρόλος της πολιτείας αποδίδεται πετυχημένα με τη χρήση μιας

παρομοίωσης: όπως ο μεθοδικός δάσκαλος της γραφής χαράζει στην

πλάκα ευθείες γραμμές και μ’ αυτό τον τρόπο βοηθάει το παιδί να φέρνει

το κοντύλι του εκεί όπου αυτές οδηγούν, έτσι κι η πολιτεία οριοθετεί τη

συμπεριφορά των νέων, αφού πρώτα θεσμοθετήσει νόμους παλαιών και

έμπειρων νομοθετών.

Στην αρχαία Ελλάδα ήταν σχεδόν κοινή πεποίθηση ότι ο καλύτερος

τρόπος διαπαιδαγώγησης των νέων και όλων των πολιτών ήταν οι καλοί

νόμοι. Οι νόμοι θεωρούνταν οι ανώτεροι δάσκαλοι και δεσπότες των

πολιτών.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 36

Page 37: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Σκοπός του εκπαιδευτικού συστήματος:

Α. Η καλοκαγαθία = η σύμμετρη ανάπτυξη του σώματος και του

πνεύματος των νέων

Β. Η δυνατότητα του «λέγειν και πράττειν»

Γ. Η συμμετοχή των νέων στα κοινά, δηλαδή η εκμάθηση του

«άρχειν και άρχεσθαι»

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

Ενότητα 7η

1. Με ποια μέθοδο δηλώνει ο Πρωταγόρας ότι θα ανασκευάσει τη

δεύτερη αντίρρηση του Σωκράτη; Γιατί προτίμησε να αλλάξει

μέθοδο; Ποια πλεονεκτήματα του προσφέρει η 2η ;

2. Ποιο είναι το «ένα πράγμα στο οποίο είναι αναγκαίο να μετέχουν

όλοι οι πολίτες προκειμένου να είναι δυνατή η ύπαρξη πόλης; Να

εντοπίσετε τη σχέση ανάμεσα στην άποψη αυτή και στο

πρωταγόρειο μύθο.

3. Να καταγράψετε τα επιχειρήματα με τα οποία ο Πρωταγόρας

επιχειρεί να αποδείξει ότι οι αγαθοί άνδρες διδάσκουν την πολιτική

αρετή στα παιδιά τους και να τα αξιολογήσετε.

4. Ποιες ήταν σύμφωνα με τον Πρωταγόρα οι βαθμίδες αγωγής της

εκπαίδευσης στην αρχαία Ελλάδα;

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 37

Page 38: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

«ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΑ»

11η ΕΝΟΤΗΤΑ

Μετά ταῦτα δή,

εἶπον,

ἀπείκασον τήν ἡμετέραν φύσιν

περί παιδείας τε καί ἀπαιδευσίας

τοιούτῳ πάθει.

Ἰδέ γάρ ἀνθρώπους

Οἷον ἐν οἰκήσει καταγείῳ

σπηλαιώδει,

ἐχούσῃ τήν εἴσοδον

ἀναπεπταμένην πρός τό φῶς

μακράν παρά πᾶν τό σπήλαιον,

ὄντας ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων

ἐν δεσμοῖς

καί τά σκέλη καί τούς αὐχένας,

ὥστε μένειν τε αὐτούς

ὁρᾶν τε μόνον εἰς τό πρόσθεν,

ἀδυνάτους δε παριάγειν

κύκλῳ τάς κεφαλάς

ὑπό τοῦ δεσμοῦ,

Έπειτα από αυτά λοιπόν,

είπα,

παράστησε τη φύση μας (την

ανθρώπινη φύση)

σχετικά και με την παιδεία και με την

απαιδευσία

με την εξής περιπέτεια

(περιπετειώδη εικόνα).

Φαντάσου δηλαδή ανθρώπους σαν

μέσα σε κατοικία υπόγεια όμοια με

σπηλιά

που να έχει την εἰσοδό (της)

ανοικτή προς το φως

σε μεγάλο μάκρος (απόσταση) σε

όλη την έκταση της σπηλιάς,

να είναι (οι άνθρωποι) σ’αυτή από τη

παιδική τους ηλικία

στα δεσμά

και απ’ τα πόδια και από τον

τράχηλο,

ώστε να μένουν και στην ίδια θέση

αυτοί

και να βλέπουν μόνο μπροστά τους

χωρίς να μπορούν να γυρίζουν

κυκλικά τα κεφάλια

λόγω των δεσμών∙Αὐτοῖς δε φῶς πυρός

ἄνωθεν και πόρρωθεν

καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν,

γι’ αυτούς, λοιπόν, ένα φως από

φωτιά

(φέγγει) από ψηλά και από μακριά

που καίει από πίσω τους,

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 38

Page 39: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

μεταξύ δέ τοῦ πυρός καί τῶν

δεσμωτῶν ἐπάνω

ὁδόν,

παρ’ἥν ἰδέ

παρῳκοδομημένον τειχίον,

ὥσπερ τά παραφράγματα

πρόκειται τοῖς θαυματοποιοῖς

πρό τῶν ἀνθρώπων,

ὑπέρ ὧν δεικνύασιν

τά θαύματα.

Ὁρῶ, ἔφη.

Ὅρα τοίνυν ἀνθρώπους

παρά τοῦτο τό τειχίον

φέροντας

παντοδαπά τε σκεύη

ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου

καί ἀνδριάντας

καί ἄλλα ζῶα

λίθινά τε καί ξύλινα

καί εἰργασμένα παντοῖα

οἷον εἰκός

τούς μέν φθεγγομένους

τούς δέ σιγῶντας.\

Ἄτοπον εἰκόνα λέγεις,

Καί ἀτόπους δεσμώτας.

Ὁμοίους ἡμίν, ἦν δ’ἐγώ.

και ανάμεσα στη φωτιά και

στους δεσμώτες (φυλακισμένους)

πιο ψηλά (στην επιφάνεια της γης)

(περνάει) δρόμος,

κοντά στον οποίο φαντάσου

να έχει χτιστεί κοντά τοίχος χαμηλός

σαν τα παραπετάσματα

που στήνονται από τους

ταχυδακτυλουργούς

μπροστά από τους ανθρώπους,

πάνω από τα οποία δείχνουν

τις ταχυδακτυλουργίες (τα

τεχνάσματα).

(Τα) φαντάζομαι, είπε.

Φαντάσου τώρα ανθρώπους

κατά μήκος αυτού του τοίχου

να μεταφέρουν

και κάθε είδους αντικείμενα

που εξέχουν από τον τοίχο

και αγάλματα ανθρώπων

και άλλα ζώα

και πέτρινα και ξύλινα

και κατασκευασμένα με κάθε τρόπο,

και όπως (είναι) φυσικό απ’ αυτούς

που τα σηκώνουν (κρατούν)

άλλοι να μιλούν

κι άλλοι να σωπαίνουν.

Παράξενη εικόνα περιγράφεις, είπε,

Και παράξενους δεσμώτες.

Όμοιους με μας, είπα εγώ.

Η αλληγορία του σπηλαίου

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 39

Page 40: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Σωκράτης αναδιηγείται σ’ ένα φίλο του τι είπε στον Γλαύκωνα και στους

άλλους συνομιλητές του στο σπίτι του Κέφαλου. Ο μύθος του σπηλαίου που

είναι βασικός στη φιλοσοφία του Πλάτωνα, αναφέρεται στην επίδραση που

ασκεί η παιδεία στη φύση του ανθρώπου και στην υποχρέωση του

πεπαιδευμένου, του φιλοσόφου να φωτίσει τους συνανθρώπους που μένουν

δεσμώτες στο σπήλαιο.

Πριν αρχίσουν την ανάλυση κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στον αισθητό και το

νοητό κόσμο (κόσμος των ιδεών) ως αντικείμενα της γνώσης.

Οι φάσεις της αλληγορίας και η τοπογραφία του σπηλαίου

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 40

Page 41: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Οι συμβολισμοί:

1. Η σπηλιά→ Ο επίγειος κόσμος, ο ορατός κόσμος των

αισθήσεων, η πολιτική κοινωνία στην οποία δεν

κυβερνούν οι φιλόσοφοι.2. Οι δεσμώτες→ Οι απαίδευτοι άνθρωποι που ζουν στο σκοτάδι

της αμάθειας και θεωρούν τις σκιές ως

πραγματικά όντα.3. Οι σκιές→ Είναι είδωλα των πραγματικών όντων, είναι ο

αισθητός κόσμος. Άρα, οι δεσμώτες οι

απαίδευτοι άνθρωποι έχουν περιορισμένη

γνωστική ικανότητα.4. Ο φωτεινός

κόσμος→

Συμβολίζει το φως του ήλιου. Είναι ο κόσμος

των ιδεών και της αλήθειας. Σ’ αυτόν τον

κόσμο οδηγούμαστε μόνο μέσω της νόησης.5. Η κοπιαστική κι

ανοδική πορεία→

Συμβολίζει την πορεία από την άγνοια της

αλήθειας στη γνώση. Το ανέβασμα της ψυχής

από τον ορατό στο νοητό κόσμο. Η

μεταστροφή από το αισθητό προς το

υπεραισθητό στοιχείο γίνεται σταδιακά και

βαθμιαία.6. Ο

απελευθερωμένος

δεσμώτης→

Ο φιλόσοφος

7. Ο ήλιος→ Το ανώτατο σημείο γνώσης δηλαδή η Ιδέα του

Αγαθού που αποτελεί το «μέγιστον μάθημα»

δηλαδή την αιτία κάθε καλού και ωραίου, αλλά

και την προϋπόθεση για το «ἐμφρόνως πράττειν

ἰδίᾳ ἤ δημοσίᾳ». Το «αγαθόν» του Πλάτωνα

δεν ταυτίζεται με το θεό, γιατί ο θεός για τον

Πλάτωνα είναι ψυχή, ενώ το Αγαθό είναι ιδέα.

Η έννοια Αγαθόν για τον Πλάτωνα είναι σχεδόν

το ίδιο με το θεό των Χριστιανών αγίων και

φιλοσόφων.Η πορεία του Φιλοσόφου (από την Άνοδο στην Κάθοδο)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 41

Page 42: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

i. Η πορεία από το σκότος στο φως είναι ανοδική, βασανιστική

και κοπιαστική. Αποτελεί απελευθέρωση από την πλάνη, την αμάθεια, τις

προκαταλήψεις και τις προλήψεις (πρώτος συγκλονισμός).

ii. Οι δεσμώτες – μελλοντικοί φιλόσοφοι γοητεύονται από τη

θέαση του Αγαθού και ζουν την ευδαιμονία του θεωρητικού βίου (vita

contemplativa).

iii. Κάθοδος , επιστροφή στην πολιτική κοινωνία, στην πολιτική

δράση. Αρχικά βρίσκουν δυσκολία προσαρμογής και συνεννόησης με τους

άλλους που είναι αιχμάλωτοι της πλάνης (Δεύτερος συγκλονισμός: Από το

φως στο σκότος) (vita activa).

H παιδεία

Κατά τον Πλάτωνα

(Ανθρωπιστική αντίληψη)

Κατά τους σοφιστές

(Τεχνοκρατική αντίληψη γιατί είναι

επαγγελματίες της παιδείας)α) Η δύναμη της γνώσης υπάρχει

μέσα στην ψυχή όλων των

ανθρώπων.

α) Δεν υπάρχει γνώση (επιστήμη)

μέσα στην ψυχή.

β) Η παιδεία είναι στροφή

(περιαγωγή) ολόκληρης της ψυχής

προς τη θέα του Αγαθού.

β) παιδεία είναι η εμφύτευση

(«εντιθέναι») στην ψυχή της γνώσης,

όπως δίνεται όραση στα τυφλά μάτια.γ) Παιδεία είναι η τέχνη της

περιαγωγής της ψυχής προς το

Αγαθόν, δηλαδή βαθύτατη επίδραση

(ηθική, πνευματική, ψυχική) σε

ολόκληρη την προσωπικότητα του

ανθρώπου.

γ) Απόκτηση μόνο γνώσεων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 42

Page 43: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Η διαβάθμιση της γνώσης

Αισθητός κόσμος Νοητός κόσμος

Σκιές πραγμάτων Πράγματα Εξωτερική

πραγματικότητα

Ήλιος: αγαθό

Η γνώση διαβαθμίζεται ανοδικά ξεκινώντας από τον αισθητό κόσμο προς το

νοητό.

1. Αρχικά οι δεσμώτες βλέπουν μόνο σκιές.

2. Σε ένα δεύτερο στάδιο θα αντικρίσουν τα ίδια τα αγάλματα που

κουβαλούν οι άνθρωποι περνώντας κατά μήκος του τοίχου.

3. Όταν ελευθερωθούν θα αντικρίσουν τον αισθητό κόσμο που είναι έξω

από την σπηλιά και στο τέλος τον ίδιο τον ήλιο. Για το Πλάτωνα η

γνώση είναι ανάμνηση , δηλαδή ανάκληση στη συνείδησή μας και

επανενεργοποίηση των πρωταρχικών γνωστικών αρχών που λανθάνουν

μέσα μας. Οι γνώσεις αυτές υπάρχουν μέσα στη ψυχή «δυνάμει»σαν σε

όνειρο. Όταν τις ενεργοποιούμε με την ανάμνησή μας, τις φωτίζουμε και

τις ανακαλύπτουμε σαν γνώμες (δόξαι) και σε δεύτερο στάδιο με τη

βοήθεια της διαλεκτικής σαν γνώσεις (επιστήμη).

Στόχοι της αλληγορίας

i. Παρουσιάζει την κατάσταση του ανθρώπου που περιορίζεται στη

«δόξα» και την κατάσταση του ανθρώπου που με την παιδεία

φτάνει στην αλήθεια, στη γνώση των ιδεών.

ii. Θίγει την υποχρέωση των φιλοσόφων να οδηγήσουν τους άλλους

στην αλήθεια.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 43

Page 44: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Οι εκφραστικοί τρόποι που χρησιμοποιεί ο Πλάτωνας στην αλληγορία:

i. Στατικές εικόνες → μοιάζουν με ζωγραφιά με αδύνατο φωτισμό που

υποβάλλει αισθήματα δυσφορίας και αντιστοιχεί στην ακινησία των

δεσμωτών και στην απουσία ζωής και ενδιαφέροντος.

Η στατικότητα υποδηλώνεται με τα επιρρήματα (πόρρωθεν, ἄνωθεν,

ὅπισθεν…) καθώς και με ρηματικούς τύπους που δηλώνουν στάση

(όντας, μένειν…) έτσι η όλη στατική εικόνα εκφράζει την καταθλιπτική

αφόρητη ζωή των φυλακισμένων, την απουσία χαράς και νοήματος ζωής.

ii. Διάλογος → κινητοποιεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και αποτελεί το

αντιστάθμισμα στη στατικότητα της εικόνας.

iii. Χρήση προστακτικών → αποτελούν φιλικές παροτρύνσεις για

ενεργοποίηση της φαντασίας και εξασφαλίζουν την ενεργητική

συμμετοχή τόσο του συνομιλητή όσο και του αναγνώστη.

iv. Αλληγορία -παρομοιώσεις → (βλέπε συμβολισμούς)

Η αλληγορία και η σύγχρονη πραγματικότητα

Οι αναλογίες του σπηλαίου και της πολιτικής κοινωνίας είναι ορατές. Το

σπήλαιο είναι μια κοινωνία σε μικρογραφία, που συγκροτείται από τους

δεσμώτες και από τους αθέατους μεταφορείς ομοιωμάτων, τους συντελεστές

– σκηνοθέτες μια απατηλής αναπαράστασης των όντων που προβάλλονται ως

σκιές στον απέναντι τοίχο.

Οι δεσμώτες σκιαμαχούν μεταξύ τους για την εξουσία για τα πρωτεία, για το

περιεχόμενο του δικαίου χωρίς να έχουν δει ποτέ τη δικαιοσύνη.

Κατά τον ίδιο τρόπο και η πολιτική κοινωνία, συγκροτείται από τους

πνευματικά ανάπηρους πολίτες και από απαίδευτους πολιτικούς που

εμπορεύονται το φόβο και τις ελπίδες των πολιτών. Οι πολίτες είναι δέσμιοι

της άγνοιάς τους των συνηθειών και των φανταστικών κυρίως αναγκών τους.

Χειραγωγούνται από την κάθε μορφής εξουσία με δεσμά ιδεολογικά, ηθικά και

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 44

Page 45: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

πνευματικά. Το φαινόμενο της χειραγώγησης μπορούμε να το διαπιστώσουμε

πιο εύκολα στην εποχή μας.

Οι σύγχρονοι πολίτες υφίστανται την πλύση εγκεφάλου όπως οι δεσμώτες του

σπηλαίου έχουν εθιστεί στο σκοτάδι και την πλάνη, έχουν γίνει άτομα

πνευματικά ανάπηρα που αρνούνται να ξεβολευτούν και εχθρεύονται όποιον

τους λέει την αλήθεια.

Ο δογματισμός και ο φανατισμός είναι από τα συνηθέστερα φαινόμενα. Η

αντίληψή μας για την ευτυχία είναι η απόκτηση πλούτου, ενώ δικαιοσύνη και

αλήθεια είναι ό,τι συμφέρει το άτομο ή το κόμμα μας ή τον επαγγελματικό μας

κλάδο.

Η αλληγορία του Πλάτωνα για το επίπεδο της γνώσης και την ποιότητα της

πολιτικής κοινωνίας είναι μεγαλοφυής, πρωτότυπη και εύστοχη. Έχει

χρησιμοποιηθεί συχνότατα από τους διανοητές και καλλιτέχνες όλων των

εποχών.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 45

Page 46: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

Η αλληγορία του σπηλαίου

1. Ποιος εκφραστικός τρόπος ονομάζεται αλληγορία;

2. Ποιο είναι το θέμα της αλληγορίας του σπηλαίου;

3. Ποια είναι τα κυριότερα σύμβολα στην αλληγορία του σπηλαίου και πώς

ερμηνεύονται;

Ενότητα 11η

1. Να περιγράψετε με λίγα λόγια την αλληγορία του σπηλαίου.

2. Τι νομίζετε ότι συμβολίζουν τα δεσμά και η υποχρεωτική καθήλωση –

ακινησία των ανθρώπων του σπηλαίου;

3. Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου που μας επιτρέπουν να

θεωρήσουμε ότι η κοινωνία των δεσμωτών είναι η πολιτική κοινωνία

και ότι ο κόσμος του σπηλαίου είναι ο αισθητός κόσμος. Ποια είναι η

κατάσταση της πολιτικής κοινωνίας (την οποία συμβολίζει η κοινωνία

των δεσμωτών) και πώς περιγράφεται ο αισθητός κόσμος;

4. Να συγκρίνετε το ευαγγελικό «ἐγώ εἰμί τό φῶς τοῦ κόσμου ὁ

ἀκολουθῶν ἐμοί οὐ μή περιπατήσῃ ἐν τῆ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τό φῶς τῆς

ζωῆς» με την εικόνα του αγαθού στην πλατωνική αλληγορία του

σπηλαίου.

5. Με ποιους εκφραστικούς τρόπους αισθητοποιείται η εικόνα του

σπηλαίου και των δεσμωτών και ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος

καθενός;

6. Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του Πλάτωνα στην

αλληγορία του σπηλαίου και να εξηγήσετε το χαρακτηρισμό σας.

Λεξιλογικές –Σημασιολογικές Ασκήσεις

I. α. κατάγειος, β. θαυματοποιός: Να γράψετε στη νέα

ελληνική τέσσερα σύνθετα για καθεμιά από τις λέξεις με το ίδιο δεύτερο

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 46

Page 47: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

συνθετικό και να δώσετε τη σημασία τους. Να γράψετε κάποιο

παράδειγμα που θα αποσαφηνίζει τη σημασία.

II. Σπηλαιώδης: Να γράψετε στη νέα ελληνική πέντε επίθετα

με την ίδια παραγωγική κατάληξη και να εξηγήσετε ποια σημασία προσδίδει

σε μια λέξη αυτή η κατάληξη.

III. Παραφερόντων: Ποια μεταφορική σημασία έχει το ρήμα

στη μέση φωνή (αρχαία και νέα ελληνική)

IV. Ἄτοπον, σιγῶ πόρρωθεν, φῶς κατάγειος: Να γράψετε

(στην αρχαία ελληνική) ένα αντίθετο για καθεμία από τις λέξεις που

δίνονται.

V. Έπιεικής, κοίτη, πένθος, παρείσακτος: Με ποιες λέξεις

του κειμένου είναι ετυμολογικά συγγενείς;

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 47

Page 48: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

«ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΑ»

12η ΕΝΟΤΗΤΑ

Τι δε;

Τόδε οὐκ εἰκός,

ἦν δ’ἐγώ,

και ἀνάγκη

ἐκ τῶν προειρημένων,

μήτε τους ἀπαιδεύτους

και ἀπείρους ἀληθείας

ἐπιτροπεῖσαι ἄν ποτε

ἱκανῶς πόλιν,

μήτε τούς ἐωμένους

διατρίβειν διά τέλους

ἐν τῆ παιδείᾳ,

τούς μέν

ὅτι οὐκ ἔχουσιν ἐν τῶ βίῳ

ἕνα σκοπόν,

οὗ στοχαζομένους

δεῖ πράττειν ἅπαντα,

ἅ ἄν πράτττωσιν ἰδίᾳ τε

καί δημοσίᾳ,

τούς δε

ὅτι ἑκόντες εἶναι

οὐ πράξουσιν,

ἡγούμενοι ἀπῳκίσθαι

ἐν νήσοις μακάρων

ἔτι ζῶντες;

Ἀληθῆ, ἔφη.

Τι λοιπόν;

Αυτό εδώ δεν είναι φυσικό,

είπα εγώ,

και δεν προκύπτει αναγκαστικά

από όσα λέχτηκαν προηγουμένως,

δηλ. ούτε οι απαίδευτοι

και όσοι δεν γνώρισαν την αλήθεια

θα μπορούσαν να κυβερνήσουν ποτέ

ικανοποιητικά την πόλη

ούτε όσοι αφήνονται

να περνούν τη ζωή τους ως το

τέλος με την παιδεία∙

οι μεν,

επειδή δεν έχουν στη ζωή τους

ένα σκοπό,

τον οποίο σκεπτόμενοι (ακολουθώντας)

πρέπει να κάνουν όλα,

όσα τυχόν κάνουν και στην ιδιωτική

και στη δημόσια ζωή,

οι άλλοι δε,

επειδή με τη θέλησή τους

δε θα προβούν σε καμία πρακτική

ενασχόληση,

νομίζοντας ότι έχουν εγκατασταθεί

στα νησιά των μακάρων

ενώ ακόμα ζουν;

Αλήθεια είπε.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 48

Page 49: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ἡμέτερον δή ἔργον,

ἦν δ’ ἐγώ,

τῶν οἰκιστῶν

ἀναγκάσαι τάς τε βελτίστας

φύσεις

ἀφικέσθαι προς το μάθημα

ὅ ἔφαμεν ἐν τῶ πρόσθεν

εἶναι μέγιστον,

ἰδεῖν τε το ἀγαθόν

και ἀναβῆναι ἐκείνην την

ἀνάβασιν,

καί ἀναβάντες

ἐπειδάν ἴδωσι ἱκανῶς

μή ἐπιτρέπειν αὐτοῖς

ὅ νῦν ἐπιτρέπεται.

Τό ποῖον δή;

Το αὐτοῦ καταμένειν,

ἦν δ’ἐγώ,

καί μή ἐθέλειν καταβαίνειν πάλιν

παρ’ ἐκείνους τούς δεσμώτας

μήδε μετέχειν τῶν πόνων τε

καί τιμῶν παρ’ ἐκείνοις,

εἴτε φαυλότεραι

εἴτε σπουδαιότεραι.

Δική μας, λοιπόν, δουλειά (είναι),

είπα εγώ,

εμείς οι ιδρυτές της πόλης

να αναγκάσουμε και τις καλύτερες

φύσεις

να φθάσουν στο μάθημα,

το οποίο ισχυριστήκαμε προηγουμένως

ότι είναι το ανώτατο,

και να δουν δηλ. το αγαθό

και να επιχειρήσουν εκείνο το ανέβασμα

(=ανοδική πορεία)

και αφού ανέβουν

όταν (το) δουν αρκετά

να μην τους επιτρέψουμε

αυτό που τώρα επιτρέπεται.

Ποιο δηλαδή;

Το να μείνουν εκεί,

Είπα εγώ,

Και να μη θέλουν να κατέβουν πάλι

κοντά σε εκείνους τους δεσμώτες

ούτε να συμμετέχουν και στους κόπους

και στις τιμές μαζί με εκείνους,

είτε (είναι) ταπεινότερες (=κατώτερες)

είτε σπουδαιότερες (=ανώτερες)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 49

Page 50: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

To θέμα της ενότητας :

Υπάρχουν δύο κατηγορίες ακατάλληλων κυβερνητών:

α) Οι απαίδευτοι

β) Οι φιλόσοφοι που προτιμούν τη γαλήνη του θεωρητικού βίου από τις

σκοτούρες της πολιτικής ζωής

Έργο του νομοθέτη είναι:

i. Να επιλέξει τα πιο προικισμένα από τη φύση άτομα

ii. Να τα εκπαιδεύσει συστηματικά μέχρι την ανώτατη βαθμίδα, τη θέαση

του Αγαθού και

iii. Να τα υποχρεώσει να ασχοληθούν ενεργά με την πολιτική και το έργο

της διακυβέρνησης.

Πιο αναλυτικά:

Οι ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση πολιτικοί είναι:

Α. Οι απαίδευτοι γιατί:

• Είναι «ἄπειροι τῆς ἀληθείας» δηλαδή δε γνωρίζουν την αλήθεια, τους

νόμους που διέπουν τις ανθρώπινες κοινωνίες. Τους λείπει ο νους που

είναι πράγμα «κτητόν». Έτσι δεν είναι σε θέση να διακρίνουν ανάμεσα

στα πολλά καλά το καθεαυτό, το πραγματικά καλό. Επομένως δεν είναι

κάτοχοι της σοφίας. Μοιάζουν με τον μύωπα και κουφό κυβερνήτη του

πλοίου.

• «Οὐκ ἔχουσιν ἐν τῶ βίῳ σκοπόν ἕνα» δηλαδή δεν έχουν ξεκάθαρο

στόχο, ενσυνείδητη επιδίωξη. Ο σκοπός αυτός είναι η δικαιοσύνη, η

υπηρέτηση του συλλογικού για το ατομικό τους συμφέρον, γίνονται

άδικοι (τύραννοι) κολακεύουν και κολακεύονται από το πλήθος

(δημαγωγοί).

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 50

Page 51: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Β. Οι «ἐν παιδεία ἐνωμένοι διατρίβειν δια τέλους» είναι οι φιλόσοφοι, οι

διανοούμενοι, οι άνθρωποι της θεωρίας που ζουν απομονωμένοι από το

κοινωνικό σύνολο. Μπορεί ο Πλάτων σε άλλο σημείο της Πολιτείας να

θεωρεί υπεύθυνους για τη μη αξιοποίηση των φιλοσόφων στη

διακυβέρνηση της πολιτείας την υπόλοιπη κοινωνία, αλλά εδώ αποδίδει

ευθύνες στους ίδιους. Οι φιλόσοφοι δειλιάζουν πολλές φορές μπροστά

στις ευθύνες του έργου της διακυβέρνησης. Τρομάζουν μπροστά στη

μανία του πλήθους, στο πέλαγος της ανομίας. Επομένως οι απόμακροι

φιλόσοφοι είναι ακατάλληλοι για διακυβέρνηση, γιατί δεν έχουν την

ανδρεία ως θεμελιώδη αρετή.

Κατάλληλοι για το έργο της διακυβέρνησης είναι οι αληθινοί φιλόσοφοι

που έχουν όλες τις αρετές, γιατί έχουν αντικρίσει την ιδέα του Αγαθού.

Η σημασία της παιδείας στην πολιτική

«Ἡ ἀληθής καί ἀκριβέστατη» παιδεία που έχει στο μυαλό του ο Πλάτωνας έχει

ως αποκορύφωμά της τη θέαση της ιδέας του Αγαθού και συντελείται με τη

φιλοσοφία (διαλεκτική). Αυτή η παιδεία αφορά «τας βελτίστας φύσεις».

Στάδια της παιδείας των φιλοσόφων – βασιλείων:

α) γίνονται έμπειροι αληθείας→γνωρίζουν τα προβλήματα της κοινωνίας

και επιλέγουν ορθές λύσεις. Έτσι αποκτούν την αρετή της σοφίας.

β) θέτουν ένα μεγάλο στόχο στη ζωή τους που τον υπηρετούν σταθερά.

Ο στόχος αυτός είναι η επικράτηση της δικαιοσύνης και η πρόταση του

κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού.

γ) Νιώθουν το χρέος να προσφέρουν τις υπηρεσίες της στο κοινωνικό

σύνολο, ξεπερνώντας τον ατομισμό τους, ώστε να αντιμετωπίσουν τις

αδικίες. Θα ζυμωθούν με τα προβλήματα του λαού και θα μοιραστούν

μαζί του την ίδια μοίρα.

Η παιδεία θα θωρακίσει τους πολιτικούς με γνώση και ήθος.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 51

Page 52: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων στην εποχή μας.

Οι σημερινοί φιλόσοφοι είναι οι διανοούμενοι, οι πνευματικοί άνθρωποι, οι

στοχαστές που με το κύρος και την ευρυμάθειά τους επεμβαίνουν στον

ευρύτερο χώρο του πνεύματος για να ασκήσουν επιρροή στα κοινωνικά

πράγματα.

Στην εποχή μας ο διανοούμενος οφείλει να τηρεί κριτική στάση με σκοπό να

επικρατήσει η δικαιοσύνη και να διευρυνθούν τα δικαιώματα των κοινωνικών

ομάδων που μειονεκτούν.

Δεν πρέπει να επιδιώξει την επιστροφή στο παρελθόν και το κυριότερο πρέπει

να δρα αυτόνομα, χωρίς να υπηρετεί τα συμφέροντα της εκάστοτε εξουσίας

(κράτος-εκκλησία-άρχοντες-επιχειρήσεις).

Ο διανοούμενος στην εποχή μας πρέπει να έχει ως πρότυπό του το Σωκράτη

που ως «οἶστρος» αλογόμυγα ξυπνούσε το νωθρό άλογο της κοινωνίας με την

κριτική του.

Επομένως σήμερα θεωρούμε σημαντικό το ρόλο των διανοουμένων μέσα

στην κοινωνία, δε συμμεριζόμαστε όμως τη θέση του Πλάτωνα ότι πρέπει να

αναλάβουν τη διακυβέρνηση και να ασχοληθούν με την πολιτική ενεργά.

Αντίθετα πρέπει να κρατούν αποστάσεις από την εξουσία για να δρουν

αυτόνομα.

Επιμέλεια

Κιτσάκη Μαρία

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 52

Page 53: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

ΕΝΟΤΗΤΑ 12Η

1. Γιατί οι απαίδευτοι δεν μπορούν να αναλάβουν τη διοίκηση της πολιτείας;2. Σε τι διαφοροποιείται η ζωή αυτών που έχουν λάβει την ορθή παιδεία από τη ζωή των απαίδευτων, των τυχαίων και αφιλοσόφητων πολιτικών;

3. α. Ποιο τρόπο ζωής προτιμούν οι πεπαιδευμένοι από την ανάληψη ευθυνών στη διοίκηση της πολιτείας;

β. Με ποιο εκφραστικό τρόπο παρουσιάζει την επιθυμία τους ο Πλάτων ;4. Να εντοπίσετε στο κείμενο όρους που χρησιμοποιεί ο Πλάτων για να χαρακτηρίσει το αγαθό, την πορεία προς αυτό και την προσέγγισή του. Τι αποκαλύπτουν για τη φύση του αγαθού;5. Να συγκρίνετε την έννοια του αγαθού στον Πλάτωνα με την έννοια της αρετής στο ακόλουθο ποίημα του Σιμωνίδη του Κείου.

Η αρετή

Ένας λόγος λέει: Σε βράχιαη αρετή δυσκολοπάτητα φωλιάζεικι έναν τόπο θείο και πάναγνο αφεντεύειδεν μπορούν του καθενός θνητού τα μάτια να τη δουν την αντικρίζει μόνο εκείνοςπου από μέσα του ο ιδρώτας, σπαραγμόςτης καρδιάς του, θ’ αναβρύσει,μόνο εκείνος που ως τ’ ακρόκορφο θα φτάσειτης αντρείας.

6. τάς βελτίστας φύσεις: Αφού διαβάσετε τα σχόλια του βιβλίου σας, να συγκρίνετε την άποψη του Πλάτωνα για τη φύση του ανθρώπου με την άποψη του Δημοκρίτου «ἡ φύσις και ἡ διδαχή παραπλήσιον ἐστι. Και γάρ ἡ διδαχή μεταρυσμοι τον ἄνθρωπον, μεταρυσμούσα δε φυσιοποιεῖ».

7. Μπορεί η πολιτεία να υποχρεώνει τους πολίτες να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη πορεία, ένα καθορισμένο τρόπο ζωής;

8. Σήμερα υπάρχουν άνθρωποι απρόθυμοι να αναλάβουν ηγετικές θέσεις; Ποια χαρακτηριστικά νομίζετε ότι έχουν συνήθως όσοι δεν επιθυμούν τέτοιες θέσεις;

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 53

Page 54: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. Μάκαρ: ποια η πρώτη σημασία της λέξης στην αρχαία ελληνική; Πώς νομίζετε ότι έφτασε η λέξη στη σημασία που έχει και σήμερα;2. Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά των ρημάτων α) διατρίβω – καταμένω – ἀποικίζομαι, β) ἐπιτρέπω - ἐάω-ῶ και ποια η σημασία του καθενός στο κείμενο;3. Ἀναβῆναι, ἀναβάντες ἀνάβασιν: Ποια σημασία έχει αυτή η επιλογή των λέξεων από τον Πλάτωνα;4. ἐπιτροπεύω: Ποια είναι η αρχική σημασία της λέξης και ποια η σημασία στο κείμενο;

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 54

Page 55: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

«ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΑ»

13η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ἔπειτ’, ἔφη,

ἀδικήσομεν αὐτούς,

και ποιήσομεν ζῆν χεῖρον,

δυνατόν ὄν ἄμεινον;

Ἐπελάθου πάλιν,

ἦν δ’ ἐγώ,

ὦ φίλε,

ὅτι τοῦτο οὐ μέλει νόμῳ,

ὅπως ἕν τι γένος ἐν πόλει

εὖ πράξει διαφερόντως,

ἀλλά μηχανᾶται

ἐγγενέσθαι τοῦτο ἐν ὅλῃ

τῆ πόλει,

συναρμόττων τους πολίτας

πειθοῖ τε καί ἀνάγκῃ,

ποιῶν

μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς

ὠφελίας,

ἥν ἄν ἕκαστοι

ὦσιν δυνατοί ὠφελεῖν το κοινόν

καί αὐτός ἐμποιῶν

τοιούτους ἄνδρας ἐν τῆ πόλει,

οὐχ ἵνα ἀφιῆ

τρέπεσθαι ἕκαστος

ὅπῃ βούλεται,

ἀλλ’ἵνα αὐτοῖς καταχρῆται

αὐτός

Και πώς, είπε,

θα τους αδικήσουμε

και θα τους κάνουμε να ζουν χειρότερα,

ενώ είναι δυνατόν (να ζουν) καλύτερα;

Λησμόνησες πάλι,

είπα εγώ,

φίλε μου,

ότι αυτό δεν ενδιαφέρει το νόμο,

πώς δηλ. μια ξεχωριστή τάξη στην πόλη

θα ευτυχήσει υπερβολικά,

αλλά αναζητά τρόπο

να συμβεί αυτό σε ολόκληρη

την πόλη,

ενώνοντας τους πολίτες

και με την πειθώ και με τον

εξαναγκασμό,

κάνοντας

να δίνει ο ένας στον άλλον την

ωφέλεια,

την οποία ο καθένας

είναι ικανός να προσφέρει στο κοινό

και ο ίδιος δημιουργώντας

τέτοιους άνδρες στην πόλη,

όχι για να αφήνει (επιτρέπει)

να τραβά (να στρέφεται) ο καθένας

όπου θέλει,

αλλά για να τους χρησιμοποιεί

ο ίδιος

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 55

Page 56: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ἐπί τον σύνδεσμον τῆς πόλεως.

Ἀληθῆ, ἔφη∙

ἐπελαθόμην γάρ.

Σκέψαι τοίνυν, εἶπον,

ὦ Γλαύκων,

ὅτι οὐδ’ ἀδικήσομεν

τούς φιλοσόφους

γιγνομένους παρ’ἡμῖν,

ἀλλά ἐροῦμεν πρός αὐτούς

δίκαια,

προσαναγκάζοντες

ἐπιμελεῖσθαί τε καί φυλάττειν

τῶν ἄλλων.

για να δένει σε μια ενότητα την πόλη.

Πραγματικά, είπε∙

(το) είχα ξεχάσει.

Σκέψου λοιπόν, είπα,

Γλάκων,

ότι δε θα αδικήσουμε

τους φιλοσόφους

που είναι μαζί μας,

αλλά θα πούμε σ’ αυτούς το δίκαιο,

αν (τους) αναγκάζουμε

και να φροντίζουν και να φυλάνε

τους άλλους

To θέμα της ενότητας :

Ο Γλαύκων διατυπώνει την ένσταση ότι αν αναγκάσουν τους φιλοσόφους να επιστρέψουν στο σπήλαιο, θα τους αδικήσουν, αφού θα τους αναγκάσουν να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν να ζήσουν καλύτερα. Ο Σωκράτης απαντώντας υπενθυμίζει ότι μέλημα του νόμου δεν είναι η ευτυχία μιας ομάδας, αλλά η ευτυχία όλων. Έτσι δε νομίζει ότι θα αδικηθούν οι φιλόσοφοι, αφού μάλιστα αποτελούν το συνεκτικό δεσμό της πόλης.

Η άποψη του Γλαύκωνα

Βλέπει τους πολίτες ως άτομα και το δίκαιο και το άδικο απόλυτα, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε σκοπιμότητα. Υποστηρίζει ότι, αν εξαναγκάσουν νομικά τους φιλοσόφους να θυσιάσουν την ατομική τους ευτυχία για χάρη της πολιτικής, αυτό θα είναι πολύ άδικο για αυτούς, διότι η ανάμειξή τους με την πολιτική θα τους αναγκάσει να συγκρουστούν με άνομα συμφέροντα για χάρη της δικαιοσύνης.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 56

Page 57: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ο συλλογισμός του Σωκράτη

Α΄προκ.: Οτιδήποτε συντελεί στην ευδαιμονία του κοινωνικού συνόλου είναι δίκαιο.

Β΄προκ.: Ο εξαναγκασμός των φιλοσόφων υπηρετεί την ευδαιμονία του συνόλου.

Συμπέρασμα: Άρα ο εξαναγκασμός των φιλοσόφων είναι δίκαιος

Δηλαδή ο Σωκράτης βλέπει το δίκαιο, και το άδικο από τη σκοπιά του καλού του συνόλου και υπό το πρίσμα της σκοπιμότητας (κοινωνικοκεντρική προσέγγιση). Ο εξαναγκασμός των φιλοσόφων, αφού θα υπηρετήσει έναν ανώτερο σκοπό, είναι δίκαιος. Ο στόχος του νόμου κατά το Σωκράτη-Πλάτωνα είναι η ευτυχία του συνόλου η οποία επιτυγχάνεται με τα εξής:

α. προτεραιότητα του συλλογικού συμφέροντος (οὐχ ὅπως ἕν τι γένος εὖ πράξει - ὅπῃ ἕκαστος βούλεται).

β. η αρμονική συμβίωση (συναρμότων)γ. αλληλεγγύη (μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας).δ. Διαμόρφωση κοινωνικού ήθους και δίκαιης συμπεριφοράς (ἐμποιῶν

τούτους ἄνδρας ἐν τῆ πόλει…. ἐπί τόν σύνδεσμον τῆς πόλεως).

Ο χαρακτήρας /η φύση του νόμου κατά τον Πλάτωνα: Ο νόμος προσωποποιείται και δίνει την εντύπωση ενός ατόμου που με τη στάση, τις ενέργειες, τις αρμοδιότητες γίνεται ο ρυθμιστής των λειτουργιών του κράτους και των ενεργειών των πολιτών.Λειτουργεί σαν ένας απρόσωπος άρχοντας που κυβερνά ψυχρά και αντικειμενικά, χωρίς ανθρώπινα σφάλματα και παρεκκλίσεις, χωρίς συναισθηματισμούς και αδυναμίες. Είναι ο ιδεώδης κυβερνήτης για το καλό του συνόλου. Έχει παιδαγωγικό και όχι εκφοβιστικό χαρακτήρα απαντώντας έτσι στο δογματισμό των σοφιστών που ταυτίζουν το νόμο με τη βία και το φόβο!Είναι εξαναγκαστικός – επανορθωτικός εφόσον επιβάλλει ποινές στα άτομα που συμπεριφέρονται αντικοινωνικά. ΟΜΩΣ είναι και ολοκληρωτικός, αφού αναγκάζει τους φιλοσόφους να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους άλλους. Το χρέος αυτό είναι ηθικό και δεν επιβάλλεται νομοθετικά, γιατί αυτοαναιρείται….

Τα μέσα με τα οποία επιβάλλεται ο νόμος:i. Πειθώ→ταιριάζει σε ελεύθερους πολίτες και σε δημοκρατικές

κοινωνίες. Για να υπάρξει η πειθώ απαιτούνται δύο προϋποθέσεις: α) ο νόμος πρέπει να είναι δίκαιος και β) ο πολίτης να έχει κάνει κτήμα του τους ηθικούς κανόνες που διέπουν την κοινωνική συμπεριφορά. Ο Πλάτωνας προτιμά αυτό το μέσον πειθούς, γιατί οδηγεί στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών.

ii. Η ανάγκη (η βία). Επιβάλλεται στα άδικα και αντικοινωνικά άτομα. Αν γίνεται αυτοσκοπός ή μέσο επιβολής άδικου νόμου, τότε μετατρέπεται σε μέσο εκφοβισμού και καταπίεσης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 57

Page 58: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Αξιολόγηση της άποψης Σωκράτη-Πλάτωναα) Η άποψη του Πλάτωνα μόνο στα πλαίσια της ιδανικής πολιτείας είναι

αποδεκτή και όχι στη σύγχρονη κοινωνία γιατί: Στην αρχαιότητα δεν ήταν τόσο κατανοητή η αξία της ατομικής ελευθερίας όσο σήμερα. Για μας σήμερα είναι σαφές ότι ο νόμος δεν επιτρέπεται να παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες. Έτσι δεν επιτρέπεται να επιβάλλει ο νόμος στους πνευματικούς ανθρώπους την κοινωνική προσφορά. Άλλο ηθική υποχρέωση και άλλο νομική. Η δεύτερη θεωρείται αυταρχική και παρατηρείται σε απολυταρχικά καθεστώτα. Και ο ίδιος ο Πλάτων εξάλλου θεωρούσε δίκαιο τον εξαναγκασμό των φιλοσόφων μόνο στα πλαίσια της ιδανικής πολιτείας. Και αυτό γιατί οι φιλόσοφοι οφείλουν την ανατροφή τους στην ίδια την πολιτεία. Άρα ο καταναγκασμός τους είναι έκφραση ευγνωμοσύνης προς την τροφό τους, την κοινωνία. Εξάλλου η διαμόρφωση κατάλληλου ήθους, θα κάνει την προσφορά των φιλοσόφων προς το σύνολο εκούσια περισσότερο παρά νομικό καταναγκασμό.

β) Ο Πλάτωνας πέφτει σε αντίφαση. Ενώ υποστηρίζει ότι μέλημα του νόμου είναι η ευτυχία του συνόλου, δέχεται μια κοινωνική τάξη, αυτή των φιλοσόφων να θυσιάσει τη γαλήνη του θεωρητικού βίου για χάρη του συνόλου (Αριστοτέλης Πολιτικά).

Επίσης ο όρος «συλλογικό συμφέρον δεν είναι πάντα συγκεκριμένος, αφού ταυτίζεται με το κομματικό, το κυβερνητικό ή το ταξικό. Έχουμε πολλά ιστορικά παραδείγματα εγκλημάτων που έγιναν στο όνομα του συλλογικού συμφέροντος κυρίως από ανθρώπους που ταυτίζουν το δικό τους συμφέρον με το συλλογικό.Η θέση του Σωκράτη γίνεται δεκτή αν δεχτούμε ότι ένας νόμος είναι δίκαιος εφόσον εξυπηρετεί το αληθινό συλλογικό συμφέρον.

Επιμέλεια Κιτσάκη Μαρία

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 58

Page 59: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

ΕΝΟΤΗΤΑ 13Η

1. Ο Γλαύκων υποβάλλει την ένσταση ότι αν αναγκάσουν τους φιλοσόφους να επιστρέψουν στο σπήλαιο, θα τους αδικήσουν, αφού θα τους αναγκάσουν να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν να ζήσουν καλύτερα.α) Τι απαντά ο Σωκράτης στον Γλαύκωνα; Είναι, κατά τη γνώμη

σας πειστικό το επιχείρημα του Σωκράτη; β) Πώς κρίνετε εσείς την άποψη του Γλαύκωνα;

2. νόμῳ οὖ τοῦτο μέλει, ὅπως ἐν τι γένος ἐν πόλει διαφερόντως εὖ πράξει, ἀλλ’ἐν ὅλη τῆ πόλει τοῦτο μηχανᾶται ἐγγενέσθαι: Ποιος είναι ο σκοπός του νόμου σύμφωνα με τον Πλάτωνα; Να συγκρίνετε την άποψη αυτή με την άποψη του Πρωταγόρα για το νόμο, όπως εκφράζεται στον ομώνυμο διάλογο (7η ενότητα, σελ. 86).

3. Ποιες είναι οι σχέσεις μεταξύ των πολιτών και μεταξύ νόμου και πολιτών σύμφωνα με το κείμενο; Πώς θα χαρακτηρίζατε το πολίτευμα στο οποίο οι σχέσεις ορίζονται με τον τρόπο αυτό;

4. πειθοῖ τε και ἀνάγκῃ: Πώς δικαιολογείται η χρήση της βίας από το νόμο;

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές Ασκήσεις

1. χεῖρον, ἄμεινον, ἐπελάθου, μηχανᾶται, καταχρῆται, σκέψαι: Να γράψετε από δύο ετυμολογικά συγγενείς λέξεις.

2. καταχρῆται: Το καταχρῶμαι χρησιμοποιείται σήμερα με την ίδια σημασία;

3. χεῖρον, ἀδικήσομεν, εὖ πράξει, ὠφελία, ἀφίημι, ἀληθῆ, ἐπιμελοῦμαι: Να γράψετε τα αντίθετα των λέξεων που σας δίνονται (στην αρχαία ελληνική)

4. Να εντοπίσετε στο κείμενο:• Λέξεις που δείχνουν ότι ο νόμος στο κείμενο, προσωποποείται• Λέξεις που χρησιμοποιούνται μεταφορικά για να δηλώσουν

ενέργειες του νόμου (μπορεί να δείχνουν ταυτόχρονα προσωποποίηση) και να κρίνετε ποιο είναι το αποτέλεσμα της χρησιμοποίησής τους στο λόγο;

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 59

Page 60: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

Εισαγωγή στο «Μύθο του Ηρός»

Α΄ Κρίση

1η -7η μέρα→ Δαιμόνιος τόπος→ Η δίκη των ψυχών που πέθαναν την ίδια μέρα με τον Ήρα.Οι δίκαιοι πηγαίνουν πάνω και δεξιά στον ουρανό.Οι άδικοι κάτω και αριστερά στη γη.

Λειμώνας→ Συνάντηση των ψυχών των δικαίων που κατέβηκαν από το χάσμα του ουρανού και των ψυχών των αδίκων που ανέβηκαν από το χάσμα της Γης.Ανταλλάσσουν εμπειρίες για τις ηδονές και τις τιμωρίες που έζησαν. Περιγραφή των χιλιετών τιμωριών – Η παραδειγματική τιμωρία του Αρδιαίου.

Β΄Εκλογή12η νύχτα(μετά από 5 μέρες) →

Το κέντρο του σύμπαντος→

i. Τετραήμερη πορεία των ψυχών και άφιξη στον τόπο που βρίσκεται το αδράχτι της Ανάγκης που ρυθμίζει τις περιστροφές του Ουρανού και των πλανητών –Περιγραφή του Πλανητικού συστήματος.Λόγος Λάχεσης – Εκλογή βίων από τις ψυχές.

ii. Το πεδίον της Λήθης→ Οι ψυχές πορεύονται στον Αμέλητα ποταμό και πίνουν το νερό της Λήθης. Τη νύχτα αρχίζει η νέα τους ζωή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 60

Page 61: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

«ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΑ»14η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ἔφη γάρ δή

παραγενέσθαι ἑτέρῳ

ἐρωτωμένῳ ὑπό ἑτέρου

ὅπου εἴη

ὁ μέγας Ἀρδιαῖος.

Ὁ δε Ἀρδιαῖος οὗτος

ἐγεγόνει τύραννος

ἔν τινι πόλει τῆς Παμφυλίας,

ἤδη χιλιοστόν ἔτος εἰς ἐκεῖνον

τόν χρόνον

ἀποκτείνας τε γέροντα πατέρα

καί πρεσβύτερον ἀδελφόν,

καί εἰργασμένος ἄλλα δή πολλά

τε καί ἀνόσια

ὡς ἐλέγετο.

Ἔφη οὖν τόν

ἐρωτώμενον εἰπεῖν,

«Οὐχ ἥκει», φάναι,

ὁὐδ’ ἄν ἥξει δεῦρο.

Ἐθεασάμεθα γάρ οὖ δή

καί τοῦτο τῶν δεινῶν

θεαμάτων∙

ἐπειδή ἦμεν ἐγγύς

τοῦ στομίου

Έλεγε, λοιπόν,

ότι ήταν εκεί παρών κοντά σε (κάποιον)

άλλο

που τον ρωτούσε ένας άλλος (=που

ρωτιόταν από έναν άλλο)

πού βρισκόταν

ο μέγας (=ξακουστός) Αρδιαίος.

Ο Αρδιαίος αυτός

Είχε γίνει τύραννος

Σε κάποια πόλη της Παμφυλίας,

Πριν από χίλια χρόνια από τότε,

αφού σκότωσε και το γέροντα πατέρα

του

και το μεγαλύτερο αδελφό του

και είχε κάνει και πολλές άλλες

ανόσιες πράξεις,

όπως λεγόταν.

Είπε, λοιπόν, ότι αυτός που

ρωτήθηκε απάντησε∙

«Δεν έχει έρθει», είπε,

«ούτε θα έρθει εδώ.

Είδαμε όμως

και αυτό από τα φοβερότερα

θεάματα∙

όταν βρισκόμασταν κοντά

στο στόμιο

μέλλοντες ἀνιέναι με σκοπό (ενώ επρόκειτο) να ανεβούμε

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 61

Page 62: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

και πεπονθότες πάντα τἆλλα

κατείδομεν ἐξαίφνης

ἐκεῖνόν τε και ἄλλους

-σχεδόν τι τους πλείστους

αὐτῶν τυράννους

ἦσαν δε καί τινές ἰδιῶται

τῶν ἡμαρτηκότων

μεγάλα-

οὕς οἰομένους

ἀναβήσεσθαι ἤδη

το στόμιον οὐκ ἐδέχετο,

ἀλλ’ ἐμυκᾶτο

ὁπότε τις

τῶν οὕτως ἀνιάτως ἐχόντων

εἰς πονηρίαν

ἤ μή ἱκανῶς δεδωκώς

δίκην

ἐπιχειροῖ ἀνιέναι.

Ἐνταῦθα δή, ἔφη,

ἄνδρες παρεστῶτες

καί καταμανθάνοντες το φθέγμα

ἄγριοι, διάπυροι ἰδεῖν,

τούς μέν διαλαβόντες

ἦγον,

τόν δέ Ἀριδιαῖον

καί ἄλλους συμποδίσαντες

χεῖράς τε καί πόδας καί

κεφαλήν,

και έχοντας υποστεί όλες τις άλλες

δοκιμασίες,

είδαμε ξαφνικά

και εκείνον και άλλους,

σχεδόν οι περισσότεροι

απ’ αυτούς τύραννοι

ήταν όμως και μερικοί ιδιώτες

απ’ αυτούς που είχαν διαπράξει μεγάλα

σφάλματα,

οι οποίοι όταν νόμιζαν

ότι θα ανέβουν πλέον

το στόμιο δεν (τους) δεχόταν,

αλλά μούγκριζε

κάθε φορά που κάποιος

από τους τόσο αθεράπευτα

πονηρούς

ή όποιος δεν είχε αρκετά

τιμωρηθεί

προσπαθούσε να ανέβει.

Τότε λοιπόν, είπε,

άνδρες που παρευρίσκονταν

και γνώριζαν το μουγκρητό (=τη

σημασία του)

άγριοι και κατακόκκινοι στην όψη,

άλλους αφού άρπαζαν

(τους) απομάκρυναν,

ενώ τον Αριδιαίο

και άλλους αφού τους έδεσαν

χέρια και πόδια και

κεφάλι,

καταβαλόντες

καί ἐκδείραντες,

αφού (τους) έριξαν κάτω

και (τους) έγδαραν,

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 62

Page 63: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

εἷλκον

ἐκτός παρά την ὁδόν

ἐπ’ἀσπαλάθων

κνάμπτοντες,

καί σημαίνοντες

τοῖς ἀεί παριοῦσι

ἕνεκα ὧν τε

και ὅτι ἀγοιντο

ἐμπεσούμενοι εἰς τον

Τάρταρον.

(τους) έσερναν

έξω, κοντά στο δρόμο

πάνω σε ασπαλάθια (=αγκάθια)

ξεσκίζοντας τις σάρκες τους

και δηλώνοντας

σ’ αυτούς που περνούσαν από κει

και για ποια αδικήματα (τους

συμπεριφέρονταν έτσι)

και ότι (τους) πήγαιναν

για να τους ρίξουν στον

Τάρταρο.

Χιλιοστόν έτος→ Το χίλια είναι ιερός αριθμός, διότι είναι πολλαπλάσιο του δέκα, που κατά τους Πυθαγορείους είναι τέλειος αριθμός (άθροισμα δηλαδή της μονάδας, του πρώτου ζυγού αριθμού, του πρώτου περιττού και του πρώτου τετραγώνου 1+2+3+4=10). Κατά τον Πλάτωνα, η τιμωρία πρέπει να είναι δεκαπλάσια της ανθρώπινης ζωής που έχει διάρκεια 100 χρόνια δηλαδή 10Χ 100=1000. Η ψυχή του Αρδιαίου επειδή είχε διαπράξει ανίατα εγκλήματα (πατροκτονία, αδελφοκτονία, ασέβεια, τυραννία) οδηγείται εκ νέου στα τάρταρα για να συνεχιστεί η τιμωρία του, αφού δε κρίνεται άξιος για μετενσάρκωση.

Εγγύς του στομίου:Σχηματική παράσταση του δαιμόνιου τόπου:

Δ ουρανός Γ

Α τόπος δαιμόνιος Β

Γ΄ γη Δ΄

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 63

Page 64: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΑΒ= Δαιμόνιος τόποςΒΓ= Ουράνιο χάσμα ανόδου. Εκεί όπου πηγαίνουν οι ψυχές των

δικαίων μετά την κρίση τους.ΑΓ΄= Γήινο χάσμα καθόδου όπου πηγαίνουν οι ψυχές των αδίκων μετά

την κρίση τους.ΑΔ= Ουράνιο χάσμα καθόδου απ’ όπου κατεβαίνουν οι ψυχές των

δικαίων για τη νέα μετενσάρκωση.ΒΔ΄= Γήινο χάσμα ανόδου, απ’ όπου ανεβαίνουν οι ψυχές των αδίκων

για τη νέα μετενσάρκωση.

Τῶν δεινῶν θεαμάτων→ Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πλάτων επιλέγει μόνο ένα από τα δεινά θεάματα, τη σκληρή τιμωρία του Αρδιαίου. Ο μύθος του Ηρός είναι ο μύθος της ελευθερίας της βούλησης, της ευθύνης, ο μύθος της ελπίδας και της σωτηρίας. Δε στοχεύει ο Πλάτων στην καλλιέργεια του φόβου στις ψυχές των ανθρώπων. Δεν παύει να είναι ορθολογιστής και δε θυσιάζει τον ορθολογισμό για χάρη του μυστικισμού.

Ο Πλάτων στο Γ΄ Βιβλίο της Πολιτείας επικρίνει τις μυθικές διηγήσεις του Ομήρου και του Ησιόδου για όσα συμβαίνουν στον Άδη, γιατί πιστεύει ότι οι πολίτες πρέπει να φοβούνται περισσότερο τη δουλεία παρά το θάνατο. Στο μύθο του Ηρός, εκμεταλλεύεται το φόβο για τις μεταθανάτιες ποινές με σκοπό, να διαπαιδαγωγήσει και να διαφωτίσει τους ζωντανούς.

Το λογοτεχνικό ταλέντο του Πλάτωνα αποδεικνύεται από τα παρακάτω:

i. Χρησιμοποιεί το τέχνασμα της αφήγησης ενός διαλόγου με το οποίο κεντρίζει το ενδιαφέρον του ακροατή.

ii. Παρεμβάλλει σχόλια που λειτουργούν ως επιβράδυνση και πυροδοτεί το ενδιαφέρον των θεατών.

iii. Χρησιμοποιεί σχήμα πρωθύστερο (ἐγγύς ἦμεν μέλλοντες ἀνιέναι και τἆλλα πάντα πεπονθότες) για να τονίσει την αγωνία «των μελλόντων ἀνιέναι».

iv. Ειρωνεύεται τον Αρδιαίο με το επίθετο «μέγας», αφού στον Κάτω κόσμο είναι ένα «κουρέλι».

v. Προσωποποιεί το στόμιο που δεν αντέχει την επαφή με τους μεγάλους εγκληματίες ώστε μουγκρίζει οργισμένο.

vi. Χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα.vii. Χρησιμοποιεί το πολυσύνδετο σχήμα.viii. Χρησιμοποιεί παραστατικές εικόνες (εναλλαγή Μετοχών αορίστου με

ρήματα σε χρόνο παρατατικό). Οι μτχ. είναι σύνθετες (διαβαλόντες) ενώ τα ρήματα απλά (ἦγον, εἷλκον).

ix. Δραματοποιεί την περιγραφή με την εναλλαγή εικόνας –ήχου (ἐμυκᾶττο, σημαίνοντες).

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 64

Page 65: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

x. Χρησιμοποιεί αντιθέσεις: από τη δόξα (μέγας) στην πτώση (ἐκδείραντες) και από την άνοδο (οἰομένους ἀναβήσεσθαι) στην πτώση (ἐμπεσούμενοι εἰς Τάρταρον).

xi. Χρησιμοποιεί τον εγκιβωτισμό: η ιστορία του Αρδιαίου εγκιβωτίζεται στην αφήγηση της περιπέτειας του Ηρός.

Γιατί ο Πλάτων επιλέγει την τιμωρία του Αρδιαίου;Ἀρδιαίος <Ἀρδιαίοι = Ιλλυρική φυλή στις ακτές της Αδριατικής Παμφυλία < πᾶν + φυλή

Η επιλογή του ονόματος και της χώρας δίνουν στην αφήγηση εξωτικό χρώμα. Ο Αρδιαίος δεν ήταν ιστορικό πρόσωπο. Εκτός από τα ανόσια εγκλήματα που είχε διαπράξει, επιλέγεται από τον Πλάτωνα για να απαντήσει ο φιλόσοφος στο Θρασύμαχο που είχε υποστηρίξει στην αρχή του διαλόγου ότι η ζωή του τυράννου είναι τρισευτυχισμένη.Απαντά επίσης στο Γλαύκωνα, που υποστήριζε ότι ο άδικος που αποφεύγει την τιμωρία (δηλαδή ο Τύραννος) μοιάζει με θεό.Για τον Πλάτωνα ενώ ο φιλόσοφος –Βασιλέας είναι πρώτος στην αξιολογική κλίμακα, ο τύραννος είναι ο κατώτερος. Είναι εκφυλισμένος τύπος ανθρώπου, τυραννικός και υπόκειται σε αιώνιες τιμωρίες μετά το θάνατό του. Με τον εσχατολογικό μύθο πρέπει να σταθούμε στο μαρτύριό του και την παραδειγματική τιμωρία του, ώστε να διδαχτούν οι ψυχές που θα ξαναρχίσουν την επίγεια πορεία τους να αποφεύγουν τον τυραννικό τρόπο ζωής.

Επιμέλεια Κιτσάκη Μαρία

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 65

Page 66: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Γιατί ο Πλάτων , ενώ επικρίνει τις ποιητικές αφηγήσεις για τον Άδη, παραθέτει την αφήγηση για το «δεινόν θέαμα» της τιμωρίαςς του Αρδιαίου;2. Ποια είναι η σημασία της τιμωρίας του Αρδιαίου;3. Τύραννος: Ποιες σημασίες έχει κατά καιρούς η λέξη, ποια η διαφορά της από τη λέξη «βασιλεύς»;4. εἰπεῖν, φθέγμα, ἀνιέναι: Να γράψετε τρία ομόρριζα για κάθε λέξη, στην αρχαία ή νέα ελληνική.5. σχεδόν, ἱκανός, δεινός: Από πού παράγονται οι λέξεις;6. ἕλκω, ἥκω, ἀνόσιος, ἀνίατος: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 66

Page 67: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

«Λαχέσεως Λόγος»

15η ΕΝΟΤΗΤΑ

Πέριξ δ’ἴσου

ἄλλας τρεῖς θυγατέρας

Ἀνάγκης

Μοίρας,

Λάχεσιν τε και Κλωθώ και

Ἄτροπον,

καθημένας ἑκάστην ἐν θρόνῳ,

λευχειμονούσας,

ἐχούσας στέμματα ἐπί τῶν

κεφαλῶν,

ὑμνεῖν πρός τήν ἁρμονίαν

τῶν Σειρήνων,

Λάχεσιν μέν τά γεγονότα,

Κλωθώ δέ τά ὄντα,

Ἄτροπον δέ τ μέλλοντα.

Καί τήν μέν Κλωθώ,

διαλείπουσαν χρόνον,

ἐφαπτομένην

τῆ δεξιᾶ χειρί τοῦ ἀτράκτου

συνεπιστρέφειν την ἔξω

περιφοράν,

τήν δέ3 Ἄτροπον

τῆ ἀριστερᾶ αὖ

ὡσαύτως τάς ἐντός∙

τήν δέ Λάχεσιν

Γύρω (από το αδράχτι) και σε ίσες

αποστάσεις

άλλες τρεις θυγατέρες

Ανάγκης,

οι Μοίρες,

η Λάχεση και Κλωθώ και

η Άτροπος

που κάθονταν η καθεμιά σε θρόνο,

με λευκά φορέματα,

έχοντας στέμματα στα

κεφάλια,

τραγουδούσαν σύμφωνα με την

αρμονία των Σειρήνων,

η Λάχεση τα περασμένα,

η Κλωθώ τα τωρινά

και η Άτροπος τα μέλλοντα.

και η Κλωθώ,

κατά διαλείμματα,

πιάνοντας

με το χέρι την άτρακτο (=αδράχτι)

βοηθούσε την εξωτερική

περιστροφή,

και η Άτροπος

με το αριστερό (χἐρι) πάλι

(βοηθούσε) με τον ίδιο τρόπο τις

εσωτερικές περιστροφές∙

και η Λάχεση

ἐν μέρει ἑκατέρᾳ τῆ χειρί με την σειρά της με το κάθε χέρι της

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 67

Page 68: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ἐφάπτεσθαι

(συνεπιστρέφουσαν)

ἑκατέρας.

Σφᾶς οὖν,

ἐπειδή ἀφίκεσθαι,

δεῖν εὐθύς ἰέναι πρός τήν

Λάχεσιν.

Πρῶτον μεν οὖν

τινα προφήτην σφᾶς

διαστῆσαι

ἔπειτα

λαβόντα ἐκ τῶν γονάτων της

Λαχέσεως

κλήρους και παραδείγματα βίων,

ἀναβάντα ἐπί τι ὑψηλόν βῆμα

εἰπεῖν-

«Λόγος (ἐστί) Λαχέσεως

Κόρης θυγατρός Ἀνάγκης.

Ψυχαί ἐφήμεροι,

ἀρχή (ἐστι) ἄλλης περιόδου

θνητοῦ γένους

θανατηφόρου.

Οὐχ ὑμᾶς λήξεται δαίμων,

ἀλλ’ ὑμεῖς αἱρήσεσθε δαίμονα.

Πρῶτος δ’ὁ λαχών

αἱρείσθω πρῶτος βίον

ὧ συνέσται ἐξ ἀνάγκης.

έπιανε

(βοηθώντας)

και τα δύο είδη περιστροφών.

Αυτοί, λοιπόν,

όταν έφθαναν,

έπρεπε αμέσως να παρουσιαστούν

μπροστά στη Λάχεση.

Πρώτα, λοιπόν,

κάποιος προφήτης τους έβαλε

να σταθούν με τάξη,

στη συνέχεια

αφού πήρε από τα γόνατα της

Λάχεσης

κλήρους και δείγματα τρόπων ζωής,

αφού ανέβηκε σε κάποιο ψηλό βήμα

είπε:

«Τα λόγια (είναι) της Λάχεσης της

παρθένου, της κόρης της Ανάγκης.

Ψυχές εφήμερες,

αρχίζει άλλη περίοδος

για το θνητό γένος

η οποία θα οδηγήσει στο θάνατο.

Δε θα σας διαλέξει ο δαίμονας (η τύχη),

αλλά εσείς θα διαλέξετε το δαίμονά

σας.

Ο πρώτος λοιπόν που θα κληρωθεί

ας διαλέξει πρώτος τη ζωή

την οποία θα ζήσει αναγκαστικά.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 68

Page 69: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ἀρετή δε (ἐστι) ἀδέσποτον,

ἥν τιμῶν και ἀτιμάζων

ἕκαστος ἕξει αὐτῆς

πλέον και ἔλαττον.

Αἰτία ἑλομένου∙

Θεός ἀναίτιος.

Και η αρετή δεν είναι ιδιοκτησία

κανενός,

την οποία εάν τιμά ή περιφρονεί

ο καθένας θα έχει απ’ αυτή

περισσότερο ή λιγότερο μέρος.

Η ευθύνη (είναι) αυτού που επιλέγει∙

Ο θεός (είναι) ανεύθυνος (=δεν

ευθύνεται).

Μοίρες→ΚλωθώΛάχεσιςΆτροπος

Στον Πλάτωνα οι Μοίρες ως κόρες την Ανάγκης βοηθούν στην κοσμική αρμονία και παράλληλα και παράλληλα επισφραγίζουν την εκλογή των ψυχών, συνδέοντας έτσι, την προσωπική πορεία κάθε ανθρώπου με την κοσμική.

- Στόχος του μύθου του Ηρός είναι να θέσει το πρόβλημα της εκλογής του τρόπου ζωής από τους ανθρώπους. Η εκλογή δε γίνεται άπαξ, αλλά επιβεβαιώνεται κάθε στιγμή της ζωής μας, αφού πάντα επιλέγουμε ανάμεσα στο κακό και το καλό, το δίκαιο και το άδικο…. Αυτό το μόνιμο πρόβλημα της εκλογής, είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ύπαρξής μας, είναι η μοίρα μας και κατάληξη μιας πορείας διπλής (επίγειας και μεταθανάτιας). Ο άνθρωπος είναι το ον που έχει αθάνατη ψυχή και κύριο χαρακτηριστικό του είναι το «αἱρεῖσθαι». Ο ίδιος μάλιστα έχει τη μοναδική ευθύνη για τις επιλογές του.

- Υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις που καθορίζουν την «κρατίστην αἵρεσιν» δηλαδή την άριστη εκλογή. Σύμφωνα με το Σωκράτη είναι:α) η πίστη στην αθανασία της ψυχής (γιατί μόνο αυτή δίνει προοπτική

στη ζωή).β) η εκλογή να γίνεται ελεύθερα και αβίαστα. Στο μύθο όλοι ξεκινούν

από την ίδια αφετηρία. Όμως στην εποχή μας η ισότητα των ευκαιριών είναι ένα ζητούμενο που πρέπει οι κοινωνίες να το λύσουν. Αυτό βέβαια αποτελεί και καθήκον του φιλοσόφου να το επισημάνει.

γ) η ικανότητα να διακρίνει κανείς το καλό από το κακό. Άριστος βίος είναι αυτός που οδηγεί την ψυχή ώστε να είναι δίκαιη, ενώ πονηρός αυτός που την κάνει άδικη. Αυτή γη γνώση της διάκρισης του καλού από το κακό την αποκτάμε, μόνο μέσω της αληθινής παιδείας, της εμπειρίας, του πόνου, της σκέψης, του στοχασμού. Ο Σωκράτης αναφέρει το παράδειγμα ψυχών που προέρχονται από τον ουρανό (δίκαιες) και όμως διάλεξαν τους φανταχτερούς βίους τυράννων, καθώς παρασύρονταν από τη δόξα, τα πλούτη και την ομορφιά. Ο λόγος ήταν πώς είχαν αρετή από συνήθεια και όχι από γνώση και πεποίθηση.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 69

Page 70: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

- Για ποιους λόγους είναι ελεύθερη η επιλογή κατά το μύθο;i. Δεν υπάρχει επηρεασμός από καμιά θεότητα ή δαίμονα. Οι

άνθρωποι ανάλογα με την εκλογή τους θα είναι ευδαίμονες ή κακοδαίμονες.

ii. Η εκλογή γίνεται μετά από πολλά χρόνια (μετά την επίγεια και μεταθανάτια επιλογή) επομένως κάθε ψυχή έχει αποκρυσταλλωμένα κριτήρια και δεν μπορεί να επιρρίψει ευθύνες στο θεό.

iii. Δεν υπάρχει ποσοτικός περιορισμός από τον πρώτο ως τον τελευταίο, διότι τα παραδείγματα βιών είναι περισσότερα από τις ψυχές. Η ύπαρξη του κλήρου υπογραμμίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας κάθε ψυχής. Το ερώτημα βέβαια είναι πόσο ελεύθεροι είμαστε στη ζωή μας. Οι αντικειμενικοί παράγοντες (φυσική και κοινωνική αναγκαιότητα) προϋπάρχουν και έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν, άρα περιορίζουν την ελευθερία μας. Σύμφωνα με το μύθο η ελεύθερη επιλογή φαίνεται να περιορίζεται από τον κλήρο και την ανάγκη∙ πρόκειται συνεπώς για ελευθερία υπό όρους: ελεύθερη επιλογή μετά από κλήρωση, η οποία στη συνέχεια είναι αμετάκλητη, θα βιωθεί οπωσδήποτε. Όμως καμιά δύναμη δεν μπορεί να μας υποχρεώσει να είμαστε λιγότερο ή περισσότερο δίκαιοι. Η ευθύνη είναι όλη δική μας.

Πλάτωνας – Ηράκλειτος

Η λαϊκή αντίληψη θέλει κάποιον δαίμονα να συντροφεύει μυστικά τη ζωή μας και να την καθοδηγεί. Οι άνθρωποι συνηθίζουν να επιρρίπτουν την αιτία της κακοδαιμονίας τους στους θεούς. Ο Πλάτωνας όμως ανατρέπει αυτή την παραδοσιακή αντίληψη. Ο Δημόκριτος είχε διατυπώσει την άποψη ότι «Οι άνθρωποι έπλασαν το είδωλο της τύχης τους για να δικαιολογήσουν τη δική τους αβουλία.Η άποψη του Ηράκλειτου ήταν ότι θεός, δαίμονας για τον καθένα είναι το ήθος, ο χαρακτήρας του, που τον διαμόρφωσε με προσωπική του ευθύνη ο καθένας. Η διαφορά του με την άποψη του Πλάτωνα είναι ότι ο τελευταίος πιστεύει στην παρουσία δαίμονα ως «φύλακα του βίου», ενώ ο Ηράκλειτος δε δέχεται την παρουσία δαίμονα. Και οι δύο όμως πιστεύουν στην αξία και ευθύνη του ανθρώπου. Διαπιστώνουμε λοιπόν πως η μοιρολατρική στάση και η θρησκοληψία δεν έχουν θέση στη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 70

Page 71: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

Ο ρόλος του Προφήτη

Προφήτης = το φερέφωνο του θεού π.χ. η Πυθία ήταν προφήτης του Απόλλωνα.

Η παρουσία του προφήτη στο μύθο είναι απαραίτητη, γιατί κάθε ιερουργία και μυστήριο τελείται από έναν ιερέα. Το ψηλό βήμα του δίνει κύρος. Ο λόγος του έχει επισημότητα και μεγαλοπρέπεια. Το ύφος του χαρακτηρίζεται από απουσία ρήματος και αλλαγή της φυσικής σειρά των λέξεων. Ο λόγος του μοιάζει με αίνιγμα και αυτό φαίνεται από τις πολλές γενικές προσδιοριστικές (Ανάγκης θυγατρός κόρης Λαχέσεως), η έλλειψη σύνδεσης τα χιαστά σχήματα

Ἀνάγκης Θυγατρός

Κόρης Λαχέσεωςη σύνδεση αντιθέτων (τιμῶν και ἀτιμάζων).Ο λόγος είναι πυκνός, επιγραμματικός, αφοριστικός και απόλυτος, προφητικός.

Η αρετή

Η αρετή δεν είναι κτήμα κανενός. Άρα δεν μπορεί κανείς να την αποκτήσει όπως τα φυσικά χαρίσματα, ούτε μόνιμα όπως τα επίκτητα. Μπορούν όλοι να την αποκτήσουν σε οποιαδήποτε κοινωνική θέση και αν ανήκει, σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρίσκεται. Όμως κανείς δεν την εξασφαλίζει για πάντα. Η κατάκτησή της αποτελεί διαρκές αγώνισμα. Δεν μπορεί δηλαδή να θεωρηθεί δίκαιος κάποιος που ήταν δίκαιος μόνο σε κάποια στιγμή της ζωής του. Ακόμη και όταν έχει την αρετή από συνήθεια, αυτή η αρετή δεν ανέχει τις μεγάλες δοκιμασίες.Η ιδέα αυτή επικυρώνει την άποψη του Πλάτωνα για την ελευθερία της βούλησης. Η ψυχή κάνει στο παρελθόν ελεύθερα μια εκλογή που δεσμεύει τον άνθρωπο στο μέλλον. Χάρη στην ελεύθερη φύση της αρετής ο άνθρωπος βρίσκεται πάντα στην ανάγκη να αποφασίζει και κάθε στιγμή δοκιμάζεται η ελευθερία και η ευθύνη του. Ο άνθρωπος είναι μια ελεύθερη υπεύθυνη συνείδηση που μοίρα της είναι να εκλέγει και να αποδεικνύει την αξία της διαρκώς.Αν με μια απόφαση γινόμασταν μόνιμα ενάρετοι ή άδικα, τότε η ζωή μας θα έχανε το νόημά της. Αν είχε προαποφασιστεί η αρετή του καθενός, δε θα είχαμε καμιά ευθύνη για τις πράξεις μας. Εξάλλου ο Πλάτων υποστήριζε ότι ο θεός δεν μπορεί να είναι υπεύθυνος για όσα αρνητικά συμβαίνουν, γιατί από τη φύση του είναι αγαθός.

Επιμέλεια Κιτσάκη Μαρία

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 71

Page 72: ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ -ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΠΛΑΤΩΝΑ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΣΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια είναι η ιδιαίτερη σημασία της ξεχωριστής κίνησης καθεμιάς από τις Μοίρες;2. Γιατί η Λάχεση έχει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο;3. α) Ποια τα χαρακτηριστικά του λόγου του Προφήτη;β) Ποιο είναι το βαθύτερο μήνυμα του λόγου του;4. Ποια στοιχεία αποδεικνύουν τη μοναδικότητα της ανθρώπινης προσωπικότητας;5. Η εκλογή βίων είναι πραγματικά ελεύθερη;6. Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος είναι απόλυτα ελεύθερος και υπεύθυνος για τις μεγάλες επιλογές της ζωής του;7. Να γράψετε την ετυμολογία των λέξεων: Κλωθώ, Λάχεσις Άτροπος8. Ποιες σημασίες έχει η λέξη δεξιός στην αρχαιότητα και στην εποχή μας;9. δαίμων: Να γράψετε πέντε σύνθετες λέξεις.10. Να γράψετε συνώνυμα των λέξεων: δεξιός, ἀριστερός, ὑμνῶ, ἀτιμάζω, προφήτης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 72