ΠΛΑΤΩΝΠερί Ψυχής

Πενηντάρχου Κατερίνα (1560200700246)Τμήμα ΦιλολογικόΚατεύθυνσηΜΝΕΦ

Ο Πλάτωνας θεωρείται ως ο φιλόσοφος ο οποίος κατάλαβε πλήρως τη διδασκαλία του Σωκράτη αλλά και ως εκείνος πολύ ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ωριμότητας του σε συνδυασμό με τα ταξίδια του στη Σικελία και διδασκαλία του στην Ακαδημία μπόρεσε να τα διατυπώσει ολοκληρωμένες θεωρίες σε πολλά και κύρια φιλοσοφικά ζητήματα ανάμεσα στα οποία και το περί ψυχής

Η ψυχή λοιπόν σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι να η αρχή της γνώσης και της ύπαρξης της νόησης και της βούλησης Η ίδια η ψυχή ανεξάρτητα λογίζεται πράττει γνωρίζει την ιδέα και εναρμονίζεται με αυτήν Είναι το υψηλότερο από τα αγαθά του ανθρώπου

Κατά τον Πλάτωνα η ψυχή μας υπήρχε πριν γεννηθούμε Στο διάστημα αυτό που προηγήθηκε της γέννησής μας η ψυχή μας περιήχθη στους ουράνιους τόπους όπου γνώρισε ό τι υπάρχει πραγματικά τις ιδέες

Με τη γέννηση μας όμως η ψυχή μας μπαίνοντας μέσα στο σώμα μας ξέχασε τις γνώσεις αυτές τις ιδέες οι οποίες παρόλα αυτά παρέμειναν μέσα σrsquo αυτήν ζωντανές σε μία μορφή νάρκης

Στο χέρι ωστόσο του καθενός μας είναι να καταστήσει πάλι ενεργές τις γνώσεις αυτές με το να τις ξαναθυμηθεί Μόνο έτσι ανασύροντας από τη λήθη τις ιδέες μπορεί να ξεφύγει κανείς από τη ψευτιά την οποία είναι εξrsquo αιτίας των αισθήσεων εγκλωβισμένος

Στην ψυχή λοιπόν ο Πλάτωνας διακρίνει τρία μέρη το λογιστικό το θυμοειδές και το επιθυμητικό Γιrsquo αυτό και αναγνωρίζει τρεις αρετές τη σοφία την ανδρεία και τη σωφροσύνη η καθεμία απrsquo αυτές αντιστοιχεί και σε ένα από τα τρία μέρη της ψυχής Τις τρεις αυτές αρετές τις παραλληλίζει με τις τρεις χορδές της λύρας την υπάτη τη μέση και τη νήτη

Αλλά οι τρεις αυτές αρετές πρέπει να αναπτύσσονται αρμονικά ώστε το λογιστικό που είναι το λογικό ως θείο να κυβερνά το θυμοειδές που είναι καθαρά το ψυχικό το συναισθηματικό να υπακούει σrsquo αυτό ως βοηθός και τα δύο μαζί να διευθύνουν το επιθυμητικό που είναι η όρεξη ο πόθος για να μην επιχειρεί να άρχει αυτό αφού είναι το πιο άπληστο και το κατώτερο μέρος της ψυχής Από την αρμονική ανάπτυξη

2

των τριών αυτών αρετών αποτελείται η δικαιοσύνη η οποία είναι αρμονία των τριών άλλων αρετών

Στην τριμερή αυτή διάκριση της ψυχής ο Πλάτωνας υποστήριξε πως θα πρέπει να αντιστοιχεί η διαστρωμάτωση της ιδανικής πολιτείας σε τρεις τάξεις στους κοινούς πολίτες που καθοδηγούνται στις πράξεις τους από το επιθυμητικό τμήμα της ψυχής τους στους φύλακες των οποίων η συμπεριφορά κυριαρχείται από το θυμοειδές τμήμα της ψυχής τους και στους φιλοσόφους που ζουν σύμφωνα με τις αρχές και τις υποδείξεις του λογιστικού τμήματος της ψυχής τους Τα μέλη αυτών των τριών τάξεων είναι προορισμένα στη ζωή τους να εκτελούν μια συγκεκριμένη αποστολή για το καλό της πολιτείας

Έργο των κοινών πολιτών που εντάσσονται στην κατώτερη τάξη είναι η παραγωγή των υλικών αγαθών που χρειάζονται τα μέλη της πολιτείας για τη συντήρησή τους Δηλαδή ασχολούνται κυρίως με χειρωνακτικές εργασίες όπως για παράδειγμα η γεωργία Οι φύλακες που ανήκουν στη μεσαία τάξη έχουν ως αποστολή τη διασφάλιση της τάξης και της καλής λειτουργίας της πολιτείας καθώς και την προστασία της από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς Οι φιλόσοφοι τέλος που αποτελούν την ανώτερη την άρχουσα τάξη είναι επιφορτισμένοι με τη διακυβέρνηση της πολιτείας

Το πρόβλημα της ψυχής φανερώνεται πολύ καλά στους λεγόμενους διαλεκτικούς λόγους γιατί συνδέουν τα αποκτήματά της θεωρίας της ψυχής με την ιδέα με το σταθερό αγάπημα της ψυχής Είναι ιδίωμα της πλατωνικής φιλοσοφίας νrsquo αναπτύσσει και να παρουσιάζει το πρόβλημα της ψυχής πάντοτε σε στενότατη σχέση με την αντικειμενικότητα καθαρότητα και νοητότητα της ιδέας Η συναναστροφή της ψυχής με την ιδέα ο γνωστικός της δεσμός με την ιδέα είναι για τον Πλάτωνα θεμέλιο για κάθε συζήτηση που είναι δυνατόν να ανοιχθεί και για τα δυο αυτά προβλήματα της φιλοσοφίας του Είτε οντολογικά είτε λογικά ερμηνεύσουμε το νόημα της ιδέας η ψυχή την συνοδεύει πάντοτε Δίχως τη θέα από την πλευρά της ψυχής είναι αδύνατο να γίνει λόγος περί κύριο γνώρισμα είναι η κίνηση- το ίδιο θα αναφέρει και για την ιδέα Αυτή η κίνηση της ψυχής φανερώνει και την αθανασία της laquoΤο γαρ αεικίνητον αθάνατον raquo αναφέρει χαρακτηριστικά στον laquoΦαίδροraquo ο Πλάτωνας Ό τι κινείται λοιπόν από μόνο του και αιώνια τούτο είναι οπωσδήποτε αθάνατο ενώ ό τι κινεί κάτι άλλο και κινείται επίσης από

3

άλλο έχει τέλος και στην κίνησή του και στη ζωή του Ζωή και κίνηση είναι τα δύο κύρια γνωρίσματα της ψυχής Αυτό καταδείχθηκε από το laquoΦαίδωναraquo όπου η ψυχή αποδείχτηκε ως αρχή της ζωής Και αυτό δηλαδή το αρχέτυπο της ζωής είναι αθάνατο όπως και ο θεός Γιrsquo αυτό και ό τι κυριέψει η ψυχή σrsquo αυτό φέρνει ζωή

Η έννοια της ψυχής λοιπόν όπως παρουσιάζεται στο πλατωνικό έργο στο σύνολο της γίνεται κατανοητή μέσα από τρεις διαφορετικές τοποθετήσεις

α) ή ψυχή που αποτελεί ιδιαίτερη υπόσταση και είναι οντότητα χωριστή από το σώμα β) η ψυχή νοείται ως δύναμη που μέσα της έχει η ζωή και κίνηση συνεπώς θεωρείται αρχή της ζωής και της κίνησης Κινεί τον εαυτό της και τα άλλα όπως και το σώμα και γ) είναι η αρχή του λόγου της αυτοσυνείδησης και μια έννοια καθαρά λογική και γνήσια πλατωνική Η ψυχή από τον Πλάτωνα εξετάζεται κυρίως κατά δύο τρόπους α) Ως συστατικό στοιχείο της φύσης - παγκόσμια ψυχή - που κινεί το σύμπαν και τα άστρα και β) ως αθάνατη ουσία χωριστή από τη φύση ατομική ψυχή

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς τον umlκόσμο των Ιδεώνuml πού όπως προαναφέρθηκε σχετίζονται άμεσα με τις ψυχές είναι ο Πλατωνικός laquoΜύθος του σπηλαίουraquo που συνοπτικά λέει τα εξής

Μια ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα σπήλαιο όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο ούτε να δουν πίσω τους όπου βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες ενώ πιστεύουν ότι οι σκιές αυτές είναι πραγματικές

Το ότι οι φυλακισμένοι ωστόσο μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω Αν ωστόσο συνηθίσουν το φως θα δουν καθαρά τον Ήλιο που συμβολίζει το Αγαθό και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές σκιές της αλήθειας Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους Πίσω όμως στο σπήλαιο δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι και προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους Ωστόσο όσοι ελευθερώθηκαν

4

οι φιλόσοφοι έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους

Με βάση το μύθο λοιπόν laquoΟι Ιδέες σε αντίθεση προς τα γήινα διαρκώς μεταβαλλόμενα αισθητά πράγματα είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές υπάρξειςraquo hellip laquoοι ιδέες είναι τα όντως όντα τα πραγματικά όντα που η ύπαρξη τους δεν μεταβάλλεταιhellipraquo Έτσι πηγή Ζωής Ψυχή δηλαδή του κόσμου είναι οι άυλες αυθεντικές αναλλοίωτες Ιδέες Αυτές δίδουν την ουσία του κόσμου βγάζοντας τον από την πλάνη των αισθήσεων Ο Δημιουργός είναι ο καθοδηγητής των δυο κόσμων Με την θεωρία του αυτή ο φιλόσοφος δημιουργεί ένα νέο πρωτάκουστο δρόμο τόσο στην φιλοσοφία όσο βέβαια και στην Ψυχό-λογία για την οποία λοιπόν ανοίγει το δρόμο της δυαρχίας ή του δυϊσμού Ο δυϊσμός είναι μια θεωρία της οποίας εισηγητής θεωρείται ο Πλάτωνας Σύμφωνα μrsquo αυτή τη θεωρία λοιπόν Ο Πλάτων διέκρινε στον άνθρωπο δύο οντότητες Τη ψυχή που αποτελεί την ουσία μας το κομμάτι εκείνο της ύπαρξής μας που υπήρχε ανέκαθεν και θα συνεχίσει να υπάρχει για πάντα και το σώμα που είναι πρόσκαιρο καταδικασμένο να διαλυθεί με το θάνατο μας

Αντίθετα προς ότι πιστεύει η πλειονότητα των ανθρώπων για το θάνατο ο Πλάτων τον εκλαμβάνει σαν ευλογία Σαν μία ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι από εκείνο που είμαστε όσο ζούμε Και τούτο γιατί κατά τον Πλάτωνα το σώμα αποτελεί την πηγή του κακού των παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων καθώς με τις επιθυμίες και τα πάθη που μας προκαλεί μας απομακρύνει από το σωστό το ωραίο και την αλήθεια που είναι σε θέση να μας υποδείξει μόνο ο λόγος ο οποίος εδράζεται στην ψυχή μας Έτσι σύμφωνα με τη θεωρία του Πλάτωνα με το θάνατο καθώς απελευθερώνεται η ψυχή από το σώμα μας είμαστε σε θέση πλέον να γνωρίσουμε την αλήθεια την ομορφιά το καλό όλα αυτά που πρέπει να αποτελούν τα ζητούμενα για τον καθένα μας

Αυτό λέει ο Πλάτων οι φιλόσοφοι οι οποίοι συνηθίζουν να εμβαθύνουν τη φύση των πραγμάτων το ξέρουν Γιrsquo αυτό στη ζωή τους δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να υποβαθμίζουν και να προσπαθούν να αγνοούν την παρουσία του σώματός τους κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων υποθέσεων που τους απασχολούν προκειμένου να ευθυγραμμιστούν προς τις υποδείξεις της ψυχής

5

Από την άποψη αυτή οι φιλόσοφοι ασκώντας το έργο τους βιώνουν ουσιαστικά το θάνατό τους Αφού επιζητούν σταθερά στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμευτούν από το σώμα τους και τις επιρροές του κάτι που ασφαλώς που πρόκειται να συμβεί όταν πεθάνουν Τελικά ο αγώνας να περιοριστεί κανείς στη ψυχή του είναι μια πρόβα θανάτου

Ο Πλάτων λοιπόν στα έργα του όπως προαναφέρθηκε προσεγγίζει τη ψυχή του ανθρώπου μέσω δυο κατευθύνσεων Της laquoθεωρητικής ndash φιλοσοφικήςraquo και της laquoεμπειρικής ndash επιστημονικήςraquo θεώρησης Η Ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών Από τον κόσμο της μιας α-λήθειας hellip laquoΌταν όμως επέρχεται η δεινή ώρα της laquoκαθόδουraquo τότε μπαίνοντας και κατεβαίνοντας σrsquo ένα στερεό γήινο σώμα μέσα το θέτει η ίδια σε κίνησηhellipraquo Η Ψυχή δύναται να φύγει από τον κόσμο των Ιδεών και να εισέλθει στον κόσμο των Αισθητών μέσω του σώματος και του ανθρώπου Από εκείνη την στιγμή το σώμα ισούται με σήμα της Ψυχής Το σώμα είναι δηλαδή ο τάφος το σήμα της Ψυχής Για τον λόγο αυτόν και η τελευταία επιδιώκει συνεχώς την φυγή από το σώμα Για τον Πλάτωνα η μόνη δυνατότητα φυγής της Ψυχής είναι όπως προαναφέρθηκε μέσω του θανάτου

Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις παραπάνω θεωρίες του Πλάτωνα για τον κόσμο των ιδεών δίνει ο φιλόσοφος στο έργο του umlΠαρμενίδηςuml ενώ για τη φύση της ψυχής βρίσκουμε κυρίως στους διαλόγους umlΦαίδωνuml και umlΦαίδροςuml αλλά και στην umlΠολιτείαuml του φιλοσόφου Στο έργο του umlΦαίδωνuml μας εξηγεί ότι κοντά στην παγκόσμια ψυχή την ψυχή του σύμπαντος υπάρχουν και πολλές ατομικές ψυχές Η ατομική ψυχή έχει θεϊκή αρχή και τέλος Η έδρα της ο ουρανός από την αιωνιότητα και είναι η συγγενής με την γενική ψυχή του κόσμου Από τη στιγμή που είναι άλλη αγέννητη πνευματική και χωρίς σώμα δεν έχει καμία σχέση με τον υλικό κόσμο έχει όμως πολλές ομοιότητες με τις ιδέες των οποίων είναι μέρος Η ψυχή ενσωματώνεται στους ανθρώπους και όχι στα θηρία Ανάλογα με την laquoπεριεκτικότηταraquo των ψυχών σε ιδέες ενσωματώνονται και σε διαφορετικής κατηγορίας και επαγγέλματος ανθρώπους Έτσι laquoκαλύτερηraquo ψυχή θα έχει ο φιλόσοφος ο μουσικός ο καλλιτέχνης ενώ laquoχειρότερηraquo ψυχή για τα έχει και ο γεωργός ή ο οικοδόμος

Η ψυχή της κατά τον Πλάτωνα δεν είναι παρωδία ψυχής όπως ήταν η

6

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

Ο Πλάτωνας θεωρείται ως ο φιλόσοφος ο οποίος κατάλαβε πλήρως τη διδασκαλία του Σωκράτη αλλά και ως εκείνος πολύ ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ωριμότητας του σε συνδυασμό με τα ταξίδια του στη Σικελία και διδασκαλία του στην Ακαδημία μπόρεσε να τα διατυπώσει ολοκληρωμένες θεωρίες σε πολλά και κύρια φιλοσοφικά ζητήματα ανάμεσα στα οποία και το περί ψυχής

Η ψυχή λοιπόν σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι να η αρχή της γνώσης και της ύπαρξης της νόησης και της βούλησης Η ίδια η ψυχή ανεξάρτητα λογίζεται πράττει γνωρίζει την ιδέα και εναρμονίζεται με αυτήν Είναι το υψηλότερο από τα αγαθά του ανθρώπου

Κατά τον Πλάτωνα η ψυχή μας υπήρχε πριν γεννηθούμε Στο διάστημα αυτό που προηγήθηκε της γέννησής μας η ψυχή μας περιήχθη στους ουράνιους τόπους όπου γνώρισε ό τι υπάρχει πραγματικά τις ιδέες

Με τη γέννηση μας όμως η ψυχή μας μπαίνοντας μέσα στο σώμα μας ξέχασε τις γνώσεις αυτές τις ιδέες οι οποίες παρόλα αυτά παρέμειναν μέσα σrsquo αυτήν ζωντανές σε μία μορφή νάρκης

Στο χέρι ωστόσο του καθενός μας είναι να καταστήσει πάλι ενεργές τις γνώσεις αυτές με το να τις ξαναθυμηθεί Μόνο έτσι ανασύροντας από τη λήθη τις ιδέες μπορεί να ξεφύγει κανείς από τη ψευτιά την οποία είναι εξrsquo αιτίας των αισθήσεων εγκλωβισμένος

Στην ψυχή λοιπόν ο Πλάτωνας διακρίνει τρία μέρη το λογιστικό το θυμοειδές και το επιθυμητικό Γιrsquo αυτό και αναγνωρίζει τρεις αρετές τη σοφία την ανδρεία και τη σωφροσύνη η καθεμία απrsquo αυτές αντιστοιχεί και σε ένα από τα τρία μέρη της ψυχής Τις τρεις αυτές αρετές τις παραλληλίζει με τις τρεις χορδές της λύρας την υπάτη τη μέση και τη νήτη

Αλλά οι τρεις αυτές αρετές πρέπει να αναπτύσσονται αρμονικά ώστε το λογιστικό που είναι το λογικό ως θείο να κυβερνά το θυμοειδές που είναι καθαρά το ψυχικό το συναισθηματικό να υπακούει σrsquo αυτό ως βοηθός και τα δύο μαζί να διευθύνουν το επιθυμητικό που είναι η όρεξη ο πόθος για να μην επιχειρεί να άρχει αυτό αφού είναι το πιο άπληστο και το κατώτερο μέρος της ψυχής Από την αρμονική ανάπτυξη

2

των τριών αυτών αρετών αποτελείται η δικαιοσύνη η οποία είναι αρμονία των τριών άλλων αρετών

Στην τριμερή αυτή διάκριση της ψυχής ο Πλάτωνας υποστήριξε πως θα πρέπει να αντιστοιχεί η διαστρωμάτωση της ιδανικής πολιτείας σε τρεις τάξεις στους κοινούς πολίτες που καθοδηγούνται στις πράξεις τους από το επιθυμητικό τμήμα της ψυχής τους στους φύλακες των οποίων η συμπεριφορά κυριαρχείται από το θυμοειδές τμήμα της ψυχής τους και στους φιλοσόφους που ζουν σύμφωνα με τις αρχές και τις υποδείξεις του λογιστικού τμήματος της ψυχής τους Τα μέλη αυτών των τριών τάξεων είναι προορισμένα στη ζωή τους να εκτελούν μια συγκεκριμένη αποστολή για το καλό της πολιτείας

Έργο των κοινών πολιτών που εντάσσονται στην κατώτερη τάξη είναι η παραγωγή των υλικών αγαθών που χρειάζονται τα μέλη της πολιτείας για τη συντήρησή τους Δηλαδή ασχολούνται κυρίως με χειρωνακτικές εργασίες όπως για παράδειγμα η γεωργία Οι φύλακες που ανήκουν στη μεσαία τάξη έχουν ως αποστολή τη διασφάλιση της τάξης και της καλής λειτουργίας της πολιτείας καθώς και την προστασία της από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς Οι φιλόσοφοι τέλος που αποτελούν την ανώτερη την άρχουσα τάξη είναι επιφορτισμένοι με τη διακυβέρνηση της πολιτείας

Το πρόβλημα της ψυχής φανερώνεται πολύ καλά στους λεγόμενους διαλεκτικούς λόγους γιατί συνδέουν τα αποκτήματά της θεωρίας της ψυχής με την ιδέα με το σταθερό αγάπημα της ψυχής Είναι ιδίωμα της πλατωνικής φιλοσοφίας νrsquo αναπτύσσει και να παρουσιάζει το πρόβλημα της ψυχής πάντοτε σε στενότατη σχέση με την αντικειμενικότητα καθαρότητα και νοητότητα της ιδέας Η συναναστροφή της ψυχής με την ιδέα ο γνωστικός της δεσμός με την ιδέα είναι για τον Πλάτωνα θεμέλιο για κάθε συζήτηση που είναι δυνατόν να ανοιχθεί και για τα δυο αυτά προβλήματα της φιλοσοφίας του Είτε οντολογικά είτε λογικά ερμηνεύσουμε το νόημα της ιδέας η ψυχή την συνοδεύει πάντοτε Δίχως τη θέα από την πλευρά της ψυχής είναι αδύνατο να γίνει λόγος περί κύριο γνώρισμα είναι η κίνηση- το ίδιο θα αναφέρει και για την ιδέα Αυτή η κίνηση της ψυχής φανερώνει και την αθανασία της laquoΤο γαρ αεικίνητον αθάνατον raquo αναφέρει χαρακτηριστικά στον laquoΦαίδροraquo ο Πλάτωνας Ό τι κινείται λοιπόν από μόνο του και αιώνια τούτο είναι οπωσδήποτε αθάνατο ενώ ό τι κινεί κάτι άλλο και κινείται επίσης από

3

άλλο έχει τέλος και στην κίνησή του και στη ζωή του Ζωή και κίνηση είναι τα δύο κύρια γνωρίσματα της ψυχής Αυτό καταδείχθηκε από το laquoΦαίδωναraquo όπου η ψυχή αποδείχτηκε ως αρχή της ζωής Και αυτό δηλαδή το αρχέτυπο της ζωής είναι αθάνατο όπως και ο θεός Γιrsquo αυτό και ό τι κυριέψει η ψυχή σrsquo αυτό φέρνει ζωή

Η έννοια της ψυχής λοιπόν όπως παρουσιάζεται στο πλατωνικό έργο στο σύνολο της γίνεται κατανοητή μέσα από τρεις διαφορετικές τοποθετήσεις

α) ή ψυχή που αποτελεί ιδιαίτερη υπόσταση και είναι οντότητα χωριστή από το σώμα β) η ψυχή νοείται ως δύναμη που μέσα της έχει η ζωή και κίνηση συνεπώς θεωρείται αρχή της ζωής και της κίνησης Κινεί τον εαυτό της και τα άλλα όπως και το σώμα και γ) είναι η αρχή του λόγου της αυτοσυνείδησης και μια έννοια καθαρά λογική και γνήσια πλατωνική Η ψυχή από τον Πλάτωνα εξετάζεται κυρίως κατά δύο τρόπους α) Ως συστατικό στοιχείο της φύσης - παγκόσμια ψυχή - που κινεί το σύμπαν και τα άστρα και β) ως αθάνατη ουσία χωριστή από τη φύση ατομική ψυχή

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς τον umlκόσμο των Ιδεώνuml πού όπως προαναφέρθηκε σχετίζονται άμεσα με τις ψυχές είναι ο Πλατωνικός laquoΜύθος του σπηλαίουraquo που συνοπτικά λέει τα εξής

Μια ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα σπήλαιο όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο ούτε να δουν πίσω τους όπου βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες ενώ πιστεύουν ότι οι σκιές αυτές είναι πραγματικές

Το ότι οι φυλακισμένοι ωστόσο μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω Αν ωστόσο συνηθίσουν το φως θα δουν καθαρά τον Ήλιο που συμβολίζει το Αγαθό και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές σκιές της αλήθειας Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους Πίσω όμως στο σπήλαιο δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι και προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους Ωστόσο όσοι ελευθερώθηκαν

4

οι φιλόσοφοι έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους

Με βάση το μύθο λοιπόν laquoΟι Ιδέες σε αντίθεση προς τα γήινα διαρκώς μεταβαλλόμενα αισθητά πράγματα είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές υπάρξειςraquo hellip laquoοι ιδέες είναι τα όντως όντα τα πραγματικά όντα που η ύπαρξη τους δεν μεταβάλλεταιhellipraquo Έτσι πηγή Ζωής Ψυχή δηλαδή του κόσμου είναι οι άυλες αυθεντικές αναλλοίωτες Ιδέες Αυτές δίδουν την ουσία του κόσμου βγάζοντας τον από την πλάνη των αισθήσεων Ο Δημιουργός είναι ο καθοδηγητής των δυο κόσμων Με την θεωρία του αυτή ο φιλόσοφος δημιουργεί ένα νέο πρωτάκουστο δρόμο τόσο στην φιλοσοφία όσο βέβαια και στην Ψυχό-λογία για την οποία λοιπόν ανοίγει το δρόμο της δυαρχίας ή του δυϊσμού Ο δυϊσμός είναι μια θεωρία της οποίας εισηγητής θεωρείται ο Πλάτωνας Σύμφωνα μrsquo αυτή τη θεωρία λοιπόν Ο Πλάτων διέκρινε στον άνθρωπο δύο οντότητες Τη ψυχή που αποτελεί την ουσία μας το κομμάτι εκείνο της ύπαρξής μας που υπήρχε ανέκαθεν και θα συνεχίσει να υπάρχει για πάντα και το σώμα που είναι πρόσκαιρο καταδικασμένο να διαλυθεί με το θάνατο μας

Αντίθετα προς ότι πιστεύει η πλειονότητα των ανθρώπων για το θάνατο ο Πλάτων τον εκλαμβάνει σαν ευλογία Σαν μία ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι από εκείνο που είμαστε όσο ζούμε Και τούτο γιατί κατά τον Πλάτωνα το σώμα αποτελεί την πηγή του κακού των παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων καθώς με τις επιθυμίες και τα πάθη που μας προκαλεί μας απομακρύνει από το σωστό το ωραίο και την αλήθεια που είναι σε θέση να μας υποδείξει μόνο ο λόγος ο οποίος εδράζεται στην ψυχή μας Έτσι σύμφωνα με τη θεωρία του Πλάτωνα με το θάνατο καθώς απελευθερώνεται η ψυχή από το σώμα μας είμαστε σε θέση πλέον να γνωρίσουμε την αλήθεια την ομορφιά το καλό όλα αυτά που πρέπει να αποτελούν τα ζητούμενα για τον καθένα μας

Αυτό λέει ο Πλάτων οι φιλόσοφοι οι οποίοι συνηθίζουν να εμβαθύνουν τη φύση των πραγμάτων το ξέρουν Γιrsquo αυτό στη ζωή τους δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να υποβαθμίζουν και να προσπαθούν να αγνοούν την παρουσία του σώματός τους κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων υποθέσεων που τους απασχολούν προκειμένου να ευθυγραμμιστούν προς τις υποδείξεις της ψυχής

5

Από την άποψη αυτή οι φιλόσοφοι ασκώντας το έργο τους βιώνουν ουσιαστικά το θάνατό τους Αφού επιζητούν σταθερά στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμευτούν από το σώμα τους και τις επιρροές του κάτι που ασφαλώς που πρόκειται να συμβεί όταν πεθάνουν Τελικά ο αγώνας να περιοριστεί κανείς στη ψυχή του είναι μια πρόβα θανάτου

Ο Πλάτων λοιπόν στα έργα του όπως προαναφέρθηκε προσεγγίζει τη ψυχή του ανθρώπου μέσω δυο κατευθύνσεων Της laquoθεωρητικής ndash φιλοσοφικήςraquo και της laquoεμπειρικής ndash επιστημονικήςraquo θεώρησης Η Ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών Από τον κόσμο της μιας α-λήθειας hellip laquoΌταν όμως επέρχεται η δεινή ώρα της laquoκαθόδουraquo τότε μπαίνοντας και κατεβαίνοντας σrsquo ένα στερεό γήινο σώμα μέσα το θέτει η ίδια σε κίνησηhellipraquo Η Ψυχή δύναται να φύγει από τον κόσμο των Ιδεών και να εισέλθει στον κόσμο των Αισθητών μέσω του σώματος και του ανθρώπου Από εκείνη την στιγμή το σώμα ισούται με σήμα της Ψυχής Το σώμα είναι δηλαδή ο τάφος το σήμα της Ψυχής Για τον λόγο αυτόν και η τελευταία επιδιώκει συνεχώς την φυγή από το σώμα Για τον Πλάτωνα η μόνη δυνατότητα φυγής της Ψυχής είναι όπως προαναφέρθηκε μέσω του θανάτου

Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις παραπάνω θεωρίες του Πλάτωνα για τον κόσμο των ιδεών δίνει ο φιλόσοφος στο έργο του umlΠαρμενίδηςuml ενώ για τη φύση της ψυχής βρίσκουμε κυρίως στους διαλόγους umlΦαίδωνuml και umlΦαίδροςuml αλλά και στην umlΠολιτείαuml του φιλοσόφου Στο έργο του umlΦαίδωνuml μας εξηγεί ότι κοντά στην παγκόσμια ψυχή την ψυχή του σύμπαντος υπάρχουν και πολλές ατομικές ψυχές Η ατομική ψυχή έχει θεϊκή αρχή και τέλος Η έδρα της ο ουρανός από την αιωνιότητα και είναι η συγγενής με την γενική ψυχή του κόσμου Από τη στιγμή που είναι άλλη αγέννητη πνευματική και χωρίς σώμα δεν έχει καμία σχέση με τον υλικό κόσμο έχει όμως πολλές ομοιότητες με τις ιδέες των οποίων είναι μέρος Η ψυχή ενσωματώνεται στους ανθρώπους και όχι στα θηρία Ανάλογα με την laquoπεριεκτικότηταraquo των ψυχών σε ιδέες ενσωματώνονται και σε διαφορετικής κατηγορίας και επαγγέλματος ανθρώπους Έτσι laquoκαλύτερηraquo ψυχή θα έχει ο φιλόσοφος ο μουσικός ο καλλιτέχνης ενώ laquoχειρότερηraquo ψυχή για τα έχει και ο γεωργός ή ο οικοδόμος

Η ψυχή της κατά τον Πλάτωνα δεν είναι παρωδία ψυχής όπως ήταν η

6

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

των τριών αυτών αρετών αποτελείται η δικαιοσύνη η οποία είναι αρμονία των τριών άλλων αρετών

Στην τριμερή αυτή διάκριση της ψυχής ο Πλάτωνας υποστήριξε πως θα πρέπει να αντιστοιχεί η διαστρωμάτωση της ιδανικής πολιτείας σε τρεις τάξεις στους κοινούς πολίτες που καθοδηγούνται στις πράξεις τους από το επιθυμητικό τμήμα της ψυχής τους στους φύλακες των οποίων η συμπεριφορά κυριαρχείται από το θυμοειδές τμήμα της ψυχής τους και στους φιλοσόφους που ζουν σύμφωνα με τις αρχές και τις υποδείξεις του λογιστικού τμήματος της ψυχής τους Τα μέλη αυτών των τριών τάξεων είναι προορισμένα στη ζωή τους να εκτελούν μια συγκεκριμένη αποστολή για το καλό της πολιτείας

Έργο των κοινών πολιτών που εντάσσονται στην κατώτερη τάξη είναι η παραγωγή των υλικών αγαθών που χρειάζονται τα μέλη της πολιτείας για τη συντήρησή τους Δηλαδή ασχολούνται κυρίως με χειρωνακτικές εργασίες όπως για παράδειγμα η γεωργία Οι φύλακες που ανήκουν στη μεσαία τάξη έχουν ως αποστολή τη διασφάλιση της τάξης και της καλής λειτουργίας της πολιτείας καθώς και την προστασία της από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς Οι φιλόσοφοι τέλος που αποτελούν την ανώτερη την άρχουσα τάξη είναι επιφορτισμένοι με τη διακυβέρνηση της πολιτείας

Το πρόβλημα της ψυχής φανερώνεται πολύ καλά στους λεγόμενους διαλεκτικούς λόγους γιατί συνδέουν τα αποκτήματά της θεωρίας της ψυχής με την ιδέα με το σταθερό αγάπημα της ψυχής Είναι ιδίωμα της πλατωνικής φιλοσοφίας νrsquo αναπτύσσει και να παρουσιάζει το πρόβλημα της ψυχής πάντοτε σε στενότατη σχέση με την αντικειμενικότητα καθαρότητα και νοητότητα της ιδέας Η συναναστροφή της ψυχής με την ιδέα ο γνωστικός της δεσμός με την ιδέα είναι για τον Πλάτωνα θεμέλιο για κάθε συζήτηση που είναι δυνατόν να ανοιχθεί και για τα δυο αυτά προβλήματα της φιλοσοφίας του Είτε οντολογικά είτε λογικά ερμηνεύσουμε το νόημα της ιδέας η ψυχή την συνοδεύει πάντοτε Δίχως τη θέα από την πλευρά της ψυχής είναι αδύνατο να γίνει λόγος περί κύριο γνώρισμα είναι η κίνηση- το ίδιο θα αναφέρει και για την ιδέα Αυτή η κίνηση της ψυχής φανερώνει και την αθανασία της laquoΤο γαρ αεικίνητον αθάνατον raquo αναφέρει χαρακτηριστικά στον laquoΦαίδροraquo ο Πλάτωνας Ό τι κινείται λοιπόν από μόνο του και αιώνια τούτο είναι οπωσδήποτε αθάνατο ενώ ό τι κινεί κάτι άλλο και κινείται επίσης από

3

άλλο έχει τέλος και στην κίνησή του και στη ζωή του Ζωή και κίνηση είναι τα δύο κύρια γνωρίσματα της ψυχής Αυτό καταδείχθηκε από το laquoΦαίδωναraquo όπου η ψυχή αποδείχτηκε ως αρχή της ζωής Και αυτό δηλαδή το αρχέτυπο της ζωής είναι αθάνατο όπως και ο θεός Γιrsquo αυτό και ό τι κυριέψει η ψυχή σrsquo αυτό φέρνει ζωή

Η έννοια της ψυχής λοιπόν όπως παρουσιάζεται στο πλατωνικό έργο στο σύνολο της γίνεται κατανοητή μέσα από τρεις διαφορετικές τοποθετήσεις

α) ή ψυχή που αποτελεί ιδιαίτερη υπόσταση και είναι οντότητα χωριστή από το σώμα β) η ψυχή νοείται ως δύναμη που μέσα της έχει η ζωή και κίνηση συνεπώς θεωρείται αρχή της ζωής και της κίνησης Κινεί τον εαυτό της και τα άλλα όπως και το σώμα και γ) είναι η αρχή του λόγου της αυτοσυνείδησης και μια έννοια καθαρά λογική και γνήσια πλατωνική Η ψυχή από τον Πλάτωνα εξετάζεται κυρίως κατά δύο τρόπους α) Ως συστατικό στοιχείο της φύσης - παγκόσμια ψυχή - που κινεί το σύμπαν και τα άστρα και β) ως αθάνατη ουσία χωριστή από τη φύση ατομική ψυχή

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς τον umlκόσμο των Ιδεώνuml πού όπως προαναφέρθηκε σχετίζονται άμεσα με τις ψυχές είναι ο Πλατωνικός laquoΜύθος του σπηλαίουraquo που συνοπτικά λέει τα εξής

Μια ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα σπήλαιο όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο ούτε να δουν πίσω τους όπου βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες ενώ πιστεύουν ότι οι σκιές αυτές είναι πραγματικές

Το ότι οι φυλακισμένοι ωστόσο μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω Αν ωστόσο συνηθίσουν το φως θα δουν καθαρά τον Ήλιο που συμβολίζει το Αγαθό και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές σκιές της αλήθειας Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους Πίσω όμως στο σπήλαιο δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι και προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους Ωστόσο όσοι ελευθερώθηκαν

4

οι φιλόσοφοι έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους

Με βάση το μύθο λοιπόν laquoΟι Ιδέες σε αντίθεση προς τα γήινα διαρκώς μεταβαλλόμενα αισθητά πράγματα είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές υπάρξειςraquo hellip laquoοι ιδέες είναι τα όντως όντα τα πραγματικά όντα που η ύπαρξη τους δεν μεταβάλλεταιhellipraquo Έτσι πηγή Ζωής Ψυχή δηλαδή του κόσμου είναι οι άυλες αυθεντικές αναλλοίωτες Ιδέες Αυτές δίδουν την ουσία του κόσμου βγάζοντας τον από την πλάνη των αισθήσεων Ο Δημιουργός είναι ο καθοδηγητής των δυο κόσμων Με την θεωρία του αυτή ο φιλόσοφος δημιουργεί ένα νέο πρωτάκουστο δρόμο τόσο στην φιλοσοφία όσο βέβαια και στην Ψυχό-λογία για την οποία λοιπόν ανοίγει το δρόμο της δυαρχίας ή του δυϊσμού Ο δυϊσμός είναι μια θεωρία της οποίας εισηγητής θεωρείται ο Πλάτωνας Σύμφωνα μrsquo αυτή τη θεωρία λοιπόν Ο Πλάτων διέκρινε στον άνθρωπο δύο οντότητες Τη ψυχή που αποτελεί την ουσία μας το κομμάτι εκείνο της ύπαρξής μας που υπήρχε ανέκαθεν και θα συνεχίσει να υπάρχει για πάντα και το σώμα που είναι πρόσκαιρο καταδικασμένο να διαλυθεί με το θάνατο μας

Αντίθετα προς ότι πιστεύει η πλειονότητα των ανθρώπων για το θάνατο ο Πλάτων τον εκλαμβάνει σαν ευλογία Σαν μία ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι από εκείνο που είμαστε όσο ζούμε Και τούτο γιατί κατά τον Πλάτωνα το σώμα αποτελεί την πηγή του κακού των παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων καθώς με τις επιθυμίες και τα πάθη που μας προκαλεί μας απομακρύνει από το σωστό το ωραίο και την αλήθεια που είναι σε θέση να μας υποδείξει μόνο ο λόγος ο οποίος εδράζεται στην ψυχή μας Έτσι σύμφωνα με τη θεωρία του Πλάτωνα με το θάνατο καθώς απελευθερώνεται η ψυχή από το σώμα μας είμαστε σε θέση πλέον να γνωρίσουμε την αλήθεια την ομορφιά το καλό όλα αυτά που πρέπει να αποτελούν τα ζητούμενα για τον καθένα μας

Αυτό λέει ο Πλάτων οι φιλόσοφοι οι οποίοι συνηθίζουν να εμβαθύνουν τη φύση των πραγμάτων το ξέρουν Γιrsquo αυτό στη ζωή τους δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να υποβαθμίζουν και να προσπαθούν να αγνοούν την παρουσία του σώματός τους κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων υποθέσεων που τους απασχολούν προκειμένου να ευθυγραμμιστούν προς τις υποδείξεις της ψυχής

5

Από την άποψη αυτή οι φιλόσοφοι ασκώντας το έργο τους βιώνουν ουσιαστικά το θάνατό τους Αφού επιζητούν σταθερά στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμευτούν από το σώμα τους και τις επιρροές του κάτι που ασφαλώς που πρόκειται να συμβεί όταν πεθάνουν Τελικά ο αγώνας να περιοριστεί κανείς στη ψυχή του είναι μια πρόβα θανάτου

Ο Πλάτων λοιπόν στα έργα του όπως προαναφέρθηκε προσεγγίζει τη ψυχή του ανθρώπου μέσω δυο κατευθύνσεων Της laquoθεωρητικής ndash φιλοσοφικήςraquo και της laquoεμπειρικής ndash επιστημονικήςraquo θεώρησης Η Ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών Από τον κόσμο της μιας α-λήθειας hellip laquoΌταν όμως επέρχεται η δεινή ώρα της laquoκαθόδουraquo τότε μπαίνοντας και κατεβαίνοντας σrsquo ένα στερεό γήινο σώμα μέσα το θέτει η ίδια σε κίνησηhellipraquo Η Ψυχή δύναται να φύγει από τον κόσμο των Ιδεών και να εισέλθει στον κόσμο των Αισθητών μέσω του σώματος και του ανθρώπου Από εκείνη την στιγμή το σώμα ισούται με σήμα της Ψυχής Το σώμα είναι δηλαδή ο τάφος το σήμα της Ψυχής Για τον λόγο αυτόν και η τελευταία επιδιώκει συνεχώς την φυγή από το σώμα Για τον Πλάτωνα η μόνη δυνατότητα φυγής της Ψυχής είναι όπως προαναφέρθηκε μέσω του θανάτου

Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις παραπάνω θεωρίες του Πλάτωνα για τον κόσμο των ιδεών δίνει ο φιλόσοφος στο έργο του umlΠαρμενίδηςuml ενώ για τη φύση της ψυχής βρίσκουμε κυρίως στους διαλόγους umlΦαίδωνuml και umlΦαίδροςuml αλλά και στην umlΠολιτείαuml του φιλοσόφου Στο έργο του umlΦαίδωνuml μας εξηγεί ότι κοντά στην παγκόσμια ψυχή την ψυχή του σύμπαντος υπάρχουν και πολλές ατομικές ψυχές Η ατομική ψυχή έχει θεϊκή αρχή και τέλος Η έδρα της ο ουρανός από την αιωνιότητα και είναι η συγγενής με την γενική ψυχή του κόσμου Από τη στιγμή που είναι άλλη αγέννητη πνευματική και χωρίς σώμα δεν έχει καμία σχέση με τον υλικό κόσμο έχει όμως πολλές ομοιότητες με τις ιδέες των οποίων είναι μέρος Η ψυχή ενσωματώνεται στους ανθρώπους και όχι στα θηρία Ανάλογα με την laquoπεριεκτικότηταraquo των ψυχών σε ιδέες ενσωματώνονται και σε διαφορετικής κατηγορίας και επαγγέλματος ανθρώπους Έτσι laquoκαλύτερηraquo ψυχή θα έχει ο φιλόσοφος ο μουσικός ο καλλιτέχνης ενώ laquoχειρότερηraquo ψυχή για τα έχει και ο γεωργός ή ο οικοδόμος

Η ψυχή της κατά τον Πλάτωνα δεν είναι παρωδία ψυχής όπως ήταν η

6

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

άλλο έχει τέλος και στην κίνησή του και στη ζωή του Ζωή και κίνηση είναι τα δύο κύρια γνωρίσματα της ψυχής Αυτό καταδείχθηκε από το laquoΦαίδωναraquo όπου η ψυχή αποδείχτηκε ως αρχή της ζωής Και αυτό δηλαδή το αρχέτυπο της ζωής είναι αθάνατο όπως και ο θεός Γιrsquo αυτό και ό τι κυριέψει η ψυχή σrsquo αυτό φέρνει ζωή

Η έννοια της ψυχής λοιπόν όπως παρουσιάζεται στο πλατωνικό έργο στο σύνολο της γίνεται κατανοητή μέσα από τρεις διαφορετικές τοποθετήσεις

α) ή ψυχή που αποτελεί ιδιαίτερη υπόσταση και είναι οντότητα χωριστή από το σώμα β) η ψυχή νοείται ως δύναμη που μέσα της έχει η ζωή και κίνηση συνεπώς θεωρείται αρχή της ζωής και της κίνησης Κινεί τον εαυτό της και τα άλλα όπως και το σώμα και γ) είναι η αρχή του λόγου της αυτοσυνείδησης και μια έννοια καθαρά λογική και γνήσια πλατωνική Η ψυχή από τον Πλάτωνα εξετάζεται κυρίως κατά δύο τρόπους α) Ως συστατικό στοιχείο της φύσης - παγκόσμια ψυχή - που κινεί το σύμπαν και τα άστρα και β) ως αθάνατη ουσία χωριστή από τη φύση ατομική ψυχή

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς τον umlκόσμο των Ιδεώνuml πού όπως προαναφέρθηκε σχετίζονται άμεσα με τις ψυχές είναι ο Πλατωνικός laquoΜύθος του σπηλαίουraquo που συνοπτικά λέει τα εξής

Μια ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα σπήλαιο όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο ούτε να δουν πίσω τους όπου βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες ενώ πιστεύουν ότι οι σκιές αυτές είναι πραγματικές

Το ότι οι φυλακισμένοι ωστόσο μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω Αν ωστόσο συνηθίσουν το φως θα δουν καθαρά τον Ήλιο που συμβολίζει το Αγαθό και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές σκιές της αλήθειας Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους Πίσω όμως στο σπήλαιο δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι και προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους Ωστόσο όσοι ελευθερώθηκαν

4

οι φιλόσοφοι έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους

Με βάση το μύθο λοιπόν laquoΟι Ιδέες σε αντίθεση προς τα γήινα διαρκώς μεταβαλλόμενα αισθητά πράγματα είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές υπάρξειςraquo hellip laquoοι ιδέες είναι τα όντως όντα τα πραγματικά όντα που η ύπαρξη τους δεν μεταβάλλεταιhellipraquo Έτσι πηγή Ζωής Ψυχή δηλαδή του κόσμου είναι οι άυλες αυθεντικές αναλλοίωτες Ιδέες Αυτές δίδουν την ουσία του κόσμου βγάζοντας τον από την πλάνη των αισθήσεων Ο Δημιουργός είναι ο καθοδηγητής των δυο κόσμων Με την θεωρία του αυτή ο φιλόσοφος δημιουργεί ένα νέο πρωτάκουστο δρόμο τόσο στην φιλοσοφία όσο βέβαια και στην Ψυχό-λογία για την οποία λοιπόν ανοίγει το δρόμο της δυαρχίας ή του δυϊσμού Ο δυϊσμός είναι μια θεωρία της οποίας εισηγητής θεωρείται ο Πλάτωνας Σύμφωνα μrsquo αυτή τη θεωρία λοιπόν Ο Πλάτων διέκρινε στον άνθρωπο δύο οντότητες Τη ψυχή που αποτελεί την ουσία μας το κομμάτι εκείνο της ύπαρξής μας που υπήρχε ανέκαθεν και θα συνεχίσει να υπάρχει για πάντα και το σώμα που είναι πρόσκαιρο καταδικασμένο να διαλυθεί με το θάνατο μας

Αντίθετα προς ότι πιστεύει η πλειονότητα των ανθρώπων για το θάνατο ο Πλάτων τον εκλαμβάνει σαν ευλογία Σαν μία ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι από εκείνο που είμαστε όσο ζούμε Και τούτο γιατί κατά τον Πλάτωνα το σώμα αποτελεί την πηγή του κακού των παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων καθώς με τις επιθυμίες και τα πάθη που μας προκαλεί μας απομακρύνει από το σωστό το ωραίο και την αλήθεια που είναι σε θέση να μας υποδείξει μόνο ο λόγος ο οποίος εδράζεται στην ψυχή μας Έτσι σύμφωνα με τη θεωρία του Πλάτωνα με το θάνατο καθώς απελευθερώνεται η ψυχή από το σώμα μας είμαστε σε θέση πλέον να γνωρίσουμε την αλήθεια την ομορφιά το καλό όλα αυτά που πρέπει να αποτελούν τα ζητούμενα για τον καθένα μας

Αυτό λέει ο Πλάτων οι φιλόσοφοι οι οποίοι συνηθίζουν να εμβαθύνουν τη φύση των πραγμάτων το ξέρουν Γιrsquo αυτό στη ζωή τους δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να υποβαθμίζουν και να προσπαθούν να αγνοούν την παρουσία του σώματός τους κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων υποθέσεων που τους απασχολούν προκειμένου να ευθυγραμμιστούν προς τις υποδείξεις της ψυχής

5

Από την άποψη αυτή οι φιλόσοφοι ασκώντας το έργο τους βιώνουν ουσιαστικά το θάνατό τους Αφού επιζητούν σταθερά στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμευτούν από το σώμα τους και τις επιρροές του κάτι που ασφαλώς που πρόκειται να συμβεί όταν πεθάνουν Τελικά ο αγώνας να περιοριστεί κανείς στη ψυχή του είναι μια πρόβα θανάτου

Ο Πλάτων λοιπόν στα έργα του όπως προαναφέρθηκε προσεγγίζει τη ψυχή του ανθρώπου μέσω δυο κατευθύνσεων Της laquoθεωρητικής ndash φιλοσοφικήςraquo και της laquoεμπειρικής ndash επιστημονικήςraquo θεώρησης Η Ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών Από τον κόσμο της μιας α-λήθειας hellip laquoΌταν όμως επέρχεται η δεινή ώρα της laquoκαθόδουraquo τότε μπαίνοντας και κατεβαίνοντας σrsquo ένα στερεό γήινο σώμα μέσα το θέτει η ίδια σε κίνησηhellipraquo Η Ψυχή δύναται να φύγει από τον κόσμο των Ιδεών και να εισέλθει στον κόσμο των Αισθητών μέσω του σώματος και του ανθρώπου Από εκείνη την στιγμή το σώμα ισούται με σήμα της Ψυχής Το σώμα είναι δηλαδή ο τάφος το σήμα της Ψυχής Για τον λόγο αυτόν και η τελευταία επιδιώκει συνεχώς την φυγή από το σώμα Για τον Πλάτωνα η μόνη δυνατότητα φυγής της Ψυχής είναι όπως προαναφέρθηκε μέσω του θανάτου

Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις παραπάνω θεωρίες του Πλάτωνα για τον κόσμο των ιδεών δίνει ο φιλόσοφος στο έργο του umlΠαρμενίδηςuml ενώ για τη φύση της ψυχής βρίσκουμε κυρίως στους διαλόγους umlΦαίδωνuml και umlΦαίδροςuml αλλά και στην umlΠολιτείαuml του φιλοσόφου Στο έργο του umlΦαίδωνuml μας εξηγεί ότι κοντά στην παγκόσμια ψυχή την ψυχή του σύμπαντος υπάρχουν και πολλές ατομικές ψυχές Η ατομική ψυχή έχει θεϊκή αρχή και τέλος Η έδρα της ο ουρανός από την αιωνιότητα και είναι η συγγενής με την γενική ψυχή του κόσμου Από τη στιγμή που είναι άλλη αγέννητη πνευματική και χωρίς σώμα δεν έχει καμία σχέση με τον υλικό κόσμο έχει όμως πολλές ομοιότητες με τις ιδέες των οποίων είναι μέρος Η ψυχή ενσωματώνεται στους ανθρώπους και όχι στα θηρία Ανάλογα με την laquoπεριεκτικότηταraquo των ψυχών σε ιδέες ενσωματώνονται και σε διαφορετικής κατηγορίας και επαγγέλματος ανθρώπους Έτσι laquoκαλύτερηraquo ψυχή θα έχει ο φιλόσοφος ο μουσικός ο καλλιτέχνης ενώ laquoχειρότερηraquo ψυχή για τα έχει και ο γεωργός ή ο οικοδόμος

Η ψυχή της κατά τον Πλάτωνα δεν είναι παρωδία ψυχής όπως ήταν η

6

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

οι φιλόσοφοι έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους

Με βάση το μύθο λοιπόν laquoΟι Ιδέες σε αντίθεση προς τα γήινα διαρκώς μεταβαλλόμενα αισθητά πράγματα είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές υπάρξειςraquo hellip laquoοι ιδέες είναι τα όντως όντα τα πραγματικά όντα που η ύπαρξη τους δεν μεταβάλλεταιhellipraquo Έτσι πηγή Ζωής Ψυχή δηλαδή του κόσμου είναι οι άυλες αυθεντικές αναλλοίωτες Ιδέες Αυτές δίδουν την ουσία του κόσμου βγάζοντας τον από την πλάνη των αισθήσεων Ο Δημιουργός είναι ο καθοδηγητής των δυο κόσμων Με την θεωρία του αυτή ο φιλόσοφος δημιουργεί ένα νέο πρωτάκουστο δρόμο τόσο στην φιλοσοφία όσο βέβαια και στην Ψυχό-λογία για την οποία λοιπόν ανοίγει το δρόμο της δυαρχίας ή του δυϊσμού Ο δυϊσμός είναι μια θεωρία της οποίας εισηγητής θεωρείται ο Πλάτωνας Σύμφωνα μrsquo αυτή τη θεωρία λοιπόν Ο Πλάτων διέκρινε στον άνθρωπο δύο οντότητες Τη ψυχή που αποτελεί την ουσία μας το κομμάτι εκείνο της ύπαρξής μας που υπήρχε ανέκαθεν και θα συνεχίσει να υπάρχει για πάντα και το σώμα που είναι πρόσκαιρο καταδικασμένο να διαλυθεί με το θάνατο μας

Αντίθετα προς ότι πιστεύει η πλειονότητα των ανθρώπων για το θάνατο ο Πλάτων τον εκλαμβάνει σαν ευλογία Σαν μία ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι από εκείνο που είμαστε όσο ζούμε Και τούτο γιατί κατά τον Πλάτωνα το σώμα αποτελεί την πηγή του κακού των παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων καθώς με τις επιθυμίες και τα πάθη που μας προκαλεί μας απομακρύνει από το σωστό το ωραίο και την αλήθεια που είναι σε θέση να μας υποδείξει μόνο ο λόγος ο οποίος εδράζεται στην ψυχή μας Έτσι σύμφωνα με τη θεωρία του Πλάτωνα με το θάνατο καθώς απελευθερώνεται η ψυχή από το σώμα μας είμαστε σε θέση πλέον να γνωρίσουμε την αλήθεια την ομορφιά το καλό όλα αυτά που πρέπει να αποτελούν τα ζητούμενα για τον καθένα μας

Αυτό λέει ο Πλάτων οι φιλόσοφοι οι οποίοι συνηθίζουν να εμβαθύνουν τη φύση των πραγμάτων το ξέρουν Γιrsquo αυτό στη ζωή τους δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να υποβαθμίζουν και να προσπαθούν να αγνοούν την παρουσία του σώματός τους κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων υποθέσεων που τους απασχολούν προκειμένου να ευθυγραμμιστούν προς τις υποδείξεις της ψυχής

5

Από την άποψη αυτή οι φιλόσοφοι ασκώντας το έργο τους βιώνουν ουσιαστικά το θάνατό τους Αφού επιζητούν σταθερά στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμευτούν από το σώμα τους και τις επιρροές του κάτι που ασφαλώς που πρόκειται να συμβεί όταν πεθάνουν Τελικά ο αγώνας να περιοριστεί κανείς στη ψυχή του είναι μια πρόβα θανάτου

Ο Πλάτων λοιπόν στα έργα του όπως προαναφέρθηκε προσεγγίζει τη ψυχή του ανθρώπου μέσω δυο κατευθύνσεων Της laquoθεωρητικής ndash φιλοσοφικήςraquo και της laquoεμπειρικής ndash επιστημονικήςraquo θεώρησης Η Ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών Από τον κόσμο της μιας α-λήθειας hellip laquoΌταν όμως επέρχεται η δεινή ώρα της laquoκαθόδουraquo τότε μπαίνοντας και κατεβαίνοντας σrsquo ένα στερεό γήινο σώμα μέσα το θέτει η ίδια σε κίνησηhellipraquo Η Ψυχή δύναται να φύγει από τον κόσμο των Ιδεών και να εισέλθει στον κόσμο των Αισθητών μέσω του σώματος και του ανθρώπου Από εκείνη την στιγμή το σώμα ισούται με σήμα της Ψυχής Το σώμα είναι δηλαδή ο τάφος το σήμα της Ψυχής Για τον λόγο αυτόν και η τελευταία επιδιώκει συνεχώς την φυγή από το σώμα Για τον Πλάτωνα η μόνη δυνατότητα φυγής της Ψυχής είναι όπως προαναφέρθηκε μέσω του θανάτου

Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις παραπάνω θεωρίες του Πλάτωνα για τον κόσμο των ιδεών δίνει ο φιλόσοφος στο έργο του umlΠαρμενίδηςuml ενώ για τη φύση της ψυχής βρίσκουμε κυρίως στους διαλόγους umlΦαίδωνuml και umlΦαίδροςuml αλλά και στην umlΠολιτείαuml του φιλοσόφου Στο έργο του umlΦαίδωνuml μας εξηγεί ότι κοντά στην παγκόσμια ψυχή την ψυχή του σύμπαντος υπάρχουν και πολλές ατομικές ψυχές Η ατομική ψυχή έχει θεϊκή αρχή και τέλος Η έδρα της ο ουρανός από την αιωνιότητα και είναι η συγγενής με την γενική ψυχή του κόσμου Από τη στιγμή που είναι άλλη αγέννητη πνευματική και χωρίς σώμα δεν έχει καμία σχέση με τον υλικό κόσμο έχει όμως πολλές ομοιότητες με τις ιδέες των οποίων είναι μέρος Η ψυχή ενσωματώνεται στους ανθρώπους και όχι στα θηρία Ανάλογα με την laquoπεριεκτικότηταraquo των ψυχών σε ιδέες ενσωματώνονται και σε διαφορετικής κατηγορίας και επαγγέλματος ανθρώπους Έτσι laquoκαλύτερηraquo ψυχή θα έχει ο φιλόσοφος ο μουσικός ο καλλιτέχνης ενώ laquoχειρότερηraquo ψυχή για τα έχει και ο γεωργός ή ο οικοδόμος

Η ψυχή της κατά τον Πλάτωνα δεν είναι παρωδία ψυχής όπως ήταν η

6

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

Από την άποψη αυτή οι φιλόσοφοι ασκώντας το έργο τους βιώνουν ουσιαστικά το θάνατό τους Αφού επιζητούν σταθερά στη διάρκεια της ζωής τους να αποδεσμευτούν από το σώμα τους και τις επιρροές του κάτι που ασφαλώς που πρόκειται να συμβεί όταν πεθάνουν Τελικά ο αγώνας να περιοριστεί κανείς στη ψυχή του είναι μια πρόβα θανάτου

Ο Πλάτων λοιπόν στα έργα του όπως προαναφέρθηκε προσεγγίζει τη ψυχή του ανθρώπου μέσω δυο κατευθύνσεων Της laquoθεωρητικής ndash φιλοσοφικήςraquo και της laquoεμπειρικής ndash επιστημονικήςraquo θεώρησης Η Ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των Ιδεών Από τον κόσμο της μιας α-λήθειας hellip laquoΌταν όμως επέρχεται η δεινή ώρα της laquoκαθόδουraquo τότε μπαίνοντας και κατεβαίνοντας σrsquo ένα στερεό γήινο σώμα μέσα το θέτει η ίδια σε κίνησηhellipraquo Η Ψυχή δύναται να φύγει από τον κόσμο των Ιδεών και να εισέλθει στον κόσμο των Αισθητών μέσω του σώματος και του ανθρώπου Από εκείνη την στιγμή το σώμα ισούται με σήμα της Ψυχής Το σώμα είναι δηλαδή ο τάφος το σήμα της Ψυχής Για τον λόγο αυτόν και η τελευταία επιδιώκει συνεχώς την φυγή από το σώμα Για τον Πλάτωνα η μόνη δυνατότητα φυγής της Ψυχής είναι όπως προαναφέρθηκε μέσω του θανάτου

Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις παραπάνω θεωρίες του Πλάτωνα για τον κόσμο των ιδεών δίνει ο φιλόσοφος στο έργο του umlΠαρμενίδηςuml ενώ για τη φύση της ψυχής βρίσκουμε κυρίως στους διαλόγους umlΦαίδωνuml και umlΦαίδροςuml αλλά και στην umlΠολιτείαuml του φιλοσόφου Στο έργο του umlΦαίδωνuml μας εξηγεί ότι κοντά στην παγκόσμια ψυχή την ψυχή του σύμπαντος υπάρχουν και πολλές ατομικές ψυχές Η ατομική ψυχή έχει θεϊκή αρχή και τέλος Η έδρα της ο ουρανός από την αιωνιότητα και είναι η συγγενής με την γενική ψυχή του κόσμου Από τη στιγμή που είναι άλλη αγέννητη πνευματική και χωρίς σώμα δεν έχει καμία σχέση με τον υλικό κόσμο έχει όμως πολλές ομοιότητες με τις ιδέες των οποίων είναι μέρος Η ψυχή ενσωματώνεται στους ανθρώπους και όχι στα θηρία Ανάλογα με την laquoπεριεκτικότηταraquo των ψυχών σε ιδέες ενσωματώνονται και σε διαφορετικής κατηγορίας και επαγγέλματος ανθρώπους Έτσι laquoκαλύτερηraquo ψυχή θα έχει ο φιλόσοφος ο μουσικός ο καλλιτέχνης ενώ laquoχειρότερηraquo ψυχή για τα έχει και ο γεωργός ή ο οικοδόμος

Η ψυχή της κατά τον Πλάτωνα δεν είναι παρωδία ψυχής όπως ήταν η

6

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

ομηρική ούτε είδωλο αλλά έχει κινητήριο δύναμη και περιέχεται σε αυτή η γνώση

Στο έργο του umlΦαίδροςuml του Πλάτωνα μέσω του διαλόγου που έχει ο δάσκαλος του Σωκράτης με τον νεαρό Φαίδρο ο οποίος ύστερα από τη συνομιλία του με τον Λυσία συναντά τον φιλόσοφο και συζητούν σχετικά με τις έννοιες του καλού και του ηθικό μία της πολύ αναλυτική έκθεση των απόψεων του Πλάτωνα για την ψυχή Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του φιλοσόφου και εκφράζει για την ολοκληρωμένες τις απόψεις σχετικά με το θέμα Ο αναλύει δηλαδή στο διάλογο αυτό ποια είναι η φύση της ψυχής αναφέρει για την αθανασία της περιγράφει τον κόσμο των ουρανών με το μύθο του πτερωτού άρματος την ουράνια πομπή των ψυχών και την μετά θάνατον εξέλιξη τους Αναφέρονται λοιπόν στο Φαίδρο τα εξής

laquoΣχετικά όμως με τη μορφή της ψυχής πρέπει να πούμε τα εξής ποιας υφής πράγμα είναι τούτο οπωσδήποτε είναι ζήτημα που απαιτεί θεϊκή και εκτενή ανάπτυξη όμως με τι μοιάζει αυτό είναι θέμα που μπορεί να καλυφθεί από συντομότερη και στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ανάπτυξη ας μιλήσουμε λοιπόν με τέτοιο τρόπο

Ας πούμε ότι η ψυχή μοιάζει με τη σύνθετη δύναμη ενός ζεύγους φτερωτών αλόγων και του ηνιόχου τους Όμως ενώ όλα τα άλογα και οι ηνίοχοι των θεών είναι καλής φύσης και προέλευσης των άλλων γενών είναι μικτής καταρχήν ο ηνίοχος σ εμάς οδηγεί διευθύνοντας ένα ζευγάρι αλόγων κι έπειτα από τα άλογα το ένα είναι όμορφο ευγενικό και από ανάλογη ράτσα ενώ το άλλο έχει τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι από αντίθετη ράτσα ∙ έτσι αναπόφευκτα η ηνιόχηση σ εμάς είναι δύσκολη και κουραστική

Πρέπει όμως τώρα να επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε με ποια λογική το ένα ζωντανό ον χαρακτηρίστηκε θνητό και το άλλο αθάνατο Γενικά η ψυχή αναλαμβάνει καθετί το άψυχο περιδιαβαίνει έτσι τον ουρανό παίρνοντας άλλοτε τη μια και άλλοτε την άλλη μορφή ∙ και καθώς είναι τέλεια και φτερωτή κινείται στον αιθέρα και διευθύνει όλο τον κόσμο ∙ η ψυχή όμως που έχασε τα φτερά της περιφέρεται εδώ και κει μέχρι να

7

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

βρει να κρατηθεί από κάτι στέρεο και εκεί πλέον εγκαθίσταται και αποκτά γήινο σώμα που εξαιτίας της δύναμης της ψυχής φαίνεται ότι κινεί τον εαυτό του αυτό λοιπόν το σύνολο σύνδεση σώματος και ψυχής ονομάστηκε ζωντανό ον και πήρε την επωνυμία laquoθνητόraquo

Όσο για το να αποκαλέσουμε ένα ον αθάνατο δεν έχουμε κανένα λόγο πραγματικά ελεγμένο από τη σκέψη μας απλώς πλάθουμε με τη φαντασία μας το θεό ―χωρίς να τον έχουμε ούτε δει ούτε πλήρως συλλάβει― ως ένα αθάνατο ον που έχει ψυχή έχει και σώμα τα οποία είναι πάντα σύμφυτα Όμως αυτά έτσι ας έχουν και ας λέγονται όπως αρέσει στο θεό εμείς ας εξετάσουμε τώρα το λόγο εξαιτίας του οποίου η ψυχή χάνει τα φτερά της που πέφτουν Ο λόγος λοιπόν είναι περίπου ο ακόλουθος

Η δύναμη του φτερού από τη φύση της καθώς κινείται προς τα πάνω παίρνει μαζί της το βαρύ στοιχείο και το οδηγεί στα ύψη εκεί όπου κατοικεί το γένος των θεών και περισσότερο από καθετί που συνδέεται με το σώμα η ψυχή έχει επικοινωνήσει με το θεϊκό Το θεϊκό είναι όμορφο σοφό καλό και έχει όλες τις σχετικές με αυτά ιδιότητες με τούτες πιο πολύ τρέφεται και μεγαλώνει το φτέρωμα της ψυχής ενώ φθείρεται και καταστρέφεται από το άσχημο το κακό και τις άλλες αντίθετες ιδιότητες

Ο Δίας λοιπόν ο μεγάλος ηγεμόνας του ουρανού οδηγώντας ένα φτερωτό άρμα προχωρεί πρώτος και βάζει σε τάξη και φροντίζει όλα τα πράγματα τον ακολουθεί μια στρατιά θεών και δαιμόνων διαταγμένη σε έντεκα μέρη ∙ στον οίκο των θεών μένει μόνη η Εστία από τους άλλους θεούς όσοι μέσα στους δώδεκα έχουν ταχθεί να διευθύνουν προηγούνται ορίζοντας ο καθένας τον τομέα που του τάχθηκε

Μέσα στον ουρανό υπάρχουν πολλά μακάρια θεάματα και περάσματα όπου περιφέρεται το γένος των ευδαιμόνων θεών ασκώντας ο καθένας τους το δικό του έργο ∙ και ακολουθεί όποιος πάντα θέλει και μπορεί μια

8

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

και ο φθόνος παραμένει έξω από το θεϊκό χώρο Αλλά όταν πηγαίνουν σε γιορτινό γεύμα και σε συμπόσιο και προχωρούν ανεβαίνοντας μέχρι την άκρη της υπουράνιας αψίδας τότε τα οχήματα των θεών καθοδηγούνται αποτελεσματικά κινούνται με ισορροπία και πορεύονται με ευχέρεια ενώ τα άλλα κινούνται με κόπο Γιατί το κακό άλογο γέρνοντας βαραίνει και σπρώχνει δυνατά προς τη γη όποιους ηνιόχους δεν το έχουν καλά γυμνασμένο Εκεί λοιπόν εκδηλώνεται η πιο κρίσιμη προσπάθεια και δίνεται ο έσχατος αγώνας της ψυχής

Οι ψυχές που αποκαλούνται αθάνατες όταν φθάσουν στην άκρη της αψίδας περνούν έξω και εγκαθίστανται στην πλάτη του ουράνιου θόλου όταν μάλιστα σταθούν εκεί τις πηγαίνει γύρωndash γύρω η περιφερική κίνηση και έτσι αυτές βλέπουν τα πράγματα που είναι πέρα από τον ουρανόraquo

Και όταν δουν πολλά εκεί και γνωρίσουν την αλήθεια και τις ιδέες τότε θα γυρίσουν πίσω κι αυτές όπως και οι άλλες Και τότε η Αδράστεια θα καθορίσει τη σειρά των κλήρων της ζωής κατά την επίγεια ύπαρξη δηλαδή ποιό είδος ζωής θα κάνει ένας άνθρωπος εδώ πάνω στη γη και γιατί Όταν λοιπόν η ψυχή κατά την αρματοδρομία δε δει τα αιώνια θεάματα γιατί της έλειψε η δύναμη να ακολουθήσει και από κάποια κακοτυχία γεμίσει κακία και λησμονιά και βαρύνει και από το βάρος της ρίξει τα φτερά της και πέσει προς τη γη τότε είναι νόμος πως η ψυχή αυτή θα γίνει άνθρωπος και όχι ζώο

Και είναι επίσης νόμος όποια ψυχή είδε τα πιο πολλά να φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόσοφος ή φίλος της ομορφιάς ή laquoδουλευτής των Μουσών και του Έρωτοςraquo Η δεύτερη κατά σειρά ψυχή είναι νόμος να φυτευτεί στο σπέρμα ενός που θα γίνει φιλόνομος βασιλιάς ή που θα είναι καλός στον πόλεμο ή που θα είναι ικανός να κατέχει εξουσία Η τρίτη κατά σειρά ψυχή θα φυτευτεί σε σπέρμα ενός που θα γίνει πολιτικός ή οργανωτής η τέταρτη ψυχή θα μπει σε έναν που θα του αρέσει η γυμναστική ή σε έναν που θα γίνει γιατρός η Πέμπτη θα κάνει ζωή μαντευτική ή ιεροτελεστική Στην έκτη θα αρμόζει η ζωή κανενός ποιητή ή κανενός άλλου εικαστικού καλλιτέχνη Η έβδομη θα κάνει τη ζωή κανενός τεχνίτη ή κανενός γεωργού η όγδοη ψυχή θα γίνει σοφιστής ή δημοκόπος και τέλος η ένατη ψυχή θα γίνει τύραννος

9

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

Η κατιούσα αυτή διαβάθμιση των ψυχών και των ανθρώπων χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες Στην πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι εκείνοι που έχουν πραγματικό έρωτα προς την ιδέα στη δεύτερη όσοι ασχολούνται με την απλή μίμηση ή με άμεσα αισθητά αντικείμενα που έχουν την ίδια υλικότητα και τέλος στην τρίτη κατηγορία μπαίνουν όσοι παραδίνονται στο βάναυσο εγωισμό

Κάθε ψυχή επιστρέφει στην πηγή της σε 10000 χρόνια εκτός αν είναι η ψυχή ενός φιλόσοφου τότε θα επιστρέψει σε τρεις χιλιάδες χρόνια

Σύμφωνα λοιπόν με όσα ερεύνησαν μέχρι στιγμής η ψυχή δεν έχει καμία χρονική σχέση με το ανθρώπινο σώμα Προϋπάρχει του σώματος και συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο Ο Πλάτωνας μελετά την σχέση της Ψυχής με τον θάνατο Εδώ διατυπώνει την περίφημη έννοια του Περί αθανασίας της Ψυχής Αλλά ας δούμε πρώτα πως αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου Λέγει hellipο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δυο πραγμάτων του ενός από το άλλο δηλαδή της ψυχής από το σώμα

Ο Πλάτωνας σχετικά με την ύπαρξη της ψυχές προτού ενωθεί με το σώμα αναπτύσσει τη θεωρία της ανάμνησης Σε γενικές γραμμές η θεωρία αυτή έχει ως εξής Και γνώση και μάθηση είναι ανάμνηση Δεν υπάρχει μέσα μας και μπορεί να αποκαλυφθεί αν στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο Η ανθρώπινη ψυχή πριν την ενσωμάτωση της βλέπει τις ιδέες στην πραγματική τους καθαρότητα και όταν η ψυχή ενώνεται με το σώμα τις ξαναθυμάται Το γενικό συμπέρασμα της θεωρίας αυτής είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει μέσα του ορισμένες βασικές έννοιες που συνιστούν την αυτοτέλεια του Οι έννοιες αυτές όμως δεν ταυτίζονται με τις ιδέες Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Σωκράτη ο άνθρωπος δεν θα ζητήσει να μάθει εκείνο που γνωρίζει γιατί εφόσον το γνωρίζει δεν υπάρχει ανάγκη για να ζητήσει να το μάθει ούτε εκείνο που δεν γνωρίζει γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν γνωρίζει τη να ζητήσει να μάθει Για το λόγο αυτό ακολουθεί ο ίδιος την μαιευτική μέθοδο Με το διάλογο Εγείρεται το πνεύμα και προκαλείται η απορία ενώ συγχρόνως ο γνωσιολογικός ορίζοντας διευρύνεται και καθαρίζει από κάθε υποθετική θέση Με τον τρόπο αυτό τίθεται σε λειτουργία ο μηχανισμός της μνήμης Και όντως ο φιλόσοφος δίδει στην Ψυχή την ιδιότητα της αιώνιας ζωής της αιώνιας ύπαρξης της Αθανασίας

10

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

Πριν ολοκληρωθεί η Θεωρητική-φιλοσοφική προσέγγιση της Ψυχής από τον Πλάτωνα σκόπιμο είναι να αναφερθεί ποια ήταν η άποψη του για την ύπαρξη Ψυχής ως οντότητας με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε όλους τους άλλους οργανισμούς Στα αλλά ζώα πλην του ανθρώπου και στα φυτά Η απάντηση είναι αρνητική Όχι μόνον ο άνθρωπος διαθέτει Ψυχή Η ιδέα της ύπαρξης Ψυχής σε άλλα ζώα και γενικότερα στην φύση παρουσιάζεται μετέπειτα στον Αριστοτέλη και σε θεωρίες αρκετών αιώνων μετά(Ανιμισμός ή Ψυχοκρατία κλπ)

Η Ψυχή όπως ήδη αναφέρθηκε προϋπάρχει του σώματος Γνωρίζει την αλήθεια καθώς βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο στον κόσμο δηλαδή των Ιδεών Με την είσοδο της στο σώμα η Ψυχή ξεχνά τις Ιδέες και πλανάται πως τα παράγωγα των αισθήσεων είναι η αλήθεια

Στο πλατωνικό έργο laquoΦαίδωνraquo και θεωρία της ανάμνησης τονίζεται με έμφαση στην αισθητική αντίληψη προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια Μέσα από την αντίληψη ενός αντικειμένου μπορεί να γίνει η ανάμνηση κάποιου άλλου Η ανάμνηση συμβαίνει εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ εκείνου που γίνεται αντιληπτό τώρα και εκείνων που δεν έχει γίνει αντιληπτό τη στιγμή αυτή Η σχέση τους μπορεί να υποστεί συνέπεια είτε από την ομοιότητα είτε από την συνάφεια Η ανάμνηση όμως παρ όλα αυτά θα συμβεί εάν το πρόσωπο έχει κάποια σχετική ενημέρωση ή ερέθισμα εκ των προτέρων με τη γνώση του οποίου laquoθυμάταιraquo Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η θεωρία της ανάμνησης αντλείται από την ενεργητικότητα του πνεύματος και όχι από την εμπειρία

Ακόμα και στον laquoΠρωταγόραraquo έργο το οποίο ανήκει στην πρώτη περίοδο του Πλάτωνα στην οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη θεωρία του η έννοια της ανάμνησης διαφαίνεται και στη διήγηση του μεθόδου της κόσμο νέας από τον Σταγειρίτη σοφιστή σε αυτόν τον μύθο ο Δίας που συμβολίζει την αρχή των πάντων πρώτα με την παρέμβαση του Προμηθέα laquoδίνειraquo στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις και στη συνέχεια laquoχαρίζειraquo τη γλώσσα την αιδώ και τη δίκη Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος laquoθείας μετέχει μοίραςraquo αφού διαθέτει θεϊκά χαρακτηριστικά μόνος αυτός από τα άλλα ζώα και έτσι φαίνεται ήδη μια πρώτης μορφής ανάμνηση για τον άνθρωπο και την ψυχή του ο οποίος εκ γενετής διαθέτει κάποιες υπέρτατες και άυλες αξίες που του δίνονται από έναν ανώτερο (θεϊκό) κόσμο που μοιάζει με τον ουρανίου κόσμο των ιδεών

Στην έννοια Περί αθανασίας της Ψυχής του Πλάτωνα Εντάσσεται και η έννοια της μετεμψύχωσης Η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος δεν

11

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

επιστρέφει στην πηγή της αλλά laquoπερνάειraquo μετά από διαδικασία που θα αναλύσουμε παρακάτω σε άλλο σώμα Στο έργο του Πλάτωνα laquoΦαίδωνraquo ο Σωκράτης επισημαίνει στο σοφιστή ότι η ψυχή έχει αληθινή ύπαρξη όπως και οι ιδέες συγχρόνως έχει σε θεϊκή καταγωγή Τόσο λοιπόν η πρώην ύπαρξη όσο και η γενική πορεία της ψυχής αλλά και η με την ενσάρκωση της που δείχνουν την αθανασία της

Στην laquoΠολιτείαraquo του ο Πλάτων μας δίνει την ολοκληρωμένη περιγραφή και λειτουργία της ζωής των ψυχών μετά τον θάνατοΜε τη διήγηση του μύθου του Ηρος του γιού του Αρμενίου της Παμφυλίας μας παρουσιάζει το φανταστικό ταξίδι του ο ήρωα στη διαδρομή των ψυχών αφού αφήσουν το ανθρώπινο σώμαΟι ψυχές κρίνονται δικάζονται και καταλήγουν είτε στον κάτω κόσμο όπου θα τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους δέκα φορές αυστηρότερα από την αδικία που υπέστησαν οι άλλοι άνθρωποι από τους ίδιους είτε στον επάνω κόσμο όπου οι ψυχές θα ζήσουν αρμονικά και χαρούμενα ως επιβράβευση του σωστού και δικαίου τρόμου ζωής τουςΗ αδικία στον μύθο το Ηρος όπως και άλλες αμαρτίες τιμωρούνται αυστηρά με παράδειγμα τον τρόπο που ταλαιπωρείται και υποφέρει η ψυχή του Αρδιαίου τυράννου της Παμφυλίας Είναι τόσο μεγάλη η σπουδή στην τιμωρία των ψυχών που βλέπουμε ότι αυτές που έχουν αδικήσει τυγχάνουν laquoειδικής περιποίησηςraquo από τους εμπόρους των ψυχών Τους μέσα από το παράδειγμα αυτό ο Πλάτωνας επιμένει στην laquoσυμμόρφωση και νουθεσίαraquo των ψυχών παρόλο που εκείνες laquoπου γνωρίζουνraquo έχουν δει τις ιδέες ξέρουν από τη φύση τους το καλό το ηθικό το δίκαιο

Στη συνέχεια και αφού του μετά την τιμωρία τους ή την επιβράβευση τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουν τη ζωή την οποία θα έχουν στο επόμενο σώμα που θα κατοικήσουν Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι ότι οι ψυχές έχουν επίγνωση και φροντίζουν να επιλέξουν ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες Δηλαδή αυτές οι οποίες έχουν πρόσφατα τιμωρηθεί εξαιτίας της προηγούμενης ζωής που είχαν διαλέξει φροντίζουν να διαλέξουν μια πιο ήσυχη απλή και ενάρετη ζωή έτσι ώστε να αποφύγουν την τιμωρία την επόμενη φορά που θα αφήσουν το σώμα που επέλεξαν και θα κριθούν Οι ψυχές εδώ καλούνται εφήμερες και οι Μοίρες της προσκαλούν να διαλέξουν μια άλλη περίοδο ζωής για το ανθρώπινο γένος το τέρμα της θα είναι ο θάνατος Η αρετή είναι αδέσποτος δηλαδή δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός Η ευθύνη πέφτει σε αυτόν που κάνει την εκλογή της ψυχής ο θεός είναι ανεύθυνος δηλαδή δεν φέρει καμία ευθύνη

12

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

Με τη διαδικασία αυτή τις επιλογές από την πλευρά των ψυχών της ζωής την οποία διαλέγουν να ζήσουν στη συνέχεια καταλαβαίνουμε ότι ναι μεν για τον Πλάτωνα οι ψυχές είναι φορείς των ιδεών και υπάρχουν διαφορετικές laquoποιότηταςraquo ψυχές όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος θα επιλέξει στην πορεία της ζωής του να ζήσει μια δίκαιη και ηθική ζωή και όχι η ψυχή η οποία έχει κατοίκηση στο σώμα του Η ψυχή μπορεί μόνον να θυμηθεί με τη διαδικασία της αναμνήσεις και την τεχνική της μαιευτικής Στη συνέχεια πριν κατοικήσουν οι ψυχές στο νέο τους σώμα πίνουν το νερό της λήθης από τον Αμέλητα ποταμό και ξεχνούν έτσι τις προηγούμενες ζωές και εμπειρίες τους ώστε να μην επηρεάζονται από αυτές στη συνέχεια

Μrsquo αυτές τις (πολύ σχετικές μεταξύ τους) αναφορές σχετικά με τη ψυχή στα έργα του ο Πλάτωνας κάνει ιδιαίτερα εμφανή τη σημασία που έχει η ψυχή σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Είναι ίσως η βάση της Και πατώντας σrsquo αυτή κατάφερε να γίνει από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους Και τα βήματα του ακολούθησε αργότερα ο εξrsquo ίσου σπουδαίος φιλόσοφος και μαθητής του Αριστοτέλης

13

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14

Βιβλιογραφία

1 Πλάτωνος Φαίδρος ΙΝ Θεοδωρακόπουλος (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ Αθήνα 2010)

2 Πλάτωνος Συμπόσιο Ι Συκουρτής (εκδόσεις ΚΟΛΛΑΡΟΣ Αθήνα 2009)

3 Πλάτωνος Πολιτεία Σχολικό Βιβλίο Αρχαίων Γrsquo λυκείου (ΟΕΔΒ)4 Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Θεοδόσης Πελεγρίνης (εκδόσεις

ΠΕΔΙΟ Αθήνα 2010)5 Google Wikipedia

14