Κοινωνική Ψυχολογία: Ορισμοί

• Κοινωνική Ψυχολογία είναι η επιστημονική μελέτη της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς (Hogg & Abrams, 1988)

• Κοινωνική ψυχολογία είναι η επιστήμη που ως αντικείμενό της έχει να κατανοήσει και να ερμηνεύσει πώς η σκέψη, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά των ατόμων επηρεάζονται από την πραγματική, φανταστική ή υπονοούμενη συμπεριφορά των άλλων (Allport, 1968).

• Η Κοινωνική Ψυχολογία μελετά την κοινωνική φύση των ανθρώπων και την κοινωνική κατασκευή της γνώσης (Condor & Antaki. 1998).

Σχετικές επιστήμες

• Ψυχολογία

• Κοινωνιολογία

• Κοινωνική Ανθρωπολογία

• Επικοινωνία

• Κοινωνιογλωσσολογία

• Λογοτεχνική κριτική

• Εφαρμοσμένη ψυχολογία:

– Οργανωτική Ψυχολογία

– Ψυχολογία της Υγείας

– Αθλητική Ψυχολογία

Κύρια ενδιαφέροντα της Κοινωνικής Ψυχολογίας

• Κοινωνική αλληλεπίδραση

• Κοινωνική επιρροή

• Κοινωνικές ομάδες

• Διομαδικές σχέσεις

• Κοινωνική νόηση

• Απόδοση αιτιών

• Στάσεις

• Προκοινωνική συμπεριφορά

• Επιθετική συμπεριφορά

• Εφαρμογές στην πράξη

Ιστορία

• Κοινοτική ζωή από την αρχαιότητα

• Κοινωνική σκέψη

– Πλατωνική: Κράτος – άτομο (για να γίνει κοινωνικό το άτομο χρειάζεται η εκπαίδευσή του από το κράτος)

– Αριστοτελική: Το άτομο φύσει κοινωνικό

• Διαφορές στην αφήγηση της ιστορίας ως προς άξονες

– Γεωπολιτικούς: Αμερική - Ευρώπη

– Θεωρητικούς: Κοινωνιολογία – Ψυχολογία

– Επιστημολογικούς: Συμπεριφορισμός – Gestalt

– Ιδεολογικούς: Ατομικισμός - Ολισμός

Διανοητές που επηρέασαν την κοινωνική ψυχολογία

• Comte: Πατέρας της κοινωνιολογίας και του θετικισμού

– Τα φαινόμενα είναι πραγματικά και καθορισμένα

– Γνώση είναι η περιγραφή αυτών των φαινομένων και η χρονική και χωρική τους διάταξη με όρους σταθερότητας και απόκλισης

• Durkheim: Συλλογικές αναπαραστάσεις

– Τα κοινωνικά φαινόμενα είναι εξωτερικά από την ατομική συνείδηση

– Οι συλλογικές αναπαραστάσεις υπάρχουν ανεξάρτητα από τις ατομικές αν και προκύπτουν από τη συναναστροφή των ατόμων

• Darwin: Θεωρία της εξέλιξης

– Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν που έχει αναπτύξει την ικανότητα της προσαρμογής σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, μέρος του οποίου είναι και κοινωνικό

Πρωτοπόροι της Κοινωνικής Ψυχολογίας: Wundt

• Volkerpsychologie: Η ψυχολογία του λαού (πλήθους)

• Γερμανία 18ος – 20ος αιώνας

• Δημιουργία εθνικών κρατών

• Θεμελιώδης μορφή ανθρώπινης συνεργασίας αποτελεί η πολιτισμική κοινότητα (λαός) εντός της οποίας σχηματίζεται η προσωπικότητα των ατόμων και η διαπαιδαγώγησή τους

Διάκριση της ψυχολογίας του πλήθους από την ατομική (Wundt)

Πρωτοπόροι της Κοινωνικής Ψυχολογίας: Gustave Le Bon

• Ψυχολογία των μαζών: Συμπεριφορά των μαζών και του ατόμου εντός της μάζας

• Ιατρικά πρότυπα:

– Υπνωτισμός: κατάσταση στην οποία μειώνεται το επίπεδο συνείδησης και η σκέψη καθίσταται περισσότερο «πρωτόγονη»

– Μόλυνση (επιδημιολογία): Διάδοση των συναισθημάτων κατά το πρότυπο των μολυσματικών ασθενειών (Πνευματική μόλυνση)

• Πρότυπα από την εγκληματολογία

– Μειωμένη υπευθυνότητα του ατόμου στη μάζα

Ψυχολογία των μαζών

• Το άτομο στη μάζα γίνεται πρωτόγονο, με ανώριμα χαρακτηριστικά (νηπίου), λιγότερο έξυπνο, λιγότερο ορθολογικό και λιγότερο υπεύθυνο.

• Μη φυσιολογικότητα, εγκληματικότητα, ανομία

• Ιστορικές συνθήκες: Η μάζα απειλή για το κατεστημένο και ιδιαίτερα για την αστική τάξη

• Επαναστάσεις στη Γαλλία

• Εκβιομηχάνιση και κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές

• Αυξανόμενη δύναμη των εργατικών ενώσεων

Το ξεκίνημα της Κοινωνικής Ψυχολογίας

• Τα πρώτα θεωρητικά κείμενα της Κοινωνικής Ψυχολογίας

– Carlo Cattaneo (Ιταλία-1863): Ομιλία με θέμα: Η αντίθεση ως μέθοδος της κοινωνικής ψυχολογίας (ενδιαφέρον για τις συγκρούσεις μετέπειτα κοινωνική επιρροή)

– Tarde : Οι νόμοι της μίμησης (1890), Μελέτες Κοινωνικής Ψυχολογίας (1898) (Γαλλία)

– Le Bon (Γαλλία – 1895)

Τα πρώτα εγχειρίδια Κοινωνικής Ψυχολογίας

• McDougall (1908) An Introduction to Social Psychology: ασχολούνταν με τις εγγενείς τάσεις και ικανότητες του ατομικού ανθρώπινου πνεύματος (Βρετανία) (Επηρεασμένο από τον Le Bon)

• Ross (1908) Social Psychology: ασχολούνταν με τα σχέδια και τις τάσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ανθρώπων ως συνέπεια των συνδέσεών τους (ΗΠΑ) (επηρεασμένο από τον Tarde)

Η Κοινωνική ψυχολογία στη Β. Αμερική

• Allport (1924). Η κοινωνική ψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη συμπεριφορά του ατόμου στο βαθμό που αυτή προκαλεί ερεθίσματα σε άλλα άτομα ή αποτελεί την αντίδρασή του σε αυτή τη συμπεριφορά.

• Συμπεριφορισμός – ατομικισμός – πειραματισμός

• Η κοινωνική ψυχολογία γίνεται επιστημονικός κλάδος κυρίως ως ψυχολογία του ατόμου

• Αμερική μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο, οικονομική κρίση και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

• Επικέντρωση στη μέτρηση των στάσεων και στην αλλαγή των στάσεων

• Προτίμηση για πειράματα αντί έρευνα στο πεδίο και μέτρηση αντί παρατήρησης

• Υπεροχή των μεθόδων έναντι των προβλημάτων

Ευρωπαϊκά ρεύματα στη Β. Αμερική

-Τα πρώτα κοινωνιο ψυχολογικά πειράματα

Ringelmann (1882-1884): Κοινωνική Οκνηρία (Γαλλία)

Triplett (1898): Κοινωνική διευκόλυνση (Αμερική)

Και τα δύο μελετούν ατομική συμπεριφορά ενώ το κοινωνικό περιορίζεται στην

παρουσία ή απουσία τρίτων

• Εβραίοι επιστήμονες μετακινούνται στην Αμερική από την Ευρώπη ως πρόσφυγες στη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου

• Lewin: Θεωρία του πεδίου στις ομάδες

– Αρχή αλληλεξάρτησης

– Υπεροχή του συνόλου (πεδίο) έναντι του ατόμου (Gestalt)

– Πειράματα με ομάδες & εργασία στην κοινότητα με στόχο την αλλαγή της συμπεριφοράς και των αξιών (έρευνα δράσης)

• Heider: Κοινωνική απόδοση

• Sherif: κοινωνικοί κανόνες

• Adorno: Θεωρία για την αυταρχική προσωπικότητα

Η κοινωνική ψυχολογία στην Ευρώπη

• 1971 European Journal of Social Psychology

• 1966 Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας

• Ανάγκη για περισσότερο κοινωνική κοινωνική ψυχολογία από αυτή που αναπτύχθηκε στην Αμερική

• Tajfel (Βρετανία): Κοινωνική διάσταση της ατομικής και ομαδικής συμπεριφοράς.

• Moscovici (Γαλλία): Η κοινωνία έχει τη δική της δομή που δεν ορίζεται με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά

Ευρώπη – Αμερική

• Αμερική: ατομικιστική, μη ιστορική, εθνοκεντρική και εργαστηριακή κοινωνική ψυχολογία

• Ευρώπη: επικέντρωση στις διομαδικές σχέσεις, κοινωνική ταυτότητα, κοινωνική επιρροή και στο λόγο

• Αμερική: Άτομο και οι λειτουργίες του

• Ευρώπη: κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες της σκέψης και της συμπεριφοράς

Κοινωνιοκεντρική – ατομοκεντρική προσέγγιση

• Κοινωνιοκεντρική προσέγγιση

– Έμφαση στις κοινωνικές δομές και στο πώς αυτές επηρεάζουν το άτομο και τις εμπειρίες του

– Κοινωνιολογική κοινωνική ψυχολογία

– Ατομοκεντρική προσέγγιση

– Έμφαση στις ατομικές λειτουργίες και στο πώς αυτές επηρεάζουν τα κοινωνικά συστήματα

– Ψυχολογική κοινωνική ψυχολογία

Επίπεδα ανάλυσης στην Κοινωνικής Ψυχολογία

• Ενδοατομικό

• Διατομικό

• Διομαδικό

• Ιδεολογικό

Ενδοατομικό επίπεδοΠώς οργανώνει το άτομο την πρόσληψη, την αξιολόγηση του κοινωνικού του περιβάλλοντος και τη συμπεριφορά του απέναντι σε αυτό;Ενδιαφέρουν οι μηχανισμοί στο επίπεδο του ατόμου που του επιτρέπουν να οργανώσει τις εμπειρίες του.Το άτομο αντιμετωπίζεται ως μια υπολογιστική μηχανή που επεξεργάζεται τις πληροφορίες χωρίς να επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντεςΈρευνες για τη δημιουργία των πρώτων εντυπώσεων Έρευνες κοινωνικής νόησης (γνωστική ισορροπία, γνωστική ασυμφωνία κ.α.)Έρευνες για τη κατηγοριοποίηση

ΔιατομικόεπίπεδοΠοιες είναι οι

διατομικές διαδικασίες σε μια συγκεκριμένη περίσταση;Θέσεις που κατέχουν τα άτομα έξω από αυτή την περίσταση δε λαμβάνονται υπόψη.Διαφορετικά άτομα στην ίδια περίσταση φέρονται με τον ίδιο τρόποΔεν ενδιαφέρουν οι ιδιαιτερότητες του ατόμουΘεωρίες απόδοσης

Μεθοδολογία Κοινωνικής Ψυχολογίας

Θεωρία – Μέθοδος

• Θεωρία: Ένα σύνολο των αφηρημένων εννοιών μαζί με τις προτάσεις για το πώς αυτές συσχετίζονται. Προέρχονται από:

Διομαδικόεπίπεδο

Σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων και κατηγοριών Διαδικασίες και μηχανισμοί που διέπουν και ενεργοποιούνται κατά ή σύναψη αυτών των διομαδικών σχέσεωνΘεωρία Κοινωνικής ΤαυτότηταςΘεωρία κοινωνικών αναπαραστάσεων

Ιδεολογικόεπίπεδο

Ερμηνεία των κοινωνιοψυχολογικών φαινομένων με κοινωνικούς κανόνες και αξίες που ισχύουν κάποια συγκεκριμένη στιγμή και σε συγκεκριμένες περιστάσειςΑναζητεί τις κυρίαρχες ιδεολογίες στην ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένωνΘεωρίες κοινωνικής επιρροήςΘεωρίες για το λόγο

– Παρατήρηση του κοινωνικού κόσμου

– Προηγούμενες θεωρίες

– Προηγούμενες έρευνες

• Ερωτήματα

• Μέθοδοι: Οι διαδικασίες συλλογής πληροφοριών για την απάντηση των ερωτημάτων

• Μεθοδολογία: Το σύνολο των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την απάντηση των ερωτημάτων

• Εννοιολογική κατασκευή

– Οι αφηρημένες έννοιες

• Μεταβλητή

– Μετρήσιμη αναπαράσταση της εννοιολογικής κατασκευής

• Μετατροπή στοιχείων ώστε να είναι ικανά για χειρισμό

– Ο τρόπος με τον οποίο μια εννοιολογική κατασκευή μετατρέπεται σε μετρήσιμη μεταβλητή

• Υπόθεση

– Μια προτεινόμενη ερμηνεία για τη σχέση μεταξύ γεγονότων

Κύριοι τύποι έρευνας

• Περιγραφική

– Περιγράφει ένα φαινόμενο

• Συσχετιστική

– Ερευνά κατά πόσο οι μεταβολές μιας μεταβλητής συσχετίζονται με τις μεταβολές μιας άλλης μεταβλητής

• Πειραματική

– Ο ερευνητής προκαλεί σκόπιμα αλλαγές σε ένα πλαίσιο για να εξετάσει τις συνέπειες της αλλαγής

– Διαδικασία έρευναςΑναζητά αιτιακές σχέσεις

Διαδικασία έρευνας

• Διατύπωση θεωρητικών προτάσεων για τις σχέσεις μεταξύ εννοιολογικών κατασκευών

• Διεξαγωγή εμπειρικής έρευνας

• Διατύπωση ερμηνειών

Τεχνικές συλλογής δεδομένων

• Αξιοπιστία

– Η μέτρηση είναι αξιόπιστη όταν το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει αν γίνει σε διαφορετικές περιστάσεις και από διαφορετικούς ερευνητές

• Εγκυρότητα

– Η μέτρηση είναι έγκυρη αν μετρά αυτό που αναμένεται ότι μετρά

Πείραμα (Ι)

• Έλεγχος μιας υπόθεσης μέσω του χειρισμού μιας ανεξάρτητης μεταβλητής προκειμένου να εξεταστεί το αποτέλεσμά της σε μία εξαρτημένη μεταβλητή

• Ανεξάρτητη μεταβλητή: Η μεταβλητή που χειρίζεται ο ερευνητής για να εξετάσει το αποτέλεσμα σε μία ή περισσότερες μεταβλητές

• Εξαρτημένη μεταβλητή: Η μεταβλητή που αναμένεται να αλλάζει ως αποτέλεσμα των χειρισμών της ανεξάρτητης

• Πειραματικές συνθήκες: κάθε αλλαγή της ανεξάρτητης μεταβλητής δημιουργεί μια νέα πειραματική συνθήκη

• Περιορισμός της σύγχυσης: Διαφοροποίηση των πειραματικών συνθηκών μόνο ως προς την ανεξάρτητη μεταβλητή (μείωση παρεμβαλλόμενων μεταβλητών)

• Αποτελεσματικότητα χειρισμών της ανεξάρτητης μεταβλητής

• Οι αλλαγές στην ανεξάρτητη μεταβλητή αντιστοιχούν στις ουσιαστικές ιδιότητες της έννοιας που μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε;

• Μέγεθος αλλαγών

• Έλεγχος χειρισμού: Μέτρηση της αποτελεσματικότητας του χειρισμού

• Προβλήματα δεοντολογίας – Συνοπτική ενημέρωση

Εργαστηριακό πείραμα

• Καλύτερος έλεγχος των παρεμβαλλόμενων μεταβλητών και σύγχυσης

• Τεχνητές συνθήκες

• Εσωτερική εγκυρότητα

• Δυσκολία γενίκευσης στον πραγματικό κόσμο (χαμηλή εξωτερική εγκυρότητα)

• Επίδραση υποκειμένων: Συναίσθηση αξιολόγησης και κοινωνική επιθυμητότητα

• Επίδραση του πειραματιστή

Πείραμα πεδίου

• Πείραμα που διεξάγεται σε νατουραλιστικό περιβάλλον

• Εξωτερική εγκυρότητα

• Μικρός έλεγχος εξωγενών μεταβλητών

• Δυσκολία στην τυχαία κατανομή των υποκειμένων

Μη πειραματικές μέθοδοι

• Αρχειακή έρευνα

• Μελέτη περίπτωσης

• Δημοσκοπική έρευνα

• Μελέτες πεδίου

Μελέτες πεδίου - Μετρήσεις με παρατήρηση

• Συμμετοχική παρατήρηση

• Άμεση παρατήρηση

– Αντιδραστικότητα: Μια μέτρηση είναι αντιδραστική όταν τροποποιεί τη φύση αυτού που μελετάει

– Επίδραση Hawthorne: Όταν οι συμμετέχοντες γνωρίζουν ότι παρατηρούνται αλλάζουν συμπεριφορά

Δημοσκοπική έρευνα

• Ανασκόπηση κοινής γνώμης με ερωτηματολόγια ή συνεντεύξεις (δημοσκοπήσεις)

• Στόχος η περιγραφή των χαρακτηριστικών πληθυσμιακών ομάδων

• Παρέχει περιγραφικά αποτελέσματα και συσχετίσεις

• Δεν ανακαλύπτει αιτιακές σχέσεις

• Σημαντική η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος

• Δειγματοληψία: Η επιλογή ενός υποσυνόλου ενός πληθυσμού για να περιγραφεί όλος ο πληθυσμός

– Απλό τυχαίο δείγμα: Κάθε μέλος του πληθυσμού έχει τις ίδιες πιθανότητες να επιλεγεί

– Αναλογικό δείγμα: περιλαμβάνει τα σημαντικά για την έρευνα χαρακτηριστικά του πληθυσμού

Ανάλυση δεδομένων

• Η ανάλυση εξαρτάται από:

– τον τύπο των δεδομένων

– τη μέθοδο συλλογής των δεδομένων

– τους σκοπούς της έρευνας

• Μορφές ανάλυσης

– Ποσοτική- (Στατιστική ανάλυση)

– Ποιοτική – (π.χ Ανάλυση Λόγου)

Δεοντολογία: Αντιδεοντολογικές πρακτικές (Ι)

1. Εμπλοκή ανθρώπων χωρίς την συγκατάθεση τους.

2. Εξαναγκασμός ως προς την συμμετοχή τους.

3. Απόκρυψη πληροφοριών σχετικά με τους πραγματικούς ερευνητικούς στόχους.

4. Απογοήτευση των συμμετεχόντων.

5. Συμμετοχή σε πράξεις όπου διακυβεύεται η αυτό-εκτίμησή τους.

Δεοντολογία: Αντιδεοντολογικές πρακτικές (ΙΙ)

Παραβίαση της αυτοδιάθεσης τους με την εμπλοκή σε ενέργειες όπου ζητείται η αλλαγή στάσης τους για κάποια θέματα.

7. Έκθεση σε μέτριο ή υπερβολικό άγχος και κόπωση.

8. Εισβολή στο ιδιωτικό χώρο των ανθρώπων.

9. Απόκρυψη θετικών πληροφοριών που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην καλυτέρευση ουσιαστικών παραγόντων τους οποίους η έρευνα.

10. Η άνιση, χωρίς σεβασμό και φροντίδα μεταχείριση των υποκειμένων

Ερευνητική δεοντολογία

Κοινωνική επιρροή

• Ο όρος κοινωνική επιρροή αναφέρεται στις διαδικασίες μέσω των οποίων οι άνθρωποι επηρεάζουν έμμεσα ή άμεσα τις σκέψεις τα συναισθήματα και τις πράξεις των άλλων (Turner, 1991).

• Ο όρος κοινωνική επιρροή αναφέρεται σε μια αλλαγή των κρίσεων, απόψεων και στάσεων ενός ατόμου που είναι αποτέλεσμα της έκθεσης στις κρίσεις απόψεις και στάσεις άλλων ατόμων (Van Avermaet, 1996).

• Σκόπιμη – Ακούσια, Προφανής – Δυσδιάκριτη, Συμμόρφωση – μειονοτική επιρροή

Διαμόρφωση κοινωνικών κανόνων (Sherif, 1936)

• Κοινωνικοί κανόνες:

• Κριτήρια συμπεριφοράς (π.χ. συνήθειες, παραδόσεις, αξίες) που τυποποιούνται και καθιερώνονται μέσω της επαφής των ανθρώπων.

• Οι κανόνες δημιουργούνται στην επικοινωνία στη συνέχεια παγιώνονται και χρησιμοποιούνται ως κριτήριο για τον έλεγχο της ορθότητας των απόψεων και της καταλληλότητας της συμπεριφοράς

Από πού προκύπτει η ανάγκη για κοινωνικούς κανόνες

• Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να μειώσουν την αβεβαιότητα μπροστά σε μια ασαφή πραγματικότητα και να νιώθουν σίγουροι για αυτά που σκέφτονται

• Για να αποκτήσουν σιγουριά χρησιμοποιούν τη συμπεριφορά των άλλων ως πλαίσιο αναφοράς

• Όταν δεν υπάρχει πλαίσιο αναφοράς για μια ασαφή πραγματικότητα έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα για να μειωθεί η ασάφεια και η αβεβαιότητα και ανταλλάσσουν πληροφορίες

• Η διαδικασία αυτή οδηγεί στην ανάπτυξη κοινά αποδεκτών κοινωνικών κανόνων για το σωστό και το λάθος που φέρουν τάξη και σταθερότητα

Πειράματα οπτικής πλάνης (Sherif, 1936

• Έργο: Υπολογισμός της απόστασης κίνησης μιας φωτεινής κηλίδας (μεγάλης δυσκολίας έργο) Αυτοκινητικό φαινόμενο-οπτική πλάνη (στατική κηλίδα φωτός σε σκοτεινό δωμάτιο που μοιάζει να μετακινείται)

• Συνθήκες

• μεμονωμένα άτομα ομάδες (2-3 ατόμων) μεμονωμένα άτομα

• Διαδικασία Α

• Συνθήκη 1: μεμονωμένα άτομα (100 εκτιμήσεις)

• Διαμόρφωση μέσης εκτίμησης - προσωπικών κανόνων εκτίμησης.

• Συνθήκη 2: ένταξη σε ομάδες (2-3 ατόμων) (100 εκτιμήσεις σε 2 συνεδρίες)

• Διαμόρφωση μιας κοινής μέσης εκτίμησης - Σύγκλιση προσωπικών κανόνων και εγκαθίδρυση ενός κοινωνικού κανόνα

• Συνθήκη 3: μεμονωμένα άτομα

• Εκτίμηση με βάση τον κοινωνικό κανόνα

• Διαδικασία Β

• Πρώτα 3 ομαδικές συνεδρίες και μετά 1 ατομική

Συζήτηση του πειράματος

• Συμπέρασμα: Οι άνθρωποι επηρεάζονται ή συμμορφώνονται με τις κρίσεις των άλλων όταν το υπό κρίση ερέθισμα είναι ασαφές ή όταν νιώθουν αβέβαιοι για τη δική τους κρίση και δημιουργείται ένας κοινός κανόνας που επηρεάζει τις ατομικές κρίσεις ακόμα και όταν τα άλλα άτομα δεν είναι παρόντα

• Παραδείγματα: Επιτροπές λήψης αποφάσεων, ομάδες συνομηλίκων

Συμμόρφωση

• Ορισμός: Αλλαγή συναισθημάτων, απόψεων και συμπεριφοράς ενός ατόμου που έρχεται ως αποτέλεσμα της άσκησης φυσικών ή συμβολικών πιέσεων από έναν ηγέτη ή μια ομάδα (Moscovici, 1985).

• Ερώτημα που έθεσε ο Asch (1951, 1956)

• Τι συμβαίνει όταν το ερέθισμα είναι σαφές και το άτομο νιώθει σιγουριά για την κρίση του;

Στόχος η μελέτη των ατομικών και προσωπικών συνθηκών που οδηγούν τα άτομα να αντιστέκονται ή να υποχωρούν στις πιέσεις της ομάδας όταν αυτές γίνονται αντιληπτές ως αντίθετες προς την πραγματικότητα

Πείραμα του Asch

• Έργο: Οπτική διάκριση: σύγκριση ενός ευθύγραμμου τμήματος με άλλα τρία, σε 18 δοκιμασίες. Κάθε φορά το ευθύγραμμα τμήμα ίσο με ένα μόνο από τα τρία προς σύγκριση. (έργο μικρής δυσκολίας)

Συνθήκες:

• 1. Απαντήσεις μεμονωμένων υποκειμένων (συνθήκη ελέγχου).

• 2. Ομάδες 6-9 ατόμων

• Απαντούν δημόσια, με τη σειρά

• Καθισμένοι σε κυκλική διάταξη

• Από αυτά μόνο ο τελευταίος ήταν πραγματικός συμμετέχοντας

• Οι υπόλοιποι συνεργοί του πειραματιστή με προκαθορισμένες και ομόφωνες απαντήσεις.

• Οι συνεργοί έδιναν 12 λάθος και 6 σωστές απαντήσεις (2 πρώτες και 4 τυχαία)

• Στη συνθήκη 1 (ελέγχου) μόνο δύο υποκείμενα από τα 37 άτομα έκαναν λάθη (0,7%)

Αιτίες συμμόρφωσης όπως αναφέρθηκαν από τα άτομα

• Έκριναν ότι οι εκτιμήσεις τους ήταν λανθασμένες και της ομάδας σωστές

• Έκριναν ότι οι εκτιμήσεις της ομάδας λανθασμένες αλλά δεν ήθελαν να ξεχωρίσουν, φόβος απόρριψης, άγχος

• Έβλεπαν τις γραμμές όπως και η ομάδα

Αιτίες μη συμμόρφωσης όπως αναφέρθηκαν από τα άτομα

• Απόλυτη εμπιστοσύνη στις κρίσεις τους

• Αντίσταση λόγω πίστης στην ατομικότητα

• Ήθελαν να φέρουν εις πέρας σωστά το πειραματικό έργο

Κίνητρα για συμμόρφωση

• Επιθυμία για σωστή εκτίμηση της πραγματικότητας και σωστή συμπεριφορά

• Επιθυμία να ευχαριστήσουν τους άλλους, ώστε να έχουν κοινωνική αποδοχή και να αποφύγουν την κοινωνική απόρριψη

Βασικές διαδικασίες επιρροής

Α. Deutsch & Gerard (1955)

• Πληροφοριακή επιρροή: Κάθε επιρροή που οδηγεί το άτομο να αποδεχθεί ως απόδειξη αλήθειας, μία πληροφορία από μέρους κάποιου άλλου

à «πραγματική»- ιδιωτική αποδοχή (δύσκολα έργα Sheriff)

• Κανονιστική επιρροή: κάθε επιρροή που προκαλεί τη συμμόρφωση του ατόμου προκειμένου να αποφύγει τις αρνητικές επιπτώσεις της μη αποδοχής, να γίνει αρεστό και αποδεκτό

à δημόσια αλλά όχι απαραίτητα ιδιωτική αποδοχή (εύκολα έργα Asch)

• Η κανονιστική επιρροή εξαρτάται από τη δύναμη των άλλων να επιβραβεύσουν ή να τιμωρήσουν από το αν οι άλλοι είναι παρόντες ή μπορούν να αποδώσουν ευθύνες

• Β. Kelman (1958)

• Ενδοτικότητα: διαδικασία συμμόρφωσης που εμφανίζεται όταν το άτομο ελπίζει ότι θα πετύχει ευνοϊκή αντίδραση από ένα άλλο άτομο ή ομάδα επειδή προσδοκά ότι θα αποσπάσει κάποια οφέλη ή επιδοκιμασία και θα αποφύγει ποινή ή αποδοκιμασία

ØΠηγή επιρροής με δύναμη και εξουσία

• Ταύτιση: διαδικασία συμμόρφωσης που εμφανίζεται επειδή το άτομο θέλει να δημιουργήσει ή να διατηρήσει μια ικανοποιητική αυτοκαθοριζόμενη σχέση με ένα άλλο πρόσωπο ή ομάδα.

ØΠηγή επιρροής ελκυστική

• Εσωτερίκευση: διαδικασία συμμόρφωσης που εμφανίζεται όταν το άτομο δέχεται επιρροή επειδή η συμπεριφορά είναι σύμφωνη με το δικό του σύστημα αξιών

ØΠηγή επιρροής με αξιοπιστία

Παραλλαγές του πειράματος Asch

• 1 πειραματικός συνεργός

• Γραπτή απάντηση και ιδιωτική (μείωση συμμόρφωσης)

• Δημόσια συμμόρφωση (πιστεύω στην ορθότητα της κρίσης μου αλλά συμμορφώνομαι για να μη διαφέρω από την ομάδα)

• Ιδιωτική συμμόρφωση (αμφισβητώ τη δική μου κρίση και συμμορφώνομαι με τη γνώμη της πλειονότητας)

Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμόρφωση

1. Αντιστρόφως ανάλογη σχέση

• Αυτοεκτίμηση

• Δείκτης νοημοσύνης

• Κοινωνική θέση

• Εμπειρία και γνώση των θεμάτων

2. Η συμμόρφωση διαφέρει ανάλογα με:

• Συνθήκες

• Πολιτισμό (Ατομικιστικές – συλλογικές κουλτούρες)

• Ιδιωτικές απαντήσεις

• Αν τα ανυποψίαστα υποκείμενα στο πείραμα του Asch έδειναν γραπτά απαντήσεις τα λάθη έπεφταν στο 12 %.

• Δυσκολία του έργου

• Αν οι διαφορές των γραμμών στο πείραμα του Asch μικρές τότε αυξάνονταν τα λάθη

Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμόρφωση

• Μέγεθος πλειοψηφίας

– Ο αριθμός των συνεργών επηρέαζε τα λάθη στο πείραμα του Asch.

– 1 συνεργός à κανένας επηρεασμός 2 συνεργοί à 13% λάθη

– 3 συνεργοί à 33% λάθη 4 συνεργοί à 44% λάθη

– Περισσότεροι από 4 συνεργοί δεν αυξάνουν το ποσοστό των λαθών

• Άλλες έρευνες δείχνουν ότι αν δεν υπάρχει αντικειμενικά σωστή απάντηση η συμμόρφωση αυξάνεται όσο αυξάνεται η ομάδα

• Αντίληψη ανεξαρτησίας μελών της ομάδας

– Αν τα μέλη της ομάδας θεωρηθούν ότι συμπράττουν δεν επηρεάζουν περισσότερο από ότι το ένα άτομο (σχεδόν καθόλου)

– Αν τα μέλη της ομάδας θεωρηθούν ανεξάρτητα τότε ο αριθμός τους επηρεάζει το σύνολο των λαθών

Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμόρφωση

• Ομοφωνία πλειονότητας – Ρήξη της ομοφωνίας

– 1 συνεργός έδινε σωστή απάντηση à 5,5% λάθη

– 1 συνεργός έδινε λάθος αλλά διαφορετική απάντηση à 5,5% λάθη

• Αν όμως το θέμα είναι σημαντικό (π.χ. κοινωνικό) απαραίτητα η παρουσία συνεργού που συμφωνεί με το άτομο για τη μη συμμόρφωση και να είναι αξιόπιστος

• Η κοινωνική υποστήριξη σε συνθήκες πλειονοτικής επιρροής σημαντική ακόμα και κατά την απουσία του ατόμου που παρέχει την κοινωνική υποστήριξη

Άλλες έρευνες

• Δεκαετία ‘70 Αμερικανοί φοιτητές – μικρότερη συμμόρφωση – αλλαγή κλίματος κοινής γνώμης

• Δεκαετία 80 Ελάχιστη συμμόρφωση – φοιτητές θετικών επιστημών – βεβαιότητα για την ικανότητά τους στα συγκεκριμένα έργα

• Μεγάλη συμμόρφωση – νεαροί παραβάτες και πειραματικοί συνεργοί αστυνομικοί

• Το ίδιο πείραμα οδηγεί σε διαφορετικά αποτελέσματα και συμπεράσματα σε διαφορετικές εποχές

• Παράγοντες που επηρεάζουν την υπακοή

• Φυσική εγγύτητα θύματος

• Φυσική εγγύτητα εξουσίας

• Συμπεριφορά άλλων

Νομιμότητα πηγής εξουσίας

• Πειράματα Milgram

– 65% - 450V

– 100% - 195V

• Πειράματα Ισπανία & Ολλανδία

– 90% - 450V

• Πειράματα Ιταλία Γερμανία Αυστρία

– 80% 450V

• Αυστραλία

– 40% 450V

Λειτουργικό μοντέλο Κοινωνικής Επιρροής

• Στόχος της κοινωνικής επιρροής είναι ο κοινωνικός έλεγχος και η διατήρηση της σταθερότητας μέσω της προσαρμογής των ατόμων στο κοινωνικό σύνολο

• Η επιρροή ασκείται μονομερώς:

– όσοι έχουν δύναμη & εξουσία επηρεάζουν όσους δεν έχουν δύναμη & εξουσία

– Οι πλειοψηφίες επηρεάζουν τιςà μειονότητες

Πώς όμως επικράτησαν νέες ιδέες που εισήγαγαν μειονότητες στη διάρκεια της ιστορίας

Γενετικό μοντέλο κοινωνικής επιρροής (Moscovici

• Πώς οι δυναμικές της κοινωνικής σύγκρουσης μπορούν να «γεννήσουν» κοινωνικές αλλαγές;

• Μεροληψία συμμόρφωσης: Τάση της κοινωνικής ψυχολογίας να μεταχειρίζεται την ομαδική επιρροή ως διαδικασία μίας κατεύθυνσης κατά την οποία μεμονωμένα άτομα ή μειονότητες συμμορφώνονται με τις επιταγές των πλειοψηφιών

• Επανερμηνεία πειραμάτων του Asch

• Είναι το ανυποψίαστο υποκείμενο μειονότητα ή πλειονότητα;

• Μειονότητα εντός ομάδας

• Πλειονότητα στο κοινωνικό σύνολο

• Άρα τα άτομα στα πειράματα του Asch συμμορφώνονται με μειονοτική άποψη

Μορφές κοινωνικής επιρροής

• Η κοινωνική επιρροή δεν οδηγεί πάντα στη συμμόρφωση αλλά εισάγει καινοτομία που οδηγεί στην κοινωνική αλλαγή και την εξέλιξη του κοινωνικού συστήματος

• Η κοινωνική επιρροή ενέχει κοινωνική σύγκρουση που αναγκάζει τα άτομα να τη διαπραγματευτούν και να την επιλύσουν

• Οι άνθρωποι εντός μιας ομάδας επιλύουν τις διαφωνίες και τις συγκρούσεις με τους παρακάτω τρόπους:

– Εξομάλυνση (συμμόρφωση): Αποφυγή της σύγκρουσης μέσω συμβιβασμών (πειράματα Sherif)

– Συμμόρφωση: Επίλυση της σύγκρουσης με την επικράτηση της άποψης της πλειονότητας (πειράματα Asch)

– Καινοτομία: Μία μειονότητα δημιουργεί και εντείνει τη σύγκρουση με τέτοιο τρόπο ώστε ο μόνος τρόπος επίλυσης της σύγκρουσης είναι η επικράτηση της άποψης της μειονότητας

Πείραμα Moscovici, Lage & Naffrechoux (1969)Συνέπεια μειονότητας

• Έργο: 36 διαφάνειες με αποχρώσεις του μπλε. Αναγνώριση χρώματος

• Συνθήκες:

• 1. 2 πειραματικοί συνεργοί σε ομάδες των 6 ατόμων λένε ότι 24 διαφάνειες είναι πράσινες (ασταθής συνθήκη)

• 2. 2 πειραματικοί συνεργοί σε ομάδες των 6 ατόμων λένε ότι 36 διαφάνειες είναι πράσινες (σταθερή συνθήκη)

• 3. συνθήκη ελέγχου χωρίς πειραματικούς συνεργούς

• 4. μετά τις ομαδικές απαντήσεις νέο έργο με μεμονωμένες απαντήσεις σε νέες μπλε διαφάνειες

• Όταν ελέγχθηκαν μεμονωμένα διαπιστώθηκε ότι:

• α) οι πειραματικές ομάδες «έβλεπαν» περισσότερες πράσινες διαφάνειες από την ομάδα ελέγχου

• β) η επίδραση (πράσινο) ήταν εντονότερη στους συμμετέχοντες που είχαν αντισταθεί στην ομαδική συνθήκη στην επιρροή της μειονότητας

• Επαναλήψεις του πειράματος με συνεπείς και ασυνεπείς πλειοψηφίες και μειονότητες έδειξαν ότι η συνεπής μειονότητα έχει περίπου την ίδια επιρροή με μια ασυνεπή πλειοψηφία

Θεωρία της μεταστροφής (Moscovici, 1980

• Συμπλήρωση του «Γενετικού μοντέλου»

• Πίεση πλειονότητας à ενδοτικότητα (άμεση, δημόσια, προσωρινή αποδοχή)

– Αιτία η διαδικασία σύγκρισης (γιατί οι άλλοι έχουν διαφορετική άποψη από εμένα;)

– Παθητική αποδοχή

• Πίεση μειονότητας à μεταστροφή (έμμεση, με χρονική καθυστέρηση, ιδιωτική, μόνιμη αποδοχή)

– Αιτία η διαδικασία επικύρωσης (ποια η σχέση της άποψής μου με την πραγματικότητα)

Ενεργητική αποδοχή

Πείραμα κοινωνικής μεταστροφής (Moscovici & Personnaz, 1980

Διαδικασία Α’ φάση:

• Έργο: 5 μπλε διαφάνειες –μεταεικόνα (συμπληρωματικό χρώμα κίτρινο)

– α) Σε ζεύγη βλέπουν 1 μπλε διαφάνεια και 20sec μεταεικόνα (μετείκασμα)

– β) Γράφουν μεμονωμένα το χρώμα της διαφάνειας και της μεταεικόνας σε κλίμακα 1= κίτρινο – 9= μοβ

– γ) πληροφορίες για απαντήσεις άλλου δείγματος

• Συνθήκες:

– 1. 81,8% μπλε και 18,2% πράσινο (μειονοτική επιρροή)

2. 81,8% πράσινο και 18,2% μπλε (πλειονοτική επιρροή3. Διαδικασία Β’ φάση: 4. Έργο: 15 μπλε διαφάνειες5. Σε ζεύγη, όπου ο 1 πειραματικός συνεργός που λέει σταθερά «πράσινο»,

ονομάζουν τα χρώματα της διαφάνειας 6. Ανάλογα με τις προηγούμενες πληροφορίες ο συνεργός είτε μέλος πλειονότητας

ή μειονότητας 7. Διαδικασία Γ’ φάση 8. Βλέπουν 15 μπλε διαφάνειες και μεταεικόνες και γράφουν τα χρώματά τους

μεμονωμένα 9. Διαδικασία Δ’ φάση 10. Ο συνεργός φεύγει με μια δικαιολογία και συνεχίζουν για 5 διαφάνειες μόνοι

τους 11. Συνθήκη ελέγχου χωρίς καμία επιρροή συνεργού ή πληροφορίας

Υποθέσεις

• Άμεση επιρροή συνεργών μόνο για το χρώμα της διαφάνειας και όχι της μεταεικόνας

• Έκδηλη επιρροή αν αλλάξουν το χρώμα της διαφάνειας

• Λανθάνουσα επιρροή αν αλλάξουν το χρώμα της μεταεικόνας

• Μπλε – Συμπληρωματικό Κίτρινο

• Πράσινο – Συμπληρωματικό Μοβ

• Αλλαγή προς το μοβ στις μεταεικόνες = ουσιαστική τροποποίηση χρωματικής αντίληψης (μεταστροφή)

• Αλλαγή προς το πράσινο στις διαφάνειες = επανάληψη της απάντησης της πηγής επιρροής και όχι πραγματική επιρροή (ενδοτικότητα)

Αποτελέσματα

• Η έκδηλη επιρροή πολύ μικρή σε όλες τις φάσεις (το ποσοστό των απαντήσεων «πράσινο» δεν άλλαξε στατιστικά σημαντικά)

• Στατιστικά σημαντική μετακίνηση προς το μοβ τη μεταεικόνα του πράσινου στη συνθήκη της μειονοτικής επιρροής ενώ δεν παρατηρήθηκε το ίδιο στη συνθήκη πλειοψηφικής επιρροής και στη συνθήκη ελέγχου

Θεωρία του κοινωνικού αντίκτυπου (Latane, 1981)

• Η μειονοτική και πλειονοτική επιρροή είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

• Η επιρροή εξαρτάται από:

– το μέγεθος της πηγής επιρροής

– την ισχύ της πηγής επιρροής

– χρονική και χωρική αμεσότητα

– μέγεθος δέκτη της επιρροής

Πότε οι μειονότητες μπορούν να ασκήσουν επιρροή;

• ΣΥΝΕΠΕΙΑ

– Η συνέπεια υπάρχει και μεταξύ των μελών της μειονότητας (συγχρονική συνέπεια)

– Η συνέπεια είναι διαχρονική

– Η συνέπεια δεν είναι μόνο αντικειμενική αλλά και προσλαμβάνεται ως τέτοια

• Επιδεικνύει βεβαιότητα και ακλόνητη δέσμευση σε αυτή την θέση

• Δείχνει ότι η μόνη λύση στη σύγκρουση είναι η υιοθέτηση της θέσης της μειονότητας

• Δημιουργεί ρωγμή στους κανόνες της πλειοψηφίας και έτσι δημιουργεί αβεβαιότητα και αμφιβολία

• Τραβά την προσοχή στην ίδια

• Εκφράζει μια εναλλακτική συνεκτική θέση

Πότε οι μειονότητες μπορούν να ασκήσουν επιρροή;

• Υιοθετεί ελαστικό διαπραγματευτικό ύφος (ούτε δογματική ούτε μη συνεπής λόγω μεγάλης ελαστικότητας)

• Ικανοποιητική απόσταση από την πλειονότητα (όχι πολύ μεγάλη)

• Κινείται σύμφωνα με το πνεύμα των καιρών

• Είναι μονή ως προς την κατηγοριοποίηση των μελών της

• Είναι αυτόνομη

• Είναι δίκαιη

Αντίσταση στην επιρροή της μειονότητας: Ψυχολογικοποίηση

• Οι ομάδες με μειονοτικές απόψεις στιγματίζονται ως εξωομάδες και ως αποκλίνοντα άτομα

• Σημαντική παράμετρος για την μειονοτική επιρροή είναι να θεωρείται μέλος της ενδοομάδας

• Απαραίτητη η εδραίωση της θέσης της μειονότητας ως ενδοομάδας πριν την διατύπωση μιας ξεκάθαρα μειονοτικής άποψης

• Οι διαφωνίες μεταξύ των μελών μιας ομάδας δημιουργούν αβεβαιότητα και κινητοποιούν για τη μείωση της αβεβαιότητας με τον επανακαθορισμό των χαρακτηριστικών της ενδο-ομάδας σε σύμπνοια με τη μειονότητα.

Διαστάσεις Ομάδων

• Μέγεθος

• Χρονική διάρκεια

• Γεωγραφική διασπορά

• Οργάνωση

• Σκοποί

• Δομή

• Λειτουργίες

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

Ορισμοί

• Μια κοινωνική ομάδα αποτελείται από δύο ή περισσότερα άτομα τα οποία αλληλεπιδρούν ο ένας με τον άλλον, έχουν επίγνωση της συμμετοχής τους στην ομάδα, επίγνωση της συμμετοχής άλλων μελών της ομάδας και επίγνωση της θετικής τους αλληλεπίδρασης προκειμένου να επιτευχθούν αμοιβαίοι στόχοι (Johnson & Jonhson, 1987).

Χαρακτηριστικά

• Αλληλεπίδραση μελών

• Αυτο-αντίληψη συμμετοχής

• Αλληλεξάρτηση μελών

• Κοινοί στόχοι

• Ικανοποίηση αναγκών

• Κοινωνικοί κανόνες

• Αλληλοεπηρεασμός μελών

Ομάδες και συλλογικά έργα

Τι αλλαγές συμβαίνουν στην ατομική απόδοση όταν είναι παρόντα και άλλα άτομα;

Κοινωνική διευκόλυνση

• Triplett, 1898 Πείραμα με ποδηλάτες – Τύλιγμα πετονιάς (ανταγωνισμός)

– Βελτίωση στην απόδοση εξαιτίας της απλής παρουσίας άλλων που είτε κάνουν το ίδιο έργο είτε απλώς παρακολουθούν (Allport, 1920)

– Ακολούθησε σειρά πειραμάτων κυρίως με ζώα

Θεωρία των ορμών

• Zajonc (1980): Η παρουσία των άλλων αυξάνει την επίδοση σε εύκολα έργα ενώ μειώνει την επίδοση σε δύσκολα έργα

• Η παρουσία των άλλων αυξάνει τη διέγερση - διευκολύνει τις επικρατούσες αντιδράσεις – αναστέλλει τις μη επικρατούσες αντιδράσεις

Κοινωνική αναστολή: η αναστολή των νέων αντιδράσεων

Ερμηνείες κοινωνικής διευκόλυνσης -αναστολής (Θεωρία Ορμών

Εύκολα έργα – Κοινωνική διευκόλυνση

Δύσκολα έργα – Κοινωνική Αναστολή

• Συναίσθηση Αξιολόγησης (Cottrell, 1972)

– Όταν κάνουμε ένα έργο παρουσία άλλων συνδέουμε την απόδοση με την αξιολόγησή της και με την προσμονή θετικών ή αρνητικών αποτελεσμάτων, επομένως προκαλείται διέγερση

• Πειράματα όπου το κοινό δεν παρακολουθεί - είναι συμπτωματικά παρόν – παρακολουθεί προσεκτικά

– Οι επιδράσεις της κοινωνικής διευκόλυνσης -αναστολής μειώνονται όταν μειώνεται η αξιολόγηση (πχ οι απαντήσεις στο έργο δίνονται κατ΄ ιδίαν και όχι δημοσίως)

• Απόσπαση προσοχής [Αντιπερισπασμού – σύγκρουσης] (Baron, 1986)

– Η παρουσία άλλων μπορεί να προκαλέσει σύγκρουση της προσοχής ανάμεσα στο έργο και τους άλλους

Προάγεται η διέγερση για να υπερνικήσει το άτομο τη απόσπαση της προσοχής

Θεωρίες για τον εαυτό και την κοινωνική διευκόλυνση

Θεωρία αυτεπίγνωσης

• Όταν οι άνθρωποι εστιάζουν στον εαυτό τους συγκρίνουν τον πραγματικό εαυτό τους με τον ιδανικό.

• Η σύγκριση οδηγεί στην αύξηση της προσπάθειας να προσεγγίσουν τον ιδανικό εαυτό και αυξάνουν την προσπάθεια

• Αν το χάσμα είναι μεγάλο εγκαταλείπουν την προσπάθεια

Παρουσίαση του καλύτερου εαυτού

• Οι άνθρωποι προσπαθούν να παρουσιάσουν στους άλλους τον καλύτερο εαυτό τους

• Στα εύκολα έργα αυτό οδηγεί σε βελτίωση απόδοσης

• Στα δύσκολα έργα οδηγεί σε μείωση απόδοσης

Θεωρίες προσοχής και κοινωνικής διευκόλυνσης

• Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν υπερφόρτωση προσοχής τότε περιορίζουν το εύρος εστίασης της προσοχής

• Δύσκολα έργα απαιτούν την εστίαση της προσοχής σε πολλά ερεθίσματα ταυτόχρονα.

– Ο περιορισμός της εστίασης τότε οδηγεί στην παράλειψη σημαντικών ερεθισμάτων

• Εύκολα έργα απαιτούν την εστίαση της προσοχής σε λίγα ερεθίσματα

– Η παρουσία άλλων τότε βελτιώνει την εστίαση της προσοχής

Ομαδικά έργα

Η απόδοση εξαρτάται από τον τύπο του έργου

• Διαιρετό ή ενιαίο;

• Μεγιστοποίησης ή βελτιστοποίησης;

• Ποια η σχέση ατομικών συμπεριφορών και ομαδικής απόδοσης;

– Προσθετικό έργο

– Αντισταθμιστικό έργο (μέσος όρος)

– Διαζευκτικό έργο (επιλογή του έργου ενός ατόμου)

– Συζευκτικό έργο (αξιολόγηση της χειρότερης απόδοσης πχ ορειβάτες)

– Διακριτικό έργο (η ομάδα αποφασίζει την προτιμώμενη πορεία δράσης)

Απόδοση ομάδας και έργα

• Προσθετικά έργα: Η απόδοση ομάδας καλύτερη από κάθε ατομική απόδοση

• Αντισταθμιστικά έργα: Η απόδοση της ομάδας καλύτερη από τις περισσότερες ατομικές

• Διαζευκτικά έργα: Η ομαδική απόδοση ίση ή χειρότερη από την καλύτερη ατομική

• Συζευκτικά έργα: Η ομαδική απόδοση ίση με την χειρότερη ατομική απόδοση

Κοινωνική ολιγωρία

• Μείωση της ατομικής προσπάθειας όταν εργάζεται κανείς στο πλαίσιο ενός ομαδικού έργου σε σύγκριση με την περίπτωση όπου κανείς εργάζεται μόνος ή ταυτόχρονα με άλλους.

• Πείραμα με διελκυστίνδα (Ringelmann, 1913)

– Οι συμμετέχοντες τραβούσαν λιγότερο δυνατά όταν ήταν σε ομάδα και ακόμα λιγότερο όταν αυξανόταν ο αριθμός της ομάδας

• Πειράματα με επευφημίες Latane (1979)

• Αιτίες φαινομένου:

– Ισοτιμία στη συνεισφορά

– Συναίσθηση αξιολόγησης

– Σύγκριση με ένα πρότυπο

Κοινωνική Ολιγωρία - Κοινωνική αναπλήρωση

• Παράγοντες που επηρεάζουν την κοινωνική ολιγωρία

– Μέγεθος ομάδας

– Προσωπική αναγνωρισιμότητα από τον πειραματιστή

– Προσωπική εμπλοκή στο έργο

– Προσπάθεια του συνεργάτη

– Διομαδική σύγκριση

– Έργο μεγάλης σημασίας σε συνδυασμό με την προσδοκία χαμηλής απόδοσης από τους συνεργάτες

• Κοινωνική Αναπλήρωση: Οι άνθρωποι εργάζονται πιο σκληρά σε συλλογικό έργο με σκοπό να αντισταθμίσουν την πιθανή ολιγωρία των άλλων

– Όταν τα έργα είναι σημαντικά

– Όταν οι ομάδες στις οποίες ανήκουν είναι σημαντικές

– Πολιτισμικές διαφορές (ατομικιστικός ή συλλογικός προσανατολισμός)

Νόρμες (κοινωνικοί κανόνες)

• Ευρέως αποδεκτές πεποιθήσεις σχετικά με την αρμόζουσα και μη αρμόζουσα συμπεριφορά των μελών μιας ομάδας.

• Σταθερότητα

• Διαφέρουν ως προς την αυστηρότητά τους

• Διαφέρουν ανάλογα με το κύρος των μελών της ομάδας

Κοινωνικοί ρόλοι

• Αναμενόμενες συμπεριφορές από ένα συγκεκριμένο μέλος της ομάδας ανάλογα με τη θέση που κατέχει.

• Διαφορές ανάλογα με την κοινωνική θέση των ατόμων

• Υψηλή κοινωνική θέση – Υψηλό κύρος και δραστηριότητες

Πειραματικές έρευνες για τις ομάδες

• Συμμόρφωση

• Κοινωνική επιρροή

• Μειονοτική επιρροή

• Υπακοή στην εξουσία

Ομαδική πόλωση

Πείραμα (Moscovici, Zavalloni, 1969):

Ατομικές κρίσεις για ένα δίλημμα

Ομαδικές κρίσεις

Κοινή απόφαση

Αποτέλεσμα: Ομαδική πόλωση

• η τελική κοινή απόφαση στην ίδια κατεύθυνση με τις ατομικές εκτιμήσεις αλλά πιο ακραία

• επαύξηση - ενδυνάμωση κυρίαρχων ατομικών τάσεων στην ομάδα.

• Ομαδική πόλωση: Η προώθηση μιας θέσης λόγω μιας συζήτησης σε μια ομάδα

•

Ερμηνείες του φαινομένου

• Θεωρία κοινωνικής σύγκρισης

• Πληροφοριακή επιρροή

• Θεωρία κοινωνικής ταυτότητας – αυτοκατηγοριοποίησης

Κοινωνική σύγκριση (Festinger, 1954)

• Οι άνθρωποι συγκρίνουν τη γνώμη τους με τη γνώμη των άλλων προκειμένου να την αξιολογήσουν.

• Θέλουν να έχουν θετική εικόνα για τον εαυτό τους και να τους βλέπουν και οι άλλοι θετικά.

• Επιθυμία να βλέπει κανείς τον εαυτό του ως καλύτερο ή πιο σωστό.

Ερμηνεία ομαδικής πόλωσης:

• Αν και οι άλλοι έχουν παρόμοια άποψη με τη δική μου τότε ο ίδιος γίνομαι πιο ακραίος για να διαφοροποιηθώ θετικά.

• Η απλή γνώση της στάσης των άλλων σε ένα θέμα αρκεί για να δημιουργήσει πόλωση

Πληροφορική επιρροή

• Στην ομαδική συζήτηση ακούγονται πολυάριθμα επιχειρήματα τα περισσότερα ευνοούν τη θέση των μελών

• Νέα επιχειρήματα ενισχύουν την υπάρχουσα θέση

• Διαδικασίες αμοιβαίας πειθούς

• Η μεταστροφή συνάρτηση του βαθμού των επιχειρημάτων υπέρ μιας άποψης σε σχέση με μια άλλη άποψη και της σαφήνειας και καινοτομίας της

• Isenberg (1986) (μετα-ανάλυση 33 πειράμάτων)

• Εκτός εργαστηρίου και οι δύο διεργασίες λειτουργούν ταυτόχρονα

• Για θέματα που αφορούν γεγονότα κυρίως πληροφοριακή επιρροή

• Για θέματα που αφορούν αξίες κυρίως κοινωνική σύγκριση

Θεωρία της αυτοκατηγοριοποίησης (Turner et al. 1987)

• Θεωρία κοινωνικής ταυτότητας

• Προσδιορίζουμε τον εαυτό μας και ως μέλη ομάδων που διαφέρουν από τα μέλη άλλων ομάδων

• Η αυτοκατηγοριοποίηση προσανατολίζει προς τις ομοιότητες με τα μέλη της ομάδας και τις διαφορές με τα μη μέλη

• Πρότυπη θέση ομάδας δεν είναι ο μέσος όρος αλλά ότι είναι ο καλύτερο της ομάδας που τη διαφοροποιεί από τις άλλες δηλαδή το άτομο που μοιάζει περισσότερο με τα μέλη της ομάδας και διαφοροποιείται περισσότερο από τα μέλη άλλων ομάδων

• Η πόλωση μεγαλώνει με την παρουσία άλλης ομάδας και ιδιαίτερα όταν αυτή είναι διαφορετική

• Η πρότυπη θέση αλλάζει ανάλογα με το πλαίσιο

Ομαδική σκέψη (Groupthinking

• Irving Janis (1972, 1982)

• Λανθασμένες αποφάσεις ομάδων

• Ακραία μορφή πόλωσης ομάδας Groupthinking

• Παρουσιάζεται όταν η διεργασία αποφάσεων μιας ομάδας αποζητεί την απόλυση ομοφωνία, ενώ θεωρεί ότι υπονομεύεται η αντίληψή της για την πραγματικότητα

• Προϋποθέσεις του groupthinking

– Πολύ συνεκτική ομάδα

– Απομονωμένη από άλλες πηγές πληροφοριών

– Ο αρχηγός ευνοεί μια συγκεκριμένη απόφαση

Διομαδικές σχέσεις

• Αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως άτομο αλλά και ως μέλος κοινωνικών ομάδων

Διομαδική συμπεριφορά

• Κάθε αντίληψη νόηση ή συμπεριφορά που επηρεάζεται από την επίγνωση των ανθρώπων ότι είναι μέλη διακριτών κοινωνικών ομάδων

Διομαδικές σχέσεις

• οι σχέσεις μεταξύ μελών μιας ομάδας ή μεταξύ των μελών μιας ομάδας και των μελών μιας άλλης ομάδας, στο βαθμό που οι σχέσεις αυτές επηρεάζονται από το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα άτομα ανήκουν ή δεν ανήκουν στην ίδια ή σε διαφορετικές ομάδες (Sherif, 1962)

Σχετική αποστέρηση (Stouffer, 1949. Davis, 1959

• Σχετική αποστέρηση προκύπτει όταν υπάρχει διάσταση μεταξύ των επιτευγμάτων και των προσδοκιών μιας ομάδας

• Διαφορές ανάμεσα στο πραγματικό βιοτικό επίπεδο και σε αυτό που πιστεύουν ότι θα έπρεπε να απολαμβάνουν

• Εμπειρίες ------- Προσδοκίες

• Καμπύλη J: Κατασκευάζουμε τις μελλοντικές μας προσδοκίες με βάση τα επιτεύγματα του παρελθόντος και του παρόντος. Υπό ορισμένες συνθήκες όμως οι επιτεύξεις μπορεί να φανούν κατώτερες των προσδοκιών.

• Ιστορικά παραδείγματα διομαδικών συγκρούσεων μετά από μακρά περίοδο αυξανόμενης ευημερίας που ακολουθείται από απότομη και ξαφνική ύφεση

• Συγκρίσεις: χρονικές και συγκρίσεις με άλλες ομάδες

Τύποι σχετικής αποστέρησης (Runciman, 1966)

• Εγωιστική σχετική αποστέρηση: αντίληψη αποστέρησης για το ίδιο το άτομο σε σχέση με άλλα όμοια άτομα

• Φρατερναλιστική (αδελφική) σχετική αποστέρηση: αντίληψη αποστέρησης για την ομάδα σε σχέση με άλλες ομάδες

• Αρνητικές αξιολογήσεις (στάσεις) μιας άλλης ομάδας προκύπτουν κυρίως όταν θεωρούμε ότι τα μέλη της ομάδας μας βρίσκονται σε χειρότερη θέση από τα μέλη της άλλης ομάδας

• Η αδελφική αποστέρηση είναι αυτή που συνδέεται κυρίως με κοινωνικές συγκρούσεις

Πειράματα παιδικών κατασκηνώσεων (Sherif, 1966)

• Ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις

• Σχηματίστηκαν ενδο-ομάδες παρά το γεγονός ότι μέλη των εξωομάδων ήταν φίλοι

• Τα παιδιά δεν είχαν αυταρχικές προσωπικότητες

• Η εύνοια υπέρ της ενδο-ομάδας υπήρχε ακόμα και χωρίς την ύπαρξη διομαδικού ανταγωνισμού

• Η προκατάληψη εναντίον της εξω-ομάδας προέκυψε ως αποτέλεσμα πραγματικής διομαδικής σύγκρουσης

• Η λιγότερο ματαιωμένη ομάδα (αυτή που κέρδισε) ήταν αυτή που παρουσίαζε τη μεγαλύτερη διομαδική επιθετικότητα

• Οι υπερκείμενοι στόχοι αύξησαν μείωσαν την επιθετικότητα και αύξησαν τη συνεργασία

Η θεωρία της ρεαλιστικής σύγκρουσης

• Η διομαδική σύγκρουση οφείλεται στην ανάγκη καταμερισμού περιορισμένων πόρων μεταξύ ομάδων (πραγματική ή φανταστική).

• Όταν οι στόχοι των ομάδων είναι αμοιβαία αποκλειόμενοι (η επίτευξη του στόχου της μίας ομάδας συνεπάγεται μη επίτευξη του στόχου μιας άλλης ομάδας) τότε ευνοείται η προκατάληψη και η σύγκρουση.

• Αν οι στόχοι είναι αμοιβαία εξαρτώμενοι και για να επιτευχθούν απαιτούν τη συνεργασία των ομάδων τότε οι σχέσεις είναι αρμονικές.

Πειράματα ελάχιστων ομάδων (Tajfel, 1971)

• Ποιες είναι οι ελάχιστες αναγκαίες συνθήκες για την εμφάνιση ενδο-ομαδικής μεροληψίας και διομαδικού ανταγωνισμού;

• Πειράματα έχουν δείξει ότι η ανταγωνιστική διομαδική συμπεριφορά εμφανίζεται ακόμα και

– Όταν οι σχέσεις των ομάδων δεν είναι αλληλεξαρτώμενες

– Κάτω από συνθήκες ρητά μη ανταγωνιστικών σχέσεων

– Κάτω από συνθήκες ρητά συνεργατικών σχέσεων

• Πειράματα με ομάδες που δημιουργούνται τυχαία χωρίς παρελθόν και μέλλον, τα μέλη δεν γνωρίζουν την ταυτότητα των μελών της δικής τους ομάδας ή της άλλης και δεν εμπλέκεται προσωπικό συμφέρον

• Διαπίστωση: η απλή κατηγοριοποίηση είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για την ανάπτυξη εθνοκεντρισμού και ανταγωνιστικής διαομαδικής συμπεριφοράς

Υπόδειγμα ελάχιστων ομάδων

• Μαθητές χωρίστηκαν σε δύο ομάδες με βάση την προτίμησή τους σε κάποιον ζωγράφο (τυχαία κατανομή)

• Δε γνώριζαν τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας τους ή της εξω-ομάδας

• Στη συνέχεια κλήθηκαν να μοιράσουν χρήματα σε δύο άτομα (δε γνώριζαν ποια ήταν) από τα οποία το ένα ήταν μέλος της ομάδας τους και το άλλο της άλλης ομάδας

• Στρατηγικές κατανομής

– Αμεροληψία

– Μέγιστο κοινό κέρδος

– Μέγιστο ενδο-ομαδικό κέρδος

– Μέγιστη διαφορά

– Εύνοια

• Παρουσιάστηκε ενδο-ομαδική εύνοια

• Επόμενα πειράματα δήλωσαν την τυχαία κατανομή στις ομάδες και μοίρασαν μόνο πόντους

Συμπεράσματα

• Η απλή κατηγοριοποίηση κάποιου ως μέλους μιας κοινωνικής ομάδας αρκεί για να εμφανιστεί η ενδο-ομαδική μεροληψία

• Η κατηγοριοποίηση προκαλεί φαινόμενα ενδο-ομαδικής μεροληψίας

• Η κοινωνική κατηγοριοποίηση αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη

– Αν οι συμμετέχοντες είναι πιο σίγουροι στο τρόπο χειρισμού της μήτρας τότε δεν παράγεται ταύτιση με την ομάδα και διομαδική διάκριση, καθώς ταυτίζονται με την ομάδα για να μειώσουν την αβεβαιότητα

Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας (Tajfel)

• Οι κοινωνίες είναι οργανωμένες σε ομάδες

• Μία ομάδα παρέχει στα μέλη της κοινωνική ταυτότητα

• Η κοινωνική ταυτότητα περιγράφει χαρακτηριστικά του ατόμου αλλά και πώς πρέπει να σκέφτεται και να συμπεριφέρεται κάποιος

Προσωπική ταυτότητα – κοινωνική ταυτότητα

• Προσωπική ταυτότητα είναι εκείνες οι όψεις της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τα προσωπικά του χαρακτηριστικά

Κοινωνική ταυτότητα είναι εκείνες οι όψεις της αυτο-εικόνας ενός ατόμου οι οποίες προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες στις οποίες θεωρεί ότι ανήκει

Όταν σκεφτόμαστε τον εαυτό μας με όρους ομάδας:

• Η αυτο-εκτίμησή μας συνδέεται με τη μοίρα της ομάδας

• Τα μέλη εξω-ομάδων γίνονται λιγότερο σημαντικές πηγές πληροφόρησης

• Στερεοτυπική αντιμετώπιση των άλλων αγνοώντας την ποικιλία

• Στερεοτυπική αντιμετώπιση και του εαυτού μας – υιοθέτηση κατάλληλων συμπεριφορών

• Η ομάδα δεν είναι εξωτερική προς το άτομο αλλά κομμάτι του εαυτού του

Η θεωρία της αυτο-κατηγοριοποίησης (Turner

• Όταν τα άτομα λειτουργούν σε διομαδικές συνθήκες σχηματίζουν γνωστικές αναπαραστάσεις για τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές που αρμόζουν σε κάθε ομάδα και στα μέλη που υπάγονται σε αυτές.

• Οι κοινωνικές κατηγορίες δεν προκύπτουν αυθόρμητα αλλά είναι τυπικές, συναινετικές και κοινωνικά κατασκευασμένες

• Οι κοινωνικές κατηγορίες βοηθούν στην κατανόηση του κόσμου, δημιουργεί αίσθηση τάξης και ορίζει τις θέσεις των ανθρώπων στην κοινωνία

Κοινωνική ταύτιση: Η γνώση του ατόμου ότι ανήκει σε μία ομάδα παράλληλα με τη συναισθηματική και αξιακή σημασία που προσδίδει σε αυτήν την υπαγωγή

Πρότυπο

• Πρότυπο: Το σύνολο των γνωρισμάτων που περιγράφει μια ομάδα και τη διαχωρίζει από τις άλλες

– Το πρότυπο είναι το ιδανικό μέλος της ομάδας και όχι ο μέσος όρος

– Τα πρότυπα τροποποιούνται ανάλογα με το πλαίσιο σύγκρισης

– Αρχή της μετα- αντίθεσης: Το πρότυπο μεγιστοποιεί τις διομαδικές διαφορές και ελαχιστοποιεί τις ενδοομαδικές

• Οντολογικότητα: Η ιδιότητα μιας ομάδας να μοιάζει διακριτή και ενοποιημένη οντότητα

• Αποπροσωποποίηση: Η αντίληψη του εαυτού και των άλλων ως πρωτοτυπικών ενσαρκώσεων μιας ομάδας

Χρησιμότητα της αυτο-κατηγοριοποίησης

Ψυχολογική ευκρίνεια

• Οι κοινωνικές κατηγορίες τίθενται σε λειτουργία όταν:

– έχουν μεγάλη διάρκεια

– είναι προσβάσιμες στην συγκεκριμένη περίσταση

– ερμηνεύουν καλά την κατάσταση

• εξηγούν ομοιότητες και διαφορές των ατόμων

• εξηγούν τις συμπεριφορές τους

Αυτο-εξύψωση

• Οι ομάδες βρίσκονται σε σχέσεις κύρους και ανταγωνίζονται για να είναι διαφορετικές με τρόπους ευνοϊκούς για τις ίδιες

• Οι διομαδικές συγκρίσεις επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν τις διαφορές ώστε να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση των μελών τους

Μείωση της αβεβαιότητας

Η ομαδική ταύτιση μειώνει την αβεβα

Βασικές αρχές της θεωρίας της κοινωνικής ταυτότητας

• Τα άτομα προσπαθούν να διατηρήσουν θετική κοινωνική ταυτότητα για να βελτιώσουν την αυτο-εκτίμησή τους

• Η κοινωνική ταυτότητα στηρίζεται σε συγκρίσεις με άλλες σχετικές ομάδες στις οποίες το άτομο δεν ανήκει

Συγκρίσεις

• Ευνοϊκές για την ενδο-ομάδα → θετική κοινωνική ταυτότητα

• Μη ευνοϊκές για την ενδο-ομάδα → αρνητική κοινωνική ταυτότητα

• Αν η κοινωνική ταυτότητα δεν είναι ικανοποιητική

• 1. εγκαταλείπει την ομάδα και γίνεται μέλος άλλης

• 2. προσδίδει στην ομάδα όπου ανήκει θετική διάκριση σε σχέση με την εξω-ομάδα

Στρατηγικές και τακτικές βελτίωσης της κοινωνικής ταυτότητας (Tajfel & Turner, 1979, 1986)

ΣΧΗΜΑ

Συλλογική συμπεριφορά και πλήθος: Πρώιμες θεωρίες

• Θεωρία LeBon (1896)

• Γαλλία περίοδος επαναστατικών κινημάτων

• Η συμπεριφορά του πλήθους είναι πρωτόγονη

• Εντός του πλήθους το άτομο χάνει την πολιτισμένη φύση του και επιστρέφει στα άγρια ένστικτά του

• Αιτίες

– Ανωνυμία και διάχυση της προσωπικής ευθύνης

– «Μεταδοτική μόλυνση» των ιδεών και των συναισθημάτων

– Απελευθέρωση ασυνείδητων παραβατικών κινήτρων μέσα από την υποβολή (ύπνωση)

• Ψυχανάλυση Freud

• Το πλήθος ξεκλειδώνει το ασυνείδητο

• Η πολιτισμένη συμπεριφορά μέρος του υπερεγώ

• Σε συνθήκες πλήθους επιστροφή στην «αρχέγονη ορδή»

• Ο ηγέτης του πλήθους λειτουργεί ως υπνωτιστής απελευθερώνοντας το ασυνείδητου του «εκείνου»

Απεξατομίκευση

• Απεξατομίκευση: Η διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι χάνουν την αίσθηση της κοινωνικοποιημένης ταυτότητάς τους και επιδίδονται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές

• Ανωνυμία, διάχυση προσωπικής ευθύνης

• Απώλεια ταυτότητας, μειωμένο ενδιαφέρον για την κοινωνική αξιολόγηση

• Σειρά ερευνών οδήγησαν σε αμφισβητήσεις – τροποποιήσεις της θεωρίας

– Η επιθετικότητα και η αντικοινωνική συμπεριφορά δεν είναι αναπόφευκτες συνέπειες της ανωνυμίας

– Οι κανονιστικές προσδοκίες που περιβάλλουν καταστάσεις εξατομίκευσης μπορούν να επηρεάσουν την συμπεριφορά

– Απώλεια ή αλλαγή ταυτότητας;

Θεωρία αναδυόμενων νορμών

• Η συλλογική συμπεριφορά όπως κάθε ομαδική συμπεριφορά ορίζεται από τις νόρμες

• Το πλήθος δεν έχει τυπική οργάνωση για τη ρύθμιση της συμπεριφοράς των μελών του

• Πώς αναδύονται οι νόρμες μέσα στο πλήθος;

• Όταν δεν υπάρχουν σαφείς νόρμες η προσοχή έλκεται από διακριτές συμπεριφορές που υποδηλώνουν νόρμες άρα και πίεση κατά της μη συμμόρφωσης.

• Η έλλειψη δράσης από την πλειοψηφία επιτείνει τις πιέσεις κατά της μη συμμόρφωσης

• Κριτική: Τα πλήθη σπάνια συναντιούνται σε κανονιστικό κενό

Θεωρία κοινωνικής ταυτότητας & Πλήθος

• Η συμπεριφορά του πλήθους αποτελεί διομαδικό φαινόμενο

– Πραγματική ή συμβολική αντιπαράθεση ομάδων

• Τα άτομα στο πλήθος δε χάνουν την ταυτότητά τους αλλά υιοθετούν την ταυτότητα που παρέχεται από το πλήθος

– Τα άτομα συναθροίζονται ως μέλη συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας και με συγκεκριμένο σκοπό

• Γενικές ομαδικές νόρμες που καθορίζουν τα όρια της συμπεριφοράς αλλά και ειδικές για το συγκεκριμένο πλαίσιο

– Τα μέλη του πλήθους προσβλέπουν για καθοδήγηση στη συνεπή με την ταυτότητα συμπεριφορά των άλλων μελών του πυρήνα της ομάδας

Η αυτο-κατηγοριοποίηση εξηγεί γιατί συμμορφώνονται με τις νόρμες και γιατί διαφορετικές ομάδες φέρονται