Ελληνικοί Πόλεμοι

161

description

Ελληνικοί Πόλεμοι

Transcript of Ελληνικοί Πόλεμοι

Page 1: Ελληνικοί Πόλεμοι
Page 2: Ελληνικοί Πόλεμοι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χορηγός

• θ Μακεδονικός Αγων (1903-1909) Θανάσης Δίκαιος

EE Το Κίνημα οίο Γουδί (1909) Θανάσης Δίκαιος

Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης

Το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα (1912-1925) Ευάγγελος Ε. Τζάχος

2 Α' Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) Λευτέρης Γιαννουλόπουλος

2 Εκστρατεία στην Μεσημβρινή Ρωσία (1919) Ευάγγελος Ε. Τζάχος

Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) Λευτέρης Γιαννουλόπουλος

Ε Β' Παγκόσμιος Πόλεμος (1940-1945) Μάνος Μαστοράκος

Η Μάχη της Κύπρου (1974) Σάββας Δ. Βλάσσης

απο το 1874

ΕΚΔΟΤΗΣ-Δ1ΕΥΘΥΝΤΗΣ: Γιώργος Χριστογιαννάκης

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Σάββας Δ. Βλάσσης ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Αμφιτρίτη

Χριστογιαννάκη ΑΤΕΛΙΕ: Αλεξάνδρα Θεοδωράκη, Νίκος Μάσαλας,

Σταύρος Σοφιανός, Ξένια Κατσαρού ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ: Σωτήρης Σεργιάννης ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Βέρα Γοζαδίνου ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ: Γιολάντα Μαρούλη ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ: Αωρέττα Μπούρα ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ: Δώρα

Κιοτζέκογλου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΔΙΑΝΟΜΗΣ Νίκος Παναγόπουλος Δ1ΑΘΕΣΗ-Δ1ΑΝΟΜΗ: Ευρώπη Α.Ε. Αμφιαράου 15-17, 104 42, Αθήνα τηλ.: 5199900, 5199845, 5199935,fax: 5199901

Εκδίδεται από την «ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε.» ΔΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Γιώργος Σαραντόπουλος ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 10, 11527 ΑΘΉΝΑ, Τηλ: 74.88.366-67, 74.89.941 fax: 74.88.367, e-mail: [email protected], WEB: www.strategy.gr ΥΠΕΥΘ. ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: Γιώργος Χριστογιαννάκης

Απαγορεύεται σε οποιονδήποτε η αναδημοσίευση άρθρων, αποσπασμάτων ή άλλου υλικού χωρίς την έγγραφη άδεια του περιοδικού. Χειρόγραφα και φωτογραφίες που στέλνονται για δημοσίευση δεν επιστρέφονται, ανεξάρτητα από το αν θα δημοσιευ-θούν ή όχι. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα περικοπής μακροσκελών επιστολών, υπό την προ-ϋπόθεση ότι δεν θα αλλοιώνεται το νόημά τους. Ενυπόγραφα άρθρα δεν εκφράζουν απαραίτητα τη γνώμη του περιοδικού.

Published by: «Communications» S.A., 10 Messogion str. 11527 Athens tel.: (0030-1) 74.88.366-7, 7489941 fax.: 74.88.367, e-mail: [email protected], WEB: www.strategy.gr

Page 3: Ελληνικοί Πόλεμοι

α γτο το 1874

Ένας ελληνικός αιώνας...

Ο 20ός αιώνος μπορεί να χαρακτηρισθεί αβίαστα ως ο αιώνας των ελληνικών πολέμων. Ιδιαίτερα το πρώτο μισό του «παρήγαγε» έξι συνολι-κά πολέμους, από τους οποίους ο ένας εμφύλιος. Από τους έξι συνολικά, οι δυο υπήρξαν οι μεγαλύτεροι πόλεμοι στην ιστορία της ανθρωπότητας: ο Α' και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Και στους δυο, η Ελλάδα ακολουθώ-ντας διορατική πολιτική, αν και όχι χωρίς εμπόδια, είχε το ηθικό ανάστημα, το σθέ-νος και την προνοητικότητα να πολεμήσει με το μέρος των νικητών και να κερδίσει σημαντικά γεωπολιτικά οφέλη.

Στην αρχή χου 20ου αιώνα η Ελλάδα ήταν ένα βαλκανικό υπανάπτυκτο κρατίδιο που συμπλήρωνε το βαλκανικό «εξωτικό» μωσαϊκό εθνοτήτων, που σχημάτιζε την «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης», κατά τα μέτρα της εποχής.

Κυρίαρχη ακόμα στην περιοχή εμφανι-ζόταν η παραπαίουσα Οθωμανική Αυτο-κρατορία που είχε υπό την κατοχή της μεγάλο μέρος των εδαφών στα οποία κατοικούσαν αμιγείς βαλκανικοί πληθυ-σμοί. Για την Ελλάδα το όραμα της «Μεγά-λης Ιδέας» που κυριαρχούσε ως εθνική στρατηγική, δεν σήμαινε τίποτε άλλο από την απελευθέρωση των ελληνικών πληθυ-σμών που εξακολουθούσαν να βρίσκονται κάτω από τουρκικό ζυγό. Οι δύο βαλκανι-κοί πόλεμοι το 1912-13 επανέφεραν σε μεγάλο βαθμό τα σύνορα του ελληνικού κράτους στις διαστάσεις που αναλογούσαν στους ελληνικούς πληθυσμούς, στην

Ήπειρο, τη Μακεδονία, το Αιγαίο και την Κρήτη. Με την συμμετοχή δε της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο χάρις στη διο-ρατικότητα του Ελευθέριου Βενιζέλου, η Ελλάδα για πρώτη φορά μετά από αιώνες απελευθέρωσε τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και της Θράκης. Ένα όνειρο που κράτησε μόνο λίγο, χάρις στο μόνιμο ελληνικό «σαράκι» που λέγεται διχόνοια. Για να ακολουθήσει μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που γνώρισε ποτέ ο ελληνισμός, μέσω μιας πρωτοφανούς γενοκτονίας που ξερίζωσε Ιστο-ρία τριών χιλιάδων ετών!

Και πριν καλά καλά η χώρα συνέλθει από το τεράστιο αυτό πλήγμα, ήλθε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και ο φοβερός εμφύλιος πόλεμος. Η κοι-νωνική αναταραχή που ακολούθησε οδήγησε σε μια δικτατορία και μία νέα εθνική καταστροφή, την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την παρά-

«...Διότι, ενώ δεν ήθελον ούτε τον πρώτον Βαλκανικό πόλεμον ούτε τον δεύτερον έκαμα και τους δύο και επέ-τυχα. Και ευρέθην έτοιμος να τους διεξάγω. Και τους διεξήγαγα νικηφό-ρως. Λεν είμαι από εκείνους τους αυστηρούς εφηνιστάς οι οποίοι κάμουν τον σταυρό τους από το πρωί έως το βράδυ. Είμαι πολιτικός ανήρ που κληθείς να ανορθώσω τα πράγμα-τα της χώρας και να την κατευθύνω εις μίαν ειρηνικήν ανόρθωσιν, δεν εννοώ να της επιβάλλω άλλα βάρη παρά εκείνα τα οποία είναι απολύτως αναγκαία».

Ελευθέριος Βενιζέλος

νομη μέχρι σήμερα κατοχή του 40% του κυπριακού εδά-φους από την Τουρκία.

Παρόλα αυτά, ο 20ός αιώνας μπορεί να χαρακτηρισθεί ελληνικός αιώνας.

Σε σύγκριση με το βαλκανικό κρατίδιο των αρχών του αιώνα, η Ελλάδα είναι σήμερα μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα, που μετέχει στην λέσχη των 20 πιο προηγμένων κρατών του πλανή-τη, με ισχυρή οικονομία και Ακα-θάριστο Εθνικό Προϊόν που είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα όλων των βαλκανικών κρατών μαζί! Αν αναλογισθεί κανείς ότι το επίτευγμα αυτό επήλθε μετά από δύο Παγκόσμιους Πολέμους, μία τεράστια εθνική καταστροφή που είχε σαν συνέπεια την προσφυγο-ποίηση του 1/4 του ελληνικού πλη-θυσμού και ενός από τους πιο άγριους εμφύλιους πολέμους που χώρισε στα δυο χους Έλληνες για δεκαετίες, χο αποτέλεσμα θα μπο-ρούσε να θεωρηθεί εντυπωσιακό.

Ένα ελληνικό θαύμα που άλλαξε τη μοίρα μιας χώρας που μέχρι πριν λίγα χρόνια είχε το παρα-τσούκλι «ψωροκώσταινα».

Πάνω όμως από συγκυρίες, διορατικόχηχα και καχάλληλη εξω-χερική πολιχική, χο επίτευγμα αυχό οφείλεχαι σχους Έλληνες που πολέμησαν και πέθαναν σχα πεδία χων μαχών.

Οι απόγονοι χους χου 21ου αιώνα, χους οφείλουν απέρανχη ευγνωμοσύνη και μια υπο-χρέωση.

Να μην ξεχνάνε ποχέ χις θυσίες χων προγόνων χους και να διαχηρήσουν, όπως και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στην ειρήνη όσα εκείνοι κέρδισαν με αίμα και δάκρυα στον πόλεμο!

Γιώργος Ν. Χριστογιαννάκης

Page 4: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το ιστορικό παράδειγμα του 20ου αιώνος

Υπάρχει άρογε λόγος για μία έκδοση όπως αυτή, που παρουσιάζει χους αγώνες χου Έθνους καχά χον περασμένο αιώνα; Ιδίως σε μία χώρα που έχει να πολεμήσει πραγμαχικά, χουλάχισχον μισό αιώνα; Υπάρχει χόση ανάγκη για ενίσχυση χης ισχορικής μνήμης σε μία περίοδο που η ευμάρεια κυριαρχεί οχην ελληνική κοινωνία και η οικονομική ανάπχυξη αποχελεί χον πρωχαρχικό σχόχο χης ηγεσίας;

Πισχευω πως ναι. Και μάλισχα ακόμη περισσόχερο σήμερα, υπάρχει πραγμαχικά επιχακχική ανάγκη για μία ισχορική ενδοσκόπηση όλων χων Ελλήνων.

Προσωπική μου άποψη είναι όχι χο Ελληνικό Έθνος βρίσκεχαι σε μία κρίσι-μη καμπή χης ισχορίας χου. Σε μία καμπή που θα μπορούσε να παρομοιασθεί με χο πέρασμα από χην Αρχαία Ελλάδα σχην Βυζανχινή. Το πέρασμα αυχό, από χον

Έλληνα σχον Ρωμιό, συνοδεύθηκε από μία σύγχυση που και χόχε είχε οδηγήσει σε ένα μανιώδες κυνήγι χων αρχαίων παραδόσεων και αξιών, φθάνονχας σε ανεξέλεγκχες καχασχάσεις. H ανάκαμψη ήλθε μέσα από χην διαφώχιση και χην ενσχάλαξη σχις καρδιές χων Ελλήνα>ν χου ενδόξου παρελθόνχος, που οδήγησε χο Γένος σχην αποχίναξη χου ξένου ζυγού και χην ανόρθωση.

Έχσι και σήμερα, ο Ελληνισμός βρί-σκεχαι σε ένα μεχαβαχικό σχάδιο. Βρίσκε-χαι σχην φάση που μεχά χην ολοκλήρωση χης προσπάθειας απελευθερώσεως εθνι-κών εδαφών και πληθυσμών -προσπά-θεια η οποία απέληξε σχην δημιουργία ενός μικρού κράχους σχην σφαίρα επιρροής χης Δύσεως- σήμερα περνά σχην ένχαξή χου σε ένα δήθεν παγκοσμιοποιημένο διεθνές περιβάλλον. Μεχά χην λήξη χου Ψυχρού Πολέμου και χην απαρχή μίας νέας εποχής και μίας παγκόσμιας νέας χάξεως πραγμάχων, η Ελλάδα και χο Ελληνικό Έθνος, πρέπει να ενσωμα-χωθούν και να προσαρμοσθούν. Αυχή η διαδικασία χης προσαρμογής είναι που έχει οδηγήσει σε σύγχυση χο Έθνος. Θα οδηγηθούμε σχην ενσωμά-τωση στον Ευρωπαϊκό κορμό ως Έλληνες ή ως «παγκοσμιοποιημένα» παράγωγα δίχως εθνική ταυτότητα;

Όπως οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες προσπάθησαν να καταστρέψουν κάθε τι που θύμιζε το παρελθόν, έτσι και σήμερα η ηγεσία έχει επιδοθεί σε έναν πόλεμο κατά της θρησκείας, κατά της ιστορικής μνήμης, κατά της εθνικής συνειδήσεως. Το αποτέλεσμα είναι, πέρα από την σύγχυση, το

Έθνος να παρουσιάζει για άλλη μια φορά συμπτώματα διχασμού, από τις ενέργειες των ίδιων των κυβερνώντων. Όμως ενώ οι Βυζαντινοί ενερ-

ΟιΈνοπλες Δυνάμεις αποτελούν μοναδικό συνεκτικό κρίκο διατηρήσε-ως και εμπεδώσεως της εθνικής ταυ-τότητος, εμφυσώντας ομοψυχία, ευαι-σθησία και αγάπη για την Πατρίδα. Οι Ένοπλες Δυνάμεις είναι συνυφασμέ-νες με την Σημαία. Κάτω από αυτή την Σημαία είναι που πολέμησαν και σκοτώθηκαν βάφοντάς την με το αίμα τους, χιλιάδες Ελλήνων κατά τον περασμένο αιώνα και στις παλαιότε-ρες εποχές.

γουσαν συμφωνά με το συμφέρον της αυτοκρατορίας (σύμφωνα πάντα με την κρίση τους) οι σημερινοί άρχοντες δείχνουν να ενεργούν σύμφωνα με τις προσταγές μίας υπερεθνικής παγκόσμιας αυτοκρατορίας.

Διέξοδο στην σύγχυση, μπορεί να δώσει η Παιδεία. Όταν όμως το παιδαγωγικό σύστημα της χώρας ακολουθεί έναν επικίνδυνο κατήφορο, τότε ο καθένας ατομικά πρέπει να αναπτύξει πνεύμα ανησυχίας και αναζητήσεως, επωμι-

ζόμενος μεγαλύχερο βάρος σχην διαπαιδαγώγηση χων παιδιών χου.

Μέσα σε ένα χέχοιο πλαίσιο, μία έκδοση όπως αυχή, νομίζω όχι μπο-ρεί να συντελέσει θετικά στην δια-τήρηση της μνήμης, στην καλλιέρ-γεια σωστών προτύπων και στην εξαγωγή ορθών διδαγμάτων.

Μία από τις αξίες-θεσμούς που έχουν τεθεί στο στόχαστρο της ψευδοεκσυγχρονιστικής προπα-γάνδας, είναι και οι Ελληνικές Ένο-πλες Δυνάμεις. Οι Ένοπλες Δυνά-μεις αποτελούν μοναδικό συνεκτι-κό κρίκο διατηρήσεως και εμπεδώ-σεως της εθνικής ταυτότητος, εμφυσώντας ομοψυχία, ευαισθησία και αγάπη για την Πατρίδα. Οι Ένο-πλες Δυνάμεις είναι συνυφασμένες με την Σημαία. Κάτω από αυτή την Σημαία είναι που πολέμησαν και σκοτώθηκαν βάφοντάς την με το

αίμα τους, χιλιάδες Ελλήνων κατά τον περασμένο αιώνα και στις παλαιότερες εποχές.

Τους αγώνες των προγόνων μας κατά τον 20ό αιώνα, παρουσιάζουμε μέσα από τις σελίδες αυτού του έργου. Αγώνες οι οποίοι στέφθηκαν από επιτυχία ή απέτυχαν, αλλά πάνχως που διαμόρφωσαν χην σημερινή Ελλάδα. Επειδή όμως η Ιστορία ποχέ δεν τελειώνει, παρά χην μακρά ειρηνική περίοδο που απολαμβάνουμε, θα πρέπει να είμασχε έχοιμοι και σχον 21ο αιώνα για θυσίες. Και για να είμασχε έχοιμοι, θα πρέπει να υπάρχει σχις καρδιές χων νέων, χο παράδειγμα χων προγόνων.

Σάββας Δ. Βλάσσης

Page 5: Ελληνικοί Πόλεμοι

Θανάσης Δίκαιος

πλέον πολυπληθές και ισχυρό στοιχείο της Μακεδο-νίας και ως εκ τούτου το δεύτερο και πιο ουσιαστικό εμπόδιο μετά την οθωμανική Αρχή. Κορύφωση χης ανταρτικής και υπονομευτικής δραστηριότητας των βουλγαρικών οργανώσεων, αποτελούν δύο αποτυχη-μένες επαναστάσεις το 1902 και χο 1903, οι οποίες καταπνίγηκαν από τους Οθωμανούς, γεγονός όμως που προκάλεσε την επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνά-μεων. Οι τελευταίες επέβαλαν την παρουσία Ευρωπαί-ων ελεγκτών δίπλα σχον Τούρκο διοικητή χης Μακε-δονίας, καθώς και την εγκαθίδρυση διεθνούς Χωρο-φυλακής για την τήρηση της τάξης. Παρά ταύτα, η δράση των Βουλγάρων δεν αναχαιτίσθηκε καθώς οι Μεγάλες Δυνάμεις γνώριζαν πλέον όχι η καχάρρευση χου δυχικού χμήμαχος της Οθωμανικής Αυτοκρατο-ρίας ήταν θέμα χρόνου και ότι θα έπρεπε να βρίσκο-νται σε τέτοιες θέσεις ώστε να αποκομίσουν χα μεγα-λύτερα δυναχά οφέλη.

Μέχρι χο 1903, η ελληνική ανχίσχαση στη Μακεδο-νία έναντι της δράσης των βουλγαρικών επιτροπών (Κομιτάτ) που προωθούσαν τα πανσλαβικά σχέδια Ρωσίας και Βουλγαρίας, γινόταν από την Εκκλησία, χωρίς έμπρακτη βοήθεια από χο Ελληνικό Κράτος. Το Πατριαρχείο, για ν' αντιμετωπίσει τη βία των κομιτα-τζήδων, εγκατέστησε στις μητροπόλεις δραστήριους πατριώτες ιερείς, μεταξύ των οποίων ξεχώρισαν ο μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος και ο μητροπολί-της Πελαγονίας (Μοναστηρίου) Ιωακείμ ο Γ'. H μεγα-λύτερη όμως επιτυχία του Πατριαρχείου ήταν, ο διορι-σμός χου Γερμανού Καραβαγγέλη ως μηχροπολίχου Κασχοριάς. Η περιφέρεια Κασχοριάς αποχελούσε κομ-βικό σημείο επικοινωνίας σχη Μακεδονία, λόγω γειτο-νίας με χο Ελληνικό Κράτος. Με την άφιξή του στην Καστοριά το 1900, ο Καραβαγγέλης συναντήθηκε μυστικά σε μοναστήρι με τον Έλληνα πρόξενο Σταμα-τίου Κιουζέ Πεζά, ο οποίος, δίχως άνωθεν εντολή, είχε οργανώσει δίκτυο. Έτσι άρχισε η πρώτη συντονισμέ-νη ελληνική δράση, από χον μεν Πεζά στο Μοναστήρι με τους κατασκόπους και τα διαβήματά του, από χον δε Καραβαγγέλη σχην Καοχοριά με εντυπωσιακές ενέργειες. Η σημανχικόχερη ενέργεια του τελευταίου ήταν οι περιοδείες στα ελληνικά χωριά και η τέλεση λειτουργίας σε εκκλησίες, κάτι που εμψύχωσε τους χωρικούς, ενώ οι ελληνόφρονες άρχισαν να οργανώνο-νται και να σχηματίζουν χους πυρήνες μίας μυσχικής οργάνωσης, μέλη χης οποίας, υπό χις οδηγίες του Καραβαγγέλη, διείσδυσαν στην ΕΜΕΟ για να την

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Μακεδονία βρισκόταν στο επί-κεντρο της διαμάχης των Μεγάλων Δυνάμεων για τη δια-νομή της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο κύριος λόγος ήταν ότι αποτελούσε το πρώτο βήμα και στα-θερή βάση για τον έλεγχο των στρατηγικής σημασίας Στε-νών του Ελλησπόντου, ενώ για τις ηπειρωτικές δυνάμεις -

Ρωσία, Αυστροουγγαρία- προσέφερε έξοδο στο Αιγαίο και στην Ανατολι-κή Μεσόγειο γενικότερα.

Κύριο όργανο της Ρωσίας, ήταν οι Βούλγαροι, ενώ της Αυστροουγγα-ρίας η Ρουμανία μέσω των Κουτσοβλάχων, χωρίς ωστόσο να υπολογίζε-ται και ο ναυτικός ανταγωνισμός Αγγλίας-Γερμανίας. Εν μέσω των αρπα-κτικών ορνέων ευρίσκετο η Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία, παρηκ-μασμένη και εξασθενημένη, προσπαθούσε να σώσει ό,χι μπορούσε.

Τμήμα Ελλήνων αξιωματικών που έλαβαν ενεργό μέρος στον Μακεδόνικο Αγώνα.

Από χα δύο πιόνια χων δυνάμεων της περιοχής (Ρωσία, Αυστροουγ-γαρία) το βουλγαρικό απεδείχθη το πλέον επιτυχημένο. Χρησιμοποιώ-ντας τη θρησκεία ως μέσον, οι Βούλγαροι ίδρυσαν ξεχωριστή εξαρχία, αυτόνομη από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, με σκοπό τη συσπείρωση των χριστιανών, Βουλγάρων και μη, υπό την βουλγαρική επιρροή. Η προσπάθεια των Βουλγάρων άρχισε την περίοδο 1866-1870, αλλά η προσπάθεια επιβολής της βουλγαρικής επιρροής συστηματοποιή-θηκε το 1896, οπότε ιδρύθηκαν η Ανωχάχη Μακεδονική Επιχροπή και η Εσωχερική Μακεδονική Οργάνωση (ΕΜΕΟ).

Οι οργανώσεις αυχές εξαπέλυσαν σκληρό ανταρτοπόλεμο τόσο ενα-ντίον των Τούρκων όσο και κατά των Ελλήνων, οι οποίοι αποτελούσαν το

Page 6: Ελληνικοί Πόλεμοι

Μακεδονικός Αγών

αποδιοργανώσουν. Η ΕΜΕΟ έμαθε για την ύπαρξη της ελληνικής οργά-νωσης τον Μάϊο του 1902, και εξαπέλυσε κύμα τρομοκρατίας και δολο-φονιών, αλλά αυτό έφερε αντίθετα αποτελέσματα. Ο Καραβαγγέλης κατόρθωσε να πλησιάσει τον καπετάν Κώττα, έναν εξαπατηθέντα σλαβό-φωνο οπλαρχηγό και να τον αποσπάσει από χους Βουλγάρους, αναλαμ-βάνονχας χην χρηματοδότηση χου αντάρτικου του και χα έξοδα σπουδών χων παιδιών χου σχην Αθήνα. Πλην χου Κώχχα, ο Καραβαγγέλης κατόρ-θωσε να προσεχαιρισθεί και άλλους οπλαρχηγούς και να χους ενχάξει σχην οργάνωση, ενανχίον χων Βουλγάρων.

Παράλληλα με χην οργάνωση χου Καραβαγγέλη, το προξενείο σχο Μοναστήρι με χον Πεζά και αργότερα με τον γραμμαχέα Ίωνα Δραγούμη, βοήθησε σχην ίδρυση, από χους προκρίχους, χης οργάνωσης «Αμυνα». Σχην Αναχολική Μακεδονία, αναπχύχθηκε με τη βοήθεια χου Δραγούμη

Ο Παύλος Μελάς (Μίκης Ζέζας).

από νωρίς ανχιστασιακό κίνημα, αρχικά κατα χης προ-παγάνδας και καχόπιν καχά χης ένοπλης βίας. Σχην Κενχρική Μακεδονία, παρόλο που ο πρόξενος Θεσσα-λονίκης Νικ. Ευσχαθιάδης υποσχήριζε χην ελληνο-τουρκική φιλία και χην οδό χης «ηρεμίας», οι νχόπιοι Μακεδόνες οργανώθηκαν μόνοι χους με αρχηγό χον Χρήστο Δέλλιου και συνέστησαν την «Φιλική Εται-ρεία». Μάλιστα, μέσα στην ίδια τη Θεσσαλονίκη, την άνοιξη του 1903, συστήθηκε μυστικό Ελληνικό Αμυ-ντικό Κομιτάτο.

Σ' ολόκληρη τη Μακεδονία, οι Έλληνες άρχισαν να οργανώνονται υπό την ηγεσία εκπαιδευτικών, προκρί-των και ιεραρχών, πεπεισμένοι πλέον ότι μόνο με την ενεργή αντίσταση θα εσώζοντο από τους Βουλγάρους. Το μόνο που έλειπε ήταν μια Κεντρική Αρχή που θα τους συντόνιζε και θα καχηύθυνε χις ενέργειές χους, κάχι που μόνο χο Ελ\ηνικό Κράχος μπορούσε να παράσχει.

Η επέμβαση του Ελληνικού Κράτους Αρχικά, οι ελληνικές κυβερνήσεις υποσχήριζαν χην

ανχιμεχώπιση των Κομιτάτων με την οργάνωση του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως. Για την αντι-μετώπιση των Κομιτάτων, προέτρεπαν τους προξέ-νους να απαιτούν τη διάθεση περισσόχερων χουρκι-κών σχρατευμάτων σχην περιοχή. Όμως οι αγριόχηχες στις οποίες αδιακρίτως προέβαιναν οι Τούρκοι στρα-τιώτες, ανάγκαζαν τον πληθυσμό να αποζητά την ανα-τροπή του οθωμανικού καθεστώτος, υπόσχεση που μόνο οι Βούλγαροι έδιναν. Έτσι, οι Μακεδόνες οδη-γούντο στην ΕΜΕΟ που προσέφερε κάποια βοήθεια έναντι των Τούρκων και προκάλεσε την φαινομενική επιτυχία της εξέγερσης του Ίλιντεν, μετά την κατα-στολή της οποίας η κατάσταση του ελληνισμού της Μακεδονίας έφτασε πλέον στο απροχώρητο. Οι τουρ-κικές σφαγές συγκίνησαν ακόμη και τους πιο αδιάφο-ρους πολιτικούς. Η δέ σφαγή του Κρουσόβου, οδήγη-σε στο τεράστιο συλλαλητήριο στους Στήλους του Ολυμπίου Διός (15 Αυγούστου 1903).

Υπήρχαν όμως και μερικοί εθνικισχές καχώχεροι αξιωματικοί, που δεν περίμεναν τις φλόγες του Κρου-σόβου για να ενεργήσουν. Ένας από αυτούς, ο Παύλος Μελάς, ήλθε σε επαφή με τον Καραβαγγέλη μέσω του γυναικάδελφού του Ίωνα Δραγούμη, με σκοπό την ενίσχυση σε άνδρες και όπλα. Πολλοί οικονομικά ισχυ-ροί ομογενείς και φιλλέληνες, άρχισαν να προσφέρουν σημαντικά ποσά στους αγνούς εθνικιστές. Αυτοί αγό-ραζαν όπλα και τα προωθούσαν στον Καραβαγγέλη, μέσω αξιωματικών της Χαρτογραφικής Εταιρείας και ανθρώπων του δικτύου του. Όμως ο μητροπολίτης ζητούσε και άνδρες για να βαστήξουν τα όπλα αυτά και στο αίτημα αυτό ανταποκρίθηκαν οι αξιωματικοί.

Την άνοιξη του 1903, τέσσερεις εμπειροπόλεμοι και ριψοκίνδυνοι Κρητικοί (Ευθ. Καούδης, Α. Βρανάς, Γ. Πέρος και Γ. Δικώνυμος) πήγαν για αναγνώριση στη Μακεδονία. Οι τρεις αναγκάστηκαν να επιστρέ-ψουν στην Αθήνα λόγω συνεχούς τουρκικής παρακο-λουθήσεως και μόνο ο Πέρος κατόρθωσε να πείσει ότι

12

Page 7: Ελληνικοί Πόλεμοι

ψ fii^KAH απο το 1874

ήταν ζωέμπορος και να συνεχίσει το ταξίδι του. Παρακολουθούμενος, επι-σκέφθηκε το Μοναστήρι (Δραγούμης) και την Καστοριά (Καραβαγγέλης) προτού επιστρέψει στην Αθήνα, φέρνοντας επιστολές και προσωπική μαρ-τυρία της πραγματικής κατάστασης, ώστε να γίνει το επόμενο βήμα.

Μέσω του Ανθυπολοχαγού Τσόντου, βρέθηκαν 6 Κρητικοί, που μαζί με τους 4 προηγούμενους αξιωματικούς και τον Ανθυπολοχαγό Μαζαρά-κη θα έμπαιναν στη Μακεδονία. Η ομάδα, στις 13 Ιουνίου 1903, πέρασε την ελληνοτουρκική μεθόριο κι επέστρεψε 2 εβδομάδες μετά το Ίλιντεν.

H δράση του πρώτου ανταρτικού σώματος από την ελεύθερη Ελλάδα πέτυχε πολλά. Πρώτον, αποκτήθηκε πολύτιμη πείρα και αργότερα οι Καούδης και Δικώνυμος θα διέπρεπαν ως αρχηγοί σωμάτων. Δεύτερον, διέγνωσαν την ανικανότητα των κομιτατζήδων στη σκοποβολή και στις τακτικές μάχης και τρίτον, οι αφηγήσεις τους ενθάρρυναν τη συνέχιση των προσπαθειών, προσελκύοντας και άλλους στον αγώνα.

Μετά την καταστολή της εξέγερσης του Ίλιντεν και όταν ξεκαθάρισε το τοπίο, οι εκκλήσεις για βοήθεια, ιδίως από τη Δυτική Μακεδονία, έγιναν δραματικές. Οι αγριότητες εις βάρος των Ελλήνων, κατέστησαν το Μακε-δονικό καθημερινό πρωτοσέλιδο σ' όλες τις αθηναϊκές εφημερίδες και θέμα συζήτησης της κοινής γνώμης. Έτσι, η ελληνική κυβέρνηση ανα-γκάστηκε να αναλάβει το θέμα από τα χέρια των «θερμόαιμων» αξιωματι-κών. Κατ' αρχήν, απεφασίσθη μία διερεύνηση σ' ολόκληρο τον Μακεδονι-κό χώρο, για να διαπιστωθεί αν υπήρχε το κατάλληλο έδαφος για ένοπλη αμυντική οργάνωση του πληθυσμού. Στα μέσα Φεβρουαρίου του 1904, επελέγησαν οι Αοχαγοί Αν. Παπούλας και Αλ. Κοντούλης, ο Υπολοχαγός Γ. Κολοκοτρώνης και ο Ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς, που ως ανταρτι-κή ομάδα θα πήγαιναν στη Δυτική Μακεδονία. Για την υπόλοιπη Μακε-δονία, επελέγη ο διερμηνέας β' της πρεσβείας Κωνσταντινουπόλεως Γ. Τσορμπατζόγλου, ο οποίος θα περιόδευε υπό την επίσημη ιδιότητα του.

Παράλληλα, άρχισε η ριζική αναδιοργάνωση των ελληνικών προξενεί-ων στη Μακεδονία, ώστε να καταστούν κέντρα διευθύνσεως του αγώνα με «κέντρο» τη Θεσσαλονίκη και οι πρόξενοι αντικαταστάθηκαν από «δρα-στήριους πατριώτες». Στο Μοναστήρι τοποθετήθηκε ο Δ. Καλλέργης και στη Θεσσαλονίκη ο Α. Κορομηλάς, ενώ αξιωματικοί εστάλησαν ως «ειδι-κοί γραμματείς». Ο Κορομηλάς, που διορίστηκε πρόξενος στη Θεσσαλο-νίκη, το Μάϊο του 1904, είναι αυτός στον οποίο οφείλεται ουσιαστικά η ένοπλη οργάνωση του Ελληνισμού της Μακεδονίας. Το ελληνικό προξε-νείο Θεσσαλονίκης, έγινε το κέντρο συντονισμού της ελληνικής ανταρτι-κής δράσεως, σημείο επαφής των Ελλήνων πρακτόρων και αποθήκη πυρομαχικών και πολεμοφοδίων. Όμως τα γεγονότα έμελλε να διχάσουν τη διεύθυνση του αγώνα. Στις 22 Μαΐου, με πρωτοβουλία κυρίως πρώην εταίρων του Μακεδονικού Κομιτάτου, συστήθηκε το Μακεδονικό Κομι-τάτο στην Αθήνα, με πρόεδρο τον ιδιοκτήτη της εφημερίδος «Εμπρός» Δημήτριο Καλαποθάκη. Το Κομιτάτο, επεδίωκε να αναλάβει τη γενική διεύθυνση του αγώνα, πράγμα που η κυβέρνηση δέχθηκε ευχαρίστως, γιατί έτσι μπορούσε να μείνει στα παρασκήνια, αποποιούμενη πάσα ευθύ-νη. Έτσι, άρχισε η συγκρότηση δύο παράλληλων φορέων, το μέν Κομιτά-το ανέλαβε τον αγώνα στο βιλαέτι Μοναστηρίου, το δε Γενικό Προξενείο τον αγώνα στο βιλαέτι Θεσσαλονίκης. Για τον διαμοιρασμό των πόρων μεταξύ τους, συστήθηκε μία υπερκομματική Μακεδονική Επιτροπή.

Έτσι όμως η διεύθυνση του αγώνα διχάσθηκε. Όσο η ελληνική κυβέρνηση ταλαντευόταν στις αποφάσεις της και

δίχαζε με τις σπασμωδικές ενέργειές της, η προσωρινή ηρεμία που είχε επικρατήσει στη Μακεδονία μετά το Ίλιντεν είχε αρχίσει πάλι να διατα-ράσσεται. Οι βουλγαρικές συμμορίες, μετά την ουσιαστική διάλυσή τους κατά την εξέγερση, είχαν αρχίσει να ανασυγκροτούνται με στρατολόγηση συμμοριτών από τους αμνηστευόμενους και αποφυλακιζόμενους, απο-φεύγοντας τη σύγκρουση με τον Οθωμανικό Στρατό και εστιάζοντας τις

ενέργειές τους στους στυλοβάτες του Ελληνισμού. Οι βουλγαρικές επιτροπές διατάζουν και απαγορεύουν σε όλους να καταφεύγουν σε τουρκικά δικαστήρια για απονομή δικαιοσύνης. Όσοι Έλληνες τολμούν να καταγ-γείλουν τη δράση κάποιας βουλγαρικής συμμορίας, βασα-νίζονται από τους Τούρκους. Έτσι κανείς πλέον δεν καταγ-γέλλει ούτε καν το πέρασμα συμμορίας κομιτατζήδων.

Εκτός από τους Βουλγάρους όμως κινούνται και οι Αλβανοί. Πλην της αναταραχής που επικρατούσε στο Κοσσυφοπέδιο, αλβανικές ληστοσυμμορίες δρούσαν στη Μακεδονία. Λόγω της νέας φορολογίας επί των κοπαδιών, εξεγέρθηκαν οι Αλβανοί της Διάκοβας την άνοιξη και το καλοκαίρι ακολούθησε ανταρσία των

Ο Κώττας, αρχικά συνεργάτης των Βουλγάρων, ενίσχυσε κατόπιν τον ελληνικό αγώνα πειθόμενος από

τον Γερμανό Καραβαγγέλη.

τουρκικών φρουρών Πρισρένης και Ιπέκ. Οι προσπά-θειες των Τούρκων στράφηκαν σ' αυτές τις περιοχές, χαλαρώνοντας τα μέτρα κατά των Βουλγάρων.

Οι Ρουμάνοι, είχαν το Μακεδονορουμανικό Κομι-τάτο με πρόεδρο τον Βίκτωρα Ουρέκα και εκτός της τεράστιας χρηματοδότησης, υπεστηρίζοντο και από την Πύλη για τον προσεταιρισμό των Κουτσοβλάχων. Επίσης τον ίδιο χρόνο, προστέθηκαν και οι Σέρβοι, που έστειλαν τσέτες στο βιλαέτι Μοναστηρίου. Ο σερ-βικός κίνδυνος αυξήθηκε, ιδιαίτερα μετά τη μυστική βουλγαροσερβική συνθήκη της 12ης Απριλίου 1904, που ενώ δεν καθόριζε ακριβώς τις ζώνες επιρροής στη Μακεδονία, προέβλεπε την κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων χωρίς να λογαριάζει τους Έλληνες.

Εκείνο που συνέτεινε στην επιδείνωση της κατά-στασης, ήταν η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων

Page 8: Ελληνικοί Πόλεμοι

»1'ω υ '3mm

HUif u fLi UdAJhin~ U ub & IETOPM

Μακεδονικός Αγών

όσον αφορά ιδίως χον επαναπροσδιορισμό των διοικητικών ορίων της Μακεδονίας μετά την ειρήνευση, που αποτελούσε την κύρια αιτία της αναζωπυρώσεως της βουλγαρικής βίας. Προσπαθώντας ν' αποδείξουν ότι αυτοί είχαν την πλειοψηφία στον πληθυσμό κι επειδή η εθνικότης προσδιοριζόταν από την εκκλησιαστική τοποθέτηση, όλες οι οργανώσεις τους έθεσαν σκοπό να μετατρέψουν κάθε σλαβόφωνο σε εξαρχικό. Επί-σης, η αναδιοργάνωση της τουρκικής Χωροφυλακής, έγινε συμφωνά με τα συμφέροντα των μεγάλων. Ο Ιταλός Στρατηγός Ντε Τζώρτζη με την πολυεθνική δύναμη που ανέλαβε τη διοίκηση, χώρισε τη Μακεδονία σε 5 τομείς-ζώνες επιτηρήσεως, που εστηρίζοντο σε δίκτυο ισχυρών σταθμών Χωροφυλακής. Το σαντζάκι Δράμας ανατέθηκε στην αγγλική αποστολή, το Σερρών στη γαλλική, το Θεσσαλονίκης στη ρωσική, το Σκοπίων στην αυστριακή και το σαντζάκι Μοναστηρίου στην ιταλική. Κατά περίεργο τρόπο, ο καθορισμός των ζωνών επιτηρήσεως προσδιόριζε επακριβώς τα όρια της Μεγάλης Βουλγαρίας της συμφωνίας του Αγίου Στεφάνου. Με αυτό τον τρόπο αποκόπηκαν από τις μεταρρυθμίσεις οι περιοχές που εκατοικουντο «καθαρά» από Αλβανούς και Έλληνες (περιοχές Κορυτσάς, Σερβίων, Βέροιας, Κατερίνης και Κασσάνδρας). Τους μεν Αλβανούς είχαν «μοιράσει» μεταξύ τους η Ιταλία και η Αυστρία, τους δε Έλληνες άφηναν

-•••• :• ' > » • · . - , · , , , , . - -

rr JU

Ενοπλο τμήμα εθελοντών Μακεδονομάχων.

στην τύχη τους. Όταν η ελληνική κυβέρνηση χαρακτήρισε την πράξη αυτή ως πραξικόπημα, ορίσθηκαν Βέλγοι και Σουηδοί αξιωματικοί ως υπάλληλοι της τουρκικής κυβέρνησης, για να επιβλέπουν την κατάσταση σ' αυτές τις περιοχές.

Η τραγική κατάσταση που δημιουργήθηκε από την εξόντωση των Βαγγέλη και Κώττα, ώθησε την κυβέρνηση να συναινέσει στον αγώνα. Εν τω μεταξύ, το Μακεδονικό Κομιτάτο, δεν είχε μείνει στα λόγια. Μετά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες με τον πράκτορα Κ. Μάνο και δύο μικρά ανταρ-τικά σώματα (των Γ. Μπόλα και Π. Κόκκινου) ανέθεσε στον Ευθύμιο Καούδη τη συγκρότηση μεγαλύτερου σώματος. H δεκαμελής ομάδα έφθασε στο Ανταρτικό και άρχισε τη δράση. Τις πρώτες 4 ημέρες του Σεπτέμβρη, σκότωσαν τον βοεβόδα Στόϊτσε στο Τρίγωνο, τον Ρουμανι-στή Τσολάκη στο Πισοδέρι και τον Βουλγαριστή Χατζηπαύλο στο Ανταρ-τικό, θορυβώντας την περιφερειακή οργάνωση της ΕΜΕΟ. Στις 21 Σεπτεμβρίου, ενώ οι βοεβόδες ενωμένοι ευρίσκοντο στο χωριό Όστιμα και αναζητούσαν τους Έλληνες, η ομάδα Καούδη επιτέθηκε αιφνιδιαστι-κά στο χωριό. H μάχη διεκόπη από επέμβαση τουρκικών στρατευμάτων, αλλά με φανερή ελληνική νίκη που κόστισε δύο τραυματίες, έναντι πολ-

λών νεκρών Βουλγάρων. Μετά από εκείνη την ημέρα, οι Βούλγαροι δεν τόλμησαν να ξαναπλησιάσουν την ελληνική ομάδα, η οποία, βοηθούμενη από την τοπική οργάνωση του Καραβαγγέλη, συνέχισε το καθήκον της. Στο μεταξύ, τη νύκτα 27/28 Αυγούστου 1904, το σώμα του Ανθυπολοχαγού Παύλου Μελά (Μίκης Ζέζας) περνούσε την ελληνοτουρκική μεθόριο και μαζί του το Ελληνικό Κράτος περνούσε στην αντεπίθεση. Ο Μελάς είχε χρισθεί από το Ελληνικό Κράτος αρχηγός όλων των ελληνικών σωμάτων στη Δυτική Μακεδονία με ένα σώμα 30 ανδρών. Ο Μελάς κατόρθωσε να συνε-νωθεί με την ομάδα του Ζήση Δημουλιού και συνέχισε να εκφωνεί λόγους στα χωριά, να διαλύει τις τοπικές επιτροπές (Κομίτσια) της ΕΜΕΟ και να οργανώνει ομάδες αυτοάμυνας.

Στις 7 Οκτωβρίου, συνενώνονται με χον Μελά τα σώματα που έστειλε το Μακεδονικό Κομιτάτο (40 άνδρες) στο Φλάμπουρο. Το σώμα του Μελά τώρα αριθμούσε 70 άνδρες εκτός χων νχόπιων και η βουλ-γαρική οργάνωση χης περιοχής αυτοδιαλύεται πανικό-βλητη. Ο Μελάς οργάνωσε χην ελληνική άμυνα με σώμα 50 ανδρών υπό χον παλαιό αρμαχολό Γιοβάνη, αναχολικά από το Βίτσι και κατευθύνθηκε στα Κορέ-στια για να τα οργανώσει. Στις 13 Οκτωβρίου σταμά-τησε σχα Στάτιστα (σημερινό Μελά) με δύναμη 35 ανδρών για να διανυκτερεύσει, όταν ισχυρό τουρκικό απόσπασμα, πληροφορημένο από Βούλγαρο βοεβόδα, περικυκλώνει το χωριό. Ο Μελάς φονεύθηκε στην προσπάθεια να απαγκιστρώσει το τμήμα του, μαζί με άλλους 9 άνδρες, πριν οι υπόλοιποι διαρρεύσουν προς το Βίτσι. Η θλιβερή είδηση του θανάτου του Μελά, φθάνει γρήγορα στην Αθήνα. Οι καμπάνες των εκκλη-σιών σημαίνουν πένθιμα σ' όλη τη χώρα και ενώ πολύ λίγοι γνώριζαν για την έξοδό του, ο θάνατος του θρη-νείται ως εθνικού ήρωος. Αυτά που πρόσφερε ο Μελάς εν ζωή είναι τίποτε, συγκρινόμενα με αυτά που έκανε ο θάνατος του. Κύματα αγανακτήσεως συγκλονίζουν το Πανελλήνιο. Συνάδελφοι' του αξιωματικοί ζητούν να πάνε σχη Μακεδονία να πολεμήσουν, ενώ όλοι οι

Έλληνες ξαφνικά καταλαβαίνουν ότι εκεί διακυβεύβο-νται ζωτικά συμφέροντα.

Νέος αρχηγός του αγώνα, ορίζεται από το Μακεδο-νικό Κομιτάτο ο Ανθυπολοχαγός Γ. Κατεχάκης (Ρού-βας) που έρχεται με 25 άνδρες. Περνώντας τα σύνορα την 1η Νοεμβρίου, φέρνει μαζί του συγκεκριμένες εντολές από το Κομιτάχο: να διαλύσουν χις βουλγαρι-κές συμμορίες, να ορίσουν χαχυδρόμους και να συγκροχήσουν σώμαχα αποχελούμενα κατά τα 2/3 από ντόπιους Μακεδόνες και αυτά να δράσουν στις επαρ-χίες, διαιρεμένες σε αρματολίκα, με 3-4 οπλαρχηγούς το καθένα. Ειδική μνεία γινόταν στην αποφυγή μαζι-κών αντιποίνων και στην προσπάθεια περιποίησης του οθωμανικού στοιχείου για να το προσεταιρισθούν.

Πρώτη μεγάλη και εντυπωσιακή επιχείρηση του Ρούβα, ήταν η επίθεση στο Σκλήθρο, στις 12 Νοεμβρί-ου. Το Εξαρχικό αυτό χωριό χτυπήθηκε την ώρα που γινόταν γάμος και υπήρχαν 12 πάνοπλοι συμμορίχες

9

Page 9: Ελληνικοί Πόλεμοι

fe ηίΡΚΑΑ ^ απο το 1874

με τον βοεβόδα Κόλε και πολλούς ενόπλους χωρικούς. H ενέργεια αυτή, παρόλο που ξέφυγε ο Κόλε, αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων και έφερε σύγχυση στις βουλγαρικές οργανώσεις. Στις 30 Νοεμβρίου σημει-ώθηκε άλλη μία επιτυχία, όταν νικήθηκε υπερδιπλάσια βουλγαρική τσέτα.

Έτσι τα χωριά συνέχισαν με αυξητική τάση να προσχωρούν στο Πατριαρ-χείο, λόγω της άψογης και ηρωικής στάσης των Ελλήνων ανταρτών.

Εν τω μεταξύ, το Μακεδονικό Κομιτάτο, αποφάσισε να επεκτείνει τον αγώνα και συγκρότησε νέο σώμα υπό τον Ανθυπολοχαγό Γ. Τσόντο (Βάρ-δας). Στον Βάρδα, που μπήκε στη Μακεδονία με 40 άνδρες, ανετέθη η

Οι Κρητικοί οπλαρχηγοί Καραβίτης, Βολάνης και Δικόνυμος Μακρής, που συμμετείχαν εθελοντικά στον αγώνα.

γενική αρχηγία των σωμάτων στο βιλαέτι Μοναστηρίου, με υπαρχηγό τον Ρούβα. Το πρώτο κατόρθωμα του Βάρδα, ήταν να απαλλάξει τα Καστανο-χώρια από τον βοεβόδα Κωνστάντωφ. Εν συνεχεία οργάνωσε τα Καστανο-χώρια και απαγόρευσε την είσοδο στην Ελλάδα Βουλγαριζόντων, που μέχρι τότε ήταν ελεύθερη. Οι Βουλγαρίζοντες, ενώ πρώτα έμπαιναν στη Θεσσα-λία και διενεργούσαν κατασκοπεία ελεύθερα, τώρα εχρειάζοντο ειδικό πιστοποιητικό από μητροπολίτη, ή Έλληνα οπλαρχηγό για να εισέλθουν. Επίσης εξοντώθηκαν όλοι οι Βουλγαρόφρονες μυλωθροί, ανθρακωρύχοι και οικοδόμοι, που ήταν εγκατεστημένοι στην ελληνοτουρκική μεθόριο, οπότε «τυφλώθηκε» το δίκτυο πληροφοριών της ΕΜΕΟ και εξέλιπαν οι καταδότες, αφήνοντας ελεύθερο τον δρόμο επικοινωνιών με την Ελλάδα.

Περίοδος 1905-1906 Στις αρχές του 1905, οι 8 ελληνικές ομάδες, με

βάσεις τις περιοχές Γέρμας-Βογατσικού, Καστανοχω-ρίων, Φλάμπουρο, Καστοριά, Δροσοπηγή, Ανταρτικό, Λέχοβο και Μορίχοβο, είχαν επικρατήσει στη Δυτική Μακεδονία. Τώρα με εξασφαλισμένα τα νώτα, είχε έλθει η ώρα να επεκταθεί η ελληνική δράση και στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης.

Με την ανάληψη του προξενείου Θεσσαλονίκης από τον Κορομηλά, «ειδικός γραμματεύς» τοποθετήθηκε ο Υποπλοίαρχος Κακουλίδης και έφθασαν άλλοι αξιωμα-τικοί ιδίων πεποιθήσεων, χάρις στους οποίους το προ-ξενείο κατέστη σύντομα το στρατηγείο του αγώνα σε ολόκληρο το βιλαέτι. Οι αξιωματικοί βρήκαν εύκολα και στρατολόγησαν πλήθος πατριωτών. H μεγάλη επιτυχία όμως ήταν η στρατολόγηση όλων των Ελλήνων υπαλ-λήλων των τουρκικών σιδηροδρόμων, που αξιοποιήθη-καν ως μεταφορείς όπλων και εφοδίων, ταχυδρόμοι μυστικής αλληλογραφίας και συλλογείς πληροφοριών. Βέβαια, σε πολλά χωριά οι Μακεδόνες είχαν αρχίσει να οργανώνονται αυτοβούλως, αλλά η δημιουργία ενός κεντρικού συντονιστικού οργάνου οδήγησε αυτόματα στη συγκρότηση της Ελληνικής Οργάνωσης Αγώνα.

Η ελληνική κυβέρνηση, θέλοντας ν' αποφύγει τη διπλωματική εμπλοκή από τυχόν σύλληψη ανταρτικού σώματος εξ Ελλάδος, ενέκρινε μόνο την αποστολή πολεμοφοδίων στη Θεσσαλονίκη και τη συγκρότηση ομάδων από ντόπιους. Γι' αυτό εγκαταστάθηκε στο χωριό Στόμιο ειδική υπηρεσία που συγκέντρωνε όπλα και πυρομαχικά, μεταφερόμενα από μικρά πλοιάρια σε καθορισμένα σημεία των δυτικών ακτών του Θερμαϊ-κού, όσο και στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Μέχρι την άνοιξη επίσης, έγινε και η συγκρότηση 8 ανταρτικών ελληνικών σωμάτων, που ανέπτυξαν αξιό-λογη δράση. Η οργάνωση των σωμάτων είχε πολλές δυσχέρειες, λόγω αντιδικιών για την ηγεσία, υπερβολι-κές απαιτήσεις των οπλαρχηγών και παντελούς έλλει-ψης στρατιωτικής εκπαίδευσης των ντόπιων. Έτσι, το προξενείο προσπάθησε να τοποθετήσει ως αρχηγούς τους αξιωματικούς που διέθετε. H ελληνική κυβέρνη-ση, θέλοντας να κρυφτεί πίσω από το Μακεδονικό Κομιτάτο, δεν δέχθηκε την ενοποίηση του αγώνα υπό την αρχηγία του προξενείου Θεσσαλονίκης. Και το Μακεδονικό Κομιτάτο όμως δεν συμφωνούσε να παίξει δευτερεύοντα ρόλο.

Την άνοιξη του 1905, με πρωτοβουλία του Μακεδο-νικού Κομιτάτου και υποστήριξη της κυβέρνησης, εγκαταστάθηκε στην Βουλιαγμένη κέντρο συγκροτήσε-ως και εκπαιδεύσεως σωμάτων για το Μακεδονικό. Το πρώτο σώμα 80 ανδρών που εκπαιδεύθηκε εκεί από τον Υπολοχαγό Μαζαράκη ήταν του 1. Νταφώτη. Τον Απρίλιο διείσδυσε στη Μακεδονία, αλλά λόγω του μεγέ-θους και αριθμού ζώων που μετέφεραν τον υπερβολικό όγκο πυρομαχικών, έγινε αντιληπτό από τους Τούρ-κους. Μετά από δύο συγκρούσεις με έφιππα καταδιω-κτικά αποσπάσματα, έχασε 20 άνδρες και αναγκάστηκε να υποχωρεί συνέχεια μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Από εκεί, μερίμνη του προξενείου, προωθήθηκε στην Αθήνα

Page 10: Ελληνικοί Πόλεμοι

>ς IV

όπου και αυτοδιαλύθηκε. Το Κομιτάτο έμαθε το μάθημα και τα επόμενα 4 σώματα που εστάλη-

σαν τον ίδιο μήνα, ήσαν δυνάμεως περίπου 40 ανδρών το καθένα και αντί να διεισδύσουν από τα σύνορα, μετεφέρθησαν με ατμόμπλοια σε ακτές του Θερμαϊκού, όπου τους περίμεναν κλιμάκια οδηγών με μουλάρια.

Παρά τις ενισχύσεις που ετοιμάζοντο στην Αθήνα, οι Μακεδονομάχοι δεν έμειναν άπραγοι. Ο Υπολοχαγός Τσόντος χτύπησε στις 25 Μαρτίου με 180 άνδρες την Βασιλειάδα, κρησφύγετο και βάση εξορμήσεως των κομι-τατζήδων με μεγάλες αποθήκες οπλισμού, επιτυγχάνοντας μεγάλο ψυχο-λογικό χτύπημα κατά των Βουλγάρων.

Στο μεταξύ, με την άφιξη των σωμάτων Σπυρομήλιου και Μαζαράκη στην περιοχή, πληροφορήθηκαν από ντόπιους Έλληνες ότι σε ολόκληρη την νοτίως του Αλιάκμονα περιοχή, έμεναν πολλοί Βούλγαροι ανθρακωρύ-χοι, μυλωθροί και ξυλοκόποι, με την ανοχή των Τούρκων. Όλοι τους, εκτός της οικονομικής ζημιάς που έκαναν στους ντόπιους με την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, ήταν οργανωμένοι στα βουλγαρικά Κομι-τάτα, ως κατάσκοποι, μεταφορείς όπλων και καταδότες. Τα δύο ελληνικά σώματα πραγματοποίησαν εκκαθαριστική επιχείρηση, συλλαμβάνοντες και τουφεκίζοντας δεκάδες Βούλγαρους, με αποτέλεσμα, έπειτα από λίγες ημέρες, οι περίπου 700 Βούλγαροι που δούλευαν στην περιοχή να θεωρή-σουν τα διαβατήριά τους και να φύγουν στην Βουλγαρία. Η ενέργεια αυτή και τα πτώματα Βουλγάρων που εξέβρασε ο Αλιάκμονας, είχαν μεγάλο αντίκτυπο, καθώς άρχισαν να οργιάζουν φήμες, περί της εισόδου στην περιοχή άνω των 1.000 Ελλήνων ανταρτών, οπότε οι Βουλγαρίζοντες κατέ-φυγαν στις μεγάλες πόλεις υπό την προστασία των Τούρκων. Οι Τούρκοι από την πλευρά τους συγκρότησαν ειδικά τάγματα κυνηγών που επιδόθη-καν στο κυνήγι των ανδρών του Μαζαράκη, τον οποίο επικήρυξε ο Χιλμή πασάς.

Όταν ο ελληνικός αγώνας στην ύπαιθρο άρχισε ν' αποδίδει καρπούς, το 1905, αποφασίστηκε η οργάνωση των πόλεων. Απαιτήθηκε, λοιπόν, η υπα-γωγή όλων των αγωνιστών σ' ένα κεντρικό όργανο για τη διεύθυνση και συντονισμό της δράσης, ώστε να αποτραπεί η εγκατάσταση στις πόλεις ξένων στοιχείων και να εξουδετερωθούν τα υπάρχοντα, ώστε να μην αλλοιωθεί ο ελληνικός χαρακτήρας. Στην ειρηνική δράση, συμπεριλαμβα-νόταν ο οικονομικός πόλεμος κατά του βουλγαρικού, εβραϊκού και γενικά αλλοεθνούς εμπορίου σε όλα τα επαγγέλματα, καθώς και η εξάπλωση και επιβολή της Ορθοδόξου Πατριαρχικής Εκκλησίας και των ελληνικών γραμμάτων. Στην πολεμική δράση συμπεριλαμβανόταν, η μαχητική οργά-νωση και περιφρούρηση του αστικού ελληνικού στοιχείου.

Ο Ανθυπολοχαγός Αθ. Σουλιώτης, εγκαταστάθηκε τον Μάρτιο του 1906 στη Θεσσαλονίκη ως αντιπρόσωπος των γερμανικών ραπτομηχανών Νόθ-μαν. Μέσα σε 6 μήνες, κατόρθωσε να αναγνωριστεί ως σοβαρός έμπορος της πόλης και να «συνδεθεί» με τα «διαπλεκόμενα». Από τον Σεπτέμβριο του 1906 άρχισε να οργανώνει την πόλη σύμφωνα με οδηγίες του προξε-νείου, διαιρώντας την σε 6 τομείς, ενώ συγκροτήθηκε τμήμα πληροφοριών και τμήμα εκτελεστικού. Πριν την εκπνοή του 1906, η οργάνωση Θεσσα-λονίκης κατάφερε να καθιερωθεί στην πόλη. Τα βουλγαρικά καταστήματα έκλειναν και στη θέση τους άνοιγαν ελληνικά, ενώ διάφορες ενέργειες των Βουλγάρων σταματούσαν γιατί οι Τούρκοι τις μάθαιναν πριν εκδηλωθούν, από «ανώνυμες» καταγγελίες. Το χρηματικό κόστος λειτουργίας της οργά-νωσης ανελήφθη από εύπορους ομογενείς που έδιναν μηνιαία εισφορά και έτσι, μόλις 3 μήνες μετά το ξεκίνημά της, η οργάνωση έγινε οικονομικά ανεξάρτητη και δεν επιβάρυνε το προξενείο και τον προϋπολογισμό του Ελληνικού Κράτους.

Στο Μοναστήρι, ήδη είχε συσταθεί η ελληνική «Εσωτερική Οργάνωσις» από τον Ιανουάριο του 1904, με πρωτοβουλία του μεγαλεμπόρου Σπ. Αούμα, του χειρούργου Στ. Νάλη και του Κ. Μονάχου. Μ οργάνωση αυτή των Μοναστηριακών Ελλήνων, απετέλεσε στη συνέχεια πρότυπο για την

οργάνωση του υπόλοιπου Μακεδονικού αστικού πλη-θυσμού, ακόμη και της Θεσσαλονίκης. H οργάνωση Μοναστηρίου, διενήργησε επίσης οικονομικό πόλεμο κατά των Βουλγάρων και των Ρουμανιστών, επεκτείνο-ντάς τον και κατά των Εβραίων με μεγάλη επιτυχία.

Ανταρτοπόλεμος Στις αρχές του 1906, ο αγώνας στη Δυτική Μακεδο-

νία άρχισε να παίρνει δυσάρεστη τροπή. Αυτό οφειλό-ταν στον διχασμό της διεύθυνσης του αγώνα, γιατί ενώ η διεύθυνση φαινομενικά γινόταν από το Μακεδονικό Κομιτάτο της Αθήνας, στην πραγματικότητα η ελληνική κυβέρνηση κατηύθυνε τα επιχειρησιακά θέματα μέσω του προξενείου στο Μοναστήρι. Η επιμονή του Μακε-δονικού Κομιτάτου να ασκεί διεύθυνση στο βιλαέτι

Ο Δημήτριος Καλαποθάκης, διευθυντής της εφημερίδας «Εμπρός» που ανέλαβε πρόεδρος του

Μακεδονικού Κομιτάτου.

Μοναστηρίου (ευρισκόμενο μακρυά περίπου 320 χλμ.) είχε οδυνηρά αποτελέσματα. Σώματα πήγαιναν σε περιοχές που κατείχοντο από άλλο πολυάριθμο σώμα, αφήνοντας άλλες περιοχές ακάλυπτες. Οπλαρχηγοί αρνούντο να υπακούσουν σε εντολές του προξενείου, ενώ διάφοροι ληστές και κακοποιοί αναγορεύοντο σε οπλαρχηγούς, ή εντάσσοντο στα σώματα με επιζήμιες επιπτώσεις. H κατάσταση αυτή, οδήγησε τον Υπολοχα-γό Γ. Τσόντα να στείλει επιστολή στους Μακεδονομά-χους της περιοχής, στις 20 Σεπτεμβρίου 1905, ζητώ-ντας τον αποκλεισμό του Κομιτάτου από την διεύθυν-ση του αγώνα. Το τελευταίο αντέδρασε με την κυκλο-φορία αντίθετης εγκυκλίου και προς στιγμήν απειλήθη-

Page 11: Ελληνικοί Πόλεμοι

ι WPKAA απο το 1874

κε τέλεια διάσπαση του αγώνα. Ευτυχώς επικράτησαν οι πιο συνετοί κι έγινε συνδιαλλαγή. Η κατάσταση όμως δεν άλλαξε και η αλλοπρόσαλλη διεύθυνση του αγώνα εξακολούθησε να υφίσταται.

Αλλος παράγοντας της δυσμενούς τροπής του αγώνα ήταν ο βαρύς χει-μώνας του 1905-6, γιατί δυσχέρανε πολύ τις μετακινήσεις και σε συνδυασμό με ατυχίες, οδήγησε στην εξουδετέρωση αρκετών σωμάτων. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αρχίσουν να πιστεύουν οι κάτοικοι ότι τα ελληνικά σώματα μπορούσαν να τους προστατεύουν μόνο το καλοκαίρι, αφήνοντάς τους ανυ-περάσπιστους το χειμώνα. Έτσι, την άνοιξη του 1906 παρουσιάσθηκε μεγά-λος δισταγμός για συνεργασία με τα ελληνικά σώματα, ενώ τα Κορέστια και Καστανοχώρια ζήτησαν από τις τουρκικές αρχές την εγκατάσταση φρου-

0 Κωνσταντίνος Μαζαράκης - Αινιάν (Ακρίτας) υπήρξε οπλαρχηγός, συντονιστής της δράσεως ελληνικών σωμάτων Κεντρικής και Δυτικής

Μακεδονίας και σύνδεσμος μεταξύ των ελληνικών προξενείων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου.

ρών, πράγμα που διευκόλυνε τους κομιτατζήδες. Ευτυχώς, στις περιοχές Μοναστηρίου, Μοριχόβου, Φλωρίνης κατ τις ανατολικώς του όρους Βίτσι, που ευρίσκοντο υπό την επίβλεψη των αξιωματικών του προξενείου και υπήρχαν αρκετές ομάδες αυτοάμυνας, η κατάσταση ήταν εντελώς αντίθετη. Οι ντόπιοι συνεργάζοντο αρμονικά με τα σώματα, είχαν κατασκευασθεί πολλές κρύπτες και η ελληνική παρουσία είχε πιο μόνιμη μορφή. Τέλος, οι βουλγαρικές συμμορίες είχαν μπει σε κρυψώνες στα «δικά» τους χωριά και είχαν δώσει εντολή στους ομοϊδεάτες τους χωρικούς να καταδίδουν τα ελληνικά σώματα στους Τούρκους. Οι Βούλγαροι φύλαγαν τις δυνάμεις τους, αφήνοντας τους αντιπάλους τους να χτυπιούνται μεταξύ τους.

Δυτική Μακεδονία Στις αρχές Μαΐου 1906, διεξήχθη η μάχη του Καστα-

νόφυτου, μια από τις πιο πολύνεκρες συγκρούσεις του Μακεδονικού Αγώνα. Ο Ανθυπολοχαγός Αντώνης Βλα-χάκης (Λίτσας) χτύπησε τη συμμορία του βοεβόδα Μήτρου Βλάχου στα Καστανόφυτα, την 7η Μαΐου. Ο ηρωικός θάνατος του Έλληνα αξιωματικού κατ του Λεωνίδα Πετροπουλάκη συγκλόνισε και συνέγειρε το Πανελλήνιο, με αποτέλεσμα να ενδυναμωθεί ο αγώνας. Την ίδια περίοδο, ο Γιώργος Σκαλίδης, οπλαρχηγός που υπαγόταν στο Μακεδονικό Κομιτάτο Αθηνών, έκανε τολμηρή επιδρομή επιδείξεως στην πεδιάδα του Μονα-στηρίου, η περιφρόνιση όμως των αρχών του ανταρτο-πολέμου είχε ως αποτέλεσμα την κύκλωση και εξόντω-σή του από τουρκικά στρατεύματα.

Ελληνική κυβέρνηση και Μακεδονικό Κομιτάτο, άρχισαν πλέον να στέλνουν ισχυρές ενισχύσεις στη Δυτική Μακεδονία με παλαιούς και δοκιμασμένους οπλαρχηγούς. Πιο συγκεκριμένα, τα σώματα του Ανθυ-πίλαρχου Β. Παππά κατ Ανθυπολοχαγού Γρ. Φαληρέα, δυνάμεως 120 ανδρών το καθένα, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Γρεβενών-Σιατίστης και εξόντωσαν τις διάφορες ρουμανικές μικροσυμμορίες που υπέθαλπταν οι Τούρκοι. Δυστυχώς, άλλα τρία σώματα δυνάμεως 81 ανδρών, που είχαν σταλεί ταυτόχρονα για αναπλήρωση απωλειών, ατύχησαν. Στις 27-28 Μαΐου, εντοπίσθηκαν και δέχθηκαν μεγάλη επίθεση, στη μάχη του Στρεμπέ-νου, μια από τις συνταρακτικότερες συγκρούσεις του αγώνα, όπου λόγω αδυναμίας ανεφοδιασμού, οι Έλλη-νες αναγκάστηκαν να διασπάσουν τον κλοιό με τα σπα-θιά, αφήνοντας πολλούς εχθρούς νεκρούς πίσω τους, κάτι που εξόργισε τους Τούρκους. Οι τελευταίοι πήραν την εκδίκησή τους στη φυλακή του Μοναστηριού, όπου ευρίσκοντο Τούρκοι, Αλβανοί, Έλληνες, Βούλγαροι και Σέρβοι. Οι μουσουλμάνοι κρατούμενοι (Τούρκοι και Αλβανοί) επιτέθηκαν με μαχαίρια εναντίον των αφοπλι-σθέντων Ελλήνων και τους κατέσφαξαν με τη συνδρο-μή των δεσμοφυλάκων. Τότε έγινε κάτι εντελώς απρό-σμενο: η μεγάλη κηδεία. Ο ίδιος ο μητροπολίτης με τα επίσημα άμφιά του, πλαισιωμένος από 14 ιερείς και 10.000 Έλληνες, συνόδευσε τους νεκρούς στο κοιμητή-ριο. Οι καμπάνες ηχούσαν πένθιμα ολημερίς, οι άνδρες -πράγμα απαράδεκτο- δεν φορούσαν το φέσι τους και τα φέρετρα ήταν σκεπασμένα με την γαλανόλευκη και επάνω ήταν γραμμένο με μεγάλα γράμματα «για την πατρίδα». Ποτέ άλλοτε χριστιανοί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχαν εκφράσει με τόση περηφάνεια την περιφρόνησή τους στο Χαμιδικό καθεστώς. Κάτι γινόταν και προκάλεσε μεγάλη εντύπωση σε Τούρκους και Ευρωπαίους.

Παρά τα αλλεπάλληλα οδυνηρά ατυχήματα των ελληνικών σωμάτων, η ελληνική δραστηριότητα στη Δυτική Μακεδονία δεν μειώθηκε. Η εκπνοή του 1906 βρήκε τις ελληνικές θέσεις στην περιοχή σταθεροποιη-μένες και προωθημένες, αφού η πλήρης επικράτηση ελληνικών σωμάτων στον ορεινό όγκο του Περιστερίου είχε συντελέσει στην ίδρυση ελληνικών επιτροπών σε Κρούσοβο, Ρέσνα, Μηλόβιστα και Γκόπεσι, περιοχές

1 2

Page 12: Ελληνικοί Πόλεμοι

ί»17 ·ΜΓΛ«Γ<

& UTOPIA Μακεδονικός

Αγών

που εξ αρχής είχαν επικρατήσει οι Βούλγαροι. Η τοποθέτηση και ενθάρ-: ννση ορθοδόξων ιερέων και το άνοιγμα ελληνικών σχολείων προμήνυε ότι με τον καιρό και το απαραίτητο αίμα και αυτές οι βορειότατες περιο-χές θα περιέρχοντο στην Ελλάδα. Το Περιστέρι εξασφάλιζε τη Φλώρινα, _ε την οποία εξασφαλιζόταν η επικοινωνία με το Μοναστήρι αφενός και αφετέρου ο αποκλεισμός της διόδου κομιτατζήδων προς Νότον. Η Φλώ-

είχε πάρει εντελώς ελληνική όψη και ο διευθυντής των ελληνικών υχολείων εκεί, Β. Μπάλκος, διηύθυνε και το κέντρο της ισχυρής ντόπιας :ργάνωσης. H περιοχή του Μοριχόβου, παρά τις ατυχίες, πέρασε και αυτή ολόκληρη σε ελληνικά χέρια. Στην περιοχή της Κορυτσάς επίσης, είχαν ι :·ουθεί πολλές εθνικές επιτροπές και δρούσε με επιτυχία το σώμα του Γ. Σουλίου. Σε αντίποινα οι Αλβανοί, με υποστήριξη Ρουμανιστών, δολοφό-ησαν σε ενέδρα στις 9 Σεπτεμβρίου τον Μητροπολίτη Κορυτσάς Φώτιο.

Τέλος, στις άλλες περιφέρειες των Καστανοχωρίων και Ποπόλεως, που ΐιευθύνοντο από το κέντρο Καστοριάς υπό τον μητροπολίτη Καραβαγγέ-λη. η ελληνική επικράτηση ήταν πλήρης.

Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία Από την άνοιξη του 1906, στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, τα

ελληνικά σώματα σημείωσαν αξιόλογες επιτυχίες, πετυχαίνοντας να εκκα-θαρίσουν πλήρως τον Όλυμπο από τους ληστές και τους Ρουμανιστές. Ιτην περιοχή Λαγκαδά-Χαλκιδικής, η ελληνική επικράτηση ήταν πλήρης, με εκκαθάριση όλων των Βουλγάρων πρακτόρων. Το κέντρο Σερρών :ργάνωσε και διηύθυνε τη δράση τριών ανταρτικών σωμάτων και αρκε-τών πολιτοφυλακών της περκρέρειάς του. Ο ανεφοδιασμός της Ανατολί-α ς Μακεδονίας με πολεμοφόδια, γινόταν μέσω του λιμένος Καβάλας, „πό την διεύθυνση του Σημαιοφόρου Στυλιανού Μαυρομτχάλη, που από τον Νοέμβριο του 1905 είχε τοποθετηθεί εκεί ως πρόξενος. Αυτός, με τη ίοήθεια του μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομου, οργάνωσε πλήρως τις περιοχές Καβάλας, Ελευθερούπολης, Δράμας και Πρωσοτσάνης με βάση τους τοπικούς ελληνικούς αθλητικούς συλλόγους. Οι ελληνικές πολιτο-τυλακές στα σημαντικότερα χωριά αυτής της περιοχής κατάφεραν να περιορίσουν τη βουλγαρική προπαγάνδα στις βόρειες περιοχές του Νευ-ρ οκοπίου.

Αποφασιστικής σημασίας χώρος για τις εξελίξεις στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, ήταν η λίμνη Γιαννιτσών. Στις αρχές Απριλίου, -ετά από νέες ενισχύσεις, η συνολική ελληνική «δύναμις λίμνης» ήταν 55 :νδρες κατανεμημένοι σε δύο καλύβες (Παραλίμνι και Καμποχώρι). Οι

Έλληνες αντάρτες περιπολούσαν τις νύκτες στα παραλίμνια χωριά, ενώ την ημέρα συνήθως εξερευνούσαν τη λίμνη για να εντοπίσουν Βουλγά-;ους. Οι Βούλγαροι είχαν 6 καλύβες συγκεντρωμένες στην βορειανατολι-κή πλευρά του Ζερβοχωρίου, υπό τον Νατσάλνικ Αποστόλ. Ο Ανθυπολο-χαγός Γ. Κλάπας, όταν τοποθετήθηκε αρχηγός της λίμνης στις 26 Ιουνί-DU, προκάλεσε διαφωνίες κατ αντιδικίες με τη στάση του, οδηγώντας το προξενείο Θεσσαλονίκης να χωρίσει τη λίμνη σε δύο διοικήσεις και να ορί-σει αρχηγό του δυτικού τομέα τον Ανθυπασπιστή Αναγνωστάκο. Στις 11 "ουνίου, οι Έλληνες επιτέθηκαν με 12 πλάβες και 40 άνδρες στην βουλ-γαρική καλύβα στην θέση Αλή-μπέη Αάκκα και μετά από σκληρή μάχη πονεύθηκαν 3 κομιτατζήδες, τραυματίστηκαν άλλοι 3 και 3 αιχμαλωτί-στηκαν από Τούρκους που είχαν σπεύσει επιτόπου.

Στις 26 Αυγούστου, αναλαμβάνει υπαρχηγός της λίμνης ο Παπατζα-•ετέας (αρχηγός ο Μακρόπουλος) επιστρέφοντας από το νοσοκομείο, ενώ οι προηγούμενοι αρχηγοί φεύγουν λόγω ελονοσίας. Ο Παπατζανετέας προτείνει στο κέντρο Θεσσαλονίκης να κατασκευασθούν ελληνικές καλύ-β ϊς κοντά στις βουλγαρικές, οι οποίες ευρίσκοντο στο νοτιοδυτικό τμήμα της λίμνης στο Ζερβοχώρι, ώστε να τις επιτηρούν και να εμποδίζουν τις κινήσεις των τσετών. Το προξενείο ενέκρινε το σχέδιο και τη μέθοδο του

Παπατζανετέα και τον εξουσιοδότησε να το εφαρμόσει με την κατασκευή δυο καλυβών κοντά στο Ζερβοχώρι και την Αγία Μαρίνα, όμως οι διαφωνίες που προέκυ-ψαν με τον Ανθυπολοχαγό Μακρόπουλο, οδήγησαν σχε-δόν σε διάσπαση του αγώνα. Το προξενείο αποφάσισε την αντικατάσταση του Μακρόπουλου και την αποστο-λή ενισχύσεων, με σκοπό να γίνει η λίμνη βάση εξορ-μήσεως ελληνικών σωμάτων στην Κεντρική Μακεδο-νία. H λίμνη θα γινόταν κέντρο εφοδιασμού και εκπαι-δεύσεως και επίσης θα εγκαθίστατο εκεί και το Κέντρο Ναούσης, που είχε εντοπισθεί από τους Τούρκους. H

Ο Γερμανός Καραβαγγέλης, μητροπολίτης Καστοριάς από το 1900, αγωνίστηκε με πάθος για την υπόθεση του

Μακεδονικού Αγώνα.

απόφαση του προξενείου ήταν σοφή, γιατί η λίμνη ήταν κοντά στις ακτές του Θερμαϊκού που απεβιβάζοντο οι αντάρτες, βρισκόταν δε σε κεντρική γεωστρατηγική θέση και, λόγω της μορφολογίας του εδάφους, ήταν απρόσιτη στα τουρκικά αποσπάσματα, αποτελώντας έτσι τέλεια ανταρτική βάση.

Υλοποιώντας την απόφαση, τρία νέα σώματα μπή-καν στη λίμνη τον Σεπτέμβριο του 1906: του Ανθυπο-λοχαγού Αγαπηνού Τέλλου (Αγρα) δυνάμεως 20 ανδρών, του Υπολοχαγού Κ. Σάρρου και του Ανθυπο-πλοιάρχου 1. Δεμέστιχα, δυνάμεως το καθένα 25 ανδρών. Ο Σάρρος, με υπαρχηγό τον Ανθυποφαρμακο-ποιό Γ. Τόμπρα, είχε εντολή να αναλάβει την αρχηγία με

12

Page 13: Ελληνικοί Πόλεμοι

e y"̂ '.̂ / ̂ ^ ^ ^ ηπη τη 187Λ

σκοπό να οργανώσει κέντρα εκπαιδεύσεως ντόπιων, αποθήκες, αναρρω-τήριο και να εποπτεύει τα σώματα. Οι Έλληνες της λίμνης άρχισαν να εργάζονται με ενθουσιασμό, φτιάχνοντας περίπου 40 νέες πλάβες για τις επιχειρήσεις, άνοιξαν νέα μονοπάτια μέσα απ' τη βλάστηση και άρχισαν την εκπαίδευση των χωρικών.

Την σημαντικότερη αποστολή, της εκδιώξεως των Βουλγάρων από το νότιο μέρος της λίμνης, ανέλαβε ο καπετάν Αγρας. Στρατολογώντας χωρι-κούς από τα γύρω ελληνικά χωριά και με την υποστήριξη του σώματος Δεμέστιχα, κατάφερε να βρει τις βουλγαρικές καλύβες. Η τολμηρή επίθε-ση όμως δεν πέτυχε και παρά τις σοβαρές βουλγαρικές απώλειες, οι Έλλη-νες αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν με 3 νεκρούς και 6 τραυματίες, μετα-ξύ των οποίων και ο Αγρας. Όταν επέστρεψε ο Αγρας, ο Τούρκος στρα-τιωτικός διοικητής Βέροιας έστειλε ισχυρές δυνάμεις στη λίμνη και πρό-τεινε στους Έλληνες, μέσω του φιλέλληνα Τούρκου της περιοχής Χαλίλ Μπέη, συνεργασία κατά των Βουλγάρων. Ο αρχηγός των Ελλήνων Σαρρής, απέρριψε την πρόταση και σε συνδυασμό με τον βαρύ χειμώνα, οι επιχει-ρήσετς περιορίστηκαν σε περιπολίες και επισκέψεις στα γύρω από τη λίμνη χωριά.

Περίοδος 1907-1908 Το 1907, βρήκε την ελληνική πλευρά να αντιμετωπίζει πολλαπλά προ-

βλήματα. Στο βιλαέτι Μοναστηρίου, παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθή-κες, ορισμένα σώματα διαχείμασαν στις ζωτικές περιοχές Περιστερίου και Μοριχόβου, ενώ τα υπόλοιπα στη Θεσσαλία. Αλλα προβλήματα προκλήθη-καν από την διαταραχή στη διοίκηση του Κομιτάτου. Ο Καλαποθάκης παραιτήθηκε της προεδρίας, λόγω των διενέξεων για τη διεύθυνση του αγώνα, αλλά και γιατί υπέπεσε σε βαρύ δημοσιογραφικό ολίσθημα. Όταν δολοφονήθηκε ο μητροπολίτης Καστοριάς, ο Καλαποθάκης -από λάθος πληροφορία που δεν διασταύρωσε- έγραψε ότι δολοφονήθηκε ο Καραβαγ-γέλης, εγκωμιάζοντας στη νεκρολογία το εθνικό του έργο. Έτσι όμως, αποκάλυψε την δράση του μητροπολίτη Καστοριάς στους Τούρκους, με αποτέλεσμα την απομάκρυνσή του, επιφέροντας μεγάλη ζημιά στον αγώνα. Νέος πρόεδρος του Μακεδονικού Κομιτάτου, εξελέγη ο Κ. Μάνος. Και η νέα διοίκηση όμως, συνέχισε την αντιδικία με την κυβέρνηση για την διεύθυνση του αγώνα. Οι αξιωματικοί επικεφαλής σωμάτων, ζητούσαν τη σύσταση κοινού οργάνου που θα διηύθυνε και τα δύο βιλαέτια (Μοναστη-ρίου και Θεσσαλονίκης) ανεξάρτητα από το Κομιτάτο και τα προξενεία.

Στην Κεντρική Μακεδονία ο αγώνας συνεχίστηκε υπό την διεύθυνση του προξενείου Θεσσαλονίκης, με επισκέψεις σωμάτων σε χωριά, συμπλο-κές με τουρκικά αποσπάσματα, φόνους πρακτόρων του εχθρού και πλη-ροφοριοδοτών, καθώς και με προσβολές σχισματικών χωριών. Ο χειμώνας μετέτρεψε τη λίμνη των Γιαννιτσών σε παγωμένη κόλαση. Οι φυτείες είχαν απογυμνωθεί και οι Βούλγαροι περιορίζοντο στο να ανταλλάσσουν ματιές μέσα απ' τις καλύβες τους με τους Έλληνες της καλύβας Κούγκας. Όταν φύσαγε νοτιάς, έλειωναν τα χιόνια και πλημμύριζαν οι καλύβες και οι άνδρες δεν μπορούσαν ούτε να καθήσουν στο πάτωμα. Σε αυτές τις συν-θήκες, διεξήχθησαν λυσσαλέες μάχες εκ του συστάδην, καθώς οι Βούλγα-ροι είχαν βάλει στόχο να φτιάξουν καλύβα δίπλα στην Κούγκα, πράγμα που πέτυχαν στις αρχές Μαΐου. Στη λίμνη οι Έλληνες αριθμούσαν 200 άνδρες, εκ των οποίων 80 ήταν χωρικοί που είχαν εκπαιδευτεί εκεί και κατάφεραν με συνεχείς αντεπιθέσεις και επιδρομές να καταλάβουν τη νέα βουλγαρι-κή καλύβα στις 10 Μαΐου. Στο ανατολικό τμήμα, ο Ανθυποπλοίαρχος Δεμέ-στιχας είχε ανοικτό πεδίο δράσεως και κινήθηκε περιμετρικά της λίμνης, πετυχαίνοντας να χτυπήσει χωριά, αρκετά μακρυά από τη λίμνη. Η δράση των Ελλήνων, εκτός απ' τους Βουλγάρους τάραξε και τους Τούρκους, οι οποίοι πραγματοποίησαν ευρείας κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή, με τάγματα κυνηγών και πυροβολικό. Οι επιχειρήσεις αυτές ανάγκασαν Έλληνες και Βουλγάρους να φύγουν από τη λίμνη και να κρυ-

φτούν στα χωριά, οπότε ο αγώνας συνεχίστηκε, με τους αντάρτες να προσποιούνται τους χωρικούς την ημέρα και να δρουν τη νύχτα.

Ο καπετάν Αγρας, παρά τον κλονισμό της υγείας του από την παραμονή στη λίμνη, αρνιόταν να εγκατα-λείψει τον αγώνα και παρέμενε στη Νάουσα για θερα-πεία. Εκεί του έστειλε μήνυμα ο βοεβόδας Ζλατάν, ότι ήθελε να προσχωρήσει στην ελληνική πλευρά, πράγμα όχι ασυνήθιστο εκείνη την εποχή. Ο Αγρας, με την έγκριση του προξενείου, δέχθηκε ν' αρχίσει τις δια-πραγματεύσεις, καθώς επιθυμούσε να σφραγίσει την αποχώρησή του με μία μεγάλη επιτυχία. Στις 3 Ιουνίου 1907, έφυγε από τη Νάουσα για τη συνάντηση. Οι Βούλ-γαροι με πονηρό τρόπο τον έπιασαν και δεμένο τον περιέφεραν ως τρόπαιο στο Ανω Γραμματικό και τα γύρω χωριό, βασανίζοντας αυτόν και τον σύντροφο του Μίγγα. Η στάση του Αγρα ήταν υπέροχη κατ εξισορρό-πησε τον ψυχολογικό αντίκτυπο της σύλληψής του μέχρι που στις 7 Ιουνίου απαγχονίσθηκε μαζί με τον Μίγγα, κοντά στο χωριό Βλάδοβο (σήμερα Αγρα).

Την επομένη κιόλας της δολοφονίας του Αγρα,

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ (1904-1908)

Κατά τον αγώνα έπεσαν 70 αξιωματικοί, υπαξιω-ματικοί και οπλαρχηγοί (στρατιωτικοί ή ιδιώτες) μαζί με 315 οπλίτες και 255 πράκτορες και συνερ-γάτες των Ελλήνων. Αγνωστος παραμένει ο αριθ-μός των ντόπιων αγωνιστών, όσο και των αμάχων που σφαγιάσθηκαν από τον εχθρό. Σύμφωνα με γαλλική δημοσίευση, υπήρχαν 1.200 άμαχοι νεκροί Έλληνες, έως το 1907.

έφθασε στην περιοχή ελληνικό σώμα 70 ανδρών με αρχηγό τον Δουμπιώτη και χωρισμένο σε 5 τμήματα, έδρασε εναντίον των βουλγαρικών, ρουμανικών και τουρκικών συμμοριών της περιοχής, πετυχαίνοντας γερά χτυπήματα. Έτσι, ο θάνατος του Αγρα απετέλεσε αιτία για το ξεκαθάρισμα της περιοχής Ναούσης. Σε ολό-κληρη τη Δυτική Μακεδονία, τα ελληνικά σώματα είχαν επιτύχει τουλάχιστον μερική κυριαρχία και οι Βούλγαροι εκδιώκοντο.

Από την άνοιξη του 1907, οι κάτοικοι της Ανατολι-κής Μακεδονίας και ιδιαίτερα των Σερρών και Δράμας, άρχισαν ν' αντιμετωπίζουν την αυξανόμενη βουλγαρική δράση όσο και τις τουρκικές αρχές, τους Τούρκους κατοίκους και την σκανδαλώδη συμπεριφορά των Γάλ-λων και Βρετανών αξιωματικών. Από όλους αυτούς εξα-πολύθηκε συστηματική εκστρατεία κατηγοριών κατά των Ελλήνων προξένων Σερρών και Καβάλας και των μητροπολιτών Καβάλας, Σερρών και Μελενίκου, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του μητροπολίτη Δρά-μας και του υποπροξένου Καβάλας, ενώ στους υπόλοι-πους απαγορεύθηκε να επισκέπτονται χωριά της περι-φέρειάς τους. Παρά το μεγάλο πλήγμα, ο αγώνας συνε-

12

Page 14: Ελληνικοί Πόλεμοι

Μακεδονικός Αγων

χίστηκε και δεν μειώθηκαν οι ελληνικές επιχειρήσεις. Τον χειμώνα του 1907-1908, πολλές νέες ελληνικές ανταρτικές ομάδες

διείσδυσαν στη Μακεδονία, ενώ λίγες μόνο αποχώρησαν προς Νότον. Έτσι η ελληνική παρουσία αυξήθηκε και μαζί της και η δράση. Παράλληλα προ-σκλήθηκε από την κυβέρνηση ο Συνταγματάχης Π. Δαγκλής, να αναλάβει τη διεύθυνση των επιχειρήσεων στο βιλαέτι Θεσσαλονίκης, ως στέλεχος του Μακεδονικού Κομιτάτου, γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ ιδιωτών και στρατιωτικών, μια και ο Δαγκλής γινόταν μέλος του Κομιτάτου αλλά ταυ-τόχρονα ήταν αποδεκτός ως διοικητής και από τους στρατιωτικούς. Ο Δαγκλής ανέλαβε στις 14 Φεβρουαρίου 1908 κι αμέσως πρότεινε την ανα-διοργάνωση του όλου μηχανισμού με σκοπό, αφενός την καλή και πειθαρ-χημένη λειτουργία υπό ένα κέντρο και αφετέρου την επέκτασή του πέραν των συνόρων Μακεδονίας και Θράκης, σε όλα τα ελληνοκατοικούμενα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά οι διαφωνίες για την αρχηγία δεν επέτρεψαν την εφαρμογή αυτού του σχεδίου. Ο Δαγκλής υπέβαλε δύο παραιτήσεις που δεν έγιναν δεκτές και μέχρι τον τερματισμό του αγώνα προχώρησε την αναδιοργάνωση όσο του επέτρεψαν οι καταστάσεις.

Αποφασιστικός παράγοντας στη δράση των ελληνικών ανταρτικών σωμάτων ήταν η προσωπικότητα και τα προσόντα των αρχηγών τους.

Την ίδια εποχή, παρόμοιες εσωτερικές διαμάχες σε πολύ μεγαλύτερη :κταση, υπήρχαν στην βουλγαρική οργάνωση, η οποία ουσιαστικά απο-: οργανώθηκε. Ο νέος Βούλγαρος υπουργός Εξωτερικών, Στρατηγός Στέργιος Παπρίκωφ, ήταν εναντίον του σχηματισμού τσετών εντός βουλ-νορικού εδάφους. Το συνέδριο των Βουλγαρικών Κομιτάτων στη Ρίλα ϊουλγαροτουρκικά σύνορα) διόρισε νέους αντιπροσώπους της ΕΜΕΟ στη

Σόφια, κατήργησε παλαιότερες αποφάσεις και καταδίκασε παλαιούς αντι-~3οσώπους ως ληστές και ανεξάρτητους. Το συνέδριο αποφάσισε να απο-_.ρει-αδρανοποιήσει όλες τις τσέτες σε περιοχές που εδέχοντο ισχυρά πλήγματα από Έλληνες, Σέρβους και Αλβανούς και να ακολουθήσει πολι-

κή μακρόπνοης διαφωτίσεως. Αν οι ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις δεν • ορποφορούσαν, τότε με την προπαγάνδα θα προσπαθούσαν να κάνουν ~: ι μία μεγάλης κλίμακας εξέγερση. Έτσι μειώθηκε περισσότερο η :οση των βουλγαρικών τσετών, που μετατράπηκαν σε όργανα ένοπλης

~;οπαγάνδας. Ο αγώνας συνεχίσθηκε σε ολόκληρη τη Μακεδονία, με τα ελληνικά

η ματα να ξεκαθαρίζουν πλέον βουλγαρικές φωλέες, παρά τις απώλειες τα τουρκικά αποσπάσματα. Στη Θεσσαλονίκη, η ελληνική οργάνωση

ε ήδη πετύχει την κυριαρχία. Τον Ιανουάριο του 1908, ο Ανθυπολοχαγός . κάς Σακελλαρόπουλος αντικατέστησε στην αρχηγία τον Υπολοχαγό

Σουλιώτη, κάνοντας δύσκολη τη ζωή των εγκατεστη-μένων Βουλγάρων και σταματώντας τον εποικισμό. Οι Βούλγαροι, μη μπορώντας ν' αντιδράσουν διαφορετικά, δολοφόνησαν στις 22 Φεβρουαρίου 1908 τον Θ. Ασκητή, πρώτο διερμηνέα του ελληνικού προξενείου. Σε αντί-ποινα, το εκτελεστικό της Ελληνικής Οργάνωσης, σκό-τωσε 3 επιφανείς Βουλγάρους και τραυμάτισε θανάσι-μα τον πλουσιότερο Βούλγαρο έμπορο της πόλης.

Περίοδος 1908-1909 Νέα τροπή στο Μακεδονικό έδωσε απροσδόκητα

η εμφάνιση του κινήματος των Νεοτούρκων με επί-κεντρο τη Μακεδονία. Στην απειλή που συνιστούσαν τα στρατεύματα των Νεοτούρκων, ο Σουλτάνος ανα-γκάσθηκε να επιδείξει υποχωρητικότητα και να δεχθεί το Σύνταγμα που ζητούσαν οι πρώτοι. Οι Νεό-τουρκοι, ωστόσο, δεν σταμάτησαν εκεί και το 1909 διόρισαν έναν Μεγάλο Βεζύρη-μαριονέτα που υπά-κουε στη θέλησή τους.

H επίδραση της κατάστασης στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν πολλαπλή. Αρχικά οι Νεότουρκοι έδωσαν αμνηστία σε όλα τα ανταρτικά σώματα, τα οποία, εκτός των ελληνικών, κατέβηκαν από τα βουνά και παρέδω-σαν τα όπλα. Αν και θα έπρεπε να επικρατήσει ειρήνη, οι Νεότουρκοι ανέχθηκαν την ανανεωμένη δράση Βουλ-γάρων και Ρουμάνων κατά των Ελλήνων. Τούρκοι και Βούλγαροι συμμάχησαν άτυπα κατά του Ελληνισμού. Ως αντίδραση, τον Σεπτέμβριο του 1908 ιδρύθηκε νέα αντιστασιακή οργάνωση υπό την ονομασία «Πανελλή-νιος Οργάνωσις» η οποία στα γνωστά πρότυπα των προηγουμένων, άρχισε να εξοπλίζει και να οργανώνει το ελληνικό στοιχείο.

Την άνοιξη του 1909, οι Νεότουρκοι κατέπνιξαν αντεπανάσταση που ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη, επιβάλλοντας πλέον ολοκληρωτικά το πρόγραμμα περί «τουρκοποίησης» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Νέες συστηματικές έρευνες και επιθέσεις εναντίον ελληνικών χωριών απέδειξαν την ύπαρξη μυστικής ελληνικής οργάνωσης και μάλιστα με την ανάμειξη του επίσημου Ελληνικού Κράτους, με αποτέλεσμα να απει-ληθεί η Ελλάδα με πόλεμο, έχοντας και τη δυσμένεια των Μεγάλων Δυνάμεων. Ως εκ τούτου, αποφασίσθηκε η διάλυση της Πανελληνίου Οργανώσεως τον Αύγου-στο του 1909. H κατάσταση των ελληνικών ανταρτικών σωμάτων ήταν οικτρή εξαιτίας της κακοδαιμονίας από την διπλή διοίκηση, τις τουρκικές πιέσεις αλλά και τη δυσμένεια της Δύσεως. Μια προσπάθεια συνένωσης της διεύθυνσης του αγώνα υπό τον Δαγκλή ήλθε πολύ αργά για να επιφέρει θετικά αποτελέσματα. Μοναδική αντίσταση στις βουλγαρικές και τουρκικές αγριότητες παρέμεινε η πολιτική δραστηριότητα, άνευ φυσικά απο-τελεσμάτων. Τα ελληνικά σώματα αποστρατεύθηκαν και αποχώρησαν από τη Μακεδονία.

Το ουσιαστικό τέλος του Μακεδονικού Αγώνα σήμα-νε τελικά 4 έτη αργότερα, όταν το 1913 ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωσε δια των όπλων το μεγαλύτερο τμήμα της Μακεδονίας και την θεσσαλονίκη, αποδίδο-ντας στους πραγματικούς κληρονόμους την γη τους.

«

Page 15: Ελληνικοί Πόλεμοι

Θανάσης Δίκαιος

T d Κίνημα <πο ΤοΛΛ 0909)

Μ ετά την δολοφονία του Θ. Δηλιγιάνννη από έναν χαρτο-παίκτη το 1905, κυβέρνηση σχημάτισε ο Δ. Ράλλης και μετά ένα εξάμηνο ο Γ. Θεοτόκης, το 1906. Ο τελευταίος, πίστευε ότι το Ανατολικό Ζήτημα, η μοιρασιά της Βαλκα-νικής, του Αιγαίου και των Στενών του Βοσπόρου, είχε μπει στην τελική φάση του. H αγγλογαλλική προσέγγιση

με την Ρωσία, πραγματοποιήθηκε για να εξισορροπηθεί η επέκταση σε όλους τους τομείς των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανική και Αυστρο-ουγγρική Αυτοκρατορίες). H διαιρεμένη σε δυο στρατόπεδα Ευρώπη, είχε πλέον εγκαταλείψει το δόγμα περί ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτο-

0 Συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς, διοικητής της Εφορίας Υλικού Πολέμου, είχε ασκήσει αυστηρή κριτική για τις ελλείψεις σε υλικό και

συγκέντρωνε τις συμπάθειες των δυσαρεστημένων αξιωματικών.

κρατορίας. Ο πόλεμος του 1897 και η βουλγαρική επίθεση στην Μακεδο-νία όμως, είχαν αποδείξει ότι ο νόμιμος διάδοχος της Οθωμανικής Αυτο-κρατορίας στην περιοχή (Ελλάδα) δεν διέθετε αξιόμαχο στρατό ώστε να διεκδικήσει αυτά που άξιζε. Έτσι ο Θεοτόκης οδηγήθηκε στο συμπέρα-σμα ότι η πολεμική προετοιμασία της χώρας προηγείτο και της δημοσιο-νομικής ισορροπίας και των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων. Θέσπισε λοι-πόν μία σειρά μέτρων, όπως οι εαρινές ασκήσεις εφέδρων, η υιοθέτηση της χακί στολής και παρήγγειλε 6 αντιτορπιλλικά (κλάση «Θύελλα») για την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο Στρατός τότε, είχε ετπστρατευ-όμενη δύναμη 60.000 ανδρών.

Στα τέλη Ιουλίου του 1908, τα ελληνικά ανταρτικά σώματα είχαν επι-

κρατήσει στη Μακεδονία και η αυτονομία πλησίαζε με γοργά βήματα. Στα νότια της Ελλάδος, η Κρήτη στεκό-ταν περήφανα αυτόνομη αψηφώντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Μεγάλες Δυνάμεις. H Οθωμανι-κή Αυτοκρατορία κατέρρεε και η Ελληνική Εθνική Εταιρεία προσανατολιζόταν στην επέκταση του ανταρ-τοπολέμου όπου υπήρχαν Έλληνες, με στόχο την επα-νίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας επάνω στις στάχτες της Οθωμανικής, σύμφωνα με το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας».

Αυτή την περίοδο, άρχισε μία σειρά γεγονότων που με αλυσσιδωτές αντιδράσεις οδήγησαν στις μετέπειτα συγκρούσεις καταλήγοντας στην χάραξη νέων συνό-ρων. Τότε ξέσπασε το κίνημα των Νεοτούρκων, με εκπορευόμενη από τις μασονικές στοές και τις μου-σουλμανικές αδελφότητες (Σενουσίτες) προπαγάνδα. Στην Ελλάδα, η κοινή γνώμη δεν κατάλαβε την πραγ-ματικότητα και σύντομα εμφανίσθηκε ένα φιλοτουρκι-κό ρεύμα για τους «αδελφούς» Μουσουλμάνους. Ο Μακεδονικός Αγώνας τερματίστηκε, αφού τώρα με το Σύνταγμα των Νεοτούρκων όλα θα έφτιαχναν και τα 8 εκατομμύρια Ελλήνων ραγιάδων θα είχαν αντιπροσώ-πευση στο νέο τουρκικό κοινοβούλιο.

H κυβέρνηση Θεοτόκη με υπουργό Εξωτερικών τον Γ. Μπαλτατζή, ακολουθούσε από τις αρχές Ιουλίου του 1908 πολιτική «ομόνοιας και σεβασμού της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας», πιέζοντας τους θερμόαιμους να μην δημιουργήσουν προβλήματα. H πραγματικότη-τα έγινε αντιληπτή, αρχίζοντας στις 16 Οκτωβρίου με το δημόσιο λυντσάρισμα ενός Έλληνα της Κωνσταντι-νούπολης από τον όχλο, επειδή είχε δεσμό με μία Οθω-μανή. Οι «δημοκρατικές εκλογές» ανέδειξαν στην Βουλή την πλήρη τουρκική επικράτηση.

Η Βουλγαρία, βρήκε την ευκαιρία να κινηθεί και στις 5 Οκτωβρίου, ο πρίγκηψ Φερδινάρδος κήρυξε στο Τύρνοβο, παλαιά πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, την ανεξαρτησία, ως «Βασιλεύς των Βουλγάρων». Την επομένη, η Κρήτη κήρυξε την Ένωση με την Ελλάδα, θέτοντας τέρμα στο θέμα της ελληνοτουρκικής συμ-μαχίας. Ο πόλεμος Βουλγάρων και Τούρκων, απετρά-πη την τελευταία στιγμή μετά απο παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων. Τα πράγματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ξεκαθάρισαν, μετά το αποτυχημένο κίνημα του Σουλτάνου τον Απρίλιο του 1909, όταν μετά την συντριβή του, οι Νεότουρκοι και οι ακραίοι

14

Page 16: Ελληνικοί Πόλεμοι

υσ/j rou ϋϋΐΚϋύ

v v t f f e j i mi&wmm 0 i x f i & f l i im ΧΜ* & EETOPIA

To κίνημα στο Γουδί

:~;κτησαν πλήρη έλεγχο, υπό την γερμανική κηδεμονία. Βορειότερα, στις 7 Οκτωβρίου 1908, η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία

• ήρυξε την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, περιοχές που κατείχε —πατιωτικά επί έτη. Οι Τούρκοι, απάντησαν με μποϋκοτάζ των αυστρια-• _ • προϊόντων, μέχρι να λήξει η κρίση το Φεβρουάριο 1909 με καταβολή : τματικής αποζημίωσης από την Αυστρία.

H Γερμανία προσπαθούσε να προσεταιρισθεί και την Ελλάδα, στο α\; 'σιο των κινήσεων στην πολιτικοστρατιωτική σκακιέρα της Ευρώπης. ΕΙ^πλούμενη μέσω της ειρηνικής καταλήψεως της Τουρκίας, η Γερμα-λ • πίστευε ότι θα μπορούσε να φτάσει μέχρι την Ινδία!

Πολιτικές εξελίξεις πρίν το Κίνημα Η Κρήτη είχε αυτονομηθεί το 1897 και τελούσε υπό την επικυριαρχία

της Πύλης. Πρώτος ύπατος αρμοστής με απόφαση των Μεγάλων Δυνά-_;ων, ήταν ο πρίγκηψ Γεώργιος και μετά την παραίτησή του το 1906, ο Α.. Ζαΐμης. Για να εξασφαλίσουν την ειρηνική πορεία προς την αναπό-; ευκτη αυτοδιάθεση, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και Ρωσία, είχαν στείλει ειρη-:υτικά στρατεύματα. Η Γερμανία και η Αυστρία δεν συμμετείχαν στην

: "ΐχείρηση για να μην δυσαρεστήσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία την : ποία προσπαθούσαν να προσεταιρισθούν με ευρύ πρόγραμμα εμπορι-- πς διείσδυσης. Στις 11 Μαΐου 1908, κρίθηκε ότι η κατοχή δεν ήταν πλέον : . αγκαία και αποφασίστηκε η αποχώρηση σε δύο φάσεις, διατηρώντας - τθε χώρα 250 στρατιώτες, που θα αποχωρούσαν σε δεύτερη φάση στις 24 Ιουλίου 1909. Μετά τις εξελίξεις στη Βουλγαρία και την Βοσνία, οι Κρητικοί κήρυξαν την Ένωση με την Ελλάδα, που βρήκε την Οθωμανι-- ή Αυτοκρατορία ανίκανη να αντιδράσει, εξαιτίας των άλλων προβλημά-των που αντιμετώπιζε.

H κυβέρνηση Θεοτόκη απαγόρευσε τις εκδηλώσεις στην Ελλάδα για α μην διακινδυνεύσει η ελληνοτουρκική προσέγγιση, αλλά αναπάντεχα,

Ιι χπασε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μία θύελλα οργής. Η εξέγερση πταν τεχνητή, γιατί οι Νεότουρκοι είχαν ανάγκη μια επιτυχία για να αντι-σταθμίσουν τις υποχωρήσεις στην Βουλγαρία και στην Αυστρία. Έτσι, Επινόησαν ένα νέο σύστημα πολιτικής, το καθεστώς της «εθνικής βούλη-χης». Επρόκειτο για το σύστημα των λαϊκών εκδηλώσεων, της οχλοκρα-τ 'ας και της πολιτικής του πεζοδρομίου. Οι Νεότουρκοι, διοργάνωσαν μία πραγματική εκστρατεία με θορυβώδεις διαδηλώσεις «για την Κρήτη», απείλησαν τη Γαλλία με μποϋκοτάζ επειδή μελετούσε την λύση του προ-βλήματος, ενώ κράδαιναν τη γροθιά τους σ'οποιονδήποτε αρνιόταν τα : "καιά τους. Ο λόγος της νεοτουρκικής αντίδρασης ήταν ότι η Ελλάδα, με την Ένωση της Κρήτης, θα αποκτούσε τη βάση της Σούδας που δέσπο-ζε στο Αιγαίο και συνεπώς, θα ανατρεπόταν η ισορροπία στρατιωτικής σχύος στην περιοχή.

Όλες οι δυνάμεις, άρχισαν τις παραινέσεις προς την Ελλάδα για υπο-μονή και ξεκίνησαν οι ατέρμονες διαπραγματεύσεις γΓαυτό το «ενοχλη-τικό» θέμα. H ελληνική κυβέρνηση, διατήρησε την ψυχραιμία της χωρίς . α προβεί σε πράξεις ή λόγους, αντιμετωπίζοντας την δυσφορία της ελλη-νικής κοινής γνώμης. Το νέο δόγμα της ελληνικής κυβερνήσεως ήταν «η πολιτική του εφικτού», όμως δεν υπήρχαν περιθώρια για υποχωρήσεις. Οπως δήλωσε ο βασιλεύς Γεώργιος στους πρεσβευτές Αγγλίας και Γαλ-•:ας «η δυναστεία, ζημιώθηκε σοβαρά εξαιτίας της συμφοράς του 1897 :\αι οφείλει την διάσωσή της στην αυτονομία της Κρήτης». Τόνισε επίσης, -ως αν τον εξαπατούσαν, ο ίδιος δεν επρόκειτο να εξαπατήσει τον λαό του και θα παραιτείτο.

Την άνοιξη ξέσπασε μία άγρια διπλωματική μάχη, εν μέσω εθνικών παθών και θρησκευτικών φανατισμών. Ενώ η αποχώρηση των ξένων ττρατευμάτων από την Κρήτη είχε προγραμματιστεί για τις 24 Ιουλίου, η ΓΓύλη ζήτησε στις 30 Μαρτίου αναβολή. Στις 15 Απριλίου, οι τέσσερις πρό-

ξενοι στα Χανιά επέμειναν στην τήρηση του χρονο-διαγράμματος, υποκύπτοντας στη βούληση του πλη-θυσμού. Στις 20 Μαΐου, οι Μεγάλες Δυνάμεις συμφώ-νησαν να εκτελεσθεί η εκκένωση, με αποτέλεσμα να εξοργισθούν οι Τούρκοι που έβλεπαν να χάνουν το παιχνίδι.

Τότε, παρά τις κατευναστικές δηλώσεις του Κάι-ζερ Γουλιέλμου, έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο Στρατηγός φον ντερ Γκολτζ, με ειδική αποστολή την αναδιοργάνωση του Τουρκικού Στρατού. Οι τουρκι-κές απειλές κορυφώθηκαν, φθάνοντας μέχρι του σημείου να απειλήσουν με εξόντωση όλων των Ελλή-νων της αυτοκρατορίας τους. Στην πραγματικότητα, το ισχυρό ελληνικό στοιχείο της Οθωμανικής Αυτο-κρατορίας, δεν μπορούσε παρά να έχει σημαντική θέση σε μια συνταγματικά διοικούμενη χώρα. Έτσι, οι Νεότουρκοι ανέδειξαν το Ισλάμ ως το κατ' εξοχήν εργαλείο για τον φανατισμό του μουσουλμανικού στοιχείου εις βάρος του χριστιανικού.

Στις 15 Ιουνίου, ο Ελευθέριος Βενιζέλος από την Κρήτη, ζήτησε επίσημα «εξ ονόματος της Εκτελεστι-κής Επιτροπής», την αποχώρηση των ξένων στρατιω-

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1909. Τον Οκτώβριο του 1909 οι στρατιωτικοί βολιδοσκόπησαν τον Βενιζέλο και

στις 28 Δεκεμβρίου αυτός ανέλαβε την εξουσία.

των. Στις 30 Ιουνίου, οι Μεγάλες Δυνάμεις ανακοίνω-σαν ότι ίσχυε η ημερομηνία αποχώρησης και την απο-στολή 4 κανονιοφόρων για φρούρηση των σημαιών και προστασία των μουσουλμάνων.

H κρίση, κορυφώθηκε τον Ιούλιο. Οι Τούρκοι απείλησαν να καταλάβουν το νησί και κινητοποίησαν τον στόλο τους υπό τον Ναύαρχο Γκαμπλ, ώστε να ματαιώσουν οιαδήποτε απόπειρα προσάρτησης στην Ελλάδα.

Στην Αθήνα τα πνεύματα οξύνθηκαν. H κοινή

17

Page 17: Ελληνικοί Πόλεμοι

-

^ απο το 1874

γνώμη κατηγορούσε τον βασιλιά και την κυβέρνηση Θεοτόκη, ότι δεν είχαν ενεργήσει την κατάλληλη στιγμή, κατά το περασμένο έτος. Έτσι, η κυβέρνηση ανατράπηκε και αντικαταστάθηκε από τους Ράλλη, Ζωγράφο, Στράτο. H επιλογή νέας κυβέρνησης, υποδήλωνε τη βούληση για δράση με ή χωρίς την έγκριση των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες συμβούλευαν αυτοσυγκράτηση.

Η προθεσμία άλλαξε από 24 σε 27 Ιουλίου, γιατί η πρώτη ήταν και επέ-τειος της νεοτουρκικής επανάστασης. Οι κανονιοφόροι έφτασαν στη Σούδα για να προστατέψουν την τουρκική σημαία, αποτρέποντας την προστασία της από τον οθωμανικό στολίσκο που έπλεε ήδη κοντά.

Στα σύνορα στην Θεσσαλία και την Άρτα εμφανίσθηκαν ομάδες με απειλητικές διαθέσεις και ο Τούρκος στρατιωτικός ακόλουθος Σαλαχε-ντίν συνελήφθη κοντά στην Λάρισα κι απελάθηκε, με αποτέλεσμα να ζητούνται εξηγήσεις. Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης παρατηρήθηκαν κινήσεις στρατευμάτων. Ο Τουρκικός Στρατός επεδίωκε πόλεμο, τον οποίο είχαν ανάγκη και οι Νεότουρκοι για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους. Μία επίθεση στη Θεσσαλία, θα συναντούσε αναμφίβολα ελάχιστη αντίσταση και η Κρήτη δεν ήταν έτοιμη για μάχη. Όλοι καταλάβαιναν ότι η καταστροφή θα ήταν μεγαλύτερη από αυτή του 1897 και η κοινή γνώμη κατέκρινε έντονα, μη παραλείποντας τον θρόνο, την μόνιμη αδυναμία για οργάνωση ικανού στρατού που θα προστάτευε τα δίκαια του Έθνους.

Στις 27 Ιουλίου, η αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από την Κρήτη, πραγματοποιήθηκε χωρίς επεισόδια, αλλά τα πλοία παρέμει-ναν αγκυροβολημένα στα ανοικτά, προστατεύοντας την τουρκική σημαία που ήταν υψωμένη σε μία νησίδα.

Στις 4 Αυγούστου έγινε διακοίνωση, που αξίωνε αυστηρά απο τις «κατεστημένες αρχές» της Κρήτης να αποσύρουν τις ελληνικές σημαίες με τις οποίες είχε πλημμυρίσει το νησί, τουλάχιστον από τα δημόσια κτί-ρια. Εν όψει αντιδράσεως του ενόπλου πληθυσμού, δηλώθηκε αδυναμία με αποτέλεσμα, οι συνεχώς πιεζόμενες από τις Μεγάλες Δυνάμεις τοπι-κές αρχές, να παραιτηθούν στις 15 Αυγούστου.

Οι Τούρκοι απαιτούσαν να υποσταλούν οι ελληνικές σημαίες και να υψωθεί στα Χανιά η τουρκική ως ένδειξη της επικυριαρχίας τους επί της νήσου, ενώ ο στόλος τους ετοιμαζόταν για την Σούδα και ο στρατός για την Θεσσαλία. Η ελληνική κυβέρνηση αποποιείται κάθε ευθύνη υψώσε-ως της σημαίας από τους Κρητικούς και τέλος στις 05.00 της 18ης Αυγού-στου, ένα άγημα των Μεγάλων Δυνάμεων κατεβάζει από τα Χανιά την ελληνική σημαία και εγκαθιστά φρουρά 22 ανδρών. Η ενέργεια αυτή προ-κάλεσε θύελλα ενθουσιασμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και θλίψη στην Ελλάδα, της οποίας η κοινή γνώμη ξέσπασε κατά της πολιτικής ηγε-σίας. Αυτή ήταν που είχε αμελήσει να εξοπλίσει την χώρα, ενώ τώρα η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδειχνε να πορεύεται στον δρόμο της αναδη-μιουργίας με την επέμβαση του στρατού. Το μήνυμα ήταν προφανές...

Εξελίξεις που επηρέασαν Η κατάσταση στην Ελλάδα είχε αρχίσει να γίνεται δύσκολη από τους

πρώτους μήνες του 1909 ήδη. H δημοσιονομική κατάσταση δεν ήταν καθόλου καλή. Εργατικές και κοινωνικές τάξεις ύψωναν φωνή διαμαρτυ-ρίας. Μετά δε την «διαδήλωση» των υπαξιωματικών στις 29 Απριλίου, κάτι σοβαρό έδειχνε να οργανώνεται και στο στράτευμα. Με την επιλογή της μη σύγκρουσης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η κυβέρνηση Θεο-τόκη, απογοήτευσε ακόμη περισσότερο τον λαό και πύκνωσε τις τάξεις των δυσαρεστημένων που ζητούσαν την αποκατάσταση της χαμένης τιμής. Οι διαμαρτυρίες για τα δύο παραδοσιακά κόμματα, έφτασαν στο σημείο αμφισβητήσεως ακόμη και αυτού του ιδίου του πολιτικού συστή-ματος που εθεωρείτο διεφθαρμένο.

Ο Θεοτόκης υπέβαλε δύο αλλεπάλληλες παραιτήσεις μέχρι να γίνει

δεκτή η τελευταία από τον βασιλιά. Πιθανότατα, ήθελε να αποφύγει μία μελλούμενη σύγκρουση που διέβλε-πε με τους στρατιωτικούς. Στις 7 Ιουλίου, ο βασιλιάς ανέθεσε στον Δ. Ράλλη τον σχηματισμό κυβερνήσεως συμμαχίας χωρίς εκλογές, καθώς οι Κρήτες είχαν δηλώσει ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα έστελναν και δικούς τους βουλευτές στο νέο κοινοβούλιο.

Σύμφωνα με τον Στρατηγό Πάγκαλο, ο πρώτος πυρήνας του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» συγκεντρώ-θηκε στην οικία του τον Οκτώβριο του 1908 και απε-τελείτο από ανθυπολοχαγούς. Οι απόφοιτοι των στρα-

Ο βασιλεύς Γεώργιος Α' αποδέχθηκε την παραίτηση του Δ. Ράλλη, ο οποίος δεν μπόρεσε να συννενοηθεί

με τους επαναστάτες και ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στον Κ. Μαυρομιχάλη.

τιωτικών σχολών και ιδιαίτερα της Στοσπωτικής Σχο-λής Ευελπίδων, θεωρούσαν ότι όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν αποδειχθεί ανίκανες να οργανώ-σουν και εξοπλίσουν αξιόμαχο στράτευμα γτα την διεκ-δίκηση των εθνικών δικαίων και όπ έποεπε να αλλάξει το σύστημα προαγωγών, που βασκότα • στη βασιλική ευνοιοκρατία προς περιορισμένο κύκλο ευνοουμένων με βάση την αφοσίωση στο θρόνο κι οσχέχως στρα-τιωτικών ικανοτήτων. H προθυμία των αξκοματικών να συμμετάσχουν σε κινήμστο. θέτοντος σε κίνδυνο την καρριέρα τους, ήταν αντιστρόφως ανάλογη με τα χρόνια υπηρεσίας τους.

Το 1908 η οικονομία δέχθηκε ισχυρό πλήγμα από την αδυναμία διαθέσεως των γεωργικών προϊόντων,

Page 18: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το κίνημα στο Γουδί

σε συνδυασμό με την μείωση των εμβασμάτων των Ελλήνων της Αιγύ-πτου και των ΉΠΑ, λόγω της διεθνούς υφέσεως. H κυβέρνηση επέβαλε τότε άσοφα νέους φόρους, γεγονός που έθιξε ακόμη περισσότερο τους μισθωτούς και φυσικά και τους αξιωματικούς. Έτσι προστέθηκε και το οικονομικό κριτήριο στην πλάστιγγα της δυσαρέσκειας των αξιωματικών.

Στον «Στρατιωτικό Σύνδεσμο» ήλθε να προστεθεί και ο «Σύνδεσμος Υπαξιωματικών» με επικεφαλής τον Γ. Καραϊσκάκη, με αίτημα να επι-τραπεί η εξέλιξη των υπαξιωματικών στους βαθμούς των αξιωματικών. Εκτός από τους κατωτέρους αξιωματικούς και τους υπαξιωματικούς και οι ανώτεροι προσπάθησαν να οργανωθούν συνωμοτικά στο σπίτι του τότε Συνταγματάρχη Π. Δαγκλή, ώστε να μη χάσουν την πρωτοβουλία σε

συνωμότες εμπρός στον κίνδυνο και να εκλέξουν μικτή επιτροπή (λοχαγών και κατωτέρων) που εξέδω-σε το πρωτόκολλο του Συνδέσμου.

Όταν σχηματίσθηκε η κυβέρνηση Ράλλη, ο Σύνδε-σμος αντιτάχθηκε άμεσα στην διάλυση της Βουλής μέσω του οργάνου του, την εφημερίδα «Χρόνος». Όμως ο Ράλλης, με την μεταστροφή του υπέρ του θρό-νου και την δήλωση περί αποσύρσεως των Ελλήνων αξιωματικών από την Μακεδονία (προς κατευνασμό των Τούρκων) οδήγησε τον Σύνδεσμο σε εντατικοποί-ηση της συνωμοτικής και προσηλυτιστικής δράσεως.

Μ I* S61»TEHIBP»OY 1909 MXIMVX Τ HI. 5ΛΛΑΑ0Χ ««Λ» «Κ> TOY EOTTOY TON ΑΧΛΚΤΟΚ» Gt ΤΟΝ ΛΑΟ* ΤΟΥ tWWLOY IYMJiAMTHBWY

Επανάσταση του 1909. Συγκέντρωση τμημάτων στρατού και λαού στα ανάκτορα την 15η Σεπτεμβρίου 1909 ως ένδειξη συμπαράστασης στα

αιτήματα του στρατού για αναδιοργάνωση.

περίπτωση κινήματος των κατωτέρων. Όμως, η ενέργειά τους προδόθη-κε στις αρχές από κάποιον παριστάμενο και διαλύθηκε.

H κυβέρνηση έμαθε για την ύπαρξη του Συνδέσμου, όταν έγινε συνά-ντηση στο σπίτι του Υπολοχαγού Χατζημιχάλη στις 25 Ιουνίου, 135 ανθυ-πολοχαγών, υπολοχαγών και 28 λοχαγών. H επέμβαση του Φρουράρχου Αθηνών Συνταγματάρχη Σχινά, είχε ως αποτέλεσμα να συσπειρωθούν οι

Τα ανάκτορα αντέδρασαν, παραπέμποντας 12 αξιωμα-τικούς από τη συνάντηση της 25ης Ιουνίου σε ανάκρι-ση για απόταξη, ενώ άλλους μετέθεσαν σε περιοχές μακράν των Αθηνών. Ο Σύνδεσμος απάντησε μέσω του «Χρόνου», ζητώντας σύγκληση της Βουλής για να ψηφιστεί το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, το οποίο μεταξύ άλλων υπαγόρευε την απομάκρυνση των πρι-γκίπων από το στράτευμα.

Στις 12 Αυγούστου, ο Ράλλης διέταξε να συλλη-φθούν 12 αξιωματικοί του Συνδέσμου, αλλά μόνο δύο

Page 19: Ελληνικοί Πόλεμοι

β Π Υ Ρ Κ Μ Μ απο το 1874

συνελήφθησαν, αφού οι περισσότεροι διέφυγαν έχοντας ειδοποιηθεί εγκαίρως και φυγαδεύτηκαν με επιχείρηση του τότε κατώτερου αξιωμα-τικού Θεοδώρου Παγκάλου. Φυσικά, η σύγκρουση μεταξύ Συνδέσμου και κυβερνώντων εντάθηκε. Τότε, ανέλαβε την αρχηγία ο Συνταγματάρχης Ν. Ζορμπάς, που δεν είχε σχέση με τις δύο βασικές ομάδες του Συνδέσμου.

Το Κίνημα Τη νύχτα 14/15 Αυγούστου 1909, συγκεντρώθηκαν στους πρόποδες

του Υμηττού περίπου 250 αξιωματικοί και 2.000 οπλίτες, μαζί με μερι-κούς χωροφύλακες και πολίτες και διακήρυξαν με πολύ ήπιους τόνους την αντίθεσή τους προς την κυβέρνηση, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα το πρόγραμμα του Στρατιωτικού Συνδέσμου. ΙΗ «επαναστατική προκήρυξη» που διαβάστηκε, ήταν ένα γενικό ευχολόγιο για την βελτίωση του στρα-τού, της παιδείας, της μη υποταγής σε ξένες δυνάμεις κ.α. Επίσης, απα-ριθμούσε σαφέστατα τις ριζοσπαστικές ενέργειες που δεν θα επιχειρούσε ο Σύνδεσμος, όπως την επιβολή στρατοκρατίας.

Το πρωί της 15ης Αυγούστου, ο λαός και η πολιτική ηγεσία μάθαιναν έκπληκτοι την κίνηση των στρατιωτικών. Το κίνημα του αγνώστου μέχρι τότε Συνταγματάρχη Πυροβολικού Ν. Ζορμπά, περιοριζόταν σε κλίμακα ένοπλης στρατιωτικής στάσης της φρουράς των Αθηνών. H αντίσταση που υπήρξε ήταν μηδαμινή. Οι προσκείμενοι στα ανάκτορα αξιωματικοί τέθηκαν υπό περιορισμό, ενώ το απόσπασμα ναυτών που η κυβέρνηση έφερε στην πρωτεύουσα για επιβολή της τάξεως, προσχώρησε στο κίνη-μα. Εκτός αυτού και η φρουρά της Χαλκίδας άρχισε να βαδίζει προς την Αθήνα, για να ενωθεί με τους κινηματίες στο Γουδί.

H κυβέρνηση Ράλλη, μη μπορώντας να αντιμετωπίσει την κατάσταση παραιτήθηκε κατ ο Γεώργιος έδωσε το χρίσμα στον Κυριάκο Μαυρομιχά-λη, αρχηγό του τρίτου αντιπολιτευτικού κόμματος, ο οποίος ως Μανιάτης, είχε καλές σχέσεις με τον Σύνδεσμο. Η νέα κυβέρνηση, δέχθηκε τους όρους του Συνδέσμου μεταξύ των οποίων αμνηστία κι έτσι ο Ζορμπάς διέταξε τις επαναστατημένες μονάδες να επιστρέψουν στις θέσεις τους. Η κυβέρνηση δέχθηκε επίσης τις αξιώσεις για αλλαγές που πρότεινε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος. Ο διάδοχος και οι πρίγκιπες απομακρύνθηκαν από το στράτευμα, καθώς οι στρατιωτικοί δεν ξεχνούσαν την «άκαπνη πυροβολαρχία» και την «μονίμως ναυλοχούσα» μοίρα τορπιλλοβόλων, μονάδες στις οποίες υπηρετούσαν οι πρίγκηπες.

Το κίνημα, αντιμετωπίσθηκε αρνητικά από τις Μεγάλες Δυνάμεις, που εφοβούντο την εκθρόνιση του Γεωργίου και αδυναμία της Ελλάδος να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που είχε από τον εξωτερικό δανεισμό. Η Αγγλία, διέταξε την παράταση της παραμονής των πολεμικών της που ευρίσκοντο σε ελληνικά λιμάνια, ενώ οι Νεότουρκοι ανησύχησαν από τις επαγγελίες του Συνδέσμου για πολεμική ετοιμότητα. Η Γαλλία πίεσε τον Γεώργιο να διατηρήσει το στέμμα του και τον Σύνδεσμο να μην τον πει-ράξει. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος και η σύζυγος του, πνέοντας μένεα κατά του βασιλιά για την υποχώρησή του, φεύγουν για την Ευρώπη με αποτέ-λεσμα να ξεκινήσει μια κρίση στην δυναστεία που κράτησε αρκετούς μήνες.

Ο Σύνδεσμος, οργανώνει στις 14 Σεπτεμβρίου λαϊκό συλλαλητήριο με τη συμμετοχή συλλόγων και συντεχνιών, εν όψει των νέων συνεδριάσε-ων της Βουλής. Οι 70.000 που συγκεντρώθηκαν, έστειλαν σαφές μήνυμα προς τους κυβερνώντες να προχωρήσουν σε πραγματικές αλλαγές.

Στις 30 Σεπτεμβρίου, ο βασιλιάς δέχεται τους αντιπροσώπους άλλης μεγάλης λαϊκής συγκέντρωσης κι όλα εξελίσσονται ομαλά. Προκηρύσσο-νται εκλογές για τη νέα Βουλή, αλλά καθώς οι Κρήτες ανακοινώνουν πως θα στείλουν και δικούς τους βουλευτές, οι εκλογές αναβάλλονται ώστε να αποφευχθεί νέα ένταση. Στις 18 Οκτωβρίου ανοίγουν τα σχολεία στην Κρήτη και όλοι οι μαθητές φέρνουν μαζί τους μικρές ελληνικές σημαίες.

Μ Τουρκία και οι Μεγάλες Δυνάμεις, δεν διαμαρτύρο-νται γΓαυτή τη μικρή «στάση» των Κρητικόπουλων.

Το κίνημα Τυπάλδου Στις 24 Οκτωβρίου, νέο κίνημα εκδηλώνεται από

τον Υποπλοίαρχο Τυπάλδο. Αυτός και 15 υπαξιωματι-κοί, ζήτησαν να αποστρατευθούν όλοι οι ανώτεροι αξιωματικοί του Ναυτικού. Όταν η κυβέρνηση ανα-κοίνωσε ότι θα ψήφιζε νομοσχέδιο για αποστράτευση των πλοιάρχων στα 58 αντί των 64 ετών, οι νέοι κινη-ματίες προσβλήθηκαν και προχώρησαν σε δυναμική ενέργεια σκοπεύοντας στην εγκαθίδρυση στρατοκρα-τίας. Στις 16 Οκτωβρίου, κατέλαβαν τον Ναύσταθμο και τα πολεμικά που ναυλοχούσαν κατ συγκρούστη-καν ενόπλως με ττς δυνάμετς της κυβερνήσεως και του Συνδέσμου, προτού αποκατασταθεί η τάξη κατ συλληφθεί ο Τυπάλδος. Η τοποθέτηση εντσχυμένης φρουράς στα ανάκτορα κατ η παρουσία αγγλορωστκού στόλου στον Πειραιά, έπαιξαν επίσης ρόλο στην απο-σόβηση δυσάρεστων εξελίξεων. Ο βασιλιάς παρέμεινε εμφανώς δυσαρεστημένος με τις Μεγάλες Δυνάμεις που επέτρεψαν την ταπείνωσή του.

Εν τω μεταξύ, Μαυρομιχάλης και Σύνδεσμος προχωρούν πυρετωδώς στην αναδτοργάνωση κατ ενί-σχυση του στρατού: καλούν δέκα κλάσεις υπό τα όπλα και αγοράζουν πυροβόλα. Η γαλλτκή πρεσβεία, προ-βλέπει πόλεμο την ερχόμενη άνοτξη. Στις 3 Νοεμβρί-ου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αξιώνει να δοθεί τελι-κή λύση στο Κρητικό θέμα και οτ Μεγάλες Δυνάμεις απαντούν ότι επιβάλλεται αναμονή για πιό ευνοϊκή στιγμή.

Το Νοέμβρτο, ο Σύνδεσμος αντιμετώπτσε προβλή-ματα, καθώς οι αξιοκρατικές μεταρρυθμίσετς που ήθελε να επιβληθούν για εξυγίανση του κράτους, ήσαν αντίθετες με τα συμφέροντα διαφόρων κοινωνικών ομάδων που τον είχαν υποστηρίξει (δημόσιοι υπάλλη-λοι, έμποροτ οινοπνεύματος κ.λπ.). Οτ αλλαγές προϋ-πέθεταν μεγάλα ποσά που δεν διέθετε το δημόσιο ταμείο και ο λαός δεν θα δεχόταν νέα φορολογία, η περικοπή της οποίας μάλιστα ήταν και αρχικά κεντρι-κό αίτημα. Το πρόγραμμα εξοπλισμού του στρατεύμα-τος, δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί ούτε με εξω-τερικό δανεισμό, αφού η Επιτροπή Διεθνούς Οικονο-μικού Ελέγχου στην Αθήνα δεν έβλεπε θετικά την φιλοδοξία για στρατιωτική αναβάθμιση της Ελλάδος. H Αγγλία διατηρούσε πολεμικά στο Φάληρο και ο πρε-σβευτής της σερ Φράνσις Έλλιοτ συμβούλευε τον βασιλιά στην αντιμετώπιση των Ελλήνων εθνικιστών που θα «δημιουργούσαν εστία αναστατώσεως» στη Μεσόγειο.

Τον Δεκέμβριο, άρχισε εργασίες η Κρητική Βουλή και οι βουλευτές ορκίσθηκαν πίστη στον Γεώργιο. Στις 7 Δεκεμβρίου, εν μέσω αντεγκλήσεων η παράτα-ξη Θεοτόκη αποχωρεί από την Βουλή, λέγοντας ότι δεν είχε δει μέχρι τότε «επαναστάσεις που διατηρούν τη Βουλή και την αναγκάζουν να εργάζεται». Οι φοι-τητές πίεσαν τότε τον Σύνδεσμο να προχωρήσει σε

18

Page 20: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το κίνημα στο Γουδί

εγκαθίδρυση δικτατορίας, αλλά βρέθηκε διαφορετική λύση. Ο υπουργός Στρατιωτικών Λαπαθιώτης, μέλος του Συνδέσμου, δημοσίευσε προβιβα-σμό διαφόρων αξιωματικών, μεταξύ των οποίων και του Ζορμπά. Ο τελευ-ταίος ζήτησε από τον υπουργό να παραιτηθεί, καθώς έτσι θεωρούσε ότι είχε θίξει την ανιδιοτέλεια των επαναστατών!

Η πολιτική ζωή της χώρας είχε αρχίσει να μοιάζει με κτίριο που σείε-ται από συνεχιζόμενο σεισμό. Οι επαναστάτες πίεζαν τη Βουλή να ψηφί-ζει συνεχώς νομοσχέδια, μη κατανοώντας τον τρόπο λειτουργίας του κοι-νοβουλευτισμού και νομίζοντας ότι απλώς πρόκειται για έκδοση διατα-γών. Μετά το σκάνδαλο του υπουργού Εσωτερικών Ν. Τριανταφυλλάκου με το μεταλλείο Καλλάρων, απειλήθηκε πάλι η διενέργεια εκλογών, κάτι που δεν έγινε μετά την παραίτηση του υπουργού. Οι επαναστάτες, ζήτη-σαν κατόπιν την ανάκληση Ελλήνων πρεσβευτών από διάφορες ευρωπαϊ-κές χώρες, διότι αυτοί δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν ευνοϊκό κλίμα εκεί για την επανάσταση. Με την επέμβαση του Γεωργίου επήλθε συμβιβασμός και απλώς δύο από αυτούς συνταξιοδοτήθηκαν πρόωρα, χωρίς άλλη αλλα-γή. Ο Σύνδεσμος αντιμετώπιζε επίσης εσωτερικά προβλήματα, τα οποία μεγέθυνε στην συνέχεια κάθε σύγκρουση με το κοινοβούλιο. Οι νέοι ριζο-

Αλληγορική, λαϊκή απεικόνιση της εποχής. Η Ελλάς πατάσσει το «τέρας» της παλαικομματικής συναλλαγής υπό τις επευφημίες στρατού και λαού.

σπαστικοί αξιωματικοί, ζητούσαν την διάλυση της Βουλής και την ανάλη-ψη της εξουσίας από τον στρατό. Με όλα αυτά να διαδραματίζονται, από το σκηνικό το μόνο που έλειπε, ήταν η εμφάνιση του «από μηχανής θεού».

Ελευθέριος Βενιζέλος Η πιθανότητα συνεργασίας μεταξύ Συνδέσμου και του Ελευθερίου

Βενιζέλου, ενός νέου πολιτικού που είχε αρχίσει να εμφανίζεται δυναμικά στην Κρήτη, είχε τεθεί από τις πρώτες κιόλας συνεδριάσεις, από τον Λοχαγό Σαρρό, αλλά δεν είχε γίνει δεκτή από τους «λοχαγούς».

Τον Αύγουστο, ο ίδιος ο Βενιζέλος με ανώνυμα άρθρα του στον «Κήρυκα» των Χανίων, είχε υποστηρίξει την ανάγκη για στρατιωτική επέμβαση στην ελληνική πολιτική και αργότερα την επιβολή προσωρινής δικτατορίας μέχρι την πραγματοποίηση του ανορθωτικού προγράμματος, σαφέστατο μήνυμα προς τον Σύνδεσμο.

Τον Οκτώβριο, ο Σύνδεσμος εξουσιοδότησε τον Υπολοχαγό Κονταρά-το να βολιδοσκοπήσει τον Βενιζέλο για επαφή με τον Σύνδεσμο. Τον

Δεκέμβριο, οι αξιωματικοί του Συνδέσμου, βασιζόμε-νοι σε ανεπαρκείς πληροφορίες, είχαν δημιουργήσει κλίμα προσδοκιών που ευνόησε την άνοδο του Βενιζέ-λου στην εξουσία. Έτσι στις 28 του ιδίου μηνός, έφθα-σε ο Βενιζέλος στον Πειραιά με το ατμόπλοιο «Σιγκα-πούρη».

Με τον ερχομό του Βενιζέλου, λήγει ουσιαστικά η περίοδος πρωτοβουλιών του Συνδέσμου και η εξουσία περνά στα χέρια του, διότι ο Σύνδεσμος πίστευε ότι αυτός, ο επαναστάτης του Θέρισου, διαπνεόταν από εθνικά ιδανικά και θα έφθανε ακόμη να υποστηρίξει και στρατιωτική κυβέρνηση για το «καλό της Ελλά-δος». Τον Ιανουάριο αντικαθίσταται η κυβέρνηση Μαυ-ρομιχάλη, από την κυβέρνηση του Στέφανου Δραγού-μη. Υπουργός Εξωτερικών αναλαμβάνει ο Δ. Καλλέρ-γης και υπουργός Στρατιωτικών ο Ν. Ζορμπάς. H κατάσταση εξομαλύνεται βαθμηδόν και η χώρα οδεύει προς εκλογές. Τώρα, το πεδίο ανοίγει για την σύγκρουση του ελληνικού και του τουρκικού εθνικι-σμού, μόνο που αυτή τη φορά, οι Έλληνες θα είναι στην επίθεση -τουλάχιστον έτσι νομίζουν.

Το κίνημα-επανάσταση του 1909, όπως οι ίδιοι οι αξιωματικοί στο Γουδί χαρακτήριζαν την ενέργειά τους, διαδραμάτισε μεγάλο ρόλο στις ελληνικές πολιτι-κές εξελίξεις. Οι ιστορικοί το χαρακτηρίζουν ως αστι-κή επανάσταση, αν και η ελληνική αστική τάξη δεν είχε ακόμη προσδιορισθεί εκείνη την περίοδο, αλλά συνεργάσθηκε με τις Ένοπλες Δυνάμεις για να επι-βληθεί πολιτικά. Η καθεστηκυία τάξη τότε, οι λεγόμε-νοι «παλαιοκομματικοί» της Βουλής, που έγινε ο πρώ-τος στόχος των κινηματιών, ήταν εκπρόσωποι της μεγαλοαστικής τάξεως που κάποτε κατείχαν μεγάλες κτηματικές περιουσίες.

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, σχηματίσθηκε από αποφοίτους της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων που αποτελούσαν την μειοψηφία στο σύνολο των αξιωματι-κών του στρατού. Η ηγεσία του, αποτελούμενη από αποφοίτους της Σχολής Ευελπίδων, ενισχύει την άποψη ότι δεν ήθελαν να ανατρέψουν το ισχύον πολί-τευμα, αλλά να προωθήσουν τα επαγγελματικά και εθνι-κά τους αιτήματα, με βασικό στόχο την πολεμική ετοι-μότητα της \ώρας. Αυτός ο στόχος τους άλλωστε, λόγω της Μεγάλης Ιδέας, ήταν που τους έδωσε τα πλατιά ερείσματα στον λαό.

Το Κίνημα του 1909, δεν ήταν απλώς μία αστική επανάσταση όπως είπαν πολλοί, υπονοώντας ότι είχε ταξικά-συντεχνιακά κίνητρα μόνο. Ήταν το ξέσπασμα ενός περήφανου λαού ενάντια στην πολιτική καθεστη-κυία τάξη του. Οι πολιτικοί, είχαν σταθεί ανίκανοι να φανούν αντάξιοι στις προσδοκίες του λαού, δεν κατά-φεραν να οργανώσουν και να εξοπλίσουν ικανό αναλο-γικά στρατό κι έτσι οι Τούρκοι συνέχιζαν το πρόγραμ-μα αφανισμού-εκτουρκισμού των υπόδουλων Ελλή-νων. Ως έναυσμα για το ξέσπασμα του κινήματος, πρέ-πει να εκληφθεί η υποστολή της ελληνικής σημαίας στην Κρήτη, ενέργεια που πλήγωσε το φιλότιμο και τα εθνικά αισθήματα των Ελλήνων.

Page 21: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης

Οι δυνάμεις των εμπολέμων Μετά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897

και τις συνέπειες που αυτός προκάλεσε, συνέπειες πολιτικές, στρατιωτικές, οικονομικές και κοινωνικές, η Ελλάδα αποφάσισε να προχωρήσει σε μία συστηματική αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων. Την αναδιορ-γάνωση αυτή για τον Στρατό Ξηράς ανέλαβε Γαλλική Στρατιωτική Αποστολή, ενώ για το τότε Βασιλικό Ναυ-τικό αντίστοιχη Βρετανική Ναυτική Αποστολή.

Τον Αύγουστο του 1909, το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί που πραγματοποιήθηκε από τον «Στρατιω-τικό Σύνδεσμο» υπό την ηγεσία του Συνταγματάρχη Ζορμπά, απετέλεσε την απαρχή των σημαντικών εξε-λίξεων που σημειώθηκαν τα επόμενα χρόνια, όχι απο-κλειστικά στρατιωτικού περιεχομένου, αλλά και πολι-τικού, όπως η εμφάνιση στο προσκήνιο ενός άφθαρ-του μέχρι τότε Κρήτα πολιτικού, του Ελευθερίου Βενι-ζέλου, συντελώντας έτσι τα μέγιστα στη νικηφόρα για την Ελλάδα εξέλιξη των Βαλκανικών Πολέμων, σε ξηρά και θάλασσα.

Τα βασικά στοιχεία αυτής της αναδιοργάνωσης, μεταξύ των άλλων, περιελάμβαναν τα παρακάτω για τον Στρατό Ξηράς: • Καθιέρωση της υποχρεωτικής θητείας. » Στρατιωτική εκγύμναση όλων των αγύμναστων για

ένα τρίμηνο. β Αντικατάσταση του συνόλου των παλαιών πυροβό-

λων «Κρουπ», με το νέο για την εποχή πεδινό ταχυ-βόλο «Σνάιδερ-Κανέ» και το ορεινό πυροβόλο «Σνάι-δερ-Δαγκλή».

• Εξοπλισμός του Στρατού με τα τυφέκια Μάνλιχερ. ® Απόδοση ιδιαίτερης έμφασης στη Διοικητική Μέρι-

μνα, με λήψη συγκεκριμένων μέτρων, όπως υλικό στρατοπεδίας κ,λπ.

• Τα υπάρχοντα σχέδια επιστράτευσης διαμορφώθη-καν κατάλληλα και προσαρμόστηκαν στις απαιτή-σεις και στις ανάγκες της εποχής.

• Ο Στρατός οργανώθηκε με βάση τη Μεραρχία. ® Καθιερώθηκε ο θεσμός του Γενικού Επιθεωρητή

Στρατού, καθώς και του Αρχιστρατήγου στον πόλε-μο, ενώ εφαρμόστηκε ο νέος Κανονισμός Στρατού.

® H στρατιωτική εκπαίδευση έγινε περισσότερο ρεαλι-στική, με την πραγματοποίηση μεγάλων θερινών

Τμήμα ελληνικού πεζικού προ του Μπιζανίου, έτοιμο για εξόρμηση.

Τουρκία εξαπέλυε επίθεση εναντίον κάποιας από τις τρεις συνασπισθεί-σες χώρες, τότε αυτές θα αλληλοϋπεστηρίζοντο εναντίον της. Στις 22 Σεπτεμβρίου/ 5 Οκτωβρίου 1912, η Ελλάδα και η Βουλγαρία υπέγραψαν και στρατιωτική συμφωνία με την οποία προβλεπόταν η ενίσχυση της μίας χώρας από τα στρατεύματα της άλλης, που θα είχε υποστεί την τουρ-κική επίθεση. H Ελλάδα δεν υπέγραψε συμφωνία αμυντικής συμμαχίας με τη Σερβία και το Μαυροβούνιο, προβλεπόταν όμως, κάτι το οποίο και πραγματοποιήθηκε στη συνέχεια, ότι με την έναρξη των πολεμικών επι-χειρήσεων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, θα γινόταν ανταλ-λαγή αξιωματικών-συνδέσμων μεταξύ των Γενικών Στρατηγείων.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Ελλάδα, όπως άλλωστε και όλες οι άλλες, εκτός Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Βαλκανικές χώρες (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βουλγαρία) είχαν να αντιμε-τωπίσουν το εξαιρετικά έντονο πρόβλημα της απελευθέρω-σης των «ομόδοξων αδελφών» τους, οι οποίοι εξακολουθού-σαν να βρίσκονται υπό την καταδυνάστευση των Τούρκων

κατακτητών. Στις 29 Φεβρουαρίου 1912 με το «παλαιό» (Ιουλιανό) ημερολόγιο ή στις

13 Μαρτίου με το αντίστοιχο «νέο» (Γρηγοριανό) η Βουλγαρία και η Σερ-βία υπέγραψαν συνθήκη αμυντικής συμμαχίας μεταξύ τους. Αντίστοιχη συνθήκη τριετούς διαρκείας υπεγράφη μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας στις 16/ 29 Μαΐου 1912. Η συνθήκη αυτή προέβλεπε ότι αν η

Page 22: Ελληνικοί Πόλεμοι

Μ «P lMMfe ·^ 1

m M m i a i B i M l L W ^ i J & T O P M

Βολή τοπομαχικού πυροβόλου του Ελληνικού Στρατού εναντίον στόχων στην οχυρά τοποθεσία του Μπιζανίου, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των

Ιωαννίνων.

γυμνασίων, βελτιώνοντας σε σημαντικό βαθμό τη μαχητική δυνατότη-τα και αποκτώντας ταυτόχρονα ένα υγιές επιθετικό πνεύμα.

Τον Σεπτέμβριο του 1912, ο Ελληνικός Στρατός είχε οργανωθεί σε δύο ομάδες: τη Στρατιά Θεσσαλίας και τη Στρατιά Ηπείρου. Επικεφαλής της

III Μεραρχία Πεζικού ~ Σύνταγμα Πεζικού ΖΖ Σύνταγμα Ιππικού

Διάταξη του Ελληνικού Στρατού το 1912 και όρια του ελληνικού κρά κράτους.

πρώτης ήταν ο τότε Διάδοχος του θρόνου Κωνσταντί-νος, ο οποίος έλαβε τον τίτλο του Αρχιστρατήγου και της δεύτερης ο Στρατηγός Σαπουντζάκης.

Με την εφαρμογή των σχεδίων επιστράτευσης, η Στρατιά Θεσσαλίας διέθετε 2.885 αξιωματικούς, 83.596 οπλίτες, 24.591 κτήνη, 5.308 οχήματα διαφόρων τύπων, 70 πολυβόλα, καθώς και 96 πεδινά, 24 ορειβα-τικά και 54 τοπομαχικά πυροβόλα. Η Στρατιά Ηπείρου διέθετε 486 αξιωματικούς, 17.447 οπλίτες, 4.247 κτήνη, 924 οχήματα, καθώς και 12 πεδινά, 12 ορειβατι-κά και 18 τοπομαχικά πυροβόλα. Σύμφωνα με τα επι-χειρησιακά σχέδια του Γενικού Επιτελείου, η αποστο-λή της Στρατιάς Θεσσαλίας ήταν η προέλαση και η συντριβή του Τουρκικού Στρατού στη Μακεδονία, καθώς και η πραγματοποίηση ενεργού αμύνης στο μέτωπο της Ηπείρου, μέχρις ότου κριθεί ο αγώνας στο μέτωπο της Μακεδονίας.

Για την υλοποίηση αυτού του στρατηγικού σχεδίου ενεργείας συγκροτήθηκε το «Γενικό Στρατηγείο Στρα-τού Θεσσαλίας» και το «Στρατηγείο Ηπείρου». Το πρώτο απετελείτο από 7 μεραρχίες (αριθμημένες από το 1 μέχρι και το VII) των τριών συνταγμάτων η κάθε μία, 1 ταξιαρχία ιππικού, 4 τάγματα ευζώνων (δύο συνέθεταν το Απόσπασμα Γεννάδη και τα άλλα δύο το Απόσπασμα Κωνστανττνόπουλου) και 1 Μοίρα τοπο-μαχικού πυροβολικού, επιπλέον της συνήθους δύνα-μης του μεραρχιακού ιππικού. Το «Στρατηγείο Ηπεί-ρου», απετελείτο από 8 τάγματα πεζικού και ευζώνων, 1 ίλη ιππικού, 1 λόχο σκαπανέων και 24 ορειβατικά πυροβόλα, που συγκροτούσαν τη δύναμη μιας μεραρ-χίας, της V111.

Το τότε Βασιλικό Ναυτικό, έπειτα από ένα εντυ-πωσιακό σε όγκο εξοπλιστικό πρόγραμμα, που εγκρί-θηκε και υλοποιήθηκε κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα από τις κυβερνήσεις της εποχής, είχε ενι-σχυθεί με την απόκτηση νεότευκτων πλοίων (ιδιαίτε-ρα το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέ-ρωφ»). Επίσης είχαν ενταθεί οι προσπάθειες βελτίω-σης της παρεχόμενης εκπαίδευσης των πληρωμάτων του Στόλου, ενώ ταυτόχρονα είχε αποκτηθεί από τα στελέχη του ένα έξοχο επιθετικό πνεύμα. Σύμφωνα με τα πολεμικά σχέδια της ηγεσίας του, το Βασιλικό Ναυ-τικό θα συγκροτούσε δύο ναυτικές δυνάμεις: τον «Στόλο του Αιγαίου Πελάγους», υπό την ηγεσία του μόλις προαχθέντα Υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώ-τη, με δύναμη 4 θωρηκτών, 10 αντιτορπιλλικών, 4 ανι-χνευτικών, 1 υποβρυχίου, 5 τορπιλλοβόλων, 1 οπλιτα-γωγού, 1 ναρκοθέτιδος και 1 ανεφοδιαστικού τορπιλλο-φόρου, καθώς και τη «Μοίρα του Ιονίου Πελάγους», υπό την ηγεσία του Πλοιάρχου Ιωάννη Δαμιανού, απο-τελούμενη από 5 κανονιοφόρους και 4 ατμομυοδρό-μωνες. Αποστολή του πανίσχυρου «Στόλου του Αιγαί-ου Πελάγους» ήταν μία και μόνη: η απόλυτη κυριαρχία στο Αιγαίο. Πρακτικά αυτό σήμαινε αφενός την απα-γόρευση των θαλασσίων μεταφορών του αντιπάλου, ιδιαίτερα τη μεταφορά στρατιωτικών ενισχύσεων από τη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή προς τις περιοχές

12

Page 23: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

της Μακεδονίας και της Θράκης και αφετέρου η απελευθέρωση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου από τον τουρκικό ζυγό. Αντίστοιχα, η αποστολή της «Μοίρας του Ιονίου Πελάγους» ήταν η εξασφάλιση των θαλασσίων μεταφορών σε τοπικό επίπεδο, καθώς και η υποστήριξη των χερσαίων επιχειρήσεων του αριστερού κέρατος της ελληνικής παράταξης της «Στρατιάς Ηπείρου».

Η Αεροπορία τότε βρισκόταν ακόμα στα σπάργανά της. Μ κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου και ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός, είχε έγκαι-ρα διαγνώσει τη στρατιωτική αξία του νέου όπλου, αν και τότε ακόμα αυτή αποτελούσε οργανικό τμήμα του Στρατού και του Βασιλικού Ναυτι-κού αντίστοιχα. Με την έναρξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου, η Ελλάδα διέθετε το Αεροπορικό Σμήνος της Στρατιάς Θεσσαλίας, αποτελούμενο από 4 αεροσκάφη, για την εκτέλεση των πολεμικών επιχειρήσεων επ' ωφελεία του Στρατού Ξηράς, πρωτίστως αναγνωριστικές και δευτερευό-ντως από αέρος βομβαρδισμού επιγείων στόχων με πρόχειρες αυτοσχέ-διες βόμβες, καθώς και το Σμήνος του Στόλου του Αιγαίου, αποτελούμε-νο από ένα υδροπλάνο «Ναυτίλος», για την εκτέλεση αποστολών αναγνώ-ρισης κατ θαλάσσιας συνεργασίας προς όφελος του Βασιλικού Ναυτικού.

Την ίδια χρονική στιγμή, το σύνολο του Τουρκικού Στρατού ήταν 340.000 πεζοί, 6.000 ιππείς και 850 πυροβόλα, που συνέθεταν 7 σώματα στρατού (22 μεραρχίες πεζικού), 2 μεραρχίες ιππικού και 26 ανεξάρτητες μεραρχίες. Οι δυνάμεις αυτές ήταν κατανεμημένες σε δύο στρατιές: τη Στρατιά της Θράκης και τη Στρατιά της Μακεδονίας. Η πρώτη από αυτές,

Ο πρωτοπόρος αεροπόρος Υπολοχαγός Μουτούσης, αμέσως μετά την ολοκλήρωση μιας αναγνωριστικής αποστολής, δίνει απευθείας αναφορά

στον διοικητή του μετώπου της Ηπείρου Στρατηγό Σαπουντζάκη.

η Στρατιά της Θράκης, είχε ως αντικειμενικό της σκοπό την απόκρουση επίθεσης από πλευράς του Βουλγαρικού Στρατού, ενώ η Στρατιά της Μακεδονίας, υπό την ηγεσία του Στρατηγού Αλή Ριζά πασά, την άμυνα της Μακεδονίας και της Ηπείρου από τις ελληνικές, σερβικές και μαυρο-βουνιώτικες δυνάμεις.

Η τουρκική Στρατιά της Μακεδονίας διέθετε στην Ήπειρο το Σώμα Στρατού Ιωαννίνων, στη Θεσσαλία το 8ο Έκτακτο Σώμα Στρατού, το Σώμα Στρατού της Σκόδρας, που θα αντιμετώπιζε τον στρατό του Μαυ-ροβουνίου και το Σώμα Αξιού, που θα αντιμετώπιζε τον Σερβικό Στρατό. Συνολικά, οι τουρκικές δυνάμεις, που ευρίσκοντο αντιμέτωπες του Ελλη-νικού Στρατού στο μέτωπο της Θεσσαλίας ήσαν 35.000 άνδρες περίπου, κατανεμημένοι σε 43 τάγματα πεζικού (έναντι 63 ελληνικών) 12 ίλες ιππι-κού (έναντι 8 ιλών και 6 ημιλαρχιών ελληνικών) και 35 πυροβολαρχίες

(έναντι 31 ελληνικών) καθώς και τις επιστρατευόμενες 3 «τοπικές» μεραρχίες της Μακεδονίας, υπό τον Στρα-τηγό Χασάν Ταξίν πασά. Οι αντίστοιχες τουρκικές ναυ-τικές δυνάμεις απετελούντο από 4 θωρηκτά, 2 κατα-δρομικά, 10 αντιτορπιλλικά, 10 τορπιλλοβόλα και 10 κανονιοφόρους.

Ο Σέρβικος Στρατός την εποχή αυτή ήταν δύναμης 220.000 πεζών, 3.000 ιππέων και 500 πυροβόλων. Οι δυνάμεις αυτές ήσαν κατανεμειμένες σε 3 στρατιές με 10 μεραρχίες και 2 ανεξάρτητες ταξιαρχίες πεζικού, καθώς και 1 μεραρχία ιππικού, υπό την τυπική ηγεσία του Βασιλέα Πέτρου και την ουσιαστική του Βοεβόδα Πούτνικ. Ο Μαυροβουνιώτικος Στρατός έφτανε τους 35.000 άνδρες και τα 130 πυροβόλα και ήταν κατανε-μημένος σε 4 μεραρχίες περιορισμένης δύναμης με συνολικά 11 ταξιαρχίες, υπό την αρχιστρατηγία του Βασιλέα Νικολάου, με επιτελάρχη του τον Στρατηγό Βέλικο Λαζάροβιτς.

Ο Βουλγαρικός Στρατός διέθετε 300.000 πεζούς, 5.000 ιππείς και 720 πυροβόλα, συγκροτημένους σε 11 μεραρχίες πεζικού και 1 ταξιαρχία ιππικού, καθώς και 80 τάγματα Εθνοφρουράς. Οι δυνάμεις αυτές συγκρο-τούσαν 3 στρατιές μία ομάδα ιππικού και μία ανεξάρ-

τητη μεραρχία πεζικού, υπό την τυπι-κή αρχιστρατηγία του Βασιλέα Φερδι-νάρδου και την ουσιαστική του βοη-θού του Στρατηγού Σαβώφ.

Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος Τον Ιούλιο του 1912, στη σερβική

πόλη Κότσανα, τέθηκε ουσιαστικά «η σπίθα στο δαυλί», που είχε ως αποτέ-λεσμα το μετά από λίγο χρόνο ξέσπα-σμα του Α' Βαλκανικού Πόλεμου. Στη μικρή αυτή πόλη της Σερβίας, οι Οθωμανοί Τούρκοι προέβησαν σε μεγάλες σφαγές των Σέρβων Χρι-στιανών Ορθοδόξων κατοίκων της, γεγονός που προκάλεσε την άμεση και έντονη αντίδραση των υπολοί-

πων Ορθοδόξων βαλκανικών χωρών, απειλώντας με πόλεμο την Τουρκία.

Οι τουρκικές προκλήσεις συνεχίστηκαν λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, όταν τουρκικά αγήματα αποβιβάστηκαν στη Σάμο, κάτι το οποίο απαγορευόταν ρητώς από την υπογραφείσα και ισχύουσα έκτοτε, συνθήκη του 1832. Παράλληλα, τον ίδιο μήνα και ενώ εσυνεχίζοντο αδιάκοπα μεθοριακά επεισόδια μεταξύ Τούρκων συνοριακών φρουρών και στρατιωτών από τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και τη Βουλγαρία, τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις προέβη-σαν στην κατάσχεση σερβικού οπλισμού που βρισκό-ταν αποθηκευμένος στα Σκόπια.

Όταν με το πρόσχημα της συμμετοχής τους σε στρατιωτικές ασκήσεις, τουρκικές δυνάμεις έφτασαν στη Θράκη και παρέμειναν εκεί, η Βουλγαρία αντιδρώ-ντας κι έπειτα από σχετική συνεννόηση με τη Σερβία,

12

Page 24: Ελληνικοί Πόλεμοι

a m & £ a m i f * & IDTOPIA

Βαλκανικοί ηόλβμοι

προχώρησε σε επιστράτευση των δυνάμεών της, στις 16 Σεπτεμβρίου 1912. Την επομένη, τη νύχτα 17/18 Σεπτεμβρίου και η Ελλάδα προχώρησε στην κήρυξη επιστράτευσης, ενώ στις 25 του ίδιου μήνα το Μαυροβούνιο κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας, μετά την αποτυχία διαρρύθ-μισης των νέων συνόρων μεταξύ των δύο κρατών.

Με όλα αυτά τα γεγονότα, η κατάσταση στη χερσόνησο του Αίμου χει-ροτέρευε συνεχώς, έχοντας συγκεντρώσει την προσοχή των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, οι οποίες έσπευδαν διπλωματικά και αλληλοδια-

πλοίων και την άμεση αναχώρησή τους από τα τουρκι-κά λιμάνια, όπου είχαν κατασχεθεί, χωρίς όμως θετική απάντηση.

Στις 4 Οκτωβρίου, οι πρεσβευτές των τριών βαλ-κανικών χωρών αναχώρησαν από την Κωνσταντινού-πολη και η Βουλγαρία και η Σερβία κήρυξαν τον πόλε-μο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ στις 5 του ίδιου μήνα η Ελλάδα κήρυξε και αυτή τον πόλε-

0 Βούλγαρος Στρατηγός Τοντόρωφ, αμέσως μετά το στρατωνισμό και τη φιλοξενία στη Θεσσαλονίκη ενός συντάγματος (των δύο ταγμάτων) του

Βουλγαρικού Στρατού, ατενίζει την πόλη από το Επταπύργιο.

δόχως επιτόπου να προσφέρουν τις «καλές τους υπηρεσίες», αποσοβώ-ντας έτσι τον επικείμενο κίνδυνο σύρραξης. Όμως παρά τις προσπάθει-ες διαμεσολάβησης των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες μάλιστα υποστή-ριζαν την άποψη ότι «αποκλειόταν οποιαδήποτε εδαφική επέκταση σε βάρος της Τουρκίας», η τελευταία, πιστεύοντας ίσως ότι ήταν στρατιωτι-κά πολύ πιο ισχυρή από τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες, φαίνεται ότι επεδίωκε τη σύγκρουση, εξωθώντας την όλη κατάσταση στα άκρα και θέλοντας να ξεκαθαρίσει την όλη κατάσταση «άπαξ και διά παντός». Στα πλαίσια αυτά, η Οθωμανική Αυτοκρατορία προχώρησε στην κατάσχεση όλων των ελληνικών πλοίων, που ευρίσκοντο στα λιμάνια της. Οι πρε-σβευτές Ελλάδας, Σερβίας και Βουλγαρίας πραγματοποίησαν κοινό διά-3ημα προς το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών με αιτήματα την ανάκλη-ση της επιστράτευσης και τη θέσπιση μέτρων υπέρ των εθνικών μειονο-τήτων των τριών κρατών, που εξακολουθούσαν να διαβιούν εντός της τουρκικής επικράτειας. Στις 30 Σεπτεμβρίου, η Τουρκία αρνήθηκε να λάβει οποιοδήποτε μέτρο για την εκτόνωση της δημιουργηθείσας έκρυθ-μης κατάστασης.

Ταυτόχρονα η κυβέρνηση Βενιζέλου προέβη σε νέα διακοίνωση προς την αντίστοιχη τουρκική, προκειμένου μέχρι τις 3 Οκτωβρίου η τελευ-ταία να προχωρήσει στην άμεση απελευθέρωση όλων των ελληνικών

μο εναντίον της Τουρκίας. Από ελληνικής πλευράς, η πεμπτουσία της αναλη-

φθείσας πολεμικής προσπάθειας μπορεί να συμπυ-κνωθεί στο διάγγελμα του βασιλέα Γεωργίου Α' προς τον Ελληνικό λαό: «Η Ελλάς πάνοπλος, μετά των Συμ-μάχων αυτής, εμπνεόμενων υπό των αυτών αισθημά-των και συνδεομένων δια κοινών υποχρεώσεων, ανα-λαμβάνει τον ιερόν αγώνα του δικαίου και της ελευθε-ρίας των καταδυναστευομένων λαών της Ανατολής».

Οι επιχειρήσεις στη Θεσσαλία Το απόγευμα της 4ης Οκτωβρίου, ο Αρχηγός του

Στρατού Θεσσαλίας εξέδωσε την πρώτη γενική διατα-γή επιχειρήσεων. Η διαταγή αυτή εκδόθηκε έπειτα από σχετική εξουσιοδότηση της ελληνικής κυβέρνη-σης και όριζε το ξεκίνημα της προέλασης των ελληνι-κών δυνάμεων για τις πρώτες πρωινές ώρες της επο-μένης 5ης Οκτωβρίου. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι οι ελληνικές εμπροσθοφυλακές την προκαθορισμένη ώρα επιτέθηκαν και απώθησαν τις τουρκικές δυνάμεις των έναντι αυτών εχθρικών φυλακίων, εξουδετερώνο-ντας παράλληλα τις ασθενείς τουρκικές προφυλακές.

Ο πρώτος κύριος ελληνικός αντικειμενικός σκο-πός ήταν η διάσπαση των στενών του Σαρανταπόρου,

25

Page 25: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

Διμοιρία του Ελληνικού Στρατού επιτίθεται με εφ' όπλου λόγχη κατά των βουλγαρικών θέσεων, στη διάρκεια της μάχης του Κιλκίς (1913). Στη

φωτογραφία διακρίνεται το αναπεπταμένο του εδάφους, που σε συνδυασμό με τις καλά οχυρωμένες θέσεις άμυνας στα δεσπόζοντα υψώματα, είχαν ως

αποτέλεσμα την πρόκληση σοβαρών απωλειών στο έμψυχο δυναμικό του Ελληνικού Στρατού.

επιθετική ενέργεια διατέθηκαν συνολικά 53 τάγματα πεζικού, 26 πεδινές πυροβολαρχίες, 5 ορειβατικές πυροβολαρχίες, 8 ίλες και 6 ημιλαρχίες. Αντίθετα, οι τουρκικές δυνάμεις διέθεταν στην περιοχή 15 τάγματα πεζικού, 6 πεδινές πυροβολαρχίες και 2 ίλες για την τοπική άμυνα, ενώ στην περιοχή των Σερβίων υπήρ-χαν ως εφεδρείες 7 τάγματα πεζικού και μία πεδινή πυροβολαρχία.

Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου άρχισε η σφοδρή ελληνική επίθεση κατά των τουρκικών θέσεων, με την υποστήριξη εύστοχων βολών πυροβολικού. H επίθεση διήρκεσε όλη την ημέρα υπό ραγδαία βροχή και παρά το ανώμαλο έδαφος της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα την προέλαση των ελληνικών δυνάμεων μέχρι απόσταση 500 μέτρων περίπου από την κύρια τουρκική γραμμή άμυνας. H αποφασιστική κίνηση από ελληνικής πλευράς πραγματοποιήθηκε από την V Μεραρχία, η οποία, ενεργώντας με αποφασιστικότητα και τόλμη, πέτυ-χε να κάμψει την αντίσταση και να προελάσει σε μεγάλο βάθος στα τουρκικά μετόπισθεν. Τότε, η τουρκική ηγεσία φοβήθηκε κύκλωση και για τον λόγο αυτό, τη νύχτα 9/10 Οκτωβρίου υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις θέσεις της και να συμπτύξει τις δυνάμεις της εσπευσμένα προς την περιοχή των Σερβίων-Κοζάνης. Ο Ελληνικός Στρα-

Κατά τη διάρκεια του Β' Βαλκανικού Πόλεμου το

Γενικό Στρατηγείο του Ελ-ληνικού Στρατού προωθή-

θηκε στο χωριό Χατζή-Μπεϊλίκ, τη σημερινή Βυρώ-νεια. Στο κέντρο της φωτογ-

ραφίας, κοιτάζοντας προς το φακό, είναι ο τότε

βασιλεύς Κωνσταντίνος, Αρχιστράτηγος του Ελληνι-

κού Στρατού. Καθιστός με το πολιτικό καπέλο και την

πλάτη γυρισμένη προς το φακό είναι ο τότε πρω-

θυπουργός Ελευθέριος Βε-νιζέλος. Δίπλα στον βασιλιά

διακρίνεται ο Επιτελάρχης του Βίκτωρ Δούσμανης και

αριστερά του όρθιος ο Ιωάννης Μεταξάς.

που αποτελούσαν μία φύσει οχυρά τοποθεσία, η οποία είχε ενισχυθεί από τους Τούρκους με τεχνικά οχυρωματικά έργα. Η εναντίον των στρατηγι-κής σημασίας αυτών στενών ενέργεια, προέβλεπε κατά μέτωπο επίθεση εναντίον της, με ταυτόχρονη υπερκερωτική ενέργεια από αμφότερα τα πλευρά τους με κατεύθυνση προς τα Σερβία. Απώτερος στόχος ήταν να αποκοπεί η σύμπτυξη των τουρκικών δυνάμεων και να καταληφθεί άθι-κτη η γέφυρα επί του ποταμού Αλιάκμωνα. Οι 1,11 και 111 Μεραρχίες του Ελληνικού Στρατού θα συμμετείχαν στην κατά μέτωπο επίθεση εναντίον των Στενών, ενώ η IV Μεραρχία θα πραγματοποιούσε επίθεση από τα αρι-στερά της ελληνικής παράταξης και το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου θα ελισσόταν από την αντίστοιχη δεξιά πλευρά. Η V Μεραρχία, το Από-σπασμα Γεννάδη, καθώς και η Ταξιαρχία Ιππικού θα εκτελούσαν έναν ευρύ ελιγμό από το άκρο αριστερό της παράταξης. Για τη συγκεκριμένη

τός, εκμεταλλευόμενος στο έπακρο την τουρκική υπο-χώρηση, προέλασε ταχύτατα και την επομένη 10η Οκτωβρίου εισήλθε απελευθερωτής στην πόλη των Σερβίων, συλλαμβάνοντας μεγάλο αριθμό Τούρκων αιχ-μαλώτων. H πρώτη αυτή σημαντική επιτυχία του, πανη-γυρίστηκε έξαλλα στο εσωτερικό της χώρας, προσφέ-ροντας μία πρώτης τάξεως τονωτική ένεση στο ηθικό των μαχομένων τμημάτων, που πείστηκαν πλέον ότι ο Τουρκικός Στρατός δεν ήταν αήττητος. Σε πρακτικό-επιχειρησιακό επίπεδο, με τη διάσπαση των στενών του Σαρανταπόρου άνοιξε ουσιαστικά ο δρόμος για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

H πόλη της Κοζάνης απελευθερώθηκε το πρωί της 12

Page 26: Ελληνικοί Πόλεμοι

π ι * μ i j t m u m p i λλιρin.nl· ΣΙziWi/j & ΙΣΤΟΡΙΑ

. .„-„_- - i ., Βαλκανικοί πόλεμοι

11ης Οκτωβρίου. Μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου, η στρατιωτική ηγεσία της χώρας με επικεφαλής τον Αρχιστράτηγο-Διάδοχο Κωνσταντίνο, βρέ-θηκε ενώπιον ενός εξαιρετικά σοβαρού πολιτικο-στρατιωτικού προβλή-ματος: αν θα έπρεπε η Στρατιά να κατευθυνθεί βόρεια προς το Μοναστή-ρι ή προς τα ανατολικά, μέσω Βέροιας, προς τη Θεσσαλονίκη. Από καθα-ρά στρατιωτική άποψη, ο Κωνσταντίνος είχε δίκιο να αμφιταλαντεύεται, γιατί -ως ένα σημείο- η προέλαση του εξαρτάτο και από τον άξονα της τουρκικής υποχώρησης, που ήταν προς το σημαντικό στρατιωτικό κέντρο του Μοναστηρίου. Όμως ο Βενιζέλος με εξαιρετικά επείγον τηλε-γράφημά του προς τον Αρχιστράτηγο επισήμανε και εξηγούσε την πολι-τική-διπλωματική αναγκαιότητα, της όσο το δυνατόν πιο γρήγορης απε-λευθέρωσης της Θεσσαλονίκης. Έτσι, ελήφθη η απόφαση για την «εκτρο-πή» της ελληνικής προέλασης ανατολικότερα με νέο αντικειμενικό σκοπό την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, γεγονός, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, καθοριστικής σημασίας για την εδραίωση του Ελληνισμού στη βόρεια Ελλάδα, μετά από σχεδόν πέντε αιώνες τουρκικής κατοχής.

Η μάχη των Γιαννιτσών Στις 16 Οκτωβρίου, η Ελληνική Στρατιά είχε φτάσει στη Βέροια, στρέ-

φοντας πλέον το μέτωπο της ανατολικά, προς τη Θεσσαλονίκη. Υπήρχε όμως σημαντική ένδεια πληροφοριών σχετικά με τη δύναμη και τις θέσεις των τουρκικών δυνάμεων που υπεράσπιζαν την πόλη. Η Ταξιαρ-χία Ιππικού, που συνήθως εκτελούσε όλες τις αναγνωριστικές αποστο-λές, έφτασε στη Βέροια στις 18 Οκτωβρίου. Στο μεταξύ διαπιστώθηκε ότι

οι τουρκικές δυνάμεις είχαν εγκαταλείψει την Κατερί-νη και είχαν ήδη συμπτυχθεί ανατολικά του ποταμού Λουδία.

Τις απογευματινές ώρες της 18ης Οκτωβρίου, από το Γενικό Στρατηγείο εκδόθηκε για την επομένη η δια-ταγή προέλασης αρχικά προς τον ποταμό Αξιό, μέσω της βόρειας όχθης της λίμνης των Γιαννιτσών, με τελι-κό αντικειμενικό σκοπό τη Θεσσαλονίκη. Το δεξιό πλευρό της προελαύνουσας Ελληνικής Στρατιάς, δηλα-δή τη νότια όχθη της λίμνης των Γιαννιτσών, ανέλαβαν να καλύψουν η VII Μεραρχία, το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου και η Ταξιαρχία Ιππικού.

H περιοχή παρουσίαζε ενδιαφέρον γιατί εκτός από την πόλη των Γιαννιτσών, υπήρχαν ορισμένα πεδινά τμήματα και, πίσω από αυτά, δεσπόζοντα υψώματα, τα οποία προσεφέροντο για άμυνα. Εκεί, ο Τούρκος Αρχι-στράτηγος Χασάν Ταξίν πασάς αποφάσισε να εγκατα-στήσει αμυντικά τις δυνάμεις του, συνολικά 25.000 άνδρες και 24-30 πυροβόλα, με άμεσο σκοπό τη διακο-πή της ελληνικής προέλασης και την υπεράσπιση της Θεσσαλονίκης.

Τις πρωινές ώρες της 19ης Οκτωβρίου άρχισε η προέλαση της Ελληνικής Στρατιάς. Οι 11, 111, IV και VI Μεραρχίες κινήθηκαν προς τα Γιαννιτσά, ενώ η 1

Μέτωπο Ηπείρου. Ανάπαυση Ευζώνων στην Αετοράχη, μετά τη μάχη. 12

Page 27: Ελληνικοί Πόλεμοι

e m ^ nun τη 1R7Λ

Μεραρχία κινήθηκε παράλληλα προς χα νότια της πόλης. Οι 11 και 111 Μεραρχίες είχαν επαφές προφυλακών με τις τουρκικές δυνάμεις, ενώ ταυτόχρονα εδέχοντο βολές πυροβολικού, χωρίς όμως σοβαρές απώλειες, ενώ οι άλλες δύο μεραρχίες ήλθαν σε επαφή με την κύρια αμυντική γραμ-μή του εχθρού στον βόρειο τομέα της τοποθεσίας. Το πρωί της επομένης, οι ελληνικές δυνάμεις επανέλαβαν την επίθεση τους κατά των θέσεων των τουρκικών δυνάμεων, οι οποίες άρχισαν να υποχωρούν. H VI Μεραρ-χία με θυελλώδη επίθεση κατέλαβε τα δεσπόζοντα υψώματα, απειλώντας σοβαρά τις τουρκικές δυνάμεις με πλευροκόπηση. Προ του άμεσου κιν-δύνου να συμβεί κάτι τέτοιο, οι τουρκικές δυνάμεις υποχώρησαν και ο δρόμος προς την κατάληψη της Θεσσαλονίκης είχε ανοίξει διάπλατα για

Το υδροπλάνο του Υπολοχαγού Μουτούση, μετά την εκτέλεση της αποστολής του πάνω από την περιοχή της Χερσονήσου της Καλλίπολης, προσθαλασ-

σώθηκε και ρυμουλκείται από ελληνικό πολεμικό προς το λιμάνι του Μούδρου.

τις ελληνικές δυνάμεις. Στις 25 Οκτωβρίου και έπειτα από συντονισμένες ενέργειες των προ-

ξένων των Μεγάλων Δυνάμεων, ο Τούρκος Αρχιστράτηγος Χασάν Ταξίν πασάς γνωστοποιούσε εγγράφως στις προφυλακές της 1 Μεραρχίας την πρόθεση του να διαπραγματευθεί με την ελληνική στρατιωτική ηγεσία για να παραδοθεί στον προελαύνοντα Ελληνικό Στρατό. Μετά από σύντο-μης διάρκειας διαπραγματεύσεις και υπό την απειλή κυκλώσεως της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό, που είχε προωθηθεί και κατα-λάβει κατάλληλες προς τούτο θέσεις, ο Τούρκος Αρχιστράτηγος προχώ-ρησε στην άνευ όρων παράδοση των δυνάμεών του και της πόλης.

Ακριβώς αυτή τη χρονική στιγμή εμφανίστηκε στο προσκήνιο, δηλα-δή μπροστά από την πόλη, μία βουλγαρική μεραρχία, με στόχο να «απε-λευθερώσει» την πόλη. Ευγενικά, αλλά αποφασιστικά, η ελληνική στρα-

τιωτική ηγεσία «πληροφόρησε» τον Βούλγαρο μέραρχο ότι η πόλη είχε ήδη παραδοθεί και ελευθερωθεί από τον Ελληνικό Στρατό και ως εκ τούτου η βουλγαρική δύναμη θα μπορούσε να στρέψει προς άλλη κατεύ-θυνση την προσπάθειά της, «όπου αυτή είναι περισσό-τερο αναγκαία».

Στις 23.00 της 26ης Οκτωβρίου, ανήμερα της εορ-τής του πολιούχου της πόλης Αγίου Δημητρίου, οι εκπρόσωποι του Τούρκου Αρχιστράτηγου υπέγραψαν την επίσημη παράδοση της πόλης στον Ελληνικό Στρατό, ο οποίος εισήλθε θριαμβευτής στην πόλη το μεσημέρι της επομένης. Συνολικά παραδόθηκαν 26.000 Τούρκοι, από τους οποίους οι 1.000 περίπου ήταν αξιωματικοί, με 70 πυροβόλα διαφόρων τύπων, 30 πολυβόλα και 1.200 ίππους.

Ως πλαγιοφυλακή της κύριας ελληνικής προσπά-θειας, που στρεφόταν προς την Θεσσαλονίκη, είχε ορι-σθεί η V Μεραρχία, η οποία ήδη από τις απογευματινές ώρες της 18ης Οκτωβρίου, είχε εγκατασταθεί αμυντι-κά κοντά στο Αμύνταιο. Μετά την τουρκική ήττα στα Γιαννιτσά, ο διοικητής της μεραρχίας αποφάσισε να κινηθεί βόρεια προς το Μοναστήρι, πληροφορηθείς ότι προς τα εκεί κατευθύνοντο υποχωρούσες ασθενείς τουρκικές δυνάμεις. Την πρόθεσή του όμως αυτή δεν την υλοποίησε, αφού εκδηλώθηκε τουρκική αντεπίθε-ση από την τουρκική XV111 Μεραρχία. Το Γενικό Στρα-τηγείο, μόλις πληροφορήθηκε την εκδήλωση της τουρ-κικής αντεπίθεσης, ενίσχυσε αμέσως την V Μεραρχία, αποστέλλοντας 2.000 άνδρες από τα μετόπισθεν. Το μεσημέρι της 23ης Οκτωβρίου, η Μεραρχία εξαπέλυσε αντεπίθεση κατά των τουρκικών δυνάμεων, που εσυ-μπτύσσοντο προς τα στρατηγικής σημασίας στενά του Κλειδιού, κοντά στο χωριό Βεύη. Το βράδυ της επομέ-νης, 23/24 Οκτωβρίου, εκμεταλλευόμενο τις επικρα-τούσες δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ένα μικρό τουρ-κικό τμήμα στρατού 120 ανδρών, διείσδυσε κατά τη νύκτα πίσω από τις ελληνικές θέσεις, προκαλώντας -αδικαιολόγητα- τρομερό πανικό στα ελληνικά τμήματα. Το γεγονός αυτό, μαζί με την εκδηλωθείσα τουρκική αντεπίθεση, οδήγησε στην ανατροπή των θέσεων της V Μεραρχίας και την άτακτη σύμπτυξή της προς την Κοζάνη, όπου με εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία και έπει-τα από τη λήψη δραστικών μέτρων (εκτελέσεις υπο-χωρούντων στρατιωτών, αντικατάσταση αξιωματικών κ.λπ.) άρχισε η προσπάθεια ανασύνταξής της.

Το συγκεκριμένο περιστατικό της V Μεραρχίας ήταν το μοναδικό, από ελληνικής πλευράς, μελανό σημείο των Βαλκανικών Πολέμων, δημιουργώντας σοβαρή κατάσταση στο αριστερό πλευρό της Ελληνι-κής Στρατιάς, η οποία όμως εξουδετερώθηκε, χάρις στην άμεση και επιτυχή αντίδραση της στρατιωτικής ηγεσίας, που είχε ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση του μετώπου στην ευαίσθητη -τότε- περιοχή της Δυτι-κής Μακεδονίας.

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στην πόλη παρέμειναν δύο ελληνικές μεραρχίες και ως «φιλοξενούμενη για ανάπαυση» βουλγαρική στρατιωτι-

12

Page 28: Ελληνικοί Πόλεμοι

Βαλκανικοί πόλ€μοι

κή δύναμη, μεγέθους συντάγματος. Ή υπόλοιπη Ελληνική Στρατιά έστρε-ψε την προσπάθειά της προς την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και την Ήπειρο. Στην προσπάθειά της αυτή απελευθέρωσε τις πόλεις της Φλώρινας (το μεσημέρι της 7ης Νοεμβρίου, γεγονός που είχε ως αποτέ-λεσμα την απελευθέρωση όλης της Δυτικής Μακεδονίας) και της Κορυ-τσάς (στις 7 Δεκεμβρίου από τις 111 και VI Μεραρχίες) όχι όμως και το Μοναστήρι, που είχαν προλάβει να απελευθερώσουν οι Σέρβοι. Από τη Δυτική Μακεδονία, ο Ελληνικός Στρατός έκανε το άλμα και έστρεψε την κύρια προσπάθειά του στο μέτωπο της Ηπείρου απελευθερώνοντας τη μαρτυρική Βόρειο Ήπειρο. Αυτή η ενέργεια του Ελληνικού Στρατού είχε ως αποτέλεσμα την αποκοπή των ευρισκομένων στην Ήπειρο τουρκικών δυνάμεων και συνεπεία τούτου, στις 21 Φεβρουαρίου 1913, την απελευθέ-ρωση της πόλης των Ιωαννίνων.

ντας έτσι ο Ελληνικός Στρατός μία εξαιρετικά σημα-ντική προωθημένη βάση ανεφοδιασμού σε υλικό, εφό-δια και προσωπικό, ενώ ταυτόχρονα στο λιμάνι της πόλης εισήλθαν πολεμικά πλοία της Μοίρας Ιονίου Πελάγους. Το πρωί της 5ης Νοεμβρίου, Κρήτες εθε-λοντές και λοιπά εθελοντικά σώματα απελευθέρωσαν την βορειοηπειρωτική πόλη της Χειμάρρας.

Νωρίτερα, στις 16 Οκτωβρίου, με διαταγή του Αρχηγού της Στρατιάς Θεσσαλίας, συγκροτήθηκε στρατιωτικό απόσπασμα 350 ανδρών με αποστολή την κατάληψη της στρατηγικής σημασίας πόλη του Μετσό-βου, εξασφαλίζοντας έτσι απόλυτα την χερσαία «σύν-δεση» Ηπείρου-Θεσσαλίας. Στις 29 Οκτωβρίου, το ίδιο

Καταυλισμός Οθωμανών αιχμάλωτων στρατιωτών.

Ο αγώνας στην Ήπειρο Η αρχική αποστολή της Στρατιάς Ηπείρου ήταν αμυντική, αφου η

κύρια ελληνική επιθετική προσπάθεια είχε εκδηλωθεί στη Μακεδονία. Παρόλα αυτά αναλήφθηκε και από μέρους της επιθετική προσπάθεια, στα πλαίσια της οποίας, στις 13 Οκτωβρίου, απελευθερώθηκε η Φιλιππιάδα. Στις 19 Οκτωβρίου, έπειτα από σχετική εντολή της στρατιωτικής ηγεσίας, τερματίστηκε επίσημα η αμυντική αποστολή της Στρατιάς Μπείρου και ανελήφθησαν επιχειρήσεις επιθετικού προσανατολισμού. Στις 21 Οκτω-βρίου απελευθερώθηκε η σημαντική πόλη-λιμάνι της Πρέβεζας, αποκτώ-

απόσπασμα τιθέμενο υπό τις διαταγές της Στρατιάς Ηπείρου, αφού ενισχύθηκε από σώματα Κρητών και Ηπειρωτών εθελοντών, κινήθηκε προς το Μέτσοβο, το οποίο, έπειτα από διήμερο σκληρό αγώνα εναντίον των Τούρκων, απελευθέρωσε.

Στις 12 Νοεμβρίου το Απόσπασμα Μετσόβου, που στο μεταξύ είχε μετατραπεί σε «Φρουρά Μετσόβου», ενισχύθηκε με ένα τάγμα πεζικού, μία πυροβολαρχία και από το Απόσπασμα Δυτικής Μακεδονίας (αποτε-λούμενο από 4 τάγματα πεζικού και σώμα Κρητών εθελοντών) του Ελληνικού Στρατού, καθώς και από το

Page 29: Ελληνικοί Πόλεμοι

I

ft ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

Σώμα των εθελοντών φιλελλήνων Ιταλών «Γαριβαλδινών», δύναμης 1.300 ανδρών, υπό τον Στρατηγό Ριτσιότι Γαριβάλδι, καθώς και του ελληνικού παραρτήματος τους, του «Σώματος Ελλήνων Ερυθροχιτώνων». Ή σημα-ντική αυτή στρατιωτική δύναμη μετονομάστηκε εκ νέου σε «Απόσπασμα Μετσόβου» και της ανατέθηκε ως αποστολή να ενεργήσει προς την κατεύ-θυνση του Δρίσκου (21 Νοεμβρίου), για να συγκρατήσει εκεί τις τουρκι-κές δυνάμεις, αποκόπτοντας έτσι την πρωτεύουσα της Ηπείρου, τα Ιωάν-νινα, από τυχόν ενισχύσεις.

Ακολούθως, η προσπάθεια της Στρατιάς Ηπείρου στράφηκε προς την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, αλλά η προσπάθεια αυτή προσέκρουσε στην ισχυρά αμυντική τοποθεσία Πέντε Πηγάδια και Μπιζανίου, που εκτός της φυσικής τους οχύρωσης είχαν ενισχυθεί και από πλήθος τεχνι-

στρατεύματα της Στρατιάς Θεσσαλίας (τις IV και VI Μεραρχίες, μαζί με την «τοπική» V111 Μεραρχία) εξα-πέλυσε νέα επίθεση κατά των έναντι αυτού οχυρών τουρκικών θέσεων, στις 7 Ιανουαρίου 1913, η οποία διήρκεσε και την επομένη ημέρα, χωρίς όμως επιτυ-χία. Και η νέα αυτή ελληνική αποτυχία, σε συνδυασμό με τις πολύ μεγάλες ανθρώπινες απώλειες και τις εξαι-ρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες, είχε σοβαρή επί-πτωση στο ηθικό στρατού και λαού.

Προ αυτής της κατάστασης, στις 10 Ιανουαρίου 1913, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε, όπως τη διεύ-θυνση των στρατιωτικών επιχειρήσεων του μετώπου

Τμήμα Ευζώνων διασχίζει πρόχειρη γέφυρα στην ανατολική Μακεδονία.

κών οχυρωματικών έργων, που κατασκευάσθηκαν από τον Τουρκικό Στρατό, με τη βοήθεια γερμανικής στρατιωτικής αποστολής. Στις 29 Νοεμβρίου εξαπολύθηκε σφοδρή ελληνική επίθεση προς διάνοιξη της οχυρής τοποθεσίας και μετά από ολοήμερο αγώνα «δια της λόγχης» οι Τούρκοι υπερασπιστές εξαναγκάστηκαν σε άτακτη φυγή. Η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε και την επομένη μέρα, αλλά προσέκρουσε στο βάθος της αμυντικής οχύρωσης. Ο τετραήμερος αγώνας ήταν φοβερά σκληρός και είχε ως αποτέλεσμα την καθήλωση της ελληνικής επιθετικής προ-σπάθειας, εκτός από την περιοχή αυτή και σε ολόκληρο το Ηπειρωτικό μέτωπο.

Ο Ελληνικός Στρατός, αφού ενισχύθηκε σημαντικά με τα νικηφόρα

Ηπείρου αναλάβει ο ίδιος ο απελευθερωτής της Θεσ-σαλονίκης Αρχιστράτηγος-Κωνσταντίνος, ο οποίος φρόντισε αμέσως να βελτιωθεί ο ανεφοδιασμός του στρατεύματος και να ξεκουραστεί το ταλαιπωρημένο προσωπικό των μονάδων, ενώ παράλληλα προέβη στην ανασυγκρότησή τους. Με τα μέτρα αυτά βελτιώ-θηκε κατακόρυφα η μαχητική ικανότητα του στρατεύ-ματος. Τότε, η Στρατιά Ηπείρου διέθετε δύναμη 762 αξιωματικών και 40.647 οπλιτών, με 48 πολυβόλα και 93 πυροβόλα. Οι έναντι αυτής τουρκικές δυνάμεις απετελούντο από 4 μεραρχίες συνολικής παρατακτής δύναμης, 30.000 ανδρών και 112 πυροβόλων.

Στις 15 Φεβρουαρίου αποφασίστηκε η επανάληψη

30

Page 30: Ελληνικοί Πόλεμοι

O A i s i ill ΙΣΤΟΡΙΑ

ill] Βαλκανικοί

L πόλεμοι

της επιθετικής προσπάθειας, όχι κατά του δεξιού (ανατολικού) τμήματος της οχυρής τοποθεσίας του Μπιζανίου, όπως μέχρι τότε επεχειρείχο, αλλά κατά του αντίστοιχου αριστερού (δυτικού) με «πολιορκητικό κριό» την IV Μεραρχία. Στο κέντρο θα επιχειρούσε η 11 Μεραρχία, ενώ στο δεξιό τμήμα της οχυρής τοποθεσίας θα επιχειρούσαν οι VI και V111 Μεραρχίες. Αποστολή και των τριών αυτών μεραρχιών ήταν η καθήλωση των εκεί αμυνομένων τουρκικών δυνάμεων.

Στις 19 Φεβρουαρίου άρχισε προπαρασκευαστική βολή πυροβολικού κατά των οχυρών τοποθεσιών του Μπιζανίου και της Καστρίτσας, ενώ ταυτόχρονα η ναυτική Μοίρα Ιονίου Πελάγους πραγματοποιούσε παρα-πλανητική αποβατική επιχείρηση στους Αγίους Σαράντα της Βορείου Ηπείρου. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 20ης Φεβρουαρίου εξαπολύθηκε η σφοδρή επίθεση του Ελληνικού Στρατού κατά του Μπιζανίου. Ο αιφνι-διασμός των τουρκικών δυνάμεων ήταν απόλυτος. Η ταχεία και σε βάθος διείσδυση του ηρωικού 9ου Τάγματος Ευζώνων στα μετόπισθεν του τουρκικού μετώπου, μέχρι το χωριό Αγιος Ιωάννης, προ των Ιωαννίνων, κλόνισε τον Τούρκο Αρχιστράτηγο Εσσάτ πασά, ο οποίος εσπευσμένα, τη νύχτα 20/21 Φεβρουαρίου, με αντιπροσώπους του ζήτησε συνομιλίες για την «άνευ όρων παράδοση» των δυνάμεών του και της πόλης των Ιωαν-νίνων. Το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου υπεγράφη το σχετικό πρωτόκολ-λο παράδοσης των τουρκικών δυνάμεων και οι ελληνικές δυνάμεις εισήλ-θαν νικήτριες στα Ιωάννινα. Συνεχίζοντας προς τα βόρεια την προέλασή του, ο Ελληνικός Στρατός ολοκλήρωσε την απελευθέρωση όλης της δυτι-κής και βορείου Ηπείρου μέχρι τις 3 Μαρτίου.

Η ηρωική πολεμική Σημαία του 1ου Τάγματος Ευζώνων διάτρητη από τις τουρκικές σφαίρες, επικεφαλής της μονάδας, εν πορεία προς τη

Θεσσαλονίκη.

Ας σημειωθεί ότι την 1η Νοεμβρίου 1912, το ελληνικό Γενικό Στρατη-γείο διέταξε την VII Μεραρχία να στείλει ένα από τα τάγματά της στο Αγιον Όρος, προκειμένου να εξασφαλίσει την «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» :->αι αυτά που συμβολίζει για τον Ορθόδοξο κόσμο, ταυτόχρονα με σχετι-κή εντολή του υπουργού Ναυτικών Νικολάου Στράτου προς τον Στόλο να σπεύσει και αυτός προς κατάληψη του Αγίου Όρους. Το πρωί της 2ας Νοεμβρίου, ναυτικό άγημα του αντιτορπιλλικού «Θύελλα» αποβιβάστηκε ττη Δάφνη, συλλαμβάνοντας τους Τούρκους υπαλλήλους της ρωσικής μονής και στη συνέχεια προχώρησε προς τις Καρυές, όπου έσπευσαν και ιλλες μονάδες του Ελληνικού Στόλου. Την επομένη, το επίτακτο πλοίο

Ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.

«Αίολος» μετέφερε το τάγμα της VII Μεραρχίας στη Δάφνη, προς αντικατάσταση των ναυτικών αγημάτων, που ταχύτατα είχαν ενεργήσει και εξασφαλίσει για την Ελλάδα το Αγιον Όρος.

Ναυτικές επιχειρήσεις Ο ρόλος του Βασιλικού Ναυτικού στην εθνική προ-

σπάθεια υπήρξε καθοριστικής σημασίας. Ο Στόλος του Αιγαίου είχε την ευτυχή συγκυρία να έχει ως αρχηγό του τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Αυτός, ως πρώτιστο στόχο, έθεσε τη δημιουργία μιας προωθημέ-νης ναυτικής βάσης μπροστά από την «είσοδο» των Δαρδανελλίων, όπου εντός αυτών, στη Θάλασσα του Μαρμαρά, ήταν η πιο σημαντική βάση του Τουρκικού Ναυτικού. Ως τέτοια επελέγη η Λήμνος με το φυσικό της λιμάνι, τον κόλπο του Μούδρου. Στις 5 Οκτωβρίου 1912, από τον Φαληρικό όρμο, απέπλευσε με πλήρη σημαιοστολισμό ο Ελληνικός Στόλος. Μαζί του και το επίτακτο ατμόπλοιο «Πηνειός» της ναυτικής Μοίρας του Ιονίου Πελάγους, που μετέφερε μία διλοχία του 20ου Συντάγματος Πεζικού, της οποίας αντικειμενι-κός σκοπός ήταν η κατάληψη και εξασφάλιση της Λήμνου. Στις 8 Οκτωβρίου, η ελληνική διλοχία απε-λευθέρωσε τη Λήμνο και ο Στόλος εγκατέστησε την τόσο πολύτιμη και στρατηγικής σημασίας προωθημέ-νη ναυτική βάση. Στις 15 Οκτωβρίου, με ναυτικό άγημα 600 ανδρών του Στόλου, που μετέφερε το επί-τακτο ατμόπλοιο «Πέλοψ», απελευθερώθηκαν όλα τα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Στις 18 Οκτωβρίου η Θάσος, η Ίμβρος και ο Αγιος Ευστράτιος, στις 19 η Σαμοθράκη, στις 21 τα Ψαρά, στις 24 η Τένεδος και στις 4 Νοεμβρίου η Ικαρία.

31

I

Page 31: Ελληνικοί Πόλεμοι

m i W p K A A

απο το 1874

Καλκαδελ

· • — Κατευθύνσεις Ε λ λ ή ν ω ν

Hull· θ έ σ ε ι ς Βουλγάρων

Θέοεις Τούρκων

Γενικό σχεδιάγραμμα των επιχειρήσεων κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913.

Μετά το τέλος των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Μακεδονία, η ελληνική κυβέρνηση διέταξε τον Στόλο να προχωρήσει στην κατάληψη και των μεγαλύτερων νησιών Λέσβου, Χίου και Σάμου, στο έδαφος των οποί-ων υπήρχαν ισχυρές τουρκικές δυνάμεις και οχυρωματικά έργα. H Λέσβος απελευθερώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου, με τη βοήθεια δυνάμεων του Στρα-τού. H Χίος κατελήφθη στις 21 Νοεμβρίου .από τον Ελληνικό Στρατό, ο οποίος είχε αποβιβασθεί εκεί στις 11 Νοεμβρίου, μετά από σκληρή αντί-σταση των τουρκικών δυνάμεων και την εν συνεχεία «άνευ όρων» παρά-δοσή τους. Στις 11 Νοεμβρίου, οι κάτοικοι της Σάμου, αποτινάζοντας τον τουρκικό ζυγό, είχαν προχωρήσει στην κήρυξη της Ένωσης του νησιού με την υπόλοιπη Ελλάδα και υποδέχτηκαν ως ελευθερωτές τις ελληνικές δυνάμεις στις 2 Μαρτίου 1913. Τότε όλα τα νησιά του Αιγαίου ήταν πλέον ελληνικά, εκτός από το νησιωτικό σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων, που είχε καταληφθεί από τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής στις 4 Μαΐου 1913.

Στις 23.00 της 18ης Οκτωβρίου 1912, στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, το ελληνικό τορπιλλοβόλο «11» με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Νικόλαο Βότση, διείσδυσε, μέσω των αβαθών του Θερμαϊκού κόλπου στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και με δύο τορπίλλες που εξαπέλυσε εναντίον του παροπλισμένου τουρκικού καταδρομικού «Φετχί-Μπουλέντ», το βύθισε. Αν και από καθαρά στρατιωτικής απόψεως η βύθιση του συγκεκριμένου πλοίου δεν προσέφερε κάτι σημαντικό στον αγώνα, από ψυχολογικής απόψεως, συνέτεινε τα μέγιστα στην εξύψωση του ηθικού του αγωνιζό-

μενου λαού και των Ενόπλων Δυνάμεων. Το πρωί της 1ης Δεκεμβρίου, ο υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κου-ντουριώτη Ελληνικός Στόλος, καταναυμάχησε τον αντίστοιχο τουρκικό, που με επικεφαλής το θωρηκτό «Μετζητιέ», επιχείρησε να εξέλθει ανεπιτυχώς από τα στενά των Δαρδανελλίων προς το Αιγαίο. Αυτή η ναυ-μαχία έμεινε στην ιστορία ως η «Ναυμαχία της Έλλης».

Στις 2 Ιανουαρίου 1913, το τουρκικό εύδρομο «Χαμιδιέ», επιχειρώντας έναν αντιπερισπασμό για να μειώσει τον αντίκτυπο των αποτελεσμάτων της Ναυ-μαχίας της Έλλης, βομβάρδισε στο λιμάνι της Σύρου το εύδρομο «Μακεδονία» και την πρωτεύουσα του νησιού, Ερμούπολη. Ο Ναύαρχος Κουντουριώτης δεν έπεσε στην τουρκική παγίδα και δεν παρασύρθηκε στην καταδίωξη του τουρκικού πολεμικού, αποπλέο-ντας από την προκεχωρημένη ναυτική βάση του Μού-δρου. Στις 08.25 της 5ης Ιανουαρίου, άρχισε η έξοδος του Τουρκικού Στόλου από τα Στενά των Δαρδανελ-λίων με κατεύθυνση προς Λήμνο, υποθέτωντας ότι το «Γ. Αβέρωφ» θα είχε αποχωρήσει από εκεί προς κατα-δίωξη του «Χαμιδιέ». Στις 09.45 ο Ελληνικός Στόλος με επικεφαλής τον «Γ. Αβέρωφ», απέπλευσε από τον Μούδρο και στις 11.35 άρχισαν οι βολές μεταξύ των αντιμαχομένων ναυτικών δυνάμεων, ακριβώς έξω από τα Στενά των Δαρδανελλίων. Στις 11.45 η τουρκική ναυ-αρχίδα, θωρηκτό «Χαϊντερεντίν Μπαρμπαρόσσα», έπει-τα από συνεχή διαδοχικά πλήγματα των ελληνικών πολεμικών και ιδιαίτερα του «Γ. Αβέρωφ», ανέκρουσε πρύμνη και καταδιωκόμενο επί 35 λεπτά από τον «Γ. Αβέρωφ», εισήλθε ηττημένο εκ νέου στην ασφάλεια των Στενών και των επάκτιων πυροβολείων τους. Αυτή ήταν η «Ναυμαχία της Λήμνου», κατά την οποία για δεύτερη φορά καταναυμαχήθηκε ο Τουρκικός Στό-λος και η οποία απετέλεσε την «ταφόπετρα» των τουρ-κικών προσπαθειών για ναυτική κυριαρχία στο Αιγαίο.

Με τις δύο ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, ο Ελληνικός Στόλος κυριάρχησε πλήρως σε όλο το Αιγαίο Πέλαγος, συμβάλλοντας καθοριστικά στην περαιτέρω εθνική προσπάθεια των Ενόπλων Δυνάμε-ων, που κατέληξε στην εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-13.

Ήδη από το Νοέμβριο του 1912, η Τουρκία επιζη-τούσε εναγωνίως τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την υπογραφή συνθήκης ειρήνης, επιζητώντας ό,τι ήταν δυνατόν να περισωθεί. Υπέρ αυτής της άπο-ψης έκλειναν και οι υπόλοιπες νικήτριες βαλκανικές δυνάμεις, εκτός της Ελλάδας, της οποίας η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία έκριναν, και σωστά, ότι παρου-σιαζόταν μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για την απελευ-θέρωση, όσο το δυνατόν περισσοτέρων εδαφών και ελληνικού πληθυσμού.

Η δράση της Αεροπορίας

Στις 5 Οκτωβρίου 1912, με την έναρξη των πολεμι-κών επιχειρήσεων πραγματοποιήθηκε και η πρώτη από αέρος αναγνωριστική αποστολή των τουρκικών θέσεων του μετώπου της Θεσσαλίας από τον Υπολο-

12

Page 32: Ελληνικοί Πόλεμοι

m s m g f g ^ M p s

επιχειρήσεις. Στις 24 Ιανουαρίου 1913, ο Υπολοχαγός Μουτούσης

και ο Σημαιοφόρος Α. Μωραϊτίνης (πιλότος και παρα-τηρητής αντίστοιχα του υδροπλάνου «Ναυτίλος») έπει-τα από σχετική εντολή του Αρχηγού Στόλου, πραγμα-τοποίησαν την πρώτη στον κόσμο αποστολή θαλάσ-σιας αναγνώρισης και βομβαρδισμού του Τουρκικού Στόλου, στο ναύσταθμο του Ναγαρά.

Παρόλο που η Ελληνική Αεροπορία ήταν μικρή σε μέγεθος, εν τούτοις συνέβαλε και αυτή αποφασιστικά στην τελική νίκη, επιτυγχάνοντας παράλληλα μερικές σημαντικές «πρωτιές», όπως την προαναφερθείσα, τον βομβαρδισμό των εχθρικών θέσεων με αυτοσχέδιες βόμβες, την τακτική χρήση του αεροσκάφους και ιδι-αίτερα των υδροπλάνων, από τον Στόλο κ.λπ. Τα απο-τελέσματα όλων αυτών «υποχρέωσαν» άλλες δυνάμεις να σκύψουν σοβαρά στο νέο πολεμικό μέσο και να αναπτύξουν δικά τους αεροπορικά σώματα, εντός των χερσαίων δυνάμεών τους ή στα πλαίσια των αντίστοι-χων ναυτικών τους δυνάμεων.

Στις 17 Μαΐου 1913 υπεγράφη στο Λονδίνο η ομώ-νυμη συνθήκη, με την οποία τερματίστηκε ο Α' Βαλ-κανικός Πόλεμος και καθορίστηκαν τα νέα σύνορα της Βαλκανικής. Σύμφωνα με τους όρους αυτής, κατεκυ-ρώθη και επίσημα στην Ελλάδα η Κρήτη, η ένωση της οποίας με τον εθνικό κορμό είχε κηρυχθεί ήδη από το

Το θρυλικό θωρακισμένο καταδρομικό «Α6έρωφ» εν όρμω.

:υ: Δημήτριο Καμπέρο, με αεροσκάφος «Φαρμάν», που ανήκε στον ίχο Αεροπόρων» του Ελληνικού Στρατού. Μετά την απελευθέρωση της ισαλονίκης, το σύνολο των ελληνικών αεροπορικών δυνάμεων μετα-

. : : -τήκε στο μέτωπο της Ηπείρου και συμμετείχε στις εκεί στρατιωτικές

Εύζωνοι σε θέσεις μάχης κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων.

12

Page 33: Ελληνικοί Πόλεμοι

# 1 ΠΥΡΚΑΛ ηττη τη 1Ω7Λ

Μεταφορά βαρέων πυροβόλων του Ελληνικού Στρατού από στρατιώτες, που τα έλκουν με σκοινιά, στην περιοχή Κανέτας, στο μέτωπο της Ηπείρου.

1908, χωρίς να έχει επισημοποιηθεί μέχρι το 1913. Εκτός όμως παρέμεινε η απελευθερωθείσα από τον Ελληνικό Στρατό Βόρεια Ήπειρος, λόγω της επιμονής της τότε Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας, που ήθελαν να δημι-ουργήσουν το κράτος της Αλβανίας.

Στις 5 Μαρτίου 1913 δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε παραμείνει μετά την απελευθέρωσή της και την αναχώρηση του Ελληνι-κού Στρατού για τη Δυτική Μακεδονία, ο βασιλεύς Γεώργιος Α', από κάποιον Αλέξανδρο Σχινά, ο οποίος συνελήφθη αμέσως, αλλά κατόρθωσε να αυτοκτονήσει λίγες ώρες αργότερα, πηδώντας από παράθυρο του Διοι-κητηρίου της πόλης, όπου είχε μεταφερθεί για ανάκριση, χωρίς έτσι να μαθευτεί το «γιατί» σκότωσε τον λαοφιλή βασιλιά και κυρίως το «ποιοί» εκρύβοντο πίσω του.

Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος H Συνθήκη του Λονδίνου, που σηματοδότησε το τέλος του Α' Βαλκα-

νικού Πολέμου, διήρκεσε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα, αφού σχεδόν αμέσως μετά το τέλος του πολέμου η Βουλγαρία άρχισε να εγεί-ρει σημαντικές διεκδικήσεις σε βάρος όλων των άλλων νικητριών βαλκα-

Το τορπιλλοβόλο «11», που με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Ν. Βότση, βύθισε το «Φετχί Μπουλέντ» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, προκαλώντας

ρίγη ενθουσιασμού στο αγωνιζόμενο Έθνος.

νικών δυνάμεων. Αν οι βουλγαρικές απαιτήσεις εγίνο-ντο αποδεκτές από τις υπόλοιπες χώρες, τότε θα προ-καλείτο ανατροπή των όρων της Συνθήκης του Λονδί-νου και θα εδημιουργείτο η λεγόμενη «Μεγάλη Βουλ-γαρία», σύμφωνα με τα πρότυπα της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου (1878).

H αντίδραση των υπολοίπων βαλκανικών χωρών στις βουλγαρικές απαιτήσεις είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση από μέρους της Βουλγαρίας αιματηρών στρατιωτικών επεισοδίων περιορισμένης έκτασης (9 Φεβρουαρίου 1913 στην Αριδαία, 16-23 Φεβρουαρίου 1913 στη Νιγρίτα κ.λπ.) ενώ παράλληλα πραγματοποι-

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1912-1913)

Νεκροί Αγνοούμενοι Τραυματίες Αξιωματικοί 345 - 555 Οπλίτες 9.438 188 33.167 Σύνολο 9.783 188 33.722

ΝΑΥΤΙΚΟ Νεκροί Τραυματίες

Αξιωματικοί 3 1 Ναυτοδίοποι 9 26 Σύνολο 12 27

ούσε και σημαντικές μετακινήσεις στρατιωτικών της δυνάμεων από την περιοχή της Θράκης στη Μακεδο-νία. Το ελληνικό Γενικό Στρατηγείο απέστειλε στην περιοχή σημαντικές ενισχύσεις αποτελούμενες από τρεις μεραρχίες, ενώ παράλληλα είχε αρχίσει και η διπλωματική προπαρασκευή για την αντιμετώπιση του σοβαρού ζητήματος, που είχε ανακύψει. Αποτέλεσμα αυτού ήταν, στις 19 Μαΐου 1913, η Ελλάδα να υπογρά-ψει συνθήκη συμμαχίας με τη Σερβία για την από κοι-νού αντιμετώπιση του σοβαρού κινδύνου που αντιπρο-σώπευαν οι βουλγαρικές αιτιάσεις.

Στις 24 Μαΐου 1913, το Γενικό Επιτελείο αποφάσισε να προχωρήσει στη βελτίωση των θέσεων του στρατού και της στρατηγικής συγκέντρωσης των δυνάμεών του στην ευρύτερη περιοχή ανατολικά και βόρεια της Θεσ-σαλονίκης, κάτι που δεν είχε πραγματοποιηθεί από το τέλος του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Έτσι την ημέρα εκείνη, ο Ελληνικός Στρατός προώθησε τις θέσεις του στην αμυντική γραμμή Πολύκαστρο-υψώματα βόρεια της Θεσσαλονίκης-λίμνες Λαγκαδά και Βόλβης-κόλπος Ορφανού. Το δεξιό άκρο αυτής της αμυντικής γραμ-μής που εφάπτετο της θάλασσας, το προστάτευε ο Ελληνικός Στόλος.

Τη νύχτα 16/17 Ιουνίου 1913, οι βουλγαρικές δυνά-μεις επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά εναντίον της Ελλάδας και της Σερβίας, χωρίς να έχει κηρυχθεί επίσημα πόλε-μος εναντίον της Ελλάδος. Παραδόξως και σύμφωνα με επίσημες μαρτυρίες, η προσβολή των ελληνικών και των σερβικών θέσεων από τις βουλγαρικές δυνάμεις, που οδήγησε στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο, πραγματο-

12

Page 34: Ελληνικοί Πόλεμοι

' Π Α * *§ i/mmmMMnxmm 1: & ΙΣΤΟΡΙΑ

ποιήθηκε εν αγνοία της κυβέρνησης της χώρας, αλλά με διαταγή της βουλγαρικής Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης!

H πρώτη μεγάλη ελληνοβουλγαρική σύγκρουση πραγματοποιήθηκε μεταξύ 19-21 Ιουνίου στις τοποθεσίες Κιλκίς και Λαχανά, που είχαν κατα-ληφθεί από τις βουλγαρικές δυνάμεις στις 26 Οκτωβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου και κατά το διαρρεύσαν χρονικό διάστημα είχαν οχυρωθεί από αυτούς ισχυρότατα με τεχνικά οχυρωματι-κά έργα, εξασφαλίζοντάς τες από το νότο και δυτικά, που ήταν και τα πιο ευπαθή σημεία της βουλγαρικής αμυντικής γραμμής. Λόγω της φύσης του εδάφους κατ της συντελεσθείσας οργάνωσής του, οι βόρειες και ανα-τολικές πλευρές της αμυντικής τοποθεσίας μπορούσαν να προσβληθούν -θεωρητικά πάντα- εξαιρετικά δύσκολα από πεζικές δυνάμεις.

Ο Ελληνικός Στρατός, στην περιοχή του Κιλκίς, παρέτασσε τις 11,111, IV, V και Χ Μεραρχίες, ενώ στην περιοχή του Λαχανά τις 1 και VI Μεραρ-χίες. H Ταξιαρχία Ιππικού και το Τάγμα Φρουριακού Πυροβολικού ευρί-σκοντο στη Θεσσαλονίκη. Συνολικά παρετάσσοντο 73 τάγματα πεζικού, 42 πυροβολαρχίες (33 πεδινές και 9 ορειβατικές) 8 ίλες ιππικού και 8 μεραρχιακές ημιλαρχίες. Επικεφαλής όλων των ελληνικών δυνάμεων ήταν ο βασιλεύς Κωνσταντίνος. Ο Βουλγαρικός Στρατός, στην περιοχή δυτικά του Στρυμώνα, παρέτασσε 32 τάγματα πεζικού, 1 σύνταγμα ίππί-

Κατεστραμμένο τουρκικό τοπομαχικό πυροβόλο σε τεχνικά οχυρωμένη με σιδηροκονίαμα θέση. Το πυροβόλο κατεστράφη με «απ' ευθείας» εύστοχη

βολή του ελληνικού πυροβολικού.

κοΰ και 62 πυροβόλα, που αποτελούσαν το σημαντικότερο τμήμα της Βουλγαρικής 11 Στρατιάς, με επικεφαλής τον Στρατηγό Ν. Ιβανώφ.

Στις 17 Ιουνίου, η Βουλγαρία είχε επιτεθεί εναντίον των σερβικών -έσεων. Με τον τρόπο αυτό οι Βούλγαροι υποχρέωσαν την Ελλάδα και τη Σερβία να «ενεργοποιήσουν» εναντίον της την υφιστάμενη μεταξύ των : ύο χωρών αμυντική συμφωνία και να μην εμφανισθούν αυτές ως επιτι-θέμενες. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ο Ελληνικός Στρατός επέδωσε τελεσίγραφο παράδοσης των εντός της Θεσσαλονίκης «φιλοξενούμενων» : 3υλγαρικών δυνάμεων, οι οποίες και παραδόθηκαν μετά από ολιγόωρη :\τίσταση στη 11 Μεραρχία, εξασφαλίζοντας έτσι πλήρως τα ελληνικά _πόπισθεν. Στις 18 Ιουνίου, από το Γενικό Στρατηγείο εκδόθηκαν δύο ίιαταγές για την έναρξη της προέλασης το πρωί της 19ης Ιουνίου, ενα-• τίον των βουλγαρικών αμυντικών θέσεων στις περιοχές Κιλκίς και ' ::\ανά. Ο αγώνας υπήρξε εξαιρετικά σκληρός και πολυαίμακτος. Στις D 9.30 της 21ης Ιουνίου, ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε και απελευθέρω-re την πόλη του Κιλκίς, ενώ στις 16.00 της ίδιας μέρας κατέλαβε το χωριό

::\ανάς και το δεσπόζον αυτού ομώνυμο ύψωμα, ενώ οι βουλγαρικές δυνάμεις υποχωρούσαν στην περιοχή ανατολικά του Στρυμώνα ποταμού

(Δοϊράνη-Σιδηρόκαστρο και Σέρρες). Με τη νίκη αυτή ο Ελληνικός Στρατός εξασφάλισε οριστικά τη Θεσσαλονί-κη από τις βουλγαρικές βλέψεις, ενώ παράλληλα άνοιξε διάπλατα ο δρόμος για την απελευθέρωση της Ανατολι-κής Μακεδονίας και της Θράκης. Ενδεικτικό της σκλη-ρότητας του τριήμερου αγώνα ήταν οι ελληνικές απώ-λειες που ανήλθαν σε 8.828 αξιωματικούς και οπλίτες νεκρούς και τραυματίες, μεταξύ των οποίων και 10 διοι-κητές ταγμάτων και συνταγμάτων. Από βουλγαρικής πλευράς δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για απώλειες, πέραν των περίπου 2.500 αιχμαλώτων που συνελήφθη-σαν στο πεδίο της μάχης. Ο Ελληνικός Στρατός, εκμε-ταλλευόμενος αυτή τη μεγάλη επιτυχία, συνέχισε την καταδίωξη των βουλγαρικών δυνάμεων. Το τριήμερο 22-24 Ιουνίου, διεξήχθη η μάχη της Δοϊράνης, που έληξε επιτυχώς για τις ελληνικές δυνάμεις και με την κατά-ληψη της κοιλάδας της Στρώμνιτσας και την απελευθέ-ρωση των πόλεων της Καβάλας και των Σερρών. Την 1η Ιουλίου ακολούθησε η απελευθέρωση της Δράμας. Στις 12 Ιουλίου η V111 Μεραρχία απελευθέρωσε την Ξάνθη, ενώ αγήματα πεζοναυτών αποβιβάσθηκαν και απελευ-θέρωσαν την Αλεξανδρούπολη. Στις 14 Ιουλίου η ίδια μεραρχία απελευθέρωσε και την Κομοτηνή ολοκληρώ-νοντας έτσι την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης.

Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου Τελικά, με την επέμβαση της Ρωσίας, η οποία επι-

ζητούσε διακαώς τον τερματισμό του βαλκανικού πολέμου, συνεπικουρούμενη από την Αυστρία και τη Ρουμανία (η κάθε μία για τον δικό της σκοπό) επετεύ-χθη τερματισμός των εχθροπραξιών, τόσο στο ελληνι-κό, όσο και στο σερβικό μέτωπο. Στις 17 Ιουλίου άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για την υπογραφή συνθήκης ειρή-νης στο Βουκουρέστι. Επικεφαλής της ελληνικής αντι-προσωπείας ήταν ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέ-λος. Το απόγευμα της 24ης Ιουλίου επετεύχθη καταρχήν συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, αφού από το μεσημέρι της ίδιας μέρας είχε προηγηθεί η αντίστοιχη συμφωνία μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας. Με τη συν-θήκη αυτή, γνωστή και ως Συνθήκη του Βουκουρεστί-ου, καθορίστηκαν και τα σύνορα μεταξύ των μέχρι τότε εμπολέμων χωρών. Στις 25 Ιουλίου μονογραφήθηκε η Συνθήκη, η οποία υπεγράφη επίσημα από τις αντιπρο-σωπείες των χωρών στις 28 του μηνός. Στις 30 Ιουλίου επίσης στο Βουκουρέστι, οι 4 νικήτριες χώρες (Ελλάδα, Σερβία, Ρουμανία και Μαυροβούνιο) υπέγραψαν και ένα πρωτόκολλο αμοιβαίας μεταξύ τους αλληλεγγύης, στρα-τιωτικής και διπλωματικής υποστήριξης σε περίπτεοση που η Βουλγαρία δεν πειθαρχούσε στην εφαρμογή των όρων της υπογραφείσας Συνθήκης. Με τον τρόπο αυτό περατώθηκε επιτυχώς για τα ελληνικά χρώματα και ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος, κατά τον οποίον απελευθερώθη-καν όλη η Ανατολική Μακεδονία και η Δυτική Θράκη. Περίπου ένα μήνα αργότερα, στις 17 Σεπτεμβρίου 1913, υπεγράφη συνθήκη ειρήνης μεταξύ της Βουλγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έπειτα από απευθείας συνομιλίες μεταξύ των δύο αυτών χωρών.

12

Page 35: Ελληνικοί Πόλεμοι

Ευάγγελος Ε. Τζάχος

Το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα (1912-1925)

Η των ευκαιριών που παρουσιάστηκαν αλλά και στην αποτελμάτωση του δίκαιου αγώνα των Βορειοηπειρωτών Ελλήνων, των οποίων ο πόθος για ανεξαρτησία δεν εκπληρώθηκε.

Η επέκταση της Αυστροουγγαρίας στα Βαλκάνια με την προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης, καθώς και το κίνημα των Νεοτούρκων το 1908, ήταν από τα κύρια γεγονότα που άλλαξαν ριζικά την κατάσταση

Ελλάς για την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου, αντιμετώπισε από την αρχή τις έντονες αντιδράσεις της Ιταλίας και της Αυστρίας, οι οποίες είχαν βλέψεις στην περιοχή. Εκτός όμως από τους παράγοντες αυτούς, οι εσωτερικές πολιτικές διαμάχες και οι στρατιωτικές επι-χειρήσεις στην Μικρά Ασία, συνετέλεσαν στην απώλεια

στην περιοχή, με αποτέλεσμα την προσέγγιση μεταξύ των Βαλκανικών κρατών. Κάτω από αυτές τις συνθή-κες οι κυβερνήσεις Ελλάδος, Σερβίας και Βουλγαρίας, αγνοώντας την προειδοποίηση των Μεγάλων Δυνάμε-ων, επέδωσαν κοινή διακοίνωση στην οθωμανική κυβέρνηση και κήρυξαν τον πόλεμο. Στη συνέχεια δε ο Ελληνικός Στρατός εισέβαλε στην Μακεδονία και στην Ήπειρο. Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, η ελληνική κυβέρνηση, αποβλέπουσα στην ταχεία απε-λευθέρωση των Ιωαννίνων, αποφάσισε τη μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων από την Θεσσαλονίκη στην Ήπειρο.

12 Βορειοηπειρωτικό ένοπλο σώμα που έλαδε μέρος στον αγώνα.

Page 36: Ελληνικοί Πόλεμοι

x A E l K Q S ETOPIA

mmmm Το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα

Βίγλιστα Βεράτι Μοσχόπολ· Κορυτσά

ΙΣΤΟΡΙΑ \^αστοριάς

^»φράσερι J

j Κλεισούρα , Α λ ή Ποστιβάνι «Πατσομύτι Τεπελένι^

Ρβδλέβ^ [ρεμετη

Νιβίτσα Ιετρανη

• Κ ού'οΐ

Ζοι>λιάτες .Χείμαρρο ,ργορσκαστρο ιταα Γίφ, Μπουραζάνη» ^ ^ (Μεαογέιρυρα)' Μτϊόρσι

.Καλπάκι οκαβιά ;Αγ. Σαράντα •ΟΡΊ

Α.Βουθρωτοϋ Καλαμκάκο

( Εξοχή-.ζ;-? ίΩΆΝΝΐΝΑ®>ν)

s) ν ° Λ Μ * , ζ 4 ϊ ι « ν ·

5 \ %0 ι __ ·.. f \ Ηγοομενντση^βΓ ό * ./"χ * Παραμυθία «

Κονίσπολη

Vf ^ΧΑΪράμαντα, Χάνι ΕμίΛΑνά C·"

ίΐι- It n Λ

s tu εφ.Ζήτα «f ο ι! \ V ^ a //Πέντε* Πηγάδια

Μ?Ρ<τφίτι ^ 'λ, ·. ΓΙάργ.α _ •ν *-— ) θεσκρωτικί *

Φιλιππιάδα,

\ Λούρος*̂ ~ί

Η επιχείρηση για την απελευθέρωση της Χείμαρρος είχε μελετηθεί ως ανεξάρτητη ενέργεια, με σκοπό την ταχεία προώθηση των ελληνικών στρατευμάτων στην Βόρειο Ήπειρο. Τον Οκτώβριο του 1912, έφθασε στην Κέρκυρα ο Ταγματάρχης Χωροφυλακής Σπόρος Σπυρομήλιος, καταγόμενος από την Χειμάρρα, με αποστολή τη συγκρότηση σωμάτων εθελοντών. Στις 3 Νοεμβρίου επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο «Αχελώος» 200 Κρήτες εθελοντές για να ενισχύσουν τις δυνάμεις του Σπυρομήλιου. Μετά δύο ημέρες, ατμόπλοια υπό την συνοδεία ατμομυοδρομόνων έφ-θασαν στον όρμο της Σπηλιάς και άρχισαν να αποβιβάζουν τα εθελοντικά σώματα. Οι άνδρες τους, αφού χωρίστηκαν σε δύο τμήματα, προχώρησαν προς το νότιο και το βόρειο άκρο της κωμοπόλεως, σύντομα δε, παρά την τουρκική αντίσταση, κατέλαβαν την Χειμάρρα. Ο Ταγματάρχης Σπυρο-μήλιος εισήλθε στην κωμόπολη αργότερα και ύψωσε την Ελληνική Σημαία στο τουρκικό Διοικητήριο, υπό τις επευφημίες των κατοίκων.

Στο μεταξύ το αυτονομιστικό κίνημα των Αλβανών μεγάλωνε και στις

ΚΕΡΚΥΡΑ®

ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ

Κλίμακα 1:1.000.000 10 20 » χλμ.

Όρια Ελλάδας - Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις 5 Οκτω-βρίου 1912 Κατεύθυνση προελάσεα>ς Π ", % " Μ . . · : , ι'. V ρ . η η » Λ ΐ '

!« • Πέτας

U>TA λ'ηϊίνη · Κοίι-οτι

Ααοτρότοκο»» J/jV, '*Κΰ$ραινα

Νικόπολη! Μΰτικας *

ΠΡΕΒΕΖΑ"® '^Βόνιτσα

15 Νοεμβρίου 1912, στον Αυλώνα, ο ηγέτης τους Ισμαήλ Κεμάλ Βλιόρα προέβαινε στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλβανίας. Μετά από αυτή την δυσμενή εξέλιξη, το ελληνικό Υπουργείο Στρατιωτι-κών αρχικά σχεδίασε την απόβαση στον Αυλώνα, όμως τελικά αποφάσισε να στείλει δυνάμεις στους Αγίους Σαράντα. Για την υλοποίηση της απόφασης αυτής, απεστάλη το Ιο Σύνταγμα Πεζικού της 11 Μεραρχίας. Ωστόσο όταν το Απόσπασμα των Αγίων Σαράντα κινή-θηκε προς το Δέλβινο, καθοδόν συνάντησε απρόσμενη αντίσταση, εκτιμώντας δε τις τουρκικές δυνάμεις που ευρίσκοντο στην περιοχή σε μια μεραρχία, αποφάσισε να συμπτυχθεί στις θέσεις που κατείχε προηγουμέ-νως. Μέσα στη σύγχυση που επικράτησε αποφασίστη-κε η άμεση επιβίβαση στα πλοία και η επιστροφή στην

Πρέβεζα. Όμως τελικά, τα τμήματα αποβιβάστη-καν στην Κέρκυρα. Η άστοχη αυτή ενέργεια του διοικητού του 1ου Συντάγ-ματος είχε ως αποτέλεσμα την πυρπόληση των χρι-στιανικών χωριών στην περιοχή των Αγίων Σαρά-ντα από τους Τουρκαλβα-νούς. Αργότερα, ο Ταγμα-τάρχης Σπυρομήλιος, με εμπεριστατωμένη έκθεσή του στο Υπουργείο Στρα-τιωτικών, ανέφερε ότι οι εκτιμήσεις αυτές ήταν αυθαίρετες και ότι οι τουρκικές δυνάμεις στην περιοχή του Δέλβινου έφθαναν μόνο σε 500 ενό-πλους και δύο πυροβόλα.

Μετά την απελευθέ-ρωση της Θεσσαλονίκης, στις 26 Οκτωβρίου 1912, η Στρατιά Μακεδονίας στρά-φηκε προς την δυτική Μακεδονία. Ωστόσο, οι επικρατούσες κακές και-ρικές συνθήκες επέτρε-ψαν τη διαφυγή των τουρ-κικών δυνάμεων προς τα Ιωάννινα. Τότε, το Υπουρ-γείο Στρατιωτικών συνέ-στησε στον αρχηγό της Στρατιάς, Διάδοχο Κων-σταντίνο, να απελευθερώ-σει πρώτα την Κορυτσά και μετά τις πόλεις της δυτικής Μακεδονίας, Φλώρινα, Καστοριά, Γρε-βενά κ.ά. Όμως, η Στρατιά ανέφερε ότι δεν έκρινε

12

Page 37: Ελληνικοί Πόλεμοι

ft JWPfCAA

σκόπιμη τη συνέχιση των επιχειρήσεων προς την Κορυτσά. Στις 19 Νοεμ-βρίου συγκροτήθηκε Τμήμα Στρατιάς από τις 111, V, VI Μεραρχίες κατ το Ιο Σύνταγμα Ιππικού, με αποστολή την εξασφάλιση των περιοχών Καστο-ριάς και Φλώρινας. Στις 29 Νοεμβρίου ισχυρές τουρκικές δυνάμεις επι-τέθηκαν εναντίον των προφυλακών του Τμήματος Στρατιάς, όμως η αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων στις 6 Δεκεμβρίου, είχε ως αποτέ-λεσμα την είσοδο του Ελληνικού Στρατού στην Κορυτσά, στις 7 Δεκεμ-βρίου 1912. Μετά την επιτυχία αυτή η 111 Μεραρχία κατέλαβε με ένα τάγμα την Μοσχόπολη. Μετά την σύμπτυξη μεγάλου τμήματος του τουρκικού

Η απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου Μετά την επιτυχία αυτή, ο πρόεδρος της ελληνικής

κυβερνήσεως και υπουργός Στρατιωτικών Ε. Βενιζέ-λος, ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να προελάσει έως τα όρια της ελληνικής διεκδικήσεως, που ήταν ο κόλπος του Αυλώνα, η Κλεισούρα και η λίμνη Αχρίδα. Μετά την ανασυγκρότηση του Ελληνικού Στρατού άρχισε η προώθηση προς Βορρά. Έτσι το Απόσπασμα Αχέρο-ντα κατέλαβε τους Αγίους Σαράντα στις 4 Μαρτίου,

ενώ το Ιο Σύνταγμα Ιππι-κού, που κάλυπτε την κίνηση της V111 Μεραρ-χίας, εισήλθε στο Αργυρό-καστρο στις 3 Μαρτίου και στο Τεπελένι δύο ημέ-ρες αργότερα. Στην περιο-χή της Κορυτσάς η 111 Μεραρχία, που είχε ήδη καταλάβει την Ερσέκα και το Λεσκοβίκι, κατέλαβε την Κλεισούρα. Στο μετα-ξύ, η 11 Μεραρχία που είχε συγκεντρωθεί στο Καλπά-κι για να ακολουθήσει τον άξονα Καλπάκι-Κακαβιά-Αργυρόκαστρο, στις 4 Μαρτίου έφθασε στη συμ-βολή των οδών Δέλβινου-Αργυροκάστρου και απέ-στειλε φρουρά και στις δύο πόλεις προς αντικα-τάσταση των μονάδων της V111 Μεραρχίας.

Μια πρόχειρη αψίδα του θριάμβου η οποία έχει στηθεί στον δρόμο προς το Αργυρόκαστρο, απ' όπου πρόκειται να διέλθει ο Ελληνικός Στρατός.

στρατού προς τα Ιωάννινα, μόνον η 111 Μεραρχία παρέμεινε στην περιοχή της Κορυτσάς, οι δε υπόλοιπες επέστρεψαν στην Μακεδονία.

Στο μεταξύ, ενώ η Στρατιά Ηπείρου αδρανούσε αναμένοντας την άφιξη της 11 Μεραρχίας, το απόσπασμα εθελοντικών σωμάτων (Μικτό Ηπειρωτικό Στράτευμα) κατέλαβε την Σκάλα της Παραμυθιάς και το Απόσπασμα Μετσόβου απελευθέρωσε το Μέτσοβο. Μετά την ενίσχυση του Αποσπάσματος αυτού, οι ελληνικές δυνάμεις προωθήθηκαν στη Γραμμή Δρίσκου-Λυγγιάδων και κατέλαβαν την περιοχή στις 26 Νοεμ-βρίου. Όταν η Στρατιά Ηπείρου ενισχύθηκε με την 11 Μεραρχία, εξαπο-λύθηκε γενική επίθεση εναντίον των Τούρκων στην περιοχή του χωρίου Πεστά, η οποία όμως διακόπηκε μετά από λίγες ημέρες. Οι επιχειρήσεις επαναλήφθηκαν μόλις στις 7 Ιανουαρίου 1913, με κύρια προσπάθεια την κατάληψη του Μπιζανίου. Στο μεταξύ, η κυβέρνηση έσπευσε να τοποθε-τήσει τον Διάδοχο Κωνσταντίνο επικεφαλής των δυνάμεων στην Ήπειρο. Στις 20 Φεβρουαρίου 1913, ο Ελληνικός Στρατός επιτέθηκε εναντίον της οχυρωμένης τοποθεσίας. Οι Τούρκοι αιφνιδιάστηκαν, ο δε Εσάτ πασάς υποχρεώθηκε να ζητήσει την νύκτα 20/21 Φεβρουαρίου 1913 την «άνευ όρων» παράδοση του στρατού του, που απετελείτο από 30.000 άνδρες. Το πρωτόκολλο παράδοσης υπεγράφη το πρωί της 21ης και την επομένη ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στα Ιωάννινα.

Τα ξένα συμφέροντα Η συντριβή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα

Βαλκάνια έφερε την Αυστρία και την Ιταλία σε από-γνωση. Η πρώτη ήταν έτοιμη να φτάσει σε πόλεμο με την Σερβία για να την εμποδίσει να αποκτήσει λιμάνι στην Αδριατική, ενώ η δεύτερη έσπευσε να καταστή-σει γνωστό στους Έλληνες το ενδιαφέρον της για τον Αυλώνα. Μετά τις επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού, ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα δήλωνε στον Ε. Βενιζέλο ότι η Ιταλία δεν ήταν δυνατόν να ανεχθεί την κατάλη-ψη του Αυλώνα από τους Έλληνες.

Στις 5 Μαρτίου 1913 ο Βενιζέλος πληροφόρησε τον Κωνσταντίνο ότι ο πατέρας του βασιλεύς Γεώργιος είχε δολοφονηθεί, ο ίδιος δε έπρεπε να επιστρέψει στην Αθήνα. Ο Κωνσταντίνος πριν την αναχώρησή του υπέγραψε διαταγή για την ανασυγκρότηση του στρα-τού. Σύμφωνα με αυτήν το Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου, με έδρα τα Ιωάννινα συγκροτήθηκε από τις 111 και V111 Μεραρχίες, το Ιο Σύνταγμα Ιππικού και το Απόσπασμα Αχέροντα, με διοικητή τον Υποστράτηγο Π. Δαγκλή. Η IX Μεραρχία, μετά την συγκρότησή της εγκαταστάθη-κε στο δυτικό τμήμα της Βορείου Ηπείρου με το στρα-τηγείο της στο Αργυρόκαστρο, ενώ η V111 Μεραρχία

Page 38: Ελληνικοί Πόλεμοι

• n a m m i n i m m i m p

ΙΣΤΟΡΙΑ To Βορειοηπειρωτιχο

ζήτημα

τοποθετήθηκε στο ανατολικό τμήμα με στρατηγείο την Πρεμετή. Η αναστολή της προέλασης του Ελληνικού Στρατού στην Ήπειρο,

είχε ως αποτέλεσμα την ενθάρρυνση της προσωρινής αλβανικής κυβέρ-νησης, αλλά και την συγκρότηση συλλαλητηρίων στις πόλεις της Ηπεί-ρου, με αίτημα την απελευθέρωσή τους. Ωστόσο, στα παρασκήνια της ευρωπαϊκής διπλωματίας, ετίθεντο ανυπέρβλητα εμπόδια, προερχόμενα κυρίως από την Αυστρία και την Ιταλία, οι οποίες εχαρακτηρίζοντο ως «δυνάμεις της Αδριατικής».

Μετά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, οι αντιπροσωπείες των εμπλεκομέ-

0 Χειμαρριώτης αγωνιστής Σπύρος Σπυρομήλιος, εκ των ηγετικών μορφών του ενόπλου αγώνα.

ων κρατών συνήλθαν στο Λονδίνο, στις 3 Δεκεμβρίου 1912 για να συζη-τήσουν τους όρους της ειρήνης. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε στο Λον-• . ο και η Συνδιάσκεψη των Πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων, υπό τπ\ προεδρία του Αγγλου υπουργού Εξωτερικών Έντουαρντ Γκρέυ. Μετά από επανειλημμένες διαβουλεύσεις, η συνδιάσκεψη των εμπολέ-_ κρατών συνήλθε στις 17 Μαΐου 1913 σε μία και μόνη συνεδρίαση, για

να υπογράψει το κείμενο συνθήκης που είχε συντα-χθεί ήδη στην πρεσβευτική συνδιάσκεψη. Με την συν-θήκη αυτή, γνωστή ως Συνθήκη του Λονδίνου, η οθω-μανική κυβέρνηση παραχωρούσε τα ευρωπαϊκό εδάφη της, που ευρίσκοντο δυτικά της γραμμής Αίνος-Μήδεια, με εξαίρεση την Αλβανία, στα βαλκανικά κράτη. Οι χώρες αυτές μαζί με την Οθωμανική Αυτο-κρατορία ανέθεσαν στις Μεγάλες Δυνάμεις την χάραξη των συνόρων της Αλβανίας και την οριστική τύχη των νησιών του Αιγαίου, εκτός της Κρήτης που είχε ήδη παραχωρηθεί στην Ελλάδα.

Ο Βενιζέλος πρότεινε την διεξαγωγή δημοψηφί-σματος, με διεθνή εποπτεία, για την τύχη της Βορείου Ηπείρου, όμως η Ιταλία αντιτάχθηκε στην πρόταση αυτή με πείσμα. Το ίδιο συνέβη όταν προτάθηκε και η αποστολή διεθνούς επιτροπής για την διαπίστωση του εθνικού φρονήματος των κατοίκων της Βορείου Ηπεί-ρου. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε την αντί-θεσή της για την παραχώρηση των εδαφών της Βορεί-ου Ηπείρου που κατείχε, αγνοώντας ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν συνδέσει την παραχώρηση στην Ελλά-δα των νησιών του Αιγαίου, με την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Βόρειο Ήπειρο.

Στην Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, μετά από πολλές συζητήσεις, υπεγράφη το πρωτόκολ-λο που περιείχε τις αποφάσεις για το πρόβλημα των ελληνοαλβανικών συνόρων και την συγκρότηση επι-τροπής συνόρων. Το πρωτόκολλο αυτό υπεγράφη στις 29 Ιουλίου 1913 και κοινοποιήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση, περιείχε δε τα εξής σημεία:

1. Τα εδάφη στα οποία θα περιστραφεί το έργο της επιτροπής δεν μπορεί να μείνουν απροσδιόριστα. Προς τα δυτικά, τα όρια της εργασίας της θα είναι τα όρη που χωρίζουν την παραλιακή έκταση έως την Φτε-λιά, που παραχωρείται στην Αλβανία, από την κοιλάδα του Αργυρόκαστρου. Βορειοανατολικά ισχύει η οροθε-τική γραμμή της πρώην οθωμανικής επαρχίας της Κορυτσάς.

2. Από τώρα καθορίζεται ότι αποτελούν εξ ολο-κλήρου μέρη της Αλβανίας, η παραλιακή έκταση μέχρι της Φτελιάς, στην οποία περιλαμβάνεται και το νησί Σάσων, η προς τα βόρεια της γραμμής που πρότεινε η Ελλάδα περιοχή καθώς και η πρώην οθωμανική επαρ-χία της Κορυτσάς, με τη δυτική και νότια όχθη της λίμνης Αχρίδας που εκτείνεται από το χωριό Λιν έως το μοναστήρι του Όσιου Ναούμ.

3. Η επιτροπή θα αρχίσει τις εργασίες της την 1η Σεπτεμβρίου και θα τις τελειώσει στις 30 Νοεμβρίου του τρέχοντος έτους. Στην διεξαγωγή των εργασιών της, η επιτροπή θα προχωρεί κατά εδαφικά τμήματα. Η οροθεσία θα γίνει επάνω σε βάσεις εθνογραφικές και γεωγραφικές. Για την εξακρίβωση των εθνοτήτων θα πιστοποιηθεί η μητρική γλώσσα του πληθυσμού, δηλαδή αυτή που μιλούν στην οικογένεια. Η επιτροπή δεν θα λάβει υπόψη της καθόλου τυχόν απόπειρες δημοψηφισμάτων ή άλλων πολιτικών εκδηλώσεων.

Η Επιτροπή για τον καθορισμό των συνόρων, απο-12

Page 39: Ελληνικοί Πόλεμοι

# ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

τελούμενη από τους Βρετανούς Ντάουτι Ουάλυ και Κινγκ, τους Γάλλους Λαλεμάν και Κραγιέ, τον Ρώσο Γκούτιτζ Αέβκοβιτς, τον Γερμανό Τίιρυ, τους Αυστροούγγρους Μπιλίνσκι και Μπούχμπεργκερ και τους Ιταλούς Λάμπια και Καστόλντι, συνήλθε στις 4 Οκτωβρίου 1913. Πριν αρχίσει τις εργασίες της, οι Μεγάλες Δυνάμεις γνωστοποίησαν την απόφαση για την παραχώρηση της Κορυτσάς στην Αλβανία.

Το κείμενο, που συντάχτηκε μετά από επιτόπιες έρευνες της Επί-

O ^ O Y N l l f .

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΣΥΝΟΡΩΝ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΕΣΒΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ (1912)

Ό ρ ι α προτεινόμενα από την Αλβανική Προσωρινή Κυβέρνηση — • ν — Όρια προτεινόμενα από τους Δυτικούς Συμμάχους — · — Όρια προτεινόμενα από τους Αυστριακούς και Ιταλούς

τροπής υποβλήθηκε στις 4/13 Δεκεμβρίου 1913 στην Πρεσβευτική Συν-διάσκεψη και στις κυβερνήσεις των έξι μεγάλων κρατών. Το κείμενο αυτό, γνωστό ως Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, καθορίζει την διαχωρι-στική γραμμή Ελλάδος-Αλβανίας, η οποία σε γενικές γραμμές αποτελεί τα σημερινά σύνορα. Η ελληνική κυβέρνηση, με διακοίνωση της 8ης Φεβρουαρίου 1914, αναγκάστηκε να δηλώσει ότι είχε λάβει γνώση του

Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας και ότι θα συμμορφω-νόταν με το περιεχόμενο του. Ήδη, οι Μεγάλες Δυνά-μεις με το πρωτόκολλο περί «ανεξαρτησίας και οργα-νισμού της Αλβανίας» είχαν αναλάβει την ίδρυση νέου ευρωπαϊκού κράτους και με διακοίνωσή τους προς την Ελλάδα τόνιζαν ότι η αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Βόρειο Ήπειρο έπρεπε να αρχίσει στις 16 Φεβρουαρίου και να λήξει στις 18 Μαρτίου 1914. Εκείνη την περίοδο στην Αλβανία, παράλληλα με την προσωρινή κυβέρνηση του Ισμαήλ Κεμάλ, τα όρια της οποίας περιορίζοντο στην περιφέρεια του Βερατίου, ο Εσάτ Τοπτάνι πασάς είχε εγκαταστήσει δική του κυβέρνηση στο Δυρράχιο, με την προσωνυμία «Γερου-σία της κεντρικής Αλβανίας». Όταν ο Εσάτ Τοπτάνι δήλωσε ότι ήταν υπέρμαχος του Ισλάμ, οι Νεότουρκοι οι οποίοι είχαν ήδη αναλάβει την εξουσία στην Οθω-μανική Αυτοκρατορία επιδίωξαν να εγκαταστήσουν στην Αλβανία Τούρκο μονάρχη, πρότειναν δε για τη θέση αυτή τον Ιζέτ πασά, υπουργό Πολέμου του Οθω-μανού σουλτάνου. Όμως, η Διεθνής Επιτροπή Ελέγ-χου αντελήφθη τις ενέργειες του απεσταλμένου των Τούρκων στην Αλβανία και έσπευσε να τον συλλάβει. Μολονότι οι Τούρκοι αρνήθηκαν οποιαδήποτε ανάμιξή τους στο θέμα, οι δύο αλβανικές κυβερνήσεις αναγκά-στηκαν να παραδώσουν την εξουσία στην Διεθνή Επι-τροπή Ελέγχου. Τελικά Ολλανδοί αξιωματικοί ανέλα-βαν τη συγκρότηση της αλβανικής χωροφυλακής και ο Γερμανός πρίγκιπας Γουλιέλμος του Βιντ έφθασε στην Αλβανία αποδεχόμενος το στέμμα της χώρας. Αμέσως μετά ο νέος μονάρχης της Αλβανίας ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης στον Τουραχάν πασά.

Η Αυτονομία της Βορείου Ηπείρου Κάτω από αυτές τις δυσμενείς συνθήκες για τον

Ελληνισμό της Ηπείρου, συγκλήθηκε πανηπειρωτικό συνέδριο στο Αργυρόκαστρο, με τη συμμετοχή τριμε-λών Επιτροπών Αμυνας, προερχομένων από ολόκλη-ρη την Ήπειρο. Το συνέδριο άρχισε τις εργασίες του στις 30 Ιανουαρίου 1914, σε διάστημα δε έξι συνεδριά-σεων εξετάστηκε πρωτίστως η περίπτωση της ειρηνι-κής συνυπάρξεως των Μουσουλμάνων Αλβανών με τους Ορθόδοξους Ηπειρώτες. Όμως τελικά, ελήφθη η απόφαση να ανακηρυχθεί η Βόρεια Ήπειρος «Αυτόνο-μη Πολιτεία». Στη συνέχεια, στις 15 Φεβρουαρίου, ο Γεώργιος Ζωγράφος σχημάτισε προσωρινή κυβέρνη-ση στο Αργυρόκαστρο, η δε ανακήρυξη της αυτονο-μίας κοινοποιήθηκε στην Διεθνή Επιτροπή Ελέγχοι και στις Μεγάλες Δυνάμεις. Ως σημαία της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου ορίστηκε η Ελληνική με τον βυζα-ντινό δικέφαλο αετό στη μέση του λευκού σταυρού Από την πλευρά της η ελληνική κυβέρνηση, αδυνατώ-ντας να αντισταθεί στις πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμε-ων, διέταξε την εκκένωση της Βορείου Ηπείρου a r : τον Ελληνικό Στρατό. Έτσι, το Ε' Σώμα Στρατού άρν-σε την εκκένωση σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμ: Στις 17 Φεβρουαρίου παραδόθηκε η Κορυτσά στοι; Αλβανούς, οι οποίοι είχαν Ολλανδούς αξιωματικοί-

12

Page 40: Ελληνικοί Πόλεμοι

« V I I Μ

& urropiA

και διοικητή τον Αλβανό Ταγματάρχη Μουσταφά. Στη συνέχεια παραδό-θηκε η Ερσέκα, ακολούθησε δε η παράδοση της Μοσχόπολης και της Κολωνίας. Έως τις 22 Φεβρουαρίου, παραδόθηκε ολόκληρη η περιοχή που ήταν υπό την κατοχή της V111 Μεραρχίας. Η παράδοση των εδαφών της ανατολικής Βορείου Ηπείρου, που έγινε μετά την ανακήρυξη της Αυτονομίας συγκλόνισε το Πανελλήνιο. Όμως, σε αντίθεση με αυτά που συνέβησαν στο ανατολικό τμήμα της Βορείου Ηπείρου, οι κάτοικοι της δυτικής Βορείου Ηπείρου, συμπεριφέρθηκαν πιο ώριμα. Έτσι, οι κάτοι-κοι των Αγίων Σαράντα έσπευσαν να υψώσουν τη σημαία της Αυτόνομης Ηπείρου στις 16 Φεβρουαρίου. Αλλά και η ελληνική κυβέρνηση, εμπρός στην γενική κατακραυγή και στην αβεβαιότητα που επικρατούσε ως προς την προστασία των Βορειοηπειρωτών που ευρίσκοντο υπό αλβανικό ζυγό, έσπευσε να αναστείλει την παράδοση των υπολοίπων περιοχών στους Αλβανούς.

Κατά το διάστημα αυτό, η προσωρινή κυβέρνηση κήρυξε επιστράτευ-ση η οποία έτυχε άμεσης ανταπόκρισης, όχι μόνο στην Ήπειρο αλλά και στην Ελλάδα, όπου άρχισαν να συγκροτούνται σώματα εθελοντών, που επιθυμούσαν να σπεύσουν στην Ήπειρο. Ωστόσο η ελληνική κυβέρνηση ήταν αντίθετη στην ένοπλη αντίσταση των Βορειοηπειρωτών εναντίον των Αλβανών. Αντίθετα, η προσωρινή κυβέρνηση είχε την πεποίθηση ότι υποδούλωση στους Αλβανούς δίχως αντίσταση, θα ήταν αδιανόητη. Έτσι άρχισε η επιστράτευση των Ηπειρωτών για να συμμετάσχουν στον αυτο-νομιακό στρατό, στον οποίο εθελοντικά κατατάχτηκαν και πολλοί στρα-τιώτες και αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού.

Μετά την ανακήρυξη της Αυτονομίας, διατάχθηκε η αναδιάταξη της IX Μεραρχίας, η οποία συγκεντρώθηκε στον άξονα Τεπελενίου-Αργυρο-κάστρου-Κακαβιάς. Από τις αρχές Μαρτίου του 1914, οι αλβανικές δυνά-μεις, διοικούμενες από Ολλανδούς αξιωματικούς, άρχισαν να διεισδύουν στις περιοχές των Βορειοηπειρωτών, με αποτέλεσμα να αρχίσουν οι συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο εθνότητες. Οι περισσότερες συμπλοκές σημειώθηκαν στην περιοχή της Χειμάρρας-Δελβίνου, Κλεισούρας-Πρεμε-τής και στο Λεσκοβίκι, ενώ παρατηρήθηκε εξέγερση και των κατοίκων της Κορυτσάς, κατά την διάρκεια της οποίας σκοτώθηκαν 114 Έλληνες. Μετά τη σύλληψη και εξορία του Μητροπολίτη Γερμανού και της Δημο-γεροντίας, οι Αλβανοί χωροφύλακες συνέχισαν τις συλλήψεις και τις επι-τόπου εκτελέσεις, λεηλατώντας τις περιουσίες των Ηπειρωτών και βιά-ζοντας γυναίκες.

Επακολούθησε ταχεία υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού, νότια των σημερινών ελληνοαλβανικών συνόρων, που είχε ως αποτέλεσμα την ολο-κληρωτική αποχώρηση των στρατιωτών πέραν της συνοριακής γραμμής. Αυτή η κατάσταση έφερε σε δύσκολη θέση τις αυτονομιακές δυνάμεις, που δεν μπόρεσαν έγκαιρα να καταλάβουν το Τεπελένι και την Κλεισού-ρα. Από την πλευρά τους, οι Ολλανδοί σύμβουλοι των Αλβανών έσπευσαν να καταστρώσουν σχέδια για την κατάληψη της πρωτεύουσας της Αυτό-νομης Βορείου Ηπείρου, το Αργυρόκαστρο, ωστόσο δεν μπόρεσαν να κάμψουν την αντίσταση των αυτονομιακών δυνάμεων.

Το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας Οι επιτυχίες του στρατού των Αυτονομιστών είχαν ως αποτέλεσμα

την πρωτοβουλία της Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου για παραχωρήσεις στους Ηπειρώτες. Η προσωρινή κυβέρνηση, αποδεχόμενη τη μεσολάβη-ση, διέταξε τη διακοπή των εχθροπραξιών από τις 24 Απριλίου. Την επο-μένη η Διεθνής Επιτροπή έφθασε στους Αγίους Σαράντα, όπου και συνα-ντήθηκε με τον πρόεδρο της Αυτόνομης Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου Γ. Ζωγράφο. Επειδή όμως δεν βρέθηκαν κατάλληλα κτίρια οι εκπρόσω-ποι των δύο πλευρών μετέβησαν στην Κέρκυρα για να αρχίσουν τις δια-πραγματεύσεις εκεί, στο Ξενοδοχείο «Ωραία Βενετία». Η πρώτη συνε-

δρίαση πραγματοποιήθηκε στις 26 Απριλίου. Τα θέμα-τα που συζητήθηκαν ήταν η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία, η κατάληψη των εδαφών της Αυτόνομης Ηπείρου από τους Αλβανούς Χωροφύλα-κες και τα καντόνια της Κορυτσάς και του Αργυροκά-στρου.

Σύμφωνα με τους όρους του Πρωτοκόλλου, η Βόρειος Ήπειρος, αποτελούμενη από δύο επαρχίες, θα αποκτούσε αυτονομία με ηγεμόνα τον Γουλιέλμο του Βιντ. Την οργάνωση των επαρχιών θα αναλάμβανε η Διεθνής Επιτροπή και με τη σύμφωνη γνώμη της θα όριζε η αλβανική κυβέρνηση τους διοικητές και ανώ-

0 Πρόεδρος της Προσωρινής Κυβερνήσεως Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος.

τερους διοικητικούς υπαλλήλους. Η Χωροφυλακή θα επανδρωνόταν από ντόπιους Χριστιανούς και Μου-σουλμάνους. Σε ειδικό παράρτημα του πρωτοκόλλου ικανοποιούντο τα αιτήματα των Χειμαρριωτών, σχετι-κά με τα κεκτημένα προνόμιά τους. Οι συζητήσεις συνεχίστηκαν έως τα μέσα Μαΐου. Ο πρωθυπουργός Βενιζέλος με έγγραφο του προς τον Ζωγράφο ζητού-σε τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων, τονίζοντας ότι οι φιλικές σχέσεις Ελλάδος-Αλβανίας ήταν αυτές που θα καθόριζαν τις παραχωρήσεις προς τους Ηπειρώτες. Η συμφωνία, γνωστή ως «Πρωτόκολλο της Κέρκυ-ρας», υπεγράφη στις 17 Μαΐου 1914. Μετά την υπογρα-φή, απέμενε η επικύρωση των διατάξεών της. Όμως, οι θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα στους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους, δεν ευνοούσαν αυτήν τη συμφωνία. Επιπλέον, η κατάσταση που δημιουργήθη-

12

Page 41: Ελληνικοί Πόλεμοι

; I f i απο το 1874

κε στην κεντρική Αλβανία έδωσε μια νέα τροπή στο Βορειοηπειρωτικό ζήτημα. H ελληνική κυβέρνηση δεν έπαυσε να παρακινεί τους Βορειοη-πειρώτες να δεχθούν τη συμφωνία. Ο Βενιζέλος σε τηλεγράφημα του προς τον Ζωγράφο δήλωνε ότι:

«Προ παντός φρονώ, ότι δέον εξασφαλίσωμεν κτηθέντα, επιτυγχάνο-ντες επικύρωσιν συμφωνίας Κερκύρας υπό των Δυνάμεων και Αλβανίας. Όθεν δέον και δια παντός τρόπου αποφύγωμεν επιμένοντες εις όρους μη γενομένους εν Κέρκυρα δεκτούς. Διατίαν Ηπεφώται σήμερον είτε απο-κρούσωσι συμφωνηθέντα είτε προβάλωσι μείζονας αξιώσεις, κίνδυνος υπάρχει διακινδυνεύσωμεν κτηθέντα άνευ τπθανότητος ευρυτέρων παραχωρήσεων, ιδίως καθ' ήν στιγμήν Δυνάμεις δεν έχουσι το μέσον ουδέ τον χρόνον ν' ασχοληθώσι με νέας διαπραγματεύσεις.»

H αλβανική κυβέρνηση είχε αποδεχθεί τη συμφωνία «εξ ολοκλήρου και άνευ όρων» στις 10 Ιουνίου. Με τη σειρά της η Συντακτική Συνέλευ-ση των Βορειοηπειρωτών που συνήλθε στο σχολείο του Δελβίνου, μετά από πολλές συζητήσεις επικύρωσε την συμφωνία στις 23 Ιουνίου. Όμως,

περιοχή, υποκινούσαν τους τοπικούς μπέηδες, να διώ-ξουν τον Γουλιέλμο και να αποκαταστήσουν την οθω-μανική κυριαρχία. Αλλά και η επέμβαση της αλβανικής Χωροφυλακής εξώθησε τους Γκέκηδες σε εξέγερση. Όταν ο Εσάτ πασάς Τοπτάνι υπέβαλε την παραίτησή του από την κυβέρνηση, οι οπαδοί του προέβησαν σε επιθέσεις στο Δυρράχιο. Τότε ο Εσάτ συνελήφθη και εξορίστηκε, ενώ η τάξη αποκαταστάθηκε με την επέμ-βαση αγημάτων των ιταλικών και αυστριακών πολεμι-κών πλοίων. Στο μεταξύ, οι επαναστάτες είχαν υψώσει την οθωμανική σημαία και είχαν καταλάβει τα Τίρανα. Η κυβέρνηση του Γουλιέλμου, μετά την ανακωχή με τους Ηπειρώτες, απέσυρε 2.500 άνδρες από το βορει-οηπειρωτικό μέτωπο και τους έστρεψε εναντίον των οπαδών του Εσάτ. Οι επαναστάτες δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν το Δυρράχιο, όμως στις 11 Ιουνίου κατέλα-

βαν το Ελβασάν και λεηλά-τησαν τις κυβερνητικές στρατιωτικές αποθήκες. Η χώρα στην ουσία είχε διαι-ρεθεί στα δύο. Ενώ ο Γου-λιέλμος ήλεγχε το Δυρρά-χιο και τον Αυλώνα, οι οπα-δοί του Εσάτ Τοπτάνι κυριαρχούσαν στην υπό-λοιπη χώρα.

Μετά την διαμορφω-θείσα κατάσταση, ο Γου-λιέλμος απογοητευθείς, πήρε την απόφαση να απο-χωρήσει, αναχώρησε δε για την Γερμανία και δεν επέ-στρεψε ξανά. Ο Εσάτ Πα-σάς Τοπτάνι ανέλαβε την προεδρία της κυβέρνησης, όμως δεν παρέμεινε πολύ στη θέση αυτή, αφού η Ιτα-λία και η Αυστρία επενέβη-σαν εκ νέου στην περιοχή.

Ένοπλοι Βορειοηπειρώτες στην αδούλωτη Χειμάρρα.

οι εκπρόσωποι της Χειμάρρας δεν την επικύρωσαν. Παρά την υπογραφή της συμφωνίας της Κερκύρας, οι εχθροπραξίες

ανάμεσα στους Αυτονομιακούς και τους Αλβανούς συνεχίστηκαν, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Στις αρχές Σεπτεμβρίου οι αυτονομιακές δυνάμεις κατείχαν μια περιοχή, που ήταν μεγαλύτερη από αυτήν που είχε υπό τον έλεγχο του ο Ελληνικός Στρατός, πριν την αποχώρησή του από την Βόρειο Ήπειρο.

Η αποχώρηση του Γουλιέλμου Βιντ H άφιξη του Γουλιέλμου του Βιντ στην Αλβανία, δεν έφερε τη γαλήνη

στην περιοχή. Οι ισχυροί Αλβανοί μπέηδες δεν εμπιστεύοντο τον Χρι-στιανό μονάρχη γιατί πίστευαν ότι θα έχαναν τα φεουδαρχικά τους δικαι-ώματα. Επίσης πίστευαν ότι ο νέος ηγέτης θα προτιμούσε τους καθολι-κούς Αλβανούς, γνωστούς ως Μαλισόρους, για τις ανώτερες θέσεις της διοίκησης, αφού αυτοί είχαν και την υποστήριξη της Αυστρίας. Από την πλευρά τους οι Νεότουρκοι, με αξιωματικούς που είχαν στείλει στην

Η επιστροφή του Ελληνικού Στρατού Όταν άρχισε ο αγώνας για την αυτονομία της

Βορείου Ηπείρου, τον Φεβρουάριο του 1914, η κατά-σταση στην περιοχή ήταν απελπιστική. Οι Ηπειρώτες δεν διέθεταν πόρους και η ελληνική κυβέρνηση τους αποθάρρυνε. Όμως οι πατριώτες αυτοί είχαν την δύναμη να αγωνιστούν για την ελευθερία τους. Με τη βοήθεια εθελοντών από όλα τα μέρη της Ελλάδος και τη συμπαράσταση ολόκληρου του Ελληνισμού, έφερα\ σε αίσιο τέλος τις επιδιώξεις τους. Ακόμη και οι ίδιοι οι Αλβανοί πείστηκαν, ότι δεν μπορούσαν να τους υπο-δουλώσουν. Απέμενε να πεισθούν και οι Μεγάλες Δυνάμεις, όμως, αυτή την κρίσιμη στιγμή άρχισε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Τότε ο Βενιζέλος έκρινε επιτα-κτική την επάνοδο του Ελληνικού Στρατού στη\ Βόρειο Ήπειρο. Η διαταγή για την επιστροφή εκδόθη-κε στις 7 Οκτωβρίου 1914. Στις οδηγίες που δόθηκα\.

12

Page 42: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδοση του περιοδικού

ΜΈ4\Μ W A V f t V

HA Το Βορε ιοηπειρωτικό • • • • • • ζήτημα

καθοριζόταν αυστηρά η αποφυγή τελετών και υποδοχών. Μ ελληνική κυβέρνηση είχε εξουσιοδοτηθεί από την Μεγάλη Βρετανία να αποστείλει στην Βόρειο Ήπειρο στρατιωτικές δυνάμεις για την αστυνόμευση της περιοχής. Η διαταγή καθόριζε ότι τα 25ο και 26ο Συντάγματα Πεζικού καθώς και η IX Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού θα ανακαταλάμβαναν την περιοχή από την Κλεισούρα έως την Κορυτσά. Το 24ο Σύνταγμα Πεζικού, η V111 Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού και μια διλοχία του 10ου Συντάγματος Πεζικού θα ανακαταλάμβαναν την περιοχή από το Αργυρό-καστρο έως την Χειμάρρα. Το 3ο Σύνταγμα Ευζώνων θα μεταστάθμευε στα Ιωάννινα, ενώ τα άλλα συντάγματα θα έμεναν στις θέσεις τους. H ανα-κατάληψη θα εξετελείτο από δύο μικτά αποσπάσματα των V111 και IX Μεραρχιών. Ο διοικητής της IX Μεραρχίας, Υποστράτηγος Α. Παπούλας, θα είχε έδρα την Πρεμετή, ενώ ο διοικητής της V111 Μεραρχίας, Συνταγ-ματάρχης Δ. Ιωάννου, την Κέρκυρα.

Από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής στρατιωτικής διοίκησης θα ήταν η εκκαθάριση της περιοχής από κάθε είδους στοιχεία αταξίας και η εμπέδωση της τάξης. Τα κατά τόπους τμήματα του αυτονομιακού στρα-τού θα υπήγοντο στις άμεσες διαταγές των περιφερειακών στρατιωτικών διοικητών. Η ανακατάληψη της Βορείου Ηπείρου πραγματοποιήθηκε δίχως επεισόδια.

Στις 14 Οκτωβρίου, ο πρόεδρος της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος, ορκιζόταν στην Βουλή των Ελλήνων ως βουλευτής Αττικής και Βοιωτίας. Την ίδια ημέρα ο Βενιζέλος δήλωνε ότι, η ελληνική κυβέρνηση εμμένει στη διακοίνωσή της προς τις Μεγάλες Δυνάμεις της 21ης Φεβρουαρίου και ότι αναγνωριζόταν το Πρωτόκολλο της Κερκύρας. Από την πλευρά τους οι Ιταλοί κατέλαβαν τον Οκτώβριο του 1914 το νησί Σάσων, στον κόλπο του Αυλώνα, που είχε παραχωρηθεί ττην Ελλάδα το 1864, ενώ στις 12 Δεκεμβρίου 1914 αποβιβάστηκαν στο Λιμάνι του Αυλώνα.

Η κατάσταση κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο Η Ιταλία, στις αρχές Οκτωβρίου του 1914, γνωστοποίησε στους δύο

ταπόλεμους συνασπισμούς ότι, ως μόνη ουδέτερη χώρα, από αυτές που : ~χαν υπογράψει το Πρωτόκολλο του Λονδίνου για την ίδρυση του αλβα-

νού κράτους, θα ανελάμβανε όλα τα απαραίτητα μέτρα για την εξασφά-ση της ανεξαρτησίας και ουδετερότητας της Αλβανίας. Ακολούθως η

Μεγάλη Βρετανία γνωστοποίησε στην Ιταλία ότι, με τη σύμφωνη γνώμη ίων συμμάχων της Αντάντ, θα εξουσιοδοτούσε την Ελλάδα να αποστείλει στην Βόρειο Ήπειρο στρατιωτική δύναμη, η οποία θα αποσυρόταν όταν τ: ζητούσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Στο μεταξύ, η Ελλάδα βρισκόταν -Γοοστά σε μια ενδεχόμενη σύρραξη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία

α τα νησιά του Αιγαίου, η επιδίκαση των οποίων στην Ελλάδα δεν είχε : • ^γνωρισθεί από την άλλη πλευρά. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, για να i 5ιάσει την Ελλάδα, άρχισε συστηματικό διωγμό του ελληνικού στοιχεί-ιι στην Ανατολική Θράκη και στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.

Τ: τε χο Οικουμενικό Πατριαρχείο αναγκάστηκε να κλείσει τις εκκλησίες —rv Οθωμανική Αυτοκρατορία και να κηρύξει την Ορθόδοξη Εκκλησία r a διωγμόν. Εκτός όμως από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Ελλάς

πχε να αντιμετωπίσει και τις δύο εμπόλεμες παρατάξεις, οι οποίες ήθε-να την προσεταιριστούν. Ο μεν Βενιζέλος ήταν υπέρ της συμμαχίας

-: την Αντάντ ο δε βασιλεύς Κωνσταντίνος υπέρ μιας «διαρκούς ουδετε-,-:τητας». Τον Νοέμβριο του 1914, η Αντάντ ζήτησε την ελληνική στρα-- τική βοήθεια προς τους Σέρβους, με αντάλλαγμα την οριστική παρα-

νόηση της Βορείου ΙΗπείρου στην Ελλάδα, όμως ο Βενιζέλος έθεσε ως ~:·:>ϋπόθεση την υποστήριξη της Ρουμανίας, η οποία αρνήθηκε να την -: :·άσχει. Τον Ιανουάριο του 1915 η Αντάντ, ευρισκόμενη σε δύσκολη i t :η. υπεσχέθη παραχώρηση εδαφών στην Μικρά Ασία. Ενώ ο Βενιζέλος

ήταν πρόθυμος για την συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο, ο Αρχηγός της ΕΥΣ, Ιωάννης Μεταξάς, με υπόμνημά του της 20ης Ιανουαρίου 1915, απέκλειε τη δυνατότητα στρατιωτικής δράσης της Ελλάδος, προ-βάλλοντας ως επιχειρήματα, την ισχύ των αυστρογερ-μανικών δυνάμεων, τον κίνδυνο της επίθεσης των Βουλγάρων και τους διωγμούς των Ελλήνων της Μικρός Ασίας. Ακολούθως, ο Βενιζέλος υπέβαλε δύο υπομνήματα στον βασιλιά με τους λόγους που συνη-γορούσαν για τη συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο. Μετά την επιχείρηση των Δαρδανελίων, ο Βενιζέλος και το κόμμα των Φιλελευθέρων υποστήριζαν τη συμ-

0 οπλαρχηγός Ιωάννης Πουτέτσης, εισήλθε με το σώμα του στην Βόρειο Ήπειρο τον Αύγουστο του 1912, πριν

τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο, προσπαθώντας να ξεσηκώσει τον λαό σε επανάσταση.

μετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, ενώ ο Κωνσταντίνος και οι υποστηρικτές της πολιτικής του παρέμεναν ανένδοτοι για τη συνέχιση της διαρκούς ουδετερότητας. Στις 6 Μαρτίου 1915 ο Βενιζέλος υπέβαλε την παραίτησή του στον βασιλιά, η οποία έγινε δεκτή.

Ο νέος πρωθυπουργός Γούναρης προσπάθησε να εφαρμόσει την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου, αλλά απέτυχε, η δε Ιταλία τον Απρίλιο του 1915 προ-σχώρησε στην Αντάντ. Ενώ, στις εκλογές του Ιουνίου 1915, οι Φιλελεύθεροι είχαν και πάλι την πλειοψηφία, ο Βενιζέλος στις 22 Σεπτεμβρίου αναγκάστηκε να παραιτηθεί πάλι. Ο Διχασμός ήταν πλέον γεγονός. Στις

12

Page 43: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

Ελμπαοάν ϊ̂̂ ίδσΐί

ΜοναατήρΓ

Πόγραδετί' jjb- «--Στάροβο

Βεράη • % Μ ο ο χ ό π ο λ η ®<

! εκ ΚΙ νιιΓ1

. · « « Βυθκουκι

Ν.ΕΛϊΟ!

Καστοριι ιΚατοχής)

'OptiooSp Γράμματα"

J Mepo' Δελβινάκι

Αώος η.

ipavta··^ Κ α κ α β ι ά ,

:ΕΡΚΥ. ΙΟΛΝΝΙΝΑ

AflA/wtfeTIM

Παραμυθιά /

Αμφιλοχία

εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου το κόμμα των Φιλελευθέρων απέσχε από τις εκλογές και η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Σκουλούδη διακήρυξε ότι το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου είχε λήξει, με δύο δε βασιλικό διατάγμα-τα ενσωματωνόταν η Βόρειος Ήπειρος στην Ελλάδα. H Ιταλία και η Αντά-ντ διαμαρτυρήθηκαν έντονα, αξιώνοντας την αποπομπή των βουλευτών της Βορείου Ηπείρου από το ελληνικό κοινοβούλιο. Η ελληνική κυβέρνη-

* Ν.ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ.

Λ * I

Μίρτζανης Ν.ΚΟΖΑΝΗ! Κόνιτσα

ΙιΙΊΚΟΥΕΑ Ν.ΟΘΩΝΟΙ

Q> Q

Ν ΠΊΚΑΛΟΝ Ν.ΚΕΡΚΥΡΑ

Ν,ΚΕΡκΥΡΑΧ

Ν,ΠΑΕΟΙ

ΧΑΡΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΟ 1914 Κλίμακα 1:1.500.000 (περίπου)

Ν, ΛΝ'ΠΠΑΗΟΙ Όρια ΕΝΙΑΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ καί

Αρχαία σύνβρα Όρια Κρατών Όρια Νομών Γραμμή ίην θΛοία κ««ίχ6 ο Ελ-ληνικός Etpa-ιός το 1914 ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΑΟΣ.Βόρεια αύνορα Οόικό βίκτοο

/

Ν.ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΝΛΕΥΚΑΔΑ

ση, πιεζόμενη από τους δήθεν συμμάχους της, υποχρεώθηκε να συμ-μορφωθεί. Αυτή ήταν η αρχή για την επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αντάντ. Οι σχέσεις αυτές χειροτέρεψαν όταν το οχυρό Ρούπελ παραδόθηκε στους Γερμανούς και τους Βούλγαρους τον Μάιο του 1916. Οι δυνάμεις της Αντάντ και ιδιαίτερα ο Στρατηγός Σαράιγ

άρχισαν την λήψη ταπεινωτικών μέτρων εναντίον της Ελλάδος, μεταξύ των οποίων ήταν η εκκένωση της Μακεδονίας από τον Ελληνικό Στρατό, η αποστράτευ-ση και ο αποκλεισμός των ελληνικών σκαφών.

Ενώ οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι, μετά την κατά-ληψη της Ανατολικής Μακεδονίας, καταλάμβαναν την

Δυτική Μακεδονία και ο Ελληνι-κός Στρατός αποσυρόταν στη Θεσσαλία, οι Ιταλοί έσπευσαν να καταλάβουν ολόκληρη την Βόρειο

Ήπειρο και τον Αυλώνα. Με την έγκριση της Αντάντ, στις 10 Αυγούστου 1916, άρχισαν να προ-ελαύνουν προς τα νότια και ανα-τολικά, με αποτέλεσμα να συνδε-θούν στη στενωπό Κιάφε Κιαρίτ με τους Γάλλους, οι οποίοι είχαν καταλάβει και την Κορυτσά. Εκεί ο Γάλλος Συνταγματάρχης Ντε Κουάν ίδρυσε την προσωρινή δημοκρατία της Κορυτσάς. Όσον αφορά την XVI Μεραρχία, έσπευ-σε να εκκενώσει το Αργυρόκα-στρο και να εγκαταλείψει την Βόρειο Ήπειρο.

Στο μεταξύ είχε φθάσει ο Βενιζέλος στην Θεσσαλονίκη και είχε σχηματίσει την προσωρινή κυβέρνηση της «Εθνικής Αμύ-νης». Έτσι στα μέσα Οκτωβρίου 1916 η Ελλάς, ως ουδέτερη χώρα, είχε διαιρεθεί σε δύο στρατόπεδα με δύο κυβερνήσεις. Ενώ η Αντά-ντ προσπαθούσε να εκθρονίσει τον Κωνσταντίνο και να καταργή-σει την κυβέρνηση των Αθηνών, οι Ιταλοί αντιδρούσαν, θεωρώ-ντας ότι μια Ελλάδα διχασμένη τους συνέφερε περισσότερο, αφού με τον τρόπο αυτό μπορού-σαν να αλωνίζουν ελεύθερα και ανεμπόδιστα στην Ήπειρο και την Αλβανία. Οι κατά τύπους μόνον σύμμαχοι Ιταλοί, με την πρόφαση ότι απειλούνται, έσπευ-σαν να καταλάβουν τον Φεβρουά-ριο του 1917 την Κόνιτσα, τον Μάρτιο την Σαγιάδα και τον Μάιο τα Ιωάννινα, την Παραμυθιά και το Μέτσοβο. Στη συνέχεια δε, ενώ οι Γάλλοι καταλάμβαναν την Θεσσαλία και τον Ισθμό, οι Ιταλοί

προωθήθηκαν με σκοπό να καταλάβουν την Αρτα, την Πρέβεζα και την Δυτική Στερεά. Εμποδίστηκαν όμως από τους Γάλλους και από ένα τμήμα του Ελληνικού Στρατού της «Εθνικής Αμύνης» στη Φιλιππιάδα. Αυτά ήταν τα αποτελέσματα της διαμάχης ανάμεσα στις δύο

12

Page 44: Ελληνικοί Πόλεμοι

& UTOPIA Το Βορβιοηπβιρωτικό

ζήτημα

ελληνικές παρατάξεις, οι οποίες δεν έλαβαν υπόψη τους καθόλου το εθνι-κό συμφέρον. Λαμβάνοντας υπόψη αυτά που συνέβαιναν την περίοδο αυτή στην «ουδέτερη Ελλάδα», απλώς διερωτάται κανείς ποιά έκταση μπορεί να είχε η Ελλάς μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, εάν αποφάσιζε να ταχθεί παρά το πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων.

Μετά την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου και την άνοδο στο θρόνο της Ελλάδος του Αλέξανδρου, στις 30 Μαΐου 1917, σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Βενιζέλο στις 14 Ιουνίου, η οποία εκπροσωπούσε όλη την επι-κράτεια. Αμέσως μετά την ορκωμοσία του νέου βασιλιά, η νέα κυβέρνη-ση έσπευσε να επισημοποιήσει την είσοδο της Ελλάδος στον πόλεμο, ως συμμάχου της Αντάντ. Συγχρόνως άρχισε η επιστράτευση και η ανασυ-γκρότηση του Ελληνικού Στρατού για να λάβει μέρος στις επιχειρήσεις του μακεδονικού μετώπου, όπου ήδη εμάχοντο οι μεραρχίες της «Εθνι-κής Αμύνης». Ταυτόχρονα, οι Σύμμαχοι άρχισαν να αποσύρουν τις δυνά-μεις τους από τα διάφορα μέρη της Ελλάδος, παρά τις αντιρρήσεις της Ιταλίας, η οποία τελικά περιορίστηκε στην Βόρειο Ήπειρο, πέρα από την γραμμή του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας. Στην περιοχή της Κορυτσάς εξακολουθούσαν να παραμένουν οι Γάλλοι, οι οποίοι, με τη διακήρυξη της 3ης Φεβρουαρίου 1918, είχαν καταργήσει την προσωρινή δημοκρατία της Κορυτσάς.

H κατάρρευση των Κεντρικών Δυνάμεων και η ανακωχή της 29ης Οκτωβρίου 1918 συνέπεσαν με την κατοχή της Βορείου Ηπείρου από τους Ιταλούς και τους Γάλλους. Ενώ η κατάσταση στην Κορυτσά ήταν ικανοποιητική, στις υπό ιταλικό έλεγχο περιοχές της Ηπείρου, οι συνθή-κες ήταν άθλιες. Οι Ιταλοί είχαν προβεί στην κατάργηση κάθε ελληνικής αρχής και είχαν αλλοιώσει την εθνολογική σύνθεση της περιοχής. Ενώ στην Ελλάδα υπήρχε αισιοδοξία και ο Στόλος αγκυροβολούσε στον Βόσπορο, η τύχη της Βορείου Ηπείρου θα εξαρτάτο από τα ιμπεριαλιστι-κά σχέδια της Ιταλίας.

Οι εργασίες του Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η επίλυση των θεμάτων

που αφορούσαν τις σχέσεις των νικητών και των ηττημένων ανατέθηκαν στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων. Οι αποφάσεις ελαμβάνοντο από το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο και ακολουθούσε η υπογραφή των συν-θηκών ειρήνης. Το θέμα της Βορείου Ηπείρου εξετάστηκε χωριστά από τα άλλα ζητήματα που αφορούσαν την Ελλάδα. Στην υπόθεση αναμίχτη-κε και η Ιταλία, η οποία με βάση την μυστική συμφωνία του 1915 προ-σπαθούσε να καταστήσει την Αλβανία προτεκτοράτο της. Η Ιταλία ζητού-σε επίσης την Δαλματία και την Ιστρία, καθώς και τον Αυλώνα με τη νήσο Σάσωνα. Στις βλέψεις της συνάντησε την αντίδραση της Γιουγκοσλαβίας που υποστηριζόταν από την Γαλλία. Οι ελληνικές απαιτήσεις για τη Βόρειο Ήπειρο υποβλήθηκαν στο Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο με υπόμνημα του Βενιζέλου στις 30 Δεκεμβρίου 1918. Τα κύρια επιχειρήμα-τα του υπομνήματος ήταν:

1. Η ελληνικότητα της περιοχής. Σε σύνολο 200.000 κατοίκων, οι 120.000 ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι, ελληνόφωνοι, αλβανόφωνοι και βλα-χόφωνοι, αλλά με ελληνική εθνική συνείδηση.

2. Οι γεωγραφικοί και οικονομικοί λόγοι. Η Βόρειος Ήπειρος αποτε-λούσε την μοναδική φυσική έξοδο της Νοτίου Ηπείρου προς την Αδρια-τική.

Στις 5 Φεβρουαρίου 1919 συγκροτήθηκε από το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο ειδική επιτροπή για την εξέταση των ελληνικών διεκδικήσε-ων. Στην επιτροπή συμμετείχαν οι Ρόμπερτ Μπόρντεν και Εύρε Κρόβε από την Αγγλία, οι Ζυλ Καμπόν και Ζαν Γκου από την Γαλλία, οι Ντι Μαρ-τίνο και Καστόλντι από την Ιταλία και Γουέστερμαν και Κλάιβ Ντέι από τις ΗΠΑ. Η επιτροπή προέβη στην έρευνα του θέματος, στη συνέχεια δε

υπέβαλε στο Ανώτατο Συμβούλιο όλες τις απόψεις των μελών της, χωρίς να καταλήξει σε ομόφωνη συμ-βιβαστική λύση.

Το σύμφωνο Τιττόνι-Βενιζέλου Στις 16 Ιουλίου 1919, ο Βενιζέλος και ο Ιταλός

υπουργός Εξωτερικών Τ. Τιττόνι υπέγραψαν μυστική συμφωνία, η οποία περιείχε τα παρακάτω κύρια Αρθρα:

1. Η Ιταλία είναι υποχρεωμένη να υποστηρίξει στην Συνδιάσκεψη Ειρήνης τις απαιτήσεις της Ελλά-δος στην Ανατολική και Δυτική Θράκη.

2. Η Ιταλία είναι υποχρεωμένη να υποστηρίξει την ελληνική απαίτηση για την προσάρτηση της Νοτίου Αλβανίας (Βορείου Ηπείρου), διατηρώντας όμως το δικαίωμα για 50 χρόνια της χρησιμοποιήσεως από κοι-νού του λιμένος των Αγίων Σαράντα, όπως και το δικαίωμα κατασκευής σιδηροδρομικής γραμμής από το λιμάνι αυτό προς το εσωτερικό, στην περίπτωση μη κατασκευής της από την ελληνική κυβέρνηση. Εξακο-λουθεί να ισχύει η ουδετερότητα των στενών της Κερ-κύρας όπως καθορίστηκε στην Διάσκεψη του Λονδί-νου (1913).

3. Η Ελλάς είναι υποχρεωμένη να υποστηρίξει στην Συνδιάσκεψη τις ιταλικές απαιτήσεις να της δοθεί εντολή για την υπόλοιπη Αλβανία, κυριαρχία στον Αυλώνα και την ενδοχώρα. Συμφωνεί επίσης να αποδώσει στην Ιταλία τις δαπάνες (στην Βόρειο Ήπει-ρο) για δημόσια έργα, το ύψος των οποίων θα καθορι-στεί από ελληνοϊταλική επιτροπή.

4. Εάν η Ελλάς ικανοποιηθεί στα παραπάνω σημεία, συμφωνεί για την ανανέωση των δικαιωμάτων της Ιταλίας στην Μικρά Ασία.

5. Η Ιταλία είναι διατεθειμένη να παραδώσει στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, εκτός από την Ρόδο.

6. Η Ιταλία και η Ελλάς αναλαμβάνουν την υπο-χρέωση να σεβαστούν αμοιβαία την θρησκευτική ελευ-θερία των κατοίκων στις περιοχές που θα καταλάβουν.

7. Κάθε πλευρά έχει το δικαίωμα να αναλάβει ελευ-θερία κινήσεων, εάν οι παραπάνω απαιτήσεις μετά από λίγο χρόνο και υπό ορισμένες συνθήκες δεν πραγμα-τοποιηθούν κατά ικανοποιητικό τρόπο.

Με τη συμφωνία αυτή, η Ιταλία αποδεχόταν την ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα, απέμενε όμως η λύση του Αδριατικού ζητήματος. Το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο άρχισε να εξετάζει αυτό το ζήτημα προς το τέλος Δεκεμβρίου του 1919. Στις 31 Δεκεμβρίου, στις συζητήσεις παρέστη και ο Βενιζέ-λος, ο οποίος δήλωσε ότι υπήρχε συμφωνία Ελλάδος και Ιταλίας για την παραχώρηση της Βορείου Ηπείρου στην Ελλάδα. Στη συνέχεια συζητήθηκαν οι εκκρεμό-τητες ανάμεσα στην Ιταλία και την Γιουγκοσλαβία. Όταν η Γιουγκοσλαβία δεν συμφώνησε με τη λύση του Αδριατικού προβλήματος που έδινε την πόλη Φιούμε στην Ιταλία, για την άρση του αδιεξόδου προτάθηκαν από τις ΗΠΑ διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ιταλία και την Γιουγκοσλαβία. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα

12

Page 45: Ελληνικοί Πόλεμοι

βΠΥΡΚΑΛ ηπη τη 1Χ7Α

στις δυσ χώρες συνεχίστηκαν έως τον Οκτώβριο του 1920, χρονική περίο-δο κατά την οποία είχαν προκηρυχθεί βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα.

Το Σύμφωνο της Καπεστίτσας Μετά την δημοσιοποίηση των αποφάσεων του Ανωτάτου Συμμαχικού

Συμβουλίου, στο εθνικό συνέδριο της Λούσνιας που συγκλήθηκε από τις 15 έως τις 18 Ιανουαρίου 1920, οι Αλβανοί αποφάσισαν να απαλλαγούν από τον ξένο ζυγό. Ενώ η κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Δελβίνα είχε εγκαταστα-θεί στα Τίρανα, η ιταλόφιλη κυβέρνηση του Τουραχάν πασά παρέμεινε στο Δυρράχιο. Οι Ιταλοί, μετά από διαπραγματεύσεις, περιορίστηκαν στους Αγίους Σαράντα και στην περιοχή του Αυλώνα, όμως σε αντάλλαγ-μα άρχισαν να παραδίδουν μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού στους Αλβανούς και ταυτόχρονα απαγόρευσαν την είσοδο των Ελλήνων στρα-τιωτών στην Βόρειο Ήπειρο. Την ίδια περίοδο, όταν οι Γάλλοι αποφάσι-σαν να εγκαταλείψουν την Κορυτσά, οι Αγγλοι ήταν αντίθετοι στην κατά-ληψη της πόλεως από τους Έλληνες.

Η ελληνική κυβέρνηση στο μεταξύ, διέταξε τη συγκρότηση μικτής

Ένοπλο γυναικείο σώμα που συνεισέφερε στον αγώνα για απελευθέρωση.

ταξιαρχίας υπό τον Υποστράτηγο Ν. Τρικούπη. Αυτή δε συγκεντρώθηκε στην περιοχή της Φλώρινας. Στις 14 Μαΐου 1920 η ταξιαρχία έφθασε δυτι-κά της Μπίγλιτσας, όμως την νύχτα έλαβε διαταγή για την αναστολή της προέλασης. Την ίδια ημέρα ο Γάλλος Αντισυνταγματάρχης Κρατέν, ενη-μέρωσε τους Αλβανούς για την αναμενόμενη άφιξη του Ελληνικού Στρα-τού στην Κορυτσά. Η είδηση προκάλεσε αναταραχή στους Αλβανούς, οι οποίοι προσπάθησαν να συγκεντρώσουν ενισχύσεις. Παρόλο όμως που οι Γάλλοι ήταν έτοιμοι να παραδώσουν την Κορυτσά, οι δε Ιταλοί δεν είχαν αντίρρηση, ο Βενιζέλος θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει την βρετανική κυβέρνηση, η οποία με τηλεγράφημά της συμβούλευσε την ελληνική κυβέρνηση να μην καταλάβει την Κορυτσά, επειδή εκτιμούσε ότι θα ακο-λουθούσε εξέγερση των Αλβανών. Την ίδια ημέρα παρουσιάστηκε στο στρατηγείο της Μικτής Ταξιαρχίας επιτροπή Αλβανών, με σκοπούς δια-πραγματεύσεως. Οι αντιπροσωπείες που συναντήθηκαν στο χωριό Καπε-στίτσα στις 15 Μαΐου, μετά από συζητήσεις υπέγραψαν το «Πρωτόκολλο της Καπεστίτσας». Μετά την υπογραφή του πρωτοκόλλου η Ταξιαρχία επέστρεψε στην Φλώρινα, η Κορυτσά χάθηκε οριστικά για την Ελλάδα και πολλοί κατηγόρησαν τότε τον Βενιζέλο ότι τους πούλησε χάριν της αλβα-νικής φιλίας. Μετά τα γεγονότα αυτά, αρχικά σημειώθηκε βελτίωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων, όμως μετά την υπογραφή της συμφωνίας με τους Ιταλούς, τον Αύγουστο του 1920, οι Αλβανοί απέβαλαν το προσωπείο της φιλίας και απέρριψαν τελικά το «πρωτόκολλο της Καπεστίτσας».

12

Η καταγγελία του Συμφώνου Τιττόνι-Βενιζέλου Μετά την απόφαση του Ανωτάτου Συμμαχικού

Συμβουλίου στο Παρίσι για την τύχη της Βορείου Ηπείρου επακολούθησε η κοινοποίηση της Συνθήκης των Σεβρών στην οθωμανική κυβέρνηση. Σύμφωνα με την Συνθήκη αυτή, η Ελλάς θα κατελάμβανε την Ανατολική Θράκη, την περιοχή Σμύρνης και τα νησιά Ίμβρο, Τένεδο και Καστελλόριζο. Οι όροι αυτοί έγιναν αποδεκτοί από τους Οθωμανούς στη συνεδρίαση του Συμβουλίου του Στέμματος, στις 9 Ιουλίου 1920. Την ίδια ημέρα οι Ιταλοί κατήγγειλαν το Σύμφωνο Τιττό-νι-Βενιζέλου, επικαλούμενοι το Αρθρο 7 του ίδιου συμφώνου. Ενώ, η στρατιωτική και πολιτική κατά-σταση που επικρατούσε τότε στην Ιταλία, την υπο-χρέωσε στην εκκένωση της Αλβανίας, συνέχισε να κατέχει τη νήσο Σάσωνα.

Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου που πραγματο-ποιήθηκαν στην Ελλάδα μετά το θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου, ο Βενιζέλος καταψηφίστηκε και η νέα κυβέρνηση προκήρυξε δημοψήφισμα για την επάνο-δο του Κωνσταντίνου. Το αποτέλεσμα του δημοψη-φίσματος στις 22 Νοεμβρίου ήταν υπέρ του Κωνστα-ντίνου με 99%. Στο μεταξύ, το Αδριατικό ζήτημα είχε κλείσει, η δε Ελλάς είχε το δικαίωμα να καταλάβει την Βόρειο Ήπειρο, όπως αυτό είχε συμφωνηθεί. Όμως, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 1920, η Ελλάς αδρανούσε και οι πολιτικές και στρατιωτικές εκκαθα-ρίσεις απασχολούσαν τους πάντες, Έτσι, το θέμα της Βορείου Ηπείρου δεν έφθασε καν στο κοινοβούλιο προς συζήτηση!

Ο καθορισμός του αριθμού των Ομογενών Τον Οκτώβριο του 1920 η Αλβανία ζήτησε να γίνει

μέλος της Κοινωνίας των Εθνών. Μολονότι ορισμένοι αντιπρόσωποι είχαν αντιρρήσεις, η Αλβανία έγινε μέλος τον Δεκέμβριο του 1920. Τον Απρίλιο του 1921, η Αλβανία ζήτησε από την Κοινωνία των Εθνών να εγγυηθεί των συνόρων της, όπως αυτά είχαν καθορι-στεί με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας. Η Ελλάς υπέβαλε ένσταση, με το αιτιολογικό ότι το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο είχε αναλάβει να καθορίσει τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Η Κοινωνία των Εθνών παρέπεμψε το θέμα στη Διάσκεψη των Πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων. Στο μεταξύ η Μεγάλη Βρε-τανία, μετά την ανακάλυψη πετρελαιοπηγών στην Αλβανία έπαψε να υποστηρίζει την Ελλάδα στο θέμα αυτό, ήλθε δε σε συμβιβασμό με την Ιταλία. Η Ιταλία αναλάμβανε την υποχρέωση να μην εμποδίσει την οικονομική δραστηριότητα των αγγλικών εταιρειών στην Αλβανία, με αντάλλαγμα την αναγνώριση των ιταλικών γεωπολιτικών απόψεων για την περιοχή. Στις συζητήσεις της Διάσκεψης, η Ιταλία, με την υπο-στήριξη της Αγγλίας, πρότεινε να γίνουν δεκτές οι αποφάσεις του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας. Από την πλευρά της η Ελλάς, απορροφημένη από τα προ-βλήματα της Μικρός Ασίας και με την εσωτερική της πολιτική κατάσταση, αδυνατούσε να προωθήσει τα

Page 46: Ελληνικοί Πόλεμοι

r v v • • • • • • • • B B B r a i ^ . ^ Το Βορε ιοηπειρωτικό

1 ζήτημα

συμφέροντα των Βορειοηπειρωτών. Η απόφαση της Πρεσβευτικής Δια-σκέψεως της 27 Οκτωβρίου 1921 ήταν καταδικαστική για την Ελλάδα.

Η Κοινωνία των Εθνών ζήτησε από το Συμβούλιο τον ορισμό μιας τριμελούς επιτροπής, προκειμένου να εξετάσει την κατάσταση των μειο-νοτήτων στην Αλβανία. Η Επιτροπή με μέλη τον Συνταγματάρχη Σάφερ του Λουξεμβούργου, τον Ταγματάρχη Μέινιχ από την Νορβηγία και τον καθηγητή Σέντερχολμ από την Νορβηγία, έφθασε στην Αλβανία τον Νοέμβριο του 1921. Γραμματεύς ήταν ο Σουηδός ντ Πουρτάλε. Τέλη Δεκεμβρίου του 1921, η επιτροπή επισκέφθηκε την Κορυτσά και άλλες περιοχές της Βορείου Ηπείρου. Την άνοιξη του 1923 η επιτροπή υπέβαλε την έκθεσή της, η οποία περιείχε πολλές ανακρίβειες, επειδή τα στοιχεία που είχε συλλέξει πήγαζαν από τις αλβανικές αρχές, οι οποίες μερολη-πτούσαν. Δεχόμενη δε ότι Έλληνες ήταν μόνο αυτοί που μιλούσαν απο-κλειστικά ελληνικά, προσδιόρισε τον αριθμό των Ελλήνων σε 58.214. Χαρακτήρισε δε αυτούς που μιλούσαν ελληνικά και αλβανικά, Αλβανούς! Αλλά, πολλοί Βορειοηπειρώτες, εκτός από τις δύο γλώσσες γνώριζαν και τουρκικά, στοιχείο που δεν αναφέρεται.

Ανταρτικό σώμα, εφοδιασμένο με στρατιωτικές στολές και εξελιγμένο για την εποχή οπλισμό, στον οποίο περιλαμβάνεται και πολυβόλο.

Ο καθορισμός των ελληνοαλβανικών συνόρων Όσον αφορά τα σύνορα μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας, ο καθορισμός

τους ανατέθηκε σε μια άλλη επιτροπή, η οποία είχε ως μέλη τον Βρετανό Συνταγματάρχη Τζάιλς, τον Γάλλο Ταγματάρχη Περρέ και τον Ιταλό Στρατηγό Τελλίνι. Οι εργασίες της Επιτροπής στην περιοχή της Κορυ-τσάς άρχισαν μέσα σε βαριά ατμόσφαιρα. Η μικρασιατική καταστροφή είχε συντελεστεί και η επαναστατική κυβέρνηση Γονατά - Πλαστήρα δεν είχε ακόμη αναγνωριστεί. Την ίδια περίοδο, ο Μουσσολίνι είχε ανέλθει στην εξουσία και είχε εξαγγείλει τα ιμπεριαλιστικά του σχέδια. Οι εργα-σίες της επιτροπής διεκόπησαν λόγω του χειμώνα και επανάρχισαν τον Μάιο του 1923.

Όμως, η δολοφονία του Στρατηγού Τελλίνι, μέλους της επιτροπής και της ακολουθίας του, σε ελληνικό έδαφος, τον Αύγουστο του ίδιου έτους, είχε ως αποτέλεσμα τον από θαλάσσης βομβαρδισμό της πόλεως της Κερκύρας με 16 νεκρούς και την απόβαση Ιταλών. Ο μητροπολίτης Κερ-κύρας Αθηναγόρας, ο οποίος αργότερα ανήλθε στο θρόνο του Οικουμενι-κού Πατριαρχείου, διαμαρτυρήθηκε στον Ιταλό Ναύαρχο Σολόρι, ο οποί-ος όμως απάντησε ότι εκτελούσε διαταγές του Μουσσολίνι. Οι έρευνες

των ελληνικών αρχών αποκάλυψαν, ότι οι δολοφόνοι ήταν Αλβανοί. Ωστόσο, η Πρεσβευτική Διάσκεψη, απέ-δωσε στην Ελλάδα ευθύνες για την καθυστέρηση της αποκαλύψεως των ενόχων, επιδίκασε δε ποινική απο-ζημίωση για τα θύματα της δολοφονίας. Έτσι, ο Ντού-τσε εισέπραξε από την ταλαιπωρημένη Ελλάδα 50 εκατομμύρια λιρέτες.

Οι εργασίες της Επιτροπής, που είχαν διακοπεί με το επεισόδιο της Κακαβιάς, ξανάρχισαν τον Απρίλιο του 1924 και τερματίστηκαν τον Ιανουάριο του 1925, τα δε σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας, παρέμειναν ως είχαν.

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ Στην διάρκεια του αγώνος φονεύθηκαν 165

Έλληνες, στρατιωτικοί και μη. Επίσης κατά την εξέγερση της Κορυτσάς (19-23 Μαρτίου 1914)

φονεύθηκαν 97 άνδρες και γυναίκες ελληνικής καταγωγής.

Επίλογος Μέσα στο αλβανικό κράτος, το οποίο δημιουργή-

θηκε για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των Μεγά-λων Δυνάμεων, έχοντας ως πόρους τον εξωτερικό δανεισμό και την υποθήκευσή του στην φασιστική Ιτα-λία, καταδικάστηκαν να ζήσουν οι Έλληνες της Βορεί-ου Ηπείρου. Στερούμενοι των στοιχειωδών ανθρωπί-νων δικαιωμάτων ακόμη και εκείνων που είχαν παρα-χωρηθεί από τους Οθωμανούς, υποδουλώθηκαν σε ένα ρατσιστικό καθεστώς που έθεσε ως κύριο σκοπό του την εξάλειψη της εθνικής πολιτιστικής τους κλη-ρονομιάς και της φυλετικής τους υπόστασης.

Στόχος των Αλβανών ήταν να πλήξουν την ελληνι-κή παιδεία και την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Το 1921 υπήρχαν στην Βόρειο Ήπειρο 360 ελληνικά σχολεία με 22.595 μαθητές. Όλα καταργήθηκαν το 1934. Ταυτόχρονα, οι Αλβανοί εστράφησαν κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία είχε κατορθώσει να επιζήσει κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρα-τορίας.

Για το σκοπό αυτό οι Αλβανοί χρησιμοποίησαν εξωμότες και ύποπτα στοιχεία, τα οποία ανακήρυξαν το Αυτοκέφαλο της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλβα-νίας, χωρίς την έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρ-χείου. Ακολούθησαν κατασχέσεις εκκλησιαστικών περιουσιών και πυρπολήσεις ναών. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας υπήρξε η μοναδική ορθόδοξη εκκλησία, η οποία λόγω των σκληρών διωγμών κατα-στράφηκε εξ ολοκλήρου. Έτσι, η εφαρμογή της πολι-τικής της εθνοκάθαρσης από τους Αλβανούς, είχε ως αποτέλεσμα τον εκπατρισμό των Βορειοηπειρωτών από τις πατρογονικές τους εστίες.

Σημείωση:Όλες οι ημερομηνίες είναι με το Παλαιό Ημερολόγιο, που ίσχυε στην Ελλάδα.

12

Page 47: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λευτέρης Γιαννουλόπουλος

Α' Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918)

Επιθεώρηση ελληνικού τμήματος από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το Ναύαρχο Κουντουριώτη το 1918. Τους συνοδεύει ο Στρατηγό: Ρενια».

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έχουν τελειώσει. H Ελλάδα έχει σχεδόν διπλασιασθεί σε έκταση και έχει αναδειχθεί σε υπολογίσιμη δύναμη στην Χερσόνησο του Αίμου, με ζωτικά συμφέροντα που αναγνωρίζονται από τις Μεγά-λες Δυνάμεις. Όμως το τέλος των Βαλκανικών Πολέ-μων δεν σηματοδοτεί και την ηρεμία στην πολύπαθη

περιοχή. Οι παραγγελίες πολεμικού υλικού από την Τουρκία δείχνουν ανάγλυφα ότι μία νέα σύγκρουση πλησιάζει και αυτή τη φορά οι συνθή-κες διεξαγωγής της θα είναι δυσμενέστερες για την Ελλάδα. Από τους συμμάχους του 1912, η Βουλγαρία, η οποία και σήκωσε το κύριο βάρος των κατά ξηράν συγκρούσεων, είναι αδύναμη και μετά από την ήττα της στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο είναι πολύ πιθανόν να ταχθεί με την πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Οι προσπάθειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εστιάζονται στην αμφισβήτηση της ελληνικής υπεροχής στο Αιγαίο, με παραγγελία θωρη-κτών και άλλων πολεμικών πλοίων. Με γερμανική υποστήριξη δεν ανα-

γνωρίζει την παραχώρηση στην Ελλάδα της Χίου, της Λέσβου και της Σάμου. Στις 21 Αυγούστου 1913 (παλαιό ημερολόγιο), η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραγγέλλει στην Αγγλία το πρώτο της θωρηκτό τύπου Ντρέντνοτ 17.Θ0Θ τόννων, γνωστό ως «Ρεσαντιέ». Αργότερα, τον Δεκέμβριο, θα φτάσει η πληροφορία ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαπραγματεύεται την αγορά και δεύτε-ρου θωρηκτού, από την Αγγλία επίσης, το οποίο ήταν βραζιλιάνικη παραγγελία που ακυρώθηκε. Το θωρηκτό θα είναι έτοιμο σε 6 μήνες και μετονομάζεται από «Ρίο Ιανέιρο» σε «Σουλτάν Οσμάν». Μ κατάσταση είναι πραγματικά πολύ κρίσιμη. H Οθωμανική Αυτοκρατο-ρία φαίνεται ότι επιλέγει τη σύγκρουση. Η μόνη απο-μένουσα λύση είναι η αγορά πλοίων ικανών να αντιπα-ραταχθούν στα δύο τουρκικά θωρηκτά. Οι νέες παραγ-γελίες όμως έχουν μεγάλο χρόνο παραδώσεως και δεν

Page 48: Ελληνικοί Πόλεμοι

Παγκόσμιος Πόλεμος

Ελληνικό πυροβολικό εν δράσει στο Μακεδονικό Μέτωπο.

υπάρχουν πλοία έτοιμα προς πώληση. Στα γερμανικά ναυπηγεία έχει παραγγελθεί από την Ελλάδα το θωρηκτό «Σαλαμίς» 19.500 τόννων, αλλά η περάτωση του θα αργήσει πολύ. Βιαστικά αγοράζονται τα θωρηκτά «Μισσισίπι» και «Αϊντάχο» από τις ΗΠΑ, αλλά είναι πολύ μικροτέρων δυνατοτήτων από τα αναμενόμενα τουρκικά. Τη σοβαρότητα της κατα-στάσεως δείχνει και η πρόταση του Ναυάρχου Κουντουριώτη, όπως κτυ-πήσει τα τουρκικά πλοία, εν ώρα ειρήνης, με τορπιλλοβόλα, την ώρα που θα παραπλέουν το ακρωτήριο του Μαλέα, κατευθυνόμενα προς τα Στενά.

Στις 29 Μαΐου, ο Βενιζέλος εμφανίζεται απειλητικός στη Βουλή. Την 1η Ιουνίου ο στόλος αποπλέει. Μετά από μυστική συνεννόηση με Έλλη-νες εφοπλιστές, φορτηγά πλοία μεταβαίνουν σε λιμάνια από τα οποία ένα ολόκληρο σώμα στρατού είναι έτοιμο να επιβιβασθεί. Τόπος αποβιβάσε-ως: Δαρδανέλια.

Η αποφασιστικότητα του κυβερνήτη, ο απόπλους του στόλου και η κινητοποίηση του στρατού δεν ξεφεύγουν από τα μάτια των Τούρκων πρακτόρων, ούτε από τα δίκτυα των διαφόρων ξένων πρεσβειών. Οι Τούρκοι υποχωρούν και κανονίζονται συνομιλίες μεταξύ των δύο χωρών. Η κρίση εκτονώνεται.

Οι βίαιες επιθέσεις της αντιπολιτεύσεως εναντίον του Βενιζέλου είναι συνεχείς. Μέχρι και «Χωροφύλακας των Βουλγάρων» αποκαλείται. Παρ' 5λο που η πολιτική του Βενιζέλου διπλασίασε την Ελλάδα, κατηγορείται σαν ολέθρια και διατυμπανίζεται ότι μόνο ο βασιλεύς με τον στρατό του : έκαναν το καθήκον τους.

ίΙΗ υποχώρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μπροστά στην ελληνι-ΐνή αποφασιστικότητα, δεν αφήνει τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο να ξεσπάσει τον Ιούνιο του 1914 από τη σύγκρουση των δύο χωρών στα Δαρδανέλια. J Θεός του πολέμου όμως θα βρει άλλη αφορμή. Στις 15 Ιουνίου ο διά-

δοχος της Αυστροουγγαρίας δολοφονείται στο Σαράγε-βο. Έως τα τέλη Ιουλίου η Αγγλία, η Γερμανία, η Ρωσία, η Αυστροουγγαρία, η Γαλλία και η Σερβία έχουν εμπλακεί σ' έναν πόλεμο χωρίς έλεος.

Από τις πρώτες στιγμές του πολέμου αρχίζουν οι προσπάθειες των Μεγάλων Δυνάμεων να προσεταιρι-στούν τα μικρότερα κράτη. Η Γερμανία προτείνει στην Ελλάδα να χτυπήσει από τα νώτα τη Σερβία, παρά το σύμφωνο συμμαχίας που έχουν υπογράψει οι δύο χώρες το 1913. Τότε ακριβώς δίδεται και η περίφημη απάντηση του Βενιζέλου: «Η Ελλάδα είναι κράτος πολύ μικρό για να κάνει τόσο μεγάλη ατιμία».

Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα πραγματοποιείται και η διαφυγή του γερμανικού θωρηκτού «Γκαίμπεν» στην Τουρκία. Το «Γκαίμπεν», εκτοπίσματος 22.000 τόννων και το καταδρομικό «Μπρέσλαου» 4.500 τόν-νων, βομβαρδίζοντας λιμάνια της Αλγερίας προσπα-θούν να παρεμποδίσουν τη μεταφορά ενισχύσεων από αποικιακά στρατεύματα στη Γαλλία. Τρία μεγάλα αγγλικά θωρηκτά αποστέλλονται για την καταδίωξή τους. Στις 22 Ιουλίου/ 4 Αυγούστου, στο προάστιο Μπέικος της Κωνσταντινουπόλεως, υπογράφεται μυστική συνθήκη συμμαχίας μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γερμανίας. Αμέσως τα γερμα-νικά πολεμικά πλοία παίρνουν εντολή να κατευθυν-θούν προς τα Στενά. Απαιτείται όμως ανθράκευση των δύο πλοίων. Η Ελλάδα, ούσα ουδετέρα, είναι υποχρεω-μένη, βάσει διεθνών κανόνων να ανεχθεί την παραμο-νή των πλοίων για 24 ώρες στα χωρικά της ύδατα και

12

Page 49: Ελληνικοί Πόλεμοι

ΠΥΡΚΑΑ απο το 1874

να επιτρέψει την ανθράκευσή τους. Πραγματικά ο ανεφοδιασμός των γερμανικών πλοίων πραγματοποιείται στο νησάκι Δενούζα της Νάξου και τα πλοία αποπλέουν για τον Βόσπορο. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ανθρακεύουν στην Κέρκυρα τα τρία αγγλικά θωρηκτά.

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι πιέσεις των πρεσβευτών της Αντά-ντ, που δεν ξέρουν την υπογραφείσα συνθήκη συμμαχίας, είναι συνεχείς και επίμονες. Οι Τούρκοι όμως βρίσκουν τον τρόπο να παρακάμψουν τις συμμαχικές πιέσεις. Απλώς αγοράζουν τα δύο πλοία, τα μετονομάζουν και τα εντάσσουν στο στόλο τους. Όσο για το τίμημα της αγοράς, αυτό περιορίζεται στην αγορά 1.500 κόκκινων φεσιών, που αναγκάζονται και φορούν οι Γερμανοί ναύτες. Τα καινούργια ονόματα των δύο πλοίων δεί-χνουν και τις τουρκικές επιδιώξεις. Το μεν «Γκαίμπεν» μετονομάζεται σε «Σουλτάν Γιαβούζ», το δε «Μπρεσλάου» σε «Μιντιλέ» (Μυτιλήνη).

Την 5η/ 18η Αυγούστου, ο Βενιζέλος βολιδοσκοπεί τους πρέσβεις των κρατών-μελών της Αντάντ, σχετικά με την έξοδο την Ελλάδος στον πόλε-μο. Πιεζόμενοι από τη Ρωσία που δεν θέλει την παρουσία της Ελλάδος στα Στενά ως αντάλλαγμα της συμμετοχής της στον πόλεμο, οι πρεσβευ-τές της Αγγλίας και Γαλλίας δεν δίδουν σαφή απάντηση.

Ήδη από τις 22 Ιουλίου/ 4 Αυγούστου, ο Κάιζερ αποστέλλει τηλεγρά-

Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 1916: η «Τριανδρεία» Βενιζέλος, Κουντουριώτης, Δαγκλής με τους συνεργάτες τους.

φημα όχι στον υπεύθυνο κυβερνήτη της Ελλάδος, αλλά στον υποτιθέμε-νο ανεύθυνο άρχοντα, τον τότε Βασιλέα Κωνσταντίνο. Στο τηλεγράφημα αυτό, αφού υπενθυμίζονται οι σχέσεις συγγένειας που έχουν (ο Κωνστα-ντίνος είχε παντρευτεί την αδελφή του Κάιζερ) και η γερμανική υποστή-ριξη στην οριστική κατοχύρωση της Καβάλας, ζητείται η συνδρομή της Ελλάδος στον πόλεμο που μόλις ξεκινά. Είναι προς τιμήν του Κωνστα-ντίνου η αρνητική απάντηση που εδόθη. Παρ' όλο το προσωνύμιο του «Ντουβάρ Πασσά», το οποίο του απεδίδετο και το οποίο παραδόξως τον ευχαριστούσε, ο βασιλιάς απαντά χαρακτηριστικώς ότι η Ελλάδα διατρέ-χει κίνδυνο «διαγραφής από τον χάρτη» εάν συνταχθεί στο πλευρό των Κεντρικών. Υποστηρίζει δε την ουδετερότητα της χώρας σαν το καλύτε-ρο δυνατό.

Από τις πρώτες πράξεις του πολέμου, διαφαίνεται η διαφορετική θεώρηση του κυβερνήτη και του βασιλιά, όσον αφορά το μέλλον και τη θέση της Ελλάδος στον χώρο της. Ο μεν βασιλιάς επιθυμεί την επέκταση της χώρας στον γήινο κορμό της χερσονήσου του Αίμου. Γι' αυτόν ακρι-βώς τον λόγο, κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου, ο Κωνστα-

12

ντίνος είχε στρέψει τον όγκο του Ελληνικού Στρατού όχι προς τη Θεσσαλονίκη, αλλά προς το Μοναστήρι. Η πολιτική αυτή φέρει την Ελλάδα σε απ' ευθείας σύγκρουση με τα σλαυικά φύλα που κατοικούν τις περιοχές αυτές. Εφ' όσον η Γερμανία υποστηρίζει ότι ξεκινά αντισλαυική εκστρατεία, ο Κωνσταντίνος πιστεύει ότι η θέση της χώρας είναι στο πλευρό της.

Τελείως διαφορετική είναι η θεώρηση του Βενιζέ-λου. Προς τη θάλασσα στρέφεται η ενόραση του μεγά-λου ηγέτη. Στην κυριαρχία στο Αιγαίο και στην Ιωνία. Ο Βενιζέλος, κάτοχος κλασσικής παιδείας, γνωρίζει πολύ καλά ότι το κρατικό μόρφωμα που ονομάζεται «Ελλάς» δεν είναι δυνατόν να επιβιώσει στον σύγχρο-νο κόσμο, με προϋποθέσεις ανακτήσεως ενός μέρους από το αρχαίο κλέος, άνευ της ανακτήσεως της Ιωνίας. Γνώστης ων της Ιστορίας, έχει διαπιστώσει ότι όποτε η Ελλάς μεγαλούργησε επικρατούσε και στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Ο Βενιζέλος διαβλέπει μια χρυσή ευκαιρία ανακτή-σεως της Ιωνίας και ενσωματώσεώς της στον κύριο κορμό του ελληνικού κράτους. Από τον προηγούμενο αιώνα όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις σκέπτονται τον δια-μελισμό του «Μεγάλου ασθενούς», όπως ονομάζουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία. H Ρωσία θέλει τον έλεγχο των Στενών για να ελέγχει την πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο. Μ Αγγλία θέλει και αυτή τον έλεγχο τους για δικούς της λόγους. H Γαλλία προσβλέπει σε νέα αποικιακά κράτη, υποτελή της, στην περιοχή. H Ιταλία, πιστεύοντας στο «Mare nostrum» πριν ακόμη εμφανιστεί ο Μουσσολίνι στην πολιτική σκηνή, θέλει και αυτή να επεκταθεί στα μικρασιατικά παράλια και στα νησιά του Αιγαίου πελάγους. Η μόνη δύναμη που αντιτίθεται στον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτο-κρατορίας είναι η Γερμανία.

Επιζητούσα έναν δρόμο για τη Μεσοποταμία και την Ινδία και εφ' όσον ο θαλάσσιος ελέγχεται από την Αγγλία, η Γερμανία προσπαθεί, με τη σιδηροδρομική γραμμή Βερολίνου-Βαγδάτης, να αποκτήσει πρόσβαση στις πρώτες ύλες της Ανατολής. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος της συγκρούσεως της Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας με τις σλαυικές χώρες, οι οποίες, ενθαρρυνόμενες από τη Ρωσία, προσπαθούν να απο-κόψουν τη γραμμή αυτή. Το ότι οι τουρκικές δυνάμεις καθ' όλο το διάστημα του πολέμου θα παραμείνουν στη χώρα τους φρουρώντας απλώς τη σιδηροδρομική γραμμή, αποδεικνύει το ενδιαφέρον των Κεντρικών Δυνάμεων για τη γραμμή αυτή.

Ο Διχασμός Οι γερμανικές νίκες στο Δυτικό Μέτωπο κατατρο-

μοκρατούν την Αντάντ, που ψάχνει εναγωνίως για συμμάχους. Από το τέλος του Αυγούστου, ο Βενιζέλος διώχνει τον Γ. Στρέιτ από το υπουργείο των Εξωτερι-κών και αναλαμβάνει ο ίδιος το βασικό αυτό υπουρ-γείο. Βέβαιοι οι Σύμμαχοι για την σε κοντινό χρονικό διάστημα συμμετοχή της Ελλάδος στο πλευρό τους, δίνουν το πρώτο αντάλλαγμα. Στις 14/27 Οκτωβρίου, η

Page 50: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδ οση B p περι 'θδ/ ι %ύ ; i rrop iA

ρλΙ ^ Η Η Η Η Η Α' Παγκόσμιος Πόλεμος

ελληνική Vlll Μεραρχία Πεζικού περνά τα σύνορα και καταλαμβάνει τη Βόρειο Ήπειρο. Θα πρέπει εδώ να τονισθεί ότι ο Βενιζέλος για κάθε πράξη του προσπαθούσε και συνήθως έπαιρνε και το αντίστοιχο αντάλ-λαγμα.

H κατάσταση έχει γίνει πολύ σοβαρή για τους Συμμάχους και, χωρίς να ξέρουν το πόσο έχουν προχωρήσει οι γερμανοβουλγαρικές συνομιλίες, προσπαθούν να εντάξουν τη Βουλγαρία στην Αντάντ, υποσχόμενοι εδάφη της νοτίου Σερβίας και την Καβάλα, από την Ελλάδα. Σαν αντάλλαγμα στις δύο ανωτέρω χώρες παραχωρούν, μετά το τέλος του πολέμου, στην μεν Σερβία εδάφη της Αυστροουγγαρίας στην δε Ελλάδα μεγάλα τμήμα-τα εδάφους στη Μικρά Ασία. Από την Ελλάδα ζητείται για παραχώρηση ο Νομός Καβάλας, εκτάσεως 2.0Θ0 τετρ. χλμ., ενώ παραχωρείται έκταση 125.000 περίπου τετρ. χλμ. στη Μικρά Ασία και επίσης η περιοχή της Γευ-γελής από τη Σερβία. Ρητώς τονίζεται από τον Βενιζέλο ότι η παραχώρη-ση της Καβάλας θα γίνει αφού αποκτήσει η Ελλάδα τα ανταλλάγματά της στη Μικρά Ασία. H πράξη αυτή του Βενιζέλου θα λάβει τα αναλογούντα εύσημά της αργότερα από έναν πολιτικό της αντιθέτου παρατάξεως. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος αργότερα θα περιγράψει τον διπλωματικό

από τον εν ενεργεία πρωθυπουργό και πρώην πρωθυ-πουργούς και αρχηγούς κομμάτων. Στις 18 Φεβρουα-ρίου πραγματοποιείται το πρώτο συμβούλιο και στις 20 το δεύτερο. Όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, με προεξάρ-χοντα τον Δ. Ράλλη, συμφωνούν με την πολιτική του Βενιζέλου. Οι αναφορές των Ελλήνων πρεσβευτών από την Πετρούπολη και από το Παρίσι προτρέπουν για την ένταξη της Ελλάδος στην Αντάντ. Αλλά ο Κων-σταντίνος, στηριζόμενος στο γερμανόφιλο επιτελείο του, επιμένει. Την 21η επισημοποιεί τη διαφωνία του με την πολιτική του Βενιζέλου. Αμέσως ο Βενιζέλος παραιτείται. Το πρώτο βήμα για το Διχασμό έχει γίνει.

Οι Σύμμαχοι προχωρούν, μετά από αυτές τις εξε-λίξεις, μόνοι τους στην επιχείρηση. Στις 18 Μαρτίου ξεκινά ο βομβαρδισμός των φρουρίων. Μόνο στις 25 Απριλίου θα ξεκινήσει η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων. Είναι όμως πολύ αργά. Οι Τούρκοι έχουν ενισχυθεί και αποκρούουν όλες τις συμμαχικές επιθέ-

Ο βασιλεύς Αλέξανδρος επιθεωρεί την 531 Μοίρα Διώξεως στο Μακεδονικό Μέτωπο.

ελιγμό. Βέβαιος ων για τη βουλγαρική απληστεία, ο Βενιζέλος γνωρίζει ότι οι Βούλγαροι θα αρνηθούν και ότι η Ελλάδα θα αποκτήσει την εύνοια των Συμμάχων. Σε περίπτωση συμφωνίας, τα κέρδη της χώρας θα είναι ουσιαστικά μία δεύτερη Ελλάδα στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.

Και πραγματικά η Βουλγαρία ζητά περισσότερα. Οι Σύμμαχοι παραι-τούνται και εν όψει της σχεδιαζομένης επιθέσεως στα Δαρδανέλια, ελλεί-ψει στρατευμάτων, ζητούν από την Ελλάδα ένα Σώμα Στρατού και λίγα ελαφρά πλοία. Σε υπόμνημά του στον Κωνσταντίνο, στις 17 Φεβρουαρί-ου/ 2 Μαρτίου, ο Βενιζέλος υποστηρίζει το αίτημα των Συμμάχων. Ο αρχηγός όμως του Επιτελείου, Ιωάννης Μεταξάς, διαφωνεί με την πρό-ταση και υποβάλλει την παραίτησή του. Μπροστά στη σοβαρότητα της καταστάσεως συγκαλείται το «Συμβούλιο του Στέμματος», αποτελούμενο

σεις. Έως το Δεκέμβριο του 1915 οι Σύμμαχοι προ-σπαθούν να εκπορθίσουν τα φρούρια της Καλλιπόλε-ως, άλλά παρά τις τεράστιες απώλειες αποτυγχάνουν.

Στην Ελλάδα έχει ορκισθεί υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Δ. Γούναρη, η οποία προκηρύσσει εκλογές για τις 31 Μαΐου. Και πάλι όμως η νίκη του κόμματος του Βενιζέλου, των Φιλελευθέρων, είναι μεγάλη. Από τις 313 έδρες της Βουλής, αποσπούν τις 188. Μετά από δύο μήνες, λόγω ασθένειας του βασιλέως, τελικώς στις 3 Αυγούστου ορκίζεται η κυβέρνηση Βενιζέλου. Οι καταστάσεις όμως έχουν αλλάξει άρδην. Από τις 16 Απριλίου η Ιταλία έχει εξέλθει στον πόλεμο στο πλευ-ρό της Αντάντ. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τα συμφέ-ροντα της Ιταλίας αντικρούοντο με την έξοδο της Ελλάδος στον πόλεμο. Συνεπικουρούμενη και από τη

12

Page 51: Ελληνικοί Πόλεμοι

ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

Ρωσία, πιέζει για την ελληνική ουδετερότητα, βοηθώντας κατ' αυτόν τον τρόπο τους ουδετερόφιλους στην Ελλάδα. Αν και μάλλον θα πρέπει αντί για ουδετερόφιλοι να ονομασθούν, τουλάχιστον στα ανώτερα κλιμάκια της κρατικής μηχανής και του στρατού, γερμανόφιλοι.

Στις 9 Σεπτεμβρίου η Βουλγαρία κηρύσσει επιστράτευση. Αμέσως κηρύσσεται και από τον Βενιζέλο ελληνική επιστράτευση, με σκοπό, σε περίπτωση βουλγαρικής επιθέσεως εναντίον της Σερβίας, η Ελλάδα να τηρήσει τους όρους της συνθήκης Ελλάδος-Σερβίας, που προβλέπουν την σύμπραξη των δύο κρατών. Την ίδια ημέρα, στον Βούλγαρο πρε-σβευτή Πασάρωφ, που επισκέπτεται τον βασιλέα, ο τελευταίος του δηλώ-νει ότι η ελληνική επιστράτευση δεν έχει στόχο τη Βουλγαρία, αλλά την περιφρούρηση της ουδετερότητάς της. Επιπλέον ότι η Ελλάδα θα παρα-

μανίας και το άχρηστο της προκλήσεως απωλειών για μία υπόθεση χαμένη. Τα οικονομικά βάρη από την επι-στράτευση και η φαινομενική τάση ουδετερότητος του γερμανόφιλου επιτελείου και της φιλοβασιλικής κρατι-κής μηχανής, δεν αφήνουν ανεπηρέαστους τους Έλληνες. Παρατηρείται μία στροφή προς τις βασιλικές κατευθύνσεις. Την όλη κατάσταση έρχεται να επιβα-ρύνει και η απόβαση συμμαχικών δυνάμεων στη Θεσ-σαλονίκη, στις 17 Σεπτεμβρίου. Ήδη έχουν προηγηθεί, από την πλευρά των Συμμάχων, πολλές πράξεις κατα-λύσεως της ελληνικής κυριαρχίας. Τα συμμαχικά πλοία πλέουν ανεξέλεκτα στις ελληνικές θάλασσες.

Παρέλαση τμήματος Διαβιβάσεων του Στρατού Εθνικής Αμύνης.

μείνει ουδέτερη σε περίπτωση βουλγαρικής επιθέσεως εναντίον της Σερ-βίας και ζητά μία διαβεβαίωση της κυβερνήσεώς του ότι η βουλγαρική επιστράτευση δεν στρέφεται εναντίον της Ελλάδος. Ο υποσκελισμός της νομίμου κυβερνήσεως από έναν μονάρχη, που πιστεύει ότι κυβερνά όχι «Ελέω λαού» αλλά «Ελέω Θεού», είναι χαρακτηριστικό των πολιτικών ηθών της εποχής και της τάσεως του ίδιου του Κωνσταντίνου προσωπι-κά, αλλά και όλων των μοναρχών, για την άσκηση του πολιτεύματος της απολύτου μοναρχίας.

Τα γεγονότα ακολουθούν το δρόμο τους, ενώ στην Ελλάδα υπάρχουν δύο ουσιαστικά κυβερνήσεις. Ο βασιλιάς υπογράφει το διάταγμα της επι-στρατεύσεως. Οι έφεδροι στις μονάδες που παρουσιάζονται ακούν από τους αξιωματικούς για το ανέτοιμο της χώρας, την βέβαιη νίκη της Γερ-

Σαν βάσεις τους χρησιμοποιούν τα νησιά Τένεδος, Ίμβρος (τότε ελληνικά), Λήμνος και Λέσβος. Όταν αρχίζουν οι αποβάσεις στην Καλλίπολη, στα ανωτέρω νησιά γίνεται πραγματική στρατιωτική κατοχή. Ο πολυπληθής συμμαχικός στόλος θα χρησιμοποιήσει και άλλα ελληνικά νησιά, θα πραγματοποιήσει και νηο-ψίες σε ελληνικά πλοία στα χωρικά ύδατα της Ελλά-δος. Η κατάσταση μπορεί να χαρακτηρισθεί από γελοία ως δραματική.

Την επαύριο της συμμαχικής αποβάσεως στη Θεσ-σαλονίκη ο Βενιζέλος συντάσσει και αποστέλλει μία διαμαρτυρία προς τις συμμαχικές δυνάμεις για την παραβίαση της ελληνικής κυριαρχίας, στην οποία όμως τονίζεται «...η Κυβέρνησις ΔΕΝ προτίθεται να

12

Page 52: Ελληνικοί Πόλεμοι

β 17υΓ4ΊΜΓ"

& UTOPIA Α ιόσμιος

H i όλεμος

λάβη υλικά μέτρα...». Σης 21 Σεπτεμβρίου συνεδριάζει η Βουλή. Η κυβέρνηση Βενιζέλου

ζητά ψήφο εμπιστοσύνης για να εφαρμόσει την πολιτική της. Μετά από ολονυκτία συζήτηση, στις 05:00 το πρωί της 22ας λαμβάνει ψήφο εμπι-στοσύνης. Ο Κωνσταντίνος όμως δεν συμφωνεί. Ερχόμενος σε κατάφω-ρη αντίθεση με το επικρατούν Σύνταγμα της Βασιλευομένης Δημοκρα-τίας, καλεί το απόγευμα της 22ας το Βενιζέλο και του τονίζει ότι δεν συμ-φωνεί με την πολιτική της κυβερνήσεως. Ο Βενιζέλος παραιτείται και ορκίζεται ως πρωθυπουργός ο Α. Ζαΐμης.

Στον Ζαΐμη οι Σύμμαχοι προσφέρουν και την Κύπρο, σαν αντάλλαγμα της εξόδου της χώρας στον πόλεμο. Ο Ζαΐμης αρνείται. Ο Βενιζέλος, έχο-ντας την κοινοβουλευτική πλειοψηφία στη Βουλή κατορθώνει και «ρίχνει» την κυβέρνηση Ζαΐμη. Προς ανατροπή της πλειοψηφίας αυτής

Δούπνιτσα

Διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου από τους Συμμάχους (Σεπτέμβριος 1918).

-ροκηρύσσονται εκλογές για τις 6 Δεκεμβρίου 1915. Ματαίως οι Φιλελεύθεροι τονίζουν τους κινδύνους που διαγράφονται

~α τη χώρα. Είναι δεδομένο ότι οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι συμμετέ-χουν στον πόλεμο, οι μεν πρώτοι εποφθαλμιώντας τα νησιά του Αιγαίου, οι δε δεύτεροι όλη τη Μακεδονία. Αν νικήσουν οι Κεντρικές Δυνάμεις τίποτα δεν θα εμποδίσει τις δύο ανωτέρω χώρες να δρέψουν τους καρ-τούς των προσπαθειών τους. Αν νικήσουν οι Σύμμαχοι ποιος θα εμποδί-υει τους Σέρβους να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη; Είναι γνωστό σε όλους το «μαρς» του σερβικού στρατού: «Αρς, Μαρς, Σόλουν Νας» -Εμπρός, η Θεσσαλονίκη Δική μας»). Εκλιπαρούν οι Φιλελεύθεροι τους :\τιπάλους τους να εγκαταλείψουν την ουδετερότητα και να συνταχθούν με έναν, οποιονδήποτε συνασπισμό, ακόμα και με τις Κεντρικές Δυνά-

μεις, για να περιορισθούν, όσο είναι δυνατόν οι εθνι-κές απώλειες.

Επί των ημερών του υπηρεσιακού πρωθυπουρ-γού, του υπέργηρου Σ. Σκουλούδη, οι Σύμμαχοι επε-κτείνουν την κατοχή τους στη χώρα. Η Κέρκυρα, το Καστελλόριζο, ολόκληρη η κεντρική και δυτική Μακε-δονία, ο ναύσταθμος Σαλαμίνος, αγήματα θα υπάρχουν ως και στο Ζάππειο. Αδύναμη ούσα στρατιωτικά η Ελλάδα και χωρίς συμμάχους, δέχεται να εξευτελίζε-ται.

Στις εκλογές του Δεκεμβρίου, οι Φιλελεύθεροι απέχουν και κατ' αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται μία Βουλή φιλοβασιλική. Αμέσως οι Σύμμαχοι εφαρμό-

ζουν έναν ακήρυκτο αποκλει-σμό της Ελλάδος. Τα τρόφιμα αρχίζουν να σπανίζουν και ο λαός αρχίζει να υποφέρει. Τότε ακούγεται για πρώτη φορά το σύνθημα:.« Ψωμί κι ελιά και Κώτσο βασιλιά».

Την ίδια εποχή η σερβική αντίσταση καταρρέει. Τα υπο-λείμματα του σερβικού στρα-τού διασώζονται στην Κέρκυ-ρα. Όταν ο Σκουλούδης διατυ-πώνει την άποψη ότι, συμφώ-νως με το διεθνές δίκαιο, τα στρατεύματα αυτά έπρεπε να συγκεντρωθούν σε στρατόπε-δα συγκεντρώσεως, οι Σύμμα-χοι καταλαμβάνουν ολοκληρω-τικά την Κέρκυρα.

Μετά από μία συμμαχική προσπάθεια βοήθειας προς τους Σέρβους, οι συμμαχικές δυνάμεις υποχωρούν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και, ενισχυόμενες συνεχώς, επεκτείνουν την κυριαρχία τους. Οι γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις πλησιάζουν και οι Σύμμαχοι ετοιμάζονται να

αμυνθούν. Οι Γερμανοί όμως δεν θέλουν την κατά-κτηση της Ελλάδας, όχι λόγω του διατυμπανιζόμενου φιλελληνισμού τους, αλλά λόγω του ότι τους συμφέρει περισσότερο η διατήρηση του μετώπου στη Μακεδο-νία, με την απόσπαση συμμαχικών δυνάμεων για τη διατήρησή του. Υπάρχει και το δεδομένο ότι τα τουρ-κικά στρατεύματα χρησιμοποιούνται για τη φρούρηση της σιδηροδρομικής γραμμής και τα βουλγαρικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε άλλον τομέα του πολέμου. Με το φόβο της γερμανικής εισβολής, οι Σύμμαχοι επεκτείνουν την κατοχή ως τον Κόλπο Ορφανού, στις εκβολές του Στρυμώνα και λαμβάνουν μέτρα παγίωσης κι εξασφάλισης της παρουσίας τους στο χώρο που κατέχουν. Οι αντιβενιζελικοί συλλαμβά-νονται και καταδιώκονται. Πολλοί θα σταλούν εξορία

Λ ΛανκηέτΊ „

Θεσσαλονίκη

12

Page 53: Ελληνικοί Πόλεμοι

I I ϊ κ Κ Α Λ απο το 1874

στην Αλγερία και σε άλλα μέρη. Η εξουσία του Στρατηγού Σαράιγ, επικε-φαλής των συμμαχικών δυνάμεων στο μέτωπο της Μακεδονίας, υποκα-θιστά πλήρως την ελληνική. Αλλά η αποικιοκρατική συμπεριφορά του αποξενώνει τα συμμαχικά στρατεύματα από τους ελληνικούς πληθυ-σμούς της Μακεδονίας.

H κατάσταση συνεχίζεται κατ' αυτό τον τρόπο έως τον Μάιο του 1916. Στις 13/ 27 Μαΐου, γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα διαβαίνουν την ελλη-νική μεθόριο και προσπαθούν να καταλάβουν το οχυρό Ρούπελ. Ο διοι-κητής του οχυρού, Ταγματάρχης Μαυρουδής, απαντά με πυρά και ανα-γκάζει σε υποχώρηση τη γερμανική Ίλη ιππικού, υπό τον Ίλαρχο Τϊλ και τα πολυπληθή βουλγαρικά στρατεύματα. Την επομένη όμως έρχεται δια-ταγή από το Γενικό Επιτελείο, που διατάσσει τον ταγματάρχη να παρα-δώσει το οχυρό. Όλη η Ελλάδα συγκλονίζεται. Πολλά στελέχη του φιλο-βασιλικού καθεστώτος αγανακτούν και διαχωρίζουν την θέση τους. Ένας από αυτούς είναι και ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Από υπασπι-στής του βασιλέως και υπουργός πολλών φιλοβασιλικών κυβερνήσεων, σε λίγους μήνες θα βρεθεί στο πλευρό του Βενιζέλου. Εξαγριώνονται και οι Σύμμαχοι. Στις 21 Μαΐου ο Σαράιγ κηρύσσει τον στρατιωτικό νόμο στη Μακεδονία. Αίγο αργότερα, στις 8 Ιουνίου, οι πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας επιδίδουν στον Σκουλούδη ένα τελεσίγραφο, επικα-λούμενοι τα δικαιώματά τους από το 1827 (!) ως Προστάτιδες Δυνάμεις. Απαιτούν άμεση αποστράτευση του Ελληνικού Στρατού, διάλυση της Βουλής και νέα υπηρεσιακή κυβέρνηση.

Αναλαμβάνει νέα κυβέρνηση υπό τον Ζαΐμη, που προσπαθεί να δια-πραγματευθεί τους όρους με τους Συμμάχους. Αμέσως κηρύσσεται απο-στράτευση, αλλά από τους αποστρατευθέντες δημιουργούνται ομάδες επιστράτων, που θα διακριθούν για την αντιβενιζελική δράση τους. Δημι-ουργός των ομάδων αυτών των επιστράτων είναι ο Ιωάννης Μεταξάς, όπως αργότερα θα δηλώσει ο ίδιος, και το Γενικό Επιτελείο.

Ακολουθούν και άλλα γεγονότα που θα επιταχύνουν τις εξελίξεις. Τον Αύγουστο, βουλγαρικά στρατεύματα προελαύνουν προς την ανατολική Μακεδονία. Από τους πρεσβευτές των Κεντρικών δυνάμεων η κυβέρνη-ση Ζαΐμη λαμβάνει διαβεβαιώσεις ότι δεν πρόκειται να γίνει κατάληψη της Δράμας, Σερρών ή Καβάλας, αλλά ότι οι κινήσεις αυτές είναι αμυντι-κές προς αντιμετώπιση των συμμαχικών στρατευμάτων. Οι διαταγές που αποστέλλονται στο αδύναμο, λόγω αποστρατεύσεως, Δ' Σώμα Στρατού, απαγορεύουν την αντίσταση και οι δυνάμεις υποχωρούν προς τις έδρες των μεραρχιών. Τότε ακούγεται για πρώτη φορά το όνομα του Γ. Κονδύ-λη, όταν αντιστέκεται στις βουλγαρικές δυνάμεις στο φρούριο της Φαιάς Πέτρας. Οι Βούλγαροι φυσικά δεν διατίθενται να μην καταλάβουν τις ελληνικές πόλεις. Καταλαμβάνουν τις Σέρρες απ' όπου η Μεραρχία Σερ-ρών, με τον Κονδύλη μπροστά, διαφεύγει προς την Καβάλα. Η Μεραρχία Δράμας αποκλείεται μέσα στην πόλη. Στην Καβάλα οι Βούλγαροι απαι-τούν τη μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων στη Δράμα, μακριά από τη θάλασσα. Οι ελληνικές δυνάμεις έρχονται σε συνεννόηση με τις συμμα-χικές που έχουν καταλάβει και τη Θάσο. Οι Σύμμαχοι δέχονται να παρα-λάβουν τα τμήματα και να τα αποβιβάσουν στη Θεσσαλονίκη. Ο επικεφα-λής του Δ' ΣΣ, Υποστράτηγος Χατζόπουλος, όμως, θέλει να μεταφερθούν οι δυνάμεις του στον Πειραιά, κάτι που οι Σύμμαχοι αρνούνται. Τελικά μόνο η Μεραρχία Σερρών, υπό τον Χριστοδούλου, θα μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη. Οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις παραδίδονται στους Βούλγαρους, οι οποίοι τους παραδίδουν στους Γερμανούς, αφού κατα-κρατούν τον βαρύ οπλισμό τους και τους μεταφέρουν στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας. Συνολικά θα μεταφερθούν περίπου 300 αξιωματικοί και 5.000 στρατιώτες. Μόνο 150 αξιωματικοί και 2.000 στρατιώτες θα φτάσουν στη Θεσσαλονίκη.

Στη Θεσσαλονίκη η κατάσταση είναι έκρυθμη. Τα καραβάνια των προ-

σφύγων από την Ανατολική Μακεδονία μεταφέρουν την πίκρα και την απόγνωση των ελληνικών πληθυ-σμών που μένουν ακόμη εκεί. Οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες γνωρίζουν ότι ο Βενιζέλος έχει αποφασίσει στρατιωτικό πραξικόπημα, με οργανωτή τον Πάγκαλο, θέλουν όμως να επιταχύνουν τις εξελίξεις. Ο υπασπι-στής του Στρατηγού Σαράιγ, Λοχαγός Ματιέ, είτε από φιλελληνικές ιδέες κινούμενος, είτε κατόπιν γαλλικών εντολών, ειδοποιεί τον Αλ. Ζάννα και τον Περ. Αργυ-ρόπουλο, στελέχη και οι δύο του κόμματος των Φιλε-λευθέρων και προσωπικοί φίλοι του Βενιζέλου, ότι ο στρατηγός σχεδιάζει να εγκαταστήσει Σέρβο νομάρχη στη Θεσσαλονίκη και Σέρβους επάρχους στη Μακεδο-

Ο Στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής, αρχηγός του Ελληνικού Στρατού κατά την περίοδο 1918-1919.

νία. Στην ίδια την πόλη σχεδιάζεται να εγκατασταθεί το εξόριστο σερβικό Κοινοβούλιο.

Λόγω της σοβαρής καταστάσεως, χωρίς να περιμέ-νουν τον Βενιζέλο, στις 17 Σεπτεμβρίου εκδηλώνεται επανάσταση στη Θεσσαλονίκη, με την υποστήριξη των Συμμάχων. Ο Βενιζέλος, ο Κουντουριώτης και άλλα στελέχη φεύγουν από την Αθήνα, κατεβαίνουν στον Πειραιά και επιβιβάζονται σε δύο πλοία. Πρώτος προ-ορισμός η Κρήτη. Μετά από ένα πέρασμα από τα νησιά φτάνουν στη Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου. Μαζί με τον Κουντουριώτη και τον Δαγκλή σχηματίζεται Τριανδρία, η οποία και αναλαμβάνει την εξουσία στο «κράτος της Εθνικής Αμύνης». Το πρώτο μέλημα των «αμυνιτών» είναι η κήρυξη πολέμου εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων. Αμέσως έρχεται και η διπλωμα-

12

Page 54: Ελληνικοί Πόλεμοι

χα υ ΜΉΜΚϋύ

ΜΊΤΟ Μ WBMtffcWi —miiMmmaiMWWti

w m

τική αναγνώριση από τις χώρες της Αντάντ. Στο κράχος χων Αθηνών, μεχά χην πρώχη έκπληξη, οι σύλλογοι χων επισχράχων, χα αστυνομικά όργανα, αλλά και απλοί βασιλικοί ασκούν ένα όργιο τρομοκρατίας ενα-νχίον χων βενιζελικών. Ξυλοδαρμοί, φυλακίσεις και εξορίες είναι σχην ημερήσια διάχαξη. Το βασιλικό κράχος, ανχιμεχωπίζονχας οικονομικά προβλήμαχα λόγω χου συμμαχικού αποκλεισμού, έχει ήδη συνάψει δύο μυσχικά δάνεια με χη Γερμανία. H δημιουργία χου κράχους χης «Εθνικής Αμύνης» και η προσπάθεια καχαλύσεώς χου, φέρνει χην ιδέα σχο Γενικό Επιχελείο χων Αθηνών για χαυχόχρονο κχύπημα από Βορρά από χις γερ-μανοβουλγαρικές δυνάμεις και από χο Νότο από χις δυνάμεις χων Αθη-νών. Αλλεπάλληλα χηλεγραφήμαχα θα ανχαλλαγούν μεχαξύ χου Κάιζερ και χου Κωνσχανχίνου γι' αυχό χο θέμα. Εκείνος που θα ανχιδράσει σχην εκχέλεση χου σχεδίου, θεωρώνχας χο ανεδαφικό, είναι ο Σχραχάρχης Χίνχεμπουργκ.

Σχην Αθήνα, μετά χο κίνημα της Αμύνης, συγκροχείχαι φιλοβασιλική κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Σ. Αάμπρου. Σ' αυτόν απευθύνεται ο Γάλλος Ναύαρχος Φουρνέ. Αφού έχει καταλάβει όλον σχεδόν τον Πειραιά

0 Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Στρατηγός Δαγκλής στην τελετή ευλογίας της σημαίας του Α Τάγματος Εθνικής Αμύνης τον Σεπτέμβριο του 1916.

και το ναύσταθμο στη Σαλαμίνα και έχει απελάσει τους πρεσβευτές των χωρών των Κεντρικών Δυνάμεων, ζητά την παράδοση οπλισμού αναλό-γου με αυτόν που παρέδωσε το Δ' ΣΣ στους Βούλγαρους. Θλιβερό κατά-ντημα μιάς υπερήφανης χώρας. Το τελεσίγραφο του Φουρνέ λήγει στις 18 Νοεμβρίου και με αυτό ο ναύαρχος απαιτεί 32 πυροβολαρχίες, 40.000 τυφέκια, 200 πολυβόλα και 50 φορτηγά αυτοκίνητα.

Σ' όλη την Αθήνα επικρατεί δικαιολογημένος αναβρασμός. Τα αιτήμα-τα του Φουρνέ μπορεί να ήταν δικαιολογημένα για μία αποικία με βάρβα-ρους ιθαγενείς, αλλά όχι για το έλληνικό έθνος. Όλο το βράδυ, 17 προς 18 Νοεμβρίου, η Αθήνα κινητοποιείται και εξοπλίζεται. Φοιτητές, ιερείς, απλός κόσμος, επίστρατοι παίρνουν όπλα από στρατιωτικές αποθήκες και ετοιμάζονται να αμυνθούν. Ο Φουρνέ δεν ακούει τις εκκλήσεις των βενιζελικών για σύνεση. Το πρωί της 18ης Νοεμβρίου, 12 λόχοι συμμαχι-κών στρατευμάτων από τον Πειραιά και τον Σκαραμαγκά προχωρούν προς την Αθήνα. Την γενική εποπτεία ασκεί ο Υποστράτηγος Παπούλας. Σοβαρές συγκρούσεις σημειώνονται στο Δαφνί και κυρίως στου Φιλο-πάππου. Αιφνιδιασμένοι οι Γάλλοι ναύτες υποχωρούν στον Πειραιά. Το τμήμα όμως που βρίσκεται στο Ζάππειο, μαζί και ο Φουρνέ, κινδυνεύει με αφανισμό. Περικυκλωμένο από χιλιάδες πολίτες και βαλλόμενο από ένα πυροβόλο από τα Ανάκτορα, το τμήμα αντιμετωπίζει τον έσχατο κίν-δυνο. Τελικά, με την παρέμβαση του Ιταλού και του Ρώσου πρέσβυ, η

κατάσταση εξομαλύνεται την ώρα που το γαλλικό θωρηκτό «Μιραμπώ» έχει αρχίσει να βάλλει με τα πυρο-βόλα του κατά των Ανακτόρων. Όμως, η Μάχη των Αθηνών, όπως ονομάστηκε από την Αθήνα, ή η Ενέδρα των Αθηνών, όπως ονομάστηκε από τους Γάλλους, είναι μόνο ένα κύριο επεισόδιο των «Νοεμβριανών».

Μεθυσμένοι από την επιτυχία τους οι επίστρατοι και οι άλλοι πολίτες επιδίδονται σε ένα όργιο τρομο-κρατίας εναντίον των βενιζελικών. Χιλιάδες πολίτες βενιζελικών πεποιθήσεων δέρονχαι ανηλεώς, περιου-σίες καταστρέφονται, σπίτια καίγονται. Πρώην υπουρ-γοί, όπως ο Γ. Σταμάτης, δήμαρχοι όπως ο Εμ. Μπε-νάκης, ανώτεροι δικαστικοί και κρατικοί υπάλληλοι δέρονται και φυλακίζονται μέσα σε μία ατμόσφαιρα άλλων εποχών. Είναι πολύ φυσικό, όταν επώνυμα στε-λέχη των βενιζελικών υφίστανται τα πάνδεινα, οι απλοί πολίτες να υφίστανται περισσότερα. Σε 20 περίπου υπολογίζονται οι νεκροί των επεισοδίων, που δεν στα-ματούν για ημέρες, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στην επαρχία.

H βασιλική κυβέρνηση Αάμπρου παίρνει και άλλα μέτρα εναντίον του κράτους της Αμύνης. Προσπαθώ-ντας να εκμεταλλευθεί το θρησκευτικό συναίσθημα των Ελλήνων προχωρεί σε μέτρα που θυμίζουν τις πλέον σκοταδιστικές στιγμές του θεοκρατικού Βυζα-ντίου. Οργανώνει το Ανάθεμα του Βενιζέλου. Στις 12 Δεκεμβρίου ο Μητροπολίτης Αθηνών και πάσης Ελλά-δος Θεόκλητος, επίσκοποι, ιερείς και πολλοί καλόγε-ροι, σωματεία και σύλλογοι, πλαισιούμενοι από αλαλά-ζοντα πλήθη «πιστών», διαβάζουν το φρικτό Ανάθεμα κατά του Βενιζέλου. «Κατά του επικαταράτου Ελευθε-ρίου, επιβουλευθέντος την Βασιλείαν και Πατρίδα, ανάθεμα έστω...». Όλοι οι παρευρισκόμενοι πρέπει να ρίξουν «τον λίθον χου αναθέματος», με αποτέλεσμα στο Πεδίον του Αρεως, όπου λαμβάνει χώρα η «τελε-τή», να σχηματισθεί ένα βουνό από πέτρες. Τα ίδια γίνονται σ' όλες τις πόλεις και τα χωριά που ελέγχει το κράτος των Αθηνών. Οι βενιζελικοί είναι υποχρεωμέ-νοι, όχι μόνο να συμμετάσχουν, αλλά και να ρίξουν τη μεγαλύτερη πέτρα αλλιώς... Η Ελλάδα γυρίζει 1.000 χρόνια πίσω.

Παρόλους τους λεονταρισμούς σε βάρος ανυπερά-σπιστων, η κυβέρνηση Αάμπρου θα πληρώσει πολύ ακριβά τους νεκρούς και τραυματίες Γάλλους ναύτες. Στις 16 Ιανουαρίου η ελληνική σημαία «υποκλίνεται» στις σημαίες των εταίρων της Αντάντ, ζητώντας συγ-γνώμη. Οι συνέπειες των «Νοεμβριανών» θα ταλανί-ζουν την Ελλάδα για πολλά χρόνια ακόμη. Και στον εσωτερικό τομέα, με την τάση εκδικήσεως χων χαλαι-πωρημένων, αλλά και σχον χομέα χης εξωτερικής πολι-χικής.

Από χην επομένη χων Νοεμβριανών οι Γάλλοι βυσ-σοδομουν ενανχίον χου Κωνσχανχίνου. Απαιχούν χην άμεση απομάκρυνσή χου από χο θρόνο. H καχάρρευση χου Τσαρικού καθεστώτος στερεί τον βασιλέα από έναν πολύτιμο σύμμαχο. Τον Μάιο οι Γάλλοι διορίζουν τον γερουσιαστή Σελεστέν Ζωνάρ, ως Ύπατο Αρμοστή

Page 55: Ελληνικοί Πόλεμοι

. i r . Α . , -^ απο το 1874

στην Ελλάδα. Ο Ζωνάρ, αφού πρώτα μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη, όπου έχει διαβουλεύσεις με τον Βενιζέλο και τον Στρατηγό Σαράιγ, φθάνει με ισχυρό πολεμικό στόλο και μεταγωγικά, όπου υπάρχει μία γαλλική μεραρ-χία, στις 27 Μαίου, στον Πειραιά. Την επομένη καλεί τον Ζαΐμη, που έχει αντικαταστήσει τον Λάμπρου, στη ναυαρχίδα του στόλου, στο θωρηκτό «Justice». Το τελεσίγραφο επιδίδεται. H Αντάντ απαιτεί άμεση απομά-κρυνση του Κωνσταντίνου και αντικατάστασή του από το νεαρό Αλέξαν-δρο. Ήδη, γαλλικές μεραρχίες υπό τον Στρατηγό Βενέλ διασχίζουν τη μεθόριο στη Θεσσαλία και την καταλαμβάνουν. Μόνο ο Συνταγματάρχης Φράγκου αμύνεται στη Λάρισα, αλλά και αυτός αναγκάζεται να υποχωρή-σει. Οι Γάλλοι αποβιβάζουν μία ταξιαρχία στο Καλαμάκι, η οποία κινού-μενη νότια φράσσει τον ισθμό της Κορίνθου. Ο Ζωνάρ φαίνεται αποφα-σισμένος να βομβαρδίσει την Αθήνα, αν δεν γίνουν δεκτοί οι όροι του. Παραλλήλως οι Ιταλοί, εκμεταλλευόμενοι την κατάσταση, κηρύσσουν την Αλβανία ιταλικό προτεκτοράτο και μάχιμα τμήματά τους προχωρούν προς τα Ιωάννινα, την Αρτα και την Πρέβεζα. Στις 30 Μαΐου ο Κωνστα-ντίνος παραιτείται και στις 2 Ιουνίου φεύγει από την Ελλάδα, πρώτα για την Ιταλία και μετά για την Ελβετία. Ο Βενιζέλος φθάνει στην Αθήνα και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας στις 14 Ιουνίου.

Η συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο Από την πρώτη στιγμή, το κυριότερο μέλημα της Αμύνης ήταν η δημι-

ουργία στρατού και η ενίσχυση των συμμαχικών τμημάτων στην πρώτη γραμμή. Δύο εβδομάδες μετά την επικράτηση του κινήματος, το πρώτο τάγμα του αμυνίτικου στρατού θα πάρει θέση στην πρώτη γραμμή, με την επωνυμία «Α" Τάγμα Εθνικής Αμύνης», υπό τον Λοχαγό Νεόκοσμο Γρηγοριάδη. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα σχηματιστούν δύο ακόμη τάγματα υπό τους λοχαγούς Παλίδη και Τσάκαλο. Τα τρία αυτά τάγματα θα απαρτίσουν το 1ο Σύνταγμα της Μεραρχίας Σερρών, υπό τον Τσερού-λη. Λίγο αργότερα, αφού κηρυχθεί επιστράτευση, θα δημιουργηθούν η Μεραρχία Κρήτης, η Μεραρχία Αρχιπελάγους και η Μεραρχία Κυκλάδων. Εκτός από τις άλλες δυσκολίες, η επιστράτευση αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα στελεχών. Πολλοί είναι οι αξιωματικοί που φεύγουν από τις μονάδες τους, από το κράτος των Αθηνών και προσπαθούν να φθάσουν στη Θεσσαλονίκη. Από την μεν επαρχία η διαφυγή είναι δυσκολότερη, από την Αθήνα όμως το μόνο που πρέπει ο φυγάς να κάνει είναι να φτά-σει στον Πειραιά. Εκεί αναλαμβάνουν την προστασία του τα αγήματα των Συμμάχων που ελέγχουν το λιμάνι.

Την άνοιξη του 1917 η Μεραρχία Σερρών έχει σχηματισθεί πλήρως. Φθάνουν και τα πρώτα στοιχεία από την Μεραρχία Κρήτης και Αρχιπελά-γους. Το Σώμα Στρατού Αμύνης δημιουργήθηκε. Με αλλεπάλληλες επι-δρομές στις βουλγαρικές γραμμές εγκαινιάζουν τη συμμετοχή τους στον πόλεμο οι ελληνικές δυνάμεις. Σε μία μεγάλη επιδρομή στο Ραβινέ απο-σπούν τους επαίνους των Συμμάχων, που δεν έχουν συνηθίσει τις ορμη-τικές εφόδους, αλλά και των εχθρών τους και αυτή η επιβράβευση έχει μεγαλύτερη αξία. Μία βουλγαρική εφημερίδα θα γράψει: «Απερίγραπτη υπήρξε η λύσσα των βενιζελικών Ελλήνων».

Με την ενοποίηση του κράτους η επιστράτευση ισχύει για όλη την Ελλάδα. Παρόλο που ο Κωνσταντίνος μέχρι και πράκτορες αποστέλλει από την Ελβετία στον βασιλέα Αλέξανδρο, πιέζοντάς τον να μην υπογρά-ψει τα διατάγματα της επιστρατεύσεως, η επιστράτευση προχωρεί παρ' όλες τις δυσκολίες. Σε διάφορα συντάγματα ξεσπούν στάσεις. Οι στρα-τιώτες στασιάζουν και φεύγουν για τα χωριά τους. Από πίσω τους κυνη-γούν πιστά στην κυβέρνηση τμήματα αμυνιτών και τον δρόμο τους τον φράσσουν τμήματα Κρητών χωροφυλάκων. Η κυβέρνηση αναγκάζεται να λάβει σκληρά μέτρα. Σε έκτακτα στρατοδικεία εκδικάζονται συνοπτικά οι στασιαστές και οι αποφάσεις, που παίρνουν τη μεγαλύτερη δυνατή δημο-

12

ΑΠΩΛΕΙΕΣ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΊΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1918)

Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τις ελληνικές απώλειες, οι οποίες σύμφωνα με υπολογισμούς ανήλθαν σε 1.382 νεκρούς και 6.540 τραυματίες, ενώ τουλάχιστον 835 καταγράφηκαν ως εξαφανι-

σθέντες. Απώλειες υπήρξαν και το 1916, όταν ελληνικά στρατεύματα κινήθηκαν εναντίον των

Συμμάχων στην Αθήνα και την Θεσσαλία. Από το Ναυτικό αναφέρονται 2 νεκροί αξιωματικοί.

σιότητα, εκτελούνται αμέσως. Στους 100, συμφωνά με τους βενιζελικούς και στους 140, σύμφωνα με τους αντιπάλους τους, θα φτάσουν οι εκτελεσμένοι. Τη\ ίδια περίοδο στο Μακεδονικό Μέτωπο ο στρατός της Αμύνης έχει απώλειες 114 αξιωματικών και 2.247 στρα-τιώτών.

Στις 250.000 περίπου άνδρες θα φτάσει ο στρατός της Αμύνης στο Δυτικό Μέτωπο. Οι επιδρομές και οι μάχες είναι συνεχείς. Στις εφημερίδες πολλά παράξε-να ονόματα δείχνουν τις συνεχείς συγκρούσεις: Κακα-ράσκα, Οσμάν Καμήλα, λόφος Σεμέν ντε Φερ ή λόφος Δογάνη, Σκρα (πρώτη μάχη), Μπομπαντέ, Χατζήμπα-ρη και τόσα άλλα. Αρχίζουν και ακούγονται ονόματα πολεμιστών, που θα αφήσουν ανεξίτηλο στίγμα στην ελληνική ιστορία: Πλαστήρας, Μανέτας, Τσερούλης. Κονδύλης, Βουσπνάς, Τσάκαλος, Καθενιώτης, Μάντο-κας, Μπακιρτζής, Σαράφης, Ντερτιλής, Ζέρβας, Οθω-ναίος, Τσίπουρας, Ιωάννου, Γαργαλίδης, Τσιμίκαλης και τόσοι άλλοι. Τον μεγάλο όγκο των αξιωματικών όμως θα δώσουν οι επαγγελματίες στρατιωτικοί, οτ οποίοι, ανεξαρτήτως πολιτικής καταστάσεως, έχουν ως σκοπό της ζωής τους να υπηρετήσουν την Ελλάδα. Αξιοι ηγέτες όπως ο Διαλέτης, ο Μαυροσκώτης, ο Σαρηγιάννης, ο Γονατάς, ο Σπυρίδωνος και πάρα πολ-λοί ακόμη. Υπάρχουν ακόμη και πολλοί άλλοι, ποτ όντες φιλοβασιλικοί, δεν μπορούν να μείνουν μακριό από τη μάχη, όπως ο Γ. Ζήρας και ο Κ. Μανιαδάκης.

Την άνοιξη του 1918, οι ελληνικές δυνάμεις έχουν :

και τη δύναμη και την εμπειρία πλέον για μία μεγάλη επιχείρηση. Το σχέδιο το έχει καταστρώσει ο αντικα-ταστάτης του Σαράιγ, Στρατηγός Γκυγιωμά. Στόχος γ τοποθεσία Σκρα ντι Λέγκεν. H τοποθεσία είναι βαριά : οχυρωμένη και θεωρείται απόρθητη. Στην επίθεση θ: πάρουν μέρος 3 ελληνικά συντάγματα και ένα γαλλικό. Αλλες δυνάμεις, αριστερά και δεξιά, θα εκτελέσουν επιθέσεις αντιπερισπασμού. Την όλη επιχείρηση διευ-θύνει ο Υποστράτηγος Ιωάννου. Από τις 16 Μαΐου αρχί-ζει ο βομβαρδισμός της τοποθεσίας από 244 πυροβό-λα. Στις 05:00 το πρωί την επόμενη έχει σχεδιασθεί η επίθεση. Το μπαράζ (ελληνιστί «κυλινδούμενος φραγ-μός») του πυροβολικού θα προχωρεί 100 μέτρα κάθε 5 λεπτά και τα τμήματα θα ακολουθούν. Οι Έλληνε·; όμως μάχονται διαφορετικά. Με την έναρξη της επιθέ-σεως τα τμήματα σε πολλά σημεία ξεπερνούν τσ·

Page 56: Ελληνικοί Πόλεμοι

Α' Παγκόσμιος Πόλεμος

φραγμό και σε 10 λεπτό μόλις, η πρώτη λευκή φωτοβολίδα δείχνει την κατάληψη του πρώτου αντικειμενικού στόχου. Τα σχέδια βολής των πυροβόλων αναδιοργανώνονται βιαστικά και το πυρ μετατίθεται στο βάθος της εχθρικής τοποθεσίας. Οι Βούλγαροι συνηθισμένοι στον αργό γαλλικό τρόπο επιθέσεως αιφνιδιάζονται. Όταν τα ελληνικά τμήματα φθάνουν στα χαρακώματά τους αυτοί βρίσκονται ακόμη στα αμπρί. Σε λιγότερο από μία ώρα, φάλαγγες αιχμαλώτων παίρνουν τον δρόμο για τις ελληνικές γραμμές. Στις 07:00 το πρωί ο Στρατηγός Γκυγιωμά φθάνει στον ελληνικό σταθμό διοικήσεως για να παρακολουθήσει τη μάχη, η οποία όμως έχει τελειώσει. Περίπου 600 νεκροί και πολλοί τραυματίες είναι οι ελληνικές απώλειες στη μάχη αυτή, που θα μείνει στην ιστορία σαν «Μάχη του Σκρα».

Την 1η Σεπτεμβρίου 1918, ο αντικαταστάτης του Γκυγιωμά, Στρατη-γός Φρανσαί Ντ' Εσπεραί αρχίζει τη γενική επίθεση του. Έχει υπό τις διαταγές του 10 ελληνικές μεραρχίες, 8 γαλλικές, 6 αγγλικές, 6 σερβικές

κωχή. Στις 4 Νοεμβρίου υπογράφει η Αυστροουγγαρία και στις 11 Νοεμβρίου η Γερμανία. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος τελειώνει αφήνοντας την Ευρώπη μέσα στα ερείπια. Για άλλη μία φορά το ελληνικό έθνος δεν φάνηκε άξιο των περιστάσεων. Παραμένοντας μόνο στη νεότερη ιστορία μας και συγκεκριμένα στην Επα-νάσταση του 1821 θα παρατηρήσουμε τα ίδια φαινόμε-να. Στο μέσον της Επαναστάσεως, χωρίς τίποτε να έχει κριθεί, οι Έλληνες προτίμησαν να ξεκινήσουν έναν εμφύλιο πόλεμο.

Ο Διχασμός του 1916 θα ταλανίζει για πάρα πολλά χρόνια τον ελληνικό δημόσιο, αλλά και προσωπικό, βίο. Θα είναι ο βασικός παράγων της Μικρασιατικής κατα-στροφής. Στο βωμό του θα θυσιασθούν με άμεσο είτε με έμμεσο τρόπο χιλιάδες Έλληνες. Την περίοδο του

14 Ιουλίου 1919: παρέλαση ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων στο Παρίσι την ημέρα της εθνικής επετείου της Γαλλίας και του εορτασμού της νίκης

των Συμμάχων στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

και 2 ιταλικές. Η επίθεση είναι σ' όλο το μέτωπο, αλλά το κέντρο βάρους είναι στην περοχή των ορέων Τζένα, Ντομπροπόλιε, Καϊμακτσαλάν. Στην επίθεση σε αυτό τον τομέα, παίρνουν μέρος 4 συμμαχικές μεραρχίες: 2 γαλλικές, 1 σερβική και η ελληνική 4η Μεραρχία Ναυπλίου. Οι Γάλλοι και οι Σέρβοι προσπαθούν, υφιστάμενοι βαριές απώλειες, αλλά δεν επιτυγχά-νουν διάσπαση. Αντιθέτως το 35ο Σύνταγμα της 4ης Μεραρχίας κατορ-θώνει να διασπάσει το εχθρικό μέτωπο σε πλάτος 2 χλμ. Τη δεύτερη ημέρα της επιθέσεως το ρήγμα βαθαίνει στις εχθρικές γραμμές. Από εκεί θα ξεχυθούν οι συμμαχικές εφεδρείες και θα επιτύχουν την οριστική διά-σπαση του μετώπου. Έως τις 17 Σεπτεμβρίου, οπότε και υπογράφεται ανακωχή, τα ελληνικά τμήματα προχωρούν μαχόμενα ως τον Δούναβη. Στις 17 Οκτωβρίου και η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα υπογράψει ανα-

Μεσοπολέμου, ενώ όλες οι χώρες προσπαθούν να επουλώσουν τα πολεμικά τους τραύματα, η Ελλάδα θα ασκείται στα στρατιωτικά κινήματα, τα περισσότερα των οποίων έχουν σαν αιτία το Διχασμό. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Έλληνες θα ξεχάσουν τον Διχα-σμό του 1916 και θα επιδοθούν σ' έναν ακόμη χειρότε-ρο Διχασμό, που θα στεφανωθεί επί πλέον και από έναν αγριότατο εμφύλιο πόλεμο. Οι συνέπειες του εμφυλίου αυτού, οι αναμνήσεις του Διχασμού αυτού είναι ακόμη δίπλα μας και όποιος δεν τις βλέπει εθε-λοτυφλεί. H περίοδος της ελληνικής ιστορίας 1914-1918, είναι ένα κλασικό παράδειγμα αυτοκτονούντος έθνους-κράτους. Αν η Ελλάδα δεν είχε την τύχη ο ένας από τους δύο αντιμάχους να είναι ένας πολιτικός ιδιο-φυής, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τα πράγματα μπορεί να ήταν πολύ διαφορετικά.

12

Page 57: Ελληνικοί Πόλεμοι

Ευάγγελος Τζάχος

Εκστρατεία στην Μεσημβρινή Ρωσία

(1919)

Μ ετά τη ρωσική επανάσταση, το Νοέμβριο του 1917, οι Σύμ-μαχοι επεξεργάστηκαν ένα σχέδιο διαμελισμού της Ρωσίας, στο οποίο προβλεπόταν ότι η Κριμαία και η Ουκρανία θα αποτελούσαν περιοχές ενδιαφέροντος της Γαλλίας. Στο μεταξύ, η αναστολή των πολεμικών επιχει-ρήσεων ανάμεσα στους Ρώσους και τους Γερμανούς,

έδωσε την ευκαιρία στους Ρώσους Στρατηγούς Κορνίλωφ, Αλεξέγιεφ και Ντενίκιν, να υψώσουν τη σημαία της αντεπανάστασης στην περιοχή του Ντον και να σχηματίσουν τον «Ρωσικό Στρατό Εθελοντών». Μέσα στα πλαίσια αυτά, οι Σύμμαχοι πραγματοποίησαν αποβάσεις στο Μουρμάνσκ, οι Ιάπωνες κατέλαβαν το Βλαδιβοστόκ, ενώ στο Νότο σχηματίστηκε ο στρατός του Στρατηγού Κρασνόφ. Επίσης, η αδυναμία στρατολόγησης νέων δυνάμεων ανάγκασε τους Συμμάχους να χρησιμοποιήσουν 50.000

m

Τμήμα του Ελληνικού Στρατού κατά τις επιχειρήσεις στην Ουκρανία.

άνδρες της τσεχικής λεγεώνας, που βρισκόταν ήδη στη Ρωσία. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης Μπρεστ-Λιτόφσκ ανάμεσα στη

Γερμανία και τους μπολσεβίκους, τον Μάρτιο του 1918, η Ρωσία υποχρε-ώθηκε να αποδεχθεί την ανεξαρτησία της Φινλανδίας, των Βαλτικών Χωρών, της Βεσσαραβίας, της Ουκρανίας και του Καυκάσου. Οι Γερμα-νοί, παραβαίνοντας τους όρους της Συνθήκης που μόλις είχε υπογραφεί, έσπευσαν να καταλάβουν την Ουκρανία και την Κριμαία και στη συνέχεια να βοηθήσουν τον Κρασνόφ στον αγώνα του κατά των μπολσεβίκων και να κινηθούν προς τον Καύκασο. Τότε οι μπολσεβίκοι, μπροστά σ' αυτό

τον κίνδυνο, θέσπισαν την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και προσκάλεσαν τους πρώην αξιωματικούς του τσαρικού στρατού, οπότε προς το τέλος του 1918, κατόρθωσαν να διαλύσουν την τσεχοσλοβακική λεγεώ-να και να εκδιώξουν τους αντεπαναστάτες από την περιοχή του Καζάν και του Σιμπίρσκ.

Όταν μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου αποφασίστηκε να συνέλθει η Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, οι διπλωμάτες των Συμμάχων δραστηριο-ποιήθηκαν έντονα για να αποκομίσουν τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη για λογαριασμό των χωρών τους. Η προ-βολή των ελληνικών διεκδικήσεων έγινε επίσημα με το Υπόμνημα του Ελευθερίου Βενιζέλου, στις 30 Δεκεμβρίου 1918, που υποβλήθηκε στην Επιτροπή των Ελληνικών Υποθέσεων και ενώ αυτή ενημερωνό-ταν για τις εθνικές διεκδικήσεις, ο Βενιζέλος απο-κτούσε ένα νέο διαπραγματευτικό πλεονέκτημα και εξασφάλιζε την πρώτη ευνοϊκή δήλωση της Γαλλίας για τις ελληνικές απαιτήσεις. Η δήλωση πραγματοποι-ήθηκε μετά την ανταπόκριση του Βενιζέλου στην αίτη-ση του Γάλλου πρωθυπουργού για την πολυπόθητη συμμετοχή του Ελληνικού Στρατού στο πλευρό των Συμμάχων στην Ουκρανία.

Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι μπολσεβίκοι κήρυξαν άκυρη την συμφωνία Μπρεστ-Αιτόφσκ και διακήρυξαν ότι δεν αναγνώριζαν χα δάνεια της τσαρικής Ρωσίας. Οι Σύμμαχοι, πιστεύο-ντας ότι τους δινόταν η μεγάλη ευκαιρία για την επί-λυση του «Ρωσικού Ζητήματος», αποφάσισαν να μετα-φέρουν στη Ρωσία δυνάμεις, οι οποίες είχαν απαγκι-στρωθεί από το Δυτικό Μέτωπο. Το Νοέμβριο του 1918, συμμαχικοί στολίσκοι κατέλαβαν τα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου Νοβοροσίσκ, Σεβαστούπολης και Οδησσού. Εξ άλλου, οι Σύμμαχοι υπολόγιζαν ότι οι τοπικές δυνάμεις, που ήταν αντίθετες προς τους μπολσεβίκους, θα τους βοηθούσαν.

Στις αρχές του 1919, οι μπολσεβίκοι κατόρθωσαν να αναδιοργανώσουν τον «Κόκκινο Στρατό» που ξεπερνούσε το ένα εκατομμύριο άνδρες και νίκησαν τον στρατό του Κρασνόφ καταλαμβάνοντας το Βορο-νέζ και το Τσαρίχσιν, επανέκχησαν χο μεγαλύχερο χμήμα χης Ουκρανίας και ήλθαν σε επαφή με τις δυνά-μεις των Συμμάχων. Επιπλέον οι μπολσεβίκοι, επιθυ-

12

Page 58: Ελληνικοί Πόλεμοι

am Vi mm aa.\9*u &IETOPIA

Ε κ σ τ ρ α τ ε ί α σ τ η ν Μ ε σ η μ β ρ ι ν ή Ρ ω σ ί α

μώντας να στρατολογήσουν περισσότερους χωρικούς, χρησιμοποίησαν πράκτορες οι οποίοι κατόρθωσαν να ξεσηκώσουν τον ρωσικό πληθυσμό των περιοχών που ήταν υπό την κατοχή των Συμμάχων και να προτρέ-ψουν σε στάση τους ναύτες των γαλλικών πολεμικών πλοίων.

Προπαρασκευή και μεταφορά του Α' ΣΣ Όταν οι Σύμμαχοι αποφάσισαν την εκστρατεία στη Μεσημβρινή

Ρωσία, αυτή ανατέθηκε στις Γαλλικές Ένοπλες Δυνάμεις, υπό τις διατα-γές των οποίων έδρασαν ενωμένα τα αντιμπολσεβίκικα τμήματα του Ρωσικού Εθελοντικού Στρατού (ΡΕΣ), το τμήμα μιας πολωνικής μεραρ-χίας, καθώς και το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα (ΕΕΣ), το οποίο απε-τελέσθη από το Α1 Σώμα Στρατού, ενισχυμένο με διάφορους βοηθητικούς σχηματισμούς. Όμως, από τις τρεις μεραρχίες του Σώματος, μόνον οι δύο μεταφέρθηκαν στην Ουκρανία, δίχως το πυροβολικό και τα μεταγω-γικά τους.

Η Ανωτάτη Διοίκηση των Συμμαχικών Δυνάμεων είχε ανατεθεί στον Γάλλο Στρατηγό Ντ' Ανσέλμ, διοικητή της 1ης Ομάδας Μεραρχιών, που απετελείτο από τις γαλλικές 30η και 156η Μεραρχίες, υπαγόμενες στη Στρατιά Δουνάβεως υπό τον Στρατηγό Μπερτελώ. Το ΕΕΣ δεν έδρασε ως σύνολο αλλά κατά τμήματα, τα οποία υπήγοντο, εκτός εξαιρέσεων, στη διοίκηση Γάλλων αξιωματικών ή διοικητών γαλλικών τμημάτων με τα οποία ευρίσκοντο σε σύμπραξη.

Μετά το πέρας των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους Συμμάχους και την Ελλάδα για τη συμμετοχή της τελευταίας στην εκστρατεία, η διοί-κηση του Α' ΣΣ ανατέθηκε στον Υποστράτηγο Νίδερ Κωνσταντίνο. Στο Α' ΣΣ ανήκαν η 1 Μεραρχία (Δράμα), η 11 Μεραρχία (όρμος Σταυρού), η Χ111 Μεραρχία (Καβάλα) καθώς και μη μεραρχιακές μονάδες στην περιοχή της Καβάλας. Το Γενικό Στρατηγείο (ΓΣ) για να καταστήσει το Σώμα πιο ευκίνητο, διέταξε τη διάλυση των δεύτερων συζυγαρχιών Πεζικού και Πυροβολικού του Α' ΣΣ, τη μετάθεση των οπλιτών μεγάλων κλάσεων και συμπλήρωση των κενών από εθελοντές οπλίτες των κλάσεων 1915-18. Στη συνέχεια, διέταξε τη μετατροπή των μεταγωγικών του Σώματος από ορεινά σε πεδινά και αντικατάσταση των κτηνών με οχήματα και αυτοκί-νητα καθώς και την αύξηση των υγειονομικών σχηματισμών.

Μετά το πέρας των προπαρασκευών, η συνολική δύναμη των τριών μεραρχιών, ανερχόταν σε 1.402 αξιωματικούς, 40.840 οπλίτες και 10.132 κτήνη. Η πρώτη μονάδα που μεταφέρθηκε στη Ρωσία ήταν το 34ο Σύνταγμα Πεζικού της 11 Μεραρχίας, το οποίο έφτασε στην Οδησσό το πρωί της 19ης Ιανουαρίου. Ο 11/34 Αόχος και τα Μεταγωγικά Σώματος του 34ου ΣΠ επιβιβάστηκαν στο πλοίο «Rodosto», που απέπλευσε από τη Θεσσαλονίκη στις 20 Ιανουαρίου, αλλά αυτό έφθασε στην Ουκρανία 20 ημέρες μετά την άφιξη του Συντάγματος, λόγω μηχανικής βλάβης.

Το 7ο ΣΠ ήταν η δεύτερη μάχιμη μονάδα που απεστάλη στην Ουκρα-νία κι ακολούθησε το Ιο ΣΠ. Στις 10 Μαρτίου, η μεταφορά όλων των μονά-δων πεζικού της 11 Μεραρχίας και ορισμένων Σχηματισμών της Μεραρ-χίας και του Σώματος, είχε ήδη περατωθεί, όμως δεν είχε πραγματοποιη-θεί καμμία μεταφορά τμήματος Πυροβολικού, με αποτέλεσμα όλες οι επι-χειρήσεις έως τα μέσα Μαρτίου να διεξαχθούν δίχως την συνδρομή ελλη-νικού πυροβολικού.

Στις 8 Μαρτίου απέπλευσε από τον λιμένα των Ελευθερών το «Αυτο-κράτωρ Νικόλαος», μεταφέροντας το Στρατηγείο της 11 Μεραρχίας και τρεις λόχους του 1/3 Τάγματος που έφθασε στην Οδησσό στις 12 του μηνός. Ακολούθησε το υπόλοιπο του 3ου ΣΠ, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και το 2ο ΣΠ. Στις 22 Μαρτίου εξάλλου απέπλευσε το «lngenieur Ordakoff», στο οποίο επιβιβάστηκε η 534 Αεροπορική Μοίρα, δίχως αεροπλάνα και μερικοί σχηματισμοί αυτοκινήτων. Με τον τρόπο αυτό έως τις 22 Μαρτίου είχαν αποσταλεί στη Μεσημβρινή Ρωσία, οι 11 και Χ111 Μεραρχίες.

Οι επιχειρήσεις στην Χερσώνα Ένα Μεικτό Απόσπασμα, αποτελούμενο από το

1/34 Τάγμα (23 αξιωματικοί, 853 οπλίτες υπό τον Ταγ-ματάρχη Κ. Βλάχο ή Πράσσο), έναν λόχο 60 ανδρών χου γαλλικού 176ου Συντάγματος υπό τον Αοχαγό Αλίξ και έναν γαλλικό ουλαμό ορειβατικού πυροβολικού, επιβιβάστηκε στην Οδησσό σε δύο σιδηροδρομικές αμαξοστοιχίες, οι οποίες αναχώρησαν με προορισμό την Χερσώνα στις 29 Ιανουαρίου. H διοίκηση του Απο-σπάσματος ανατέθηκε στον Ταγματάρχη Λανσόν. Μετά την άφιξη του στις αρχές Μαρτίου, το 1/34 Τάγμα στρατωνίστηκε στους στρατώνες του φρουρίου της πόλεως, ενώ η αμυντική οργάνωση χου φρουρίου ανα-λήφθηκε από χον 3ο Λόχο και χον Λόχο Αλίξ.

Σχο μεχαξύ, ο μπολσεβίκος Αχαμάνος Γκρηγκό-ριεφ, διοικηχής χης Μεραρχίας Δνείστερου, μετά την ολοκλήρωση των προπαρασκευών του, κινήθηκε προς την Χερσώνα, αφού το γερμανικό τάγμα που επιτη-ρούσε την περιοχή δεν είχε καταστρέψει τις γέφυρες επί των ποταμών Ινγκουλέτς και Βισούν. Ο Γκρηγκό-ριεφ, μόλις έφθασε στο χωριό Σνιγερέβκα, απέστειλε τελεσίγραφο στον Υπολοχαγό H. Ματθιό, φρούραρχο του σιδηροδρομικού σταθμού της Χερσώνας, για άμεση κατάθεση των όπλων της ελληνικής φρουράς και χην αποχώρησή χης για χην Οδησσό έως χις 2 Μαρ-χίου. Την ίδια ημέρα απεσχάλη προς Σνιγερέβκα ένας θωρακισμένος συρμός προς αναγνώριση, με μια ελλη-νική διμοιρία και μια διμοιρία πολυβόλων. Σε απόστα-ση 2 χλμ. από τις παρυφές της πόλεως, οι επιβαίνοντες αντιλήφθηκαν δύο εχθρικές τεθωρακισμένες αμαξο-στοιχίες με πυροβόλα των 105 χλστ. να κινούνται αργά προς Χερσώνα, ακολουθούμενες από σημαντικές εχθρικές δυνάμεις, συνεπικουρούμενες από οπλισμέ-νους χωρικούς και πυροβόλα.

Ή αναμενόμενη επίθεση των μπολσεβίκων εκδη-λώθηκε στις 15.00 της 2ας Μαρτίου. Μετά μια ώρα η γραμμή αντίστασης του σιδηροδρομικού σταθμού είχε αρχίσει να κινδυνεύει, επειδή οι μπολσεβίκοι είχαν διεισδύσει στο βορειοανατολικό προάστιο εργατών Μπογιέννα, του οποίου οι κάτοικοι αφού εξεγέρθηκαν, σήκωσαν τα όπλα εναντίον των Συμμάχων, αλλά ανα-χαιτίστηκαν και στις 22.00 η μάχη τερματίστηκε μετά από εκκαθάριση της περιοχής με την λόγχη από τους Έλληνες.

Την επομένη, ο Ταγματάρχης Λανσόν διέταξε τον τυφεκισμό των πρωταιτίων επαναστατών, ενώ οι εχθρικοί θωρακισμένοι συρμοί βομβάρδιζαν την πόλη δίχως αποτέλεσμα. Την ίδια ημέρα, η γαλλική διοίκηση ενίσχυσε την φρουρά της πόλεως με τον 1/7 Λόχο. Στις 5 Μαρτίου συνεχίσθηκε ο βομβαρδισμός της πόλεως και στις 14.00 έφθασε από το Νικολάγεφ ένας γερμα-νικός θωρακισμένος συρμός με δύο πυροβόλα των 105 χλστ. τα οποία μαζί με τους Γερμανούς χειριστές εγκα-ταστάθηκαν στο φρούριο.

Στις 6 Μαρτίου, ο Λανσόν διέταξε επιθετική ανα-γνώριση με 6 διμοιρίες, οι οποίες ήλθαν σε επαφή με τον εχθρό και εντόπισαν εχθρικές δυνάμεις 2.500

Page 59: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

ανδρών τακτικού στρατού, πλαισιωμένου από πλήθος ατάκτων. Στις 7 Μαρτίου οι συμμαχικές δυνάμεις στην Χερσώνα ήσαν από

ελληνικής πλευράς το 1/34 Τάγμα, ο 1/7 Λόχος, ο 2/7 Λόχος, από γαλλικής οι Λόχοι Αλίξ και Μπλεζ, δύο ουλαμοί πυροβολικού των 65 χλστ. 4 γερ-μανικά πυροβόλα των 77 χλστ. επί θωρακισμένων συρμών, δύο γερμανι-κά οβιδοβόλα των 105 χλστ. και τα γαλλικά πολεμικά «Pluton» και «Algol».

Η γενική επίθεση του εχθρού που εκδηλώθηκε το πρωί από πολυά-ριθμες δυνάμεις και συμμετοχή πυροβολικού, στράφηκε κυρίως προς τον σιδηροδρομικό σταθμό και το προάστιο Μπογιέννα, ενώ οι κάτοικοι άνοιξαν πυρ από τα παράθυρα εναντίον των συμμαχικών θέσεων. Το πρωί της επομένης, ο 1/7 Λόχος που βρσκόταν στο προάστιο Μπογιέννα, αναγκάστηκε να συμπτυχθεί στο φρούριο. Καθώς ο εχθρός άρχισε να περισφίγγει τους αμυνομένους, με χο σκοτάδι ο 2/7 Λόχος, ο Λόχος Αλίξ και τμήμα του 2/34 Λόχου που ευρίσκοντο εκεί, συμπτύχθηκαν γύρω από χο φρούριο. Για καλή χύχη χων αμυνομένων, απρόοπχα έφθασαν στο λιμάνι της Οδησσού ένα γαλλικό τάγμα και δύο τάγματα του 1ου ΣΠ από την Ελλάδα, που επέτρεψαν την άμεση διάθεση ενός λόχου πεζικού κι ενός λόχου πολυβόλων του γαλλικού 176ου Συντάγματος, που εστάλησαν με πλοία στην Χερσώνα.

Στιγμιότυπο από την έξοδο του στρατού στην Οδησσό.

Στις 06.00 της 9ης Μαρτίου, ο σιδηροδρομικός σταθμός κατελήφθη από τον εχθρό. Οι Έλληνες, μαχόμενοι ενανχίον υπερχέρων δυνάμεων με αναλογία 1 προς 8, αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν προς το φρούριο, όπου κατέφυγαν βαλλόμενα συνεχώς όλα τα τμήματα που ευρίσκοντο βόρεια του φρουρίου, γύρω στις 11.00. Ήδη, η συνοχή ανάμεσα στα τμή-ματα είχε διακοπεί και ο Ταγματάρχης Βλάχος, που βρισκόταν μέσα στο φρούριο, έχασε κάθε επαφή με τον Ταγματάρχη Λανσόν, ο οποίος επέλε-ξε χην ασφάλεια που χου προσέφερε χο «Pluton». Σχη συνέχεια ο εχθρός, έχονχας καχαλάβει χην νοχίως χου φρουρίου λωρίδα εδάφους, καχόρθω-σε να αποκόψει χο φρούριο από χα πολεμικά που ευρίσκονχο σχο λιμάνι. Σχο μεχαξύ, χα γαλλικά τμήματα και μερικά ελληνικά, τα οποία είχαν απο-κοπεί και δεν είχαν κατορθώσει να εισέλθουν στο φρούριο, συμπτύχθη-καν προς το λιμάνι, όπου καχαβλήθηκε προσπάθεια να δημιουργηθεί μια ζώνη ασφαλείας σχην προκυμαία, ώσχε χα πλοία να αποφύγουν χα πυρά από χα κοντινά σπίτια.

Στις 13.30 ο εχθρός αποπειράθηκε να αιφνιδιάσει τους υπερασπιστές του φρουρίου, αλλά αποκρούσθηκε. Τα περισσότερα των πολυβόλων του ελληνικού τάγματος τέθηκαν εκτός λόγω υπερθέρμανσης, ενώ τα φυσίγ-για λιγόστευαν επικίνδυνα. Τότε ο Έλληνας ταγματάρχης, αδυναχώνχας να επικοινωνήσει με χον Ταγμαχάρχη Λανσόν, πρότεινε στους διοικητές του 1/34 Τάγματος και των 1/7 και 2/7 Λόχων, να επιχειρήσουν έξοδο δια ξιφολόγχης, η οποία έγινε ομόφωνα δεκτή.

Στις 14.00 έφθασε στο λιμάνι το πλοίο «Potemkin» με το 1/1 Τάγμα του

12

1ου ΣΠ, τον Συνταγματάρχη Π. Γαργαλίδη και τον Γάλλο Αντισυνταγματάρχη Ντε Κλαβιέρ που είχε ορι-σθεί διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Χερ-σώνα. Τα ελληνικά τμήματα προέβησαν στην εκκαθά-ριση των μπολσεβίκων στην οδό προς τον σιδηροδρο-μικό σταθμό και στην τοποθέτηση πολυβόλων στους κάθετους προς την κεντρική οδό δρόμους. H επιχεί-ρηση αυτή έγινε δίχως τα πυρά των πυροβόλων των γαλλικών πλοίων, όπως προβλεπόταν από την διαταγή του Ντε Κλαβιέρ. Μετά την κατοχή της οδού προς τον σιδηροδρομικό σταθμό, άρχισε η κατάληψη της βόρει-ας οδού και των παρόδων από το λιμάνι έως το φρού-ριο ανατολικά της λεωφόρου προς τον σταθμό. Επειδή οι άνδρες εβάλλονχο από χα παράθυρα των σπιτιών, ο Συνταγματάρχης Γαργαλίδης αναγκάσθηκε να πυρπο-λήσει δύο από αυτά, με αποτέλεσμα η περιοχή να εκκαθαριστεί έως το απόγευμα. Επίσης, μια περίπολος που απεστάλη προς το φρούριο, κατόρθωσε να αποκα-ταστήσει την επικοινωνία ανάμεσα στα πολιορκούμε-να τμήματα και χο λιμάνι.

Σχο μεχαξύ, χο «Αννα Δ'» καχέπλεε στο λιμάνι χης Χερσώνας και αποβίβασε το 11/1 Τάγμα. Αργότερα το απόγευμα, ο Ντε Κλαβιέρ, με βάση τις οδηγίες που είχε λάβει, εξέδωσε διαταγή για εκκένωση της Χερσώ-νας, η οποία ολοκληρώθηκε το πρωί της 10ης Μαρτίου με τον απόπλου των πλοίων.

Μετά χην αποχώρηση χων Συμμάχων, χμήμαχα της 17ης Μεραρχίας των Σοβιέτ, δυνάμεως 7.600 ανδρών, εισήλθαν στην πόλη και αναχώρησαν για το Νικολάγεφ, αλλά τα τμήματα που εισήλθαν στην Χερ-σώνα, σε συνεργασία με τους μπολσεβίκους της πόλης, προέβησαν σε αγριότητες από εκδίκηση, κυρίως κατά ορισμένων Ελλήνων οπλιτών του Μετα-γωγικού, οι οποίοι είχαν περιπλανηθεί την προηγού-μενη νύκτα στους στενούς δρόμους της πόλης και δεν είχαν προλάβει να επιβιβαστούν στα πλοία. Τελικά, όλοι τους θανατώθηκαν κατά τον πιο φρικτό και ατι-μωτικό χρόπο.

Στο μεταξύ, καθώς το ελληνικό 7ο ΣΠ πλησίαζε στην Ουκρανία, διατάχθηκε να αναπτύξει τα τάγματά του στο Νικολάγεφ, που υπήρχε κίνδυνος να πέσει στα χέρια των μπολσεβίκων, καθώς η γερμανική 15η Μεραρχία Εθνοφρουράς που παρέμενε εκεί, είχε έλθει σε συνεννόηση με αυτούς ώστε να πετύχει τον επανα-πατρισμό της. Στις 10 Μαρτίου όμως οι μπολσεβίκοι κατέλαβαν την Χερσώνα και ο διοικητής των συμμαχι-κών δυνάμεων στο Νικολάγεφ, Γάλλος Συνταγματάρ-χης Λεζέ, ανακοίνωσε στο διοικητή του 7ου ΣΠ την εκκένωση του Νικολάγεφ και τα τμήματα απέπλευσαν από το λιμάνι στις 13 Μαρτίου, με προορισμό την Οδησσό. Έχσι οι μπολσεβίκοι καχόρθωσαν να αναχρέ-ψουν χα σχέδια των Συμμάχων, που προσπαθούσαν να επεκταθούν προς το εσωτερικό της Ουκρανίας.

Οι επιχειρήσεις στη Μπερεζόβκα Στις 20 Φεβρουαρίου, το ελληνικό 34ο ΣΠ έλαβε

διαταγή της 1ης Ομάδας Μεραρχιών για την συγκρό-

Page 60: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδοση του περιοδικού 8 ΙΧΤΟΡΙΑ

τηση μεικτού Αποσπάσματος από το 11/34 Τάγμα, ένα Τάγμα Ζουάβων, έναν γαλλικό ουλαμό ιππικού, δύο ίλες Ρώσων εθελοντών, γαλλικές πυρο-βολαρχίες και 5 άρματα μάχης. Το απόγευμα της επομένης, το Απόσπα-σμα, αναχωρώντας από την Οδησσό έφθασε στη Μπερεζόβκα, αφού δε εγκατέστησε δύο λόχους και πυροβολικό στην πόλη, προχώρησε σιδηρο-δρομικώς στο Βασιλίνοβο.

Μετά την εγκατάλειψη της Χερσώνας, το Απόσπασμα απεσύρθη από το Βασιλίνοβο στη Μπερεζόβκα. Η Ανωτέρα Γαλλική Διοίκηση, στην προ-σπάθειά της να ανακόψει την προέλαση των μπολσεβίκων, αποφάσισε να ενισχύσει το Απόσπασμα με το ελληνικό 111/1 Τάγμα. Στις 16 Μαρτίου η διοίκηση αποφάσισε και νέα ενίσχυση της άμυνας της πόλεως, με την αποστολή του 1/1 Τάγματος. Επίσης, εγκατέστησε δύο αποσπάσματα στις διαβάσεις Ποπόβκα και Γκομπλίεβο επί της λίμνης Τιλιγκιούλ, για να αποτρέψει την υπερφαλάγγιση των συμμαχικών δυνάμεων στην Μπερε-

Κατευθύνσεις προελάσεως Μπολσεβίκων

Το θέατρο επιχειρήσεων στην Ουκρανία.

ζόβκα. Στις 18 Μαρτίου, η δύναμη του Αποσπάσματος στη Μπερεζόβκα

περιελάμβανε από ελληνικής πλευράς ομάδα διοικήσεως του 1ου ΣΠ και το 1/1 Τάγμα (μείον 1ος Λόχος) αποτελούμενο από 23 αξιωματικούς και 580 οπλίτες, το 111/1 Τάγμα (21 αξιωματικοί, 676 οπλίτες) και το 11/34 Τάγμα (25 αξιωματικοί, 620 οπλίτες) από γαλλικής, τάγμα του 1ου Συντάγματος Αφρικής Μετόπισθεν, ουλαμό ιππικού, πεδινή πυροβολαρ-χία 75 χλστ. δύο ουλαμούς ορειβατικού πυροβολικού 65 και 75 χλστ. 5 άρματα και δύο ίλες Ρώσων εθελοντών. Η δύναμη διαιρέθηκε σε δύο τμή-ματα, που τοποθετήθηκαν αριστερά και δεξιά της σιδηροδρομικής γραμ-μής.

Το πρωί της 18ης Μαρτίου άρχισε η επίθεση των μπολσεβίκων και γύρω στις 14.00 το πυροβολικό τους άρχισε να βάλλει κατά του σιδηροδρομικού σταθμού, ενώ εκδηλώθηκε επίθεση πεζικού εναντίον του δεξιού της συμμαχικής παράταξης. Γύρω στις 16.00 επίθεση δέχθηκε και το αριστερό της σκέλος, με αποτέλεσμα τα τμήματα στα δυτικά της σιδηροδρομικής γραμμής να υποχωρήσουν προς τον σταθμό, στην Μπερεζόβκα και την σιδηροδρομική γέφυρα. Στον δεξιό τομέα, περί τις 21.00 τα γαλλικά πυροβόλα καταλήφθηκαν από τον εχθρό και μέσα στον πανικό, ο Γάλλος Αντισυνταγμα-τάρχης Ζω έσπευσε να υποχωρήσει προς τον σιδηρο-δρομικό σταθμό της Ραούχκοβα, ενώ το γαλλικό τμήμα που είχε αναλάβει την ανατίναξη της σιδηρο-δρομικής γέφυρας δεν εκτέλεσε τη διαταγή.

Τα ελληνικά τμήματα άρχισαν να υποχωρούν σε δύο φάλαγγες, η μια κατευθυνόμενη προς τον σταθμό της Ραούχκοβα και η άλλη προς τον σταθμό της Σέρ-μπκα και ακολούθως διατάχθηκαν να επανέλθουν στην Οδησσό για ανασυγκρότηση. Οι τραυματίες που είχαν μεταφερθεί στον σιδηροδρομικό σταθμό της Μπερε-ζόβκα και επρόκειτο να διακομιστούν στην Οδησσό, εγκαταλείφθηκαν τελικά στη μοίρα τους, επειδή οι Ρώσοι μηχανοδηγοί είχαν προ πολλού εξαφανιστεί. Οι μπολσεβίκοι κατακρεούργησαν τους τραυματίες με τον πιο βάρβαρο τρόπο.

Μάχες στη Σέρμπκα και Μπολ Μπουγιαλίκ Το γαλλικό στρατηγείο στην Οδησσό, αποβλέπο-

ντας στην άμυνα της πόλεως αποφάσισε να συγκροτή-σει μεικτό Απόσπασμα υπό την διοίκηση του Αντισυ-νταγματάρχη Ντε Κλαβιέρ, αποτελούμενο από το 3ο ΣΠ και από μία μοίρα πυροβολικού των 65 χλστ. της Χ111 Μεραρχίας.

Στις 19 Μαρτίου, ο συρμός που μετέφερε προς Βορρά τρεις λόχους του 1/3 Τάγματος και τρεις του 11/3 Τάγματος, συνάντησε πλησίον της Ζεβάχοβας συρμό κινούμενο αντίθετα, στον οποίο επέβαιναν ο Αντισυ-νταγματάρχης Ζω και οι Ζουάβοι. Κατά τη συνάντηση του Ζω με τον Αντισυνταγματάρχη Γ. Κονδύλη, διοι-κητή του 3ου ΣΠ, ο πρώτος δήλωσε ότι το Απόσπασμά του διαλύθηκε και ότι τα ελληνικά τμήματα ευρίσκο-ντο στην Κρεμμυδόβκα. H αμαξοστοιχία που μετέφε-ρε τις ελληνικές μονάδες συνέχισε προς Βορρά, στην δε Κρεμμυδόβκα συνάντησε τα 1/1, 111/1 και 11/34 Τάγ-ματα Πεζικού. Συνεχίζοντας την πορεία του, ο συρμός κατέληξε στον σιδηροδρομικό σταθμό Ριάντσα, όπου το βράδυ έφθασε ένας άλλος συρμός με τον Συνταγ-ματάρχη Κ. Μανέτα, διοικητή Πεζικού της Χ111 Μεραρ-χίας, ο οποίος είχε οριστεί διοικητής του Αποσπάσμα-τος, μαζί δε ήταν και ο Αντισυνταγματάρχης Ντε Κλα-βιέρ. Αμέσως, ο Μανέτας διέταξε το 3ου ΣΠ να κινηθεί προς Σέρμπκα, όπου το πρωί της 20ης Μαρτίου, έφθα-σε το Απόσπασμα αποτελούμενο από το 1/3 Τάγμα, τον 9/3 Λόχο καθώς και την 1η Πυροβολαρχία της 11 Μοί-ρας Ορειβατικού Πυροβολικού. Ο Μανέτας ονόμασε το Απόσπασμα Προκεχωρημένο Τομέα Σέρμπκας και

12

Page 61: Ελληνικοί Πόλεμοι

flt ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

σε αυτό υπήγοντο το 3ο ΣΠ, χο 111/ 34 Τάγμα, η 11α ΜΟΠ, ένας Λόχος Μηχανικού, ένας γαλλικός Ουλαμός Ιππικού κι ένας γαλλικός Ουλαμός Μηχανικού.

Το πρωί χης 22ας Μαρτίου, δύο εχθρικοί συρμοί άρχισαν να βομβαρ-δίζουν το Απόσπασμα του Κονδύλη, το χωριό Σέρμπκα και τον σιδηρο-δρομικό σταθμό. Την ίδια ημέρα ο προκεχωρημένος Τομεύς Σέρμπκας και η Ταξιαρχία Ρώσων Εθελοντών αφαιρέθηκαν από τις αρμοδιότητες του Συνταγματάρχη Μανέτα και υπήχθησαν στις διαταγές του Γάλλου Στρατηγού Νερέλ, που είχε οριστεί διοικητής του Ανατολικού Τομέα Οδησσού, με εντολές χην ισχυροποίηση χου καχεχομένου μεχώπου, επι-σχροφή στην Μπερεζόβκα και καταστροφή της γέφυρας, που βρισκόταν 4 χλμ. βόρεια της Σέρμπκας.

Στις 23 Μαρτίου, ένας ουλαμός πυροβολικού κατέλαβε θέσεις βορεί-ως του σιδηροδρομικού σταθμού, προκειμένου να εμποδιστεί η επισκευή της γέφυρας από τους μπολσεβίκους και για τον ίδιο σκοπό, απεστάλη-σαν τη νύκτα επιπλέον περίπολοι. Στις 25 Μαρτίου εμφανίστηκαν εχθρι-κές αμαξοστοιχίες, οι οποίες βομβάρδισαν όλη την περιοχή που κατείχαν οι Έλληνες. Την επομένη, η Συμμαχική Διοίκηση σχην Οδησσό προέβη σε ενίσχυση χου αναχολικού χομέα με χα 1 και 11 Τάγμαχα χου 5/42 Συνχάγμαχος Ευζώνων, με ουλαμό πολυβόλων χου 34ου ΣΠ και γαλλικό

r β τ " ' τ—~ι

I

Μάρτιος 1920. Το αντιτορπιλλικό «Ιέραξ» παραβεβλημένο στο λιμάνι του Νοβοροσίσκ.

ουλαμό πυροβολικού. Ήδη χο πρωί χης ημέρας αυχής, άρχισε η δράση χου εχθρικού πυροβολικού που προερχόχαν από χις χεθωρακισμένες αμα-ξοσχοιχίες, ενώ σχις 11.00 προσχέθηκαν σχις δυνάμεις χου εχθρού πεζικό και ιππικό. Εμπρός σχην ορμή χου εχθρού, ο Συνχαγμαχάρχης Μανέχας διέχαξε σχις 17.30 χηλεφωνικώς χον διοικηχή χου 3ου ΣΠ Αντισυνταγμα-τάρχη Κονδύλη να υποχωρήσει πεζή στον σταθμό Μπουγιαλίκ. H ενέρ-γεια αυτή οφειλόταν σε εντολή του Νερέλ, στον οποίο όμως είχαν δοθεί λανθασμένες πληροφορίες. H διαταγή εξετελέσθη παρά το ψύχος που επικρατούσε, αλλά όταν ο Νερέλ αντελήφθη το λάθος του προσπάθησε να επανορθώσει διατάζοντας τον Κονδύλη να ανακαταλάβει τις προηγούμε-νες θέσεις που κατείχε. Η εξάντληση και οι κακουχίες που είχαν υποστεί οι Έλληνες, δεν επέτρεψαν την άμεση εκτέλεση της διαταγής, όμως την επομένη, ο διοικητής του 3ου ΣΠ τέθηκε σε κίνηση με τα τμήματα του Αποσπάσματος του και καχά χις 15.30 καχόρθωσε να ανακαχαλάβει χις παλαιές χου θέσεις, κονχά σχο χωριό Ανχρεγέβκα. Σχη συνέχεια, ο Κον-δύλης ζήχησε από χον Μανέχα χην ανάληψη γενικής επίθεσης καχά χης

12

Μπερεζόβκα, αλλά αυχός τον πληροφόρησε ότι ο Στρα-τηγός Νερέλ, δεν συμφωνούσε.

Το πρωί της 28ης Μαρτίου, το Απόσπασμα Κονδύ-λη δέχθηκε βομβαρδισμό από 5 τεθωρακισμένες αμα-ξοστοιχίες και επίθεση εχθρικού πεζικού. Κατά το μεσημέρι ο Κονδύλης ζήτησε την αποστολή ενισχύσε-ων από το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και στις 16.00 έφθασαν στον σταθμό Σέρμπκας δύο λόχοι του 5/42 με τον διοικητή τους Αντισυνταγματάρχη Νικόλαο Πλα-στήρα. Την επομένη, το 3ο ΣΠ αντικαταστάθηκε από το 5/42, τοποθετήθηκε δε στον σταθμό Μπουγιαλίκ και στην Κρεμμυδόβκα. Το πρωί της 30ης Μαρτίου, το Απόσπασμα Μανέτα περιελάμβανε το Απόσπασμα του 5/42 (Απόσπασμα Πλαστήρα) και το Απόσπασμα του 111/34 Τάγματος. Ο Σταθμός Διοικήσεως του Αποσπά-σματος.. Μανέτα ήταν στον σιδηροδρομικό σταθμό Μπουγιαλίκ, όπου και ο Σταθμός Διοικήσεως του 3ου ΣΠ.

Τα ξημερώματα της 31ης Μαρτίου ισχυρές δυνά-μεις πεζικού και ιππικού των μπολσεβίκων επέπεσαν κατά του 111/34 Τάγματος και του 7/42 Λόχου. Όμως, μετά από αντεπίθεση του Πλαστήρα επετεύχθη υπο-χώρηση του εχθρού, ο δε 7/42 Λόχος κατόρθωσε να καταλάβει την Αντρεγιέβκα. Μετά την κίνηση μεγάλων τμημάτων του εχθρού προς Νότον, ο Στρατηγός Νερέλ, διέταξε την σύμπτυξη του Αποσπάσματος Πλα-στήρα προς Μπολ Μπουγιαλίκ. Στις 2 Απριλίου ο εχθρός, αφού επισκεύασε την καταστραφείσα σιδηρο-δρομική γέφυρα βορείως της Σέρμπκας, ανέλαβε επί-θεση και μετά την υποχώρηση της Ταξιαρχίας Ρώσων Εθελοντών, ο Νερέλ, φοβούμενος κύκλωση του Απο-σπάσματος Μανέτα από Ανατολάς, διέταξε την σύμπτυξη του στην γραμμή Κουμπάνκα-Μαλ Μπου-γιαλίκ, καλύπτοντας την σχεδιαζόμενη εκκένωση της Οδησσού.

H εκκένωση αποφασίστηκε την 1η Απριλίου και την ίδια ημέρα έφθασε στο λιμάνι το θωρηκτό «Κιλ-κίς». Στις 4 Απριλίου αναχώρησε από την Οδησσό το 1/34 Τάγμα μαζί με τον 6ο Λόχο Μηχανικού και μετα-στάθμευσε στο Ντάλνικ. Την ίδια ημέρα η 11 Μεραρχία εξέδωσε διαταγή πορείας για την 5η και 6η Απριλίου. Κατά τον χρόνο μεταστάθμευσης της 11 Μεραρχίας, η Χ111 Μεραρχία εμπλεκόταν σε αγώνα για την συγκρά-τηση των μπολσεβίκων βορείως της Οδησσού. Από αυτή την ημέρα και μετά η κατάσταση στην πόλη της Οδησσού εκτραχύνεται και οι μπολσεβίκοι αρχίζουν να καταλαμβάνουν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Επί-σης, η απεργία των σιδηροδρομικών υπαλλήλων ματαιώνει τη μεταφορά των μονάδων προς Άκκερμαν της Βεσσαραβίας, οπότε αποφασίσθηκε η εκκένωση της πόλης με πλοία. Στην πόλη υπήρχαν ακόμη 2.600 Έλληνες στρατιώτες. Στο μεταξύ, οι κάτοικοι των συνοικιών στις εξόδους της πόλεως είχαν εξεγερθεί, καθιστώντας την διάβαση αδύναχη. Το πρωί της 5ης Απριλίου οι τραυματίες επιβιβάσθηκαν στο ατμόπλοιο «Ισμήνη» και στα πλωτά νοσοκομεία «Αμφιτρίτη», «Navarre» και «Plandre», τα οποία και απέπλευσαν την

Page 62: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λ) Am UTOPIA

Εκστρατεία στην

''SfmtMlrtiMil

επομένη. Το πρωί χης ίδιος ημέρας χα διαθέσιμα χμήμαχα της 11 Μεραρ-χίας φθάνουν σχο Νχάλνικ.

Σχο μεχαξύ βορείως χης Οδησσού, χα καλύπχονχα χην πόλη 5/42 Σύνχαγμα Ευζώνων και 3ο ΣΠ, μαζί με μερικά ρωσικά και γαλλικό χμή-μαχα είχαν εγκαχασχαθεί σχην περιοχή Κουμπάνκα-Μαλ Μπουγιαλίκ. Στ,ις 5 Απριλίου αρχίζει η εχθρική επίθεση αλλά και η αναπόφευκχη σύμπχυξη χων συμμαχικών χμημάχων, νόχια χης οχυρωμένης κύριας γραμμής αμύνης χης Οδησσού, την οποία προστάτευαν τα 11 και 111 Τάγ-ματα το 7ου ΣΠ.

Όταν ο διοικητής του Α' ΣΣ διαπίστωσε ότι κανένα μέτρο δεν λαμβά-νεται δια τους 2.600 Έλληνες που παρέμεναν στην πόλη, παρακάλεσε τον κυβερνήτη του «Κιλκίς» Ναύαρχο Κακουλίδη, να τους επιβιβάσει στο θωρηκτό, το μόνο στο οποίο θα μπορούσε να υπολογίζει ο Στρατηγός Νίδερ, αφού δεν υπήρχαν άλλα διαθέσιμα πλοία. Όμως, επειδή το «Κιλ-κίς» δεν μπορούσε να παραλάβει όλη την ελληνική δύναμη, σχηματίστη-κε μια φάλαγγα από 1.325 άνδρες, 65 κτήνη, 35 δίτροχα και 68 αυτοκίνη-τα υπό τις διαταγές του Αντισυνταγματάρχη Α. Μερεντίτη για να κατευ-θυνθεί οδικώς προς Ντάλνικ και να τεθεί στις διαταγές του διοικητή της 11 Μεραρχίας. Μετά την αναχώρηση της φάλαγγας, στην Οδησσό παρέ-μειναν το 111/34 Τάγμα, το 4ο Τάγμα Μετόπισθεν, η 11/3 Πολυβολαρχία και τθ-11γ Χειρουργείο. Το βράδυ της 5ης Απριλίου, από τα τμήματα που είχαν συμπτυχθεί νόχια χης κυρίας αμύνης χης Οδησσού, μεχά χην διαχαγή χου Σχραχηγού Νερέλ, συγκροχήθηκαν δύο Αποσπάσμαχα υπό χους Συνχαγ-μαχάρχες Μανέχα και Καμμένο, χα οποία, παρακάμπτοντας την Οδησσό, κατευθύνθηκαν προς το Ντάλνικ.

Στις 6 Απριλίου, ο Γκρηγκόριεφ εισήλθε στην Οδησσό με το ιππικό του ενώ το ατμόπλοιο «Συρία» που είχε φθάσει τυχαία από την Κωνστα-ντινούπολη και είχε φορτωθεί με στρατιώτες, δεν είχε ακόμη προλάβει να απομακρυνθεί από την προβλήτα.

Οι επιχειρήσεις στην Κριμαία Κατά το διάστημα της εκκένωσης της Οδησσού και της σύμπτυξης

των Συμμάχων προς την Ρουμανία, πραγματοποιείτο και η εγκατάλειψη της Κριμαίας. Αμέσως μετά την απόφαση των Συμμάχων για επέμβαση στη Ρωσία, στις 26 Νοεμβρίου είχε καταπλεύσει στο λιμάνι της Σεβα-στούπολης μια μοίρα του γαλλικού στόλου, η οποία αποβίβασε αγήματα για την τήρηση της τάξεως και ενίσχυση του ΡΕΣ, δυνάμεως 4.000 ανδρών, που υπαγόταν στον Στρατηγό Νχενίκιν. Διοικητής ήταν ο Στρα-τηγός Μπορόσκυ. Την ίδια ημέρα στο λιμάνι της Σεβαστουπόλεως εισέ-πλευσε και μια αγγλική μοίρα μαζί με το ελληνικό αντιτορπιλλικό «Πάν-θηρ» για να παραλάβει από τους Γερμανούς τον ρωσικό στόλο του Ευξεί-νου Πόντου. Αργότερα κατέπλευσε στη Σεβαστούπολη το θωρηκτό «Κιλ-κίς» και το αντιτορπιλλικό «Αετός», ενώ στις 10 Απριλίου κατέφθασε το θωρηκτό «Αήμνος».

Στις 23 Μαρχίου καχέπλευσε σχη Σεβασχούπολη χο «Αυχοκράτωρ Πέχρος ο Μέγας» σχο οποίο επέβαιναν μονάδες χης ελληνικής Χ111 Μεραρχίας. Μ δύναμη χου 2ου ΣΠ που αποβιβάσχηκε ανερχόχαν σε 58 αξιωμαχικούς, 1.980 οπλίχες, 30 δίχροχα και 30 κχήνη. Εκεί υπήρχε ένα σύνχαγμα δυνάμεως χάγμαχος χης γαλλικής 156ης Μεραρχίας. Σχις 26 Μαρτίου, το 1/2 Τάγμα μεταστάθμευσε στην Συμφερούπολη και στις 27 Μαρτίου ο 1/2 Αόχος μεταστάθμευσε σιδηροδρομικώς στο Τζανκόι, ενώ ο 2/2 Αόχος μεταστάθμευσε στο χωριό Ταγκανάς.

Όταν οι μπολσεβίκοι συγκέντρωσαν βόρεια του ισθμού Περεκόπ της Κριμαίας, 9 συντάγματα πεζικού, έκαστο χων οποίων είχε δύναμη 800-1.200 ανδρών, χρεις ίλες ιππικού και 18 πυροβόλα, αποφάσισαν να εισβάλ-λουν σχην Κριμαία.

Σχις 4 Απριλίου βρέθηκαν σχα νώχα χης IV Ρωσικής Εθελονχικής

Μεραρχίας και χην ανάγκασαν να υποχωρήσει. Ο Γάλ-λος Συνχαγμαχάρχης Τρουσσόν, αναλαμβανόμενος χο κρίσιμο της κατάστασης, προσπάθησε να προλάβει την εισβολή του εχθρού στην Κριμαία, διατάζοντας τον 1/2 Αόχο να σπεύσει όπισθεν της IV Ρωσικής Εθελοντικής Μεραρχίας για να την ενισχύσει, τον δε 2/2 Αόχο να κατευθυνθεί όπισθεν της V Ρωσικής Εθελοντικής Μεραρχίας. Σύμφωνα με τις διαταγές, οι Έλληνες έπρεπε να μείνουν στα νώχα χων Ρώσων Εθελονχών, αλλά να μην εμπλακούν σχον αγώνα.

Σχις 5 Απριλίου ο 1/2 Αόχος αναγκάσχηκε να ενι-σχύσει χην γραμμή χης IV Ρωσικής Εθελονχικής Μεραρχίας λαμβάνονχας μέρος σχη μάχη, αποθώνχας αρχικά χον εχθρό περί χα 2 χλμ. Σε εχθρική ανχεπίθε-ση, οι Ρώσοι Εθελονχές υποχώρησαν άχακχα, με απο-χέλεσμα να εκθέσουν χο αρισχερό πλευρό χου 1/2 Αόχου. Σχις 7 Απριλίου, μεχά από εσφαλμένη πληρο-φόρηση, ο επικεφαλής χου Συντάγματος διέταξε το 1/2 Τάγμα να κινηθεί προς την Σεβαστούπολη και αφού έλθει σε επαφή με τους 1/2 και 2/2 Λόχους να τους δια-τάξει να επιστρέψουν στην Σεβαστούπολη. Ένας αξιω-ματικός που απεστάλη από την Συμφερούπολη προς Περεκόπ συνάντησε κοντά στο Ντσουρτς την IV Ρωσι-κή Εθελοντική Μεραρχία να υποχωρεί άτακτα και τον 1/2 Λόχο, ο οποίος δρούσε ως οπισθοφυλακή χης.

Ο 1/2 Λόχος, αφού έλαβε γνώση χης διαχαγής, ειδο-ποίησε χην IV Ρωσική Εθελονχική Μεραρχία για χην αποχώρησή χου, αφού δε επιβιβάσχηκε σε αυχοκίνηχα που απεσχάλησαν για χον σκοπό αυχό, έφθασε σχις 9 Απριλίου στην Συμφερούπολη, τη στιγμή εκκένωσης της πόλεως. Όμως ο 2/2 Λόχος κατέστη αδύνατον να εντοπιστεί.

Στο μεταξύ, η προσωρινή κυβέρνηση της Κριμαίας είχε ήδη εγκαταλείψει την Συμφερούπολη. Το δε μεσημέρι της 9ης Απριλίου το 1/2 Τάγμα, εκτός του 2/2 Λόχου, του οποίου η τύχη αγνοείτο κινήθηκε σιδηρο-δρομικώς προς την Σεβαστούπολη. Το Τάγμα, λίγο μετά την Συμφερούπολη, συναντήθηκε με έναν συρμό κινούμενο αντίθετα, στον οποίο επέβαιναν 100 Γάλλοι στρατιώτες. Αρχικά, ο επικεφαλής των Γάλλων ενημέ-ρωσε τον διοικητή του ελληνικού τάγματος ότι είχε αποστολή να ανατινάξει μια σιδηροδρομική γέφυρα και ζήτησε την επιστροφή του τάγματος για να τον συνδράμει στην αποστολή. Ο διοικητής του 1/2 Τάγμα-τος, έχοντας εντολή να υπακούει μόνο στις εντολές του διοικητού του Συντάγματος, υπέδειξε στον Γάλλο αξιωματικό ότι οι 100 στρατιώτες του ήταν υπεραρκε-τοί για την ανατίναξη. Ο Γάλλος, παρόλο που συμφώ-νησε, αμέσως μετά αναχώρησε για την Σεβαστούπολη, όπου και έφθασε πριν το 1/2 Τάγμα, αποδεικνύοντας ότι οι Γάλλοι στρατιώτες δεν ήταν σε θέση να ανταπο-κριθούν στις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους.

Από το πρωί της 5ης Απριλίου, ο 2/2 Λόχος είχε κινηθεί προς Περεκόπ μαζί με το Απόσπασμα του Συνταγματάρχη Σλάσωφ, του οποίου ο λόχος αποτε-λούσε την κύρια δύναμή του. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, το Απόσπασμα Σλάσωφ έφθασε στην περιοχή,

12

Page 63: Ελληνικοί Πόλεμοι

βΠΥΡΚΑΛ — 1R7A

in·:·'. : τγ: υ : τχε Λάβει χώρα η μάχη ανάμεσα στον 1/2 Λόχο και χους μπολσεβίκους. Το Απόσπασμα, συνεχίζονχας χην κίνηση χου προς χα : _ τ : : α ρ χ ι κ ά συνανχήθηκε με φίλιο χμήμα πυροβολικού χο οποίο, σχε-ρούμε\ο πυρομαχικών, οπισθοχωρούσε και σχη συνέχεια συνεπλάκη με την προφυλακή χου εχθρού. Οι μπολσεβίκοι, διακόπχονχας χην καχαδίω-ξη χης IV Ρωσικής Εθελονχικής Μεραρχίας, εσχράφησαν καχά χου Απο-σπάσμαχος, χο οποίο προκειμένου να αποφύγει χην κύκλωση εχράπη προς Αναχολάς. Σχις 6 Απριλίου, χο Απόσπασμα έφθασε σχο Εσκήκιοϊ Ζάμα, μεχά δε χη συμπλοκή χης 7ης Απριλίου, υποχώρησε προς σχο χωριό Μπογκέμκα.

Από χην θέση αυχή ο διοικηχής χου 2/2 Λόχου απέσχειλε αναφορά που μεχαφέρθηκε από μικρή περίπολο σχο Τζάνκιοϊ για να διαβιβασχεί χηλε-γραφικά σχο 2ο ΣΠ. Σχο μεχαξύ, χο Απόσπασμα Σλάσωφ, συνεχίζονχας χην σύμπχυξή χου νοχιοαναχολικά, συνανχήθηκε σχο Κολάι με χην V Ρωσική Εθελονχική Μεραρχία. Σχον σιδηροδρομικό σχαθμό Γραμμαχίκο-βο η V Ρωσική Εθελονχική Μεραρχία κινήθηκε προς χο Κερχς, ενώ ο 2/2 Λόχος, συνεχίζονχας με νοχιοαναχολική καχεύθυνση, έφθασε σχις 14 Απριλίου σχο λιμάνι χης Θεοδοσίας, λίγες ώρες μεχά χην άφιξη χου θωρη-κχού «Λήμνος».

Απρίλιος 1919, όρμος Θεοδοσίας. Το θωρηκτό «Λήμνος» βάλλει με τα πυροβόλα του κατά των μπολσεβίκων.

Η παρουσία χου «Λήμνος» σχο λιμάνι, οφειλόχαν σχις ενέργειες χου διοικηχή χου Συνχάγμαχος που, ανησυχώνχας για χην χύχη χου 2/2 Λόχου, είχε ζηχήσει χην συνδρομή χου Ναυάρχου Κακουλίδη. Αυχός με χη σειρά χου είχε δώσει ενχολές σχον κυβερνήχη χου «Λήμνος», Πλοίαρχο Π. Δημούλη, να περιπλεύσει χις νόχιες ακχές χης Κριμαίας για να ενχοπίσει χον 2/2 Λόχο.

Το «Λήμνος» είχε αποπλεύσει σχις 11 Απριλίου από χο λιμάνι χης Σεβασχούπολης και φθάνονχας σχη Γιάλχα, είχε πληροφορηθεί όχι ο Λόχος εκινείχο προς χην Θεοδοσία. Έτσι, ενώ χο «Λήμνος» έφθανε σχη Θεοδοσία, ο κυβερνήχης ζηχούσε χην αποσχολή πλοίου για χη μεχαφορά χου. Σχις 15 Απριλίου, ο Λόχος επιβιβάσχηκε σχο ανχιχορπιλλικό «Αεχός», χο οποίο καχέπλευσε χην επομένη σχην Σεβασχούπολη.

Όσον αφορά χο «Λήμνος», παρέμεινε μερικές ημέρες σχον κόλπο χης Θεοδοσίας, όπου μαζί με χο αγγλικό «Emperor of India» υποσχήριξαν με πυρά χον ΡΕΣ χου Μπορόσκυ, που φρουρούσε χην σχενωπό χου Κερχς. Το πρωί δε χης 30ης Απριλίου απέπλευσε με προορισμό χη Σμύρνη. Το «Λήμνος» απεχέλεσε χμήμα χης ελληνικής Μοίρας που κινήθηκε προς χη Σμύρνη, προκειμένου να προπαρασκευάσει ή και να προσχαχεύσει χην επικείμενη απόβαση χων ελληνικών σχραχευμάχων σχη γη χης Ιωνίας.

12

Η εκκένωση της Σεβαστουπόλεως H υποχώρηση χου Μπορόσκυ προς χο Κερχς και

χων Συμμάχων προς χη Σεβασχούπολη επέχρεψε σχους μπολσεβίκους να προελάσουν ακάθεκχοι νοχιό-χερα. Μεχά δε χην καχάληψη χης Συμφερούπολης, η πχώση χης Σεβασχούπολης ήχαν θέμα χρόνου. Ήδη οι εργάχες χης Σεβασχούπολης, μεχά από χη συγκρόχηση συλλαληχηρίου, είχαν προβεί σχη διανομή προκηρύξε-ων καχά χων Συμμάχων. Σχην αναφορά χου διοικηχή χου 2ου ΣΠ προς χον Ναύαρχο Κακουλίδη, που επέ-βαινε σχο «Κιλκίς», υπογραμμίζονχο χα εξής:

«Οι συμμαχικές δυνάμεις που βρίσκονταν στην πόλη, με εξαίρεση τα δύο Ελληνικά Τάγματα, ήταν αδύνατες και με χαμηλό ηθικό. Τα εφόδια ήταν περιο-ρισμένα και στην πόλη είχαν συσσωρευτεί περί τους 10.000 οπλισμένοι άνεργοι, οι οποίοι θα έπρεπε να απο-μακρυνθούν».

Υπεύθυνος για χην άμυνα χου αναχολικού χομέα ήχαν ο Ανχισυνχαγμαχάρχης Μπορ-Μπεριέρ που διέ-θετε δύο λόχους και σχον δυχικό χομέα ο Ανχισυνχαγ-μαχάρχης Νεόκοσμος Γρηγοριάδης επίσης με δύο λόχους. Σχις 15 Απριλίου, εχθρικά χμήμαχα κινήθηκαν προς χην πόλη από χην πλευρά χου αγγλικού νεκροχα-φείου. Όχαν όμως έφθασαν 1.500 μέχρα από χις εξω-χερικές γραμμές άμυνας, δέχθηκαν χα πυρά χου γαλλι-κού πυροβολικού, καθώς και χα πυρά χων ελληνικών και συμμαχικών πολεμικών. Το βράδυ χης ίδιας ημέ-ρας, αυχοκίνητο με λευκή σημαία και χρεις εκπροσώ-πους χων μπολσεβίκων μεχέβησαν σχην γαλλική διοί-κηση για διαπραγμαχεύσεις. Καχά χη διάρκεια χης νύκχας, οι μπολσεβίκοι, επωφελούμενοι από χην κατά-παυση χου πυρός, προσπάθησαν να διασπάσουν xie γραμμές χου 3/2 Λόχου. Τόχε ο αγώνας ξανάρχισε και οι ελληνικές δυνάμεις βρέθηκαν κάχω από χα πυρ: χων εκχός και ενχός χης πόλεως μπολσεβίκων. Λόν^ ελλείψεως πυρομαχικών, ο Ανχισυνχαγμαχάρχης Fpr-γοριάδης υποχρεώθηκε να εκδώσει διαχαγή με ΧΓ οποία απαγόρευε σχα χμήμαχα χο πυρ, δίχως διαχα .τ χων αξιωμαχικών χους, συνισχούσε δε χη χρήση r rc λόγχης για χην απόκρουση χων μπολσεβίκων.

Σχο μεχαξύ, οι Έλληνες οπλίχες, ενχελώς σπα-σμένα, ανακάλυψαν σχις αποθήκες μηχανικού 1.2 l· βόμβες από γερμανικά βομβοβόλα. Επίσης χο ar.-> πλοιο «Ραιδεσχός» που καχέπλευσε σχο λιμάνι, μετ:-φερε χον 10/2 Λόχο, χην 111/2 Πολυβολαρχία, μεχαν: -κά χου Συνχάγμαχος και πολλά πυρομαχικά που ετ\: φορχωθεί σχην Οδησσό. Επιπλέον χο μεσημέρι r rc ίδιας ημέρας έφθασε χο «Αεχός» με χον 2/2 Λόχο. ε". _ οι Γάλλοι ενισχύθηκαν με δύο Τάγμαχα Κυνηγ. » Αφρικής.

Οι εχθροπραξίες επαναλήφθηκαν σχις 16 Απρι> . αλλά χην επομένη κοινοποιήθηκε διαχαγή χης γαΛ -κής διοίκησης για ανασχολή χων εχθροπραξιών. κ : - -σον είχε αποφασισχεί η εκκένωση χης ΣεβασχουΓ: .'•.:-ως.

Το βράδυ χης 19 Απριλίου, χα πληρώματα χων \ : -λικών θωρηκχών «France», «Jean Bart . \ e r : _->_

Page 64: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδοση mu περιοδικού

Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι : & Ι Ε Τ Ο Ρ Ι Α

Εκστρατε ία στην Μεσημβρινή Ρωσία

«Justice» και «Mirabeau», που ναυλοχούσαν στο λιμάνι, στασίασαν. Επι-πλέον, το πρωί της επομένης, οι ναύτες των γαλλικών θωρηκτών ενώθη-καν με τους μπολσεβίκους εργάτες, ύψωσαν κόκκινες σημαίες και αφού σχημάτισαν μια θορυβώδη διαδήλωση άρχισαν να κραυγάζουν «ζήτω οι μπολσεβίκοι» και «κάτω η Ελλάς». Στη συνέχεια μετέβησαν στο φρου-ραρχείο όπου αποδοκίμασαν τις ελληνικές μονάδες. Ο Γάλλος φρούραρ-χος Ντε Βιλπέν, διέταξε τον 10/2 Λόχο να διαλύσει τη διαδήλωση και στην επακολουθήσασα ανταλλαγή πυρών φονεύτηκαν 5 μπολσεβίκοι, ενώ 3 Γάλλοι ναύτες τραυματίστηκαν. Ο τραυματισμός των Γάλλων εξαγρίωσε τους υπόλοιπους ναύτες, οι οποίοι άρχισαν να απειλούν ότι θα βομβάρδι-ζαν τα κέντρα αντίστασης των Ελλήνων καθώς και τα θωρηκτά «Κιλκίς» και «Πάνθηρ». Σύμφωνα δε με την μαρτυρία του τότε Σημαιοφόρου Γεωργίου Αλεξανδρή που επέβαινε του «Κιλκίς», οι Γάλλοι ναύτες απει-λούσαν τους Έλληνες ακόμη και κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών με τους μπολσεβίκους. Οι Αγγλοι, επεμβαίνοντας υπέρ των Ελλήνων, έθε-σαν στη διάθεση του Ναυάρχου Κακουλίδη 3 αγγλικά αντιτορπιλλικό που ευρίσκοντο στο λιμάνι και έσπευσαν να ζητήσουν ενισχύσεις από τον Αγγλο Ύπατο Αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη.

Μετά την συναφθείσα επταήμερη εκεχειρία, το 2ο ΣΠ κατόρθωσε να μεταφέρει το υλικό του στην ακτή, το οποίο φορτώθηκε σε πλοία. Καθώς οι αρχές της πόλης αντικαταστάθηκαν από τα τοπικά Σοβιέτ, αυτά ανέλα-βαν την υποχρέωση να διευκολύνουν την αναχώρηση των Συμμαχικών Δυνάμεων. Έτσι το Σύνταγμα κατέβαλε στα Σοβιέτ 10.800 ρούβλια (1.860 δρχ.) ως αποζημίωση Ρώσων πολιτών. H εξαγορά αυτή ενθουσίασε τους μπολσεβίκους, οι οποίοι άλλαξαν στάση απέναντι στους Έλληνες και με προκηρύξεις συνιστούσαν στους πολίτες να μην τους ενοχλούν. Στις 28 Απριλίου το 2ο ΣΠ επιβιβάστηκε στα πλοία, τα οποία απέπλευσαν για την Κωνστάντζα της Ρουμανίας.

H διεκπεραίωση των συμμαχικών στρατευμάτων στην δυτική όχθη του Δνείστερου ποταμού, έθεσε στην ουσία τέρμα στην εκστρατεία της Ουκρανίας. Σύμφωνα με σχέδιο που είχε εγκριθεί στο Παρίσι, η άμυνα της Βεσσαραβίας ανατέθηκε στις δύο ελληνικές μεραρχίες και στον Ρου-μανικό Στρατό, ενώ οι Γάλλοι θα ετηρούντο σε εφεδρεία. Οι 11 και Χ111 Μεραρχίες, τοποθετήθηκαν στο κέντρο της γραμμής αμύνης, στη δυτική όχθη του Δνείστερου. Σύντομα, με τηλεγραφική διαταγή του ελληνικού Γενικού Στρατηγείου, οι μεραρχίες τέθηκαν υπό την διοίκηση του Α' ΣΣ.

Στις 5 Ιουνίου, η 1η Ομάδα Μεραρχιών καθόριζε με διαταγή της ότι ο Ρουμανικός Στρατός θα αντικαθιστούσε τις δυνάμεις των Συμμάχων στη Βεσσαραβία. Η μεταφορά των ελληνικών μονάδων από το Γαλάζιο της Ρουμανίας στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε με 16 ατμόπλοια, που μετέ-φεραν συνολικά 842 αξιωματικούς και 23.531 οπλίτες. Οι απώλειες των δύο μεραρχιών που πολέμησαν στη Μεσημβρινή Ρωσία, ήταν 18 αξιωμα-τικοί και 380 οπλίτες νεκροί και εξαφανισθέντες, επίσης 30 αξιωματικοί και 627 οπλίτες τραυματίες.

Επίλογος H απόφαση για τη συμμετοχή του ΕΣ στις επιχειρήσεις της Μεσημ-

βρινής Ρωσίας ήταν πολιτικά σωστή. Τα εδάφη που είχε κατακτήσει η Ελλάς κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων δεν είχαν επικυρωθεί με συνθήκες, ενώ οι ελληνικές διεκδικήσεις στις περιοχές όπου υπήρχε συμπαγής ελληνικός πληθυσμός, δεν ήταν αποδεκτές. Ιταλία και Ρωσία δεν επιθυμούσαν την παρουσία χης Ελλάδος στο Αιγαίο, τη Μικρά Ασία, τη Θράκη, τη Βόρεια Ήπειρο και την Κύπρο. Μπροστά σε αυτές τις υπαρ-κτές δυσκολίες, ο Βενιζέλος επέλεξε να ακολουθήσει την πολιτική που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Αγγλων και των Γάλλων, αφού ακόμη και οι ΗΠΑ ήταν αντίθετες με την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία.

Στρατιωτικά η εκστρατεία στην Μεσημβρινή Ρωσία, είναι παράδειγμα

προς αποφυγή. Ο Ελληνικός Στρατός εκλήθη να αγω-νισθεί εναντίον ενός εχθρού σε έναν άγνωστο τόπο, στερούμενος κάθε σχετικής πληροφόρησης. Υπήρχε η εντύπωση, ότι ο αγώνας κατά των μπολσεβίκων θα διεξαγόταν από τον ΡΕΣ και όχι χα συμμαχικά σχρα-χεύμαχα θα περιορίζονχο σχην καχοχή ορισμένων πόλεων και σχην χήρηση χης χάξεως. Επικραχούσε η άποψη όχι οι μπολσεβίκοι απεχελούνχο από άχακχα σχίφη, χα οποία θα υπέκυπχαν με ευκολία και όχι μαζί με χα συμμαχικά σχραχεύμαχα θα συνέπραχχαν οι Ρου-μάνοι, οι Πολωνοί και οι Ουκρανοί καθώς και όχι ο νχόπιος πληθυσμός θα ήχαν φιλικός προς χους Συμ-μάχους. Τα γεγονόχα όμως διέψευσαν χις παραπάνω προσδοκίες.

Σχη Ρωσία μεχαφέρθηκαν μόνο δύο ελληνικές μεραρχίες με ελλιπή σύνθεση, ενώ σχεδόν ποχέ δεν μεχαφέρθηκε μια μονάδα πλήρης, αλλά καχά κλιμάκια, χα οποία δεν είχαν συνέχεια έως όχου συμπληρωθεί η

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΡΩΣΙΑ (1919)

Νεκροί Εξαφανισθένχες Τραυμαχίες Αξιωμαχικοί 11 7 30 Οπλίτες 214 166 627 Σύνολο 225 173 657

μονάδα. Επειδή δε οι μονάδες που μετεφέροντο προ-ωθούντο αμέσως στο μέτωπο, αποτέλεσμα ήταν η μει-ωμένη απόδοσή τους. Οι μονάδες δεν είχαν τα μετα-γωγικά και τα πολυβόλα τους, ενώ τα άλογα των αξιω-ματικών είχαν παραμείνει στην Ελλάδα.

Η συμπεριφορά των μπολσεβίκων απέναντι στις ελληνικές μειονότητες, οι σφαγές, οι λεηλασίες και η εκδίωξή τους από τη Μεσημβρινή Ρωσία, δεν πρέπει να εκληφθεί ως αποτέλεσμα της ελληνικής συμμετο-χής στην Εκστρατεία.

Οι μπολσεβίκοι ακολούθησαν την εξωτερική πολι-τική των Τσάρων, η οποία προέβλεπε επέκταση της Ρωσίας στις θερμές θάλασσες, όπου τα ρωσικά πλοία θα μπορούσαν να κινηθούν όλο το χρόνο. H φιλοτουρ-κική πολιτική που εφήρμοσαν οι μπολσεβίκοι, απο-σκοπούσε στην εκδίωξη των Συμμάχων και των Ελλή-νων από την Μικρά Ασία, αφού μια αδύνατη Τουρκία θεωρείτο ότι θα μπορούσε να προσδεθεί ευκολότερα στο άρμα της Σοβιετικής Ένωσης.

Όσον αφορά χα γαλλικά χμήμαχα, αυτά υπήρχαν μόνο στα χαρτιά. Οι Γάλλοι είχαν αποστείλει στην Ουκρανία μόνο αποικιακό στρατό, ο οποίος δεν είχε διάθεση να πολεμήσει. Επίσης τα πληρώματα των γαλ-λικών πλοίων, ακολουθώντας το ρεύμα χης εποχής, είχαν μάλλον χαυχισχεί με χους μπολσεβίκους, παρά με χην παχρίδα χους.

Σημείωση: Όλες οι ημερομηνίες είναι σύμφωνα με χο νέο ημερολόγιο.

Page 65: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λευτέρης Γιαννουλόπουλος

Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922)

τις 11 Νοεμβρίου 1918, τα τύμπανα του πολέμου σχαμα-

Στουν στην ερημωμένη Ευρώπη. Οι ωραίες ρομαντικές ημέρες της Μπελ Επόκ έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Στα ερείπια των πόλεων προστίθενται τα σωματικά ερείπια που αφήνει πίσω του αυτός ο πόλεμος. Εκατομμύρια νεκροί θα ταλανίζουν με την ανάμνησή τους για πολλά

χρόνια τις οικογένειες στις οποίες ανήκαν. Ακόμη χειρότερα, τα εκατομ-μύρια των σωματικώς τραυματιών, πολλοί από τους οποίους θα μείνουν ανάπηροι και τα εκατομμύρια των ψυχικώς τραυματιών, για πολλά χρόνια θα περιφέρουν τα τραύματά τους στις πόλεις και τα χωριά της Γηραιάς Ηπείρου, που απέδειξε για πολλοστή φορά τη φύση του ανθρώπινου γένους. Ότι δηλαδή «Γηράσκει αεί μη διδασκόμενον». Η επικύρωση του ανωτέρω θα πραγματοποιηθεί, με δραματικό τρόπο, σε δύο μόλις δεκαε-τίες με το ξέσπασμα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Για πρώτη ίσως φορά στην ανθρώπινη ιστορία, η αρχαία ρήση «Ουαί τοις ηττημένοις» θα πλησιάσει τόσο πολύ το πλήρες νόημά της. Την

επαύριον χης λήξεως του Α' Παγκοσμίου Πολέμου οι νικητές διαμοιράζουν τα υπάρχοντα των ηττημένων. Όπως ακριβώς οι πρωτόγονοι μακρινοί συγγενείς μας. Η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία διαλύεται. Η Γερμα-νία υποχρεώνεται να παραχωρήσει όλες τις αποικίες της και να χάσει μεγάλα τμήματα χου εθνικού χης εδά-φους. Η Τσαρική Ρωσία δεν υπάρχει πλέον. Το και-νούργιο σοβιεχικό κράχος που χην ανχικαθισχά, θα αναγκασχεί να παραχωρήσει τεράστια τμήματα του εδάφους του για να επιβιώσει. Νέα κράτη γεννώνται μέσα από τη στάχτη χου πολέμου, που ακόμη αχνίζει. Σ' όλη αυχή χη διαδικασία διαφαίνεχαι ο σπόρος μιας νέας αναμεχρήσεως. Μαχαίως όμως αρκεχοί προσπα-θούν να προειδοποιήσουν χους νικηχές ηγέχες. Αυχοί κωφεύουν. Η επόμενη γενιά θα κληθεί να ξεπληρώσει χα λάθη χους με χο αίμα χης.

66

Τμήματα της I Μεραρχίας Πεζικού παρελαύνουν στην προκυμαία της Σμύρνης το πρωί της 2ας Μαίου 1919.

Page 66: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το επόμενο μεγάλο κράχος που πρόκειχαι να διαλυθεί και που ενδια-φέρει αμέσως χην Ελλάδα, είναι η Οθωμανική Αυχοκραχορία. Βασιζόμε-νοι σχην αρχή χης αυχοδιαθέσεως χων Εθνοχήχων χου Αμερικάνου Προ-έδρου Γούνχρω Ουίλσον, υπακούοντας όμως ουσιασχικά σχα οικονομικά και κραχικά χους συμφέρονχα, οι νικηχές Σύμμαχοι διαλύουν και χο κρά-χος αυχό. Οι Αρμένιοι και οι Κούρδοι αποκχούν κραχική ονχόχηχα. H Συρία και η Κιλικία καχέχονχαι από χους Γάλλους. Η Κηρυναϊκή παραχω-ρείχαι σχους Ιταλούς. Άγγλοι και Γάλλοι βρίσκονχαι σχην Κωνσταντινού-πολη και σκέπχονται με ποιον τρόπο θα διαχειρίζονται τα Στενά, οι Ιταλοί έχουν βλέψεις και στην Ιωνία. Οι Τούρκοι περιορίζονται στα βάθη της

φύγουν. Ήδη τους Άγγλους τους ονομάζουν κρυφά «κικιρίκ», δηλαδή «κοκορόμυαλους». Πάμπολες φορές τους έχουν ξεγελάσει στις αποθήκες οπλισμού, που οι τελευταίοι θέλουν να καταλάβουν. Οι Ιταλοί και οι Γάλ-λοι όσο καιρό και να καθίσουν, κάποτε θα φύγουν. Κατά χο χέλος Απριλίου όμως έρχονχαι ανησυχηχικές ειδήσεις. Έρχονχαι οι Έλληνες! Εδώ χα πράγμαχα για χους Τούρκους είναι διαφορεχικά. Οι Έλληνες, οι Γιουνάν όπως χους λένε, δεν είναι ξένοι σ' αυχόν χον χόπο. Αυχοί καχοικούσαν εδώ χιλιάδες χρόνια προχού

Μικρός Ασίας. Βλέψεις όμως και μάλισχα πολύ περισσόχερο δικαιολογημένες από

χους άλλους, έχει και η Ελλάδα σχην περιοχή. Ηγέτης χης χώρας αυχήν χην εποχή είναι ένας πολιχικός που έχει αναγνωρισθεί από φίλους, αλλά και εχθρούς σαν ιδιοφυής πολιχικός. Είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Σκοπό χης πολιχικής του ζωής έχει θέσει την ανάπτυξη του ελληνικού κράτους και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Σε ανύποπτο χρόνο, την παρα-μονή του Β' Βαλκανικού Πολέμου, η θεωρία αυτή έχει διατυπωθεί στην ελληνική Βουλή. Τον Μάρτιο του 1913, κατά τη διάρκεια ομιλίας του στη Βουλή, ο Βενιζέλος διατυπώνει τη θεωρία της «στρογγυλοποιήσεως». Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, για να γίνει βιώσιμο το ελληνικό κράτος δεν είναι ανάγκη να αποκτήσει παραλιακές λωρίδες χωρίς βάθος στη Βόρειο Ελλάδα, αλλά να επαναποκτήσει την Ιωνία. Ο Βενιζέλος είναι λοιπόν αδύ-νατον να αντιταχθεί στην ευκαιρία εκμεταλλεύσεως της διαλύσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μήπως όμως είναι δυνατόν άλλος πολιτικός ηγέτης της εποχής να μην αποδεχθεί τα προσφερόμενα εδάφη στην Ιωνία; Τα εδάφη αυτά είναι σίγουρο ότι θα δοθούν. Είτε θα τα πάρει η Ελλάδα, είτε η Ιταλία. Ποιος θα ήταν ο πολιτικός που θα μπορούσε να πεί-σει το λαό του ότι καλώς έπραξε μη αποδεχόμενος την προσφορά της Ιωνίας;

Η κατάληψη της Σμύρνης Από την επομένη της ανακωχής, στο λιμάνι της Σμύρνης ναυλοχούν

συμμαχικά πλοία. Στα τέλη Απριλίου 1919 ανάμεσα στα άλλα, το «Αβέρωφ» κυματίζει περήφανο τις σημαίες του. Οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλεως δεν δίνουν και μεγάλη σημασία στον συμμαχικό στόλο. Από τη μία είναι το «Κισμέτ», από την άλλη ξέρουν ότι όλοι αυτοί οι ξένοι κάποτε θα

η Ιστορία ανακαλύψει τις φυλές των Τουρκομάνων και των Τούρκων. Όπου και να γυρίσεις το κεφάλι σου σ' αυτόν τον τόπο, όλο σπασμένα μάρμαρα σου θυμίζουν την παρουσία τους. Αν λοιπόν αυτοί οι Γιουνάν έλθουν εδώ, θα στείλουν τους Τούρκους πίσω στα μέρη από όπου ξεκίνησαν. Αυτό δεν πρέπει να γίνει ποτέ.

Το πρωί της Πρωτομαγιάς του 1919, όλοι είναι σίγουροι ότι την επομένη ημέρα οι Έλληνες θα έλθουν. Στον τούρκικο μαχαλά της Σμύρνης, στου Μπαχρή Μπαμπά, όλο το βράδυ τα πολεμικά τουμπε-λέκια των Τούρκων καλούν τους αποφασισμένους.

Όλοι οι Έλληνες της Σμύρνης ξημερώνονται σχο λιμάνι περιμένονχας. Σχις Θ7.Θ0 χο πρωί χης 2ας Μαΐου, μία μυριόσχομη κραυγή ακούγεχαι σ'όλη χην πόλη. «Έρχονται»!!! Στις 07.30 από το υπερωκεάνιο «Πατρίς» (συμβολική ονομασία) αρχίζει η αποβίβαση των πρώτων τμημάτων του Ελληνικού Στρατού. Το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων της Καρδίτσας, το 4ο Λαρί-σης και το 5ο Τρικάλων της 1ης Μεραρχίας Πεζικού του Συνταγματάρχη Ζαφειρίου, υποδέχεται ο μητρο-πολίτης Χρυσόστομος. Μέσα σε ατμόσφαιρα άκρως συγκινητική, χιλιάδες Έλληνες υποδέχονται τους ελευθερωτές τους τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο.

Η χαρούμενη ατμόσφαιρα θα χαλάσει σύντομα. Τα ελληνικά τμήματα θα πέσουν σε ενέδρα. Οι νεκροί από χους σχραχιώχες και χους πολίχες θα εξαγριώσουν χα σχραχιωχικά τμήματα. Θα διαλύσουν αμέσως τις τουρ-

67

Page 67: Ελληνικοί Πόλεμοι

el"Ι γ ^ ^ ^ η η η τη 11=17 Α

από τον Αντισυνταγματάρχη Θεόφιλο Βουτσινά, που αναλαμβάνει την επιχείρηση ανακτήσεως της πόλεως. Δεκάδες Τούρκοι θα βρεθούν σε ομαδικούς τάφους. Το φυλετικό μίσος δεν αποκρύβεται εύκολα.

Οι διαταγές στα ελληνικά τμήματα είναι αυστηρές. Απαγορεύεται η υπέρβαση του ορίου της ζώνης κατο-χής για οιονδήποτε λόγο. Οι Τούρκοι αφήνονται ανε-νόχλητοι να οργανώνονται και να εξοπλίζονται από διά-φορες πηγές, χωρίς ο Ελληνικός Στρατός να μπορεί να κάνει ο,τιδήποτε.

Από τις αρχές του 1920, ο Βενιζέλος καταλήγει στις οριστικές αποφάσεις του για την περιοχή χης Ιωνίας. Το ξέρει ότι η Ελλάδα δεν έχει τις δυνάμεις και την

αντοχή να καθυποτάξει όλη την Οθω-μανική Αυτοκρατορία, βασιζόμενος όμως στην τουρκική αδυναμία σκέφτε-ται να επεκτείνει την ζώνη κατοχής, ενώ η ζώνη της Σμύρνης θα οχυρωθεί. Η οχύρωση της περιφέρειας της Σμύρ-νης θα επιτρέψει την οικονομία δυνά-μεων. Οι Τούρκοι υπολογίζεται ότι θα χρειασθούν 10 περίπου χρόνια για να ετοιμάσουν μία επαρκή δύναμη με σκοπό την υπερνίκηση των οχυρώσε-ων. Μέσα σ' αυτό το διάστημα, υπολο-γίζεται ότι η Ελλάδα θα έχει προλάβει να παγιώσει τη θέση της στην Ιωνία. Ήδη ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βερολίνου, Καραθεοδωρής, βρίσκε-ται στη Σμύρνη και σχεδιάζει τη δημι-ουργία Πανεπιστημίου, παραλλήλως όμως μετέχει και στην επιτροπή σχε-διάσεως των οχυρώσεων. Από την άνοι-ξη του 1920, ολόκληρα στρατιωτικά τμήματα αποσπώνται από τις μονάδες που ανήκουν και εργάζονται στην οχυ-ρωματική γραμμή.

Με συνεχείς προσπάθειες στο Παρίσι και το Λον-δίνο, ο Βενιζέλος προσπαθεί να κερδίσει την, βάσει διεθνών συνθηκών, οριστική παραχώρηση της Ιωνίας στην Ελλάδα.

Στην μεν Αγγλία ο πρωθυπουργός της χώρας, Λόυντ Τζωρτζ, διάκειται ευμενώς προς τις ελληνικές θέσεις, όχι βεβαίως από άκρατο φιλελληνισμό, αλλά γιατί σε πολλά σημεία τα συμφέροντα των δύο χωρών στην περιοχή ταυτίζονται. Στη Γαλλία, πολιτικοί και κυρίως οικονομικοί κύκλοι πιέζουν για μία πλέον ευμενή μεταχείρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. H Ιταλία, ευρισκόμενη σε διάσταση με την Ελλάδα για την επέκταση της τελευταίας στη Μικρά Ασία, χώρο που παραδόξως οι Ιταλοί θεωρούν χώρο δικής τους επεκτάσεως, προσπαθούν να προβάλλουν παντού εμπόδια.

Στην ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία η κατά-σταση είναι ρευστή. Ο Σουλτάνος, προσπαθώντας να διατηρήσει όσα περισσότερα προνόμια μπορεί, υποχω-ρεί συνεχώς στις απαιτήσεις των Συμμάχων. Ένα

κικές αντιστάσεις. Από χην πρώχη ημέρα οι βιαιοπραγίες θα δείξουν χη δυσκολία συμβιώσεως μεχαξύ χων δύο λαών. Ο Βενιζέλος αποσχέλλει σαν Ύπαχο Αρμοσχή χον Αρισχείδη Σχεργιάδη, με απόλυχη σχεδόν εξου-σία σχην Ιωνία. Η πολιχική θέση χου Κυβερνήχη δεν είναι η εκδίωξη χου χουρκικού σχοιχείου, άλλά η συνύπαρξη χων δύο κοινοχήχων. Ο Στεργιά-δης πρέπει από χη μία πλευρά να καχασιγάσει, να ελέγξει χο εκδικηχικό μένος χων πρώην υποδούλων Ελλήνων, από χην άλλη πρέπει να εδραιώ-σει χην ελληνική διοίκηση στην Ιωνία. Υπερβάλλοντας στον ρόλο χου, ο Σχεργιάδης θα φερθεί με σκαιόχαχο χρόπο σχους Έλληνες καχοίκους χης χώρας, κερδίζονχας εύσημα από χους Συμμάχους. Δεν είναι λίγοι δε αυχοί που υποσχηρίζουν όχι ήχαν έμμισθος πράκχοράς χους.

Τα ελληνικά σχραχεύμαχα προχωρούν σε μικρό βάθος από τη Σμύρ-νη, περίπου 150 χλμ. και οχυρώνονται σε σχήμα ημικυκλίου. Το ημικύκλιο

Παρασημοφορία σημαιών από τον βασιλιά Κωνσταντίνο στην Μικρά Ασία.

αυχό αρχίζει από χην ακχή απένανχι από χη Λέσβο και χερμαχίζεχαι απέ-νανχι από χη Σάμο. Προς Νόχο συνορεύει, σχον ποχαμό Μαίανδρο, με χην ιχαλική ζώνη καχοχής. Για χην αποφυγή συγκρούσεων μεχαξύ Ελλήνων και Τούρκων, οι Σύμμαχοι επιμένουν για χη δημιουργία μίας ουδεχέρας ζώνης 3 χλμ. μεχαξύ χων δύο ανχιμαχομένων.

Οι συγκρούσεις με χις τουρκικές άτακτες ομάδες δεν σταματούν καθόλου. Επειδή δεν μπορούν να αντιπαραταχθούν με τα μάχιμα τμήμα-τα, οι Τούρκοι ξεσπούν στους αμάχους. Χιλιάδες τσετών (Τούρκοι αντάρ-τες) διαβαίνουν τον Μαίανδρο και εισβάλλουν στο Αϊδίνιο. Ο Συνταγμα-τάρχης Σχινάς, διοικητής του 4ου Συντάγματος Πεζικού, που βρίσκεται στην πόλη, σκεπτόμενος στενά στρατιωτικά, αποφασίζει να σώσει τη μονάδα του και υποχωρεί. Επί τρεις ημέρες το Αϊδίνιο λεηλατείται. Οι περισσότεροι Έλληνες και Αρμένιοι κάτοικοι βασανίζονται και σφάζο-νται. Όταν μετά από λίγες ημέρες ελληνικά τμήματα επελευθερώνουν την πόλη, η κατάσταση που αντικρίζουν είναι φρικτή. Και σε άλλες πολ-λές περιπτώσεις Έλληνες αιχμάλωτοι, άμαχοι και στρατιώτες, βασανίζο-νται φρικωδώς. Σε παρόμοια υπόθεση, στην Πέργαμο, Έλληνες στρα-χιώχες αιχμάλωχοι βρίσκονται πεχαλωμένοι! H απάνχηση έρχεται άμεση

68

Page 68: Ελληνικοί Πόλεμοι

_ Η Μικρασιατ ική ε κ σ τ ρ α τ ε ί α

m π α m w J m u v i i u i r i v i i mm ii;TO |»|A

κίνημα εξαπλώνεται με επικεφαλής έναν αξιωματικό διακριθέντα κυρίως στις μάχες στη χερσόνησο της Καλλιπόλεως. Ονομάζεται Μουσταφά Κεμάλ. H προσπάθεια του Σουλτάνου να ελέγξει το κίνημα αυτό φέρνει τον εμφύλιο πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μετά από πολλές μεταπτώσεις ο Κεμάλ κερδίζει και επιβάλλεται. Σε νέα προσπάθεια του Σουλτάνου, που χρησιμοποιώντας τον τίτλο του Χαλίφη (αρχηγός των πιστών) που φέρει, προσπαθεί, χρησιμοποιώντας το θρησκευτικό συναί-σθημα των Τούρκων, να επιβληθεί στον Κεμάλ, η απάντηση του τελευ-ταίου έιναι άμεση και σκληρή. Σε χιλιάδες υπολογίζονται οι νεκροί των συγκρούσεων και οι κρεμασμένοι ιμάμηδες και μουλάδες. Ίσως επειδή η Ελλάδα αισθάνεται πολύ δυνατή, δεν ανακατεύεται στην εμφύλια αυτή διαμάχη, που τελειώνει με οριστικό νικητή τον Κεμάλ.

Από την αρχή του 1920 ο Κεμάλ προσπαθεί να περιορίσει τον αριθμό των μετώπων που μάχεται. Πρώτος στόχος του είναι οι Γάλλοι στην Κιλι-

ο Ελληνικός Στρατός διαβαίνει τα όρια της ζώνης κατοχής της Σμύρνης και επιτίθεται στις κεμαλικές δυνάμεις.

Η Συνθήκη των Σεβρών-Η επάνοδος του βασιλιά Στην εξόρμηση του Ιουνίου 1920 θα λάβουν μέρος

9 μεραρχίες πεζικού και μία ταξιαρχία ιππικού. Η πλει-οψηφία των αξιωματικών είναι ψημένοι από τις μάχες του Μακεδονικού Μετώπου και την εκστρατεία στην Ουκρανία. Πολέμαρχοι πραγματικοί, οι περισσότεροι «αμυνίτες», αλλά και πολλοί άλλοι, ακόμη και φιλοβα-σιλικοί, που δεν μπορούν να μείνουν μακριά από το θόρυβο της μάχης, όπως ο δοικητής του 4ου Συντάγ-ματος Γ. Ζήρας.

Ανασυγκρότηση τμημάτων του Β' Σώματος Στρατού μετά από μάχη.

κία. Σε αλλεπάληλλες συγκρούσεις οι Γάλλοι έχουν 1.200 νεκρούς και οι Αρμένιοι, τους οποίους υποτίθεται ότι προστατεύουν, 6 ή 7.000 νεκρούς. Εξοργισμένοι οι Γάλλοι, μη διαθέτοντας ή και μη θέλοντας να εμπλακούν σε χερσαίες επιχειρήσεις, δίνουν την άδεια στον Ελληνικό Στρατό να προ-ελάσσει. H απόφαση είναι κοινή με τους Άγγλους που και αυτοί αντιμε-τωπίζουν προβλήματα με τους τσέτες. Ένα επιπλέον στοιχείο που συντείνει στη λήψη της αποφάσεως είναι και οι αγγλικές πληροφορίες περί προσεγγίσεως Κεμάλ-Λένιν. Ο Βενιζέλος, θέλοντας να αποδείξει τη δύναμη του Ελληνικού Στρατού και τη δυνατότητα ειρηνευσεως της περιοχής μόνο με τη χρησιμοποίησή του, δέχεται και στις 9 Ιουνίου 1920

Με ορμητικές επελάσεις, η 11/3 Ίλη του παράτολ-μου Ίλαρχου Τσαγκαρίδη σπαθίζει και καταδιώκει τους Τούρκους. Ο Κονδύλης επιτίθεται πρώτος, επι-κεφαλής του 3ου Συντάγματος. Ο Ζήρας βρίσκει μία τερεζίνα (χειροκίνητο σιδηροδρομικό όχημα) όταν πετυχαίνει την πρώτη διάσπαση. Επιβιβάζεται ο ίδιος με λίγους στρατιώτες και ένα πολυβόλο και ξεχύνεται στην πεδιάδα, καταδιώκοντας τους υποχωρούντες Τούρκους και σπέρνοντας τον θάνατο και τον πανικό. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων του Πλαστήρα, διαλέγο-ντας ορεινά μονοπάτια εμφανίζεται εκεί που δεν το περιμένει κανείς. Στον τομέα του ποταμού Μαιάνδρου τον 5ο Σύνταγμα του Κ. Τσάκαλου, αποφασισμένο να

Page 69: Ελληνικοί Πόλεμοι

flYHIUM απο το 1874

καλύψει αποτελεσματικά τα πλευρά της προελάσεως, διαβαίνει το ποτάμι και συγκρούεται με τους Ιταλούς που προστατεύουν τους τσέτες. Προ-ξενεί αρκετές απώλειες στους Ιταλούς χωρίς καμμία αντίδραση από μέρους τους και εξασφαλίζει τη γραμμή του ποταμού. Αργότερα οι Ιταλοί, το 1923, θα προβούν σε βομβαρδισμό και κατάληψη της Κέρκυρας για το φόνο αξιωματικών τους από αγνώστους σε ελληνικό έδαφος. Εκείνη όμως την εποχή του 1920, ακόμη και η Ιταλία διστάζει να λάβει παρόμοια μέτρα εναντίον της Ελλάδος.

Οι Τούρκοι μόνο μπροστά στην Προύσα προσπαθούν να σταθούν. Είναι και αυτή μία από τις ιερές πόλεις τους. Οι Έλληνες βιάζονται να καταλάβουν την πόλη και εξορμούν με την ταξιαρχία ιππικού, χωρίς να περιμένουν τη Μεραρχία Αρχιπελάγους που σπεύδει τρέχοντας. Στην επέλαση βοηθά και το τμήμα ιππικού της μεραρχίας που φτάνει πρώτο. Ο Ίλαρχος Φωκάς και ο Ανθυπίλαρχος Λελούδας πέφτουν νεκροί αλλά η επέλαση συνεχίζεται. Όταν φτάνουν και τα τμήματα του πεζικού, η τουρ-κική άμυνα διαλύεται. H καταδίωξη θα συνεχιστεί από το ιππικό ως και 15 χλμ. μακριά από την πόλη, σπαθίζοντας τους υποχωρούντες και σπέρ-νοντας τον πανικό.

Οι μέραρχοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, συναγωνιζόμενοι το διοικητή του Σώματος Στρατού Σμύρνης, που πολλές φορές βρίσκεται στα τάγματα εμπροσθοφυλακής των μεραρχιών του! Κατ' αυτόν τον τρόπο οι αποφάσεις είναι άμεσες και χωρίς χρονοτριβή, το δε παράδειγ-μά τους φλογίζει τις καρδιές των στρατιωτών.

Η Προύσα, η Φιλαδέλφεια, η Πάνορμος καταλαμβάνονται. Το ίδιο και η Ανατολική Θράκη. Οι Τούρκοι αποσύρονται προσπαθώντας να διασώ-

σουν τις δυνάμεις τους. Όπου στέκονται για να αμυν-θούν συντρίβονται. Οι νίκες του στρατού ενισχύουν τον Βενιζέλο στις διαπραγματεύσεις στην πόλη των Σεβρών. Στις 28 Ιουλίου (π.η.) στο δημαρχείο της γαλ-λικής αυτής πόλεως υπογράφεται η ομώνυμη Συνθή-κη. Στη νεότερη ελληνική ιστορία, μόνο η Συνθήκη της Ανεξαρτησίας του Αονδίνου μπορεί να συγκριθεί σε αξία με τη Συνθήκη των Σεβρών. H Οθωμανική Αυτο-κρατορία διαλύεται. Δημιουργείται Αρμενικό κράτος και αυτόνομο Κουρδιστάν. Υπό την κηδεμονία των Άγγλων και των Γάλλων δημιουργούνται αραβικά κράτη. Τα Στενά τίθενται υπό διεθνή κηδεμονία. Στην Ελλάδα παραχωρείται η Ανατολική Θράκη, ως την Τσα-τάλτζα. Τα νησιά του Αιγαίου παραχωρούνται οριστι-κώς στην Ελλάδα, μαζί και η Ίμβρος και η Τένεδος. Η Ιταλία με τη σειρά της θα παραχωρήσει τα 11 νησιά των Δωδεκανήσων και θα κρατήσει, προσωρινά, μόνο τη Ρόδο. Με τη συνθήκη του Νεϋγύ, η Βουλγαρία έχει παραχωρήσει τη Δυτική Μακεδονία στους Συμμάχους. Αυτοί με τη σειρά τους την παραχωρούν στην Ελλάδα. Ολόκληρη η επαρχία Σμύρνης (Βιλαέτι) μένει για πέντε χρόνια «υπό την υψηλή κυριαρχία» του Σουλτά-νου, αλλά την εξουσία ασκεί η Ελλάδα. Σε πέντε χρόνια η περιοχή θα ενωθεί με την Ελλάδα.

H Συνθήκη των Σεβρών είναι ό,τι καλύτερο θα

Τμήμα της IX Μεραρχίας Πεζικού κατά τη διάβαση της Αλμυράς Ερήμου τον Αύγουστο του 1921

70

Page 70: Ελληνικοί Πόλεμοι

I f f i B » I f f l t f r t f f e W AJ'ryj-AnhJJA UJa & Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η Μικρασιατ ική ε κ σ τ ρ α τ ε ί α

μπορούσε να επιτύχει ένα κράτος, ένας πολιτικός. Τί το πλέον λογικό από την υποδοχή ήρωα στον πρωθυπουργό της χώρας και πρωτεργάτη της υπογραφής της Συνθήκης. Αντ' αυτού, στο σιδηροδρομικό σταθμό της γαλλικής πόλεως Αυών, στις 30 Αυγούστου, την ώρα που ο Βενιζέλος ξεκινά το ταξίδι της επιστροφής στην Ελλάδα, δύο φιλοβασιλικοί απότα-κτοι αξιωματικοί, ο Απ. Τσερέπης, απόστρατος υποπλοίαρχος του Ναυτι-κού και ο Γ. Κυριάκης, απόστρατος υπολοχαγός του Μηχανικού, αποπει-ρώνται να δολοφονήσουν τον πρωθυπουργό της χώρας. Από τις 10 σφαί-ρες που ρίχνουν, οι δύο πετυχαίνουν τον Βενιζέλο, αλλά ευτυχώς του

Κίνηση ορεινής πυροβολαρχίας σε ορεινό έδαφος.

προξενούν επιπόλαια τραύματα. Με κατεπείγον τηλεγράφημα η είδηση της απόπειρας φτάνει στην

Αθήνα. Μέχρι να αποσαφινιστούν όλες οι λεπτομέρειες της απόπειρας η οργή κυριεύει τους βενιζελικούς. Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι ο Βενιζέλος δεν τραυματίστηκε, αλλά σκοτώθηκε. Ο τυφλός θυμός παρα-σύρει τα πάντα στο πέρασμά του. Εφημερίδες και κομματικά γραφεία των αντιπάλων κατακομματιάζονται, φιλοβασιλικοί πολίτες δέρνονται ανηλεώς, ακόμη και μέσα στα σπίτια τους. Από μέλη των Αόχων Ασφα-λείας του Π. Γύπαρη δολοφονείται ο μετριοπαθής πολιτικός Ίων Δρα-γούμης. Μόνο το απόγευμα, με την έξοδο του στρατού από τους στρα-τώνες του, γιατί η αστυνομία έχει χάσει τον έλεγχο, θα σταματήσουν τα επεισόδια, που θα καταγραφούν στην Ιστορία σαν «Ιουλιανό». Σ' αυτό συντελούν και τα αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα των πρακτορείων που πιστοποιούν ότι ο Βενιζέλος έχει τραυματιστεί ελαφρά.

Ο Βενιζέλος επιστρέφει και προκηρύσει εκλογές για την 1η Νοεμβρί-ου. Είναι βέβαιος ότι θα κερδίσει, μετά την επίτευξη όλων των ελληνικών στόχων. Με μία σιγουριά και μία νωχελικότητα διαξάγεται η προεκλογική ζκστρατεία των Φιλελευθέρων. Με μία πανστρατιά διεξάγεται ο αγώνας των φιλοβασιλικών. Με λάβαρο την επιστροφή του βασιλέα Κωνσταντί-νου και την αποστράτευση του Ελληνικού Στρατού, οι φιλοβασιλικοί -,ατορθώνουν να γοητεύσουν μεγάλες μάζες του λαού. Τα αποτελέσματα των εκλογών παραξενεύουν και τον πλέον αδαή παρατηρητή. Οι αντιβε-ιζελικοί παίρνουν 250 έδρες, ενώ οι βενιζελικοί μόνο 110. Σε ψήφους η : αφορά είναι μόνο 32.000 στους 648.000 ψηφίσαντες, εκ των οποίων οι 130.000 είναι Τούρκοι κάτοικοι της Μακεδονίας, που με εντολή από τον Κεμάλ ψηφίζουν αντιβενιζελικούς. Στο Στρατό τα αποτελέσματα είναι υυντριπτικά. Όπου οι στρατιώτες αφέθηκαν να ψηφίσουν ελεύθεροι, τα :Γθτελέσματα ήταν υπέρ των φιλοβασιλικών, όπως στο 5/42 του Πλα-

στήρα: 2.900 αντιβενιζελικοί και μόνο 100 φιλελεύθε-ροι, αλλού, όπως στο σύνταγμα του Κονδύλη, όλοι εψήφισαν φιλελευθέρους και μάλιστα μέσα στην κάλπη τα ψηφοδέλτια βρέθηκαν σε πακέτα των 100!

Αμέσως, συγκεκριμένα στις 22 Νοεμβρίου, προκη-ρύσσεται δημοψήφισμα με θέμα την επάνοδο ή όχι του Κωνσταντίνου. Με την αποχή των Φιλελευθέρων ο Κωνσταντίνος επανέρχεται στις 5 Δεκεμβρίου. Όλοι οι Σύμμαχοι ξαφνιάζονται στην αρχή με την επάνοδο. Μετά οι αντιδράσεις τους είναι άκρως απογοητευτικές για την Ελλάδα. Τα οικονομικά δάνεια και οι παραχω-ρήσεις πολεμικού υλικού σταματούν. Οι Αγγλοι, οι Γάλλοι, ακόμη και οι Ιταλοί δεν διστάζουν να ονομά-σουν τον Κωνσταντίνο εχθρό τους. Στην πράξη όμως, ιδιαιτέρως τους Γάλλους, τους συμφέρει η επάνοδος. Το 64% του τουρκικού εξωτερικού χρέους ανήκει σε κεφαλαιούχους της Γαλλίας. Ο Τσώρστιλ, στο βιβλίο του «The Aftermath» τονίζει την ανακούφιση των διπλωματικών κύκλων των Συμμάχων από την επάνο-δο του Κωνσταντίνου. Με τον Βενιζέλο είχαν αναλάβει πολλές υποχρεώσεις, όσον αφορά την τήρηση της Συν-θήκης των Σεβρών, με τον Κωνσταντίνο καμμία.

Το όλο κλίμα επιβαρύνουν και οι αλλαγές στο στρά-τευμα. Όλοι οι ανώτεροι φιλοβενιζελικοί αξιωματικοί αντικαθιστώνται ή παραιτούνται. Ευτυχώς, ο νέος Αρχιστράτηγος Α. Παπούλας δεν προβαίνει σε αλλαγές από το επίπεδο του συντάγματος και κάτω. Παρ' όλα αυτά πολλοί χαμηλόβαθμοι αξιωματικοί παραιτούνται, πολλοί δε άλλοι στέλλονται σε μία άτυπη εξορία, σε διά-φορες περιοχές της χώρας, με τα 2/3 του μισθού τους.

Οι επιπτώσεις των σαρωτικών αλλαγών διοικήσε-ων σ' ένα στράτευμα σε επαφή με τον εχθρό, είναι προφανείς. Δεν είναι όμως και το μόνο μειωτικό της αξίας του στρατεύματος θέμα. Επανέρχονται περίπου 1.550 απότακτοι αξιωματικοί. Οπωσδήποτε η απόταξή τους για πολιτικούς λόγους από το καθεστώς των βενι-ζελικών ήταν μία κατάφορη αδικία, αλλά και η επανα-φορά τους στο στράτευμα πολλαπλασίασε τα προβλή-ματα.

Καμμία μέριμνα δεν λαμβάνεται για την επιμόρ-φωση των αξιωματικών αυτών, οι περισσότεροι των οποίων έχουν αποταχθεί από το 1916 και δεν έχουν συμμετάσχει καθόλου στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι αλλαγές όμως στην πολεμική τέχνη που έφερε αυτός ο πόλεμος δεν είναι αμελητέες. Η δύναμη πυρός των ταγμάτων πεζικού απέχει «παρασάγγας» από την αντί-στοιχη των Βαλκανικών Πολέμων. Τώρα υπάρχουν βομβιδοβόλα σε κάθε τάγμα πεζικού, πολυβόλα και οπλοπολυβόλα. Παντού υπάρχουν τηλεφωνικές συνδέ-σεις και ασύρματες επικοινωνίες. Ο Ελληνικός Στρα-τός στη Μικρά Ασία θα χρησιμοποιήσει και οβίδες δηλητηριωδών αερίων. Οι βολές πυροβολικού δεν είναι εύκολο να συνδυασθούν για να επιτευχθεί ο φραγμός του πυροβολικού.

Παρ' όλα αυτά οι επανερχόμενοι αξιωματικοί λαμ-βάνουν αμέσως διοικήσεις και μάλιστα, επειδή έχουν μείνει βαθμολογικώς πίσω από τους εν ενεργεία συνα-

71

Page 71: Ελληνικοί Πόλεμοι

φ κ η γ Ρ Ι < Α Α

nrrn τη 1Ά7Λ

θέρμη που ξαφνιάζει χους υπευθύνους. Από όλη χη χώρα, ακόμη και οι μεχανά-οχες από χο εξωχερικό, σπεύδουν να καχαχαγούν. Είναι η χελευχαία ευκαιρία που δίνει ο ελληνικός λαός σχους κυβερνήχες χου. Θα ξεπεράσει χις 200.000 άνδρες ο σχραχός σχη Μικρά Ασία, ενώ χο σύνολο χου, σχην παλιά Ελλάδα και σχη Θράκη, θα πλησιάσει χις 300.000.

Προχού φχάσουν οι ενι-σχύσεις σχη Μικρά Ασία, η Στραχιά Μικρός Ασίας, για πολιχικούς λόγους, επιχειρεί νέα εξόρμηση. Τον Μάρχιο χου 1921 η Σχραχιά εξορμά πάλι. Χωρισμένη σε δύο μέρη, λόγω ενός μεγάλου ορεινού όγκου που διαχωρί-ζει εγκαρσίως χο μέχωπο, σχον Βορρά χο Γ' Σώμα

Σχραχού, προσπαθεί να καχαλάβει χην χοποθεσία 1ν Εϋνού και μεχά χο Εσκί Σεχήρ, ενώ σχο νόχιο χμήμα χου μεχώπου, χο Α' Σώμα Σχραχού πρέπει να καχαλά-βει χο Αφιόν Καραχισάρ.

Ο Κεμάλ, ανεπηρέασχος πλέον από χον εμφύλιο που έχει καχαπνίξει, σχρέφεχαι καχά χων ελληνικών σχραχευμάχων με όλες χου χις δυνάμεις. Εκμεχαλλεύ-

Ελληνικό πυροβόλο εν δράσει κατά τη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ τον Σεπτέμβριο του 1921.

Περίθαλψη τραυματιών μετά από μάχη.

δέλφους χους, παίρνουν και έναν ή δύο βαθμούς για να εξισωθούν μαζί χους! Αποχέλεσμα είναι να υπάρχουν χαγμαχάρχες που η προηγούμενη εμπειρία χους από διοίκηση ήχαν αυχή χης διμοιρίας. Ακόμη πρώην λοχα-γοί αναλαμβάνουν συνχάγμαχα.

Η εξόρμηση του 1921 Ο ανχίκχυπος χων πρό-

σφαχων γεγονόχων φαίνεχαι αμέσως. Η Σχραχιά, χο Δεκέμ-βριο χου 1920, προωθείχαι προς χο Εσκί Σεχήρ. Σχο 1ν Εϋνού η προέλαση ανακόπχε-χαι. Είναι η πρώχη αμυνχική επιχυχία χων Τούρκων και δια-τυμπανίζεται δεόνχως και σχο εσωχερικό, αλλά και σχο εξω-χερικό.

H πολιχική και στραχιωχι-κή ηγεσία καχαλαβαίνουν χην λανθασμένη εκχίμηση για χον ανχίπαλο και κηρύσσουν επι-σχράχευση. Παρ' όλο που προ-εκλογικά υπόσχονχο αποσχρά-χευση, είναι πολιχικά υποχρε-ωμένοι, όπως χο ανχιλαμβάνο-νχαι χουλάχισχον, να επιχύ-χουν σχη Μικρά Ασία περισσό-χερα απ' όχι ο Βενιζέλος. Ο ελληνικός λαός ανχαποκρίνε-χαι ο' αυχό χο κάλεσμα με μία

7 2

Page 72: Ελληνικοί Πόλεμοι

Η Μικρασιατ ική εκστρατε ία

εται στο έπακρο τον χωρισμό των ελληνικών δυνάμεων και απλώς εφαρ-μόζει, άριστα όμως, τον ελιγμό «κατά εσωτερικός γραμμάς». Συγκεντρώ-νει όλες του τις δυνάμεις στο βόρειο μέτωπο, ενώ με ελάχιστες απασχο-λεί το νότιο. Αφού αποκρούει την επίθεση του Γ' ΣΣ στρέφει το σύνολο των δυνάμεών του, από ένα ορεινό πέρασμα, στα νώτα του Α' ΣΣ στο Τουμλού Μπουνάρ. Ευτυχώς για τον Ελληνικό Στρατό την έξοδο του περάσματος ελέγχει το 34ο Σύνταγμα του Συνταγματάρχη Διαλέτη. Με πραγματικά ηρωικό αγώνα το σύνταγμα αποκρούει τις τουρκικές επιθέ-σεις και δίνει καιρό στο υπόλοιπο Σώμα να υποχωρήσει εσπευμένως στην τοποθεσία. Τυχούσα ήττα των ελληνικών δυνάμεων στο Τουμλού Μπουνάρ θα ήτο δυνατόν να φέρει την καταστροφή του 1922 ένα χρόνο

σχύσεων, η Στρατιά Μικρός Ασίας προετοιμάζει τη θερινή εξόρμησή της. Για πολιτικούς λόγους είναι απα-ραίτητη η καταστροφή του τουρκικού στρατού, γιατί οι Σύμμαχοι δείχνουν τάσεις τροποποιήσεως των όρων της Συνθήκης των Σεβρών.

Στις 29 Ιουνίου (π.η.) η Στρατιά εξορμά. Μετά από σκληρές μάχες καταλαμβάνονται η Κιουτάχεια, το Εσκί Σεχήρ, το Αφιόν Καραχισάρ. Κανένας όμως από τους σχεδιαζόμενους εγκλωβισμούς τουρκικών τμη-μάτων δεν πραγματοποιείται. Οι Τούρκοι κατορθώ-νουν πάντα να ξεγλιστρούν, παρακολουθώντας με το

• Νίκαια^ Ιανόρμος' ιυδανιά

•Δαρδανίλλια

Άδραμύττ ιον .

Κίον,'τάχαα. ,'Λιβαλι (KvScovtes)

Γκιόλ Χαμάμ

'.φ:--'.' Καραχισάρ ,Μττουλαβαντϊν ^WtcSi *

Mftt. 'hmy.ov Jfip&i* ίχμΕΤ Up Φιλαδέι ιεοσάνησο; Έονθοαί

(Τσιβρίλ 'Οδεμήσιοι

Μ-π-αυλαιπ-άν

ΜΛΤΛΞΙ1 ΤΩΧ ΕΑΛΗΜΚΩλ' ΛΥΝΛΜΕΩΝ ΣΤΙΣ 12 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1922

^ ^ ^ fH γραμμή του μετώπου I ' | ι MM «—»

C I UU UJ 'ESpts τ ω ν τρ ιών Σωμάτων ΣτρατοΟ

— — — — Βασικοί δρόμοι

Σιδηροδρομικό δ ίκτυο (Ο! λατινικοί άριΟμοί δηλώνουν τι-; Ιλληνικέ! μϋραρχίίξ)

Σάμος

} λ. Έγχερντίη

Όρια της μέγιστης επεκτάσεως του Ελληνικού Στρατού στην Μικρά Ασία.

νωρίτερα. Η νίκη των Τούρκων τους φέρνει μεγάλα διπλωματικά κέρδη. Στις 16

Μαρτίου 1921 ο Κεμάλ υπογράφει συμφωνία με τους Σοβιετικούς. Αμέ-σως σοβιετικά βαρέα και ελαφρά όπλα θα παραχωρηθούν στις τουρκικές δυνάμεις, μαζί με καθαρό χρυσάφι. Οι Τούρκοι έχουν πλέον και τα χρή-ματα να πληρώσουν τα όπλα που τους παραδίδουν κρυφά οι Γάλλοι και οι Ιταλοί. Ο μόνος όρος που βάζουν οι Σοβιετικοί είναι να επιτραπεί η λει-τουργία ενός κομμουνιστικού κόμματος στην Τουρκία. Ο Κεμάλ, σ' αυτή τη χρονική στιγμή επιτρέπει, με μεγάλη μάλιστα χαρά τη λειτουργία. Αργότερα, όταν ισχυροποιηθεί η θέση του, θα λύσει το θέμα με έναν κλασ-σικό τουρκικό τρόπο. Θα πνίξει στον Εύξεινο Πόντο τον Γραμματέα του κόμματος, Μουσταφά Σουφί, και θα κρεμάσει όσους οπαδούς του βρει.

Μετά το πάθημα του Μαρτίου και την άφιξη εν τω μεταξύ των ενι-

ιππικό τους τις ελληνικές κινήσεις, αφ' ετέρου γνωρί-ζουν άριστα το ελληνικό σχέδιο επιθέσεως από πρά-κτορές τους μέσα στο ελληνικό Γενικό Επιτελείο, στη Σμύρνη.

Ο Ελληνικός Στρατός σταματά στον ποταμό Σαγ-γάριο. Τα εφόδια για την επιχείρηση έχουν τελειώσει, αλλά η καταδίωξη του εχθρού, εφ'όσον δεν επετεύχθη ο εγκλωβισμός του, είναι αναγκαία. Παρ' όλες τις δια-μαρτυρίες του επικεφαλής του IV Επιτελικού Γραφεί-ου, Αντισυνταγματάρχη Γ. Σπυρίδωνος, η απόφαση της επιθέσεως δεν αλλάζει. Οι μεραρχίες θα επιτεθούν με ελλειπή ανεφοδιασμό σε τρόφιμα και πυρομαχικά. Και αυτό, τη στιγμή που οι Τούρκοι πλησιάζουν το κέντρο του ανεφοδιασμού τους στην Άγκυρα.

H μάζα των ελληνικών δυνάμεων ελίσσεται δια μέσου της Αλμυρός Ερήμου σε θερμοκρασίες 40 και

73

Page 73: Ελληνικοί Πόλεμοι

ΓίΨ&ΚΆΑ απο το 18/4

45 βαθμών, τρεφόμενη με παστωμένες ρέγγες χωρίς νερό! Προτεραιό-τητα έχει δοθεί στον ανεφοδιασμό με πυρομαχικά, αλλά παρ' όλα αυτά πολλές φορές το πεζικό επιτίθεται άνευ υποστηρίξεως πυροβολικού, ελλείψει οβίδων. Παρ' όλες τις αντίξοες συνθήκες, τα ελληνικά τμήματα προχωρούν. Στα απόκρημνα υψώματα του Κάλε Γκρότο και του Αρντίζ Νταγ λαμβάνουν χώρα ομηρικές συγκρούσεις σώμα με σώμα. Προτού όμως δείξει σημεία κάμψεως το στράτευμα, κάμπτεται η ηγεσία του. Τη στιγμή που όλα κρέμονται σε μία κλωστή και στις δύο παρατάξεις, τη στιγμή που ο ανεφοδιασμός έχει αποκατασταθεί και έρχονται ενισχύσεις και υλικά ανεμπόδιστα πλέον, η Στρατιά εκδίδει διαταγή υποχωρήσεως. H Μάχη του Σαγγαρίου χάνεται. Από τους 78.440 άνδρες της παρατακτής δυνάμεως των μεραρχιών, οι 23.520 είναι νεκροί και τραυματίες. Πραγ-ματικά το άνθος του Ελληνικού Στρατού θα χαθεί σ' αυτή τη μάχη. H Στρατιά θα υποχωρήσει πίσω από τον Σαγγάριο και θα εγκατασταθεί αμυ-ντικά στη γραμμή Εσκί Σεχήρ-Αφιόν Καραχισάρ. Αδύναμη πλέον να προ-βεί σε επιθετικές ενέργειες, αναμένει τη διπλωματική λύση του θέματος. Οι αμυντικές δυνατότητες είναι ακόμη πολύ μεγάλες και στο άμεσο μέλ-λον δεν διαφαίνεται κίνδυνος από τις τουρκικές προσπάθειες, αλλά ο χρό-νος τώρα εργάζεται υπέρ των Τούρκων.

Η ολοκληρωτική καταστροφή Η ελληνική αδυναμία δίνει την ευκαιρία στους Γάλλους και τους Ιτα-

λούς να δείξουν το πραγματικό τους πρόσωπο. Μετά την αποτυχία του Σαγγαρίου, οι Γάλλοι υπογράφουν συμφωνία με τον Κεμάλ στις 7 Οκτω-βρίου 1921 και αποχωρούν από την Κιλικία. Στις αρχές του 1922 οι Ιταλοί

αποχωρούν με τη σειρά τους από τη Μικρά Ασία, παρα-χωρώντας μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού στον Κεμάλ. Τα ελληνικά τμήματα είναι τώρα αναγκασμένα να καλύψουν ισχυρά και τη γραμμή του ποταμού Μαί-ανδρου, στο νότιο τμήμα του μετώπου.

Για έναν περίπου χρόνο ο Ελληνικός Στρατός θα μείνει καθηλωμένος στις θέσεις του. Το ηθικό σιγά-σιγά πέφτει. Ολόκληρες συμμορίες λιποτακτών λιμαί-νονται την ύπαιθρο, απασχολώντας τμήματα της χωρο-φυλακής, αλλά και ολόκληρα τάγματα του στρατού. Οι αδειούχοι στρατιώτες με χίλιους τρόπους αποφεύγουν να επιστρέψουν στο μέτωπο. Το ίδιο πράττουν και οι αξιωματικοί, με αποτέλεσμα το Υπουργείο Στρατιωτι-κών να καλέσει ονομαστικώς 255 αξιωματικούς να επι-στρέψουν στις μονάδες τους.

Η πολιτική ηγεσία παραπαίει ανάμεσα στις εξωτε-ρικές πιέσεις για τροποποίηση των όρων της Συνθή-κης των Σεβρών, το οικονομικό χάος στο εσωτερικό και την στρατιωτική δυσπραγία στο μέτωπο. Ο πρω-θυπουργός Δ. Γούναρης δεν έχει το απαιτούμενο ψυχικό σθένος για τη λήψη ριζικών μέτρων. Το κομ-ματικό συμφέρον έχει σταθεί υπεράνω του εθνικού. Δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τη Μικρά Ασία, την οποία ο κομματικός αντίπαλος τους είχε προσφέρει στην Ελλάδα. Ο Γούναρης και οι συν αυτώ, έχοντας

Επίθεση ελληνικού πεζικού στο Γιλντίζ Νταγ.

7 4

Page 74: Ελληνικοί Πόλεμοι

& IETOPIA Η Μικρασιατ ική

εκστρατε ία

1909, επανελθών χο 1912. Το 1916 απετάχθη και επανέρχεται τώρα πάλι στο στράτευμα. Ο νέος αρχι-στράτηγος ακολουθείται από έντο-νες φήμες για την ψυχική του υγεία. Παρ' όλο που θεωρείται μορφωμέ-νος αξιωματικός, δείχνει μία τάση να στέκεται στα εξωτερικά δείγματα πειθαρχίας και όχι στο πραγματικά αξιόμαχο των μονάδων. Υπάρχουν αφηρημένες σκέψεις υποχωρήσεως σε άλλη γραμμή αμύνης, η οποία δεν έχει αρχίσει καν να σχεδιάζεται. Παρ' όλα αυτά, σε επίσκεψή του στο μέτωπο, στέκεται στο παράστημα των ανδρών και όχι στις προετοιμα-σμένες θέσεις μάχης.

Μετά την αποτυχία της εκστρα-τείας προς την Άγκυρα, ο Ελληνι-κός Στρατός έχει εγκατασταθεί αμυ-ντικά σε μία γραμμή που ξεκινά από

την Προποντίδα, περνά από το Αφιόν Καραχισάρ και από εκεί, κάνοντας μία απότομη στροφή και ακολου-θώντας την κοίτη του ποταμού Μαιάνδρου, καταλήγει στο Αιγαίο. Το μήκος της γραμμής είναι 713 χλμ. που καλούνται να καλύψουν οι 12 ελληνικές μεραρχίες. Ο όλος χώρος χωρίζεται σε δύο μέρη από μία σειρά ορέων. Ανατολικά των ορεινών όγκων διέρχεται η

•βΜμιαίο πολιτικό ανάστημα στο εξωτερικό, αρνούνται την συνεχώς 01 - : : : :>μένη βοήθεια του Βενιζέλου, με το τεράστιο κύρος στους m. - των Συμμάχων.

· άνοιξη του 1922, ο Αρχιστράτηγος Παπούλας αποχωρεί και τη Β r τ: υ καταλαμβάνει ο Χατζανέστης. Ο τελευταίος είναι απότακτος του

Προώθηση συγκεντρώσεως ελληνικών δυνάμεων.

7 5

Page 75: Ελληνικοί Πόλεμοι

mpKhh απο το 1874

σιδηροδρομική γραμμή Εσκί Σεχήρ-Αφιόν-Σμύρνη. Τα ελληνικά στρατεύ-ματα είναι αναγκασμένα να παραμείνουν σ' αυτή τη γραμμή και για τις δικές τους μεταφορές και για παρεμπόδιση χρήσεως της γραμμής από τον αντίπαλο. H σιδηροδρομική γραμμή όμως βρίσκεται σε μικρή από-σταση από την πρώτη γραμμή και σε ενδεχόμενη τουρκική επίθεση μεγά-λης κλίμακος, είναι ευχερές να διακοπεί.

Μια ματιά στο χάρτη δείχνει το ευαίσθητο σημείο του ελληνικού μετώπου. Είναι η γωνία του Αφιόν Καραχισάρ. Για την υπεράσπισή του διατίθενται δύο Σώματα Στρατού, ενώ το τρίτο κρατά το βόρειο τμήμα του μετώπου. Δεν υπάρχει ανωτέρα διοίκηση των δυο αυτών σωμάτων άλλη από αυτήν της Σμύρνης. Απλώς, σε περίπτωση δυσκολιών ο διοικη-τής του Α' ΣΣ θα αναλάβει τη διοίκηση και των δύο σωμάτων με το ίδιο επιτελείο που έχει για το δικό του σώμα. Η πλειοψηφία των ελληνικών δυνάμεων συγκεντρώνεται στο Αφιόν, 8 μεραρχίες πεζικού καταλαμβά-νουν τη γραμμή ανασχέσεως. Από αυτές μόνο μία υπολογίζεται ως άμεση εφεδρεία του μετώπου. Η όγδοη μεραρχία καλύπτει το μέτωπο του Μαι-

κοπούν είτε από το τουρκικό πυροβολικό, είτε από τις μονάδες του τουρκικού ιππικού που θα διεισδύσουν. Μόνο η πρώτη γραμμή διαθέτει χαρακώματα τύπου «ορθίως βάλλοντος οπλίτου», η δεύτερη γραμμή, που σε μερικά σημεία είναι μόνο 600 μέτρα πίσω από την πρώτη, έχει χαρακώματα «γονυπετώς βάλλοντος».

Μέσα στο ίδιο το Αφιόν Καραχισάρ, που απέχει 6 και 10 χλμ. από τη γραμμή του μετώπου, συνωθούνται το επιτελείο του Α' ΣΣ, ο σταθμός διοικήσεως της IV Μεραρχίας, διάφοροι σχηματισμοί των μετόπισθεν και αποθήκες διαφόρων υλικών. Με μία μικρή τουρκική επιτυχία στο μέτωπο αμύνης, η πόλη θα βρεθεί μέσα στο βεληνεκές των τουρκικών πυροβόλων, όπως και θα γίνει κατά τη διάρκεια της τουρκικής επιθέσεως.

Ο Χατζανέστης έχει απαγορεύσει ρητώς τη χρησι-μοποίηση των όποιων εφεδρειών, άνευ δικής του δια-

ταγής. Έχει υπολογισθεί ότι η αποστολή κωδικοποιημένου σήματος από τα σώματα, η απο-κωδικοποίησή του, η σύνταξη διαταγής, η κωδικοποίησή της και η αποστολή της απαιτεί 4 περίπου ώρες. H κατάσταση στο μέτωπο όμως αλλάζει κάθε 15 λεπτά.

Το ιπτάμενο προσωπικό της Γ Μοίρας Στρατιωτικής Αεροπορίας που έδρασε στη Μικρά Ασία.

άνδρου, σε μήκος 170 χλμ. Παρ' όλη τη συσσώρευση των ελληνικών δυνά-μεων, οι τομείς ευθύνης των μεραρχιών είναι τεράστιοι. Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι η 1 Μεραρχία καλύπτει περίπου 50 χλμ. η IV Μεραρχία 20 χλμ. η ΧΠ Μεραρχία 30 χλμ. και η V Μεραρχία 80 χλμ. Οι διαταγές των μεραρχιών μιλούν για αντίσταση επί τόπου, χωρίς ιδέα υποχωρήσεως. Ενώ όμως τα τμήματα βρίσκονται περίπου ένα χρόνο στις θέσεις αυτές, η οργάνωση του εδάφους είναι σχεδόν μηδαμινή. Στρατιωτικές οδοί για το πεδινό πυροβολικό δεν έχουν κατασκευασθεί και πολύ παραπάνω εναλλακτικές θέσεις για τα πεδινά πυροβόλα. Όταν ξεσπάσει η μάχη, το πεδινό βαρύ πυροβολικό δεν θα μπορέσει να προσφέρει τη συνδρομή του στην απόκρουση της τουρκικής επιθέσεως. Τα μαχόμενα τμήματα θα αρκεστούν μόνο στο οργανικό ορειβατικό πυροβολικό τους. Οι τηλεφω-νικές συνδέσεις είναι ακόμη εναέριες. Δεν προβλέφθηκε η δημιουργία υπογείων τηλεφωνικών γραμμών. Το αποτέλεσμα θα είναι οι γραμμές να

Αίγα χιλιόμετρα πίσω υπάρ-χει η αμυντική γραμμή του Τουμλού Μπουνάρ, με χαρακώ-ματα, πολυβολεία και συρματο-πλέγματα. Καμμία ελληνική στρατιωτική δύναμη δεν έχει αναλάβει την επάνδρωσή της και την υποδοχή των υποχωρούντων από το Αφιόν, σε περίπτωση δια-σπάσεως του μετώπου. Ακόμη χειρότερο, δεν υπάρχουν εναλλα-κτικά σχέδια δράσεως σε περί-πτωση διασπάσεως της αμυντι-κής γραμμής. Πού θα κατευθυν-θεί ο Ελληνικός Στρατός; Θα

υποχωρήσει προς Βορρά καλύπτοντας με τον όγκο του τις οδεύσεις προς Σμύρνη ή θα κατευθυνθεί προς την οχυρωματική γραμμή του Τουμλού Μπουνάρ; Τα μόνα σχέδια που υπάρχουν μιλούν για ενεργητική άμυνα και εκτέλεση αντεπιθέσεων από γειτονικές δυνάμεις του σημείου της εχθρικής κρούσεως.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει ο Κεμάλ. Χωρίς καμ-μία προσπάθεια μειώσεως αυτού του μεγάλου πραγ-ματικά ηγέτη και άξιου πολέμαρχου, πρέπει να τονι-στεί ότι η τακτική και η στρατηγική του δεν φέρει τίποτα το νέο στην στρατιωτική τέχνη. Απλώς θα εφαρμόσει με υπομονή και επιμονή όλα τα διεθνώς και διαχρονικώς παραδεκτά στρατηγήματα. Γραμμές ανεφοδιασμού για συνεχή τροφοδότηση της επιθέσε-ως, συγκέντρωση υπερτέρων δυνάμεων και κρούση από το ισχυρό στο ασθενές, απόκρυψη επιτιθεμένων δυνάμεων από την εχθρική παρατήρηση. Απασχόληση

76

Page 76: Ελληνικοί Πόλεμοι

ί! ΠΟΛΕΜΟΣ "Λ & ι ε ί ό ρ ι α

Η Μικρασιατ ική εκστρατε ία

του εχθρού σ' όλο χου χο μέχωπο για δέσμευση χων εφεδρειών χου. Καχασχροφή των χηλεπικοινωνιών και γραμμών ανεφοδιασμού του εχθρού και αποτροπή συντεταγμένης υποχωρήσεώς του στην οχυρω-μένη γραμμή του Τουμλού Μπουνάρ. Από την αρχή της σχεδιάσεως δεν αντιμετωπίζεται το θέμα της οριστικής συντριβής του Ελληνικού Στρα-τού. Φαίνεται απλησίαστο όνειρο η κατανίκηση ενός τόσο ισχυρού στρα-τού, διπλάσιου περίπου σε συνολική δύναμη και οπλισμό, σε μία μόνο μάχη. Απλώς σχεδιάζεται να γίνει η καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση της πιθανής νίκης. Ο Κεμάλ είναι ρεαλιστής και από τους κατασκόπους του γνωρίζει τέλεια την κατάσταση του Ελληνικού Στρατού.

Η δύναμη των τουρκικών μεραρχιών εκείνη την εποχή φτάνει τους 7.000 άνδρες περίπου, από τους οποίους το 1/3 περίπου είναι άοπλοι και περιμένουν να σκοτωθεί κάποιος για να πάρουν το όπλο του. Στον τομέα που έχει επιλεγεί για την κρούση, συγκεντρώνονται 12 μεραρχίες. Από αυτές 9 είναι στο πρώτο κλιμάκιο της επιθέσεως και 3 σε εφεδρεία. Από αυτές πάλι τις 9, οι 7 θα χτυπήσουν στο σημείο επαφής των ελλη-νικών 1 και IV Μεραρχιών.

Από τα βουνά θα περάσουν 3 τουρκικές μεραρχίες ιππικού και θα αποκόψουν τις συγκοινωνίες με τη Σμύρνη. Την επίθεση θα υποστηρί-ζουν 262 πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα.

Από ελληνικής πλευράς οι 1 και IV Μεραρχίες διαθέτουν από 12 τάγ-

Τα αποτελέσματα είναι γνωστά σε όλους τους Έλλη-νες σήμερα. Μετά τη διάσπαση του μετώπου ακολουθεί καταδίωξη, αιχμαλωσία, συντριβή. Έξωση των Ελλήνων από τις εστίες τους μετά από χιλιάδες χρόνια. Χιλιάδες στρατιώτες και άμαχοι νεκροί και αγνοούμενοι, 1.500.000 πρόσφυγες. Οικονομική οπισθοδρόμηση για πολλά χρόνια και, εν τέλει, συγκέντρωση όλων σχεδόν των Ελλήνων στο σημερινό κράτος, που δεκαετίες προ-

ΑΠΩΛΕΙΕΣ Μ1ΚΡΑΣ1ΑΤ1ΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕ1ΑΣ (1919-1922)

Νεκροί Εξαφανισθέντες Τραυματίες Αξιωματικοί 943 465 1.696 Οπλίτες 23.297 17.630 47.184 Σύνολο 24.240 18.095 48880

ΝΑΥΤΙΚΟ 2 αξιωματικοί και 6 ναυτοδίοποι νεκροί

Η Σμύρνη στις φλόγες.

ματα η κάθε μία. Κατά τη διάρκεια της μάχης θα ενισχυθούν και από άλλες ελληνικές δυνάμεις. Η τουρκική επίθεση συγκεντρώνει 63.000 περίπου ενόπλους και 25.000 αόπλους σε πρώτο κλιμάκιο και 13.500 ενόπλους και 7.500 αόπλους σε δεύτερο κλιμάκιο. Την επίθεση θα αντι-μετωπίσουν σε ένα πεδίο με υποτυπώδη οργάνωση εδάφους 33 συνολι-κά ελληνικά τάγματα, δυνάμεως 23.000 περίπου στρατιωτών, υποστηρι-ζομένων μόνο από το ορειβατικό πυροβολικό τους. Η μάχη είναι χαμένη προτού αρχίσει.

Μόνο 36 ώρες θα αντέξει στις τουρκικές επιθέσεις η αμυντική γραμ-μή. Οι ελληνικές δυνάμεις διασπώνται σε δύο τμήματα και υποχωρούν. Το μεν ένα τμήμα θα υποχωρήσει ταχέως προς το Τουμλού Μπουνάρ, το άλλο όμως, υπό τον Υποστράτηγο Τρικούπη, προσπαθεί να υποχω-ρήσει βήμα-βήμα, συμφώνως με τις διαταγές από τη Σμύρνη. Περικυ-κλώνεται όμως και συντρίβεται σπρωγμένο από τους Τούρκους στους : οεινούς όγκους βόρεια του Αφιόν.

σπαθεί αλλά δεν μπορεί να αναδειχθεί. Το όνειρο του Βενι-ζέλου ήταν σωστό. H Ελλάδα για να μεγαλουργήσει πρέπει να «στέκεται» και στις δύο ακτές του Αιγαίου.

Την καταστροφή θα επακο-λουθήσει η επανάσταση του 1922, υπό τον Πλαστήρα, η εκτέλεση των Έξ, η υπογραφή της Συνθήκης της Αωζάννης το 1923, με την οποία και παρα-γράφονται όλα τα δικαιώματα της Ελλάδος στην Ιωνία. Ίσως σε πολλούς φαίνεται αναίτια, με τα σημερινά δεδομένα, η εκτέλεση των 6 πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών που

οδήγησαν τη χώρα στην καταστροφή, αλλά το αίμα των χιλιάδων νεκρών κόχλαζε και ζητούσε εκδίκηση. Δεν είναι δυνατόν να μην έγιναν λάθη και ένα στράτευμα 200.000 περίπου ανδρών, άριστα εξοπλισμένο, να συντρίβεται από ένα στρατό μικρότερο του και κατά το ένα τρίτο άοπλο. Το αποτέλεσμα των λαθών αυτών ωχριούν οι λέξεις για να το περιγράψουν. Καταστροφή, τραγωδία, δράμα; Η τόσο πλούσια ελληνική γλώσσα δυσκολεύεται να καλύψει την έννοια και χρησιμοποιεί τη λέξη «Καταστροφή» με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα, δείχνοντας την υπέρβαση της έννοιας της λέξεως αυτής.

H εκστρατεία της Μικρός Ασίας και η Καταστροφή είναι ένα κλασικό παράδειγμα στα παγκόσμια χρονικά αυτοκτονούντος έθνους. Βαθύτατα διαιρεμένη πολιτικά, η Ελλάδα «κατάφερε» να αυτοκαταστραφεί.

Page 77: Ελληνικοί Πόλεμοι

Μάνος Μαστοράκος

Β' Παγκόσμιος

καταστρεπτική κατάληξη της Μικρασιατικής Εκστρα-τείας είναι η κρίσιμη καμπή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, οι συνέπειες της οποίας καθορίζουν έκτοτε αρνητικά την πορεία της χώρας. Και τούτο διότι το Ελληνικό Κράτος λόγω των ανεπαρκειών του πολιτι-κού του συστήματος, που εξακολουθούν να υφίστανται

έως σήμερα, απέτυχε να παγιώσει τα κέρδη των Συνθηκών των Σεβρών και του Νεϊγύ το 1920, με τα οποία η χώρα εκτός από την υλοποίηση πόθων αιώνων για ελευθερία και εθνική ολοκλήρωση, θα καθίστατο και μια υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη στην ευρύτερη γεωγραφική ζώνη. Αυτό το άλμα όμως δεν επετεύχθη, με αποτέλεσμα όχι μόνο την σταδια-κή εδαφική συρρίκνωση αλλά και την συναισθηματική κατακρήμνιση και τη δημιουργία αναλόγου κενού από την απουσία στόχων και ιδανικών στη

σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Η Ελλάδα περιορίσθηκε σε μικρά και ανασφαλή όρια και μετετράπη σε ένα αδύ-ναμο πληθυσμιακά και οικονομικά κράτος το οποίο οφείλει να υποτάσσεται στις Μεγάλες Δυνάμεις (παλαιότερα) και στην Υπερδύναμη πριν και μετά την διάλυση των μεταπολεμικών Συνασπισμών, ενώ σήμε-ρα τείνει επικίνδυνα να δορυφοροποιηθεί στην ισχυρή γείτονα και νικήτρια της Μικρασιατικής Εκστρατείας Τουρκία.

Τελευταία αντίδραση, ηρωική γιατί ευθυγραμμί-σθηκε με την ιστορική της παράδοση και συνάμα έσχατη μέχρι στιγμής αναλαμπή για το πραγματικό ηθικό ανάστημα του λαού αυτού, είναι η αντίσταση

Έλληνες στρατιώτες προωθούνται στο μέτωπο με φορτηγά.

78

Page 78: Ελληνικοί Πόλεμοι

iOAKMOSC ι ϊ τ ο ρ ι α

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

στην απρόκλητη ιταλική επίθεση του Οκτωβρίου του 1940, που απετέλε-σε και την αρχή μιας δεκαετούς πολεμικής περιπέτειας, τόσο κατά εξω-τερικών όσο και κατά εσωτερικών εχθρών.

Το διεθνές πολιτικοστρατιωτικό πλαίσιο Μια από τις άμεσες συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν

η χρόνια πολιτική κρίση που ταλαιπώρησε επί σειράν ετών τη χώρα με τις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, την αδυναμία διατηρήσεως των κυβερνήσεων καθώς και τα στρατιωτικά κινήματα. Από το 1923 έως το 1936 εναλλάχθηκαν στην εξουσία 17 κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις και 6 στρατιωτικά κινήματα. H αστάθεια και η αβεβαιότητα κορυφώθηκαν μετά το κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, με το οποίο οι Βενιζελικοί προσπάθησαν να παρεμποδίσουν την διαφαινόμενη παλινόστηση της μοναρχίας. Με την κατάπνιξη του κινήματος αυτού που οδήγησε σε ευρύτατες εκκαθαρίσεις στο στρατό καθώς και την εξορία του ίδιου του Βενιζέλου στο εξωτερικό, άνοιξε η οδός για την επάνοδο του βασιλέως Γεωργίου του Β', η οποία στηρίχθηκε στο κίνημα του πάλαι ποτέ αντιμοναρχικού Στρατηγού Γεωρ-γίου Κονδύλη. Ωστόσο, παρά τον εξοβελισμό των Βενιζελικών από την πολιτική κονίστρα, το πολιτικό τοπίο εξακολουθούσε να παραμένει θολό από τις έριδες και τις ατέρμονες διεργασίες των πολιτικών κομμάτων.

Έτσι δεν είναι παράδοξο που η Ελλάδα οδηγήθηκε μέσω του ιδίου του Γεωργίου Β' σε μια δικτατορία την οποία άλλωστε και μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης δέχθηκε με ανακούφιση και μερίδα του Τύπου (π.χ. Καθη-μερινή) προωθούσε από καιρό με θέρμη.

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936, υπό τον πρωθυπουργό Ιωάν-νη Μεταξά, έφερε όλα σχεδόν τα εξωτερικά γνωρίσματα των ολοκληρω-

0 Ιωάννης Μεταξάς εν μέσω στρατιωτών, μετά την αναγγελία της καταλήψεως της Κορυτσάς.

τικών καθεστώτων της Ιταλίας και της Γερμανίας, παρ' όλη την ιδιομορ-φία του λόγω της ισχυρής παρασκηνιακής και συγχρόνως δεσμευτικής παρουσίας του Γεωργίου του Β' και προχώρησε σε ορισμένα ουσιώδη κοινωνικά μέτρα παρά τις ούτως ή άλλως περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες της χώρας, που επετείνοντο και από την ανάληψη μιας

μεγάλης προσπαθείας για τον εξοπλισμό εν όψει των επερχομένων κινδύνων. Παράλληλα, η ιδεολογική προ-σπάθεια του καθεστώτος απέβλεπε στην ανόρθωση του καταπεσόντος ηθικού του λαού μέσω ενός νέου ιδεώδους, όπως ήταν ο Γ' Ελληνικός Πολιτισμός που είχε παραπλήσια σχέση με τα ιδεολογικά ρεύματα των προαναφερθέντων ξένων καθεστώτων. Μπορεί πιθα-νώς το όραμα αυτό να θεωρηθεί υπερβολικό, αλλά η συντονισμένη σε διάφορα επίπεδα προσπάθεια κατά την 4ετία 1936-1940 συνέτεινε στην εθνική ομοψυχία μακριά από χα διχαστικά φαινόμενα του προσφάτου παρελθόντος, ούτως ώστε ο λαός να συσπειρωθεί σύσ-σωμος πίσω από τον Κυβερνήτη του όταν αυτός στην κρίσιμη στιγμή επέλεξε την οδό των καλυτέρων παρα-δόσεων του Έθνους.

Όσον αφορά τις διεθνείς της σχέσεις, η Ελλάδα εξ ανάγκης ετάχθη από νωρίς με την πλευρά των παλαι-ών της συμμάχων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, Μεγά-λη Βρετανία και Γαλλία. Αυτό οφείλετο στην προοδευ-τικά αυξανόμενη επεκτατική διάθεση της Ιταλίας, η οποία ήδη κατά το 1923 με πρόσχημα τον φόνο 3 Ιτα-λών αξιωματικών στην ελληνοαλβανική μεθόριο, κατέ-λαβε την Κέρκυρα ως αντίποινα. Για την αποχώρησή της από το ελληνικό αυτό νησί χρειάσθηκαν κοπιώδεις συζητήσεις καθώς επίσης και η επίσημη συγγνώμη της ελληνικής κυβερνήσεως. Το επεισόδιο της Κερκύ-ρας είναι χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπιζόταν πλέον η Ελλάδα, δεδομένου ότι συνέ-βη αμέσως μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ ειδικά για την ιταλική συμπεριφορά και εν γένει προο-πτική των σχέσεων των δυο χωρών, ήταν ανησυχητι-κό το γεγονός ότι πραγματοποιήθηκε επί πρωθυπουρ-γίας του Μπενίτο Μουσσολίνι. H παράλληλη ιταλική κατοχή της Δωδεκανήσου από το 1912 και η σιωπηρή παράκαμψη του συμφώνου Βενιζέλου-Τιχτόνι, με το οποίο προεβλέπετο η απόδοση του νησιωτικού αυτού συμπλέγματος στην Ελλάδα, ήταν ακόμη μια δυσμε-νής απόρροια της Μικρασιατικής Καταστροφής αλλά και ένα επιπλέον στοιχείο τριβής ανάμεσα στην Ελλά-δα και την Ιταλία.

Καθώς η Κοινωνία των Εθνών αποδείχθηκε ανί-σχυρος παράγων εξασφαλίσεως της ακεραιότητος των μικρών κρατών, η Ελλάδα υποχρεώθηκε να συνάψει μια σειρά διεθνών συμφώνων φιλίας με κράτη της Χερσονήσου του Αίμου, σε μια προσπάθεια συλλογι-κής αμύνης απέναντι στους πιθανούς κινδύνους. Αυτά ήσαν με τη Ρουμανία το 1928, με τη Γιουγκοσλαβία το 1929, με την Τουρκία το 1930 και 1933 καθώς και το «Βαλκανικό Σύμφωνο Συνεννοήσεως» με τη Γιουγκο-σλαβία, Τουρκία και Ρουμανία το 1934. Υπεγράφη επί-σης και το ελληνοϊταλικό σύμφωνο του 1928 με δεκα-ετή ισχύ, αλλά επρόκειτο για μια απέλπιδα προσπάθεια αφού ήσαν δεδομένες οι ιταλικές επιδιώξεις. Ούτε όμως και τα άλλα σύμφωνα, παρά την προβολή και τις προσδοκίες που τα συνόδευσαν, απετέλεσαν ουσιώ-δεις παράγοντες ασφαλείας για την Ελλάδα, αφού κάθε ένα από τα συμβαλλόμενα κράτη ακολούθησε τη δική

79

Page 79: Ελληνικοί Πόλεμοι

( f | ( ΠΥΡΚΑΑ

του εξωτερική πολιτική στο νέο συσχετισμό δυνάμεων της ευρωπαϊκής σκηνής.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα το 1939 ήρθε σε συνεννόηση και απο-δέχθηκε τις εγγυήσεις βοηθείας της Βρετανίας και Γαλλίας σε περίπτω-ση που υφίστατο επίθεση, προφανέστατα βεβαίως είτε από την Ιταλία είτε από την Γερμανία, καθώς τα αντίπαλα στρατόπεδα είχαν ήδη σχημα-τισθεί και οι εχθροπραξίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχαν ήδη αρχί-σει.

Το θέρος του 1940 και αφού η Ιταλία συμμετείχε την τελευταία στιγ-μή στην επίθεση κατά της Γαλλίας, η οποία υπέκυπτε ήδη από τα πλήγ-ματα της Γερμανίας, προκειμένου να εξασφαλίσει ανώδυνα τα κέρδη μιας νίκης, άρχισε και μια σειρά αδικαιολογήτων αιτιάσεων και προκλήσεων κατά της Ελλάδος. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο επανειλημμένα η χώρα κατη-γορήθηκε ότι φιλοξενούσε στους λιμένες της βρετανικά πλοία, πράγμα που ήταν εντελώς αναληθές. Τα έγγραφα που βρέθηκαν στην γαλλική πόλη Σαριτέ σχετικά με τις βρετανογαλλικές υποσχέσεις βοηθείας προς την Ελλάδα, θεωρήθηκαν ως εχθρική ενέργεια προς την Ιταλία και τον Άξονα γενικότερα. Κατά τη διάρκεια του Ιουλίου επανειλημμένα βομβαρ-δίσθηκαν ελληνικά πολεμικά πλοία, χωρίς επιτυχία, από ιταλικά βομβαρ-διστικά. Το αποκορύφωμα μιας ολοένα εντεινόμενης εχθρικής προς την Ελλάδα πολιτικής, ήλθε την 15η Αυγούστου 1940 όταν τορπιλλίσθηκε και βυθίσθηκε στην Τήνο, κατά τη διάρκεια της εορτής της Παναγίας, το πολεμικό «Ελλη» από προσβολή ιταλικού υποβρυχίου. Παρ' ότι τα απο-δεικτικά στοιχεία που ανευρέθησαν πιστοποιούσαν την ιταλική ανάμειξη, εν τούτοις, σε μια ακόμη προσπάθεια κατευνασμού η ελληνική κυβέρνη-ση απέκρυψε τον πραγματικό υπαίτιο αν και η κοινή γνώμη είχε διαμορ-φώσει την αδιάψευστη άποψή της για τον ένοχο.

H κατάληξη όλων αυτών των ενεργειών επήλθε με την ιταλική επίθε-ση κατά της Ελλάδος την 28η Οκτωβρίου 1940. Οι σχετικές αποφάσεις ελήφθησαν από την ιταλική ηγεσία την 15η Οκτωβρίου. Στο σχετικό τελε-σίγραφο που επέδωσε ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι στον Έλληνα πρω-θυπουργό ελάχιστες ώρες πριν την έναρξη της επιθέσεως, ανεφέροντο και πάλι οι διαμαρτυρίες και κατηγορίες της Ιταλίας για την δήθεν εχθρι-κή πολιτική της Ελλάδος κατ' αυτής και εζητείτο αορίστως η κατάληψη κάποιων θέσεων της χώρας για την διευκόλυνση του αγώνος κατά της Βρετανίας. Στην ουσία εζητείτο απλώς η άνευ όρων παράδοση της Ελλά-δος η οποία, κατά τους Ιταλούς, και εάν ακόμη προέβαλε αντίσταση δεν θα ήταν δυνατόν να ανθέξει στην ιταλική επίθεση και σύντομα θα κατέρ-ρεε. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, με σύντομα λόγια που ιστορικά συμπυκνώθηκαν στο περίφημο «Οχι», απέρριψε το ιταλικό τελε-σίγραφο προτιμώντας την οδό του αγώνος από μια αισχρή ειρήνη, ακο-λουθούμενος από έναν ενωμένο και ψυχικά προπαρασκευασμένο για θυσίες λαό.

Ο κατά ξηρά αγώνας Ο Ελληνικός Στρατός, μετά την ατυχή έκβαση της Εκστρατείας της

Μικράς Ασίας είχε απωλέσει μεγάλο μέρος του υλικού του ενώ και το απομένον ήταν και πεπαλαιωμένο αλλά και εξαιρετικά χρησιμοποιημένο. H Στρατιά του Έβρου που συγκροτήθηκε στη Θράκη από 9 Μεραρχίες Πεζικού και 1 Μεραρχία Ιππικού, για να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην Συνθήκη της Αοζάννης, ήταν η πρώτη προσπάθεια για την ανασυγκρότηση του Ελληνικού Στρατού έστω και με ελλιπή εξοπλισμό. Τα χρόνια που ακολούθησαν με τις συνε-χείς κυβερνητικές μεταβολές και την οικονομία καθημαγμένη, δεν ευνόη-σαν την ουσιαστική ενδυνάμωση του στρατεύματος, καθώς οι προμήθει-ες του υλικού ήταν αποσπασματικές και ο εν γένει προγραμματισμός της δομής του στρατού ξηράς έπασχε από μεταπτώσεις και ανακολουθίες.

Μόνο μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον 1. Μεταξά, κατά το 1936, έγινε δυνατή μία σε βάθος ενί-σχυση του στρατεύματος βάσει ενός μακρόπνοου προ-γράμματος. Ενδεικτικό τούτου είναι ότι ενώ από το 1923 έως το 1935 είχαν διατεθεί μόνο 3 δισεκατομμύ-ρια δραχμές, την τετραετία 1936-1940 διετέθησαν 15,7 δισεκατομμύρια, δηλαδή πενταπλάσιο ποσό στο 1/3 του αντιστοίχου χρόνου.

Η στρατιωτική θητεία αυξήθηκε στους 24 μήνες και με συνεχείς αγορές έγινε δυνατός ο εξοπλισμός 16 Μεραρχιών Πεζικού, 1 Μεραρχίας Ιππικού, 4 Ταξιαρ-χιών Πεζικού και 1 Ταξιαρχίας Ιππικού. Κατά τη διάρ-κεια της πολεμικής περιόδου οι Ταξιαρχίες Πεζικού αναπτύχθηκαν σε Μεραρχίες Πεζικού, φθάνοντας συνολικά στις 20 (εκ των οποίων μια Μηχανοκίνητη),

Ο Αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος.

ενώ προστέθηκαν στη διάταξη μάχης και 3 ακόμη Ταξιαρχίες. Κάθε Μεραρχία Πεζικού αριθμούσε περί τους 13.000 άνδρες κατά μέσον όρο. Διέθετε 3 συντάγ-ματα πεζικού των 3 ταγμάτων το καθένα καθώς και ένα σύνταγμα ορεινού πυροβολικού με 3 μοίρες των 2 πυροβολαρχιών, δηλαδή 6 πυροβολαρχίες συνολικά. Το διαμέτρημα του μεραρχιακού πυροβολικού ήταν των 75 και 105 χλστ. ενώ του πεδινού και βαρέως πυροβολικού που είχε διατεθεί στα 5 Σώματα Στρατού (Α', Β', Γ', Δ και Θ' καθώς και στη Στρατιά) περιελάμ-βανε διαμετρήματα των 75, 85, 105, 150 και 155 χλστ. διαφόρων τύπων πυροβόλων. Ο οπλισμός του πεζικού εστηρίζετο κατά βάση στο τυφέκιο Μάνλιχερ των 6,5

80

Page 80: Ελληνικοί Πόλεμοι

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

χλστ. ενώ είχε αρχίσει μία προσπάθεια προμήθειας τυφεκίων Μάουζερ διαμετρήματος 7,92 χλστ. που ήταν και το πλέον διαδεδομένο την εποχή εκείνη. Παράλληλα με τα ως άνω τυφέκια υπήρχαν ακόμη τυφέκια Αεμπέλ, Μάνλιχερ των 8 χλστ. Μάουζερ των 7,65 χλστ. ακόμη και Γκρα, για τα οποία υπήρχε η ελπίδα ότι με τις νέες αγορές σύντομα θα απεσύ-ροντο. Παρόμοια ποικιλία υπήρχε και στα πολυβόλα και οπλοπολυβόλα με 7 διαφορετικούς τύπους, εκ των οποίων οι κυριότεροι ήταν τα Χότσκις των 6,5 και 7,92 χλστ. καθώς και τα Σαιντ-Ετιέν και Σωσά των 8 χλστ. Οι όλμοι τύπου Μπραντ των 81 χλστ. ήσαν μερικώς μόνο επαρκείς, ενώ αδυ-ναμία μεγάλη υπήρχε και στα αντιαρματικά πυροβόλα. Ανάλογη αδυναμία υπήρχε και στο αντιαεροπορικό πυροβολικό παρά την προμήθεια πυρο-βόλων των 20, 37 και 88 χλστ. από την Γερμανία, καθώς υπήρχαν πέραν των μονάδων εκστρατείας και άλλες θέσεις της χώρας που έπρεπε να καλυφθούν. Γεγονός είναι ότι οι ανάγκες και οι ελλείψεις τόσο στον Στρα-τό Ξηράς όσο και στους άλλους δύο Κλάδους είχαν εγκαίρως επισημαν-θεί και είχαν δοθεί οι ανάλογες παραγγελίες σε οίκους του εξωτερικού, αλλά η βεβαρυμένη διεθνής πολιτική σκηνή και η επακολουθήσασα έκρη-

Κίνηση ελληνικής φάλαγγος στο μέτωπο της Πίνδου.

ξη του πολέμου ματαίωσαν οιαδήποτε περαιτέρω παράδοση. Σημαντική προσπάθεια απετέλεσε και η κατασκευή της «Γραμμής

Μεταξά», η οποία εξετείνετο από την Λίμνη Δοϊράνη μέχρι τον ποταμό Νέστο, καλύπτοντας τις ορεινές διαβάσεις της Ανατολικής Μακεδονίας στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Κατασκευάσθηκαν συνολικά 21 οχυρά τα :ποία ήταν μόνιμα περίκλειστα έργα με περιφερειακή ικανότητα αμύνης - αϊ χώρους διαμονής των φρουρών, αποθήκες εφοδίων και πυρομαχικών - -λπ. Για την επάνδρωση των οχυρών αυτών προεβλέπετο δύναμη 10.000 ~ερίπου ανδρών ενώ ο οπλισμός περιελάμβανε ελαφρύ πυροβολικό, : .τιαρματικά και αντιαεροπορικά πυροβόλα, όλα υπό σκέπαστρα. Σκοπός "ης «Γραμμής Μεταξά» ήταν η εξασφάλιση των συνόρων από τον πλέον : _\ητικό αντίπαλο -τη Βουλγαρία- η κάλυψη της επιστρατεύσεως στην : :·οχώρα, καθώς και η προοπτική να αποτελέσει η «Γραμμή» αυτή τη : :JT] αντεπιθέσεως του Ελληνικού Στρατού στην περίπτωση δημιουρ-«ος ευνοϊκών συνθηκών. Η «Γραμμή Μεταξά», συνοπτικά, υπήρξε ένα κ δ αλλά εξόχως λειτουργικό κατασκευαστικό έργο, που σε συνδυασμό

.: την ποιότητα του Έλληνος στρατιώτου απέδειξε την αξία του εμπρά-

κτως, υπερτερώντας άλλων αντιστοίχων ξένων κατα-σκευών πολύ πιο δαπανηρών και υπερβολικά προβλη-θέντων.

Ελληνοίταλικός Πόλεμος H ελληνική πλευρά είχε προχωρήσει ήδη από τον

Αύγουστο στην επιστράτευση των V111 και IX Μεραρ-χιών της 4ης Ταξιαρχίας Πεζικού και της Φρουράς Κερκύρας, των οποίων όμως οι τομείς που είχαν να καλύψουν ήταν υπερβολικά μεγάλοι. H V111 Μεραρχία έπρεπε να καλύψει μέτωπο 100 χλμ. περίπου ενώ το Απόσπασμα Πίνδου, στον Σμόλικα και Γράμμο, σε έδαφος δηλαδή πολύ δύσβατο και για πλάτος 37 χλμ. διέθετε μόλις δύο τάγματα. Επιπλέον, ειδικά η μονάδα αυτή, πέραν της ανεπαρκούς αριθμητικής δυνάμεώς της είχε χαίνουσες ελλείψεις σε όλους σχεδόν τους τομείς. Τέλος η IX Μεραρχία και η 4η Ταξιαρχία εκά-λυπταν την υπόλοιπη μεθόριο, από τον Γράμμο έως την λίμνη Πρέσπα. Συνολικά την ώρα ενάρξεως των εχθροπραξιών, ο Ελληνικός Στρατός παρέτασσε 35.000 άνδρες κατανεμημένους, σε 39 τάγματα και 40 πυροβολαρχίες.

Η ιταλική πλευρά είχε οργανώσει τις δυνάμεις της που θα προσέβαλαν το ελληνικό μέτωπο, υπό την διοί-κηση του Στρατηγού Βισκόντι Πράσκα, σε 2 Σώματα Στρατού: α) Το 25ο Σώμα δυνάμεως 42.000 ανδρών με μέτωπο προς την Ήπειρο, απετελείτο από την Μεραρ-χία Ιππικού, την 23η Μεραρχία «Φερράρα» την 51η Μεραρχία «Σιέννα» και την 131η Τεθωρακισμένη Μεραρχία «Κένταυροι» με 90 άρματα μάχης.

β) Το 26ο Σώμα δυνάμεως 44.000 ανδρών προσα-νατολισμένο στην Μακεδονία και την Γιουγκοσλαβία, διέθετε την 49η Μεραρχία «Πάρμα», την 53η Μεραρχία Αλπινιστών «Αρέτσο», την 29η Μεραρχία «Πιεμόντε» και την 19η Μεραρχία «Βενέτσια».

Μεταξύ των δύο Σωμάτων υπήρχε η 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια», δυνάμεως 10.800 ανδρών. Έτσι απέναντι στις ελληνικές μονάδες οι Ιταλοί παρέτασσαν 59 τάγματα πεζικού, 135 πυροβολαρχίες και 150 άρμα-τα. Αν και διέθεταν μια σχετική υπεροχή στο πεζικό, εν τούτοις διέθεταν μια κατά πολύ ισχυρότερη δύναμη στο πυροβολικό και στα άρματα, τα οποία μπορεί να μην ήταν ό,τι πιο σύγχρονο υπήρχε στον χώρο των τεθωρακισμένων, ωστόσο απέναντι' τους οι Έλληνες, όχι μόνο δεν είχαν να αντιπαρατάξουν τίποτε, αλλά ούτε και επαρκή αντιαρματικά διέθεταν, καθώς το σύνολο τους είχε δοθεί για την επάνδρωση της «Γραμ-μής Μεταξά».

Το ιταλικό σχέδιο επιθέσεως προέβλεπε σε πρώτη φάση την ταχεία κατάληψη της Ηπείρου και των Ιονίων νήσων και ακολούθως της Δυτικής Μακεδο-νίας. Μετά την επίτευξη των εν λόγω αντικειμενικών σκοπών θα ακολουθούσε προέλαση προς Θεσσαλονίκη και Αθήνα με νέες ενισχύσεις από την Ιταλία. H ιταλι-κή αισιοδοξία είχε αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε ο υπουργός Πολέμου Στρατηγός Σοντού διεβεβαίωνε τον Μουσσολίνι ότι μέσα σε δύο εβδομάδες ο Ιταλικός

81

Page 81: Ελληνικοί Πόλεμοι

m mpKkh rtrrn τη 1Ω7Δ

Στρατός θα είχε φθάσει στην Πρέβεζα, πριν αρχίσει η δεύτερη φάση των επιχειρήσεων προς Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Οι δυνάμεις που θα επετί-θεντο θα ήσαν οι μεραρχίες του 25ου Σώματος και η Μεραρχία «Τζούλια», ενώ το 26ο Σώμα Στρατού θα τηρούσε μια ενεργητική άμυνα στον τομέα της Δυτικής. Μακεδονίας.

Τα ελληνικά σχέδια ήσαν αμυντικά και είχαν καταρτισθεί με βάση τις γενικότερες στρατιωτικοπολιτικές διεργασίες στη Χερσόνησο του Αίμου. Σύμφωνα με το Σχέδιο IB προεβλέπετο ότι σε περίπτωση εντόνου πιέ-σεως και μέχρι να ολοκληρωθεί η επιστράτευση, ο Ελληνικός Στρατός ήταν δυνατόν να οπισθοχωρήσει στο μέτωπο της Ηπείρου μέχρι τον Αρα-χθο ποταμό και στη Μακεδονία μέχρι το όρος Βέρμιο. Μια όμως μετα-τροπή του ίδιου σχεδίου, με τον κωδικό Ιβα που καταρτίσθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 1939, προέβλεπε ότι στη Δυτική Μακεδονία δεν θα εγκατε-λείπετο έδαφος, καθώς η αμυντική γραμμή εφάπτετο των συνόρων και στην Ήπειρο η οπισθοχώρηση θα περιωρίζετο σε βάθος μόνο 20-25 χλμ. μέχρι την τοποθεσία «Ελαίας-Καλαμά». Εφ' όσον εδημιουργούντο οι κατάλληλες συνθήκες, θα εξεδηλώνοντο αντεπι-θέσεις προς την περιοχή της Κορυτσάς με ανά-λογη αναπροσαρμογή των σχεδίων.

Οι Ιταλοί θεωρούσαν ότι οι Έλληνες δεν θα προέβαλαν σοβαρή αντίσταση, επειδή ήταν λαός απόλεμος και νωθρός. H αυθαίρετη αυτή αντίλη-ψη, τους οδήγησε να ξεκινήσουν τις επιχειρή-σεις με λίγες δυνάμεις, σε περιοχή εξαιρετικά δύσβατη με φτωχότατο δίκτυο συγκοινωνιών και μάλιστα σε περίοδο προχωρημένου φθινο-πώρου με απρόβλεπτες καιρικές μεταβολές. Αίγες φορές έχει υπάρξει στην ιστορία τέτοια λανθασμένη εκτίμηση και υποτίμηση του αντι-πάλου. Ο ελληνικός λαός, ενωμένος σ' ένα συμπαγές σύνολο και έχοντας συγκρατήσει σιω-πηλά μέσα του, για πολύ καιρό την πικρία και την οργή από τις προσβολές των Ιταλών, επέ-πρωτο να μπει στον αγώνα, αντάξιος των καλυ-τέρων ωρών της μακράς και ενδόξου παραδόσε-ώς του.

σημειώσει αρχικά ενθαρρυντικά αποτελέσματα, καθο; το αδύναμο Απόσπασμα Πίνδου (Συνταγματάρχηΰ > Δαβάκης) δεν ήταν δυνατόν να ανθέξει επί μακρ-: Έτσι οι Ιταλοί προήλασαν προς την Σαμαρίνα, τττ» οποία και κατέλαβαν την 1η Νοεμβρίου ενώ την it : τύχη είχε και η Βωβούσα δύο ημέρες αργότερα. Αι.-ήταν και το βαθύτερο σημείο της ιταλικής προωθή ?: ως που απείλησε προς στιγμή τον οδικό κόμβο τ: Μετσόβου που θα άνοιγε το δρόμο προς Ήπειρο :-Θεσσαλία. Τα ταχέως αφικνούμενα, από τα μετόΓ-σθεν ελληνικά τμήματα, αρχικά ανάσχεσαν την προ λαση της ιταλικής μεραρχίας, στη συνέχεια δε αναπτ -χθηκαν στα πλευρά του επιμήκους θυλάκου που ε"): σχηματίσει αυτή η μονάδα στο ελληνικό μέτωπο. Kcr αυτόν τον τρόπο από την 3η Νοεμβρίου η Μεραρν: «Τζούλια» δέχθηκε πλευρικές επιθέσεις από πο>

Έναρξη των επιχειρήσεων Η ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε κατά τις 05.30

της 28ης Οκτωβρίου 1940 δηλαδή μισή ώρα πριν την εκπνοή του τελεσι-γράφου. Στον τομέα της Ηπείρου τα ελληνικά τμήματα, προκαλύψεως οπισθοχώρησαν, σύμφωνα με το αμυντικό σχέδιο μέχρι την οργανωμένη τοποθεσία «Ελαία-Καλαμάς», με την οποία οι Ιταλοί ήρθαν σε επαφή την 1η Νοεμβρίου. Από την ημερομηνία αυτή μέχρι και την 9η Νοεμβρίου οι Ιταλοί υποστηριζόμενοι διαρκώς από το πυροβολικό και την αεροπορία εξαπέλυσαν συνεχείς επιθέσεις, συχνά με την υποστήριξη αρμάτων που όμως όλες συνετρίβησαν, μπροστά στην άκαμπτη αντίσταση της V111 Μεραρχίας (Υποστράτηγος Χ. Κατσιμήτρος). H μόνη σοβαρή αν και πρό-σκαιρη απειλή στο δεξιό της ελληνικής αμυντικής γραμμής, ήταν η κατά-ληψη δύο φορές του υψώματος Γκραμπάλα, το οποίο ανακαταλήφθηκε με άμεσες ελληνικές αντεπιθέσεις. Στον παραλιακό τομέα (Θεσπρωτία) οι Ιταλοί προωθήθηκαν μέχρι την 5η Νοεμβρίου, πέραν του Καλαμά, υπερ-βαίνοντας την Παραμυθιά και το Μαργαρίτη. Ωστόσο δεν υπήρξε εκμε-τάλλευση, παρά την σύμπτυξη των ελληνικών τμημάτων σε νέες τοποθε-σίες αμύνης διότι η ιταλική επίθεση καρκινοβατούσε ήδη σε ολόκληρο το υπόλοιπο μέτωπο.

Στον τομέα της Πίνδου η προέλαση της Μεραρχίας «Τζούλια» είχε

82

Αντιαεροπορικό πυροβόλο ταγμένο σε θέση βολής.

υπέρτερες δυνάμεις καθώς η 1 Μεραρχία και η 4r Ταξιαρχία από δεξιά και η Μεραρχία Ιππικού και υ: Απόσπασμα Αώου από αριστερά, επέπεσαν εναντίο της. Μοιραία η Μεραρχία «Τζούλια» μαχόμενη σε κακο τράχαλο έδαφος υπό κακοκαιρία και με ελλιπή εφοδκ-σμό άρχισε να αποσυντίθεται και μόνο η εσπευσμέλΓ υποχώρηση την διέσωσε από την καταστροφή, ό> όμως πριν αφήσει πίσω της περίπου 1.200 αιχμαλώ-τους και περί τους 500 νεκρούς και τραυματίες. Μέχρ την 13η Νοεμβρίου 1940, τα ελληνικά στρατεύματ: είχαν ανακαταλάβει σχεδόν όλο το καταληφθέν υπ: των Ιταλών έδαφος πλην της περιοχής Κονίτσης, τη οποία, τμήματα της 47ης Μεραρχίας «Μπάρι» εκράτη-σαν μέχρι την 16η Νοεμβρίου, διευκολύνοντας τη\ διαρροή της Μεραρχίας «Τζούλια». Το εντυπωσιακό και συνάμα συγκινητικό στοιχείο της αποκαλούμενηο «Μάχης της Πίνδου» είναι η πάνδημη υποστήριξη που παρείχε ο ντόπιος πληθυσμός στα μαχόμενα ελληνικό

Page 82: Ελληνικοί Πόλεμοι

mm ίο υ Em)

u p a t j m i n i m n r g w

s t l f i w i a -_ήματα. Άνδρες μεγάλων ηλικιών και, κυρίως, γυναίκες φορτώθηκαν με • ::θε είδους εφόδια και μέσα από εξαιρετικά δύσβατο έδαφος και υπό -π,εχή κακοκαιρία κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό του ορατού, αποδεικνύοντας με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο την ψυχι-• Γ ενότητα και το πατριωτικό πνεύμα που είχε συνεγείρει τον ελληνικό Λοό.

Στο μέτωπο της Δυτικής Μακεδονίας, τα ελληνικά τμήματα από την r Νοεμβρίου εισήλθαν στο αλβανικό έδαφος καταλαμβάνοντας μέχρι την

:r του μηνός τα μεθοριακά υψώματα, τα οποία αποτελούσαν εξαίρετο : ::τήρα για την προέλαση κατά των ορεινών όγκων Μόροβας, Ιβάν και τ ου συγκοινωνιακού κόμβου της Κορυτσάς.

Έτσι έληξε η πρώτη περίοδος του ελληνοϊταλικού πολέμου (28 Οκτω-5οίου έως 13 Νοεμβρίου), κατά την οποία αναχαιτίσθηκε εφ' ολοκλήρου του μετώπου η ιταλική προέλαση, επιτεύχθηκε η ολοκλήρωση της επι-ττρατεύσεως και προωθήθηκαν οι μονάδες στην πρώτη γραμμή. Κατ' 3υτήν την περίοδο η υπέρτερη ιταλική αεροπορία και το ναυτικό σε ουδε-_ιία περίπτωση επέτυχαν την παρακώλυση της αφίξεως των ενισχύσεων, από τα μακρινά σημεία της ελληνικής ενδοχώρας και των νήσων, στο θέα-τρο των επιχειρήσεων.

Η ελληνική αντεπίθεση Την 13η Νοεμβρίου ο Ελληνικός Στρατός διέθετε στο ελληνοϊταλικό

μέτωπο 11 Μεραρχίες Πεζικού, 1 Μεραρχία Ιππικού, 2 Ταξιαρχίες Πεζικού και 1 Ταξιαρχία Ιππικού, συνολικής δυνάμεως 232.000 ανδρών και 556 πυροβόλων. Την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκε και η συγκέντρωση στο βουλγαρικό μέτωπο, 4 Μεραρχιών και 1 Ταξιαρχίας Πεζικού, δυνάμεως 57.000 ανδρών. Ο εχθρός από την πλευρά του, μετά την αποτυχημένη γι' αυτόν εξέλιξη των επιχειρήσεων, ενισχύθηκε εσπευσμένα, με 2 Μεραρ-χίες, 1 Μεραρχία Αλπινιστών, 3 Συντάγματα Βερσαλιέρων και 1 Αλπινι-στών. Παράλληλα έγινε αντικατάσταση του Στρατηγού Πράσκα από τον υπουργό Πολέμου Στρατηγό Σοντού. Οι ιταλικές δυνάμεις συγκρότησαν μια Ομάδα Στρατιών που περιελάμβανε 2 Στρατιές: α) την 9η Στρατιά υπό τον Στρατηγό Νάσσι -στο μέτωπο Πίνδου και της Δυτικής Μακεδονίας-με δύναμη 5 Μεραρχίων Πεζικού, 2 Μεραρχιών και 1 Συντάγματος Αλπι-νιστών καθώς και 2 Συνταγμάτων Βερσαλιέρων β) την 11η Στρατιά υπό τον Στρατηγό Τζελόζο, στο μέτωπο της Ηπείρου, με δύναμη 3 Μεραρ-χιών Πεζικού, 1 Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, 1 Μεραρχίας Ιππικού και 1 Σύνταγμα Βερσαλιέρων. Συνολικά τα ιταλικά στρατεύματα, αριθμούσαν 250.000 άνδρες, δύναμη σχεδόν ισάριθμη με τα απέναντι της, ελληνικά στρατεύματα.

Από την 14η Νοεμβρίου άρχισε η ελληνική αντεπίθεση με σκοπό την απόρριψη των εναπομεινασών ιταλικών δυνάμεων πέραν των ελληνικών συνόρων καθώς και την συνέχιση της προελάσεως μέσα στο έδαφος της Βορείου Ηπείρου.

Στον τομέα της Ηπείρου, το Α' ΣΣ (Αντιστράτηγος Π. Δεμέστιχας) αρχικά με την V111 Μεραρχία και την 1 Μεραρχία Ιππικού και σε λίγες ημέ-ρες και την 11 Μεραρχία Πεζικού, άρχισε την προέλασή του προς Βορράν. Με συνεχείς επιθέσεις απώθησε σταδιακά τους Ιταλούς προς τα ελληνο-αλβανικά σύνορα, τα οποία προσήγγισε την 23η Νοεμβρίου. Στον κεντρι-κό τομέα της Πίνδου το Β' ΣΣ (Αντιστράτηγος Δ. Παπαδόπουλος) με την 1 Μεραρχία, την 5η Ταξιαρχία Πεζικού και την Ταξιαρχία Ιππικού καθώς και την συνεργασία της Μεραρχίας Ιππικού, εξεδίωξε την 16η Νοεμβρίου ύστερα από πείσμονα αντίσταση, τους Ιταλούς από την Κόνιτσα και πέτυ-χε να διαβεί την ελληνοαλβανική μεθόριο την 21η του μηνός, καταλαμβά-νοντας την Ερσέκα και την Μπόροβα. Την επομένη ημέρα κατέλαβε και το Λεσκοβίκι, εξασφαλίζοντας έτσι την ελεύθερη χρήση της οδού Λεσκο-βίκι-Κιάφε Κιάριτ.

Στον τομέα της Δυτικής Μακεδονίας το Γ' ΣΣ (Αντιστράτηγος Γ. Τσολάκογλου) με τις IX, Χ και XV Μεραρχίες Πεζικού, επιτέθηκε κατά των ορεινών όγκων Μόροβας-ΐβάν, που κάλυπταν από ανατολικά την Κορυτσά. Το ορεινό αυτό συγκρότημα καταλή-φθηκε ύστερα από σκληρό οκταήμερο αγώνα, κατά τη διάρκεια του οποίου χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές η λόγχη για την εκπόρθηση των εχθρικών θέσεων. Ενι-σχυμένο το Σώμα και με τις XI και Χ111 Μεραρχίες πεζικού, συνέχισε τον αγώνα κατά του επίσης ενισχυ-μένου εχθρού, ο οποίος, αντιμετωπίζοντας τον κίνδυ-νο κυκλώσεώς του στην πεδιάδα της Κορυτσάς ύστε-ρα από τον ελληνικό ελιγμό, αναγκάσθηκε να αποσυρ-θεί βορειότερα. Έτσι την 22α Νοεμβρίου οι μεραρχίες του Γ' ΣΣ επανήρχισαν την κίνησή τους και το από-γευμα της ίδιας ημέρας τμήματα της IX Μεραρχίας

Ελληνικό στοιχείο πολυβόλου.

εισήλθαν αμαχητί στην Κορυτσά όπου έτυχαν αποθε-ωτικής υποδοχής από τον ελληνικό πληθυσμό. Η νίκη αυτή δικαίως πανηγυρίσθηκε όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στους συμμαχικούς κύκλους στο εξωτερικό, καθώς ήταν η πρώτη πόλη κάπως σημαντι-κού μεγέθους που κατελαμβάνετο από την αρχή του πολέμου, που έως τότε μόνο ήττες είχε επιφυλάξει στους αντιπάλους του Άξονος.

Η προσπάθεια για την εξασφάλιση ασφαλών θέσε-ων προ της ελεύσεως του χειμώνος, σε συσχέτιση με την πτώση του ηθικού του εχθρού, καθώς και η παρε-μπόδιση δημιουργίας σταθερού μετώπου, λόγω αφίξε-ως νέων ενισχύσεων από την Ιταλία επέβαλαν την συνέχιση της επιθέσεως.

Στον τομέα της Ηπείρου, το Α' ΣΣ εισέβαλε στο βορειοηπειρωτικό έδαφος και ειδικότερα στην κοιλάδα του ποταμού Δρίνου, καταλαμβάνοντας, την 6η Δεκεμ-βρίου, το Δέλβινο και δύο ήμερες αργότερα τους Αγί-ους Σαράντα και το Αργυρόκαστρο, εν μέσω ενθου-σιώδους υποδοχής από τους Έλληνες κατοίκους. Σύμ-φωνα με όλες τις μαρτυρίες της εποχής, το αλβανικό στοιχείο παρέμεινε ψυχρό και απόμακρο απέναντι στον Ελληνικό Στρατό -προτιμώντας σαφώς την ιταλι-κή κατοχή - στη σκέψη μιας πιθανής αλλαγής των συνόρων, που θα απέδιδε την Βόρειο Ήπειρο στην

S3

Page 83: Ελληνικοί Πόλεμοι

)[ π L·, r % WPKAA

απο το 1874

Ελλάδα. Όχι μόνο δεν υπήρξε κάποια διάθεση συνεργασίας, αλλά ενδει-κτικός των εχθρικών συναισθημάτων των Αλβανών ήταν ο σχηματισμός αμιγών αλβανικών μονάδων, από την έναρξη των εχθροπραξιών, που κινήθηκαν κατά των Ελλήνων από κοινού με τους Ιταλούς αλλά που την ώρα της μάχης σχεδόν όλες διαλύθηκαν επιδεικνύοντας ασήμαντες μαχη-τικές ικανότητες.

Το Α' ΣΣ συνέχισε την προέλασή του ενισχυμένο και με την IV Μεραρχία Πεζικού, επιτυγχάνοντας να καταλάβει και την Χειμάρρα με τον παραδοσιακά πλέον μαχητικό ντόπιο ελληνικό πληθυσμό. Οι αλλε-πάλληλες ελληνικές επιτυχίες προεκάλεσαν βαθιά κρίση στους κύκλους της ιταλικής ηγεσίας, με αποτέλεσμα, την 26η Νοεμβρίου να υποβάλλει την παραίτησή του ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατάρχης Μπα-

Μεταφορά τραυματία στα μετόπισθεν μέσω ορεινού δρομολογίου.

ντόλιο, αντικαθιστάμενος από την 6η Δεκεμβρίου από τον Στρατηγό Καβαλλέρο. Αναγνωρίζοντας δε την αδυναμία της να επικρατήσει στο πεδίο της μάχης, η ιταλική πλευρά, εζήτησε μέσω της διπλωματικής οδού, την γερμανική επέμβαση. Από εκείνη τη στιγμή, με την υπογραφή από τον Χίτλερ της υπ' αριθμόν 20 Οδηγίας (Επιχείρηση «Μαρίτα»), ετέ-θησαν σε κίνηση τα σχέδια για τη γερμανική επέμβαση στη Χερσόνησο του Αίμου. Εν όψει της επιθέσεως κατά της Σοβιετικής Ενώσεως υπό των Γερμανών δεν ήταν ανεκτή η παρουσία Βρετανών στην περιοχή, που μπορούσαν να απειλήσουν με βομβαρδισμούς τις πετρελαιοπηγές του Πλοέστι, οι οποίες αποτελούσαν τον βασικότερο τροφοδότη με καύσιμα της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Ακόμη, προέβαλε απειλητικά μέσα από στις βρετανικές διπλωματικές διεργασίες το φάσμα ενός νέου «Βαλ-κανικού Μετώπου» που στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο είχε συμβάλλει ουσιαστικά στην κατάρρευση της Γερμανίας και των συμμάχων της.

Γεγονός είναι ότι η Γερμανία δεν είχε βλέψεις στην περιοχή αφ' ής

στιγμής το εμπόριο της με τα κράτη της Χερσονήσου διεξήγετο κανονικά και μάλιστα σε προνομιακό επίπε-δο εν σχέσει με τους ανταγωνιστές της. Καθώς όμως η ιταλική αρπακτικότητα μετουσιώθηκε σε μια κατα-στροφική εισβολή, ο υπερφίαλος σύμμαχος του Νότου που πάσχιζε να εξομοιωθεί πέραν κάθε λογικού επι-χειρήματος με τον αποδεδειγμένα ικανό στο πεδίο της μάχης σύμμαχο του Βορρά, υπεχρέωσε τον τελευταίο να συντρέξει για την επίλυση της περίπλοκης κατα-στάσεως.

Μέσα στο πρώτο 15νθήμερο του Δεκεμβρίου εκδη-λώθηκαν και κάποιες γερμανικές κινήσεις, που σκοπό είχαν την διαμεσολάβηση μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας για κατάπαυση των εχθροπραξιών. Γι' αυτές τις ενέρ-γειες δεν υπάρχουν -προς το παρόν- τεκμηριωμένα στοιχεία, δεδομένου ότι μεταπολεμικά κατά την έρευ-να των γερμανικών αρχείων δεν βρέθηκε κάποιο σχε-τικό αποδεικτικό στοιχείο ή και αν υπήρχε δεν δόθηκε στη δημοσιότητα από τους νικητές. Απ' ό,τι εικάζεται, πρωταγωνιστικό ρόλο στις επαφές αυτές διεδραμάτι-σε ο αρχηγός της Αμπβέρ (γερμανική αντικατασκο-πεία), Ναύαρχος Κανάρης που, λόγω και της μακρινής ελληνικής καταγωγής του, προσπάθησε να βοηθήσει τη χώρα των προγόνων του. Παράλληλα κάποια στελέ-χη του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών ή τρίτοι μεσολαβητές -όπως ο Ούγγρος πρεσβευτής στη Μαδρίτη- προχώρησαν σε διερευνητικές συνομιλίες με

Έλληνες διπλωματικούς, που παρέμειναν όμως σε ατμόσφαιρα ασαφείας, άνευ ουσιαστικού αποτελέσμα-τος. Η θέση του ίδιου του Χίτλερ, παρά την όποια συμπάθειά του για την Ελλάδα, δεν θα πρέπει ωστόσο να αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Πέρα από μια μικρή πίστωση χρόνου για κάποιου είδους διακανονι-σμό, δεν επρόκειτο να αφεθεί σε χρονοβόρες διαδικα-σίες, διότι η χρονική πίεση εν όψει της επιθέσεως κατά της Σοβιετικής Ενώσεως, καθώς και η παρουσία των Βρετανών στην Ελλάδα, που έπρεπε να εξαλει-φθεί, δεν άφηναν περιθώρια για συναισθηματισμούς.

Ήδη μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, βρετανικά στρατεύματα είχαν αποβιβασθεί στην Κρήτη με σκοπό την αμυντική της οργάνωση, ενώ λίγο αργότερα βρετανικές Μοίρες καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών άρχισαν να επιχειρούν κατά των Ιτα-λών από αεροπορικές βάσεις της ηπειρωτικής Ελλά-δος.

Το δράμα για την Ελλάδα, που το είχε προΐδει ο Μεταξάς και τον βασάνιζε μέχρι το θάνατο του, ήταν ότι και η Βρετανία δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις για να συμπαραταχθεί με τους Έλληνες κατά του Αξονος. Τη Βρετανία την εξυπηρετούσε η ιταλική περιπλοκή στην Αλβανία, διότι έτσι απαλλασσόταν το βορειοαφρι-κανικό μέτωπο από το βάρος νέων ιταλικών ενισχύ-σεων, που πιθανώς να διακύβευαν την βρετανική παρουσία στην περιοχή. Διαβεβαιώνοντας δε την ελλη-νική πλευρά, για αμέριστη υποστήριξη και απαιτώντας ταυτόχρονα την παραχώρηση αεροπορικών βάσεων και την απόβαση ισχνών δυνάμεων στην χώρα, οι Βρε-

8 4

Page 84: Ελληνικοί Πόλεμοι

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

WW 4% Μ ffllllkf U T O P I A m — _

τανοί επιθυμούσαν τη δημιουργία ενός «Βαλκανικού Μετώπου», στο οποίο όμως δεν είχαν τίποτε να προσφέρουν, εκτός από την εκβιαστική θυσία των συμμάχων τους. Επιπλέον και τα κίνητρα βοηθείας των δεν ήσαν τόσο ανιδιοτελή, χάριν της ελευθερίας ή της ιστορικής παραδόσεως της Ελλάδος, αλλά η όποια παροχή βοηθείας θα απεδείκνυε στην επαμ-φοτερίζουσα αμερικανική κοινή γνώμη και τους πολιτικούς κύκλους της χώρας, ότι η Βρετανία τηρούσε τις συμβατικές της υποχρεώσεις προς τα φιλικά κράτη στον αγώνα κατά του Αξονος και ως εκ τούτου θα έπρεπε να ανταμοιφθεί με την παραχώρηση πιστώσεων και πολεμικού υλικού. Ο Πρόεδρος Ρούζβελτ που ήταν υπέρμαχος της αμερικανικής αναμείξεως στον πόλεμο κατά του Αξονος, χρειαζόταν απτά δείγματα του βρετανικού δήθεν αλτρουισμού.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, ο Μεταξάς αντελήφθη σαφώς πλέον και μάλι-στα ήδη από την περίοδο των μεγάλων νικών στην Αλβανία, ότι η Ελλάδα θα ήταν υποχρεωμένη να σηκώσει μόνη της το βάρος του αγώνος, που αναπόδραστα θα την οδηγούσε στην καταστροφή. Όπως δε ο ίδιος χαρα-κτηριστικά τόνισε στον Βρετανό Αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής Α. Ουαί-

Τμήμα πεζικού με εφ όπλου λόγχη έτοιμο να εξορμήσει.

ηβελ, σε σύσκεψη στην Αθήνα, «...δεν παλαίομεν δια την νίκην, αλλά δια την τιμήν, μόνον. Θα προτψήσωμεν να καταστραφώμεν». Αυτή ήταν και η κατακλείδα του επικού αυτού αγώνος.

Στο πεδίο της μάχης, το Α' ΣΣ κατέλαβε την Βράνιστα και την Μπο-λένα, βορείως της Χειμάρρας, που απετέλεσαν και το έσχατο σημείο προ-ελάσεώς του, αφού παρά τις επίμονες προσπάθειες, δεν κατάφερε να κυριεύσει τον οδικό κόμβο του Τεπελενίου. Ήδη ο τομέας στον οποίο ενεργούσε ήταν ορεινός, ο εχθρός είχε ενισχυθεί και αντέτασσε πείσμονα αντίσταση ενώ ταυτόχρονα είχε ενσκύψει έντονη κακοκαιρία, με βροχές και χιονοπτώσεις που διευκόλυναν την ιταλική άμυνα, παρεμποδίζοντας παράλληλα τον εφοδιασμό των ελληνικών μονάδων στα ήδη επιμηκυμέ-να δρομολόγια.

Το Β' ΣΣ στον κεντρικό τομέα, συνεχίζοντας την προέλασή του, αφού εκυρίευσε την 5η Δεκεμβρίου την Πρεμετή, επεχείρησε, ενισχυμένο με την XI και XV Μεραρχίες, να καταλάβει και την Κλεισούρα. Πλην όμως, παρά τις σφοδρές μάχες που συνήψε, αναχαιτίσθηκε προσωρινά.

Τέλος το Γ' ΣΣ στον βόρειο τομέα κατέλαβε την 3η Δεκεμβρίου 1940 το Πόγραδετς και συνεχίζοντας την προέλασή του εξασφάλισε το υψίπε-δο της Κορυτσάς από μια ενδεχόμενη εχθρική ενέργεια.

Στη συνέχεια οι επιχειρήσεις σχεδόν αποτελματώθηκαν, καθώς ο δρι-

μύτατος χειμώνας που είχε ως αποτέλεσμα την πρό-κληση πολυαρίθμων απωλειών στον ελλιπέστατα εφο-διασμένον Ελληνικό Στρατό όπως και οι γενικότερες ελλείψεις σε υλικά, υπεχρέωσαν την ελληνική ηγεσία να σταθεροποιήσει το μέτωπο, εν αναμονή καλυτερεύ-σεως του καιρού. Διεξήχθησαν περιορισμένες τοπικής φύσεως επιθέσεις, εκ των οποίων η κυριότερη απέλη-ξε στην κατάληψη της Κλεισούρας, την 13η Ιανουαρίου 1941, ύστερα από σκληρότατο αγώνα που διεξήγαγε το Β' ΣΣ. Ύστερα από ένα Ιδνθήμερο περίπου, ιταλική αντεπίθεση με σκοπό την ανακατάληψη της Κλεισού-ρας απέτυχε με μεγάλες απώλειες για τους επιτιθεμέ-νους. Πολύ σκληροί αγώνες διεξήχθησαν επίσης και για την κατάληψη του ορεινού όγκου της Τρεμπεσί-νας, όπου τα ελληνικά τμήματα αντιμετώπισαν επίμο-νη εχθρική αντίσταση, με τελικό αποτέλεσμα μικρά εδαφικά κέρδη που δεν άλλαξαν ουσιαστικά την γενι-κή γραμμή του μετώπου.

Ύστερα από αυτές τις επιχειρήσεις το μέτωπο παρέμεινε αμετάβλητο. Στο διπλωματικό πεδίο έγινε πλέον φανερή η γερμανική πρόθεση για κάθοδο στην Χερσόνησο του Αίμου. Την κρίσιμη αυτή χρονική στιγμή απέθανε, την 29η Ιανουαρίου, υπό συνθήκες που άφησαν περιθώρια για διάφορες φήμες, ο πρωθυ-πουργός Ιωάννης Μεταξάς, ενώ συνεζητείτο το θέμα της αποδοχής ή όχι της βρετανικής βοηθείας. Όπως προαναφέρθηκε, η ολιγάριθμη αυτή βοήθεια το μόνο που θα απέφερε θα ήταν μια άμεση γερμανική επίθε-ση χωρίς να παρέχει οποιοδήποτε εχέγγυο για την προστασία της χώρας. Τόσο ο Μεταξάς όσο και ο Παπάγος επιθυμούσαν, δικαιολογημένα, την έλευση 9 βρετανικών μεραρχιών ώστε να υπάρχει ελπίδα επιτυ-χούς αντιστάσεως. Φυσικά οι δυνάμεις αυτές ήσαν εξωπραγματικές για τη Βρετανία που διεξήγαγε τον παραδοσιακής μορφής τυχοδιωκτικό της πόλεμο. Και τούτο γιατί, στηριζόμενη κυρίως στο ισχυρό ναυτικό της, επενέβαινε με ευκινησία στα διάφορα θέατρα επι-χειρήσεων, με ανεπαρκείς χερσαίες δυνάμεις, που στον μεγαλύτερο βαθμό τους δεν απετελούντο από αμιγή βρετανικά στρατεύματα αλλά από ποικιλόχρω-μες δυνάμεις της Κοινοπολιτείας. Σκοπός αυτής της στρατηγικής, ήταν η διαρκής εμπλοκή του εχθρού σε μέτωπα όσο το δυνατόν μακρύτερα, από το ίδιο το βρετανικό μητροπολιτικό έδαφος, προκειμένου να απομακρυνθεί ο κίνδυνος εισβολής, ενώ παράλληλα όχι μόνο θα ανεμιγνύοντο και νέες χώρες στον πόλε-μο, αλλά και από αυτές τις εκστρατείες που κατέληγαν κατά κανόνα σε αγώνα δρόμου σωτηρίας των στρα-τευμάτων (π.χ. Νορβηγία, Γαλλία) θα προέκυπτε κέρ-δος χρόνου, μέχρι την είσοδο των ΜΠΑ στον πόλεμο. Θερμός υποστηρικτής των βρετανικών θέσεων παρέ-μενε σταθερά ο βασιλεύς Γεώργιος Β', που στον βρε-τανικό παράγοντα ώφειλε την επάνοδο του στο ύπατο αξίωμα της χώρας, όντας έτσι άρρηκτα προσδεδεμέ-νος στο άρμα του. Ο Γεώργιος Β' είχε να αντιμετωπί-σει τον σκεπτικισμό του Μεταξά και των στρατιωτι-κών που ήσαν αντίθετοι σε μια τυπική βρετανική βοή-

Page 85: Ελληνικοί Πόλεμοι

fflt ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

θεια, διότι κάτι τέτοιο θα είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση γερμανικής εισβολής.

Έτσι ο αιφνίδιος θάνατος του Μεταξά, στην κρίσιμη αυτή χρονική περίοδο, έδωσε λαβή για υποψίες ότι επρόκειτο για τον παραμερισμό ενός μη συμμορφούμενου με τις βρετανικές κατευθύνσεις παράγοντος, δεδομένου ότι στη συνέχεια ο νέος πρωθυπουργός, Γ. Κορυζής, διευθυ-ντής της Τραπέζης της Ελλάδος, ήταν απλώς το προπέτασμα για την ουσιαστική ανάληψη των ηνίων της Ελλάδος έκτοτε, από τον Γεώργιο Β'. Και γι' αυτήν την περίπτωση (θάνατος Μεταξά από φυσικά ή μη αίτια) δεν διατίθενται επαρκή στοιχεία τεκμηριώσεως.

Εν πάση περιπτώσει, ύστερα από συνεχείς διαβουλεύσεις, η βρετανι-κή προσφορά έγινε τελικώς αποδεκτή από τη νέα πολιτική ηγεσία της χώρας.

και πολλά πράγματα να αντιτάξει. Την επίθεση που έλαβε την κωδική ονομασία «Πριμαβέρα» (Ανοιξη) θα παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς ο ίδιος ο Ιταλός δικτάτωρ.

Απέναντι στις ιταλικές δυνάμεις, το Β' ΣΣ διέθετε 5 μεραρχίες στην πρώτη γραμμή (1, V, XI, XV και XVII) καθώς και την VI ως εφεδρεία. Το Σώμα όμως, λόγω αθρόων πληροφοριών για τις ιταλικές συγκεντρώσεις ήταν ήδη από μακρού προετοιμασμένο για την επικεί-μενη ιταλική προσπάθεια.

Η ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε την 06.30 της 9ης Μαρτίου με σφοδρότατο βομβαρδισμό, κατά τον οποίο ερρίφθησαν περί τα 100.000 βλήματα στον τομέα της I

Προώθηση πυροβολικού επάνω στα βουνά της Πίνδου.

Η ιταλική εαρινή επίθεση Από την πλευρά του ο Μουσσολίνι απαιτούσε, για την αποκατάσταση

του καταρρακωθέντος ιταλικού κύρους, μια καθοριστική νίκη πριν την γερμανική επέμβαση. Έτσι συγκέντρωσε, στα πλαίσια της 11ης Στρατιάς, μια δύναμη 10 μεραρχιών, εκ των οποίων 5 σε πρώτο κλιμάκιο οι οποίες επρόκειτο να επιπέσουν κατά του Β' ΣΣ μεταξύ των ποταμών Αώου και Αψου και συγκεκριμένα στο μέτωπο της 1 Μεραρχίας Πεζικού. Υποστή-ριξη θα παρείχαν 400 πυροβόλα ενώ θα επενέβαινε με μεγάλους αριθ-μούς και η αεροπορία, απέναντι στην οποία η ελληνική, ύστερα από τις απώλειες που είχε υποστεί από τον τετράμηνο και πλέον αγώνα, δεν είχε

Μεραρχίας. Παρ' όλες όμως τις ιταλικές επιθέσεις, το ελληνικό πεζικό, μέσα από τα οργωμένα από το εχθρι-κό πυροβολικό χαρακώματά του, παρέμεινε ακλόνητο αποκρούοντας τον εχθρό συχνά ύστερα από πάλη σώμα προς σώμα. Μέχρι την 11η Μαρτίου, υποστηρι-ζόμενο πάντα από ισχυρότατες προπαρασκευές του πυροβολικού, το ιταλικό πεζικό επεχείρησε κατά κύματα επιθέσεις κατά της 1 Μεραρχίας χωρίς όμως να καταφέρει να διαρρήξει σε ουδεμία περίπτωση το ελληνικό μέτωπο. Σε αυτές τις μάχες το ύψωμα 731 κατέστη το επίκεντρο και το σύμβολο του ηρωικού αγώνος, καθώς δέχθηκε θύελλα φωτιάς αλλά τελικά παρέμεινε απόρθητο. Από την 13η Μαρτίου η επίθεση

86

Page 86: Ελληνικοί Πόλεμοι

Ε" ΠαγκοσμιΕΐ Γ ϊ ο λ ε μ ο :

•mt f fc m w m » * M s · Μ Ι Λ ί Ρ Ί l L I C i i i S M \ 9 Μ λ

& DETOPIA mm

επεξετάθη και στον τομέα της XI Μεραρχίας, η οποία επίσης απέκρουσε όλες τις εχθρικές κρούσεις. Το διήμερο 16ης/18ης Μαρτίου παρουσιά-σθηκε μια ύφεση στο μέτωπο καθώς ο αντίπαλος προσπάθησε να ανα-διοργανωθεί ύστερα από τις βαρύτατες απώλειες που είχε υποστεί. Τα χαράματα της 19ης Μαρτίου ωστόσο επανήρχισε με εξαιρετική βιαιότητα τις επιθέσεις του κατά του υψώματος 731 χωρίς να επιτύχει και πάλι απο-λύτως τίποτε, ενώ την ίδια τύχη είχαν και τις επόμενες ημέρες οι με φθί-νουσα πλέον ισχύ επιθέσεις έως την 25η Μαρτίου, οπότε και έληξαν. Έτσι παρά τον εντυπωσιακό όγκο πυρός και τα άφθονα διατιθέμενα μέσα σε σύγκριση με την πενία της ελληνικής πλευράς η ιταλική επίθεση συνε-τρίβη κυριολεκτικά προ των απροσπελάστων ελληνικών γραμμών, υπο-χρεώνοντας τον Μουσσολίνι να επιστρέψει στην Ρώμη, οργισμένος για τη νέα αποτυχία, και με την Ιταλία ανήμπορη, να αποθέτει τις ελπίδες της πλέον για διευθέτηση της καταστάσεως στη γερμανική επέμβαση.

Γερμανική εισβολή Η ανεπάρκεια της βρετανικής βοήθειας είχε δημιουργήσει έντονο

σκεπτικισμό στην ελληνική στρατιωτική ηγεσία για την τοποθεσία στην οποία έπρεπε να αντιταχθεί άμυνα στην επικείμενη γερμανική εισβολή. Αντί των 9 αιτηθεισών μεραρχιών, οι Βρετανοί ήσαν εις θέσιν να προ-σφέρουν μονάχα 2 μεραρχίες ενισχυμένες με 1 ταξιαρχία τεθωρακισμέ-νων και κάποιες άλλες μονάδες πυροβολικού. Ενώ λοιπόν τα οχυρά της «Γραμμής Μεταξά» μπορούσαν να επανδρωθούν με σχετική επάρκεια απέμενε η Θράκη και η Κεντρική Μακεδονία, περιοχές για τις οποίες οι διατιθέμενες μονάδες ήσαν αδύναμες. Γι' αυτόν τον λόγο αποφασίσθηκε η μεν Θράκη να εκκενωθεί σταδιακά, ενώ το ζήτημα της Μακεδονίας λύθηκε με μια συμβιβαστική σκέψη που επέβαλε ο Παπάγος.

Αντί να υπάρξει μια εξαρχής σύμπτυξη των ελληνοβρετανικών δυνά-μεων στην γραμμή Καϊμακτσαλάν-Βέρμιο-Όλυμπος, όπως πρότειναν οι Βρετανοί, ο Παπάγος, συνυπολογίζοντας τον ψυχολογικό αντίκτυπο που θα είχε η εγκατάλειψη της Μακεδονίας, πρότεινε την υπεράσπιση της «Γραμμής Μεταξά», που δεν εκάλυπτε ωστόσο ολόκληρη την ελληνο-βουλγαρική μεθόριο, εξαρτώντας την ιδέα της συμπτύξεως προς τον Όλυμπο αναλόγως της στάσεως της Γιουγκοσλαβίας. Έτσι όμως δημι-ουργήθηκε το εξής πρόβλημα: H γραμμή των οχυρών επί του όρους Μπέ-λες δεν ήταν ισχυρή όπως επίσης και η δυτικά της ευρισκόμενη τοποθε-σία κατά μήκος των ελληνογιουγκοσλαβικών συνόρων, καθώς όχι μόνο ήταν ανεπαρκέστατα οχυρωμένη αλλά και πεδινή σε μεγάλο βαθμό, επι-τρέποντας στις ευκίνητες γερμανικές δυνάμεις την υπερκέραση της «Γραμμής Μεταξά». Το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα, επιπλέον, δεν είχε προωθηθεί στην ελληνογιουγκοσλαβική μεθόριο, αλλά είχε εγκατα-σταθεί σε οπισθοχωρημένη θέση δυτικά του Αξιού ποταμού επειδή ο διοι-κητής του Στρατηγός Μ. Ουίλσον έκρινε ότι η δύναμή του ήταν μικρή για να αναπτυχθεί και να καλύψει τη συνοριακή γραμμή δυτικά των ελληνι-κών δυνάμεων. Κατ' αυτόν τον τρόπο ούτε συνεχές ισχυρό μέτωπο υπήρ-χε, ούτε και η κατά τεκμήριο ισχυρή αμυντική τοποθεσία Καϊμακτσαλάν-Βέρμιο-Όλυμπος είχε προετοιμασθεί επαρκώς. Επιπλέον το ρηξικέλευθο αυτό σχέδιο εξηρτάτο από την στάση της Γιουγκοσλαβίας. H χώρα αυτή ήδη από την 25η Μαρτίου είχε προσχωρήσει στον Αξονα, αποβλέποντας όχι μόνο στην διαφύλαξη της εδαφικής της ακεραιότητος αλλά και στην ικανοποίηση του ενδιαφέροντος της για τη Θεσσαλονίκη. Με την κίνηση αυτή τα γερμανικά στρατεύματα που θα εισέβαλαν στην Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας θα είχαν καλυμμένο το πλευρό τους. Ωστόσο η κατάσταση ανετράπη άρδην μέσα σε δύο ημέρες. Τη νύκτα της 26ης/27ης Μαρτίου εκδηλώθηκε στρατιωτικό πραξικόπημα στο Βελιγράδι υπό τον Πτέραρχο Σίμοβιτς. Το πραξικόπημα αυτό που υπέθαλψε η βρετανική διπλωματία αλλά και που συνεβάδιζε με τις διαθέσεις της σερβικής τουλάχιστον κοι-

νής γνώμης -σε αντίθεση με τους αποστασιοποιημέ-νους Κροάτες και Σλοβένους- έριξε την κυβέρνηση και φυσικά κατέστησε ανενεργό την προσχώρηση της χώρας στον Αξονα. Παρ' όλα αυτά όμως ο ελιγμός αυτός των Βρετανών δεν συνεισέφερε ουσιαστικά στην άμυνα κατά των Γεμανών. Η Βρετανία δεν είχε να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στη Γιουγκοσλαβία, γιατί είχε διαθέσει τις ισχνές της εφεδρείες της Μέσης Ανατολής στην Ελλάδα αφενός και αφετέρου και αν ακόμη υπήρχε κάτι να προσφέρει, ο διατιθέμενος χρό-νος μέχρι την έναρξη των επιχειρήσεων ήταν ελάχι-στος. Πέραν αυτού δεν υπήρξε εφικτός οποιοσδήποτε συντονισμός μεταξύ του ελληνικού και γιουγκοσλαβι-κού στρατού, αφού παρά τις συναντήσεις ορισμένων ανωτάτων αξιωματικών των δύο χωρών δεν προέκυψε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Έτσι η γερμανική επί-θεση όχι μόνο δεν επρόκειτο να αντιμετωπίσει υλο-ποιημένο το βρετανικό όραμα για ένα νέο συμπαγές «Βαλκανικό Μέτωπο», αλλά προσφέρθηκε ένας νέος διάδρομος εισβολής προς την Ελλάδα, αυτή τη φορά από τη νότια Γιουγκοσλαβία, ο οποίος παρέκαμπτε τις οχυρώσεις της Ανατολικής Μακεδονίας.

Η ελληνική διάταξη περιελάμβανε: α) Την Ταξιαρ-χία Έβρου που με δύναμη 3 ταγμάτων πεζικού κάλυ-πτε τη Θράκη, β) Το Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ), το οποίο υπεράσπιζε την περιο-χή εντεύθεν του ποταμού Νέστου και επάνδρωνε την «Γραμμή Μεταξά» με τις XIV, XV111 και VII Μεραρχίες Πεζικού, την Ταξιαρχία Νέστου και το Απόσπασμα Κρουσίων, ενώ η XIX Μηχανοκίνητη Μεραρχία ετηρεί-το σε εφεδρεία νοτίως της Λίμνης Δοϊράνης. H συνο-λική δύναμη του ΤΣΑΜ ανήρχετο σε 70.000 άνδρες. Τα οχυρά της «Γραμμής Μεταξά» είχαν ελλείψεις σε βαρέα όπλα, καθώς πολλά εξ αυτών είχαν διατεθεί στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου. Τα οχυρά επί του Μπέ-λες ήσαν έργα ημιμόνιμα και ως εκ τούτου κατωτέρας ποιότητος από τα ανατολικότερον ευρισκόμενα. Η XIX Μηχανοκίνητη Μεραρχία, που τοποθετήθηκε πλησίον επειδή υπήρχε αμφιβολία για την ισχύ της αμύνης, κατ' όνομα ήταν Μηχανοκίνητη Μεραρχία, αφού το αρματικό δυναμικό της περιελάμβανε περί τα 30 μονά-χα ελαφρά ιταλικά άρματα εκ λαφύρων, 66 Μπρεν Κάρ-ριερ και έναν συρφετό οχημάτων για την μετακίνηση 3 ασθενών συνταγμάτων των 2 ταγμάτων το καθένα.

Στη Κεντρική Μακεδονία, υπό τις διαταγές του Στρατηγού Ουίλσον διετέθη του Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΣΚΜ) που περιελάμβανε τις XII και XX Μεραρχίες Πεζικού, πρόσφατα συγκροτη-μένες μονάδες με ποικίλης προελεύσεως προσωπικό, μεταξύ των οποίων και πολυάριθμους, αδιάφορους για τον αγώνα της χώρας, μουσουλμάνους της Θράκης.

Οι βρετανικές δυνάμεις ήσαν σχεδόν πλήρως μηχανοκίνητες αλλά από τα άρματα της βρετανικής 1ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας μόνο τα μισά ήσαν αξιόμαχα τύπου «Κρούιζερ» A9Mk1, ενώ τα υπόλοιπα ήσαν ελαφρά άρματα τύπου Βίκερς IV με οπλισμό 2 πολυβόλα μόνο. Τέλος υπήρχε και σχετική έλλειψη

87

Page 87: Ελληνικοί Πόλεμοι

(Μ h y i p k a A απο το 1874

αντιαρματικών. Απέναντι τους η γερμανική 12η Στρατιά (Στρατάρχης Βίλχελμ φον

Λιστ) διέθετε: α) το 40ο Σώμα Στρατού με τις 9η Τεθωρακισμένη Μεραρ-χία, 73η Μεραρχία Πεζικού και την Σωματοφυλακή Ες-Ες «Αδόλφος Χίτ-λερ» δυνάμεως μηχανοκινήτου συντάγματος. Το Σώμα αυτό, τοποθετη-μένο έναντι των γιουγκοσλαβικών συνόρων στη νότια Βουλγαρία, αφού ανέτρεπε τις γιουγκοσλαβικές δυνάμεις θα εισέδυε στην ελληνική μεθό-ριο με σκοπό να αποκόψει τον σύνδεσμο Ελλήνων-Γιουγκοσλάβων και κινούμενο εν συνεχεία προς Φλώρινα να προσβάλλει τα ελληνικά στρα-τεύματα που εμάχοντο στη Βόρειο Ήπειρο και να αποκαταστήσει τον σύνδεσμο με τους Ιταλούς, β) Το 18ο Ορεινό Σώμα Στρατού που απετε-λείτο από την 2α Τεθωρακισμένη Μεραρχία, τις 5η και 6η Ορεινές Μεραρ-χίες, την 72α Μεραρχία Πεζικού και το ενισχυμένο 125ο Σύνταγμα Πεζι-κού. Τα στρατεύματα αυτά ήσαν τοποθετημένα έναντι της ελληνικής μεθορίου και ο αντικειμενικός σκοπός τους ήταν η υπερφαλάγγιση από μέρους της 2ας Τεθωρακισμένης Μεραρχίας της «Γραμμής Μεταξά» και η προώθηση προς θεσσαλονίκη, ενώ οι υπόλοιπες δυνάμεις θα διασπού-σαν την εν λόγω «Γραμμή», γ) Το 30ο Σώμα Στρατού με τις 50η και 164η Μεραρχίες Πεζικού όφειλε τα φθάσει στις ακτές του Αιγαίου και να προ-σβάλλει από ανατολικά (ποταμός Νέστος) τα ελληνικά τμήματα.

Οι γερμανικές μονάδες διέθεταν την απόλυτη υπεροχή τόσο σε άρμα-

Έλληνες στρατιώτες συνομιλούν με Βορειοηπειρώτες κατοίκους των Αγίων Σαράντα.

τα μάχης όσο και σε αεροπορικά μέσα. Για μία ακόμη φορά η αεροπορία επρόκειτο να συνδράμει αποφασιστικά τα μηχανοκίνητα τμήματα σε μία επανάληψη του κεραυνοβόλου πολέμου, αυτή τη φορά σε μία κατ' εξοχήν ορεινή χώρα.

Τα χαράματα της 6ης Απριλίου 1941 η γερμανική επίθεση εξαπολύθη-κε ταυτόχρονα σε Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία. Στην τελευταία, η στρατιω-τική προετοιμασία δεν είχε ολοκληρωθεί. Δεχόμενη επίθεση κατά μήκος όλων των συνόρων της, η Γιουγκοσλαβία δεν μπόρεσε να ανθέξει επί πολύ. Οι μονάδες, υποχρεωμένες να διαφυλάξουν, στην βάση ενός εσφαλ-μένου σχεδιασμού ολόκληρη την μεθόριο, πολύ γρήγορα διαλύθηκαν αντιμετωπίζοντας ένα εντελώς νέο είδος πολέμου. Πέρα όμως από αυτό το γεγονός μέσα στο κρατικό αυτό μόρφωμα, όπου συζούσαν διαφορετι-κές εθνότητες με άσβεστες παλαιές διαφορές, δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει ενιαία θέληση για άμυνα. Έτσι άλλες μονάδες παραδόθηκαν οικειοθελώς (Κροάτες-Σλοβένοι κλπ.) και άλλες (Σέρβοι) προσπάθησαν να αντιτάξουν κάποιου είδους άμυνα. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν μία λαμπρή ταχύτατη γερμανική νίκη με ελάχιστο κόστος αίματος (151 μόλις νεκροί).

Έτσι το βρετανικό όραμα για ένα νέο «Βαλκανικό Μέτωπο» διαλύθηκε εν τη γενέσει του. Ελισσόμενο μέσα από τους κακοτράχαλους δρόμους

της νοτίου Γιουγκοσλαβίας και ανατρέποντας οποια-δήποτε απόπειρα αντιστάσεως, το γερμανικό 40ο Σώμα Στρατού, ήδη από το βράδυ της 9ης Απριλίου, τρεις μόλις μέρες μετά την έναρξη της επιθέσεως, ήταν έτοιμο να εισβάλει στην Κεντρική Μακεδονία.

Παράλληλη ήταν και η εξέλιξη των επιχειρήσεω\ του 18ου Σώματος Στρατού. H 2α Τεθωρακισμένη Μεραρχία, προελαύνοντας μέσα από το γιουγκοσλα-βικό έδαφος και εξουδετερώνοντας όλες τις εχθρικές μονάδες που συνάντησε στο δρομολόγιο της, έφθασε την 8η Απριλίου μέσα στο ελληνικό έδαφος. Μη έχο-ντας να αντιμετωπίσει άξιες λόγου οχυρώσεις, η μεραρχία κατευθύνθηκε προς τον αντικειμενικό της σκοπό, τη Θεσσαλονίκη. Οι απόπειρες της ελληνικής XIX Μηχανοκινήτου Μεραρχίας για την αναχαίτισή της δεν ήταν δυνατόν να τελεσφορήσουν. Ήδη η μεραρχία αυτή είχε υποστεί τα πλήγματα της κατερ-χόμενης από το όρος Μπέλες 6ης Ορεινής Μεραρ-χίας και τα υπολείμματα της απλώς αποσυνετέθησαν. Το πρωί της 9ης Απριλίου η 2α Τεθωρακισμένη Μεραρχία εισήλθε στην ανοχύρωτη Θεσσαλονίκη, επισφραγίζοντας την τύχη του ΤΣΑΜ αλλά κι επιβι-βαιώνοντας τους φόβους εκείνων που προέβλεπαν, μέσα από την χαλαρή ελληνοβρετανική διάταξη, τον κίνδυνο της ολοκληρωτικής αποκοπής της Ανατολι-κής Μακεδονίας και Θράκης.

Ο αγώνας στην ίδια τη «Γραμμή Μεταξά» παρου-σίασε μεγάλες διαφοροποιήσεις, οφειλόμενες τελικά στην ποιότητα των υπαρχουσών οχυρώσεων. Στο όρος Μπέλες παρά το μεγάλο υψόμετρο και τις άθλιες καιρικές συνθήκες, η 6η Ορεινή Μεραρχία κατάφερε να ανατρέψει τις ελληνικές δυνάμεις που αμύνθηκαν σε υποδεέστερες των ανατολικότερα ευρισκομένων οχυρώσεις. Σε σύντομο χρονικό διά-στημα η μονάδα αυτή συνάντησε την 2α Τεθωρακι-σμένη Μεραρχία που προήλαυνε προς θεσσαλονίκη θραύοντας έτσι το αριστερό άκρο του ΤΣΑΜ.

Ο αγώνας στα μόνιμα έργα της «Γραμμής Μετα-ξά» απέβη κατά πολύ σκληρότερος. Παρά τις επίμο-νες επιθέσεις, με την συνεχή παροχή υποστηρίξεως από το πυροβολικό και την αεροπορία, οι υπόλοιπες μονάδες του 18ου Σώματος Στρατού δεν κατάφεραν να διασπάσουν πλήρως την ελληνική άμυνα και να εκβιάσουν την διάνοιξη της στενωπού του Ρούπελ. Ο αγώνας ήταν αιματηρός και επανειλημμένα γερμανι-κά τμήματα που εισέδυσαν στις στοές των οχυρών είτε εξοντώθηκαν, είτε αναγκάσθηκαν να υποχωρή-σουν. Έξι οχυρά μέχρι την 9η Απριλίου υπέκυψαν, αλλά τα υπόλοιπα εξακολούθησαν να ανθίσταται με το ηθικό των υπερασπιστών ακλόνητο. Η βαθμιαία τριβή από την γερμανική πίεση δημιούργησε κάποια ρήγματα, προοιωνίζοντας την σταδιακή κατάρρευση της «Γραμμής Μεταξά», αλλά η ποιότητα και η απο-τελεσματικότητα των μαχόμενων ελληνικών τμημά-των στα οχυρά οδήγησε τους Γερμανούς, κατά την τελική παράδοση της 10ης Απριλίου 1941, στην από-δοση στρατιωτικών τιμών στους ηττημένους, μία

88

Page 88: Ελληνικοί Πόλεμοι

& KETOPIA Β' Παγκόσμιος

Πόλεμος

πράξη όχι μόνο ασυνήθιστη αλλά και απτή απόδειξη της αναγνωρίσεως από τον αντίπαλο της στρατιωτικής αξίας του Έλληνος στρατιώτου. Ανα-τολικότερα το 30ο Σώμα Στρατού έφθασε χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες στις ακτές του Αιγαίου Πελάγους απ' όπου με τη χρήση επιταγμένων καϊκιών προχώρησε στην τμηματική κατάληψη των νήσων του Αρχιπελάγους μην συναντώντας αντίσταση.

Μετά την παράδοση του ΤΣΑΜ, ο Στρατάρχης Αιστ αναπροσάρμοσε τις δυνάμεις του για την συνέχιση της εκστρατείας στον κυρίως κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδος, με τη διάθεση δύο μόνον από τα αρχικά τρία σώματα στρατού, το 40ο στα δυτικά και το 18ο στα ανατολικά. Ο κύριος τώρα σκοπός ήταν η διάνοιξη της πύλης εισόδου στην Ελλάδα νοτίως του Μοναστηρίου, η υπερφαλάγγιση του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώμα-

Έλλην στρατιώτης εκτελεί καθήκοντα σκοπού στην απελευθερωμένη Κορυτσά.

τ^ς rrou ευρίσκετο στις τοποθεσίες δεξιά του Αξιού ποταμού και στον Αλιάκμονα και η κύκλωση των Ελληνικών στρατευμάτων που εμάχοντο Γτη Βόρειο Ήπειρο.

Η ελληνική ηγεσία και σε αυτήν την περίπτωση προέκρινε μία καθα-ρά συναισθηματική επιλογή, μην αποσύροντας έγκαιρα τα στρατεύματα :ΓΟ τη Βόρειο Ήπειρο, εκτιμώντας ότι το έδαφος που είχε κερδηθεί με • χτους αγώνες και θυσίες δεν έπρεπε να προσφερθεί αμαχητί στον αντί-λαλο. Επίσης, συνεκτίμησε τον δυσμενή από πλευράς ηθικού αντίκτυπο

u θα είχε για τα μαχόμενα τμήματα μία τέτοια απόφαση, προτιμώντας Ρ· τέλει μία καταστροφή από τους Γερμανούς μέσα στο κατακτηθέν έδα-· : ; . που δεν θα αφαιρούσε παράλληλα τον χαρακτήρα του νικητού απέ-

ναντι στους Ιταλούς. Για μία ακόμη φορά λοιπόν, όπως είχε γίνει και στην Ανατολική Μακεδονία, τα πλευρά του ελληνικού στρατού έμεναν ακάλυπτα, επιτρέπο-ντας στον ταχυκίνητο εχθρό να επιχειρήσει σχεδόν ανεμπόδιστα τον κυκλωτικό του ελιγμό.

Την 10η Απριλίου οι γερμανικές εμπροσθοφυλακές από τη νότιο Γιουγκοσλαβία εισέδυσαν στο ελληνικό έδαφος, ανακαλύπτοντας ότι η είσοδος από την περιο-χή του Μοναστηρίου ήταν πέρα από κάθε προσδοκία αφύλακτη. Κατ' αυτόν τον τρόπο προωθήθηκαν αφ' ενός προς την περιοχή της Φλώρινας και αφ' ετέρου προς την κατεύθυνση της Κοζάνης. Οι Βρετανοί αιφ-νιδιασμένοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή του Βερμίου, ανατρέποντας ουσιαστικά το τελευταίο σχέδιο, που θεωρητικά παρείχε κάποιες ελπίδες αναχαιτίσεως των Γερμανών. Στο εξής ο αγώ-νας των Βρετανών στην Ελλάδα δεν ήταν παρά μία σειρά υποχωρητικών μαχών με την μοναδική προο-πτική της επανεπιβιβάσεως στα πλοία του μεγαλύτε-ρου αριθμού στρατιωτών του ΒΕΣ που θα μπορούσαν να διασωθούν για να επιστρέψουν στην Αίγυπτο. Την 12η Απριλίου έπεσε η διάβαση του Κλειδιού, νοτίως της Βεύης και την επόμενη, 13η Απριλίου, συνήφθη η μοναδική αρματομαχία της γερμανικής εκστρατείας στην Ελλάδα, κατά την οποία η γερμανική 9η Τεθωρα-κισμένη Μεραρχία έτρεψε σε φυγή την βρετανική 1η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία στην περιοχή της Πτολε-μαϊδος.

Την ίδια ημέρα άρχισε και η σταδιακή αποχώρηση των ελληνικών μονάδων από τη Βόρειο Ήπειρο, εμπρός στο φάσμα της επαπειλουμένης κυκλώσεως. Σε αυτό το σημείο μπορεί εύγλωττα να παρατηρηθεί η αυθεντική ελληνική αντίφαση, καθώς η λογική εκτίμη-ση που μόλις πριν λίγες ημέρες είχε απορριφθεί χάριν του συναισθήματος, τώρα εφηρμόζετο μπροστά στην αναμενόμενη ούτως ή άλλως εξέλιξη των γεγονότων. Βεβαίως ο υποχωρητικός αυτός ελιγμός επραγματο-ποιείτο πλέον πολύ αργά, καθώς τα πεζοπορούντα ελληνικά τμήματα δεν ήταν δυνατόν να αντεπεξέλθουν στις ταχείες μετακινήσεις των γερμανικών μηχανοκί-νητων μονάδων.

Την 14η και 15η Απριλίου, σφοδρές συγκρούσεις συνήφθηκαν στην περιοχή της Καστοριάς με τους Γερμανούς να επιτυγχάνουν στο τέλος να αποφράξουν την υποχωρητική οδό των ελληνικών στρατευμάτων. Την 19η Απριλίου το 1ο Μηχανοκίνητο Σύνταγμα των Ες-Ες «Λαϊμπσταντάρτε» κατευθύνθηκε από τα Γρε-βενά προς τα Ιωάννινα για να ολοκληρώσει την κύκλω-ση των ελληνικών μονάδων. Την 20η Απριλίου το σύνταγμα αυτό κυρίευσε το Μέτσοβο ύστερα από μάχη, επισφραγίζοντας έτσι την τύχη του Ελληνικού Στρατού.

Παρ' ότι τα ελληνικά τμήματα υποχώρησαν με τάξη από την Βόρειο Ήπειρο, αντιμετωπίζοντας με επιτυχία μέχρι την τελευταία στιγμή τις άτολμες ιταλι-κές επιθέσεις, εν τούτοις η είδηση για την πτώση της Θεσσαλονίκης και την παράδοση του ΤΣΑΜ, όπως επί-

Page 89: Ελληνικοί Πόλεμοι

# 1 ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

σης κσι η εν γένει εντύπωση που προκαλούσε ο νέος αντίπαλος, δημι-ούργησαν σπέρματα ανησυχίας και απογοητεύσεως με αποτέλεσμα την διασάλευση της πειθαρχίας, με τη μορφή διαρροών από τις μονάδες.

Διαβλέποντας την ορατή πλέον πιθανότητα διαλύσεως του στρατεύ-ματος και ταπεινωτικής παραδόσεως στους Ιταλούς, οι Σωματάρχες των τριών Σωμάτων Στρατού πίεσαν τον Αντιστράτηγο 1. Πίτσικα, διοικητή του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ) να λάβει την έγκριση από την κυβέρνηση και το Γενικό Επιτελείο για παράδοση στους Γερμανούς. Αρωγός στην όλη προσπάθεια υπήρξε και ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, ο οποίος επέσειε επίσης τον κίνδυνο παραδόσεως στους Ιτα-λούς ενός στρατού, που φανερά πλέον δεν είχε διάθεση για να συνεχίσει να μάχεται. Σε αυτές όμως τις αγωνιώδεις εκκλήσεις που με ουσιαστικά επιχειρήματα ζητούσαν τη λύση, τόσο η κυβέρνηση όσο και το επιτελείο απαντούσαν μονότονα με τη διαταγή συνεχίσεως του αγώνος στο πλευρό των Βρετανών συμμάχων. Ήδη όμως οι Βρετανοί ευρίσκοντο στις Θερ-μοπύλες, έχοντας θέσει αυτόνομα σε εφαρμογή, προ πολλού, το σχέδιο αποχωρήσεως από την Ελλάδα χωρίς να υπάρχει πια οποιαδήποτε έστω και θεωρητική δυνατότητα συντονισμού των επιχειρήσεων με τον Ελλη-νικό Στρατό.

Κατ' αυτόν τον τρόπο ο διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού Αντι-στράτηγος Γ. Τσολάκογλου, με την εξουσιοδότηση των συναδέλφων του, ήλθε σε επαφή με τον Στρατηγό Ζ. Ντίτριχ, διοικητή του 1ου Μηχανοκί-νητου Συντάγματος των Ες-Ες, προσφέροντας του την παράδοση των 14 ελληνικών μεραρχιών του ΤΣΗ που εμάχοντο κατά των Ιταλών. Η παρά-δοση αυτή που αρχικά έγινε με τιμητικούς όρους για τον Ελληνικό Στρα-τό, δεν επρόκειτο να διαρκέσει επί πολύ. Πληροφορούμενος ο Μουσσο-λίνι την ελληνική παράδοση στους Γερμανούς, οργίσθηκε για την μη ιτα-λική εκπροσώπηση και αξίωσε από τον Χίτλερ την ακύρωση του πρωτο-κόλλου παραδόσεως και την υπογραφή νέου, αυτή τη φορά και με ιταλι-κή συμμετοχή. Για αποφυγή διαταράξεως των σχέσεων με την Ιταλία, ο Χίτλερ αποδέχθηκε το ιταλικό αίτημα. Έτσι η ανικανότητα στο πεδίο της μάχης, με θρασύτητα έγινε προσπάθεια να υπερκαλυφθεί και ο ηττημέ-νος αξίωσε την ισότιμη συμμετοχή του στην τράπεζα των διαπραγματεύ-σεων δίπλα στο νικητή σύμμαχο του, αλλά και απέναντι στον επίσης νικη-τή αντίπαλο του. Το ελληνικό δράμα συνεχίσθηκε με την υπογραφή όχι ενός αλλά δύο πρωτοκόλλων παραδόσεως, προκειμένου να ικανοποιηθεί το ιταλικό γόητρο.

Εν πάση περιπτώσει ο Ελληνικός Στρατός, βοηθούντων σε ορισμένες περιπτώσεις και των Γερμανών, κατάφερε έως την 23η Απριλίου να περάσει τη γραμμή διαχωρισμού μεταξύ Ιταλών και Γερμανών. Μετά τη διάλυση των μονάδων τους και την παράδοση του οπλισμού, οι άνδρες αφέθηκαν ελεύθεροι να επιστρέψουν στις εστίες τους. Το γεγονός αυτό, όπως άλλωστε και οι αποδοθείσες τιμές στους υπερασπιστές της «Γραμ-μής Μεταξά», απέδειξε την εξαιρετική εντύπωση που προκάλεσε ο Ελλη-νικός Στρατός με τον εξάμηνο αγώνα του όχι μόνο στους συμμαχικούς κύκλους, αλλά και στον αντίπαλο. Η συνέχεια των επιχειρήσεων στην ηπειρωτική Ελλάδα διεξήχθη χωρίς πλέον ελληνική συμμετοχή, αφού κάθε οργανωμένη δύναμη έπαψε να υπάρχει. Οι Βρετανοί συνέχισαν τους υποχωρητικούς αγώνες τους, επιτυγχάνοντας τελικώς να διασώ-σουν το μεγαλύτερο μέρος του εκστρατευτικού τους Σώματος. Την 30η Απριλίου οι εχθροπραξίες έλαβαν τέλος.

Από την ελληνική επικράτεια μόνο η Κρήτη εξακολουθούσε να παρα-μένει ελεύθερη. Αν και αμέσως μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου αποβιβάσθηκαν στη νήσο βρετανικά τμήματα για να την οργα-νώσουν αμυντικά, εν τούτοις οι πολυάριθμες αλλαγές των διοικητών και η αδυναμία τόσο στην κατάστρωση κάποιου βασικού σχεδίου αμύνης όσο και στην ενίσχυση με το αναγκαίο βαρύ υλικό, άφησαν την Κρήτη ουσία-

90

στικά ανοχύρωτη. Η αναχώρηση για το μέτωπο της V Μεραρχίας Πεζικού, γηγενούς μονάδος, εστέρησε τη νήσο και από την μόνη ελληνική οργανωμένη δύναμη. Στην Κρήτη δεν έμειναν παρά 3 έμπεδα νεοσυλλέ-κτων, τα οποία κατά τον Απρίλιο του 1941 μεταφέρθη-καν από την ηπειρωτική Ελλάδα προκειμένου να ενι-σχύσουν την άμυνα. Συνολικά συγκροτήθηκαν 8 συντάγματα πεζικού από τα οποία τα Ιο, 2ο, 6ο, και 8ο τοποθετήθηκαν στον νομό Χανίων, τα 4ο και 5ο στο Ρέθυμνο και τα 3ο και 7ο στο Ηράκλειο. Οι μονάδες αυτές πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στο τίτλο «σύνταγμα», καθ' όσον η αριθμητική τους δύναμη εκυμαίνετο μεταξύ 650 έως 1.350 ανδρών. Συνεπώς ορισμένες από αυτές ήσαν απλώς ενισχυμέ-να τάγματα.

Το χειρότερο ωστόσο στοιχείο ήταν ο ελλιπέστα-τος οπλισμός ο οποίος, εκτός του ότι απετελείτο από πανσπερμία όπλων, δεν επαρκούσε για τον πλήρη εξο-πλισμό των μονάδων. Τα πολυβόλα ήσαν λίγα και με ελάχιστα πυρομαχικά ή και καθόλου, ενώ το πυροβολι-κό έλειπε παντελώς. Τέλος το ανθρώπινο δυναμικό, που εκλήθη να δώσει την τελευταία μάχη του Ελληνι-κού Στρατού, απετελείτο από ημιεκπαιδευμένους νεο-συλλέκτους που οδηγήθηκαν στη μάχη με μόνη ουσια-στική ενίσχυση το καλό ηθικό τους. Εκτός από τα ως άνω συντάγματα πεζικού, στην Κρήτη είχε καταφύγει και η Σχολή Ευελπίδων με δύναμη 350 περίπου ανδρών, καθώς και η Σχολή Οπλιτών της Βασιλικής Χωροφυλακής με δύναμη 900 περίπου ανδρών. Συνο-λικά οι ελληνικές δυνάμεις αριθμούσαν περί τους 10.500 αξιωματικούς και οπλίτες. Οι βρετανικές, νεο-ζηλανδικές και αυστραλιανές δυνάμεις που κατά κύριο λόγο προήρχοντο από τα αποχωρήσαντα από την ηπει-ρωτική Ελλάδα τμήματα, ανήρχοντο σε 31.000 περίπου αξιωματικούς και οπλίτες, υπό την διοίκηση του Νεο-ζηλανδού Υποστρατήγου Μπέρναρντ Φράϋμπεργκ.

Η άμυνα της νήσου εβασίζετο κατά κύριο λόγο στο ισχυρό Βρετανικό Ναυτικό το οποίο κυριαρχούσε στην περιοχή, ενώ αντίθετα οι διατιθέμενες αεροπορικές δυνάμεις ήταν ασθενέστατες. Υπήρχε η ελπίδα ότι το ναυτικό θα ήταν εις θέσιν να ματαιώσει οποιαδήποτε απόπειρα αποβάσεως από θαλάσσης ενώ τα χερσαία τμήματα θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν με επιτυ-χία τις αποβάσεις του εχθρού.

Από γερμανικής πλευράς, την κυρία επίθεση θα εκτελούσε η 7η Αεροπορική Μεραρχία (Αλεξιπτωτι-στών) προσγειούμενη κοντά στα 3 υφιστάμενα αερο-δρόμια του Μάλεμε, Πηγής Ρεθύμνου και Ηρακλείου, καθώς και στην κοιλάδα Αλικιανού για επίθεση κατά των Χανίων. Ως δεύτερο κύμα θα επακολουθούσε η 5η Ορεινή Μεραρχία με μεταφορά κατά κύριο λόγο από αέρος, ενώ μικρή της δύναμη θα απεβιβάζετο από έναν αυτοσχέδιο στολό καϊκιών στην περιοχή των Χανίων. Το ισχυρότερο μέσον των Γερμανών ήταν η αεροπορική κυριαρχία και κατ' αυτόν τον λόγο η Κρήτη απετέλεσε το πεδίο δοκιμής της αεροπορικής ισχύος έναντι της θαλάσσιας κυριαρχίας.

Page 90: Ελληνικοί Πόλεμοι

l A V i l C i i f A U J L i & u t o p i a

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Παρ' ότι η βρετανική πλευρά ήταν πλήρως ενημερωμένη για τις γερ-μανικές προθέσεις μέσω του συστήματος υποκλοπών των εχθρικών επι-κοινωνιών «ULTRA», εν τούτοις δεν έγινε η ενδεδειγμένη αξιοποίηση των πληροφοριών από τον Υποστράτηγο Φράϋμπεργκ. Παράλληλα, η σφοδρότητα με την οποία εξαπολύθηκε η γερμανική επίθεση την 20η Μαΐου 1941, η αποφασιστικότητα των επιτιθεμένων παρά τις βαρύτατες απώλειες καθώς και η ατολμία και σύγχυση που διέκρινε την διεξαγωγή της μάχης από την βρετανική ηγεσία, σύντομα έγειρε την πλάστιγγα υπέρ των επιτιθεμένων.

Στο Ηράκλειο και το Ρέθυμνο τα γερμανικά τμήματα αλεξιπτωτιστών δεν κατάφεραν να επιτύχουν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Στο Ρέθυμνο, τα υπολείμματα των επιτιθεμένων περιχαρακώθηκαν αντέχο-ντας στις συνεχείς επιθέσεις των ελληνοβρετανικών τμημάτων, ενώ στο Ηράκλειο ανέλαβαν την πρωτοβουλία περιορίζοντας την βρετανική φρουρά στην περιοχή της πόλεως και του αεροδρομίου. Και στις δύο αυτές περι-πτώσεις η δράση των αλεξιπτωτιστών, παρά την αρχική αποτυχία, εμπό-δισε την μεταφορά ενισχύσεων του αντιπάλου στο κυρίως μέτωπο, στο οποίο κρίθηκε και η έκβαση του αγώνος, την περιοχή Χανίων-Μάλεμε.

Στο τελευταίο αυτό αεροδρόμιο οι Γερμανοί κατάφεραν από το πρωί

Λίβανος, 25η Μαρτίου 1942. Ο βασιλεύς Γεώργιος Β' παραδίδει τις πολεμικές σημαίες στα τρία τάγματα της I Ελληνικής Ταξιαρχίας.

της δευτέρας ημέρας της μάχης να πάρουν τον έλεγχο, απωθώντας τα νεοζηλανδικά τμήματα και επιτρέποντας έτσι την άφιξη των μονάδων της 5ης Ορεινής Μεραρχίας. Αφ' ης στιγμής δεν έγινε δυνατή η άμεση ανακατάλυφη του αεροδρομίου, οι Γερμανοί, χάρις στην αεροπορική κυριαρχία, ισχυροποιούντο με το πέρασμα των ημερών ολοένα και περισ-σότερο, αργά αλλά σταθερά, προς τα Χανιά.

Παρά τη ματαίωση της αποβάσεως από το Βρετανικό Ναυτικό, η Γερ-•αανική Αεροπορία επέφερε βαρύτατα πλήγματα σ' αυτό, αποδεικνύοντας ότι η θαλάσσια ισχύς δεν επαρκούσε από μόνη της για την υπεράσπιση της νήσου. Στον χερσαίο αγώνα οι ελληνικές μονάδες είχαν δράση ανά-λογη του διατιθέμενου εξοπλισμού τους. H Σχολή Ευελπίδων, μετά από σύγκρουση μετρίας εντάσεως, την πρώτη ημέρα της μάχης, αποσύρθηκε στα ενδότερα ερχόμενη περιστασιακά σε επαφή με τον εχθρό. Το Ιο Σύνταγμα Πεζικού στο Καστέλλι από κοινού με ομάδες πολιτών απέ-κρουσε τις πρώτες κρούσεις των Γερμανών για να αρχίσει, κατόπιν ισχυ-;οτέρας εχθρικής πιέσεως, από την 26η Μαΐου, η σταδιακή αποσύνθεσή τ πι. Το 2ο Σύνταγμα Πεζικού, έξω από τα Χανιά, κράτησε σταθερά τις

θέσεις του από κοινού με το 8ο Σύνταγμα Πεζικού, περιορίζοντας το 3ο Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστών στην κοιλάδα Αλικιανού και στηρίζοντας κατ' ουσίαν όλη την συμμαχική άμυνα της περιοχής. Τα δύο αυτά συντάγματα παρουσίασαν την καλύτερη εικόνα των μαχόμενων ελληνικών τμημάτων στην Κρήτη αφού η συνεισφορά τους στη μάχη, παρά την τελική έκβαση, ήταν ουσιωδέστατη. Το 6ο Σύνταγμα Πεζικού στον Γαλατά, καθώς ήταν κατά το ήμισυ άοπλο και ασθε-νούς δυνάμεως, δεν μπόρεσε φυσιολογικά να ανθέξει και διεσπάρη. Ωστόσο μεγάλος αριθμός ανδρών του προσκολλήθηκε στα παρακείμενα νεοζηλανδικά τμή-ματα μαχόμενος με σθένος τις επόμενες ημέρες. Στο Ρέθυμνο τα 4ο και 5ο Συντάγματα στήριξαν από τις θέσεις τους την άμυνα, ενώ πιο περιθωριακή ήταν η δράση των 3ου και 7ου Συνταγμάτων Πεζικού στο Ηράκλειο καθώς γενικά και τα βρετανικά τμήματα στον τομέα περιορίσθηκαν σε παθητική άμυνα. Η Βασιλική Χωροφυλακή από την πλευρά της, συμμετεί-χε με μεγάλη ενεργητικότητα στις μάχες και απετέλε-σε μία αξιόπιστη δύναμη όπου εκλήθη να δράσει. Τέλος μεγάλος ήταν ο αριθμός των πολιτών που πήραν αυτοβούλως τα όπλα και πολέμησαν τους εισβο-λείς με επιτυχία. Το γεγονός αυτό εφ' ενός απετέλεσε μία φυσιολογική συνέχεια στην μακρόχρονη παράδοση της Κρήτης στους αγώνες κατά των ξένων εισβολέων, έχοντας παράλληλα αντανάκλαση και στην ιστορία ολο-κλήρου της Ελλάδος, αφ' ετέρου οδήγησε μετά το πέρας των μαχών σε πολυάριθμες εκτελέσεις από τους Γερμανούς, για τους οποίους οι μαχόμενοι πολί-τες, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο περί πολέμου, απο-τελούσαν «ελεύθερους σκοπευτές» μη καλυπτόμενους από την Συνθήκη της Γενεύης σε αντίθεση με τα συνήθη στρατιωτικά τμήματα.

Την 1η Ιουνίου η Μάχη της Κρήτης τερματίσθηκε με τις τελευταίες αποχωρήσεις των Βρετανών δια θαλάσσης και την αιχμαλωσία των παραμεινάντων στα Σφακιά. Παράλληλα επετεύχθη η σύνδεση όλων των γερμανικών προγεφυρωμάτων στη νήσο. Οι ελληνικές μονάδες, εφ' όσον δεν είχαν διαλυθεί κατά τη μάχη, παρεδόθησαν όπως περίπου και το ήμισυ των Δυνά-μεων της Κοινοπολιτείας. Αρκετοί ωστόσο ήταν οι άνδρες που κατευθύνθηκαν στα όρη για να οργανώ-σουν ομάδες αντιστάσεως κατά του κατακτητού ή να διαφύγουν στη συνέχεια στη Μέση Ανατολή εντασσό-μενοι στις εκεί αναδιοργανούμενες ελληνικές Ένο-πλες Δυνάμεις. Με την κατάληψη και της Κρήτης οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα ολοκληρώθηκαν. Η χώρα υπέστη τριπλή κατοχή καθώς πέραν των Ιταλών στους οποίους περιήλθε το μεγαλύτερο τμήμα της Ελλάδος και τους Γερμανούς που κράτησαν ορισμένα στρατη-γικά σημεία προσετέθησαν και οι Βούλγαροι στη Δυτι-κή Οράκη και Ανατολική Μακεδονία, εισπράττοντας κατ' αυτόν τον τρόπο όχι την ανύπαρκτη πολεμική συμμετοχή τους στον αγώνα κατά των Ελλήνων, αλλά απλώς τη διευκόλυνση διόδου που παρέσχον στους Γερμανούς. Έτσι διηρεμένη και καθημαγμένη, η χώρα

Page 91: Ελληνικοί Πόλεμοι

m l i Y P K A A

απο το 1874

εισήλθε σε μία σκοτεινή περίοδο που οι πάσης φύσεως επιπλοκές της θα διαρκούσαν πολύ πέραν του τέλους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Μέση Ανατολή Με την κατάληψη της Κρήτης και τα τελευταία τμήματα του προπο-

λεμικού Ελληνικού Στρατού έπαυσαν να υπάρχουν. Μια ολόκληρη εποχή, που σημαδεύθηκε χαρακτηριστικά από την πυρετώδη προσπάθεια της

εξελίξεις του μετώπου και η κατάληψη της χώρας ματαίωσαν κάθε ενέργεια και το Τάγμα παρέμεινε τελικώς στην Αίγυπτο. Σύντομα ωστόσο μια άλλη ελληνική μονάδα επρόκειτο να προσκολληθεί σ' αυτήν. Ήσαν τα υπολείμματα της Ταξιαρχίας Έβρου η οποία μετά από διήμερο αγώνα κατά των Γερμανών είχε καταφύγει στο τουρκικό έδαφος. H μονάδα αφού αφο-

Οργάνωση θέσεων της I Ελληνικής Ταξιαρχίας στο μέτωπο του Ελ Αλαμέιν.

κυβερνήσεως Μεταξά να επανεύρει ο εξασθενημένος από την εκστρατεία της Μικράς Ασίας στρατός την αναγκαία ισχύ εμπρός στο φάσμα του νέου παγκοσμίου πολέμου, τερματίσθηκε. Ωστόσο τα σπέρματα ενός νέου στρατού είχαν ήδη δημιουργηθεί εκτός Ελλάδος.

Από την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, με τη συγκατάθεση του Γενικού Στρατηγείου Δυνάμεων Μέσης Ανατολής (ΓΔΣΜΑ), η ελληνική κυβέρνηση είχε προχωρήσει στη συγκρότηση ελληνικής στρατιωτικής δυνάμεως στην Αίγυπτο με την επιστράτευση ανδρών της πολυπληθούς ελληνικής παροικίας σ' αυτή τη χώρα και το Σουδάν. Η διοίκηση αρχικά είχε λάβει τον τίτλο «Αρχηγείο Φάλλαγος Ελλήνων Αιγύπτου» με επικε-φαλής συνταγματάρχη που απεστάλη από την Ελλάδα. H μονάδα που πήρε τη μορφή τάγματος δυνάμεως 900 ανδρών μετονομάσθηκε αργότε-ρα σε «Δωδεκανησιακόν Τάγμα», λόγω του εθνικού προβλήματος της υπό ιταλική κατοχή Δωδεκανήσου. Αν και αρχικά προεβλέπετο η μεταφορά του στην Ελλάδα για εμπλοκή στις επιχειρήσεις, εν τούτοις οι δυσμενείς

92

πλίσθηκε περιορίσθηκε στην Πέργαμο, όπου ο διοικη-τής της Υποστράτηγος 1. Ζήσης, μην αντέχοντας αυτού του είδους την μεταχείριση, αυτοκτόνησε. Ξεκί-νησαν τότε έντονες ελληνοβρετανικές διπλωματικές διεργασίες με τις τουρκικές αρχές για τη μεταφορά της μονάδος στη Μέση Ανατολή. Τελικώς τον Ιούνιο του 1941, εξαιρέσει ενός αριθμού ανδρών που ζήτησαν τον επαναπατρισμό τους, ο όγκος της Ταξιαρχίας (144 αξιωματικοί και 1.500 οπλίτες) μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο.

Τέλος η τρίτη πηγή προελεύσεως ανθρωπίνου δυναμικού ήσαν οι πολυάριθμοι αξιωματικοί και άνδρες που διέφευγαν με πλοιάρια από την Ελλάδα προς την Μέση Ανατολή.

Μ ύπαρξη κατ' αυτόν τον τρόπο επαρκούς πρόσω-

Page 92: Ελληνικοί Πόλεμοι

Β' Παγκόσμ ιος

• B B g f c ^ j Πόλεμος

W V l t t f t . j u L V i i u j u w . . . - ·

& Ι Π Ό Ρ Ι Α

πικού οδήγησε το νεοσυγκροτηθέν «Αρχηγείο Βασιλικού Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής» στην ιδέα της συγκροτήσεως μιας ταξιαρχίας βασισμένης στα βρετανικά πρότυπα: 3 τάγματα πεζικού, σύνταγμα πεδι-νού πυροβολικού, λόχους αναγνωρίσεως, μηχανικού και διαβιβάσεων κ.λπ. Το στρατηγείο της ταξιαρχίας συγκροτήθηκε την 26η Ιουνίου 1941 στην Τζινέϊφα και κατά τον Οκτώβριο, όταν πλέον είχε συμπληρωθεί η οργάνωση, η μονάδα μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Καφρ Υόνα της Παλαιστίνης. Εκεί συνέχισε εντατικά την εκπαίδευσή της υπαγόμενη σε μια Νεοζηλανδική Ταξιαρχία.

Δεν έλειπαν όμως και οι δυσκολίες που συνιστά ντο στην ανομοιογέ-νεια του ανθρωπίνου δυναμικού, μέρος του οποίου ήταν ανεκπαίδευτο στο παρελθόν αλλά και στην εκμάθηση και των εμπειροπολέμων σε νέα όπλα και τακτικές, άγνωστες γι' αυτούς. Αν όμως αυτά τα προβλήματα σταδιακά λύθηκαν, το χειρότερο φαινόμενο ήταν η αναπτυχθείσα έντονη

Σκαπανείς της I Ελληνικής Ταξιαρχίας κατά τη στρώση ναρκοπεδίου.

πολιτικολογία σε όλες τις βαθμίδες της μονάδος, με αποτέλεσμα την ανα-ζωπύρωση των παλαιοτέρων διχαστικών καταστάσεων. Επιπροσθέτως, έκανε και την εμφάνισή της και η κομμουνιστική προπαγάνδα με την έκδοση πολυαρίθμων εντύπων κάθε είδους, που κάθε άλλο παρά βοη-θούσαν στην εμπέδωση της πειθαρχίας και της συνοχής. Όλα αυτά βεβαί-ως ήσαν οι πρώτες ενδείξεις εκείνων που θα επακολουθούσαν και σχεδόν θα ετίναζαν στον αέρα, τα επόμενα χρόνια, τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνά-μεις της Μέσης Ανατολής.

Παρ'όλα αυτά η Ταξιαρχία, με διοικητή τον Συνταγματάρχη Π. Κατσώτα, κατά τα τέλη Μαΐου μεταστάθμευσε στο Ρας Μπααλμπέκ του Λιβάνου, υπαγόμενη στην 2α Νεοζηλανδική Μεραρχία (Υποστράτηγος Μ. Φράϋμπεργκ), συνεχίζοντας εκεί την εκπαίδευσή της.

Καθώς η εξέλιξη των επιχειρήσεων αρχικά στη Λιβύη και κατόπιν ττην Αίγυπτο είχε επιτρέψει την προέλαση του Γερμανικού Σώματος -ορικής (Deutsches Afrika Korps/ DAK) μέχρι το Ελ Αλαμέιν και η απει-ιή κατά της Αλεξανδρείας και της διώρυγος του Σουέζ ήταν πλέον άμεση, - βρετανική διοίκηση διέταξε, κατά τις αρχές Αυγούστου, τη μεταφορά

Ταξιαρχίας στα μετόπισθεν της βρετανικής 8ης Στρατιάς που προ-αθούσε να συγκρατήσει τους Γερμανούς. Μ αρχική αποστολή της ελλη-

Τνής μονάδος που ήταν η αμυντική οργάνωση ιππαστί της οδού Αλεξαν-& ϊίας-Καΐρου σύντομα άλλαξε μετά την ανάληψη της διοικήσεως της

βρετανικής 8ης Στρατιάς από τον Στρατηγό Μ. Μοντγκόμερυ, καθώς ο στρατηγικός προσανατολι-σμός έγινε καθαρά επιθετικός. Έτσι η 1 Ελληνική Ταξιαρχία μεταφέρθηκε στο μέτωπο όπου και υπήχθη διαδοχικά στη διοίκηση των βρετανικών 50ης και μετά της 44ης Μεραρχιών Πεζικού. H μονάδα οργανώθηκε στις νότιες παρυφές της λοφοσειράς Ρουβέϊζατ και την 14η Σεπτεμβρίου το πυροβολικό της εξέπεμψε τα πρώτα πυρά κατά του εχθρού, συμμετέχοντας ενεργά πλέον στις επιχειρήσεις. Αφού το προσωπικό της Ταξιαρχίας για κάποιες ημέρες ασχολήθηκε με την στρώση ναρκοπεδίων, με την αλλαγή της διατάξεως που έφερε τον όγκο της μονάδος στην πρώτη γραμμή του μετώπου, την 19η/20η Σεπτεμβρίου άρχισε και η πιο ενεργητική δράση με τη μορφή περιπολιών και ενεδρών. Οι απέναντι της Ταξιαρχίας εχθρικές μονά-δες απετελούντο από το ιταλικό 20ο Σύνταγμα Πεζι-κού της Μεραρχίας «Μπρέσια» και εκατέρωθεν αυτού δύο γερμανικά Τάγματα Αλεξιπτωτιστών της Ταξιαρ-χίας Ράμκε.

H τελική βρετανική επίθεση στο Ελ Αλαμέιν ορί-σθηκε για τη νύκτα της 23ης Οκτωβρίου 1942. Το κυρίως κτύπημα κατά του εχθρού θα εξεδηλώνετο στον βόρειο τομέα του μετώπου από τα βρετανικά 30ο και 10ο Σώματα Στρατού ενώ το 13ο Σώμα στο οποίο υπήγετο και η 1 Ελληνική Ταξιαρχία θα ασκούσε αντι-περισπασμό προκειμένου να καθηλωθούν οι εφεδρι-κοί εχθρικοί ταχυκίνητοι σχηματισμοί και να μην μετα-κινηθούν προς Βορράν.

Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο ενεργειών η 1 Ελληνική Ταξιαρχία προχώρησε σε μια σειρά εγχειρημάτων τις νύκτες της 23ης/24ης και 25ης/26ης Οκτωβρίου καθώς και της 1ης/2ας Νοεμβρίου κατά τις οποίες ενι-σχυμένη δύναμη λόχου κάθε φορά προσέβαλε τα απέ-ναντι γερμανοϊταλικά τμήματα, για να επιστρέψει και πάλι στις φίλιες γραμμές. Στις δύο περιπτώσεις που τα ελληνικά τμήματα προσέβαλαν ιταλικές θέσεις κατόρθωσαν να ανατρέψουν τον εχθρό συναποκομίζο-ντας και αιχμαλώτους, ενώ αποκρούσθηκαν στο εγχεί-ρημα που πραγματοποιήθηκε κατά των Γερμανών αλεξιπτωτιστών.

Το πρωί της 2ας Νοεμβρίου το γερμανοϊταλικά μέτωπο τελικώς διερράγη στον Βορρά και άρχισε η σύμπτυξη του εχθρού. Η είδηση αυτή έφθασε στο επι-τελείο της 1 Ελληνικής Ταξιαρχίας το πρωί της 3ης Νοεμβρίου και αμέσως οργανώθηκαν ισχυρά εξοπλι-σμένες περίπολοι με αποστολή την τήρηση επαφής με τον εχθρό. Την 4η Νοεμβρίου οργανώθηκε ένα ισχυρό συγκρότημα δυνάμεως τάγματος ενισχυμένου με πυροβολικό, αντιαρματικά και μηχανικό, το οποίο προ-σέβαλε στην τοποθεσία Κατάρα-Μποξ γερμανικό τμήμα που ενεργούσε ως οπισθοφυλακή. H καταδίωξη συνεχίσθηκε και καθ' όλη την 5η Νοεμβρίου, με απο-τέλεσμα την σύλληψη 400 αιχμαλώτων και πολυαρίθ-μου υλικού. Τις επόμενες ημέρες, κατόπιν διαταγής, η Ταξιαρχία ανέλαβε την εκκαθάριση του πεδίου της

Page 93: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

μάχης συλλέγοντας παντοειδές εγκαταλελειμμένο υλικό ενώ συνελήφθη-σαν και 1.000 ακόμη Ιταλοί αιχμάλωτοι. Λίγες ημέρες αργότερα η Ταξιαρ-χία αποσύρθηκε στην περιοχή Κουϊσάν για 12ήμερη ανάπαυση μετά το πέρας της οποίας προωθήθηκε στην Κηρυναϊκή μέχρι την Ελ Αγκέϊλα, συμμετέχοντας στην καταδίωξη του υποχωρούντος εχθρού. Εκεί παρου-σιάσθηκαν και τα πρώτα δείγματα ελλείψεως πειθαρχίας και παραδόξως χαμηλού ηθικού, φυσιολογική απόρροια της ακατάσχετης πολιτικολογίας και της υφερπούσης κομμουνιστικής προπαγάνδας, με αποτέλεσμα την εκδήλωση στάσεως και ως εκ τούτου την αναγκαστική ανάκληση της Ταξιαρχίας στην Αμίρια, η οποία περατώθηκε την 2α Ιανουαρίου 1943.

Σε όλο αυτό το διάστημα των επιχειρήσεων, η 1 Ελληνική Ταξιαρχία απώλεσε 6 αξιωματικούς και 83 οπλίτες νεκρούς καθώς και 26 αξιωματι-κούς και 202 οπλίτες τραυματίες. Έτσι έληξε η πρώτη περίοδος ανασυγκροτήσεως του Ελληνι-κού Στρατού στη Μέση Ανατολή μετά την κατά-ληψη της Ελλάδος που όμως, παρά την γενικά επιτυχή παρουσία στο πεδίο της μάχης, είχε από την πρώτη στιγμή το αρνητικό στοιχείο της διχόνοιας για τους λόγους που προαναφέρθη-καν και που συνεπακόλουθα καθιστούσε τα θεμέλια του νέου στρατού σαθρά και επισφαλή.

Η υποδοχή νέων, αφικνουμένων εξ Ελλάδος αξιωματικών κατ οπλιτών καθώς και κατατασ-σομένων ομογενών της Αιγύπτου οδήγησε στην οργάνωση και της 11 Ελληνικής Ταξιαρχίας Πεζικού η συγκρότηση της οποίας άρχισε τον Μάϊο του 1942 και περατώθηκε τον Ιανουάριο του 1943 με συνολική δύναμη 5.583 ανδρών. Τον Αύγουστο του 1942 αποφασίσθηκε η οργά-νωση ανεξαρτήτου λόχου εκ πλεοναζόντων αξιωματικών, ο οποίος, τεθείς υπό την διοίκηση του Συνταγματάρχου Χριστοδούλου Τσιγάντε, έλαβε αργότερα την ονομασία «Ιερός Λόχος». Κατά τον Δεκέμβριο του 1942 η 1 Ίλη Τεθωρα-κισμένων της 1 Ελληνικής Ταξιαρχίας, μαζί με την αντίστοιχη Ίλη της 11 Ταξιαρχίας, ενώθηκαν για την συγκρότηση του 1ου Συντάγματος Τεθωρακισμένων Αυτοκινήτων με οχήματα «Μάρμον-Χάρρινγκτον». Τέλος κατά τον Νοέμ-βριο του 1942 αποφασίσθηκε η οργάνωση με τις υπάρχουσες μονάδες, μεραρχίας. Ήδη η δύναμη των μονάδων ανήρχετο συνολικά σε 11.199 άνδρες. H προοπτική όμως αυτή δεν ευοδώθηκε καθώς κατά το 1943 εξέσπασαν στασιαστικά κινή-ματα στις μονάδες υποκινούμενα από κομμουνιστικούς πυρήνες που εν όψει των πολιτικών εξελίξεων στην μεταπελευθερωτική περίοδο στην Ελλάδα, δεν επιθυμούσαν την ύπαρξη στρατιωτικών μονάδων ικανών να ανατρέψουν με τη δύναμη των όπλων τα σχέδια για την κατάληψη της εξουσίας από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Το πρώτο κίνημα εκδηλώθηκε την 3η Μαρτίου 1943 στην 11 Ταξιαρ-χία, το οποίο επεκτάθηκε και στην 1 Ταξιαρχία. Το δεύτερο κίνημα εκδη-λώθηκε την 6η Ιουλίου και πάλι στην 11 Ταξιαρχία, το οποίο επηρέασε και την 1 Ταξιαρχία. Απομακρύνθηκαν τότε αναγκαστικά για την επαναφορά της τάξεως 500 άνδρες της 11 Ταξιαρχίας και 200 της 1 Ταξιαρχίας. Την 24η Ιουλίου εξέσπασε και τρίτο κατά σειρά κίνημα στην 11 Ταξιαρχία το οποίο αυτήν τη φορά κατεστάλη αμέσως. Αντιμετωπίζοντας αυτή την κατάσταση που παρέλυε πλέον τις μονάδες, αποφασίσθηκε η διάλυση δύο

ταγμάτων της 11 Ταξιαρχίας και η συμπλήρωση της δυνάμεως της 1 Ταξιαρχίας. Κατ' αυτόν τον τρόπο, ενώ η 1 Ταξιαρχία διετήρησε σε γενικές γραμμές τη δύνα-μη της, αντιθέτως η 11 Ταξιαρχία περιορίσθηκε σε ένα μόνο εξασθενημένο τάγμα, παύοντας ουσιαστικά να αποτελεί αξιόμαχο σχηματισμό.

Το τελικό κτύπημα κατά των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων της Μέσης Ανατολής επήλθε με το κίνημα της 6ης Απριλίου 1944 στην 1 Ταξιαρχία, τις παραμονές ακριβώς της μεταφοράς της στην Ιταλία. Η διάβρωση ήταν τόσο βαθιά ώστε διατάχθηκε η διάλυση της μονά-δος. Δεν ήταν όμως μόνο η ουσιαστική διάλυση του

Έλληνες στρατιώτες της I Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας, στην πρώτη αμυντική γραμμή κατά τη μάχη του Ρίμινι.

Ελληνικού Στρατού αλλά και η ανυποληψία στην οποία περιήλθε αυτός από πλευράς Συμμάχων, καθώς οι ένδοξες αναμνήσεις του Ελληνοϊταλικού και Ελληνο-γερμανικού πολέμου 1940-41 απαλείφθηκαν λόγω όλων αυτών των πρωτοφανών κινημάτων, που δεν παρατηρήθηκαν σε κανέναν άλλο στρατό των τότε εμπολέμων.

Αποφασίσθηκε τότε η συγκρότηση από την εξόρι-στη ελληνική κυβέρνηση, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, έφερε βαρύτατες ευθύνες για την όλη κατάσταση με την ανοχή και την ατολμία της για λόγους πολιτικών ισορροπιών, η συγκρότηση της 111 Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας με τα υπολείμματα των νομιμοφρόνων οπλιτών. Είναι χαρακτηριστικό της φθοράς του στρα-τεύματος το γεγονός ότι από τις 16.000 των εγγεγραμ-

9 4

Page 94: Ελληνικοί Πόλεμοι

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

μένων στα μητρώα του, μόνον 3.500 περίπου άνδρες έγινε δυνατόν να συγκεντρωθούν για την επάνδρωση της νέας ταξιαρχίας.

H απόφαση για τη συγκρότηση της μονάδος ελήφθη την 17η Μαΐου 1944 και διοικητής ορίσθηκε ο Συνταγματάρχης Θρασύβουλος Τσακαλώ-τος. Η Ταξιαρχία, αφού ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της κοντά στην Τρί-πολη του Λιβάνου όπου ευρίσκετο το Βρετανικό Σχολείο Ορεινού Πολέ-μου, άρχισε τη σταδιακή μεταφορά της στην Ιταλία που ολοκληρώθηκε την 11η Αυγούστου. Κατά τα τέλη του μηνός η μονάδα υπήχθη στη διοί-κηση του καναδικού 1ου Σώματος Στρατού, το οποίο με τη σειρά του υπή-γετο στην βρετανική 8η Στρατιά.

Την περίοδο αυτή η συμμαχική προέλαση είχε προσκρούσει στην «Γοτθική Γραμμή» όπου τα γερμανικά στρατεύματα, πολεμώντας με σθέ-νος συγκρατούσαν την 8η Στρατιά στα ανατολικά και την αμερικανική 5η Στρατιά στα δυτικά. Η γραμμή του μετώπου ξεκινούσε από τις ακτές της Αδριατικής νοτίως του Ρίμινι και συνέχιζε μέσω της οροσειράς των Απεν-νίνων διαγωνίως, καταλήγοντας στις ακτές της Αιγουρίας νοτίως της Λα-Σπέτσια. Για τη διάσπαση της «Γοτθικής Γραμμής», ο Βρετανός Στρατη-γός Αλεξάντερ, διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Ιταλία, κατέ-στρωσε σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο η 8η Στρατιά θα επιχειρούσε επιτι-θέμενη να παρασύρει στον τομέα της τις γερμανικές εφεδρείες, επιτρέ-ποντας εν συνεχεία στην 5η Στρατιά να επιφέρει με ένα βίαιο κτύπημα τη διάσπαση του εξασθενημένου, στον τομέα της, γερμανικού μετώπου.

Ωστόσο η επίθεση της 8ης Στρατιάς καθηλώθηκε εξ' αιτίας της σφο-δρής γερμανικής αντιστάσεως, με αποτέλεσμα το πολωνικό 2ο Σώμα Στρατού που δρούσε στο ανατολικό άκρο του μετώπου να αντικαταστα-θεί λόγω απωλειών από το καναδικό Ιο Σώμα Στρατού.

Αυτή τη χρονική στιγμή, αρχές Σεπτεμβρίου, εισέρχεται στο προσκή-νιο η 111 EOT, η οποία τοποθετείται στην πρώτη γραμμή για να κινηθεί με το Καναδικό Σώμα κατά της περιοχής του Ρίμινι.

Αφού εξέπεμψε την 11η και 12η Σεπτεμβρίου ισχυρές αναγνωρίσεις κατά της ισχυρώς οργανωμένης εχθρικής τοποθεσίας, η Ταξιαρχία εξα-πέλυσε την επίθεσή της τα μεσάνυκτα της 13ης/14ης του μηνός με σκοπό να ασκήσει πίεση εφ' όλου του μετώπου της και να καταλάβει το Ρίμινι, ενώ στα αριστερά της καναδικά τμήματα θα επιχειρούσαν να κυκλώσουν την πόλη από τα δυτικά. Απέναντι της η ελληνική μονάδα είχε να αντιμε-τωπίσει τμήματα της εμπειροπόλεμης γερμανικής 1ης Μεραρχίας Αλεξι-πτωτιστών.

Την πρώτη ημέρα της επιθέσεως η 111 EOT κατάφερε να καταλάβει 3 οικισμούς και να εμπλακεί σε σκληρές οδομαχίες σε έναν τέταρτο. Αν και εν μέρει επετεύχθησαν οι αντικειμενικοί σκοποί, εν τούτοις η Ταξιαρχία στο βάπτισμα του πυρός απέδειξε ότι διέθετε εξαίρετο μαχητικό πνεύμα και γι' αυτό ενισχύθηκε στην προσπάθειά της με 16 καναδικά άρματα μάχης. Την επομένη ημέρα η 111 EOT επανέλαβε την επίθεσή της, υπερ-νικώντας την εχθρική αντίσταση, φθάνοντας στον ποταμό Μοράνο όπου και ευθυγραμμίστηκαν τα τάγματά της.

Το νέο σχέδιο που εκδόθηκε από την διοίκηση της Ταξιαρχίας ύστε-ρα από αυτήν την επιτυχία, προέβλεπε την προώθηση στο αεροδρόμιο του Ρίμινι. Έτσι τις πρώτες απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας εξα-πολύθηκε νέα επίθεση η οποία, παρά κάποια μικρά εδαφικά κέρδη, γενι-κά συγκρατήθηκε από την πολύ έντονη εχθρική αντίδραση η οποία επε-Εετάθη εφ' ολοκλήρου του μετώπου του καναδικού 1ου Σώματος Στρα-τού.

Τις επόμενες δύο ημέρες η πρόοδος προς το αεροδρόμιο υπήρξε βρα-:εία, το οποίο τελικώς κατελήφθη την 18η Σεπτεμβρίου. Την επομένη -μέρα, 19η Σεπτεμβρίου τα τμήματα της 111 EOT επέτυχαν να ανατρέ-

υν τον εχθρό και να προελάσουν πέραν του ποταμού Ροτέλα, τελευ-

ταίου φυσικού εμποδίου προ του Ρίμινι, φθάνοντας αργά τη νύκτα περί τα 2 χλμ. από την πόλη.

Την 20η Σεπτεμβρίου η επίθεση συνάντησε και πάλι πείσμονα γερμανική αντίσταση που καθήλωσε τα ελληνικά τμήματα. Το ίδιο βράδυ όμως λόγω της γενι-κοτέρας δυσμενούς καταστάσεως το γερμανικό 76ο Σώμα Στρατού που αντιμετώπιζε την επίθεση του καναδικού 1ου Σώματος Στρατού υποχρεώθηκε να αναδιπλωθεί. Έτσι όταν την 21η η 111 EOT επανέλαβε την επίθεσή της, δεν αντιμετώπισε παρά τις γερμανι-κές οπισθοφυλακές, τις οποίες αφού υπερνίκησε, επέ-τυχε να εισέλθει πρώτη στο Ρίμινι. Η μάχη για την κατάληψη του Ρίμινι στοίχισε 78 αξιωματικούς και οπλίτες νεκρούς καθώς και 188 τραυματίες. H σημασία της επιτυχίας αυτής ήταν πολλαπλή. Κατ' αρχάς εξα-λείφθηκαν οι αρνητικές εντυπώσεις που είχαν διαμορ-φωθεί στους συμμαχικούς κύκλους για τον Ελληνικό Στρατό λόγω των συνεχών κινημάτων στη Μέση Ανα-τολή, επιβεβαιώνοντας τη φήμη που είχε αποκτηθεί με τους αγώνες της περιόδου 1940-41. Κατά δεύτερο

ΑΠΩΛΕΙΕΣ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1940-1945)

Νεκροί Εξαφανισθέντες Τραυματίες Αξιωματικοί 761 24 ; Οπλίτες 12.987 1.785 ; Σύνολο 13.748 1.809 63.266

λόγο, πέραν της ουσιαστικής συμμετοχής στη συμμα-χική προσπάθεια κατά την συγκεκριμένη φάση του πολέμου, η παρουσία της 111 EOT στην Ιταλία και η κατάληψη της μεγάλης αυτής ιταλικής πόλεως ήταν η έμπρακτη απάντηση ύστερα από 4 έτη στην απρόκλη-τη ιταλική επίθεση του Οκτωβρίου του 1940 που οδή-γησε με τις ποικίλες συνέπειές της στο αιματοκύλισμα της χώρας επί μια ΙΟετία.

H 111 EOT συνέχισε τις επόμενες ημέρες την προ-έλασή της προς Βορράν φθάνοντας μέχρι τον ποταμό Ρουβικώνα. Εκεί η κακοκαιρία ανέστειλε για κάποιο διάστημα τις επιχειρήσεις, περιορίζοντας τη δράση σε εγχειρήματα περιπόλων. Κατά το διάστημα από 10-14 Οκτωβρίου η μονάδα αντιμετώπισε με επιτυχία γερ-μανικές τοπικές επιθέσεις και ενώ ετοιμαζόταν να συμμετάσχει σε νέα συμμαχική επίθεση ήρθε η διατα-γή για την μεταφορά της στην Ελλάδα. Το ταξίδι της επιστροφής άρχισε την 16η/17η Οκτωβρίου με τη στα-διακή απομάκρυνση των υπομονάδων της Ταξιαρχίας από το μέτωπο και κατά τις αρχές του Νοεμβρίου κατέφθασε ο όγκος της μονάδος στην Αθήνα όπου έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής. H 111 EOT, όντας μαζί με τον Ιερό Λόχο οι μόνες οργανωμένες και εμπειρο-πόλεμες μονάδες, επρόκειτο πολύ σύντομα να συμμε-τάσχει σε νέους αγώνες αυτή την φορά στην ίδια την πατρίδα κατά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Page 95: Ελληνικοί Πόλεμοι

Γ ινος Μαστοράκος

Ο Ιερός Λόχος

96

μονάδα αυτή συγκροτήθηκε το 1942 στην Κφαρ Υόνα της Παλαιστίνης και είχε το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι απετελείτο κατά το μεγαλύτερο μέρος της από αξιω-ματικούς οι οποίοι πλεόναζαν και δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν στον Ελληνικό Στρατό της Μέσης Ανατολής. Βεβαίως, οι πολιτικές ανωμαλίες που κάθε

τόσο προκαλούσαν δονήσεις στις ελληνικές μονάδες από την πρώτη στιγμή σχεδόν της συγκροτήσεώς τους, ώθησαν πολυάριθμους αξιω-ματικούς που είχαν κατέλθει στη Μέση Ανατολή για να πολεμήσουν τον εχθρό και μόνο αυτόν, να ζητήσουν την μετάθεσή τους στη νέα μονάδα καθώς είχαν απαυδήσει από την ακατάσχετη και τελικώς μοιραία για τον στρατό πολιτικολογία. Έτσι η δύναμη του Ιερού Αόχου από αρχικά 143 άνδρες αυξήθηκε σταδιακά και με την διαδοχική ενσωμάτωση νέων εθελοντών κατά το τέλος του πολέμου έφθασε να αριθμεί 1.100 άνδρες.

H μονάδα επρόκειτο, σύμφωνα με τις πρώτες σκέψεις, να ονομα-σθεί «Αόχος Επίλεκτων Αθανάτων» και να αποτελεί μονάδα πολυβόλων. Αυτές όμως οι σκέψεις γρήγορα άλλαξαν όταν διοικητής ανέλαβε ο Συνταγματάρχης Πεζικού Χριστόδουλος Τσιγόντες. Έχοντας πλούσια πολεμική δράση στο ενεργητικό του ο Τσιγάντες θέλησε να προσδώσει στη μονάδα μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία και συλλαμβάνοντας έγκαιρα τις

Αλεξιπτωτιστές Ιερολοχίτες έτοιμοι προς επιβίβαση στα αεροσκάφη για τη ρίψη στην Σάμο το 1943. Το πρώτο και μοναδικό μέχρι σήμερα

επιχειρησιακό άλμα αλεξιπτωτιστών στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού.

Ο διοικητής του Ιερού Λόχου Συνταγματάρχης Χριστόδουλος Τσιγάντες.

νέες τακτικές και εξελίξεις, ακολούθησε την οδό των Ειδικών Δυνάμεων. Ταυτόχρονα καθιερώθηκε η ονο-μασία «Ιερός Λόχος» σε ανάμνηση των παραδοσια-κών ελληνικών στρατιωτικών σωμάτων από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ο αιώνα (Ιερός Λόχος Θηβαί-ων, Ιερός Λόχος Υψηλάντη κ.λπ.). Κατ' αυτόν τον τρόπο ο Ιερός Λόχος έγινε η πρώτη μονάδα Ειδικών Δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού. Ως ιδιαίτερο έμβλημα σχεδιάσθηκε ένα αρχαιοελληνικό ξίφος περιβαλλόμενο από δάφνες με το σπαρτιάτικο ρητό «Ή ταν ή επίτας», ενώ παράλληλα εισήχθη και ο μπεζ μπερές. H εκπαίδευση ήταν ποικίλη περιλαμβάνο-ντας ορεινό αγώνα, εκπαίδευση στα αλεξίπτωτα, δολιοφθορές, πολεμικές τέχνες κ.λπ. Ο Ιερός Λόχος οργανώθηκε σε τρεις διμοιρίες κρούσεως κινούμε-νες επί οπλισμένων με πολυβόλα τζιπ, ενώ υπήρχε και τμήμα υποστηρίξεως με οπλοπολυβόλα.

Η μονάδα ενεπλάκη στις επιχειρήσεις κατά των Γερμανοϊταλών στην Τυνησία κατά τις αρχές Φεβρουαρίου 1943, υπαγόμενη στην διοίκηση του Γάλλου Στρατηγού Λεκλέρ και εκτελώντας περιπολι-

Page 96: Ελληνικοί Πόλεμοι

:οση του οδικού

H I 1 Λ WTMWlkW* i P V i a i i i f M O J U & UTOPIA

_

7 :·άση. H πρώτη σοβαρή σύγκρουση έγινε στην τοποθεσία Κσαρ-όταν ο Ιερός Λόχος και γαλλικά τμήματα υπέστησαν την επίθεση

"* : _:νών η οποία και τελικώς αποκρούσθηκε. Επακολούθησε η υπα-r της μονάδος στην Νεοζηλανδική 2α Μεραρχία και η προώθηση

Ουάντι Ακαρίτ, Σφαξ, Σους, μέχρι την τελευταία αμυντική γραμ-χου εχθρού στην Ενφινταβίλ. Εκεί την 17η Απριλίου, ο Ιερός Λόχος

τρεψε εσπευσμένα στην Αίγυπτο προκειμένου να προετοιμασθεί •ψι: τις σχεδιαζόμενες επιχειρήσεις στο Αιγαίο.

Στο χώρο του Αιγαίου, οι Γερμανοί, μετά τις επιχειρήσεις της Δωδε-4.: ή σου το φθινόπωρο του 1943, εδραίωσαν την παρουσία τους αφού :,:υδετέρωσαν τις αγγλικές προσπάθειες διεισδύσεως στην περιοχή _:τά την ιταλική συνθηκολόγηση της 8ης Σεπτεμβρίου. Στις επιχειρή-ιπς αυτές ο Ιερός Λόχος συμμετείχε ενεργά αν και χωρίς να έρθει σε _ίση σύγκρουση με τον εχθρό. Στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμ-

: ; 'ου, η μονάδα επραγματοποίησε το μοναδικό στην ελληνική ιστορία πολεμικό άλμα αλεξιπτωτιστών στην Σάμο, ενώ ένα άλλο τμήμα του : ρίχθη δια θαλάσσης στο νησί. H δυσμενής όμως εξέλιξη των επιχει-: ήσεων υποχρέωσε τον Ιερό Λόχο να εγκαταλείψει την Σάμο και μέσω Τουρκίας να επανέλθει στην Μέση Ανατολή. Εφ' όσον λοιπόν απέτυχε Γ προσπάθεια καταλήψεως των νησιών του Αιγαίου, το Βρετανικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ανέθεσε στις βρετανικές Καταδρομικές Δυνάμεις, στις οποίες υπήχθη και ο Ιερός Λόχος να αναλάβουν δράση με σκοπό να αποδυναμώσουν και να διατηρήσουν σε καθεστώς ανα-σφαλείας τις γερμανικές φρουρές του Αιγαίου.

H επέμβαση του Ιερού Λόχου στο Αιγαίο, με δύναμη 446 ανδρών πλέον, άρχισε από τον Μάρτιο του 1944. Εκτελέσθηκαν μέχρι πέρατος του πολέμου συνολικά 207 περιπολίες και πραγματοποιήθηκαν 33 καταδρομικές επιχειρήσεις μικρής, μεσαίας και μεγάλης κλίμακος. Κατ' αυτές προσεβλήθησαν φυλάκια και εγκαταστάσεις του εχθρού είτε

σε συνεργασία με την βρετανική μονάδα LRZ Ζ- - : SBS, είτε αυτοτελώς, προξενώντας σημαντικές a r c -λείες στον εχθρό τόσο σε έμψυχο όσο και σε άψυχο υλικό. Όταν κατά τον Σεπτέμβριο του 1944 άρχισε η γερμανική αποχώρηση από την Ελλάδα, ο Ιερός Λόχος απελευθέρωσε σειρά ελληνικών νησιών περι-σφίγγοντας στη συνέχεια τις φρουρές που παρέμει-ναν μέχρι λήξεως του πολέμου στο Αιγαίο. H βαθμι-αία δε αποκτηθείσα εμπειρία από τη φύση των επι-χειρήσεων, οδήγησε σταδιακά και στην ανάληψη του βάρους του αγώνος κυρίως από τον Ιερό Λόχο. Παράλ-ληλα με το καθαυτό πολεμικό έργο, ο Ιερός Λόχος συνέ-δραμε ενεργά στην τροφοδοσία και την ιατροφαρμα-κευτική περίθαλψη των χειμαζόμενων κατοίκων των νησιών. H τελική αναγνώριση της πολεμικής προσφο-ράς της μονάδος ήρθε κατά την υπογραφή της παρα-δόσεως των γερμανοϊταλικών φρουρών της Δωδεκα-νήσου την 8η Μαΐου 1945, όταν ο Βρετανός Ταξίαρχος Μόφφατ παραλαμβάνοντας το πιστόλι του Γερμανού Στρατηγού Βάγγενερ το παρέδωσε στον Συνταγ-ματάρχη Τσιγάντε, λέγοντας: «Το τρόπαιο αυτό ανήκει σε σας και στον Ιερό Λόχο, ελευθερωτή των νησιών».

Έτσι επιστεγάσθηκε ένας αγώνας δύο ετών που συνέβαλε ουσιαστικά στην διατήρηση της ελληνικό-τητος των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και στην επακολουθήσασα ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, παρά τις τουρκικές βλέψεις που ήδη από τότε έθεταν υπό αμφισβήτηση την μελλοντική τύχη του νησιωτικού αυτού χώρου.

Περίπολος του Ιερού Λόχου επιβιβάζεται σε ένα σκάφος για την διενέργεια επιχειρήσεως σε κάποιο νησί του Αιγαίου κατά τη διάρκεια του 1944.

97

Page 97: Ελληνικοί Πόλεμοι

Μάνος Μαοτοράκος

ο Πολεμικό Ναυτικό, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου ενισχύθηκε επί κυβερνήσεων Μιχαλακοπούλου και Παγκάλου (1925-26) με την ανακατασκευή των 4 αντιτορ-πιλλικών τύπου «Λέων» ναυπηγήσεως 1909. Επίσης το θωρηκτό «Αβέρωφ» υποβλήθηκε σε βελτιώσεις αν και με μέγιστη ταχύτητα 16 κόμβων μόνο, δεν μπορούσε να θεω-

ρείται μάχιμο πλοίο. Παραγγέλθηκαν επίσης 6 γαλλικά υποβρύχια και 2 τορπιλλάκατοι. Τα υποβρύχια αυτά επρόκειτο να σηκώσουν και το βάρος του αγώνος κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αν και ως τότε εθεωρούντο παρωχημένα, καθώς τα εβάρυναν πλείστες όσες αδυναμίες, που τελικώς για ορισμένα από αυτά απέβησαν μοιραίες.

H επόμενη σοβαρή ενίσχυση του Στόλου, ήσαν τα 4 αντιτορπιλλικά ιταλικής προελεύσεως τύπου «Ντάρντο», τα οποία παραγγέλθηκαν επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου το 1930. Συνολικά όμως το Πολεμικό Ναυτι-

Το εύδρομο «Έλλη» που βυθίστηκε άνανδρα από το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο» στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940.

κό πόρρω απείχε από το να αποτελεί κάποια σύγχρονη ναυτική δύναμη. Μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας, ο Μεταξάς προχώρησε σε έναν ουσιαστικό προγραμματισμό για την ενίσχυσή του με νέες αξιόμαχες μονάδες. Έτσι παραγγέλθηκαν και παραλήφθηκαν, προ του 1940, δύο αντιτορπιλλικά βρετανικής ναυπηγήσεως τύπου «1» που ονομάσθηκαν «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα». Επρόκειτο για εξαιρετικές κατασκευές εκτοπίσματος 1.335 τόννων και μεγίστης ταχύτητος 35 κόμ-βων, τα οποία εξοπλίσθηκαν λόγω οικονομικών δυσκολιών όχι από την Βρετανία αλλά από την Γερμανία με την μέθοδο «κλήρινγκ», δηλαδή με ανταλλαγή προϊόντων. Πέραν αυτών των δύο, υπήρχε πρόβλεψη για τη

ναυπήγηση, αυτή τη φορά στην Ελλάδα, στα ναυπη-γεία Σκαραμαγκά, δύο ακόμη σκαφών της ιδίας κλά-σεως με τις ονομασίες «Βασιλεύς Κωνσταντίνος» και «Βασίλισσα Σοφία». Αν και είχαν φθάσει στην Ελλάδα ελάσματα των πλοίων καθώς και ο οπλισμός, εν τού-τοις λόγω της εκρήξεως του πολέμου δεν έγινε δυνα-τή η ναυπήγηση των πλοίων. Το ίδιο απραγματοποίη-τη έμεινε επίσης και η πρόθεση για την απόκτηση 2 γερμανικών υποβρυχίων. Τέλος, μια ακόμη προσθήκη -η τελευταία- ήταν η αγορά 4 ναρκαλιευτικών τα οποία ήσαν και τα μόνα του είδους στο Στόλο. Έτσι το Πολε-μικό Ναυτικό επρόκειτο να εισέλθει στον αγώνα έχο-ντας στη διάθεσή του 1 θωρηκτό, 10 αντιτορπιλλικά, 13 τορπιλλοβόλα και 2 τορπιλλακάτους, 6 υποβρύχια, 4 ναρκαλιευτικά, 1 πλωτό συνεργείο και 17 βοηθητικά. Με αυτήν τη δύναμη, παρά τις προσθήκες των τελευ-ταίων ετών, το Πολεμικό Ναυτικό δεν μπορούσε να θεωρηθεί δύναμη αξία λόγου απέναντι στον δυνητικό αντίπαλο που ήταν η Ιταλία. Οποιαδήποτε σύγκριση μεγεθών ήταν καταθλιπτική εις βάρος του και εναπό-κειτο πλέον στην τόλμη και την ικανότητα της διοική-σεως και των πληρωμάτων του Στόλου, η αξιοποίηση των λιγοστών αυτών σκαφών.

Ναυτικές επιχειρήσεις 1940-41 H πρώτη σημαντική πολεμική ενέργεια του Πολε-

μικού Ναυτικού ήταν η προσβολή χερσαίων στόχων στο μέτωπο της Ηπείρου. Συγκεκριμένα, επειδή τις πρώτες ημέρες του πολέμου το αριστερό του ελληνι-κού μετώπου επιέζετο στην περιοχή της Σαγιάδας ζητήθηκε από το Γενικό Στρατηγείο η συνδρομή του Πολεμικού Ναυτικού. Έτσι την 31η Οκτωβρίου 1940 τα αντιτορπιλλικά «Ψαρά» και «Σπέτσαι», αφού εξετέ-λεσαν βομβαρδισμό των κατεχομένων υπό του εχθρού παραλίων της Ηπείρου, απήλθαν ανενόχλητα. Αν και τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού παρέμειναν ακαθό-ριστα, εν τούτοις η τολμηρή αυτή επιχείρηση είχε αφε-νός θετική επίδραση στο ηθικό των μαχομένων στον τομέα ελληνικών τμημάτων και αφετέρου κατέδειξε στον εχθρό ότι παρά την συντριπτική αεροναυτική υπεροχή του, το Ελληνικό Ναυτικό ήταν εις θέσιν να φέρει εις πέρας τις αποστολές του. Το αυτό κατεδεί-χθη και μάλιστα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με τις νηο-

98

Page 98: Ελληνικοί Πόλεμοι

οση m ϋοίκυύ

ΛΕΜΟΕ ^ • " Ρ Μ

Η δράση του Πολεμικού Ναυτικού

πομπές που οργάνωσε και προστάτευσε με τα πλοία του ο Στόλος και με ης οποίες μεταφέρθηκαν στο θέατρο των επιχειρήσεων σε διάστημα πικρότερο του ενός μηνός 59.449 άνδρες, 25.058 κτήνη και χιλιάδες τόν-. ων παντοειδών υλικών, χωρίς την παραμικρή απώλεια. Έτσι παρά τους :<ικαιολογημένους ενδοιασμούς και φόβους για την πιθανή αντίδραση του εχθρού, η επιστράτευση των μονάδων όχι μόνο συμπληρώθηκε αλλά έγινε δυνατή και η ταχύτατη αποστολή τους στο μέτωπο. Όπως σημείω-σε χαρακτηριστικά και ένας Βρετανός παρατηρητής «... οιΈλληνες πριν ν ικήσουν τον Ιταλό, είχαν νικήσει τον χρόνο» και σε αυτό το γεγονός σημαντικότατη συμβολή είχε το Πολεμικό Ναυτικό. Τη νύκτα της 14ης/15ης Νοεμβρίου, μια δεύτερη επιδρομή, από τα αντιτορπιλλικά «Β. Γεώργιος», «Β. Όλγα», «Υδρα» και «Ψαρά» υπό την διοίκηση του ίδιου του Αρχηγού Στόλου Υποναυάρχου Καββαδία Επαμεινώνδα, πραγματοποιή-θηκε στα στενά του Οτράντο με σκοπό την προσβολή νυκτερινών εχθρι-κών νηοπομπών. Αν και δεν υπήρξε τελικώς επαφή με τον εχθρό, εν τού-τοις η ενέργεια αυτή είχε θετικότατη απήχηση στην κοινή γνώμη αλλά και στους βρετανικούς κύκλους για την τόλμη με την οποία διεξήχθη. Τέλος, μια ακόμη επιδρομή στα στενά του Οτράντο από τα Αντιτορπιλικά «Ψαρά» και «Κουντουριώτης» υπό την διοίκηση και πάλι του Αρχηγού Στόλου, πραγματοποιήθηκε τη νύκτα της 15ης Δεκεμβρίου χωρίς όμως και πάλι να υπάρξει συνάντηση με εχθρικά πλοία.

Ήδη είχαν σχεδόν παρέλθει δύο μήνες πολεμικών επιχειρήσεων και τα υποβρύχια δεν είχαν καταφέρει παρά τις επανειλημμένες περιπολίες τους κάποιο αποτέλεσμα. Ωστόσο την απραγία αυτή επρόκειτο να διαλύ-σει με μια δυναμική περιπολία του ο «Παπανικολής» (Πλωτάρχης Ιατρί-δης Μ.). Το υποβρύχιο αυτό, τη νύκτα της 22ας Δεκεμβρίου ακινητοποί-ησε και πυρπόλησε το μικρό ιταλικό εμπορικό σκάφος «Αντουανέτα», συλλαμβάνοντας το πλήρωμά του και συναποκομίζοντας απόρρητη δια-

mmm.

Το υποβρύχιο «Παπανικολής» είχε αξιοσημείωτη δράση και επιτυχίες κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

ταγή με οδηγίες για τον πλου από Μπρίντιζι προς Αυλώνα. Χρησιμοποι-ώντας αυτό το πολύτιμο στοιχείο, ο Πλωτάρχης Ιατρίδης συνέχισε την περιπολία του στην περιοχή του Αυλώνος και την 24η του μηνός επέτυ-χε να βυθίσει με τορπιλλισμό το οπλιταγωγό «Φιρέντσε» (3.952 τόννων) και να διαφύγει παρά την σκληρή εχθρική καταδίωξη. Με αυτές τις επι-τυχημένες προσβολές άνοιξε και ο κατάλογος των επιτυχιών όχι μόνο του «Παπανικολή» αλλά και όλων των ελληνικών υποβρυχίων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αίγες ημέρες αργότερα, την 29η του μηνός, ένα άλλο υποβρύχιο, ο «Πρωτεύς» (Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής Μ.) τορπίλλισε και βύθισε το ιταλικό εμπορικό «Σαρντένια» (11.452 τόννων). Όμως ο «Πρωτεύς» δεν επρόκειτο να επιστρέφει στη βάση του. Το υποβρύχιο

προσεβλήθη αμέσως μετά από το τορπιλλοβόλο «Αντά-ρες» και ύστερα από εμβολισμό και ρίψη βομβών βυθού βυθίσθηκε αύτανδρο.

Το πολεμικό έτος 1940, τέλος, έκλεισε με την περι-πολία του υποβρυχίου «Κατσώνης» (Πλωτάρχης Σπα-νίδης Α.), το οποίο κατεβύθισε την 31η Δεκεμβρίου με βολές του πυροβόλου του το ιταλικό πετρελαιοφόρο «Κουΐντο» (531 τόννων) κοντά στις γιουγκοσλαβικές ακτές.

Το 1941, ανέτειλε με την τρίτη και τελευταία επι-δρομή των αντιτορπιλλικών «Β. Όλγα», «Β. Γεώργιος», «Σπέτσαι», «Ψαρά» και «Κουντουριώτης» στην περιοχή του λιμένος του Αυλώνος. H επιχείρηση που πραγμα-τοποιήθηκε την 5η Ιανουαρίου, περιελάμβανε βομβαρ-δισμό εχθρικών θέσεων χωρίς να γνωσθούν τα αποτε-λέσματα αλλά και πάλι χωρίς εχθρική αντίδραση. Με αυτήν την επιδρομή έληξαν οι τολμηρές επεμβάσεις του στόλου επιφανείας στα εχθρικά ύδατα, ικανοποιώ-ντας αν μη τι άλλο την κοινή γνώμη καθώς και μέλη της κυβερνήσεως που επεδείκνυαν μια έντονα κριτική στάση απέναντι στις αναιμικές, κατά την άποψή τους, προσπάθειες του Πολεμικού Ναυτικού.

Την 9η Ιανουαρίου το υποβρύχιο «Τρίτων» (Πλω-τάρχης Ζέπος Δ.) σημείωσε μια, καθ' όλα τα φαινόμε-να, σπουδαία επιτυχία, τορπιλλίζοντας και βυθίζοντας νωρίς το πρωί το ιταλικό υποβρύχιο «Νεγκέλι». H επι-τυχία αυτή που εξακολουθεί να αμφισβητείται μέχρι σήμερα από ξένες πηγές, μάλλον θα πρέπει να αποδο-θεί στο ελληνικό υποβρύχιο και όχι σε άλλο συμβάν, δεδομένου ότι και ο ραδιοσταθμός της Ρώμης μερικές ημέρες αργότερα επιβεβαίωσε την απώλεια του υπο-βρυχίου αυτού από τη δράση ελληνικών πλοίων, προ-φανέστατα του «Τρίτωνος». Το αμέσως επόμενο διά-στημα κύλησε με συνοδείες ελληνικών και βρετανι-κών νηοπομπών που πραγματοποιήθηκαν και αυτές χωρίς απώλειες μέχρι τον Μάρτιο οπότε και πραγμα-τοποιήθηκε και η τελευταία, κατ' αυτήν την πολεμική περίοδο, επιτυχία ελληνικού υποβρυχίου, με την κατα-βύθιση την 23η Μαρτίου από τον «Τρίτωνα» του ιταλι-κού πετρελαιοφόρου «Γκάρνια» στην θαλάσσια περιο-χή ανατολικά του Μπρίντιζι.

Ήδη όμως η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδος ευρίσκετο προ των θυρών. Ο μήνας Απρίλιος ήταν και η καθοριστική χρονική περίοδος κατά την οποία ο εξά-μηνος αγώνας της Ελλάδος έμελλε να τερματισθεί υπό την πίεση των γερμανικών δυνάμεων. Ενώ η Λου-φτβάφφε επρόκειτο να επέμβει αποφασιστικά από την πρώτη στιγμή στις επιχειρήσεις, σφυροκοπώντας χερ-σαίες και ναυτικές δυνάμεις του αντιπάλου και δια-δραματίζοντας ουσιαστικό ρόλο στην έκβαση του αγώ-νος, η Ιταλική Αεροπορία, μόλις στις παραμονές της γερμανικής εισβολής επανεμφανίσθηκε στο προσκή-νιο σημειώνοντας και την μοναδική της επιτυχία κατά του Πολεμικού Ναυτικού. Την 4η Απριλίου 6 Γιούν-κερς 87 «Πικιατέλι» της 239ης Μοίρας, επιτέθηκαν στην Κέρκυρα και σημειώνοντας όχι απευθείας βολές

99

Page 99: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λ πγρκ/υ τ: 'S~-

αλλά πολύ κοντινές ρίψεις, επέτυχαν την καταβύθιση, από ρήγματα και εισροές υδάτων, του παλαιού τορπιλλοβόλου «Προύσσα». Με αυτήν την ανώδυνη κατ' ουσίαν απώλεια, διότι επρόκειτο για πεπαλαιωμένο πλοίο που απησχολείτο σε δευτερεύοντα καθήκοντα, έληξε και η αναιμική δράση της Ιταλικής Αεροπορίας κατά των ελληνικών δυνάμεων, που η ισχύς της παρέμεινε τελικά μονάχα στο θεωρητικό επίπεδο των αριθμών.

Εντελώς διαφορετική ήταν η δράση της Γερμανικής Αεροπορίας που εκδηλώθηκε από την έναρξη των επιχειρήσεων με συνεχείς βομβαρδι-σμούς των ελληνικών λιμένων μεταξύ των οποίων και του Ναυστάθμου της Σαλαμίνος. Η πρώτη καταβύθιση πλοίου από την Λουφτβάφφε ωστό-σο, ήταν όχι πολεμικό σκάφος αλλά ένα νοσοκομειακό. Τη νύκτα της 11ης Απριλίου και παρά την προβλεπόμενη από τους διεθνείς κανόνες φωτα-γώγησή του για την κατάδειξη της ταυτότητος του, το νοσοκομειακό «Αττική» εβλήθη στο στενό του Καφηρέως από γερμανικό αεροσκάφος και βυθίσθηκε με απώλειες από το μεταφερόμενο προσωπικό. Τη νύκτα της 13ης/14ης Απριλίου, επλήγη από επίθεση εχθρικών αεροσκαφών το αντιτορπιλλικά «Β. Γεώργιος» το οποίο μαζί με την «Β. Όλγα» είχε απο-κρύβει στον όρμο του Σοφικού. Το μέτρο αυτό της διασποράς των σκα-φών είχε εφαρμοσθεί για να αποφευχθούν οι απώλειες μέσα στον ίδιο τον Ναύσταθμο που προσεβάλετο διαρκώς. Οι ζημιές που προκλήθηκαν στο «Β. Γεώργιος» καθιστούσαν επιτακτικό τον δεξαμενισμό του αν και το χρονοδιάγραμμα των επισκευών του ήταν αμφίβολο εάν θα ολοκληρωνό-ταν πριν την πιθανή πλέον άφιξη των Γερμανών στην Αθήνα. Τελικώς το πλοίο παρέμεινε στη δεξαμενή, υφιστάμενο νέες ζημιές τόσο από την εχθρική αεροπορία όσο και από μια απόπειρα αχρηστεύσεώς του για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Αυτό τελικά, δεν επετεύχθη καθώς το αντιτορπιλλικά επισκευάσθηκε αργότερα από τους Γερμανούς υπό την σημαία των οποίων και έδρασε με την ονομασία «Ερμής».

Από την 10η Απριλίου και κατόπιν συσκέψεως, είχε αποφασισθεί ότι σε περίπτωση καταλήψεως της ηπειρωτικής Ελλάδος το Πολεμικό Ναυ-τικό θα έπρεπε να καταφύγει με τα πλέον αξιόμαχα πλοία του στην Κρήτη ή στη Μέση Ανατολή. Αυτομάτως λοιπόν το μεγαλύτερο τμήμα του προ-σωπικού του Πολεμικού Ναυτικού θα παρέμενε στην Ελλάδα αποστρα-τευμένο και μόνο μικρό αναλογικά μέρος του θα συνέχιζε τον αγώνα κατά του εχθρού. Το γεγονός αυτό συνδυαζόμενο με τις ολοένα και διο-γκούμενες φήμες για την διάσπαση του μετώπου από τους Γερμανούς, ο φυσιολογικός προβληματισμός για την τύχη των οικογενειών τους καθώς και η σταδιακή αποδιοργάνωση όχι μόνο της Πολιτείας αλλά και της ιδίας της Υπηρεσίας, άρχισε να εκκολάπτει τα πρώτα κρούσματα απειθαρχίας που απειλούσαν την συνοχή του Πολεμικού Ναυτικού. Έτσι στα αντιτορ-πιλλικά «Ιέραξ» και «Σπέτσαι», μετά την αθρόα αυτόβουλη αποβίβαση στε-λεχών και μελών των πληρωμάτων, η κατάσταση μετά κόπου συγκρατή-θηκε, ενώ περιπετειώδης ήταν και η αναχώρηση του θωρηκτού «Αβέ-ρωφ» προς την Κρήτη ύστερα από πρωτοβουλία κατωτέρων στελεχών. Ωστόσο, εάν γενικώς η τάξη αποκαταστάθηκε στα πληρώματα των πλοί-ων, η κυβερνητική σύγχυση που επακολούθησε μετά την αυτοκτονία του πρωθυπουργού Κορυζή, ανέβαλε διαρκώς την αναχώρηση του Στόλου προς την Κρήτη. Κατ' αυτόν τον τρόπο τα σκάφη περιεφέροντο στα ύδατα του Αργοσαρωνικού με αποτέλεσμα την πρόκληση βαρυτάτων και κυρίως ασκόπων απωλειών, καθώς η Λουφτβάφφε ενέτεινε τις επιδρο-μές της εκκινούσα από πλησιέστερα αεροδρόμια. Έτσι την 21η Απριλίου, προ των Μεγάρων βυθίσθηκε το αντιτορπιλλικά «Ψαρά» ύστερα από απελπισμένη άμυνα, αφού μέχρι του τέλους έβαλλαν χα αντιαεροπορικά του καταρρίπτοντας 2 εχθρικά αεροσκάφη. Την επομένη ημέρα, το τορ-πιλλοβόλο «Θύελλα» υπέκυψε στον όρμο της Βουλιαγμένης από πλήγμα-τα της Λουφτβάφφε όπως και το τορπιλλοβόλο «Δωρίς» την 22α Απριλί-

ου. Αυτή η ημέρα κατά την οποία άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή η από ημέρες αναμενόμενη μεταστάθμευση του Στόλου προς το Νότο, απέβη τελικώς μοιραία για αρκετές μονάδες του Πολεμικού Ναυτικού. Τις απο-γευματινές ώρες, το αντιτορπιλλικά «Υδρα» υπέστη σφοδρότατη επίθεση και βυθίσθηκε μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας συμπαρασύροντας στον βυθό 41 μέλη του πληρώματος μεταξύ των οποίων και τον κυβερνήτη του Αντιπλοίαρχο Πεζόπουλο. Το τορπιλ-λοβόλο «Κυδωνίαι», το ναρκαλιευτικό «Αλιάκμων», το πλοίο φάρων «Πλειάς» και τα 2 πλωτά νοσοκομεία «Ελληνίς» και «Σωκράτης» συμπλήρωσαν τον κατάλο-γο των απωλειών αυτής της ημέρας. Τις επόμενες

Επί του υποβρυχίου «Κατσώνης» διακρίνονται οι αξιωματικοί του από αριστερά προς τα δεξιά:

Ανθυποπλοίαρχος Ε. Κοντογιάννης, Πλωτάρχης Κ. Δούνης, Θ. Πεζόπουλος και Υποπλοίαρχος Ιατρίδης.

ημέρες και αφού τα μεγαλύτερα πλοία είχαν ήδη απο-μακρυνθεί προς Κρήτη αρχικά και μετά προς Αλεξάν-δρεια, τα εναπομείναντα πλοία μειωμένης μαχητικής αξίας μεταξύ των οποίων 2 τορπιλλάκατοι και 7 τορ-πιλλοβόλα, είτε βυθίσθηκαν από τον εχθρό είχε αυτο-βυθίσθηκαν ύστερα από ανεπανόρθωτες βλάβες. Τελευταία σημαντική απώλεια ήταν η καταβύθιση του αντιτορπιλλικού «Λέων» στη Σούδα την 23η Απριλίου ύστερα από αεροπορική επίθεση. Παρόμοια ήταν και η καταστροφή των αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας, καθώς μόνο 5 σχετικά αξιόμαχα Ανσον κατάφεραν να διαφύγουν στην Αλεξάνδρεια.

Έτσι έληξε η πρώτη περίοδος δράσεως του Πολε-μικού Ναυτικού κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με

100

Page 100: Ελληνικοί Πόλεμοι

* * * * *

& UTOPIA Η δ ρ ά σ η του

Πολεμ ικού Ναυτ ικού

τ"ν αναχώρηση του κυρίως όγκου των σκαφών του στη Μέση Ανατολή. Κατά το διαρρεύσαν διάστημα, ο Στόλος κρατήθηκε σε σχέση με τον Ιτρατό και την Αεροπορία μάλλον στο περιθώριο, αφού η τεράστια αερο-\ ::υτική υπεροχή του εχθρού δεν επέτρεπε μια κατά μέτωπο αντιπαρά-θεση που λογικά θα απέληγε στην καταστροφή του. Έτσι τα πλέον εντυ-πωσιακά αποτελέσματα ήσαν οι λίγοι επιτυχείς τορπιλλισμοί των υπο-ΐουχίων που αν και φυσικά δεν ανέκοψαν το ρεύμα των νηοπομπών από ταλία προς Αλβανία, εν τούτοις υπήρξαν παράγοντες τονώσεως του ηθι-κού, αποκτώντας μάλιστα ιδιαίτερη σημασία εάν συνυπολογισθεί το γεγο-• ός ότι οι Ιταλοί δεν είχαν να επιδείξουν ούτε καν μια καταβύθιση ελλη-• 'κού ή βρετανικού σκάφους από τις πολυάριθμες νηοπομπές που διέ-τρεξαν με άνδρες και εφόδια τα ελληνικά ύδατα. Εδώ όμως έπαιξε ρόλο :\αι η αφανής προσπάθεια των σκαφών επιφανείας που άοκνα ολοκλήρω-σαν με επιτυχία τις ανατεθείσες αποστολές. Μετά τη γερμανική εισβολή πλέον και παρά την γενική αποδιοργάνωση, το Πολεμικό Ναυτικό αν και υπέστη κάποιες απώλειες, εν τούτοις απετέλεσε το μοναδικό εκείνο Όπλο που διετήρησε συμπαγή τη δυναμή του και το οποίο αμέσως ετοι-μάσθηκε να συνεχίσει τον αγώνα από ξένους λιμένες και συχνά σε απο-μακρυσμένες θάλασσες.

Το Πολεμικό Ναυτικό στη Μέση Ανατολή 1941-1944

Η σύνθεση του Στόλου που κατήλθε στη Μέση Ανατολή μετά την κατάληψη της Ελλάδος, ήταν η ακόλουθη: Θωρηκτό «Αβέρωφ», αντιτορ-πιλλικά «Β. Όλγα», «Σπέτσαι», «Κουντουριώτης», «Αετός», «Ιέραξ», «Πάν-θηρ», Τορπιλλοβόλα «Ασπίς», «Νίκη», «Σφενδόνη», υποβρύχια «Γλαύκος», Τρίτων», «Νηρεύς», «Παπανικολής», «Κατσώνης», πλωτό συνεργείο Ήφαιστος» και 3 άλλα βοηθητικά πλοία. Αν και όχι αμελητέος από πλευ-ράς αριθμών, ο Στόλος έπασχε στο σύνολο του σχεδόν από τεχνικά προ-βλήματα και έχρηζε πολυημέρων επισκευών. Απ' όλα τα πλοία, μόνο η «Β. Όλγα», ο «Αετός» και ο «Πάνθηρ» ήσαν ετοιμοπόλεμα. Όχι λιγότερο σοβα-ρά ήσαν τα ανακύψαντα προβλήματα απειθαρχίας μεταξύ των πληρωμά-των λόγω της ψυχολογικής πιέσεως των τελευταίων εβδομάδων. Ουσιώ-δη ρόλο σε αυτό το φαινόμενο αρχίζει έκτοτε να παίζει και η κομμουνι-στική προπαγάνδα με την εμφύσηση της αμφιβολίας για τον σκοπό του αγώνος που οδήγησε πολύ σύντομα και στην εκδήλωση αντιπατριωτικών εκδηλώσεων. Όπως σημείωνε σχετικά και ο Υποναύαρχος Καββαδίας για τους Βρετανούς «... Εις Αλεξάνδρειβ τους ενεφανίσθη εις Στόλος σχεδόν αδέσποτος, από παλαιά και κακής ποιότητος σκάφη, με απείθαρχα πλη-ρώματα, ων αϊ ανάγκαι υπερέβαινον κατά πολύ τας αμφιβόλους δευτε-ρεύουσας υπηρεσίας ας δυνάμεθα να προσφέρωμεν...».

Παρ' όλα αυτά και με ενέργειες της ελληνικής κυβερνήσεως ο Στόλος υπήχθη, από 1ης Μαΐου, στον Βρετανό Ναύαρχο της Μεσογείου. Του λοι-πού τα ελληνικά σκάφη θα διατηρούσαν μεν τους ελληνικούς νόμους και κανονισμούς για την εσωτερική διοίκηση, αλλά για την διεξαγωγή επιχει-ρήσεων θα έπρεπε να έχουν προσυνεννοηθεί με τους Βρετανούς από τους οποίους θα ελάμβαναν και την σχετική άδεια.

Δεν άργησε έτσι, παρά τα προβλήματα, να έλθει και ο καιρός για την διεξαγωγή των πρώτων επιχειρήσεων. Τα υποβρύχια ήσαν εκείνα που ανέλαβαν τις πρώτες πολεμικές αποστολές σε ένα δευτερεύον μέτωπο, στον κόλπο της Ατταλείας, προκειμένου να παρεμποδισθεί η ενίσχυση των Γαλλικών Δυνάμεων στην Συρία, που καθώς ήσαν νομιμόφρονες στην κυβέρνηση του Βισύ αντεμάχοντο τους Βρετανούς.

Αφού διεξήχθησαν κάποιες περιπολίες χωρίς αποτέλεσμα σε ένα θαλάσσιο χώρο που παρουσίαζε μηδαμινή κίνηση, ο «Γλαύκος» (Πλωτάρ-χης Αρσλάνογλου Β.) την 21η και 22α Ιουλίου 1941 βύθισε με βολές του πυροβόλου του 2 ιστιοφόρα στην περιοχή της Ρόδου, επιτυγχάνοντας

έτσι τα πρώτα έστω μικρά θετικά αποτελέσματα του εξορίστου πλέον Πολεμικού Ναυτικού.

Σε αντίθεση με τα πληρώματα των υποβρυχίων που πρόθυμα εξετέλεσαν τις περιπολίες τους, στον στόλο επιφανείας και συγκεκριμένα στο αντιτορπιλλι-κά «Πάνθηρ», υπήρξε στάση και άρνηση εκτελέσεως αποστολής με την δικαιολογία πλήθους αιτημάτων και παραπόνων που έγινε δυνατό να υπερνικηθεί ύστερα από βαριές ποινές που επιβλήθηκαν στους πρωταιτί-ους. Ύστερα από αυτό το συμβάν που αποτελούσε προϊδεασμό αυτών που θα επακολουθούσαν, άρχισαν και οι πρώτες αποστολές συνοδείας νηοπομπών από ελληνικά αντιτορπιλλικά στην θαλασσία περιοχή μετα-

Ο Υποναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας, Αρχηγός Στόλου 1942-1943.

ξύ Χάϊφας-Πορτ Σάιδ-Αλεξανδρείας. Η θλιβερή ωστόσο διασάλευση της πειθαρχίας εκδηλώθηκε εκ νέου επί του θωρηκτού «Αβέρωφ» εν όψει της προβλεπομένης, δικαιολογημένα, απομακρύνσεως του πλοίου αυτού από την Αλεξάνδρεια. H απόφαση αυτή είχε ληφθεί όχι μόνο γιατί η Αλεξάνδρεια επαπειλείτο από γερμανι-κούς βομβαρδισμούς, αλλά και γιατί το πλήρωμα του θωρηκτού με την χαλαρή του πειθαρχία δεν αποτελού-σε υγιές παράδειγμα για τα πληρώματα των άλλων σκαφών. Τελικώς, με αποφασιστικές ενέργειες του νέου κυβερνήτου της ελληνικής ναυαρχίδος, Πλοιάρ-χου Κοντογιάννη, επετεύχθη η σύλληψη των ταραχο-ποιών στοιχείων και κατόπιν αυτού η μεταστάθμευση του «Αβέρωφ», καθώς και άλλων σκαφών που είχαν ανάγκη σοβαρών επισκευών, στο Πορτ-Σουδάν. Από εκεί ο «Αβέρωφ» ανεχώρησε υστέρα από διαταγή του

101

Page 101: Ελληνικοί Πόλεμοι

m ! j y Ρ Κ Α Λ ^ απο το 1874

Βρετανικού Ναυαρχείου στον Ινδικό Ωκεανό όπου χρησιμοποιήθηκε ως συνοδεία νηοπομπών επειδή λόγω παλαιότητος και μειωμένων εν γένει επιδόσεων δεν ήταν δυνατή η χρησιμοποίησή του σε πρωτεύον θέατρο επιχειρήσεων.

Πολύ ουσιώδης αν και αφανής, υπήρξε η απόδοση των 5 νέων ναρ-καλιευτικών, που παραχωρήθηκαν από τους Βρετανούς, για την εξουδε-τέρωση των εχθρικών μαγνητικών και ακουστικών ναρκών, υπό την διοί-κηση του Αντιπλοιάρχου Ματθαίου. Τα 5 αυτά ιστιοφόρα πλοία απέσπα-σαν τα συγχαρητήρια των Βρετανών και μπορεί να ειπωθεί ότι σε αυτή τη δύσκολη πρώτη περίοδο του Στόλου, τα ναρκαλιευτικά κράτησαν περισ-σότερο από κάθε άλλο σκάφος ψηλά το κύρος του Πολεμικού Ναυτικού.

Τέλος το υποβρύχιο «Γλαύκος» σε μια νέα περιπολία τορπίλλισε την 10η Νοεμβρίου κοντά στις βόρειες ακτές της Κρήτης το γερμανικό εμπο-ρικό «Νόρμπουργκ» (2.392 τόννων), το οποίο, ωστόσο, παρά τα αναφερό-μενα περί καταβυθίσεώς του, κατάφερε να διαφύγει. Το σκάφος αυτό είχε μια παράδοξη όσο και σπάνια ικανότητα επιβιώσεως, καθώς τορπιλ-

Το αντιτορπιλλικά «Κουντουριώτης». Το πρώτο ελληνικό πολεμικό που βρέθηκε το φθινόπωρο του 1943 σε νήσο της Δωδεκανήσου μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Στις 13 Σεπτεμβρίου ο κυβερνήτης του

παρέδωσε στους κατοίκους του Καστελλόριζου την Ελληνική Σημαία.

λίσθηκε διαδοχικά από το βρετανικό υποβρύχιο «Τορμπαίυ» (10-09-41) τον «Γλαύκο» (10-11-41) και το βρετανικό πάλι υποβρύχιο «Τράϊομφ» (24-11-41), αλλά επιδιορθώθηκε και ετέθη εκ νέου σε υπηρεσία κατά το 1942, στην Αδριατική.

Με την περιπολία αυτή, καθώς και τις επανειλημμένες προσεγγίσεις στη νότια Κρήτη άλλων υποβρυχίων για την παραλαβή Ελλήνων και Συμ-μάχων φυγάδων, έληξε το 1941. Παράλληλα τους τελευταίους μήνες έγιναν ενέργειες για την ενίσχυση του Στόλου με νέα σκάφη από τα πολυάριθμα τότε ναυπηγούμενα για λογαριασμό του Βρετανικού Ναυτικού και που ευοδώθηκαν με τη συμφωνία για την παραχώρηση 2 νεοτεύκτων αντιτορ-πιλλικών τύπου «Χαντ» αρχικά, καθώς και επιπλέον σκαφών που εξασφα-λίσθηκαν αργότερα με νέες κρούσεις από την ελληνική κυβέρνηση.

Με τα νέα υπό παραλαβή πλοία, το Πολεμικό Ναυτικό θα μπορούσε, σε σύντομο χρονικό διάστημα λόγω του ρυθμού των ναυπηγήσεων να αποσύρει τα παλαιά και ταλαιπωρημένα πλοία του και να συμμετάσχει στον ναυτικό αγώνα με σύγχρονο υλικό πλέον. Τα νεότευκτα σκάφη όμως δεν επαρκούν από μόνα τους για την συγκρότηση ενός Ναυτικού, όταν λείπει η εκπαίδευση και η πειθαρχία. Και αν για τον πρώτο παράγο-ντα δεν μπορούσε κανείς να επισυνάψει κάτι, εν τούτοις η πειθαρχία και η συνοχή εξακολουθούσαν να παραμένουν χαλαρές, αφού τόσο τα φαινό-μενα πολιτικολογίας και παραλόγων αιτημάτων συνέχισαν να υφίστανται

όσο και η αδράνεια της ηγεσίας του Πολεμικού Ναυτι-κού για την πάταξη αυτών. Το νέο έτος πάντως, ανε-ξάρτητα από τα παραπάνω, μια νέα απώλεια, η πρώτη μετά την εξορία από την Ελλάδα, έπληξε το Πολεμικό Ναυτικό. Το υποβρύχιο «Γλαύκος», ευρισκόμενο στην Μάλτα, βυθίσθηκε την 4η Απριλίου κατά τη διάρκεια σφοδρής αεροπορικής επιδρομής. Ένα μήνα αργότε-ρα, την 4η Μαΐου 1942, ο Υποναύαρχος Καββαδίας παρέδωσε την Αρχηγία του Στόλου στον Υποναύαρχο Σακελλαρίου Α. Την περίοδο εκείνη, εξαιρέσει των ναρκαλιευτικών που συνέχιζαν άοκνα το έργο τους, τα άλλα σκάφη επιφανείας ευρίσκοντο είτε στην διαδικα-σία επισκευών είτε σε μετακινήσεις μακριά από τους κρισίμους τομείς του αγώνος. Από την πλευρά τους τα υποβρύχια, επαναλαμβάνοντας τις περιπολίες τους στα ελληνικά ύδατα, είχαν και πάλι κάποιες μικρές επι-τυχίες. Ο «Τρίτων» (Υποπλοίαρχος Κοντογιάννης Ε.) εβύθισε στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου 3 ιστιοφόρα κοντά στον Καφηρέα, ενώ το ίδιο περίπου χρονικό διάστημα ο «Παπανικολής» (Αντιπλοίαρχος Σπανίδης Α.) είχε έντονη δραστηριότητα στην Κρήτη, βυθίζοντας 6 ιστιοφόρα και αποβιβάζοντας και παρα-λαμβάνοντας κομμάντος και φυγάδες Νεοζηλανδούς.

Κατά τα τέλη Ιουνίου, λόγω της ιταλογερμανικής προελάσεως μέσα στο αιγυπτιακό έδαφος και της πιθανής καταλήψεως της Αλεξανδρείας όλα τα συμμα-χικά σκάφη, μεταξύ αυτών και τα ελληνικά, εξεκένω-σαν αυτόν τον ναύσταθμο και κατέπλευσαν σε ανατο-λικότερους λιμένες. Από εκεί επανήλθαν κατά τα τέλη Αυγούστου 1942 όταν κρίθηκε ότι τα γερμανοϊταλικά στρατεύματα είχαν συγκρατηθεί πλέον στην γραμμή του Ελ-Αλαμέϊν και δεν συνέτρεχε κίνδυνος για την Αλεξάνδρεια.

Κατά το διάστημα αυτό το υποβρύχιο «Νηρεύς» (Υποπλοίαρχος Ράλλης) εβύθισε 3 ιστιοφόρα μεταξύ Ρόδου-Καρπάθου ενώ δύο μήνες αργότερα, το ίδιο υποβρύχιο επέτυχε την καταβύθιση του ιταλικού οπλι-ταγωγού «Φιούμε» (1.500 τόννων) καθώς και ενός ιστιοφόρου μεταξύ Ρόδου-Σύμης. Ο «Παπανικολής» επίσης, κατά τα τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου, απεβίβασε για μια ακόμη φορά κομμάντος στην Κρήτη απ' όπου και παρέλαβε φυγάδες. Το Νοέμβριο μια ακόμη οδυνηρή απώλεια έπληξε τον στολίσκο των υποβρυχίων. Την 16η του μηνός κατά την εκτέλεση περιπολίας κοντά στον Καφηρέα, ο «Τρίτων» (Υπο-πλοίαρχος Κοντογιάννης Ε.) εδέχθη την επίθεση του γερμανικού ανθυποβρυχιακού UJ-2102 και μετά από απέλπιδα αντίσταση βυθίσθηκε μαζί με 19 άνδρες, ενώ άλλοι 30 μεταξύ των οποίων και ο κυβερνήτης του, αιχμαλωτίσθηκαν. Απέναντι σε αυτό το θλιβερό γεγο-νός, η επιτυχία του υποβρυχίου «Παπανικολής» (Υπο-πλοίαρχος Ρουσσέν Ν.) με την καταβύθιση ενός φορ-τηγού (8.000 τόννων), αγνώστων λοιπών στοιχείων στον κόλπο της Αλίμνιας την 30η Νοεμβρίου, ήλθε έως κάποιο βαθμό ως αντιστάθμισμα και ταυτόχρονα επι-βεβαίωση για το είδος της απειλής που εξακολουθού-

102

Page 102: Ελληνικοί Πόλεμοι

Η δράση του Πολεμικού Ναυτ ικού

')(/:•! m οικού

v a r j f c m l ^ u t r tfkip Kick OM%3>fL·

& i e t o p i a

rav να αποτελούν για τον εχθρό τα παλαιά αυτά υποβρύχια. Το πολεμικό :τος 1942 έκλεισε με την επιτυχή καταδίωξη του ιταλικού υποβρυχίου •Βάρσιεκ» από το αντιτορπιλλικά «Β. Όλγα» (Πλωτάρχης Μπλέσσας Γ.) που από κοινού με ένα βρετανικό αντιτορπιλλικά κατέληξε στην καταβύ-θιση του υποβρυχίου.

Το 1943 βρήκε και πάλι το αντιτορπιλλικά «Β. Όλγα» να δρα με επιτυ-χία. αφού είχε ξεπεράσει οριστικά πλέον αβαρίες και επισκευές που το :μπόδισαν να χρησιμοποιηθεί από την εποχή της καθόδου του στην Μέση Ανατολή. Έτσι την 18η Ιανουαρίου κατά την εκτέλεση περιπολίας μαζί με 2 βρετανικά αντιτορπιλλικά στις ακτές της Τύνιδος, η «Β. Όλγα» επέτυχε με αλλεπάλληλες ομοβροντίες να βυθίσει το ιταλικό εξοπλισμένο αλιευτικό «Στρόμπολι», το οποίο ήταν φορτωμένο με πετρέλαιο. Τις ίδιες ημέρες, το υποβρύχιο «Παπανικολής» κοντά στο ακρωτήριο Μαλέας βύθι-σε ένα ιστιοφόρο, ενώ υποχρέωσε ένα άλλο να κατευθυνθεί στην Αλεξάν-δρεια. Ο «Παπανικολής» σε νέα του περιπολία στην περιοχή της Ρόδου κατά τα μέσα Μαρτίου, βύθισε 2 ακόμη ιταλικά ιστιοφόρα. Στα τέλη του

Το αντιτορπιλλικό «Βασίλισσα Όλγα» είχε την πλέον διακεκριμένη δράση από τα ελληνικά πολεμικά. Βυθίστηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1943 στο Λακκί

της Λέρου.

μηνός αυτού έγινε και πάλι αλλαγή στην Αρχηγία του Στόλου την οποία ανέλαβε ο Πλοίαρχος Αλεξανδρής Κωνσταντίνος.

Ο επόμενος μήνας ήταν η χρονική περίοδος κατά την οποία ένα άλλο υποβρύχιο, που έως τότε είχε και αυτό ταλαιπωρηθεί από συνεχείς αβα-ρίες, επρόκειτο να σημειώσει αξιόλογα αποτελέσματα. Ο «Κατσώνης» Αντιπλοίαρχος Λάσκος Β.) την 2α Απριλίου προσέβαλε με τορπίλλες στον

λιμένα του Γυθείου την ιταλική ναρκοθέτιδα Γ77 στην οποία και προεκά-λεσε ζημιές, καθώς το πλοίο προσήραξε στα ρηχά απ' όπου αργότερα ανελκύσθηκε. Τρεις ημέρες αργότερα, τα ίδιο υποβρύχιο, κοντά στην Κύθνο, εβύθισε με τορπίλλες και βολές του πυροβόλου του το ισπανικό ιμπορικό «Σαν Ισιντόρο» (2.357 τόννων).

Η δράση των υποβρυχίων συνεχίσθηκε με επιτυχία και τον Μάϊο. Την 5η του μηνός ο «Παπανικολής» αφού απεβίβασε ομάδα πρακτόρων στην περιοχή του Ηρακλείου, εβύθισε εν συνεχεία 2 ιστιοφόρα. Στα τέλη του μηνός ο «Κατσώνης» προσέβαλε με βολές του πυροβόλου το ατμόπλοιο • Ρίγκελ» (1.000 τόννων) το οποίο υποχρεώθηκε να εξωκείλει στην Ακρα Σκηπιάδος απέναντι από την Σκιάθο. Τα μεσάνυκτα της 1ης/2ας Ιουνίου, γ <Β. Όλγα», δρώντας μαζί με ένα βρετανικό αντιτορπιλλικά, κατεκερμά-τισαν μια μικρή ιταλική νηοπομπή κοντά στο ακρωτήριο Σπαρτιβέντο ιυθίζοντας συνολικά 2 ιταλικά εμπορικά πλοία καθώς και τη συνοδεία

τους που απετελείτο από ένα ελαφρό αντιτορπιλλικά και ένα τορπιλλοβόλο. H επιτυχία αυτή που πραγματο-ποιήθηκε μέσα στα εχθρικά ύδατα, δικαίως απέσπασε τα συγχαρητήρια του Αρχηγού του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου, αποδεικνύοντας έμπρακτα την αξία ενός συγχρόνου πλοίου σε συνδυασμό με ικανό κυβερ-νήτη και πλήρωμα. Εξάλλου λίγες ημέρες αργότερα, η «Β. Όλγα» μαζί με άλλα βρετανικά πλοία συμμετείχε ενεργά στην κατάληψη των ιταλικών νήσων Παντελέ-ρια και Λαμπεδούσα, πραγματοποιώντας επιτυχείς βομβαρδισμούς κατά επακτίων ιταλικών πυροβολαρ-χιών. Και τα άλλα ωστόσο, αντιτορπιλλικά του στόλου, μεταξύ των οποίων και τα νέα «Μιαούλης», «Πίνδος», «Κανάρης» και «Αδρίας», συμμετείχαν σε συνοδείες νηοπομπών κατά μήκος των ακτών της Βορείου Αφρι-κής καθώς και στις επιχειρήσεις αποκλεισμού της απομονωμένης γερμανοϊταλικής Στρατιάς στην Τυνη-σία, συλλαμβάνοντας μάλιστα και αρκετούς στρατιωτι-κούς που επεχείρησαν να διαφύγουν προς τις ιταλικές ακτές.

Τους θερινούς μήνες του 1943 το Πολεμικό Ναυτι-κό ενισχύθηκε και με νέα πλοία όπως το ανθυποβρυ-χιακό «Β. Γεώργιος 11», 9 ναρκαλιευτικά, 4 αρματαγω-γά και 6 βοηθητικά, διαμορφώνοντας έτσι σταδιακά μια δύναμη όχι μόνο μεγαλύτερη του προπολεμικού ναυτικού αλλά και σαφώς ανώτερη σε ποιότητα σκα-φών. Τον Ιούλιο πραγματοποιήθηκε και η αναμενόμε-νη συμμαχική επίθεση κατά της ηπειρωτικής Ευρώ-πης.

Την 12η Ιουλίου 1943 άρχισε η εισβολή από αέρος και θαλάσσης στη Σικελία, η οποία ήταν και η αρχή του τέλους για το καθεστώς του Μουσσολίνι και που σαν συνέπεια είχε την συνθηκολόγηση της Ιταλίας που υπεγράφη την 8η Σεπτεμβρίου. Σε αυτήν την επιχεί-ρηση συμμετείχαν τα αντιτορπιλικά «Β. Όλγα», «Πίν-δος», «Κανάρης», «Μιαούλης» καθώς και η κορβέτα «Σαχτούρης» σε συνεχείς αποστολές υποστηρίξεως αποβάσεων, ανθυποβρυχιακής δράσεως και διασώσε-ως ναυαγών.

Τα πλοία αυτά, εκτός από αεροπορικές προσβολές υπέστησαν και ναυτικές επιθέσεις όπως εκείνη κατά του «Αδρία» τη νύκτα της 21ης Ιουλίου, κατά την οποία το ελληνικό αντιτορπιλλικά αντιμετώπισε επιδέξια 3 γερμανικές τορπιλλακάτους. Το αντιτορπιλλικά «Πίν-δος» (Πλωτάρχης Φοίφας Δ.) την 22α Αυγούστου, σε συνεργασία με ένα βρετανικό αντιτορπιλλικά, κατά την συνοδεία νηοπομπής προς Συρακούσες, επέτυχε την καταβύθιση με βόμβες βυθού του γερμανικού υπο-βρυχίου U-458.

Όταν κατά τις αρχές Σεπτεμβρίου πραγματοποιή-θηκε και το νέο άλμα των συμμαχικών δυνάμεων από τη Σικελία στην ηπειρωτική Ιταλία, η νέα ιταλική κυβέρνηση του Στρατάρχη Μπαντόλιο, που είχε αντι-καταστήσει τον καθαιρεθέντα Μουσσολίνι, προχώρησε και τυπικά στην προκαθορισμένη συνθηκολόγηση.

Έτσι την 8η Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε η κατάπαυση

103

Page 103: Ελληνικοί Πόλεμοι

ft mpKj^h ano TO 1874

των εχθροπραξιών και ουσιαστικά η Ιταλία όχι μόνο συνθηκολόγησε προς τους Συμμάχους αλλά και εστράφη υποχρεωτικά κατά της μέχρι πρότινος συμμάχου Γερμανίας, θέτοντας τις απομένουσες ένοπλες δυνάμεις της στη διάθεση των Συμμάχων. Στα πλαίσια αυτά τα ελληνικά αντιτορπιλλι-κά «Β. Όλγα» και «Αδρίας» είχαν την τιμή αλλά και την ιστορική δικαίωση να συνοδεύσουν τον παραδοθέντα ιταλικό στόλο που κατευθύνθηκε τμη-ματικά στη Μάλτα και την Αλεξάνδρεια.

Τα ίδια όμως πλοία όπως και άλλα ελληνικά πολεμικά, επρόκειτο πολύ σύντομα να εμπλακούν σε νέες επιχειρήσεις, αυτή τη φορά στα ύδατα της πατρώας γης. Καθώς στα Δωδεκάνησα εξέσπασε ένας βίαιος αγώνας μεταξύ Γερμανών και Βρετανών για τη διεκδίκηση της ιταλικής διαδοχής, από τα τρία Όπλα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων της Μέσης Ανα-τολής, το Πολεμικό Ναυτικό επρόκειτο να έχει σχεδόν την αποκλειστική συμμετοχή που του απέφερε ταυτόχρονα επώδυνες απώλειες μεν, αλλά και εξαιρετική ενίσχυση της παραδόσεώς του. Μόλις την 13η Σεπτεμβρί-ου το αντιτορπιλλικά «Κουντουριώτης» (Αντιπλοίαρχος Μπαλτατζής Ε.) απεβίβασε άγημα στη Μεγίστη, συμμετέχοντας έτσι στην απελευθέρωση της πρώτης νήσου της Δωδεκανήσου. Την επομένη ωστόσο, μια βαρετά απώλεια εσκίασε το αναζωπυρωμένο ηθικό. Το υποβρύχιο «Κατσώνης» (Αντιπλοίαρχος Αάσκος Β.) αφού υπέστη προσβολή από το γερμανικό

Το αντιτορπιλλικό «Αδρίας» βαρειά λαβωμένο επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια στα τέλη Νοεμβρίου του 1943.

ανθυποβρυχιακό IJJ-2101, εξαναγκάσθηκε σε ανάδυση και ύστερα από ηρωικό αγώνα βυθίσθηκε μαζί με 32 μέλη του πληρώματος συμπεριλαμ-βανομένου και του κυβερνήτη του. Έτσι από τα 6 υποβρύχια της παλαι-άς φρουράς απέμειναν 2 μονάχα, ο «Παπανικολής» και ο «Νηρεύς».

Καθώς άρχισαν οι μετακινήσεις γερμανικών τμημάτων με νηοπομπές προς τις νήσους του Αιγαίου και κυρίως προς την Δωδεκάνησο, τα συμ-μαχικά πλοία αποδύθηκαν σε μια προσπάθεια παρεμποδίσεώς τους. Στο Αιγαίο το 1943 επαναλήφθηκε η ίδια κατάσταση όπως κατά την Μάχη της Κρήτης το 1941, όπου οι Βρετανοί διέθεταν την κυριαρχία στη θάλασσα αλλά οι Γερμανοί την κυριαρχία στον αέρα. Κατ' αυτόν τον τρόπο τα συμ-μαχικά πλοία μπορούσαν να κινούνται με ασφάλεια μόνο κατά τη διάρ-κεια της νύκτας, στην προσπάθειά τους να προσβάλλουν τις γερμανικές νηοπομπές, όπως αυτό είχε γίνει με επιτυχία στην Κρήτη κατά το 1941. Σε μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση την 18η Σεπτεμβρίου η «Β. Όλγα», από κοινού με 2 βρετανικά αντιτορπιλλικά, προσέβαλε και κατέ-στρεψε στην Αστυπάλαια μια γερμανική νηοπομπή αποτελούμενη από 2 εμπορικά και το ανθυποβρυχιακό UJ-2104. Μια εβδομάδα όμως αργότερα, η αεροπορική ισχύς του εχθρού έθεσε τέλος στην πορεία του φημισμένου πλέον αντιτορπιλλικου. Την 26η Σεπτεμβρίου, καθώς η «Β. Όλγα» ναυλο-

χούσε με ένα βρετανικό αντιτορπιλλικό στο Λακκί της Λέρου, δέχθηκε σφοδρή επίθεση βομβαρδιστικών Γιούνκερς 88 και αφού επλήγη καίρια, βυθίσθηκε μαζί με 71 μέλη του πληρώματος συμπεριλαμβανομένου και του Πλωτάρχη Μπλέσσα Γ. Ο αγώνας ωστόσο για την κατοχή της Δωδεκανήσου συνεχίσθηκε με αυξα-νόμενη ένταση αν και βαθμιαία άρχισε να γίνεται φανε-ρό ότι παρά την συμμαχική αντίδραση και τα όποια πλήγματα κατά του αντιπάλου, η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει προς την γερμανική πλευρά. Αφού έπεσε και η Κως κατά τις αρχές Οκτωβρίου, άρχισαν να εντείνο-νται οι γερμανικές προετοιμασίες για την επίθεση κατά της Λέρου και συνεπακόλουθα οι αντίστοιχες συμμαχικές προσπάθειες για προσβολή και καταστρο-φή των ισχνών γερμανικών ναυτικών μέσων. Την 15η Οκτωβρίου λοιπόν, το αντιτορπιλλικό «Μιαούλης» (Πλωτάρχης Νικητιάδης Κ.) μαζί με ένα βρετανικό αντιτορπιλλικό κατέστρεψαν 3 μικρά γερμανικά σκάφη μεταξύ Κω και Καλύμνου.

Λίγες ημέρες αργότερα, μια νέα ελληνοβρετανική περιπολία αντιτορπιλλικών στην ίδια περιοχή θα είναι η αφορμή να ξεκινήσει μια επική πραγματικά περιπέ-τεια που θα προσδώσει όχι μόνο κύρος στο Πολεμικό Ναυτικό για το αίσιο τέλος της, αλλά θα απαλύνει ταυ-τόχρονα και τη θλίψη για τις προηγηθείσες απώλειες. Την 21η Οκτωβρίου το αντιτορπιλλικό «Αδρίας» (Αντι-πλοίαρχος Τούμπας), μαζί με ένα βρετανικό αντιτορ-πιλλικό, εκτελώντας περιπολία ανατολικά της Καλύ-μνου, εισήλθαν σε γερμανικό ναρκοπέδιο το οποίο είχε ποντισθεί εντελώς πρόσφατα και την ύπαρξη του οποίου αγνοούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν το βρετανικό πλοίο να βυθισθεί, ο δε «Αδρίας» να χάσει το πρωραίο τμήμα του από έκρηξη νάρκης και να καταφύγει με δυσκολία στα τουρκικά παράλια. Από εκεί, αφού επου-

ΝΑΥΤ1Κ0 Κατά την διάρκεια χου πολέμου εφονεύθησαν 59

αξιωματικοί και 437 υπαξιωματικοί και ναυχοδίοποι. Σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι 8 νεκροί από τον

χορπιλλισμό της «Ελλης» στις 15 Αυγούστου 1940. Επιπλέον, 7 αξιωματικοί και 14 υπαξιωματικοί και

ναυχοδίοποι εκχελέσθηκαν από χους Γερμανούς καχά χην διάρκεια της καχοχής, ενώ άλλοι 16 αξιωματικοί εκχελέσθηκαν από χον ΕΛΑΣ. Τέλος από χον ΕΛΑΣ

εκχελέσθηκαν 4 αξιωμαχικοί χου Λιμενικού Σώμαχος.

λώθηκαν οι ζημιές όπως-όπως, το αντιτορπιλλικό πραγματοποίησε κατά τα τέλη Νοεμβρίου ένα εξαιρε-τικά επικίνδυνο πλου μέσα από την εχθροκρατούμενη περιοχή για να επιστρέψει την 5η Δεκεμβρίου εν μέσω επευφημιών απ' όλα τα ναυλοχούντα συμμαχικά σκάφη στην Αλεξάνδρεια. Με το κατόρθωμα αυτό του «Αδρία», μοναδικό στα ναυτικά χρονικά, που ωφείλετο στις ικανότητες κυβερνήτου και πληρώματος έκλεισε για το ελληνικό ναυτικό ο κύκλος των επιχειρήσεων

104

Page 104: Ελληνικοί Πόλεμοι

—τ . Δωδεκάνησο, που περιήλθε για το υπόλοιπο διάστημα του πολέμου - j γερμανική κατοχή. Εφεξής στο χώρο του Αιγαίου θα ανελάμβαναν

bon πάλι δράση τα υποβρύχια, αφού ο στόλος επιφανείας χρησιμοποιήθη-- : i t άλλα θέατρα επιχειρήσεων, στις μεγάλες αποβάσεις στην Ιταλία και — Γαλλία.

Κατά τον Ιανουάριο του 1944 έλαβαν μέρος στην απόβαση του Αντζιο τ: αντιτορπιλλικά «Κρήτη» και «Θεμιστοκλής» καθώς κατ 3 αρματαγωγά. Ξ. ώ όμως το Πολεμικό Ναυτικό επρόκεττο να ενισχυθεί με παραλαβές :av σκαφών, στα τέλη Μαρτίου 1944 εξέσπασε αυτό που από μακρού ρ όνου εκυοφορείτο κατ που κανένα όργανο, πρώτα πολιτικό κατ μετά —οαττωττκό δεν είχε την βούληση να εξουδετερώσει. Ύστερα από ατέρ-_:>νη πολτττκολογία που υπεθάλπετο από την συστηματική κομμουνιστι-κή προπαγάνδα, εκδηλώθηκε κίνημα, το οποίο επεκτάθηκε πλην ελαχί-στων εξαιρέσεων σε όλα τα σκάφη του Στόλου. Με το πρόσχημα εργαττ-• DU τύπου διεκδικήσεις και συνθήματα δτανθτσμένα με πατριωτικές

στη Νορμανδία συμμετείχε με ττς κορβέτες «Κρτεζής» κατ «Τομπάζης». Την 15η Αυγούστου 1944 στη νέα μεγάλη απόβαση στη νόττο Γαλλία, συμμετείχαν τα αντιτορπιλλτκά «Θεμτστοκλής» «Κρήτη», «Ναυαρίνο» και «Πίνδος» καθώς και 3 αρματαγωγά.

Στον χώρο του Αιγαίου, ο αγώνας των υποβρυχίων έκλεισε με μτα εντυπωστακή επιτυχία όταν την 9η Αυγούστου, στο Καρλόβαστ Σάμου, ο «Πιπίνος» (Υπο-πλοίαρχος Λούνδρας Κ.) ετορπίλλτσε κατ κατέστρεψε το γερμαντκό ελαφρύ αντιτορπιλλικό ΤΑ-19 (πρώην τταλτκό «Καλαφατίμτ") ενώ προξένησε σημαντικές ζημιές στο προσδεδεμένο στον λιμενοβραχίονα εμπο-ρικό «Ωρίων».

Έδη λόγω της ραγδαίως επτδεινωθείσης καταστά-σεως στο νότιο τμήμα του Ανατολικού Μετώπου, οι

και δεν προσέφερε παρά μόνο συμβολικά με την παρουσία του στον αγώνα του μαχομένου Έθνους.

Γερμανοί άρχισαν την βαθμταία αποχώρησή τους από την Ελλάδα. Η ώρα της απελευθερώσεως γτα τη χώρα επλησίαζε και το Πολεμικό Ναυτικό επτφορτίσθηκε με τη μεταφορά στην πατρώα γη στρατευμάτων κατ της εξόριστης ελληντκής κυβερνήσεως. Η μεγάλη αυτή επτχείρηση έλαβε το συμβολτκό όνομα «Μάννα» και σ' αυτήν συμπερτελήφθησαν όλα τα σκάφη του Στόλου με επικεφαλής το παλαίμαχο θωρηκτό «Αβέρωφ». H προσέγγιση του Στόλου προς τον Πετρατά έγινε διαδο-χικά, παρακολουθώντας τον ρυθμό της γερμαντκής αποχωρήσεως.

Η προσεκτική κίνηση του Στόλου προς τον Πειραιά ξεκίνησε από τον Πόρο το μεσημέρτ της 17ης Οκτω-βρίου. Κατά την προσπάθεια δτανοίξεως διαδρόμων μέσα από τα εχθρικά ναρκοπέδτα χου Σαρωνικού απω-λέσθηκαν τα ναρκαλιευτικά «Κάσος» και «Κως» καθώς και 2 βρετανικά. Τελικώς το απόγευμα της ίδιας ημέ-ρας, ύστερα από απουσία τρτσήμτσυ ετών ο Στόλος αγκυροβόλησε θρταμβευττκά στο Φάληρο, επτσφραγί-

105

κορώνες, που στην πράξη αυτοανατρούντο, επιτροπές ναυτών κατόρθω-σαν να επτβληθούν στο σύνολο των συναδέλφων τους, καταλύοντας κάθε έννοτα πειθαρχίας. Θλιβερά γεγονότα έλαβαν χώρα, όπως η ρίψη αξιωμα-τικών στη θάλασσα από εκτραχηλισμένους ναύτες. Καθώς η ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού παρέμεινε σε παθητική κατάσταση, βυθισμένη σε αμηχανία από κοινού με την κυβέρνηση, οι Βρετανοί απείλησαν με άμεση επέμβαση που θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπετες για το Πολεμικό Ναυττκό. Τελτκώς, ο νέος Αρχηγός Στόλου, Αντιναύαρχος Βούλ-γαρης Πέτρος, που αντικατέστησε τον ανεπαρκή Υποναύαρχο Αλεξαν-δρή, αντέδρασε με αποφαστσττκότητα κατ, οργανώνοντας ομάδες επιδρο-μέων, επέτυχε να ανακαταλάβετ την 23η Απριλίου 1944 τα στασιάσαντα σκάφη, ύστερα από συμπλοκές που επέφεραν απώλετες και σττς δύο πλευρές. Το κίνημα αυτό που συνδυάσθηκε με το ανχίστοτχο κίνημα σττς δύο Ταξιαρχίες Πεζτκού του Ελληνικού Στρατού, δημτούργησε αλγετνή εντύπωση στη συμμαχτκή πλευρά γτα ένα σύμμαχο που σε πείσμα των αναγκών του μετώπου απαιτούσε ο ίδιος φύλαξη κατ αποτελούσε συνεχή πηγή ανωμαλτών. Εν πάση περτπτώσετ, αφού υπερπηδήθηκε αυτή η σκό-πελος και αποκαταστάθηκε η τάξη και η ευρυθμία, το Πολεμικό Ναυτικό επανήλθε στην εκτέλεση των υποχρεώσεών του και κατά την απόβαση

Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ» ήταν πλέον παρωχημένο

Page 105: Ελληνικοί Πόλεμοι

Μάνος Μαστοράκος

H δράση He ^ρκής Αβροί

Οπως και οι άλλοι Κλάδοι έτσι και η Αεροπορία, κατά τα επακολουθήσαντα την Μικρασιατική καταστροφή έτη, περιέπεσε σε μαρασμό. Το αεροπορικό υλικό ήταν πεπα-λαιωμένο και ολιγάριθμο ενώ και η ύπαρξη δυο ξεχωρι-στών Αεροποριών (Στρατιωτική-Ναυτική) δεν διευκόλυ-νε τον ορθολογικό προγραμματισμό της αναπτύξεως

μιας νέας υγιούς Αεροπορίας. Το πρόβλημα αυτό επιλύθηκε με την ίδρυ-ση του Υπουργείου Αεροπορίας το 1930, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος είχε αναλάβει και το ίδιο το υπουργείο με υφυπουρ-γό του τον Αλέξανδρο Ζάννα. Αυτός ο τελευταίος, με το έργο που παρή-γαγε δικαίως μπορεί να θεωρηθεί ως ένας εκ των θεμελιωτών της ελλη-νικής Αεροπορίας. H συνέχεια όμως δεν υπήρξε ανάλογη. Παρ' όλον ότι καταρτίσθηκαν ορισμένα φιλόδοξα, πράγματι προγράμματα, εν τούτοις η οικονομική ανέχεια αφ' ενός αλλά και η πολιτική αστάθεια αφ' ετέρου περιώρισαν την Αεροπορία σε μικρό αριθμό αεροσκαφών, έτσι ώστε αυτή

να θεωρείται η υποδεέστερη απ' όλα τα γειτονικά κράτη. Είναι δε χαρακτηριστικό του γεγονότος ότι στην μοναδική -κατά κάποιο τρόπο- πολεμική εμπλοκή της μετά την εκστρατεία της Μικρός Ασίας, η Αεροπο-ρία κατά το κίνημα του 1935 ελάχιστα αεροπλάνα ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσει και αυτά με φτωχά αποτε-λέσματα.

Από το 1936 και εντεύθεν άρχισε η ουσιαστική προ-σπάθεια αναβαθμίσεως της Πολεμικής Αεροπορίας επί κυβερνήσεως Μεταξά. Καταρτίσθηκε ένα πενταε-τές πρόγραμμα προμηθείας 275 αεροσκαφών, υλικού υποστηρίξεως και βελτιώσεως της εν γένει υποδομής. Επειδή ο μονίμως ασθενικός προϋπολογισμός του κράτους δεν επαρκούσε, εφαρμόσθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις το σύστημα κλήρινγκ (δηλαδή ανταλλαγή

Το βασικό αεροσκάφος διώξεως της Αεροπορίας κατά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου ήταν το πολωνικό PZL P-24G/F.

106

Page 106: Ελληνικοί Πόλεμοι

p J s νΐιωύ -4-1· IMAJhlJJ. \JJA

& ΙΕΓΟΡΙΑ Η fipocr τ%ς

Πολεμικής Aepotioenoc

προϊόντων μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών) ενώ πραγματοποιήθηκε και δημόσιος έρανος υπέρ της Αεροπορίας. Κατά το 1939 είχε επιτευχθεί η προμήθεια 36 πολωνικών καταδιωκτικών PZL Ρ.24, 9 καταδιωκτικών Μπλοχ ΜΒ151 από τη Γαλλία, 12 βρετανικών βομβαρδιστικών Μπλενχάιμ, '2 επίσης βρετανικών βομβαρδιστικών Φαίρυ Μπατλ, 12 ελαφρών βομ-βαρδιστικών Ποτέζ 63, 16 γερμανικών Χένσελ 126 στρατιωτικής συνερ-γασίας, 12 υδροπλάνων Ντορνιέ 22 γερμανικής προελεύσεως και 12 βρε-τανικών αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας Αβρό-Ανσον. Παράλληλα με τα εν λόγω αεροσκάφη έγινε προμήθεια αρκετών εκπαιδευτικών αερο-σκαφών Αβρό-Τιούτορ και Αβρό 626 όπως επίσης και παντοειδούς υλι-κού. Κατά την έκρηξη του πολέμου εκκρεμούσαν νέες παραγγελίες αεροσκαφών από τη Βρετανία και Γαλλία (καταδιωκτικά Σπιτφάιρ, Μπλοχ και βομβαρδιστικά Μπλενχάιμ, Ποτέζ 63 κ.λπ.), οι οποίες όμως ματαιώ-θηκαν επειδή χα ξένα κράτη αφιερώθηκαν στην ενίσχυση των ιδικών τους αεροποριών.

Κατ' αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα περιορίσθηκε στο έως τότε προμη-θευθέν υλικό, διαθέτοντας κατά την έναρξη των επιχειρήσεων τις ακό-λουθες μονάδες:

Διοίκηση Αεροπορίας Διώξεως α) 21η Μοίρα Διώξεως, Βασιλική Τρικάλων, με 12 PZL Ρ.24 (Σμηναγός 1.

Κέλλας) β) 22α Μοίρα Διώξεως, Σέδες, με 12 PZL Ρ.24 (Σμηναγός Ανδρ. Αντωνίου) γ) 23η Μοίρα Διώξεως, Αμπελώνας Λαρίσης, με 12 PZL Ρ.24 (Σμηναγός

Γρ. Θεοδωρόπουλος) δ) 24η Μοίρα Διώξεως, Ελευσίς, με 9 Μπλοχ ΜΒ151 (Σμηναγός Μ. Σαβέλλος)

Διοίκηση Αεροπορίας Βομβαρδισμού α) 31η Μοίρα Βομβαρδισμού, Νιάματα Λαρίσης, με 11 Ποτέζ 63 (Σμηναγός

Γ. Καρναβιάς) β) 32α Μοίρα Βομβαρδισμού, Καζακλάρ Λαρίσης, 12 Μπλενχάιμ (Επισμη-

ναγός Χαρ. Ποταμιάνος) γ) 33η Μοίρα Βομβαρδισμού, Νέα Αγχίαλος, με 12 Φαίρυ-Μπατλ (Σμηνα-

γός Α. Κουδούνης) Διοίκηση Αεροπορίας Στρατιωτικής Συνεργασίας

α) 1η Μοίρα Παρατηρήσεως (εκπαιδευτική), Περιγιάλι Κορινθίας, με Μπρεγκέ 19 (Επισμηναγός Λ. Γιάνναρης)

β) 2α Μοίρα Παρατηρήσεως, Κοζάνη, με 10 Μπρεγκέ 19 (Σμηναγός H. Κουτσούκος)

γ) 3η Μοίρα Παρατηρήσεως, χωρισμένη σε 2 σμήνη στα αεροδρόμια Λεμπέτ Θεσσαλονίκης και Κούκλαινας Βέροιας με 16 Χένσελ 126 (Σμη-ναγοί Σπ. Νανόπουλος και Παντ. Μπακώλας

δ) 4η Μοίρα Παρατηρήσεως, Αμυγδαλεώνας Καβάλας, με 7 Ποτέζ 25. Διοίκηση Αεροπορίας Ναυτικής Συνεργασίας

α) 11η Μοίρα, Βαλτούδι Παγασητικού, με 6 Φαίρυ 111 Γ υδροπλάνα, (Σμη-ναγός Φωκάς Π.).

β) 12η Μοίρα, Παλούκια Σαλαμίνος, με 12 υδροπλάνα Ντορνιέ 22 (Επι-σμηναγός 1. Αραμπατζής),

γ) 13η Μοίρα, με δύο σμήνη στον Αραξο και Αλμυρό και 11 Αβρό-Ανσον (Επισμηναγοί Σπ. Διακόπουλος και Μιχ. Δασκαλάκης). Παρ' ότι υπήρχαν ορισμένοι τύποι αεροσκαφών που από πλευράς επι-

δόσεων ήταν συγκρίσιμοι με τα αεροσκάφη του αντιπάλου, εν τούτοις υπήρχαν σοβαρές ελλείψεις όσον αφορά στον εξοπλισμό τους. Ενδεικτι-κά αναφέρεται η έλλειψη μέσων επικοινωνίας -στα βομβαρδιστικά- με αποτέλεσμα όχι μόνο την ανυπαρξία επικοινωνιών στα πλαίσια ενός σχη-ματισμού αλλά και εντός των ιδίων των αεροσκαφών. Ή εκπαίδευση επί-σης ήταν ημιτελής καθώς έλειπε οιαδήποτε εμπειρία σε σύγχρονες τακτι-κές μάχης. Το αποτέλεσμα ήταν άσκοπη κατανάλωση πυρομαχικών και

λανθασμένοι σχηματισμοί που επρόκειτο να έχου\ τ : ν μοιραίο αντίκτυπο τους κατά τη διάρκεια των επιχεν-ρήσεων. Τέλος, η υποδομή στο έδαφος ήταν επίσης ελλιπέστατη, καθώς αριθμητικά υπήρχε ένας ικανός αριθμός αεροδρομίων, κυρίων και βοηθητικών, αλλά ελάχιστα από αυτά μπορούσαν να εξυπηρετήσουν επαρκώς μια σύγχρονη αεροπορική δύναμη όπως επί-σης και να της παράσχουν την αναγκαία προστασία.

Παρ' όλα αυτά, με το ίδιο άριστο ηθικό που διέπνεε όλους τους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων όπως και το σύνολο του λαού, η Αεροπορία μπήκε στη μάχη για να αντιμετωπίσει ένα πολλαπλάσιο σε ισχύ εχθρό που αριθμούσε 463 αεροσκάφη συγκεντρωμένα κατά της Ελλάδος.

Οι επιχειρήσεις

Οι αεροπορικές επιχειρήσεις του Ελληνοϊταλικού πολέμου άρχισαν την 28η Οκτωβρίου με επιδρομές σχηματισμών ιταλικών βομβαρδιστικών που έπληξαν χωρίς επιτυχία ορισμένους στρατιωτικούς στόχους στην ελληνική ενδοχώρα. Πιο καταστροφικές ήσαν οι επιθέσεις κατά του αμάχου πληθυσμού σε διάφορα αστικά κέντρα με πλέον πολύνεκρη την επιδρομή κατά των Πατρών. Δύο ημέρες αργότερα η Πολεμική Αερο-πορία είχε τους πρώτους της νεκρούς όταν 2 Χένσελ 126 της 3ης Μοίρας Στρατιωτικής Συνεργασίας κατερ-ρίφθησαν από εχθρικά καταδιωκτικά στην ευρύτερη περιοχή της Κορυτσάς. Η Ιταλική Αεροπορία συνέχισε και τις επόμενες ημέρες τις συστηματικές προσβολές ελληνικών αστικών περιοχών, προκαλώντας υλικές ζημιές και απώλειες αμάχων που ουδεμία ωστόσο επί-δραση είχαν στην εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρή-σεων.

Επιπλέον, αυτού του είδους οι επιδρομές εδραίω-ναν την άποψη στην κοινή γνώμη για τον ανέντιμο τρόπο μάχεσθαι του εχθρού που ερχόταν σε πλήρη ταύτιση και συνέχεια του άνανδρου τορπιλλισμού της Έλλης». Έτσι, αντί το ηθικό να καταπίπτει, αντιθέτως ενισχυόταν. Την 1η Νοεμβρίου ήταν η σειρά της Θεσ-σαλονίκης να υποστεί τα σκληρά πλήγματα της Ιταλι-κής Αεροπορίας που διαπερνώντας το φράγμα των καταδιωκτικών της 21ης Μοίρας Διώξεως, βομβάρδισε την πόλη προκαλώντας τον θάνατο 59 πολιτών. Εάν ωστόσο η Ιταλική Αεροπορία μέχρι τότε επέφερε με τη δράση της φθορές μονάχα στον άμαχο πληθυσμό, η Ελληνική Αεροπορία είχε την πρώτη της σημαντική επιτυχία κατά στρατιωτικού στόχου, όταν την ίδια αυτή ημέρα 3 Μπλενχάιμ της 32ας Μοίρας Βομβαρδι-σμού έπληξαν αιφνιδιαστικά το αεροδρόμιο της Κορυ-τσάς φονεύοντας πολυάριθμους Ιταλούς χειριστές κατά τη διάρκεια ενημερώσεώς τους. Την 2α Νοεμβρί-ου τα πεπαλαιωμένα αναγνωριστικά Μπρεγκέ 19 απέ-δειξαν με τον ουσιαστικότερο τρόπο τη στρατιωτική τους αξία ακόμη και σε ένα περιβάλλον που εκυριαρ-χείτο πλέον από πολύ πιο προηγμένους τύπους αερο-σκαφών. Αεροπλάνα της 2ας Μοίρας Στρατιωτικής

107

Page 107: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

Συνεργασίας εντόπισαν τις προωθημένες φάλαγγες της Μεραρχίας Αλπι-νιστών «Τζούλια» που απειλούσε με διάρρηξη το ελληνικό μέτωπο. Μ γνωστοποίηση των θέσεων της μεραρχίας αυτής, διαφώτισε το Γενικό Επιτελείο που έως τότε αγνοούσε το εύρος των ιταλικών κινήσεων και βοήθησε τα μέγιστα στην απόκρουση αυτού του κίνδυνου.

Την ίδια ημέρα 2 Έλληνες διώκτες κατερρίφθησαν σε μια άνιση αερο-μαχία στην περιοχή των Ιωαννίνων ενώ στους ουρανούς της Θεσσαλονί-κης σε μια προσπάθεια να αναχαιτισθεί σχηματισμός ιταλικών βομβαρδι-στικών μια ανορθόδοξη κατάρριψη έγινε αφορμή για να ανυψωθεί τα μέγιστα το ηθικό των χειριστών αλλά και το γόητρο ολόκληρης της Αερο-πορίας. Ο Υποσμηναγός Μαρίνος Μητραλέξης όταν, κατά την καταδίωξη ενός βομβαρδιστικού Καντ Ζ 1007 bis, διαπίστωσε ότι του τελείωσαν τα πυρομαχικά, εφόρμησε και με την έλικά του, που λειτούργησε ως πριο-νοκορδέλα, απέκοψε το κάθετο σταθερό του εχθρικού αεροσκάφους το οποίο ακυβέρνητο πλέον συνετρίβη στο έδαφος. Ο Έλληνας διώκτης υποχρεώθηκε και αυτός να πραγματοποιήσει αναγκαστική προσγείωση στην γύρω περιοχή με στρεβλωμένη την έλικα συλλαμβάνοντας παράλ-ληλα και το πλήρωμα του βομβαρδιστικού που έπεσε με αλεξίπτωτα.

Την επομένη, 3η Νοεμβρίου, αφίχθησαν τα πρώτα βρετανικά αερο-πλάνα στην Ελλάδα ως ενίσχυση στον αγώνα κατά των Ιταλών. Αφ' ής στιγ-μής εκτιμήθηκε από την βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα ότι το ηθικό του ελληνικού λαού παρέμενε υψηλότατο, η βρετανική εν συνεχεία κυβέρνηση προχώρησε στην αποστολή ενισχύσεων που σε πρώτη φάση τουλάχιστον ήσαν αεροπορικής υφής, καθώς η Ελληνική Αεροπορία ήταν ο ασθενέστερος από τους τρεις Κλάδους. Τα βρετανικά αεροσκάφη ήσαν βομβαρδιστικά Μπλενχάιμ που πολύ σύντομα ανέλα-βαν και τις πρώτες επιχειρήσεις τους κατά ιταλικών στόχων στην Αλβανία. Σύμφωνα και με τις παγιωμένες από-ψεις του Υποπτεράρχου Τζ. Ντ' Αλμπιάκ, διοικητού των βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων στην Ελλάδα, η δράση των βομβαρδιστικών θα επεκεντρώνετο όχι στην υποστήριξη των χερσαίων ελληνικών τμημάτων, όπως ζητούσε πιεστικά το ελληνικό Γενι-κό Επιτελείο, αλλά στην προσβολή στρατηγικών στόχων όπως λιμένες, αεροδρόμια κ.λπ. με σκοπό να πληγούν οι μεταφορές του εχθρού από την Ιταλία καθώς και η αεροπορική τους δύναμη στο έδαφος. Σταδιακά άρχι-σαν να αφικνούνται και άλλες μονάδες, με αποτέλεσμα έως τον Απρίλιο του 1941 η RAF να αριθμεί στην Ελλάδα 4 Μοίρες Διώξεως (33η, 80η, 112η, 20η), 5 Μοίρες Βομβαρδιστικών (11η, 84η, 113η, 211η, 37η), 2 Μοίρες Ανα-γνωρίσεως (208η, 230η) και 2 Μοίρες Ναυτικής Συνεργασίας (805η, 815η). H Βρετανική Αεροπορία με πολύ καλύτερο αεροπορικό υλικό, σύγχρονες τακτικές και ικανή εμπειρία, γρήγορα ανέλαβε το βάρος των επιχειρήσε-ων προξενώντας σοβαρές απώλειες στον εχθρό, καθώς η Ελληνική Αερο-πορία βαθμιαία με τις απώλειες που ελάττωσαν την διατιθέμενη μικρή της δύναμη, περιορίσθηκε σε δευτερεύοντα ρόλο. Ωστόσο μέχρι το τέλος του αγώνος η Πολεμική Αεροπορία συνέχιζε να μάχεται στωικά ενισχύο-ντας ενεργά τις προσπάθειες του στρατού.

Σε νέες επιθέσεις κατά της Θεσσαλονίκης τα καταδιωκτικά και το αντιαεροπορικό πυροβολικό επέτυχαν την κατάρριψη 12 συνολικά αερο-σκαφών με αποτέλεσμα τη μείωση κατά τους επόμενους 2 μήνες των

επιδρομών στην περιοχή. Παράλληλα, τα Μπρεγκέ 19 συνέχισαν την προσβολή των τμημάτων της Μεραρ-χίας «Τζούλια» ενώ την 13η Νοεμβρίου Μπλενχάιμ της 32ας και Μπατλ της 33ης Μοιρών έπληξαν τα αερο-δρόμια της Κορυτσάς. Την 14η Νοεμβρίου 1940 εξαπο-λύθηκε η μεγάλη ελληνική αντεπίθεση κατά των Ιτα-λών, την οποία η Πολεμική Αεροπορία εκλήθη να συν-δράμει με πολυάριθμες αποστολές. Τα αεροδρόμια της Κορυτσάς και πάλι υπέστησαν επιθέσεις των ελληνι-κών βομβαρδιστικών με συνέπεια την καταστροφή εγκαταστάσεων και αρκετών αεροσκαφών. Αεροσκά-φη στρατιωτικής συνεργασίας προσέβαλαν χερσαία ιταλικά τμήματα ενώ πείσμονες αερομαχίες συνήφθη-σαν μεταξύ των ελληνικών και ιταλικών καταδιωκτι-κών σε μια προσπάθεια να παρασχεθεί προστασία στα προελαύνοντα ελληνικά τμήματα. Τις επόμενες ημέ-ρες, λόγω της επιδεινουμένης κακοκαιρίας, η Πολεμι-κή Αεροπορία σταδιακά μείωσε τις αποστολές της, παρόλο που η Ιταλική Αεροπορία συνέχισε τους βομ-

Φόρτωσπ βομβών σε βομβαρδιστικό Ποτέζ 63 της 31 Μοίρας Βομβαρδισμού.

βαρδισμούς διαφόρων αστικών περιοχών σε ολόκληρη την επικράτεια. Όμως παρ' όλες τις επώδυνες απώ-λειες του αμάχου πληθυσμού τα ιταλικά βομβαρδιστι-κά αναλώθηκαν σε αναποτελεσματικές κατ' ουσίαν επιχειρήσεις καθώς σε καμμία χρονική στιγμή δεν δια-ταράχθηκε η ελληνική επιστράτευση ούτε διεκόπη η ροή των μεταφορών προς το μέτωπο.

Αλλο ένα παράδειγμα της αυτοθυσίας με την οποία εμάχοντο οι Έλληνες αεροπόροι είναι εκείνο του Σμη-νία Βαλκανά Γρηγορίου χειριστού PZL της 23ης Μοί-ρας Διώξεως, ο οποίος, την 18η Νοεμβρίου, έχοντας εξαντλήσει τα πυρομαχικά του και μη θέλοντας να επι-στρέψει άπραγος στη βάση του, επέπεσε ιταλικού καταδιωκτικού θυσιαζόμενος ο ίδιος αλλά παρασύρο-ντας στον θάνατο και τον αντίπαλο του.

Όταν την 22α Νοεμβρίου κατελήφθη η Κορυτσά, η Αεροπορία επενέβη και πάλι μαζικά στο πεδίο της μάχης προσβάλλοντας συνεχώς τις υποχωρούσες ιτα-λικές φάλαγγες. Κατά τις αρχές Δεκεμβρίου ήρθε και

108

Page 108: Ελληνικοί Πόλεμοι

_ Η δράση της

Πολεμικής Αεροπορίας

r μοναδική ενίσχυση της Πολεμικής Αεροπορίας σε πτητικό υλικό. Επρό-κειτο για 8 βρετανικό καταδιωκτικό «Γκλανχιαίηχορ», που ήταν και ο τελευταίος τύπος διπλανών της RAF, έχοντας πολλές ώρες χρήσεως στο ενεργητικό τους. Αντίθετα δεν τελεσφόρησαν οι προσπάθειες της ελληνι-κής κυβερνήσεως για προμήθεια συγχρόνων καταδιωκτικών από τις ΙΗΠΑ παρά την σύμφωνη γνώμη της αμερικανικής κυβερνήσεως, δεδο-μένου ότι αρχικά 30 αεροσκάφη «Κέρτις» και αργότερα 60 «Γκρούμμαν» με παρασκηνιακές ενέργειες, τελικά παραλήφθηκαν από την Βρετανία με το πρόσχημα των μεγάλων αναγκών που αντιμετώπιζε η ίδια.

Την 20η Δεκεμβρίου η ιταλική ηγεσία σε μεγάλη σύσκεψη για τις αρνητικές εξελίξεις στο μέτωπο αποφάσισε να επεκτείνει τους βομβαρ-δισμούς των ελληνικών αστικών κέντρων και κατά τη διάρκεια της νυκτός προκειμένου να κάμψει το ηθικό αλλά και να παρεμποδίσει το ρεύμα των ενισχύσεων. Για την πραγματοποίηση του σχεδίου αυτού προ-γραμματίσθηκε η άφιξη και νέων αεροπορικών μονάδων στην Αλβανία αν και η έναρξη του νέου κύκλου των επιχειρήσεων καθυστέρησε για κάποιο διάστημα.

Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου οι καιρικές συνθήκες είχαν χειροτερέψει εμποδίζοντας σε μεγάλο βαθμό τη δράση της Πολε-

Καταδιωκτικά Χάρρικέην της 336 Μοίρας Διώξεως στην Αλμάζα έτοιμα να αναπτυχθούν στο προ^εχωρημένο αεροδρόμιο του Σίντι Μπαρράνι.

μικής Αεροπορίας που εξορμούσε από πρόχειρα αεροδρόμια με στοιχει-ώδη υποδομή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τατν καταδιωκτικών των 22ας και 23ης Μοιρών που εγκλωβίσθηκαν από τον παγετό στο αερο-δρόμιο της Πτολεμαΐδος. Καθώς τα ακινητοποιημένα αεροπλάνα, όχι μόνο απείχαν αναγκαστικά από τις επιχειρήσεις, αλλά και κινδύνευαν με ολοκληρωτική καταστροφή από τυχόν αεροπορική επιδρομή του εχθρού, αποφασίσθηκε το λύσιμο τους και η μεταφορά τους οδικώς προς τη Θεσ-σαλονίκη, γεγονός που έγινε δυνατό χάρις στις πυρετώδεις τετραήμερες προσπάθειες των μηχανικών.

Η δράση της Πολεμικής Αεροπορίας κατά τον Ιανουάριο επικεντρώ-θηκε στη διενέργεια βομβαρδισμών, που εκτελέσθηκαν τόσο από τις Μοί-ρες Βομβαρδισμού όσο και από τις Μοίρες Στρατιωτικής Συνεργασίας. Φυσικό ήταν από τις απώλειες η δύναμη των Μοιρών να απομειωθεί έτσι ώστε κατά τα τέλη Ιανουαρίου να παρουσιάζεται η εξής εικόνα: Καταδιω-κτικά 28 (19 PZL, 2 Μπλοχ, 7 Γκλαντιαίητορ), βομβαρδιστικά 13 (4 Μπλεν-χάιμ, 3 Φαίρυ Μπατλ, 6 Ποτέζ 63) και 14 Στρατιωτικής Συνεργασίας (4 Χένσελ 126 και 10 μετασκευασμένα Ντορνιέ 22). Όπως διαπιστώνεται, η Αεροπορία Βομβαρδισμού είχε σχεδόν εκλείψει ενώ και η Αεροπορία

Στρατιωτικής Συνεργασίας μόνο με την μετασκευή των υδροπλάνων Ντορνιέ 22 ήταν σε θέση να καλύψει κάπως τις απώλειες. Η δε Αεροπορία Διώξεως, έχο-ντας απομείνει με τα μισά περίπου PZL, μπορούσε εν μέρει μόνο να προσεγγίσει την αρχική της δύναμη με την προσθήκη των Γκλαντιαίητορ. Γενικά όμως με 50 περίπου εναπομένοντα αεροσκάφη α' γραμμής, η Πολεμική Αεροπορία είχε εκτίσει τον βίο της και μόνο η ενεργότερη παρουσία της RAF και οι απώλειες που επέφερε στον εχθρό επέτρεπε ακόμη στην Ελληνική Αεροπορία να παρουσιάζεται στο πεδίο της μάχης.

Έτσι την 25η Ιανουαρίου τα ελληνικά καταδιωκτικά προσέβαλαν με επιτυχία ιταλικά αεροπλάνα που επέ-δραμαν στην περιοχή της Κλεισούρας ενώ την ίδια ημέρα επέφεραν νέες απώλειες σε εχθρικούς σχηματι-σμούς που επετέθησαν κατά της Θεσσαλονίκης. Την 15η Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκαν βομβαρδισμοί διαφόρων στρατιωτικών στόχων ενώ την 3η Μαρτίου καταρρίφθηκαν πάνω από το Ιόνιο 5 ιταλικά βομβαρ-διστικά.

Συνολικά η Αεροπορία Διώξεως εξετέλεσε μέχρι την γερμανική εισβολή, χον Απρίλιο του 1941, 800 περί-που αποστολές επιτυγχάνοντας την κατάρριψη 22 ιτα-λικών αεροσκαφών, ενώ η ίδια απώλεσε 19 αεροπλάνα και 8 χειριστές. H Αεροπορία Βομβαρδισμού πραγμα-τοποίησε 237 αποστολές έχοντας στο ενεργητικό της πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα αν ληφθεί υπόψη ο μικρός αριθμός των αεροσκαφών και η έλλειψη συνο-δείας καταδιωκτικών που άφηνε απροστάτευτα τα βομβαρδιστικά επάνω από το εχθρικό έδαφος.

Η γερμανική επίθεση της 6ης Απριλίου 1941, που υποστηρίχθηκε από την μαζική επέμβαση της Αου-φτβάφφε, δεν άφησε πολλά περιθώρια αντιδράσεως από πλευράς αμυνομένων. Και εάν για την RAF ο αγώ-νας εξελίχθηκε σε μια μάχη τριβής όπου σταδιακά οι σχηματισμοί της ο ένας μετά χον άλλο κατεστρέφοντο για να αποχωρήσουν τελικώς τα υπολείμματα στην Κρήτη ή τη Μέση Ανατολή, για την Πολεμική Αεροπο-ρία η προσπάθεια ήταν απλώς άνιση. Μέχρι τότε ο αγώνας κατά των Ιταλών, παρά τον δυσμενή αριθμητι-κό συσχετισμό, μπορούσε να διεξαχθεί με αρκετές πιθανότητες επιτυχίας καθώς το πτητικό υλικό δεν το χώριζε χάσμα ποιότητος και η αυτοθυσία και η αυξα-νόμενη εμπειρία των χειριστών απέδωσε ουσιαστικά αποτελέσματα. Απέναντι όμως στην Αουφτβάφφε, η αριθμητική διαφορά έγινε καταθλιπτική, ενώ και η δια-φορά στην ποιότητα του υλικού, στην εκπαίδευση και στις τακτικές ήταν εξαιρετικά μεγάλη.

Παρ' όλα αυτά οι Έλληνες διώκτες αντιπαρατά-χθηκαν με το ίδιο σθένος και στον νέο εχθρό. Αφού εκτελέσθηκαν ορισμένες αποστολές καλύψεως των μαχομένων τμημάτων της Στρατιάς Ηπείρου, την 15η Απριλίου, 15 καταδιωκτικά όλων των τύπων από όλες τις Μοίρες Διώξεως που είχαν συγκεντρωθεί στο αεροδρόμιο Βασιλικής Τρικάλων απογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν σχηματισμούς γερμανικών βομβαρδιστι-κών που προσέβαλαν συστηματικά διαφόρους στό-

Page 109: Ελληνικοί Πόλεμοι

* απο το 1874

χους στη Θεσσαλία. Αναφέρεται ότι ο Επισμηνίας Μόκκας Γεώργιος έπληξε 2 γερμανικά βομβαρδιστικά πριν εμφανισθεί σχηματισμός 20 γερ-μανικών καταδιωκτικών Me-109. Στην επακολουθήσασα αερομαχία ο επι-σμηνίας καταρρίφθηκε και σκοτώθηκε ενώ απωλέσθηκαν ακόμη 2 PZL και 3 Γκλαντιαίητορ. Τα εναπομείναντα αεροσκάφη μεταστάθμευσαν στο αεροδρόμιο της Αμφικλείας το οποίο όμως δεν παρείχε συνθήκες ασφα-λείας απέναντι στις αλλεπάλληλες επιδρομές που αποσκοπούσαν στην καταστροφή των αντιπάλων αεροποριών στο έδαφος. Παρά τις σχετικές συζητήσεις για αναζήτηση ασφαλεστέρου αεροδρομίου στη νότια Ελλάδα, τελικώς υπήρξε κάποια σύγχυση υπό την πίεση της γενικοτέρας κατα-στάσεως που δεν επέτρεψε την έγκαιρη μεταφορά των αεροσκαφών. Σε

Βομβαρδιστικά Μπάλτιμορ της 13ης Μοίρας Ελαφρού Βομβαρδισμού στο μέτωπο της Ιταλίας.

μια νέα επιδρομή των Γερμανών την 19η Απριλίου το σύνολο των κατα-διωκτικών πυρπολήθηκε στο έδαφος, μια κοινή τύχη που μοιράσθηκαν και τα άλλα αεροπλάνα της Πολεμικής Αεροπορίας στα αεροδρόμια των Νιαμάτων, του Αγρινίου, του Τατοΐου, της Ελευσίνας και τελικώς του Αργούς.

Κατ' αυτόν τον τρόπο έκλεισε το κεφάλαιο της δράσεως της Πολεμι-κής Αεροπορίας κατά τον Ελληνοϊταλικό και Ελληνογερμανικό πόλεμο το 1940-41. Σε όλο αυτό το διάστημα η Πολεμική Αεροπορία με τις μικρές αντικειμενικά δυνατότητες που διέθετε συνέδραμε τις επιχειρήσεις και του Στρατού Ξηράς και του Πολεμικού Ναυτικού στον μεγαλύτερο βαθμό που αυτό ήταν δυνατόν. Οι αντιξοότητες σε κάθε επίπεδο που αντιμετώ-

110

πισαν καθώς και η αναπόφευκτη κατάληξη του αγώ-νος δεν μειώνουν στο παραμικρό το μαχητικό πνεύμα των Ελλήνων χειριστών που επισφραγίσθηκε έστω και συμβολικά με την αναχώρηση για την Αίγυπτο 5 Αβρό Ανσον, 1 Ντορνιέ 22 και 3 Αβρό 626. Τα αερο-σκάφη ήσαν βεβαίως ελάχιστα, ορισμένα δε εξ' αυτών δεν επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν περαιτέρω αλλά απετέλεσαν και υλικά και κυρίως ηθικά τη βάση για την επαναδημιουργία της Πολεμικής Αεροπορίας, αυτή τη φορά εκτός Ελλάδος.

Ο πυρήνας των διαφυγόντων αεροσκαφών σύντο-μα ενισχύθηκε με 40 περίπου χειριστές που είχαν κατέλθει στη Μέση Ανατολή για εκπαίδευση στην αεροπορική βάση Χαμπανίγια του Ιράκ. Κατά το Μάϊο του 1941, όταν ξέσπασαν εχθροπραξίες μεταξύ των Ιρακινών και των Βρετανών, μικρός αριθμός Ελλήνων χειριστών έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις, χρησιμοποι-ώντας βρετανικά αεροσκάφη, εγκαινιάζοντας έτσι ένα νέο κεφάλαιο στην πολεμική προσπάθεια των Ελληνι-κών Ενόπλων Δυνάμεων στην εξορία.

Βαθμιαία άρχισαν να καταφθάνουν στη Μέση Ανα-τολή, χρησιμοποιούντες διαφόρους οδούς διαφυγής από την κατεχόμενη Ελλάδα, αξιωματικοί και άνδρες της Πολεμικής Αεροπορίας, οι οποίοι και απετέλεσαν το 90% περίπου του συνόλου του προσωπικού της ανασυγκροτηθείσης Πολεμικής Αεροπορίας. Την υπό-λοιπη δύναμη συμπλήρωσαν ομογενείς του εξωτερι-κού.

Με σειρά διαταγμάτων που άρχισαν να εκδίδονται από τον Ιούλιο του 1941 η Ελληνική Πολεμική Αερο-πορία Μέσης Ανατολής οργανώθηκε κατά τον ακόλου-θο τρόπο:

Ελληνικό Αεροπορικό Αρχηγείο στο Κάιρο στο οποίο υπήγοντο: α) Ο αεροπορικός σύνδεσμος μεταξύ του ελληνικού

αρχηγείου και της RAF. β) Το αεροπορικό απόσπασμα στη Γάζα, το οποίο

υπεδέχετο το προσωπικό που κατέφθανε από την Ελλάδα.

γ) Την εκπαιδευτική Μοίρα επίσης στη Γάζα που συντηρούσε την πτητική ικανότητα των παλαιών στελεχών.

δ) Το εκπαιδευτικό τμήμα Ροδεσίας το οποίο παρήγα-γε νέους χειριστές,

ε) Το εκπαιδευτικό τμήμα Νοτίου Αφρικής για την εκπαίδευση ειδικοτήτων αέρος,

στ) Τεχνική Μονάδα Αεροπορίας στο Χελουάν της Αιγύπτου για την εκπαίδευση τεχνικού προσωπι-κού και τέλος διάφορες άλλες μικρότερες μονάδες και σχηματισμούς. Από πλευράς μαχίμων μονάδων, η πρώτη μονάδα

που συγκροτήθηκε ήταν η 13η Μοίρα Ελαφρού Βομ-βαρδισμού (Επισμηναγός Σπυρ. Δακόπουλος), η συνέ-χεια τρόπον τινά της 13ης Μοίρας Ναυτικής Συνεργα-σίας, αφού ο πυρήνας της ήταν τα 5 διαφυγόντα Αβρό-Ανσον. Καθώς τα αεροσκάφη ήσαν ετοιμοπόλεμα, η Μοίρα ανέλαβε την εκτέλεση αποστολών από τον Ιού-

Page 110: Ελληνικοί Πόλεμοι

Η δράση της Πολεμικής Αεροπορίας

ΠΙ1Α1?1Ι [ΰϋΙΚΟίΙ

«mmmuhKIE & ι σ τ ο ρ ι α

νιο χου 1941. Ως εκ της φύσεως χων αεροπλάνων χης η Μοίρα ασχολήθη-κε καθ' όλο χο δεύχερο εξάμηνο χου 1941 με ανθυποβρυχιακές περιπο-λίες. Καχά χις αρχές χου 1942 λόγω χης κοπώσεως χου υλικού η 13η ΜΕΒ άρχισε να παραλαμβάνει αεροσκάφη Μπλενχάιμ MkV, οργανούμενη σε 3 σμήνη χων 8 αεροσκαφών έκασχο.

Το φθινόπωρο χου 1941 οργανώθηκε και η 335η Μοίρα Διώξεως (Επι-σμηναγός Ξενοφών Βαρβαρέσσος), σχην οποία διεχέθησαν καχαδιωκχικά χύπου Χαρρικέην Mkllb. Τον Φεβρουάριο χου 1942 η 335η Μοίρα κρίθη-κε επιχειρησιακά έχοιμη και άρχισε να εκχελεί, από αεροδρόμιο σχην έρημο κονχά σχην Ελ Νχάμπα, αποσχολές προσχασίας νηοπομπών. Τον Οκχώβριο χου ιδίου έχους η Μοίρα επενέβη ενεργά σχις αεροπορικές επι-

ρη με εννέα. H επίθεση εκχελέσθηκε με χαμηλές διε-λεύσεις και πολυβολισμούς γερμανικών εγκαχασχάσε-ων. Από χο σφοδρό πυρ χου εχθρού καχαρρίφθηκαν περί χα 30 αεροπλάνα, ενώ οι δύο ελληνικές Μοίρες απώλεσαν από 2 αεροσκάφη εκάσχη. Οι επιδρομές καχά χης Κρήχης επαναλήφθηκαν χον Νοέμβριο και ενώ οι επιχειρήσεις σχη Δωδεκάνησο ευρίσκονχο σε εξέλιξη. Η 13η ΜΕΒ, αφού ανανέωσε χο υλικό χης με χην παραλαβή βομβαρδισχικών Μπάλχιμορ Mklll, συμ-μεχείχε και αυχή σε ανάλογες αποσχολές προσβολής σχόχων σχην Κρήχη, ενώ εξεχέλεσε και θαλάσσιες

περιπολίες σχη Δωδεκάνησο. Τον Απρίλιο χου 1944 η Μοίρα μεχα-φέρθηκε εσπευσμένα σχην Ιχαλία προκειμένου να καχαπνιγεί χο κομμουνισχικής προελεύσεως κίνημα που συνεχάραξε χις Ένο-πλες Δυνάμεις σχην Μέση Αναχο-λή. Τελικώς χο κίνημα, που περιο-ρίσθηκε σχις χάξεις χης 13ης ΜΕΒ και άφησε ανεπηρέασχες χις άλλες δύο Μοίρες, καχεπνίγη μη έχονχας χις θλιβερές επιπχώσεις που έπλη-ξαν χον Σχραχό Ξηράς και χο Πολεμικό Ναυχικό. Η 13η ΜΕΒ πραγμαχοποίησε μεγάλο αριθμό αποσχολών βομβαρδισμού χόσο σχην Ιχαλία όσο και σχη Γιουγκο-σλαβία. Το έργο χης ήρθαν να συν-δράμουν και οι 335η και 336η Μοί-ρες Διώξεως, εφοδιασμένες πλέον με αεροσκάφη Σπιχφάιρ V, που μεχαφέρθηκαν σχην Ιχαλία χον

Πληρώματα Σπιτφάιρ μετά την προσγείωση τους στο αεροδρόμιο Χασανίου μετά την απελευθέρωση της χώρας.

χειρήσεις σχο Ελ Αλαμέιν και χην 28η χου μηνός, ύσχερα από αίχημα χου νέου διοικηχού χης, Επισμηναγού 1. Κέλλα, πραγμαχοποίησε επιδρομή με 12 αεροσκάφη καχά χου σχραχηγείου χου ιχαλικού 20ου Σώμαχος Σχρα-χού, υπενθυμίζονχας με αυχόν χον χρόπο χην επέχειο χου ελληνοϊχαλικού πολέμου.

Παράλληλα, καθ' όλον χο διαρρεύσαν διάσχημα μέχρι και χου χέλους χου 1942, η 13η ΜΕΒ συνέχισε να πραγμαχοποιεί ανθυποβρυχιακές περι-πολίες, προσβάλλονχας σε ορισμένες περιπχώσεις και εχθρικά υποβρύ-χια, προκαλώνχας ζημιές έσχω και χωρίς χην καχαβύθιση κάποιου εξ' αυχών.

Τον Ιανουάριο χου 1943 συγκροχήθηκε η 336η Μοίρα Διώξεως (Σμη-ναγός Σ. Διαμανχόπουλος), καθώς όχι μόνο η απόδοση χων δυο άλλων Μοιρών κρίθηκε από βρεχανικής πλευράς ικανοποιηχική, αλλά και νέο προσωπικό καχέφθασε από χα εκπαιδευχικά χμήμαχα. Χρησιμοποιώνχας καχαδιωκχικά Χαρρικέην 11C, η Μοίρα χέθηκε σε επιχειρησιακή εχοιμό-χηχα από χον Μάρχιο, αναλαμβάνονχας αποσχολές συνοδείας νηοπομπών. Την 23η Ιουλίου 1943 πραγμαχοποιήθηκε η πρώχη μεγάλη αεροπορική επιδρομή καχά χης Κρήχης από καχαδιωκχικά έξι βρεχανικών Μοιρών καθώς και χων ελληνικών 335 και 336 Μοιρών Διώξεως.

Από αυχές, η μεν πρώχη συμμεχείχε με οκχώ αεροσκάφη η δε δεύχε-

ΑΕΡ0Π0Ρ1Α Νεκροί

Αξιωμαχικοί 80 Υπαξιωμαχικοί 38 Σύνολο 118

Συνεπεία κακουχιών καχά χην διάρκεια χου πολέ-μου, απεβίωσαν άλλοι 6 αξιωμαχικοί και 4 υπαξιωμαχικοί, ενώ καχά χην διάρκεια χης

καχοχής εκχελέσθηκαν 12 αξιωμαχικοί και 7 υπαξιωμαχικοί.

Σεπχέμβριο χου 1944. Καχά χις αρχές Νοεμβρίου και οι χρεις Μοίρες επα-

νήλθαν σχην απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα συνεχίζο-νχας μέχρι λήξεως χου πολέμου χις προσβολές χων απομονωμένων γερμανικών φρουρών σχην Δωδεκάνη-σο, χην Κρήχη και χην Μήλο. Καθ' όλο χο διάσχημα χων επιχειρήσεών χης σχη Μέση Αναχολή και χην Ιχαλία, η Αεροπορία απώλεσε 44 νεκρούς ενώ άλλοι 26 χειρισχές φονεύθηκαν καχά χη διάρκεια χης εκπαιδεύσεώς χους, πριν χην μεχάθεσή χους σχις πολεμικές Μοίρες.

111

Page 111: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης

Εθνική Αντίσταση (1941-1944)

Τα έπη του ελληνοϊταλικού πολέμου και της μάχης των οχυρών της «Γραμμής Μεταξά», η αποδημία του Ελληνι-κού Στόλου, σε συνδυασμό με τη Μάχη της Κρήτης που ακολούθησε αμέσως μετά, είχαν δημιουργήσει στον Ελλη-νικό λαό ένα πρωτόγνωρο αίσθημα υπερηφάνειας. Έναντι της θεωρητικά πανίσχυρης φασιστικής Ιταλίας των 8 εκα-

τομμυρίων λογχών, η Ελλάδα είχε εξέλθει νικήτρια. Παράλληλα όμως η νίκη δεν ολοκληρώθηκε, αφήνοντας μία πικρή γεύση, αφού η επέμβαση της πανίσχυρης στρατιωτικής μηχανής της ναζιστικής Γερμανίας, στο πλευρό των συμμάχων τους Ιταλών, υποχρέωσε στο τέλος τις ελληνικές δυνάμεις σε συνθηκολόγηση μετά από γενναίο, αλλά σύντομης διάρκειας, σκληρό αγώνα.

Το πνεύμα της Αντίστασης φώλιαζε στις καρδιές και στις ψυχές όλων των απλών Ελλήνων. Τις πρώτες ημέρες, βδομάδες και μήνες της κατο-χής της Ελλάδας, κανένας ίσως δεν φανταζόταν αυτό που θα επακολου-θούσε με την ανάπτυξη ενός εξαιρετικά σημαντικού αντάρτικου στα βουνά της Πελοποννήσου, της Στερεάς, της Μακεδονίας, της Ηπείρου και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Στην αρχή, αντίσταση για τον απλό Έλλη-να ήταν η λεγόμενη «παθητική αντίσταση», που εκδηλωνόταν με την περιφρόνηση προς τα στρατεύματα κατοχής και την εμφανή εκδήλωση αυτής της περιφρόνησης (έρημοι δρόμοι όταν πέρναγαν γερμανικά τμή-ματα, κλείσιμο των παραθύρων κ.λπ.). Στη συνέχεια, σε σύντομο σχετικά διάστημα, ακολούθησε το επόμενο βήμα, η ενεργός αντίσταση μεμονω-μένων ατόμων ή ολιγομελών ομάδων, με τελική κατάληξη τη συγκρότη-ση των μεγάλων αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΑΜ-ΕΑΑΣ, του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, του ΕΚΚΑ-5/42 Συντάνματος Ευζώνων και άλλων μικρότερης εμβέλειας και δύναμης, που με ένοπλα τμήματα κυριάρχησαν στην ύπαι-

0 Ν. Ζέρβας επιθεωρεί την ορειβατική πυροβολαρχία που του έστειλε το ΣΜΑ στις 17 Ιουνίου 1944.

θρο χώρα, έχοντας υπό τον πλήρη έλεγχο τους -απε-λευθερωμένες· ολόκληρες περιοχές, όπου το πόδι του Γερμανού, του Ιταλού ή του Βούλγαρου κατακτητή, δεν τολμούσε να πατήσει.

Το πρώτο «φως» στο σκοτάδι της σκλαβιάς Υπήρξαν αρκετές χαρακτηριστικές όσο και ενδει-

κτικές στιγμές του μεγαλείου της Εθνικής Αντίστα-σης, όπου Έλληνες πολέμησαν τον ξένο κατακτητή.

Στις 30 Μαίου 1941, λίγες μόλις ημέρες μετά την είσοδο των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Αθήνα, δύο 18χρονοι νέοι, ο Μανώλης Γλέζος φοιτητής της τότε ΑΣΟΕ και ο Απόστολος Σάντας φοιτητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, κατάφεραν βράδυ, αφού μπήκαν κρυφά στο σπήλαιο Αγραύλου στα ριζά του λόφου της Ακρόπολης, να σκαρφαλώσουν κρυφά ως την κορυφή του Ιερού Βράχου και να κατεβάσουν τη γερμανική σημαία με τη σβάστικα από τον ιστό. Στη

Ο Στρατηγός Ν. Ζέρβας (δεύτερος από αριστερά) με τους τρεις πρωτοπόρους του αγώνα του ΕΔΕΣ που

βγήκαν στο βουνό, Μ. Μυριδάκη, I. Παπαδάκη και Π. Κωτσάκη.

112

Page 112: Ελληνικοί Πόλεμοι

Εθνική Αντ ίσταση

Το κτίριο της προδοτικής ΕΣΠΟ στην Ομόνοια, μετά την ανατίναξή του.

συνέχεια, αφού έσχισαν χη σημαία σε κομμάτια και χην πέχαξαν σε ένα πηγάδι χης Ακρόπολης, καχέβηκαν από χον Ιερό Βράχο και γύρισαν σχα σπίχια χους. Ή παράχολμη ενέργειά χους είχε ως αποχέλεσμα χη βίαιη γερμανική ανχίδραση γι' αυχό χο πρωχοφανές συμβάν, που χαυχόχρονα αποχελούσε και χην πρώχη ανχισχασιακή ενέργεια καχά χων Γερμανών καχακχηχών σε όλη χην καχεχόμενη Ευρώπη. Οι Γερμανοί δίκασαν και καχαδίκασαν ερήμην χους δράσχες χης συγκεκριμένης ανχισχασιακής πράξης, ενώ χαυχόχρονα χους επικήρυξαν με κολοσσιαίο για χην εποχή χρημαχικό ποσό, χωρίς όμως αποχέλεσμα, αφού κανένας Έλληνας δεν βρέθηκε για να χους καχαδώσει σχις γερμανικές αρχές καχοχής.

Η επιχυχία χων δύο νεαρών Ελλήνων οφείλεχαι πρωχίσχως σχον ηρω-ισμό χους και χο αχομικό θάρρος που επέδειξαν, καθώς και σχην εξαιρε-χική σχεδίαση χου όλου εγχειρήμαχος, σε συνδυασμό με χα πολύ χαλαρά μέχρα φύλαξης που είχαν οι Γερμανοί επί χης κορυφής χης Ακρόπολης, μη πισχεύονχας και οι ίδιοι όχι μπορεί να γίνει μία χέχοια ενέργεια λίγες μόλις μέρες μεχά χην καχάληψη χων Αθηνών. Η ενέργεια αυχή χων Γλέ-ζου και Σάνχα, έγινε αμέσως γνωσχή χόσο σχο εσωχερικό, όσο και σχο εξωχερικό χης χώρας, και χόνωσε χο ηθικό χων σκλαβωμένων Ελλήνων, ωθώνχας χους προς άλλες πιο προχωρημένες μορφές ένοπλης ανχίσχα-σης, καχά χων καχακχηχών.

Σχις 27 Σεπχεμβρίου 1941, έγινε η επίσημη διακή-ρυξη χης ίδρυσης χου Εθνικού Απελευθερωχικού Μεχώπου (ΕΑΜ), χου οποίου χο σχραχιωχικό σκέλος ήχαν ο Ελληνικός Ααϊκός Απελευθερωχικός Σχραχός (ΕΑΑΣ), με χο ναυχικό χου κλάδο, χο Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωχικό Ναυχικό (ΕΛΑΝ). Το ΕΑΜ απεχελείχο από έναν συνασπισμό κομμάχων και οργανώσεων σχον οποίο κυρίαρχη ήχαν η θέση χου Κομμουνισχικού Κόμμαχος Ελλάδος, με περισσόχερα από 10.000 επίση-μα μέλη χην εποχή αυχή, αν και χο κόμμα ευρίσκεχο σχην παρανομία για σχεδόν μία δεκαεχία.

Το σχραχιωχικό σκέλος χου ΕΑΜ ιδρύθηκε σχις 2 Φεβρουαρίου 1942, αρχικώς ως Ελληνικός Λαϊκός Σχραχός, σύμφωνα με χην πρώχη πρόχαση χου Πολυ-δώρου Δανιηλίδη. Μεχά από συζήχηση όμως, ο Σπύ-ρος Κωχσάκης (αμφόχεροι σημαίνονχα σχελέχη χου ΚΚΕ), πρόχεινε να προσχεθεί και χο γράμμα «Α», που ανχισχοιχούσε σχη λέξη «Απελευθερωχικός» και ηχηχι-κά χουλάχισχον συγκινούσε κάθε Έλληνα, ανεξάρχηχα από χα πολιχικά χου πισχεύω. Έχσι δημιουργήθηκε ο ΕΑΑΣ.

Σχις αρχές Νοεμβρίου 1941, δημιουργήθηκε επίση-μα σχην Αθήνα ο Εθνικός Δημοκραχικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) με πρόεδρο χον Βασίλη Πεχρό-πουλο και μέλη χον Συνχαγμαχάρχη Ναπολέονχα Ζέρβα, χον καθηγηχή Κομνηνό Πυρομάγλου, χον Θόδωρο Κουνχουριώχη και χον Ιωάννη Δημάκη, αν και καχά χον Λοχαγό Μυριδάκη, χο επίσημο καχασχαχικό χου ΕΔΕΣ συνχάχθηκε σχις 9 Σεπχεμβρίου 1941 σχο σπίχι χου Ζέρβα σχην Αθήνα. Η οργάνωση αυχή ήχαν εθνικών χάσεων, αλλά με ένχονη ανχιβασιλική προδιά-θεση. Οι χου ΕΔΕΣ υποσχήριζαν όχι αρχηγός χης οργά-νωσης ήχαν ο Σχραχηγός Νικόλαος Πλασχήρας, ο οποί-ος από χρόνια ζούσε εξόρισχος σχη Νίκαια χης Γαλ-λίας. Όμως ουσιασχικός αρχηγός χης ήχαν ο ίδιος ο χόχε Συνχαγμαχάρχης Ν. Ζέρβας. Σχις 23 Ιουλίου 1942, ο Ζέρβας μαζί με άλλους χέσσερις πισχούς συνεργάχες και συναγωνισχές χου, χον υπαρχηγό χου Κ. Πυρομά-γλου, χον Λοχαγό Μ. Μυριδάκη και χους 1. Παπαδάκη και Π. Κωχσάκη έφυγε από χην Αθήνα με καχεύθυνση χην περιοχή χου Βάλχου σχα νόχια χης Αρχάς, όπου σχις 28 χου ίδιου μήνα ίδρυσε χο σχραχιωχικό σκέλος χου ΕΔΕΣ, γνωσχό ως Εθνικαί Ομάδαι Ελλήνων Ανχαρχών (ΕΟΕΑ).

Οι δύο βασικοί ανχίπαλοι πόλοι χης ελληνικής διελ-κυνσχίδας για χην κυριαρχία χου ανχάρχικου αγώνα σχα βουνά χης καχεχόμενης Ελλάδας, είχαν ήδη σχη-μαχισχεί. Οι δύο αυχές οργανώσεις ήχαν οι πολυπλη-θέσχερες ανχισχασιακές οργανώσεις καχά χη διάρκεια χης καχοχής, με χο ΕΑΜ/ΕΑΑΣ να υπερχερεί σαφώς ένανχι χου ΕΔΕΣ/ΕΟΕΑ χόσο αριθμηχικά, όσο και από πλευράς επιρροής, καθώς έλεγχε -όχι από χην αρχή, αλλά σχαδιακά αργόχερα- σχεδόν χο σύνολο χης χώρας, εκχός χης Ηπείρου. Τον έλεγχο χης περιοχής αυχής ασκούσε σχεδόν πλήρως ο ΕΔΕΣ. Σχις δύο αυχές οργανώσεις οφείλονχαι χα περισσόχερα επιχεύγμαχα χης ελληνικής ανχίσχασης, παράλληλα όμως χους «χρε-

113

Page 113: Ελληνικοί Πόλεμοι

flt_DYH<M * * απο το 1874

ώνονχαι» και χα περισσόχερα δεινά και προβλήμαχα που δημιουργήθη-καν, από χην μεχαξύ χους σκληρή εμφύλια σύγκρουση.

Σχις 22 Σεπχεμβρίου 1942 πραγμαχοποιήθηκε η αναχίναξη χου κχιρί-ου που σχέγαζε χο αρχηγείο χης φιλοναζισχικής-προδοχικής οργάνωσης Εθνική Σοσιαλισχική Παχριωχική Οργάνωση(ΕΣΓΤΟ). Το κχίριο αυχό βρι-σκόχαν σχο κένχρο χης Αθήνας, σχην περιοχή χης πλαχείας Ομονοίας, σχη γωνία Παχησίων και Γλάδσχωνος. Η ανχισχασιακή αυχή ενέργεια πραγ-μαχοποιήθηκε από χη μικρή σε μέγεθος, αλλά ιδιαίχερα αποφασισχική, παχριωχική οργάνωση με χην επωνυμία Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζό-μενων Νέων (ΠΕΑΝ). H ΕΣΠΟ είχε ιδρυθεί ήδη από χο 1941 από Έλλη-νες συνεργάχες χων Γερμανών, με επικεφαλής χο γιαχρό Σχ. Σχεφοδήμο. Σκοπός χης ήχαν η εθελονχική ή με καχαναγκασμό σχραχολόγηση Ελλή-νων, οι οποίοι σχη συνέχεια επρόκειχο να σχαλούν σχο Αναχολικό Μέχω-πο, για να πολεμήσουν ή να εργασθούν σχο πλευρό χων γερμανικών δυνάμεων και χων συμμάχων χους. Η ανχισχασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ, αποφάσισε να αναχινάξει χο κχίριο χων γραφείων χης προδοχικής οργά-νωσης για να δώσει χόσο σχους συνεργάχες χων Γερμανών, όσο και σχους πάχρωνές χους, αλλά και σε όλη χην καχεχόμενη Ελλάδα, χο μήνυ-μα όχι οι Έλληνες δεν πρόκειχαι να πολεμήσουν ή να δουλέψουν σχο Ανα-χολικό Μέχωπο για λογαριασμό χων καχακχηχών. Η φοβερή έκρηξη σχο γωνιακό κχίριο χων οδών Παχησίων και Γλάδσχωνος, σημειώθηκε σχις 22 Σεπχεμβρίου και είχε ως αποχέλεσμα χο θάναχο 29 προδοχών, μελών χης ΕΣΠΟ, 43 Γερμανών αξιωμαχικών και σχραχιωχών, καθώς και χον χραυμαχισμό άλλων 32 αχόμων. Μεχά χην έκρηξη συνελήφθησαν και εκχελέσχηκαν αρκεχά μέλη χης ΠΕΑΝ, μεχαξύ αυχών και ο επικεφαλής χης οργάνωσης, ο Επισμηναγός (1) Κωνσχανχίνος Περρίκος χης χόχε ΕΒΑ.

Το βράδυ χης 25/26 Νοεμβρίου 1942, πραγμαχοποιήθηκε η αναχίναξη χης σιδηροδρομικής γέφυρας χου Γοργοπόχαμου. Η ενέργεια αυχή απο-χελεί χο πρώχο σχραχηγικής σημασίας σαμποχάζ που έγινε σχην καχεχό-μενη Ευρώπη και χο πρώχο από χα ελάχισχα που υλοποιήθηκε από χην ενωμένη ελληνική ανχίσχαση χων ανχαρχών χου ΕΑΑΣ και χου ΕΔΕΣ, υπό χην ουσιασχική καθοδήγηση χου Συνχαγμαχάρχη Ένχυ Μάγιερς, ο οποίος ήχαν επικεφαλής ολιγομελούς ομάδας Βρεχανών δολιοφθορέων. Από ελληνικής πλευράς, οι δύο βασικοί πρωχαγωνισχές χης επιχείρησης καχασχροφής χης γέφυρας χου Γοργοπόχαμου, η οποία έλαβε χον κωδι-κό «Harling» από χους Βρεχανούς, ήχαν οι ανχαρχικές οργανώσεις χου ΕΑΑΣ και χου ΕΔΕΣ. Τυπικά η ηγεσία είχε παραχωρηθεί σχην ελληνική πλευρά και «μοιράσχηκε» μεχαξύ χου επικεφαλής χων δυνάμεων χου ΕΑΑΣ Αρη Βελουχιώχη και χου επικεφαλής χων δυνάμεων χου ΕΔΕΣ Συνχαγμαχάρχη Ν. Ζέρβα, από χους οποίους ο ένας συνέχαξε χο σχέδιο και ο άλλος υπέγραψε χην χελική διαχαγή χων επιχειρήσεων.

Με χην αναχίναξη χης γέφυρας διεκόπη για χρονικό διάσχημα έξι εβδομάδων η πιο σημανχική γραμμή ανεφοδιασμού χων Γερμανών, που διερχόχαν από χη Βαλκανική, και, μέσω χου λιμανιού χου Πειραιά, καχέ-ληγε σχην Αφρική μεχαφέρονχας χης ζωχικής σημασίας ενισχύσεις σε εφόδια και προσωπικό προς χον Ρόμμελ. Μπορεί χο διάσχημα αυχό να φαίνεχαι μικρό, χόχε όμως, ακόμα και μία μέρα καθυσχέρηση, ήχαν εξαι-ρεχικά σημανχική.

Ο ανχίκχυπος χου σαμποχάζ χόσο σχο εσωχερικό χης καχεχόμενης Ελλάδας, όσο και σχο εξωχερικό, ήχαν πολύ μεγάλος. Με χην αναχίναξη διαπισχώθηκε όχι οι Έλληνες μπορούν να κάνουν πολλά, όχαν ενεργούν ενωμένοι. Και αυχό ίσως να φόβισε κάποιους, εκχός βέβαια από χους καχακχηχές. Σχον δοκιμαζόμενο λαό, ο ανχίκχυπος χης έκρηξης έφχασε σε κάθε γωνιά χης χώρας και μπήκε σε κάθε σπιχικό, προσφέρονχας ένα χαμόγελο αισιοδοξίας και χο μήνυμα όχι παρά χα δεινά και χα σύννεφα που συσσωρεύχηκαν, οι Έλληνες μαχηχές χου Έπους χης Αλβανίας και

Ο επικεφαλής της ΠΕΑΝ, ήρωας Επισμηναγός (I) της ΕΒΑ Κ. Περρίκος, ο οποίος εκτελέστηκε από τους

Γερμανούς.

χης μάχης χων οχυρών δεν έσκυψαν χο κεφάλι. Σχις 21 Δεκεμβρίου 1942, δυνάμεις χου ΕΔΕΣ

συγκρούσχηκαν με ένα ιχαλικό χάγμα, ενισχυμένο με ορειβαχικό πυροβολικό, που ξεκίνησαν από χην Αρχα. Οι δυνάμεις χου Ζέρβα, καλά πληροφορημένες, καχέ-λαβαν χα σχενά χου Κούφαλου (Γιαχαγάνα) όπου και έσχησαν ενέδρα σχους Ιχαλούς. Η μάχη υπήρξε σκλη-ρή και διήρκεσε επί διήμερο. Σχις 16 Ιανουαρίου 1943 ισχυρή ιχαλική δύναμη αποχελούμενη από δύο χάγμα-χα και πυροβολικό, πάλι εκκινώνχας από χην Αρχα, επι-χείρησε να παγιδέψει χις δυνάμεις χου ΕΔΕΣ, χωρίς όμως επιχυχία. Διεξήχθησαν σκληρές μάχες για οκχώ ημέρες, κάχω από εξαιρεχικά δυσμενείς καιρικές συν-θήκες σχις περιοχές Κλειδιού και Σκουλικαριάς, με σοβαρές απώλειες από ιχαλικής πλευράς.

Σχις 21 Μαίου 1943, συγκροχήθηκε επίσημα χο Γενικό Σχραχηγείο χου ΕΑΑΣ, αποχελούμενο από χους Συνχαγμαχάρχες Σαράφη ως σχραχιωχικό διοικηχή, Σαμαρινιώχη ως πολιχικό πρόσωπο και Αρη Βελου-χιώχη ώς καπεχάνιο. H συγκρόχηση χου Γενικού Σχρα-χηγείου, σήμανε μία περαιχέρω διοικηχική και επιχει-ρησιακή ανάπχυξη χου ΕΑΑΣ, ο οποίος πλέον συγκρο-χήθηκε σε σχραχιωχικούς σχημαχισμούς (χάγμαχα, συνχάγμαχα, μεραρχίες) εγκαχαλείπονχας χη δομή χων Αρχηγείων, που είχε ως χόχε.

Μόλις οι Βρεχανοί πληροφορήθηκαν χην εξέλιξη αυχή, πρόχειναν αμέσως χη συγκρόχηση Κοινού Γενι-

1 1 4

Page 114: Ελληνικοί Πόλεμοι

Εθνική Αντ ίσταση

Πορτρέτο του Στρατηγού Ν. Ζέρβα.

'ix&'j'j/l όδικοΰ

W M l i i B aSWSi iWiP

& UTOPIA

κού Στρατηγείου, με τη συμμετοχή όλων των ανταρτικών δυνάμεων ΕΑΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ και τη δική τους).

Στα τέλη Μαίου 1943, το Γενικό Αρχηγείο της Ρούμελης μετονομά-στηκε και μετασχηματίστηκε στην Χ111 Μεραρχία του ΕΑΑΣ, με στρατιω-τικό διοικητή τον Συνταγματάρχη Ιππικού Γιάννη ΓΤαπαθανασίου και καπετάνιο τον Τάσο Αευτεριά (Βαγγέλη Παπαδάκη). Το Αρχηγείο Φθιώ-τιδας-Δομοκού απετέλεσε το 42ο Σύνταγμα, το Αρχηγείο Λοκρίδας-Δωρί-δας το 36ο Σύνταγμα και το Αρχηγείο Δυτικής Στερεάς το 2/39 Σύνταγμα. Τέλος το Αρχηγείο Όθρυς απετέλεσε το Ανεξάρτητο Τάγμα Ανατολικής Στερεάς. Με τον ίδιο τρόπο, όπως αυτόν που ενδεικτικά αναφέραμε για την Χ111 Μεραρχία, μετασχηματίστηκαν και οι άλλοι μεγάλοι σχηματισμοί του ΕΑΑΣ.

Στις 31 Μαίου 1943, δύναμη 250 ανταρτών του 42ου Συντάγματος του ΕΑΑΣ, υπό τη διοίκηση των Περικλή (Γιώργου Χουλιάρα) και Μπελή, ανατίναξαν το τούνελ του Κουρνόβου τη στιγμή που μέσα από αυτό διερ-χόταν μία γερμανική αμαξοστοιχία γεμάτη με Ιταλούς στρατιώτες και εφόδια. Σε αντίποινα, στις 5 Ιουνίου, οι Ιταλοί, εκτέλεσαν στον τόπο του συμβάντος 106 κρατούμενους από το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λάρισας και στη συνέχεια πυρπόλησαν το γειτονικό χωριό Νεζερό. Όπως μαθεύτηκε αργότερα, από το κτύπημα αυτό των ανταρτών, οι Ιταλοί είχαν περίπου 600 νεκρούς, ενώ η συγκοινωνία διακόπηκε για ένα δεκαήμερο.

Στις 3 Ιουλίου 1943, δυνάμεις της Χ111 Μεραρχίας του ΕΛΑΣ της ανα-τολικής Στερεάς, αντιμετώπισαν μια ιταλική μεραρχία μειωμένης σύνθε-σης, η οποία είχε χωρισθεί σε δύο φάλαγγες: η πρώτη φάλαγγα, δύναμης ενός τάγματος με έναν ουλαμό πυροβολικού, κινήθηκαν προς χην κατεύ-θυνση της Παύλιανης. Η δεύτερη φάλαγγα, δύναμης τριών ταγμάτων κινήθηκε προς την κατεύθυνση Κουκουβίτσα-Μαυρολιθάρι. Τις ιταλικές δυνάμεις αντιμετώπισαν περίπου 1.500 άνδρες του τακτικού και εφεδρι-κού ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τους Νικηφόρο-Διαμαντή-Πελοπίδα (Αρχηγείο

Ο Στρατηγός Ν. Ζέρβας (κέντρο) συνομιλεί με Βρετανούς αξιωματικούς-συνδέσμους του ΣΜΑ σε ακτή της Ηπείρου.

Παρνασσίδας), τον Λοκρό (Αρχηγείο Λοκρίδας) και τους Μυλωνά-Παπούα (Αρχηγείο Δωρίδας). Οι Ιταλοί υπέστησαν σημαντικές απώλειες, αφού εξουδετερώ-θηκε πλήρως ένα ολόκληρο τάγμα τους, με περισσότε-

ρους από 60 καταμετρηθέντες νεκρούς και αποτέλεσμα την απο-τυχία της εναντίον των ανταρτών επιχείρησής τους.

Στις 5 Ιουλίου 1943, τμήματα του 43ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ ανατίναξαν μία μικρή γέφυρα κοντά στο Δομοκό, τη στιγμή που από πάνω της διερχόταν μία αμα-ξοστοιχία με καύσιμα. Η αμαξο-στοιχία καταστράφηκε ολοσχερώς, με αποτέλεσμα να καίγεται η περιοχή για 4-5 μέρες από τα χυμέ-να καύσιμα και τα πυρομαχικά που μετεφέροντο με αυτήν. Λίγες μέρες αργότερα, δυνάμεις του 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ με επικε-φαλής τον έφεδρο αξιωματικό Επαμεινώνδα, στη θέση Γουρίτσα κοντά στο Θέρμο, πέτυχαν σε ενέ-δρα να εγκλωβίσουν και να εξο-ντώσουν πλήρως έναν γερμανικό λόχο πεζικού με απώλειες περίπου 90 Γερμανούς νεκρούς. Από το πεδίο της μάχης περισυλλέγησαν 100 τυφέκια και αυτόματα, καθώς και δυο πολυβόλα. Στη συγκεκρι-μένη επιχείρηση, για πρώτη φορά

115

Page 115: Ελληνικοί Πόλεμοι

rtrrn τη 1R7A

σχη νόχια Ελλάδα, η Βέρμαχχ υπέσχη χέχοια πανωλεθρία επί χου πεδίου χης μάχης και χο γεγονός αυχό είχε σημανχικό ανχίκχυπο σχο ηθικό χων ανχαρχών. Το Σύμφωνο Εθνικών Ομάδων σχο οποίο καχέληξαν οι προ-σπάθειες χων Βρεχανών, προέβλεπε χη συνεργασία και χον συνχονισμό χης δράσης μεχαξύ χων ανχαρχικών ομάδων και χης Βρεχανικής Σχρα-χιωχικής Αποσχολής που ευρίσκεχο σχα ελληνικά βουνά. Μ προεχοιμασία για χην υπογραφή χου συγκεκριμένου συμφώνου, είχε ξεκινήσει από χο Μάρχιο χου 1943. Σχα χέλη Ιουλίου 1943 και μεχά από χην προσχώρηση σχο Σύμφωνο και χων άλλων ανχισχασιακών οργανώσεων, συγκροχήθη-κε σχο χωριό χης δυχικής -ορεινής- Θεσσαλίας Περχούλι, χο Κοινό Γενι-κό Σχραχηγείο Ανχαρχών (ΚΓΣΑ). Με χο πέρασμα χου χρόνου, μεχά χην συνθηκολόγηση χης Ιχαλίας χον Σεπχέμβριο χου 1943, οι Βρεχανοί απο-

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου κατεστραμμένη μετά την επίθεση της 25ης Νοεμβρίου 1942.

φάσισαν να σχεδιάσουν μία σειρά πληγμάχων καχά χων γερμανικών δυνά-μεων, όχαν αυχές θα έπρεπε να αποχωρήσουν από χην Ελλάδα. Ή Επιχεί-ρηση «Κιβωχός χου Νώε» ή απλά «Κιβωτός», όπως ονομάσθηκε η σχε-δίαση αυχή, ήχαν μία βρεχανική έμπνευση που προέβλεπε συνδυασμένες επιθέσεις ανχαρχικών δυνάμεων όλων χων αποχρώσεων, μόνων ή μαζί με βρεχανικά και αμερικανικά χμήμαχα κομμάνχος. Μεχαξύ άλλων προε-βλέπονχο και αναχινάξεις εγκαχασχάσεων χων Γερμανών, όχαν αυχοί θα αποχωρούσαν από χην Ελλάδα. Απώχερος σχόχος ήχαν η αποδιοργάνωση και η συνεχής παρενόχληση χους, καχά χην πορεία χους προς Βορρά.

Πρωχοεμφανίσχηκε χον Ιανουάριο χου 1944. Οι Βρεχανοί επιθυμού-σαν να επέλθει χο χαχύχερο δυναχό ειρήνευση μεχαξύ χων δυνάμεων χου ΕΑΑΣ και ΕΔΕΣ, ώσχε ενανχίον χων Γερμανών να εμπλακεί χο σύνολο χων ισχυρών δυνάμεων χου ΕΛΑΣ που ευρίσκονχο σε όλα χα διαμερί-σμαχα χης Ελλάδας. Σχο πλαίσιο αυχό, σχις 29 Φεβρουαρίου 1944 σχο χωριό Πλάκα, υπεγράφη η ομώνυμη συμφωνία με χην οποία επεχεύχθη η καχάπαυση χου εμφυλίου μεχαξύ χου ΕΛΑΣ και χου ΕΔΕΣ σχην Ήπει-ρο. Για χο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, χη συμφωνία αυχή υπέγραψαν οι Σ. Σαράφης και Π. Ρούσος, για χο ΕΔΕΣ οι Π. Νικολόπουλος και Κ. Πυρομάγλου, για χην ΕΚΚΑ ο Γ. Καρχάλης, για λογαριασμό χου Σχραχηγείου Μέσης Αναχολής ο Συνχαγμαχάρχης Κρις Γουνχχάουζ και για λογαριασμό χων ΜΠΑ, που πρωχοεμφανίσχηκαν επίσημα σχην ελληνική σκηνή, ο Ταγμαχάρχης Ουάι. Ως εκπρόσωπος χης ελληνικής σχραχιωχικής διοίκησης χου Καίρου υπέγραψε για δεύχερη φορά ο Γουνχχάουζ. Έχσι, θεωρηχικά χουλάχι-σχον, χο σύνολο χων ελληνικών ανχαρχικών δυνάμεων ήχαν έχοιμο να ανχιμεχωπίσει χις γερμανικές δυνάμεις, σύμφωνα με χο σχέδιο χων Βρε-

χανών. Το σημανχικό χόχε στέλεχος χου ΕΑΜ/ΕΑΑΣ Γρηγόρης Φαράκος έγραψε αργόχερα σχεχικά: «...Ανε-ξάρχηχα από χις όποιες άλλες σκέψεις ή γενικόχερες ιδεολογικές-πολιχικές χοποθετήσεις, δεν μπορεί κάποιος να αρνηθεί ότι η βιασύνη του εκπροσώπου του ΒΣΑ (=Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής) να συνδέσει την ανακωχή με το σχέδιο «Κιβωτός» έδειχνε και τους ιδιαίτερους σκοπούς, που η αγγλική πολιτική επεδίωκε: Να χαλαρώσει η υπό τη διεύθυνση του ΓΣ («Γενικού Στρατηγείου») πλήρης ενότητα κινήσεων και δράσης των τμημάτων του ΕΛΑΣ. Να περάσει, ουσιαστικά, η διεύθυνσή τους, μέσω χης ανάγκης εφαρμογής χου σχεδίου «Κιβωχός», σχο ΣΜΑ (=Σχρα-χηγείο Μέσης Αναχολής)». Επίσης ο στρατιωτικός-επι-χελικός εγκέφαλος χου ΕΛΑΣ Ταγμαχάρχης Θ. Μακρί-δης υποσχήριξε από χην πρώχη σχιγμή και χο επανέ-λαβε αργόχερα όχι σχην πραγμαχικόχηχα επρόκειχο «για ένα δήθεν σχέδιο» χου ΣΜΑ με σχόχο χην επιβολή «εις βάρος χου ΕΛΑΣ...δεσμεύσεων και δουλειών», ώσχε χα χμήμαχα χου ΕΛΑΣ καχά χην κρίσιμη σχιγμή χης αποχώρησης χων γερμανικών σχραχευμάχων να μην μπορούσαν να δράσουν ανεξάρχηχα και αυχόνομα, ενχός χων πολιχικών πλαισίων χου ΕΑΜ. Παρόλα αυχά όμως η Κενχρική Επιχροπή χου ΚΚΕ και προσωπικά ο ίδιος ο Σιάνχος αποφάσισαν όχι για καθαρά πολιχι-κούς λόγους έπρεπε να επέλθει συμφωνία με χο ΣΜΑ, φρονχίζονχας όμως παράλληλα καχά χο δυναχόν να μην αδρανοποιηθεί ο ΕΛΑΣ, από χις πολιχικές χους προσδοκίες.

Τόσο οι Βρεχανοί όσο και οι χου ΕΛΑΣ από χη δική χους πλευρά ο καθένας, είχαν δίκιο. Οι Βρεχανοί γιαχί έχονχας μία γενική εικόνα χης όλης χακχικής και σχρα-χηγικής καχάσχασης σε όλα χα μέχωπα, εκχιμούσαν όχι οι Γερμανοί αργά ή γρήγορα θα αναγκάζονχο να εγκαχαλείψουν χην Ελλάδα και επομένως έπρεπε να είναι έχοιμα σχραχιωχικό σχέδια για χην ουσιασχική παρενόχληση και φθορά χους από χο σύνολο χων ελλη-νικών ανχαρχικών δυνάμεων. Οι χου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, γιαχί χη συγκεκριμένη πρόχαση και σχέδιο δράσης δεν χα παρέλαβαν ποχέ γραπχώς, παρά μόνο προφορικώς από χον επικεφαλής χης ΒΣΑ Συνχαγμαχάρχη Κρις Γουνχχάουζ. Το γεγονός αυχό και μόνο καχέσχησε ιδι-αίχερα επιφυλακχική χην ηγεσία χου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, η οποία όμως και για χους λόγους που προαναφέρθηκαν δεν μπορούσε να απόσχει από χις σχεδιαζόμενες ενα-νχίον χων Γερμανών επιχειρήσεις.

Η επιχείρηση σχην αρχή προβλεπόχαν για χα χέλη Μαρχίου 1944, αργόχερα μεχαχέθηκε για χο Μάϊο χης ίδιας χρονιάς και σχη συνέχεια αναβλήθηκε επ' αόρι-σχον. Σχην πραγμαχικόχηχα χο σχέδιο «Κιβωχός» δεν αναπχύχθηκε ποχέ σχην έκχαση που επιθυμούσε χο ΣΜΑ και χον Σεπχέμβριο χου 1944 ο Σχραχηγός Μάνχα-κας, ο οποίος αναπλήρωνε χον απουσιάζονχα σχην Καζέρχα επικεφαλής χου Γενικού Σχραχηγείου και σχραχιωχικό διοικηχή χου ΕΛΑΣ Σχραχηγό Σαράφη, εξέ-δωσε σχεχική διαχαγή (Α.Π. 1529/28-9-44) με χην οποία σημειώνει χο πέρας χης Επιχείρησης «Κιβωχού».

116

Page 116: Ελληνικοί Πόλεμοι

Εθνική Αντ ίσταση

Συμπεράσματα Ο Στρατηγός Στέφανος Σαράφης, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΑΑΣ, ανέ-φερε αργότερα ότι η δράση του ΕΑΑΣ στη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Αξονα προκάλεσε σε αυτές τις ακόλουθες απώλειες: Στους Γερμανούς 16.062 νεκρούς, 6.504 τραυματίες και 1.878 αιχμαλώτους. Στους Ιταλούς 1.988 νεκρούς, 735 τραυματίες και 1.073 αιχ-μαλώτους. Στους Βούλγαρους 1.305 νεκρούς, 1.037 τραυματίες και 2.230 αιχμαλώτους. Συνολικά οι τρεις κατακτητές είχαν 19.355 νεκρούς, 8.294 τραυματίες και 5.181 αιχμαλώτους. Αν και οι αριθμοί αυτοί φαίνονται κάπως υπερβολικοί, ιδιαίτερα για τον αριθμό των νεκρών και αιχμαλώτων Γερμανών, εντούτοις δεν είναι τελεί-ως λανθασμένοι, καθώς οι απώλειές τους ήταν σημαντικές. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με στοιχεία που υπάρχουν στο Γερ-μανικό στρατιωτικό νεκροταφείο του Διονύσου στην Αττική, μόνο εκεί έχουν θαφτεί οι σωροί 8.987 Γερμανών στρατιωτικών (1.264 νεκροί το 1941, 529 το 1942, 2.500 το 1943 και 4.694 το 1944). Επίσης, ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη διάρκεια της κατοχής, πάντα σύμφωνα με τον Στρα-τηγό Σαράφη, στην Ελλάδα ευρίσκοντο αρχικά η γερμανική V Στρατιά, η ιταλική XI Στρατιά και το βουλγαρικό 2ο Σώμα Στρατού, συνολικά περισ-σότεροι από 300.000 άνδρες. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943, στην Ελλά-δα έδρευαν η γερμανική V Στρατιά, έχοντας υπό τις διαταγές της 8 γερ-μανικές και 2 βουλγαρικές μεραρχίες, δηλαδή τη δύναμη του «Φρουρίου Κρήτης», το 68ο Σώμα Στρατού με έδρα την Αθήνα, το 22ο Σώμα Στρα-τού με έδρα τα Ιωάννινα, ένα σώμα στρατού με έδρα τη Θεσσαλονίκη και το βουλγαρικό 2ο Σώμα Στρατού, με συνολική δύναμη 180.000 άνδρες. Υπήρχαν επίσης και περίπου 15.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας, που ήταν Έλληνες προδότες, εξοπλισμένοι από τους Γερμανούς. Πολλοί από αυτούς είχαν εξαναγκασθεί να περιέλθουν στην υπηρεσία των Γερ-μανών και να ασχοληθούν κυρίως σε αντιαντάρτικα καθήκοντα, ωθούμε-νοι από τις αγριότητες των κομμουνιστών ανταρτών εις βάρος παλαιών πολιτικών τους αντιπάλων. Αλλοι, απλώς ακολούθησαν τους Γερμανούς από καθαρό τυχοδιωκτισμό. Το ίδιο αυτό χρονικό διάστημα, ο στρατιωτικός διοικητής του ΕΑΑΣ υπο-

ΕΛΑΣ, μαζί με το επιτελείο του.

στηρίζει ότι ο ΕΛΑΣ είχε περίπου 4.500 νεκρούς αντάρτες και αντάρτισσες και περίπου 6.000 τραυμα-τίες, καθώς και άλλους 2.000 επιπλέον ανάπηρους. Σε αυτούς τους αριθμούς δεν περιλαμβάνονται οι νεκροί και οι τραυματίες της Μάχης των Αθηνών, καθώς και οι σημειωθείσες απώλειες μετά τη συγκρότηση του Γενικού Στρατηγείου των ανταρτικών δυνάμεων. Επίσης και ο ΕΔΕΣ, κυρίως στην Ήπειρο, αλλά και σε όποια άλλα μέρη της Ελλάδας έδρασε, προτού οι εκεί μονάδες του διαλυθούν από τον ΕΑΑΣ στη διάρκεια

Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, ο οποίος δολοφονήθηκε άγρια

από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

του «πρώτου γύρου» του ελληνικού εμφυλίου. Προ-ξένησαν σημαντικές απώλειες στις δυνάμεις των κατακτητών, με αποτέλεσμα αυτός να αναγκασθεί να δεσμεύσει σημαντικές δυνάμεις του στην Ελλάδα, αρκετές από τις οποίες ήταν πρώτης γραμμής και επίλεκτες, τις οποίες αλλιώς θα μπορούσε να διαθέ-σει σε άλλα μέτωπα. Επιπρόσθετα η ελληνική αντίσταση κατάφερε να απο-τρέψει τον αφελληνισμό σημαντικών περιοχών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από τους Βουλ-γάρους, της Ηπείρου από την ανθελληνική δράση των Αλβανόφωνων Τσάμηδων της Θεσπρωτίας κ.λπ. Κατάφερε επίσης να αποτρέψει τη μαζική μεταφορά Ελλήνων εργατών στη Γερμανία ως φθηνών εργατι-κών χεριών στην πολεμική προσπάθεια της γερμανι-κής στρατιωτικής βιομηχανίας. Τέλος, έως ένα σημείο, απέτρεψε και το λιμό των κατοίκων της υπαίθρου, αφού σε ορισμένες περιοχές που ήλεγχε απόλυτα είχε καταφέρει να μην παίρνουν οι Γερμανοί και οι Ιταλοί ούτε σπυρί στάρι για τους στρατιώτες τους, αλλά με αυτό να συντηρούνται οι χωρικοί και οι ανταρτικές δυνάμεις.

117

Page 117: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης

Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949)

ταν η υπόλοιπη Ευρώπη προσπαθούσε, λείχοντας τις

Ο πληγές της, να ανασάνει από τη λαίλαπα του Β' Παγκο-σμίου Πολέμου και να αρχίσει την προσπάθεια επανα-συγκρότησης και αναδημιουργίας, η Ελλάδα «έτρωγε τα σπλάχνα της» επιδιδόμενη σε μια εμφύλια αναμέτρηση. Μία αναμέτρηση που είχε τις ρίζες της στον Εθνικό Διχα-σμό των δεκαετιών του ΊΟ και του '20 και της οποίας ο

απόηχος ταλάνισε την Ελλάδα για αρκετές δεκαετίες μετά το τέλος της. Τα αίτια του Ελληνικού Εμφυλίου είναι πολιτικά, οικονομικά-κοινωνι-

κά και στρατηγικά-διπλωματικά. Ο βαθύς διχασμός που είχε επέλθει από το χωρισμό του λαού σε «Βενιζελικούς» και «Αντιβενιζελικούς», σε «Βασι-λικούς» και «Δημοκρατικούς», η εμφάνιση και η έντονη δραστηριοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, η επιβολή από χον Ιωάννη Μεταξά της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936 με τις ευλογίες του τότε βασιλέως Γεωργίου Β', ήταν βασικά αίτια. Κατά τη διάρκεια των δύσκο-λων χρόνων της κατοχής από Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους, εκδη-λώθηκε ο κατά πολλούς αποκληθείς και «πρώτος γύρος», όταν το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης σχετικά γρήγορα άρχισε να παρουσιάζει «εκφυ-λιστικά» φαινόμενα μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων, για το ποιά από αυτές θα κυριαρχήσει στην μετά την απελευθέρωση εποχή.

Ο «Εθνικός Ααϊκός Απελευθερωτικός Στρατός» (ΕΑΑΣ), ο οποίος απο-τελούσε το στρατιωτικό σκέλος του «Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώ-που» (ΕΑΜ) και συγκροτήθηκε υπό την αιγίδα του ΚΚΕ με τη «βοήθεια» και τη συνδρομή πολλών μικρών κομμάτων, κατάφερε να προσελκύσει, την πλειονότητα του λαού που βγήκε στην αντίσταση. Το ΕΑΜ-ΕΑΑΣ ήλθε σύντομα σε σύγκρουση με τον σοσιαλιστικό ΕΔΕΣ/ ΕΟΕΑ του από-τακτου Συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα και το «5/42 Σύνταγμα Ευζώ-νων» του Συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού, τις δύο άλλες κυριότερες οργανώσεις. Αιματητές μάχες διεξήχθησαν μεταξύ των οργανώσεων αυτών. Κορυφαία όσο και τραγική στιγμή αυτού του ακήρυχτου «πρώτου γύρου», υπήρξε η αποκληθείσα «Μάχη των Αθηνών», πιο γνωστή και ως «Δεκεμβριανά» (4 Δεκεμβρίου 1944 -10 Ιανουαρίου 1945). Οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΑΑΣ ήλθαν σε σύγκρουση αφενός με τις υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις υπό την νόμιμη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου και των βρετανικών δυνάμεων αφετέρου.

Στις 12 Φεβρουαρίου 1945 υπεγράφη η Συμφωνία της Βάρκιζας, μετα-ξύ της κυβέρνησης και του ΕΑΜ και την επομένη υπεγράφη η ημερήσια διαχαγή χης επίσημης διάλυσης χου ΕΛΑΣ. Σχις 28 Φεβρουαρίου 1945 συμπληρώθηκε η αποσχράχευση χου ΕΛΑΣ, αλλά η ποσόχηχα χων όπλων που παραδόθηκαν, δεν ήχαν και η συνολική, αφού πλήθος οπλισμού απε-κρύβη για μελλονχική χρήση, όποχε αυχό αποφασιζόχαν από χην κομ-μουνισχική ηγεσία. Σχην σφαίρα χων σχραχηγικών-διπλωμαχικών συμ-φερόντων, ο Ελληνικός Εμφύλιος απετέλεσε την πρώτη έκφανση του

118

υπάρχοντος και ισχύοντος τότε «Ψυχρού Πολέμου» μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων Ανατολής και Δύσης, για να ακολουθήσει την ίδια περίπου χρονική συγκυ-ρία ο αποκλεισμός του Βερολίνου και ο πόλεμος στην Κορέα.

Τα προεόρτια του Εμφυλίου Στις 29 Μαΐου 1945, ένα άφθαρτο ηγετικό στέλεχος

του ΚΚΕ επέστρεψε από την Γερμανία όπου είχε κρα-τηθεί ως όμηρος. Ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος, έχοντας το φωτοστέφανο του «μάρτυρα», χέθηκε αυτο-δικαίως επικεφαλής χου ΚΚΕ. Το βασικόχερο πρόβλη-μα χου κομμουνισχή ηγέχη ήχαν η άγνοια χης ελληνι-κής πραγμαχικόχηχας, όπως αυχή είχε διαμορφωθεί σχη διάρκεια χης καχοχής και σχην αμέσως μεχά εποχή, καθώς και οι διφορούμενες δηλώσεις και απο-φάσεις χου, ενδεικχικό ίσως χου γεγονόχος όχι μέχρι χόχε δεν είχε αποκαταστήσει επίσημη «γραμμή» επα-φής με χη Μόσχα.

Με χον Ζαχαριάδη επικεφαλής, οι λαϊκές κινηχο-ποιήσεις χης αρισχεράς ενχείνονχο και πραγματοποι-ούνχο σχεδόν σε εβδομαδιαία βάση, δημιουργώνχας και χο σχεχικό ένχονο πολιχικό κλίμα, που ερχόχαν με χη σειρά χου να εκμεχαλλευχεί χο ΚΚΕ. Το κράχος χόχε προσπαθούσε να ανασυγκροχηθεί. Σχην προσπά-θειά χου αυχή, χα πενιχρά μέσα που διέθεχε απεδεί-χθησαν ανεπαρκή και χο υποχρέωσαν να συμμαχήσει ακόμα και με χους δοσιλόγους χης καχοχής. Τα πολιχι-κό πάθη, σε συνδυασμό με χο ένσχικχο χης αυχοσυ-νχήρησης, οδήγησαν σε όξυνση. Ένοπλα χμήμαχα συγκροχήθηκαν για χην συνχριβή χων κομμουνισχι-κών και ΕΑΜικών μηχανισμών που μέχρι χόχε κυριαρ-χούσαν σχην ύπαιθρο, με αποχέλεσμα να επιβληθεί τρομοκρατία υπό την κραχική -εκούσια και ακούσια-κάλυψη. Ο εκχραχηλισμός που ακολούθησε είχε σαν αποχέλεσμα η καχάσχαση γρήγορα να ξεφύγει από κάθε έλεγχο.

Σχις 12 Φεβρουαρίου 1946, συνήλθε εκ νέου η Ολο-μέλεια χης ΚΕ χου ΚΚΕ, η οποία αποφάσισε να καχα-λάβει χην εξουσία δια χης βίας. Φαίνεχαι όχι η απόφα-ση για χην ένοπλη ρήξη είχε ληφθεί. Αυχό που απέμε-νε ήχαν μόνο η θρυαλλίδα, που δεν ήχαν άλλη από χην εκλογική αναμέχρηση χου 1946.

Page 118: Ελληνικοί Πόλεμοι

Εμφύλιος Πόλεμος

έκδ 'υσ/ΐ του περ lbpJJ-ϋΰ J

Μ 17 U V i V K t — V / B J a i f f t O J E i

ΤΟΡΙΑ Η σύγκρουση

Το ΚΚΕ αποφάσισε να μην πάρει μέρος σχις εκλογές χου 1946 αλλά να επιλέξει χο δρόμο χου ένοπλου αγώνα, επειδή θεώρησε -εσφαλμένα-όχι σχη χώρα επικραχούσε επανασχαχική καχάσχαση. Η κυβέρνηση όρισε χις χόσο κρίσιμες για χην χώρα εκλογές για χις 31 Μαρχίου 1946. Η Αρι-σχερά, με ηγεχικά χης σχελέχη εκχιμούσε όχι υπήρχε η δυναχόχηχα, επί ενός συνόλου 320 βουλευχών χου ελληνικού Κοινοβουλίου, να εκλέξουν -χο πολύ- 100 έως 120 έδρες, αριθμός που δεν ικανοποιούσε καθόλου πολλά σχελέχη. Ο Ζαχαριάδης επέβαλε χην άποψή χου για αποχή, παρόλο που όπως λέγεχαι ο ίδιος ο Σχάλιν είχε συσχήσει χο ανχίθεχο, κάχι που ο Ζαχαριάδης απέκρυψε.

Την άνοιξη χου 1946 χο Κράχος είχε οργανώσει χην Εθνοφυλακή δυνάμεως 30.000 ανδρών ελαφρώς εξοπλισμένων, ενώ υπήρχε ένας «πυρήνας» χου Εθνικού Σχραχού από 8.800 άνδρες. Η δύναμη αυχή θα

διμοιρία εθνοφυλάκων και η χοπική ολιγάριθμη δύνα-μη Χωροφυλακής. Ο αιφνιδιασμός ήχαν πλήρης και η ανχίσχαση σύνχομα κάμφθηκε, με αποχέλεσμα 9 χωρο-φύλακες, 2 λοχίες και 1 οπλίχη χης εθνοφυλακής νεκρούς, ενώ οι ανχάρχες συνέλαβαν 4 αιχμαλώχους. Ο αιμαχηρός Εμφύλιος είχε αρχίσει.

Με χην αποχή χου ΚΚΕ, οι εκλογές κερδίθηκαν εύκολα (με χη σχεχική βία και νοθεία ιδιαίχερα σχην ύπαιθρο) από χα μη κομμουνισχικά δεξιά κόμμαχα και χο κένχρο με 63% χων ψήφων και 228 έδρες, επί συνό-λου 354. Την 1η Σεπχεμβρίου 1946 πραγμαχοποιήθηκε χο δημοψήφισμα με χο ερώχημα χης αποκαχάσχασης ή όχι χης Βασιλείας και χης επανόδου χου Γεωργίου Β'. Υπέρ χης Βασιλευομένης Δημοκραχίας ψήφισαν 1.135.492 (68,3%) και υπέρ χης Αβασίλευχης Δημοκρα-χίας 182.310 άχομα, ενώ 342.500 ήχαν χα λευκά ψηφο-δέλχια.

Ανήμερα χων εκλογών αυχών, οι ανχάρχες χχύπη-σαν αιφνιδιασχικά χον Σχαθμό Χωροφυλακής σχο χωριό Κοχύλη χου Γράμμου, συλλαμβάνονχας 9 χωρο-φύλακες χους οποίους και καχακρεούργησαν με φρι-κχά βασανισχήρια. Σχις 10 Σεπχεμβρίου ανχάρχες χχυ-πούν αιφνιδιασχικά χον Σχαθμό Χωροφυλακής Πυρ-σόγιαννης Κόνιχσας και σχις 22 χου ιδίου μηνός επλή-γη ο Σχαθμός Χωροφυλακής χου χωριού Πενχάλοφος. Σχις 24 Σεπχεμβρίου σειρά είχε η μεγάλη κωμόπολη χης Δεσκάχης, όπου σχραχοπέδευαν ένας λόχος σχρα-χιωχών και 45 χωροφύλακες. Αποχέλεσμα αυχών χων επιδρομών ήχαν η Χωροφυλακή να αποφασίσει να αποσύρει χις μικρές ολιγομελείς φρουρές χης υπαί-θρου, αφήνονχας ουσιασχικά αμαχηχί ολόκληρες γεω-γραφικές περιοχές σχον απόλυχο έλεγχο χων ανχαρ-χών, οι οποίοι άρχισαν να προπαγανδίζουν για χην δημιουργία μιας «Ελεύθερης Ελλάδας».

Η διάβρωση που είχαν υποσχεί από χην κομμουνι-σχική προπαγάνδα οι Ένοπλες Δυνάμεις, κυρίως ο Σχραχός Ξηράς, σε συνδυασμό με χην αναποχελεσμα-χικόχηχα χης Χωροφυλακής σχην ανχιμεχώπιση χων ανχαρχών, δημιούργησαν αρχικά εξαιρεχικά δυσχερή θέση για χο Κράχος. Οι λόγοι αυχοί ήχαν γνωσχοί και, εξαιχίας χης σοβαρόχηχας χης καχάσχασης, αποφασί-σθηκε από χην κυβέρνηση η επέμβαση χου Σχραχού, ο οποίος όμως ήχαν χελείως απροεχοίμασχος από ιδεο-λογικής και επιχειρησιακής άποψης για να ανχιμεχω-πίσει χην πρωχόγνωρη για αυχόν απειλή.

Σχις 30 Σεπχεμβρίου οι ανχάρχες χου Βερμίου επι-χέθηκαν καχά χης πόλης χης Νάουσας, χην οποία καχέ-λαβαν για 4 ώρες σχις 2 Οκχωβρίου. Ήχαν χο μεγαλύ-χερο μέχρι χόχε χχΰπημά χους και αναμφίβολα χο πιο ενχυπωσιακό, αν και δεν είχε ευνοϊκά για αυχούς απο-χελέσμαχα.

Σχα μέσα χου φθινοπώρου χου 1946, ένα ισχυρό ανχαρχικό συγκρόχημα εισέβαλε σχον Γράμμο και χον καχέλαβε αιφνιδιασχικά εξ ολοκλήρου, διαλύονχας όλους χους Σχαθμούς Χωροφυλακής χης περιοχής. Με αυχό χον χρόπο χέθηκαν χα θεμέλια για χη δημιουργία χου επονομαζόμενου από χους ανχάρχες «κράχους χου

119

Οχυρή θέση των ανταρτών του ΔΣΕ σε κάποιο ορεινό όγκο της Ελλάδας. Σε πρώτο πλάνο (δίπλα στον κορμό) διακρίνεται ο διοικητής -προφανώς- του

τμήματος να συνομιλεί στον ασύρματο, έχοντας δίπλα του αντάρτισσες-δοαβιβάστριες του ΔΣΕ.

μπορούσε να φχάσει χους (περίπου) 100.000 άνδρες οργανωμένους σύμ-οωνα με χα βρεχανικά πρόχυπα. Υπήρχε επίσης και η Χωροφυλακή απο-τελούμενη από 27.000 άνδρες με καλή εκπαίδευση, πειθαρχία, ηθικό, : πως και 35.000 άνδρες χων Μονάδων Αυχοάμυνας Υπαίθρου (MAY) και τ:λος 10.000 άνδρες παρασχραχιωχικών οργανώσεων.

Τη νύχχα 30/31 Μαρχίου, 33 ένοπλοι φυγόδικοι επιχέθηκαν αιφνιδια-

k— κά σχον Σχαθμό Χωροφυλακής Λιχοχώρου, όπου σχραχωνιζόχαν μία

Page 119: Ελληνικοί Πόλεμοι

a j w e k m ^ * απο το 1874

Γράμμου». Στις 28 Οκτωβρίου σχην Τσούκα των Ανχιχασίων, ο Βαφειάδης σε μία

τ_ τκεψη με χους παλαιούς καπεχαναίους χου ΕΛΑΣ εξήγγειλε χην rv.-κρόχηση χου «Γενικού Αρχηγείου Ανχαρχών» με αρχηγό χον ίδιο. Ακο-• : τθησε σχις 27 Δεκεμβρίου η συγκρόχηση χου «Δημοκραχικού Σχραχού Ξ . ,άδας» (ΔΣΕ). Δύο ήχαν χα πιο σοβαρά προβλήμαχα χου ΔΣΕ σε αυχήν ΤΓ φάση: H έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού και η έλλειψη επαγγελμαχι-

ών στελεχών, σε ανχιδιασχολή με όχι συνέβη σχην καχοχή με χον ΕΛΑΣ. Ξτ'δίωξη χου Ζαχαριάδη ήχαν χο νέο ανχάρχικο να έχει «λαϊκή» μορφή και επομένως περιφρονούσε χους σχραχιωχικούς καριέρας. Ο ΔΣΕ ήθελε να : : κείχαι από καπεχαναίους ή από σχελέχη που θα ανεδεικνύονχο από τ : α γ ώ ν α . Αυχός ήχαν και ο λόγος που κάλεσε σχον αγώνα ελάχισχους πρ ώην σχραχιωχικούς σχελέχη χου ΚΚΕ που ευρίσκονχο σχην εξορία. Από αυχούς όμως, χους περισσόχερους χους χρησιμοποίησε σε θέσεις : πτχελών, ενώ σε ακόμα λιγόχερους αναχέθηκε διοίκηση μονάδων.

Το Δεκέμβριο χου 1946 ο εμφύλιος είχε επεκχαθεί σε όλη χην Ελλά-5α, με επίκενχρο χην Μακεδονία. Είναι εμφανές όχι η πρωχοβουλία χων

Λοκατζήδες σε πορεία στα χιονισμένα βουνά της Ελλάδας. Η απόφαση της συγκρότησής τους απετέλεσε επιτακτική ανάγκη των καιρών για την

αποτελεσματική αντιμετώπιση των ανταρτών μέσα στο «στοιχείο» τους. Η συμβολή τους στην τελική νίκη του ΕΣ υπήρξε άκρως καθοριστική.

ήσεων χον χειμώνα χου 1946-47 ανήκε σχους ανχάρχες χου ΔΣΕ. Από χον Οκχώβριο οι ΜΠΑ άρχισαν για πρώχη φορά να δείχνουν χο

ενδιαφέρον χους για χα χεκχαινόμενα σχην Ελλάδα. Σχις 18 Ιανουαρίου " 947 έφχασε σχην Αθήνα, ως επικεφαλής χης αμερικανικής «Αποσχολής Οικονομικής Ερεύνης» ο δικηγόρος ΓΤωλ Πόρχερ, απεσχαλμένος -ανεπί-τημο- χου Τρούμαν, ο οποίος ουσιασχικά «έλυνε και έδενε». Σχις 24 χου •:":υ μήνα, με επιμονή χου Πόρχερ, σχημαχίσχηκε νέα κυβέρνηση συνα-Γπσμού με επικεφαλής χον χραπεζίχη Δ. Μάξιμο, σχην οποία συμμεχεί-: αν όλοι οι πολιχικοί αρχηγοί, εκχός χου Οεμισχοκλή Σοφούλη.

Στις 14 Φεβρουαρίου, οι ανχάρχες χου ΔΣΕ εισέβαλαν σχην Σπάρχη,

επιχέθηκαν ενανχίον χων φυλακών χης πόλης και, έπειχα από μάχη με χη φρουρά χης, απελευθέρωσαν 233 αρισχερούς κραχούμενους. Την επομένη ο Βρεχα-νός υπουργός Εξωχερικών Μπέβιν ανακοίνωσε όχι χα αγγλικά σχραχεύμαχα θα αποχωρήσουν από χην Ελλά-δα χην 1η Απριλίου 1947. Σχις 21 Φεβρουαρίου η βρε-χανική κυβέρνηση ενημέρωσε χυπικά χην Ουάσιν-γκχον όχι η ευθύνη χης σχον ελληνικό χώρο θα έληγε χην προαναφερθείσα ημερομηνία. Σχις 12 Μαρχίου, ο Πρόεδρος Τρούμαν ανήγγειλε επίσημα χο περίφημο «Δόγμα Τρούμαν», ζηχώνχας από χο Κογκρέσο χην παροχή σχην Ελλάδα και σχην Τουρκία σχραχιωχικής και οικονομικής βοήθειας ύψους 400 εκαχ. δολλαρίων, χο μεγαλύχερο μέρος χης οποίας προοριζόχαν για χην Ελλάδα. Σύνχομα δημιουργήθηκε η «Αμερικανική Απο-σχολή Βοήθειας προς χην Ελλάδα» (AMAG) και σε χρόνο ρεκόρ χο περίφημο «δόγμα» ενεργοποιήθηκε θέχονχας χις βάσεις για χην αμερικανική επέμβαση σχα εσωχερικά χης χώρας, αρχίζονχας παράλληλα να γέρνει σιγά-σιγά χην πλάσχιγγα χου Εμφυλίου σχο πλευρό χης νόμιμης κυβέρνησης.

Σχις 20 Ιουνίου 1947, σχην Αθήνα υπεγράφη η πρώχη ελληνο-αμερικανική συμφωνία αμυνχικής βοή-θειας. Επικεφαλής χης αμερικανικής σχραχιωχικής αποσχολής ανέλαβε ο Σχραχηγός Λάϊσβεν, που έφχασε σχην Ελλάδα σχις 19 Ιουνίου 1947, με σκοπό χην επο-πχεία χης αποσχολής χων αμερικανικών όπλων και πυρομαχικών και χην εκπαίδευση χου προσωπικού σε αυχά. Αυχή η άμεση και απροκάλυπχη επέμβαση χου αμερικανικού παράγονχα αιφνιδίασε χον Ζαχαριάδη, ο οποίος εκχιμούσε όχι η «φιλεργαχική» και «φιλελεύθε-ρη» Αμερική, σχη χειρόχερη περίπχωση θα έμενε ουδέ-χερη σε αυχή χη σύγκρουση. Παράλληλα διαπίσχωσε όχι δεν υπήρξε ανχίσχοιχη κίνηση υποσχήριξης από πλευράς Σοβιεχικής Ένωσης, αποκαλύπχονχας χαυχό-χρονα και χην πανχελή ανυπαρξία κοινού πολιχικού νου, εκχός χου καθαρά κομμαχικού. Σχο μεχαξύ χην 1η Απριλίου πέθανε αιφνιδιασχικά ο Γεώργιος Β' και σχη θέση χου ως νέος βασιλιάς ανήλθε ο αδελφός χου Παύ-λος Α'.

Και ενώ σχο εσωχερικό χης Ελλάδας συνέβαιναν αυχά, σχις 2 Αυγούσχου 1947 σχο Μπλενχ χης Γιου-γκοσλαβίας υπεγράφη από εκπροσώπους χων Γενι-κών Επιχελείων Σχραχού χης Αλβανίας, χης Βουλγα-ρίας και χης Γιουγκοσλαβίας αφενός και χου ΔΣΕ αφε-χέρου, η λεγόμενη «Συνθήκη χου Μπλενχ». Σύμφωνα με χους όρους αυχής, χα Επιχελεία χων προαναφερ-θεισών χωρών ανέλαβαν χην υποχρέωση να παρά-σχουν κάθε είδους υποσχήριξη προς χον ΔΣΕ σε εφό-δια, πυρομαχικά, εκπαίδευση χων μαχηχών, περίθαλ-ψη χων χραυμαχιών χου, παροχή πυροβόλων, αερο-σκαφών και άλλου υλικού, καθώς και χην οργάνωση χων μεχόπισθεν χου ΔΣΕ σχο έδαφος χους. Σε αυχή χην προσπάθεια θα εκαλούνχο να βοηθήσουν και οι μη όμορες Λαϊκές Δημοκραχίες χης Ρουμανίας και χης Ουγγαρίας. H Αλβανία ανελάμβανε να παράσχει υπη-ρεσίες διοικηχικής μερίμνης και ναύσχαθμο σχα πλοία

Page 120: Ελληνικοί Πόλεμοι

ρζε Π Α Μ « ? V A V ϋ A i ^ F i a s a i f & u t i ywu & i h t o p i a Εμφύλιος

Πόλεμος

του «Ελληνικού Δημοκρατικού Ναυτικού»! H Συνθήκη αυτή, όπως άλλω-στε σημειώνεται και στο 10ο άρθρο αυτής, «...επιτεύχθηκε κατόπιν της σχετικής Πολιτικής και Στρατιωτικής Σύμβασης για ίδρυση ενιαίας Ομο-σπονδίας Σοβιετικών Λαϊκών Δημοκρατιών που θα προκύψει ύστερα από το δυναμικό απελευθερωτικό κίνημα ενάντια του αγγλο-αμερικανικού ιμπεριαλισμού και των φασιστών στην Ελλάδα». Σε εφαρμογή της συν-θήκης δημιουργήθηκαν κέντρα εκπαίδευσης και υποστήριξης ανταρτών στην Γιουγκοσλαβία, την Αλβανία και την Βουλγαρία. Τη συμφωνία αυτή εκμεταλλεύτηκε στο εσωτερικό της Ελλάδας και στο εξωτερικό η κυβερ-νητική και αμερικανο-βρετανική προπαγάνδα, για να επισείσουν τον κίν-δυνο της «σλαβικής εισβολής» κατά της Ελλάδας.

Στο δεύτερο μισό του 1947, ο Ζαχαριάδης αποφάσισε όπως δοθεί η πρώτη σημαντική μάχη με στόχο ο ΔΣΕ να συνεχίσει την επιθετική πρω-τοβουλία και να εδραιωθεί στην περί τον Γράμμο και Βίτσι ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου. Παράλληλα θα επεδίωκε να εδραιωθεί -σε μορφή «νησίδων»- η ανταρτική παρουσία σε όλα τα άλλα σημεία της Ελλάδας με πρόθεση τη μελλοντική ενοποίηση τους. Ταυτό-χρονα θα επεδιώκετο η συγκρότηση επαναστατικής κυβέρνησης των βουνών, με πρόθεση την αναγνώρισή της τουλάχιστον από την ΕΣΣΔ και τις άλλες δορυφόρες χώρες του ανατολικού συνασπισμού, ως απάντηση

Αντάρτισσες του ΔΣΕ. Η συμμετοχή των γυναικών στον Ελληνικό Εμφύλιο από πλευράς ΔΣΕ ήταν σημαντική και πρωτοποριακή για τις γενικότερες

κοινωνικές συνθήκες της εποχής, φανερώνοντας αφενός στην πράξη την ευαγγελιζόμενη από κομμουνιστικής πλευράς ισότητα ανδρών και

γυναικών και αφετέρου τα εξαιρετικά έντονα στρατολογικής φύσης προβλήματα που αντιμετώπισαν σε όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου.

στο «Δόγμα Τρούμαν». Το χρονοδιάγραμμα ενεργειών προέβλεπε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είχε ολοκληρωθεί στα τέλη του 1947.

Στις 2-3 Φεβρουαρίου 1947 πραγματοποιήθηκε πολεμικό συμβούλιο, _ιε τη συμμετοχή της στρατιωτικής ηγεσίας και ο τότε Α/ΓΕΣ, Αντιστρά-τηγος Σπηλιωτόπουλος, δήλωσε-προέβλεψε τα εξής: «Άμεσος αντικειμε-νικός μας σκοπός είναι να αποκρούσωμεν την επικείμενην επίθεσιν των τυμμοριτών. Αλλά και αφού την αποκρούσωμεν, ο πόλεμος θα διαρκέσει :πί 3 έτη». Τότε αποφασίστηκε όπως ο Στρατός επιτεθεί πρώτος κατά η ν ανταρτών της Ρούμελης εφαρμόζοντας το Σχέδιο «Τέρμινους», με : ι μ έ ρ ο υ ς σχέδια. Ταυτόχρονα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη θα : τηρμόζοντο τοπικά σχέδια για την εκεί εκκαθάριση των ανταρτών. Για ~ . εφαρμογή του Σχεδίου αυτού ανασυγκροτήθηκε και η ηγεσία του

ΓΕΣ με νέο αρχηγό τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Βεντήρη και υπαρχηγό τον Αντιστράτηγο Θρασύβουλο Τσακαλώτο. Τα Β' και Γ' ΣΣ σχημάτισαν την 1η Στρα-τιά, που ανέλαβε την υλοποίηση του Σχεδίου «Τέρμι-νους». Το ΓΕΣ εκτιμούσε τις δυνάμεις του ΔΣΕ σε 12.200-16.500 άτομα, ένας υπερβολικός αριθμός, αφού αργότερα αποκαλύφθηκε ότι η δύναμη του ΔΣΕ στα τέλη του 1947 ανήρχετο σε 9.000-10.000 μαχητές. Ο Στρατός παρέτασσε τότε δύναμη 120.000 ανδρών και 30.000 χωροφυλάκων, ενώ 20.000 άνδρες υπηρετού-σαν στην Αεροπορία, που άρχισε να συμμετέχει ολοέ-να και πιο ενεργά στον αγώνα. Στον αγώνα δευτερεύ-ων ήταν ο ρόλος του Ναυτικού, περιοριζόμενος στην εκτέλεση δια θαλάσσης μεταφορών και στον αποκλει-σμό περιοχών από την αποστολή ενισχύσεων ή απο-χωρήσεων ανταρτών από και προς άλλες περιοχές. Στην πράξη, για την εφαρμογή του σχεδίου ο ΕΣ χρη-σιμοποίησε περί τους 35.000 άνδρες με όχι καλό εξο-πλισμό και ηθικό.

Η Επιχείρηση «Τέρμινους» άρχισε στις 5 Απριλίου 1947 με την εξόρμηση 7 μεραρχιών πεζικού, που απο-τελούσαν τη δύναμη 40 ταγμάτων πεζικού των 500 ανδρών έκαστο και 36 Αόχων Ορεινών Καταδρομών (ΛΟΚ), που για πρώτη φορά έκαναν την εμφάνισή τους στις επιχειρήσεις. Επιπλέον διατέθηκαν 60 αερο-σκάφη, 40 πυροβόλα, 20 τάγματα Χωροφυλακής (8.000 άνδρες), 5.000 άνδρες των MAY και άλλα 43 τάγματα πεζικού για την εξασφάλιση των κατοικημένων περιο-χών. Συνολικά 80.000 άνδρες. Ο Στρατός χρησιμοποί-ησε την τακτική των «κλοιών», η οποία όμως στην πράξη αποδείχτηκε αναποτελεσματική. Όταν το καλο-καίρι οι δυνάμεις που συμμετείχαν στην επιχείρηση έφτασαν στην Πίνδο, γνώριζαν καλά ότι σχεδόν το σύνολο των ανταρτών είχε επανέλθει στις περιοχές τους στη Ρούμελη.

Την εποχή αυτή εκδηλώθηκε και η μεγάλη αντεπί-θεση του ΔΣΕ στην Ήπειρο. Στις 9 Ιουλίου, μία δύνα-μη 7 καλά οπλισμένων ανταρτικών ταγμάτων προσέ-βαλε την Κόνιτσα στα μετόπισθεν της V111 Μεραρχίας Πεζικού, η οποία είχε στραφεί στη διενέργεια εκκαθα-ριστικών επιχειρήσεων στην περιοχή του Γράμμου. Ο αιφνιδιασμός του Στρατού ήταν πλήρης. Στις 14 Ιουλί-ου οι αντάρτες ευρίσκοντο έξω από τα Ιωάννινα. Την κρίσιμη στιγμή την πόλη έσωσε η ηρωική δράση των Σπιτφάιρ της Αεροπορίας που με συνεχείς προσβολές, σε συνδυασμό με τη διστακτικότητα και την απειρία της διοίκησης των ανταρτών, πέτυχαν την αναχαίτισή τους. Η δύναμη του ΔΣΕ ξαφνικά άλλαξε αντικειμενι-κό σκοπό και με 4 τάγματα στράφηκε εναντίον των Γρεβενών. Η επίθεσή τους όμως αποκρούστηκε με βαριές απώλειες, σημαίνοντας και το τέλος της Επι-χείρησης «Τέρμινους» με ουσιαστικά ασήμαντα αποτε-λέσματα για τις κυβερνητικές δυνάμεις. Αυτή ήταν και η τελευταία προσπάθεια από πλευράς ΔΣΕ να παγιώ-σει υπέρ του μία κατάσταση, με την κατάληψη μιας μεγάλης επαρχιακής πόλης, που θα λειτουργούσε ως πρωτεύουσα του σχεδιαζόμενου από την ηγεσία του

121

Page 121: Ελληνικοί Πόλεμοι

ik iw l W f * I C A / i nnn m 1 £7A

«κράτους», προτού αρχίσει η συνεχής ροή της αμερικανικής βοηθείας. Από την πλευρά του ο Ζαχαριάδης αποφάσισε την κατάληψη του υψι-

πέδου της Κοζάνης τον χειμώνα, την απομόνωση της Ηπείρου με την κατάληψη του στρατηγικής σημασίας κόμβου του Μετσόβου, την μόνιμη αποκοπή των βασικών οδικών αρτηριών Μετσόβου-Ιωαννίνων και Ιωαν-νίνων-Αρτης και την κατάληψη της δυτικής Ηπείρου. Για να υλοποιηθεί όμως αυτό το φιλόδοξο σχέδιο απαιτούντο 55.000-60.000 άτομα, ενώ ο ΔΣΕ την ίδια χρονική στιγμή διέθετε μόνο 18.500 μαχητές. Επομένως το σχέδιο ήταν αντικειμενικά ανεφάρμοστο. Από τα μέσα του 1947 εξάλλου, πραγματοποιήθηκε μία οργανωτική αλλαγή στον ΔΣΕ, σε μια προσπάθεια μετατροπής του από αντάρτικο στρατό σε «τακτικό στρατό», με αντίστοι-χη δομή και τακτικές. Τα τοπικά Αρχηγεία ανταρτών μετατράπηκαν σε «τάγματα», ενώ εμφανίστηκαν και οι «ταξιαρχίες» ανταρτών, δύναμης 750-1.300 ατόμων, αποτελούμενες η κάθε μία από 3-4 «τάγματα».

Τον Οκτώβριο άρχισε η εξόρμηση του ΔΣΕ. Στις 10 Οκτωβρίου άρχι-σε η μάχη του Μετσόβου, η οποία διήρκεσε ένα εξαήμερο με την τελική υποχώρηση των ανταρτών. Τον Νοέμβριο κατελήφθη ο ορεινός όγκος της Μουργκάνας παρά την ελληνο-αλβανική μεθόριο και προσεβλήθη τρεις φορές η Έδεσσα χωρίς επιτυχία, ενώ δεν κατέστη δυνατός ο έλεγ-χος του υψιπέδου της Κοζάνης. Στις 4 Νοεμβρίου, στη Ρούμελη, οι

Πιλότοι της 337 Μοίρας σε μία αναμνηστική φωτογραφία μπροστά από τα μόλις παραληφθέντα αεροσκάφη καθέτου εφορμήσεως Χελντάιβερ της

Μοίρας στην αεροπορική βάση Λάρισας. Τα αεροσκάφη αυτά με τους χειριστές τους και τους τεχνικούς που τα υποστήριζαν διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στην τελική μάχη του Γράμμου και στο τέλος του Εμφυλίου.

αντάρτες επιτέθηκαν ανεπιτυχώς κατά της Αμφισσας, υφιστάμενοι συντριπτική ήττα. Στην Πελοπόννησο ο ΔΣΕ σημείωσε μερικές τοπικές επιτυχίες. Όμως η μόνη περιοχή που βρισκόταν σταθερά υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ, ήταν η περιοχή του Γράμμου-Βίτσι. Στις 23 Δεκεμβρίου 1947, ανακοινώθηκε επίσημα ο σχηματισμός στις υπό τον έλεγχο του περιοχές της πρώτης «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας», με πρωθυπουργό και υπουργό στρατιωτικών τον Μάρκο Βαφειάδη. Παράλληλα την ίδια μέρα εξαπολύθηκε σφοδρή επίθεση ενα-ντίον της Κόνιτσας με 2 ταξιαρχίες, 1 ανεξάρτητο τάγμα και για πρώτη φορά με την υποστήριξη και πυροβολικού (2 ορειβατικές πυροβολαρχίες). H κατάληψη της Κόνιτσας, που γειτνιάζει με τα ελληνο-αλβανικά σύνορα, θα προσέφερε στη νεοσχηματισθείσα «κυβέρνηση» την επιζητούμενη πρωτεύουσα του αντάρτικου «κράτους». Την πόλη υπεράσπιζαν 1.300 άνδρες των κυβερνητικών δυνάμεων και άλλες 3 ταξιαρχίες κάλυπταν την ευρύτερη περιοχή. H επική μάχη της Κόνιτσας διήρκεσε ένα ΙΟήμερο,

αλλά η πόλη δεν κατελήφθη από τους αντάρτες, οι οποίοι στις 4 Ιανουαρίου 1948 συμπτύχθηκαν, με βαρύτατες απώλειες.

Η μάχη αυτή ήταν εξαιρετικά σημαντική και με τακτικά, όσο και στρατηγικά αποτελέσματα. Ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία ο ΔΣΕ επιχείρησε -ανεπι-τυχώς- ως κανονικός τακτικός στρατός, ενώ παράλλη-λα δεν κατέστη δυνατή η κατάληψη της πόλης για τη δημιουργία της «πρωτεύουσας».

Στις αρχές του 1948, ο ΕΣ είχε δύναμη 125.000 ανδρών και η Εθνοφρουρά 48.000. Υπήρχαν 3 Σώματα Στρατού, με 9 μεραρχίες των 9.300 ανδρών εκάστη, 4 ανεξάρτητες ταξιαρχίες και 3 Μοίρες Καταδρομών. Βασική μονάδα παρέμεινε το τάγμα πεζικού των 400-500 ανδρών. Επιπλέον υπήρχαν 3 θωρακισμένα συντάγματα αναγνωρίσεως και 3 ίλες αρμάτων. Από πλευράς πυροβολικού, υπήρχαν 96 πεδινά, 12 μέσα και 36 ορειβατικά πυροβόλα.

Την ίδια εποχή, ο ίδιος ο Στάλιν είχε αρχίσει να σκέπτεται σοβαρά το τέλος της κομμουνιστικής εμπλοκής στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της αποφυγής της σύγκρουσης με τον αμερικανικό παράγοντα, που ολο-ένα και πιο εμφανώς εμπλεκόταν στη ζωτική για τα σοβιετικά συμφέροντα περιοχή και μάλιστα στο πλευ-ρό των ελληνικών κυβερνητικών δυνάμεων. Παράλλη-λα ξέσπασε έντονη διαμάχη μεταξύ Ζαχαριάδη και Βαφειάδη σχετικά με την μορφή που θα είχε ο αγώνας του ΔΣΕ. H διαμάχη έληξε με την απομάκρυνση του Βαφειάδη και την οριστική στροφή του ΔΣΕ στη μορφή του τακτικού στρατού. Αποτέλεσμα αυτής της μεταστροφής ήταν πλέον η μετατροπή των «αρχηγεί-ων» σε «μεραρχίες». Συνολικά συγκροτήθηκαν 9 ελα-φρές ανταρτικές μεραρχίες και ως στρατηγική εφε-δρεία συγκροτήθηκε η Μονάδα 670. Η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του ΔΣΕ αναβαθμίστηκε σε επίπεδο ταξιαρχίας. Σε όλα τα κλιμάκια της ιεραρχίας η διοίκη-ση του ΔΣΕ ήταν διμελής, αποτελούμενη από τον στρατιωτικό αρχηγό και τον Πολιτικό Επίτροπο, οι οποίοι ήταν όλοι κομματικά στελέχη του ΚΚΕ και συγκροτούσαν ιδιαίτερο κλάδο εντός του ΔΣΕ με δική του ιεραρχία από τον «ανθυπολοχαγό ΠΕ» μέχρι και τον «στρατηγό ΠΕ». Και το 1948 όμως, το μεγαλύτερο πρόβλημα του ΔΣΕ ήταν η έλλειψη στρατολογικών πηγών, οδηγώντας από τα μέσα του 1947 σε στρατο-λόγηση πλήρως βίαιου χαρακτήρα.

Για το 1948 ο Στρατός σχεδίασε δύο διαδοχικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις: την «Χαραυγή», την άνοι-ξη στη Ρούμελη και την «Κορωνίς» το καλοκαίρι στον Γράμμο. Οι επιχειρήσεις αυτές θα κάλυπταν από την Αττική και τον Κορινθιακό κόλπο μέχρι τα αλβανικά σύνορα, την περιοχή του Γράμμου, που ήταν η «καρδιά» του ΔΣΕ. Οι περιοχές της Πελοποννήσου, της Θράκης, η κεντρική και η ανατολική Μακεδονία, δεν συμπερι-λήφθησαν στις προαναφερθείσες επιχειρήσεις.

Ο ΔΣΕ αποδέχτηκε ουσιαστικά μία στατική αναμέ-τρηση στην περιοχή του Γράμμου, που θα είχε τον χαρακτήρα αμυντικής μάχης, αφού προηγουμένως

Page 122: Ελληνικοί Πόλεμοι

Εμφύλιος Πόλεμος

mil ~ΊΚυύ

ι ι ι ι m ι ? * * * * * * ΛΑ I M A A h A l A UAj & ι ϋ τ ο ρ ι α

εξαντλούσε τον αντίπαλο με επιχειρήσεις αντιπερισπασμού και ανταρτο-πολέμου στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Το διάστημα 25 Φεβρουαρίου-6 Μαρτίου και 30 Μαρτίου-2 Απριλίου, η V111 Μεραρχία του ΕΣ επιχείρησε δύο φορές να ανακαταλάβει το ορεινό οχυρό σύμπλεγμα της Μουργκάνας χωρίς επιτυχία, αντίθετα υπέστη σοβαρές ήττες και απώλειες. Στις 10 Φεβρουαρίου 1948 το πυροβολικό του ΔΣΕ (στην πραγματικότητα ένα ορειβατικό πυροβόλο των 75 χλστ.) κανονιοβόλησε για μία ώρα από την περιοχή του Αεμπέτ αιφνιδιαστικά τη Θεσσαλονίκη, με ελάχιστα ουσιαστικά αποτελέσματα, αλλά πολύ σημαντι-κό ψυχολογικό αντίκτυπο. Ο Στρατός και η Αεροπορία αντέδρασαν αστρα-πιαία και καταδιώκοντας το τάγμα του ΔΣΕ που διενήργησε την επιδρο-μή, το διέλυσαν.

Στις 15 Φεβρουαρίου 1948 ξεκίνησε η Επιχείρηση «Χαραυγή» για την εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας, την οποία ανέλαβε το Α' ΣΣ (1, IX και Χ Μεραρχίες) με διοικητή τον Αντιστράτηγο Θρασύβουλο Τσακαλώτο. Υπό τις διαταγές του υπήγοντο ακόμα 16 Τάγματα Εθνοφυλακής, 2 Μοί-ρες Καταδρομών, 1 λόχος πολυβόλων, 4 τάγματα διαβιβάσεων, 1 τάγμα Χωροφυλακής, 1 τάγμα ασφαλείας σιδηροδρόμων, 45 θωρακισμένα οχή-ματα, πυροβολικό, MAY, συνολικά περίπου 45.000 άνδρες με τη βοήθεια της Αεροπορίας και του Βασιλικού Ναυτικού, που με τα πλοία του είχε

Τρεις αντάρτες του ΔΣΕ εκπαιδεύονται στη χρήση των προσωπικών όλμων των 60 χιλιοστών. Στο αριστερό της φωτογραφίας διακρίνεται ο

εκπαιδευτής τους.

αποκλείσει τον Κορινθιακό. Κατά τις εκτιμήσεις του ΓΕΣ, στη Στερεά δρούσαν περίπου 3.000 μαχητές του ΔΣΕ καθώς και περίπου 2.000 μέλη της Αυτοάμυνας και πολιτικά στελέχη.

H «Χαραυγή», η οποία τερματίστηκε στα τέλη Μαΐου, πραγματοποιή-θηκε -το μεγαλύτερο διάστημα- κάτω από εξαιρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες και δεν είχε εντυπωσιακά αποτελέσματα. Εκκαθαρίστηκε πλή-ρως η περιοχή βορείως των Αθηνών μέχρι τη Λιβαδιά και νότια και δυτι-κά της Λαμίας, από την άλλη όμως ο ΔΣΕ κατάφερε να ανακαταλάβει το όρος Κόζιακα, που είχε πέσει την προηγούμενη χρονιά αποκόπτοντας τους αντάρτες της Στερεάς με τους αντάρτες της Θεσσαλίας και αποκα-θιστώντας εκ νέου το ενιαίο του χώρου για λογαριασμό τους στη συγκε-κριμένη περιοχή. Παράλληλα οι δυνάμεις του ΔΣΕ μετά από σκληρό ;γώνα στην περιοχή του Καρπενησίου, ανέτρεψαν τις υπέρτερες δυνά-μεις του Στρατού και ξέφυγαν του κλοιού που είχε σχηματισθεί εναντίον Τ3υς, αρχίζοντας αμέσως ελιγμούς και κινήσεις αντιπερισπασμού στα _ετόπισθεν του Στρατού, προκαλώντας σημαντική σύγχυση και κατα-

φέρνοντας τελικά να διαφύγουν. Για το δεύτερο σκέλος των επιχειρήσεων του 1948,

την Επιχείρηση «Κωρωνίς» στην ευρύτερη περιοχή της βορείου Πίνδου, στον Γράμμο και στο Βίτσι, ο ΔΣΕ διέθετε συνολικά 7 ταξιαρχίες (18 τάγματα), που συγκροτούσαν δύο μεγάλους σχηματισμούς, αντίστοι-χους με μεραρχίες: το Αρχηγείο Δυτικής Μακεδονίας και τη Μονάδα 670. Τη γενική ευθύνη της μάχης είχε το νεοσυγκροτηθέν Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο (ΑΠΣ), που το αποτελούσαν ο Ν. Ζαχαριάδης, ο Μ. Βαφειάδης και ο Β. Μπαρτζώτας για να προστεθεί αργότερα και ο Γούσιας. Το Συμβούλιο συγκροτήθηκε από τον Ζαχαριάδη για να περιορίσει τις δικαιοδοσίες, τις πρωτοβουλίες και τις εξουσίες του Βαφειάδη, κάτι που τελικά πέτυχε. Συνολικά η παρατακτή δύναμη του ΔΣΕ στην περιοχή ήταν περίπου 11.000 μαχητές, συμπεριλαμβανομένων και των βοηθητικών, δηλαδή αμάχων χωρικών και ανταρτών. Η ορεινή περιοχή του Γράμμου και του Βίτσι ήταν φύσει οχυρά τοποθεσία, της οποίας οι θέσεις είχαν ενισχυθεί ακόμα περισσό-τερο με διάφορα πρόχειρα τεχνικά οχυρωματικά έργα, κυρίως από επάλληλες σειρές κορμών δένδρων.

Από πλευράς Στρατού στην επιχείρηση συμμετεί-χε το Β' ΣΣ, υπό την διοίκηση του Αντιστράτηγου Βασίλειου Καλογερόπουλου, με 6 μεραρχίες (1,11, V111, IX, Χ και XVI), τάγματα Εθνοφρουράς, 33 πυροβολαρ-χίες (136 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων) και 50 αεροσκάφη. H όλη επιχείρηση ήταν υπό την άμεση εποπτεία του Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγου Γιαντζή και τον υψηλό έλεγχο του επικεφαλής της Αμερικανικής Στρα-τιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα Αντιστράτηγου Βαν Φλητ.

Το Σχέδιο «Κορωνίς» είχε καταστεί γνωστό στους αντάρτες από την ανάκριση αιχμαλωτισθέντων αξιω-ματικών. Με τον τρόπο αυτό χάθηκε το βασικό στοι-χείο του αιφνιδιασμού. Το σχέδιο προέβλεπε τη διεξα-γωγή της επιχείρησης σε τρεις φάσεις: α) Την περί-σχεση του Γράμμου, με τρεις μεραρχίες, β) Η κυρία φάση θα ξεκινούσε μετά την ολοκλήρωση της α' φάσης, με τη μορφή δύο κινούμενων «εμβόλων» προς τον Γράμμο, την IX Μεραρχία από Νότο και την 1 Μεραρχία από Βορρά, γ) Συνένωση των δύο «εμβό-λων» στον κυρίως Γράμμο και αποκοπή των διαβάσε-ων από αυτόν προς την Αλβανία και εκδήλωση κατά μέτωπο επίθεσης από 3 μεραρχίες με την παράλληλη συνδρομή και της V111 Μεραρχίας, οπότε και οι άλλες δύο μεραρχίες (1 και IX) θα εστρέφοντο προς το εσω-τερικό του κλοιού, κυκλώνοντας πλήρως κι εξοντώνο-ντας τους αντάρτες. Το σχέδιο αυτό -θεωρητικώς-καλό, απείχε πολύ από την πραγματικότητα, αφού δεν είχαν ληφθεί καθόλου υπ' όψιν οι δυσκολίες του εδά-φους και το απρόσιτο της περιοχής, σε τέτοιο σημείο ώστε να χαρακτηρισθεί από τους αξιωματικούς του μετώπου «νηπιώδες».

Η πρώτη μάχη του Γράμμου άρχισε στις 10 Ιουνί-ου. Με την έναρξη της α' φάσης του Σχεδίου «Κορω-νίς», αμέσως όμως εμφανίστηκαν και οι πρώτες

123

Page 123: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

δυσκολίες, που είχαν ως αποτέλεσμα τις πρώτες αλλαγές σε αυτό για να ακολουθήσουν στη συνέχεια πολλές άλλες πιο σοβαρές, με αποτέλεσμα το σχέδιο μετά την α' φάση να περάσει τελείως διαφοροποιημένο -στις 21 Ιουνίου- κατευθείαν στη γ' φάση, δηλαδή στην κατά μέτωπο επίθεση και μάλιστα με τις μεραρχίες όχι στις θέσεις που θα έπρεπε να είναι, αλλά σε αυτές που κατείχαν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το «κλειδί» της μάχης ήταν δύο υψώματα επί των οποίων αμυνόταν η 105η Ταξιαρχία του ΔΣΕ δύναμης 550-600 ανδρών: ο Πύργος της Στράτσανης στη δεξιά όχθη, στον οποίο αμυνόταν ένα τάγμα της ταξιαρχίας και ο πυκνοδασωμένος Κλέφτης στην αντίστοιχη αριστερή, που το υπεράσπιζε ένα ακόμα τάγμα, ενώ το τρίτο τάγμα αυτής, ήταν σε εφεδρεία στην περιοχή της Στράτσανης.

Στις 25 Ιουνίου, εναντίον των δύο υψωμάτων εξόρμησε η IX Μεραρ-χία του Υποστράτηγου Μανιδάκη, με 9 τάγματα και ισχυρότατη υποστή-ριξη αεροπορίας και πυροβολικού. Αρχικά κατελήφθη ο Πύργος της Στρά-τσανης και στη συνέχεια εξαπολύθηκε επίθεση με την 42α Ταξιαρχία ενα-ντίον του Κλέφτη. Επί Ιδνθήμερο όλες οι επιθέσεις απέβησαν άκαρπες. Η 75η Ταξιαρχία της V111 Μεραρχίας που προσπάθησε, επίσης απέτυχε. Στο μεταξύ η 11 Μεραρχία, εκμεταλλευόμενη πληροφορίες για την ισχύ

Αεροπόροι της τότε ΕΒΑ επιστρέφοντες από αποστολή σε κάποια αεροπορική δάση. Η συμβολή της Αεροπορίας στην τελική έκβαση του

Εμφυλίου υπήρξε καθοριστική από καθαρά επιχειρησιακής πλευράς και αναλόγως του μεγέΘους της ήταν σημαντική η σε αίμα προσφορά του

προσωπικού της.

των έναντι αυτής δυνάμεων του ΔΣΕ, με κατά μέτωπο επίθεση, διέσπα-σε την πρώτη και δεύτερη γραμμή άμυνας αυτών και έφτασε στις 15 Ιου-λίου ως την τρίτη γραμμή άμυνας στο Ταμπούρι το οποίο και κατέλαβε. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε «σφήνα» στα μετόπισθεν του ΔΣΕ στον Γράμμο. Όμως καμμία άλλη πρόοδος δεν είχε συντελεστεί σε οποι-οδήποτε άλλο σημείο του μετώπου, ενώ ο Κλέφτης παρέμενε απόρθητος.

Η όλη κατάσταση ήταν κρίσιμη. Το ΓΕΣ αποφάσισε να λάβει άμεσα μέτρα. Στις 14 Ιουλίου 1948, το μέτωπο του Γράμμου «μοιράστηκε» στα δύο: στο μέτωπο της Ηπείρου, που ανέλαβε το Α' ΣΣ του Αντιστράτηγου Τσακαλώτου (VII και IX Μεραρχίες Πεζικού) και στο μέτωπο της δυτικής Μακεδονίας, υπό το Β' ΣΣ του Αντιστράτηγου Καλογερόπουλου (1, 11, Χ και XV Μεραρχίες Πεζικού). Ο Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος Γιαντζής είχε την ευθύνη του συντονισμού των δύο μετώπων.

Αυτή η κρίση στο μέτωπο είχε και μία άλλη, πολιτική αυτή τη φορά κρίση, στον κόσμο της δεξιάς και του κέντρου, που έβλεπαν ότι μετά

τόσα χρόνια αγώνα οι κομμουνιστές αντάρτες δεν «εκκαθαρίζοντο» με τις διάφορες βαρύγδουπες επιχει-ρήσεις, αλλά αντίθετα επέστρεφαν και δρούσαν ουσια-στικά ανενόχλητοι στις περιοχές όπου την περασμένη χρονιά ή και μόλις πριν από μερικούς μήνες, είχαν «εκκαθαρισθεί».

Από πλευράς ΔΣΕ και γενικότερα του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, σημειώθηκε μία σημαντι-κότατη εξέλιξη. Στις 30 Ιουνίου ο Τίτο διέρρηξε τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα κομμουνιστικά κόμματα και την ελεγχόμενη από την ΕΣΣΔ «Κομμουνιστική Διεθνή» (Commitern) ανεξαρτητοποιούμενος. Το ΚΚΕ βρέθηκε σε δεινή θέση, καθώς θα έπρεπε να λάβει θέση, είτε καταδικάζοντας τον Τίτο -αλλά ταυτόχρονα θα έπρεπε να «ξεγράψει» το χαρτί της τόσο πολύτιμης γιουγκοσλαβικής βοήθειας- είτε να συνταχθεί παρά το πλευρό της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 28 Ιουλίου 1948, η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ έλαβε μία «δίμορφη» απόφαση, εγκρίνοντας τις θέσεις του Γραφείου Πλη-ροφοριών του κόμματος για τον Τίτο, αλλά αποφεύγο-ντας να πάρει δημόσια θέση εναντίον του. Ουσιαστικά το ΚΚΕ είχε ταχθεί με το πλευρό της Σοβιετικής Ένω-σης, απλά απέφυγε να το εξαγγείλει και δημοσίως για ευνόητους πολιτικούς λόγους.

Στις 26 Ιουλίου ο Τσακαλώτος εξαπέλυσε εναντίον των υπερασπιστών του Κλέφτη την 75η Ταξιαρχία, ενι-σχυμένη με ένα τάγμα και όλο το μεραρχιακό πυροβο-λικό καθώς και το σύνολο των αεροσκαφών της Αερο-πορίας. Διεξήχθησαν επικές μάχες αλλά ο Κλέφτης δεν θα πέσει παρά μόνο στις 1 Αυγούστου και μετά την εμπλοκή 4 ταξιαρχιών. Οι εναπομείνασες μετά από 40ήμερο σκληρό αγώνα δυνάμεις των ανταρτών, διέ-φυγαν από τον Κλέφτη συντεταγμένες, αφήνοντας μόνο τους νεκρούς τους. Το πολυπόθητο ρήγμα στη διάταξη του ΔΣΕ είχε επέλθει και ο Τσακαλώτος το εκμεταλλεύθηκε αστραπιαία, επιτυγχάνοντας μέχρι το βράδυ της ίδιας μέρας τη συνένωση των δυνάμεών του με τις αντίστοιχες δυνάμεις του Β' ΣΣ. Τις επόμε-νες δύο ημέρες έπεσαν τα σημαντικά υψώματα Κάμε-νικ και Γκόλιο που υπεράσπιζε η επίλεκτη 102η Ταξιαρχία του ΔΣΕ, η οποία διαλύθηκε. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκ νέου πολύ βαθιά σύμπτυξη των δυνάμεων του ΔΣΕ. Στις 15 Αυγούστου, η ίδια ταξιαρχία υπέστη νέα συντριπτική ήττα στο ύψωμα Μαύρη Πέτρα-Μπάτρα, με αποτέλεσμα ο διοι-κητής της να εκτελεστεί για παραδειγματισμό, έπειτα από συνοπτικές διαδικασίες.

Στις 20 Αυγούστου, τμήματα της IX Μεραρχίας κατέλαβαν την υψηλότερη κορυφή 2.520 του Γράμμου και όλοι πίστεψαν προς στιγμή ότι ο αιματηρός εμφύ-λιος είχε επιτέλους λήξει. Ήδη όμως από τα μέσα Αυγούστου ο ΔΣΕ είχε αρχίσει την εκκένωση του Γράμμου και με έναν αριστοτεχνικό ελιγμό, τη νύκτα 20/21 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε με απόλυτη επι-τυχία η διαρροή 8.500 ατόμων στο γειτονικό Βίτσι, εκτός από δύναμη 2 διλοχιών που παρέμεινε επί του Γράμμου για 24 ώρες, για να διατηρηθεί η φυσιογνω-

123

Page 124: Ελληνικοί Πόλεμοι

Εμφύλιος Πόλεμος

J0:U ικυύ g i V i u i m w e i

& ιστορια

μία του μετώπου. Μ ολοκλήρωση του στρατηγικού ελιγμού θα γινόταν με εξαπόλυση σφοδρής αντεπίθεσης από το Βίτσι στο πλευρό του Στράτου. Η ηγεσία του ΔΣΕ και του ΚΚΕ κατέφυγαν στην Αλβανία, απ' όπου το Γενικό Αρχηγείο των ανταρτών αμέσως επανήλθε στο Βίτσι, ενώ ο Βαφει-άδης μετέβη στα Τίρανα και με σοβιετικό αεροσκάφος της γραμμής πήγε στη Μόσχα «προς θεραπεία». Πρόεδρος του Πολεμικού Συμβουλίου ανέ-λαβε ο ίδιος ο Ζαχαριάδης, ενώ επικεφαλής των επιχειρήσεων ανέλαβε ο νεοπροαχθείς σε αντιστράτηγο Γούσιας.

Με τον τρόπο αυτό έληξε η πρώτη μάχη του Γράμμου, που διήρκεσε συνολικά 70 μέρες. Ο Στρατός είχε βαρύτατες απώλειες (785 νεκροί, 5.085 τραυματίες, 70 αγνοούμενοι). Θα έλεγε κανείς ότι η σύγκρουση ήταν ισόπαλη, αφού ο μεν Στρατός κυρίευσε έδαφος ενώ ο ΔΣΕ διατήρη-σε το αξιόμαχο των δυνάμεών του.

Οι ανταρτικές δυνάμεις αναδιοργανώθηκαν και σχεδίασαν να επιτε-θούν εναντίον της Φλώρινας, όμως τους πρόλαβε στις 30 Αυγούστου ο Κιτριλάκης με το Β' ΣΣ, που με δύναμη 5 ταξιαρχιών, πυροβολικού και αεροπορίας, ξεκίνησε την εκκαθάριση του Βίτσι. Μετά την εκπόρθηση του στρατηγικής σημασίας υψώματος Μάλι Μάδι, ακολούθησε η κατάλη-ψη του υψώματος Ραμπατίνα. H ηγεσία του ΔΣΕ προέβη σε ταχεία ανα-

Πυροβολαρχία των 75 χλστ. του ΕΣ ταγμένη σε θέση βολής και προετοιμαζόμενη για εκτέλεση πυρών εναντίον θέσεων του ΔΣΕ.

διάταξη των δυνάμεών της, μεταφέροντας τις ταξιαρχίες της που θα επε-τίθεντο κατά της Φλώρινας, στην περιοχή Μάλι Μάδι. Εκεί συγκεντρώ-θηκαν 4 ταξιαρχίες του ΔΣΕ έναντι 5 ταξιαρχιών του Στρατού. Για 2 ημέ-ρες η σύγκρουση υπήρξε εξαιρετικά σφοδρή. Το βράδυ 9/10 Σεπτεμβρίου οι αντάρτες εξαπέλυσαν ισχυρή αντεπίθεση με κύριο χτύπημα στη Ραμπατίνα. H εκεί ευρισκόμενη 22α Ταξιαρχία διαλύθηκε και οι δυνάμεις του ΔΣΕ επεχείρησαν να κλείσουν σε «λαβίδα» 3 άλλες ταξιαρχίες, οι οποί-ες μόλις και πρόλαβαν να διαφύγουν. Ο πανικός μεταξύ των ανδρών της 22ας Ταξιαρχίας ήταν τόσος, που κατευθυνόμενοι προς Καστοριά μετέ-δωσαν την φήμη ότι «έπεσε το μέτωπο». Έκτακτα στρατοδικεία με συνο-πτικές διαδικασίες έστειλαν στο απόσπασμα 78 στρατιώτες, με αποτέλε-σμα την αποκατάσταση της πειθαρχίας και της τάξης και την απόκρουση της επίθεσης του ΔΣΕ που εκδηλώθηκε με 4 ταξιαρχίες στις 20 Σεπτεμ-βρίου. Ο Σωματάρχης Κιτριλάκης, αντικαταστάθηκε από τον Γενικό Επι-θεωρητή του ΓΕΣ Αντιστράτηγο Παπαγεωργίου. Ο τελευταίος στις 10 Ι'κτωβρίου εξαπέλυσε σφοδρή γενική επίθεση με 4 μεραρχίες κατά των ίυνάμεων του ΔΣΕ, αλλά απέτυχε.

Προ αυτής της κατάστασης η ηγεσία του ΓΕΣ ανέθεσε τη διοίκηση - σι του Β' ΣΣ στον Αντιστράτηγο Τσακαλώτο, ο οποίος μόλις είχε πετύ-

χει την κατάληψη του ορεινού όγκου της Μουργκάνας στην Ήπειρο. Ο Τσακαλώτος με δύο Σώματα Στρατού υπό τις διαταγές του επιτέθηκε στις 11 Νοεμβρίου, επι-τυγχάνοντας τον στόχο του στις 4 Δεκεμβρίου, κλείνο-ντας το ρήγμα που είχε δημιουργήσει ο ΔΣΕ.

Ενώ διεξαγόταν η μεγάλη αυτή μάχη στον Γράμμο και στο Βίτσι, στην υπόλοιπη Ελλάδα οι ανταρτικές δυνάμεις πραγματοποιούσαν εξαιρετικά επιτυχείς κινήσεις αντιπερισπασμού. Στις 30 Ιουνίου χτυπήθηκε η Αμφιλοχία, ενώ τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο υπήρξε επιτυχής δραστηριότητα στην Θεσσαλία. Στα τέλη Ιουνίου η 2α Μεραρχία του ΔΣΕ επανέκαμψε στη Ρούμελη, αναστατώνοντάς την. Στις 12 Δεκεμβρίου οι αντάρτες εξαπέλυσαν την πλέον σφοδρή επίθεση κατά της Καρδίτσας, που καταλήφθηκε και παρέμεινε στην κατοχή του ΔΣΕ επί 3ήμερο. Οι αντάρτες έφυγαν συναποκομίζοντες σπουδαία λάφυρα και 1.587 στρατο-λογηθέντες, τους περισσότερους από αυτούς βιαίως.

Στην Πελοπόννησο η 3η Μεραρχία του ΔΣΕ είχε το καλοκαίρι του 1948 δύναμη 3.000 ανδρών και επιπλέον τοπική δύναμη 5 αρχηγείων, δύναμης ενός τάγματος το καθένα με μία Σχολή Αξιωματικών. Οι δυνάμεις αυτές κατάφεραν να επικρατήσουν πλήρους των δυνά-μεων του Κράτους.

Το τελευταίο έτος του Εμφυλίου Οι σημαντικές εξελίξεις στο ευρύτερο γεωστρατη-

γικό περιβάλλον κατά το 1949 (αποκλεισμός του Βερο-λίνου από τους Σοβιετικούς, ίδρυση του NATO, ύπαρ-ξη του «Ψυχρού Πολέμου») ενίσχυσαν την αποφασι-στικότητα των ΜΠΑ να τελειώσουν επιτέλους με το ελληνικό πρόβλημα.

Στις 19 Ιανουαρίου ο Θεμιστοκλής Σοφούλης σχη-μάτισε νέα κυβέρνηση. Πρώτη ενέργειά του ήταν η τοποθέτηση του Αντιστρατήγου Αλέξανδρου Παπάγου ως Αρχιστρατήγου των Εθνικών Δυνάμεων. Στόχος του νέου Αρχιστράτηγου ήταν η εμπέδωση σιδηράς πειθαρχίας, η καλλιέργεια επιθετικού πνεύματος και η συγκέντρωση των διατιθεμένων δυνάμεων για την εξάλειψη της κομμουνιστικής ανταρσίας εντός του 1949. Στο πλαίσιο αυτό ο Παπάγος έλαβε πρωτόγνω-ρες εξουσίες και αρμοδιότητες από την κυβέρνηση.

Η εκκαθάριση της χώρας άρχισε με κατεύθυνση Νότος-Βορράς, όπως και τις άλλες χρονιές. Η Επιχεί-ρηση «Περιστερά» για την εκκαθάριση της Πελοπον-νήσου, ανατέθηκε στο Α' ΣΣ του Αντιστράτηγου Τσα-καλώτου. Αρχισε προπαρασκευαστικά στις 19 Δεκεμ-βρίου 1948 και συνδυάστηκε με δρακόντεια μέτρα ασφαλείας εναντίον των γνωστών κομμουνιστών ή απλά αριστερών κατοίκων, ώστε να αποκοπεί ο ΔΣΕ από τις πηγές εφοδιασμού και πληροφοριών του. Μέσα σε ένα βράδυ συνελήφθησαν 4.500 κομμουνι-στές, αριστεροί, «δίκαιοι και άδικοι». Για να εφαρμο-σθεί το προληπτικό μέτρο, ο Τσακαλώτος δεν είχε ενη-μερώσει ουτε τον Α/ΓΕΣ, ενώ δεν απελευθέρωσε κανέναν, όσο διαρκούσε η επιχείρηση. Στην εκκαθάρι-ση της Πελοποννήσου δεν εφαρμόσθηκε, όπως γινό-

125

Page 125: Ελληνικοί Πόλεμοι

··' j r y ' - ψ o | r απο το 1874

χώρησής τους. Την 1η Απριλίου οι αντάρτες ανακατέλαβαν τον

Γράμμο. Με σκληρό αγώνα, μέχρι τις 27 Απριλίου ο Στρατός ανακατέλαβε σημαντικό τμήμα του αλλά όχι ολόκληρη την περιοχή, της οποίας μεγάλο μέρος παρέ-μεινε υπό τον έλεγχο των ανταρτών.

Στις 11 Απριλίου ο Ζαχαριάδης κλήθηκε επειγό-ντως στη Μόσχα από την οποία επέστρεψε στις 19 του ίδιου μήνα. Στις 20 γνωστοποίησε ότι ο ίδιος ο Στάλιν τον ενημέρωσε ότι από 1ης Μαίου η Βουλγαρία και η Αλβανία θα έκλειναν τα συνορά τους προς τον ΔΣΕ και θα σταματούσαν να παρέχουν σε αυτόν κάθε ενίσχυση και βοήθεια ώστε να μην προκληθούν οι HTTA και κατα-λάβουν την Αλβανία! Αν και το θέμα της υποχώρησης του ΔΣΕ απασχόλησε την κομμουνιστική ηγεσία, ο Ζαχαριάδης διακήρυξε την επανέναρξη των επιθετικών ενεργειών. H εκκαθάριση της Θεσσαλίας και της Στε-ρεάς άρχισε στις 1 Μαΐου και μέχρι το τέλος του ίδιου μήνα είχε ουσιαστικά ολοκληρωθεί, αν και η Στερεά με την Εύβοια τελικά εκκαθαρίστηκαν στις αρχές Ιουνίου. Ουσιαστικά ο ΔΣΕ στην Στερεά και την Θεσσαλία δια-λύθηκε. Από την πλευρά του το Γ' ΣΣ εκκαθάρισε την κεντρική και την ανατολική Μακεδονία, για να ακολου-θήσει το δασώδες και δύσβατο όρος Μπέλες που γειτ-νίαζε με τη Βουλγαρία, καθώς και την Θράκη.

Στις 11 Ιουλίου ο Τίτο προχώρησε στο κλείσιμο των συνόρων της Γιουγκοσλαβίας με την Ελλάδα, απαγο-ρεύοντας την είσοδο και την εκ νέου έξοδο των ανταρ-τών του ΔΣΕ. Σειρά είχε τώρα το τελικό κτύπημα. Για τις τρεις φάσεις της επιχείρησης «Πυρσός» στην περιοχή του Γράμμου-Βίτσι, είχαν συγκεντρωθεί περί-που 150.000 άνδρες του Στρατού και της Αεροπορίας. Στην περιοχή ευρίσκοντο 7 μεραρχίες πεζικού, 1 μεραρχία καταδρομών, 2 ανεξάρτητες ταξιαρχίες, 14 ελαφρά συντάγματα πεζικού, 150 περίπου πυροβόλα, 200 περίπου άρματα και ελαφρά τεθωρακισμένα οχή-ματα. Η Αεροπορία συμμετείχε με περίπου 100 αερο-σκάφη πρώτης γραμμής, που λίγο πριν από τη μάχη ενισχύθηκαν και με μία ακόμα Μοίρα Ελαφρού Βομ-βαρδισμού εφοδιασμένη με τα αμερικανικής κατα-σκευής, κάθετης εφόρμησης, βομβαρδιστικά Χελντάι-βερ. Ενδεικτικό της συγκέντρωσης δυνάμεων που είχε επιτευχθεί στην περιοχή, σύμφωνα με το νέο τρόπο σκέψης του Παπάγου, ήταν και το γεγονός ότι σε όλη την υπόλοιπη χώρα, είχαν παραμείνει μόνο μία μεραρχία πεζικού, μία ταξιαρχία, 79 ελαφρά τάγματα και ΜΕΑ. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Πυρσός Α'» (2-8 Αυγούστου 1949) κτυπήθηκαν παραπλανητικά οι αντάρτες στον Γράμμο.

Στην φάση «Πυρσός Β'» (10-16 Αυγούστου) για την προσβολή των κυρίων θέσεων του ΔΣΕ στο Βίτσι, επι-τέθηκαν οι 11, IX, Χ, XI Μεραρχίες Πεζικού, η 111 Μεραρ-χία Καταδρομών, το 12ο Ελαφρό Σύνταγμα Πεζικού, 6 τάγματα Εθνοφρουράς, 4 συντάγματα πεδινού πυρο-βολικού, 3 μοίρες μέσου πυροβολικού, 5 μοίρες ορει-βατικού πυροβολικού, 2 συντάγματα αναγνώρισης, η XI Ίλη Αρμάτων Μάχης, 6 τάγματα διαβιβάσεων και

Στις 29 Αυγούστου 1949, αμέσως μετά την κατάληψη της υψηλότερης κορυφής του Γράμμου, στρατιώτες του ΕΣ υψώνουν την Ελληνική Σημαία

σε πρόχειρο κοντάρι.

ταν πάντα μέχρι τότε, η τακτική των «κλοιών» που δεν είχε αποδώσει, αλλά η νέα τακτική των «επάλληλων κυμάτων», που κλιμακώνοντο σε βάθος και χτένιζαν μία συγκεκριμένη περιοχή κάθε φορά. Η Επιχείρηση «Περιστερά», ουσιαστικά είχε ολοκληρωθεί στις 29 Ιανουαρίου και σειρά είχε πλέον η Στερεά με την Επιχείρηση «Πύραυλος».

Στο μεταξύ, στις 11 Ιανουαρίου, η Νάουσα δέχτηκε ισχυρότατη επίθε-ση από αντάρτες που την κατέλαβαν και διατήρησαν μέχρι τις 14, οπότε και την ανακατέλαβε ο Στρατός. Το βράδυ της 19ης Ιανουαρίου κατελή-φθη το Καρπενήσι, έπειτα από αιφνιδιαστική ενέργεια του ΔΣΕ, το οποίο ανακατέλαβε ο Στρατός στις 6 Φεβρουαρίου. Στις 12 Φεβρουαρίου και η Φλώρινα δέχτηκε σφοδρή επίθεση αλλά αποκρούστηκε, με αποτέλεσμα να υποστούν σημαντικές απώλειες οι αντάρτες κατά την φάση της υπο-

126

Page 126: Ελληνικοί Πόλεμοι

Ψι wu Ιοικυύ

n i i j » n w i i v

& u t o p i a

σάριθμοι λόχοι μηχανικού. Από πλευράς Αεροπορίας συμμετείχαν 3 Μοί-ρες Διώξεως Βομβαρδισμού με 18 αεροσκάφη Σπιτφάιρ εκάστη, 3 σμήνη αναγνώρισης με 12 αεροσκάφη Χάρβαρντ, 1 μοίρα μεταφορικών αεροσκα-φών με 11 Ντακότα, ένα σμήνος με τρία ειδικά διαμορφωμένα Ντακότα για βομβαρδισμό, σμήνος συνεργασίας πυροβολικού με 10 αεροσκάφη, καθώς και ένα σμήνος με 10 αναγνωριστικά αεροσκάφη. Εφεδρεία του Αρχιστρά-τηγου ήταν η XV Μεραρχία και η 32α Ταξιαρχία.

Από πλευράς ΔΣΕ, στην περιοχή αμύνοντο η 9η Μεραρχία δύναμης περίπου 1.500 ατόμων, η 11η Μεραρχία δύναμης 1.550 ατόμων, η 105η Ταξιαρχία (450 άτομα), η Σχολή Αξιωματικών δύναμης 500 ατόμων, 45 ορειβατικά πυροβόλα, 15 αντιαεροπορικά πυροβόλα, 27 αντιαρματικά πυροβόλα, τάγμα μηχανικού, έμπεδα, διάφορα σχολεία και βοηθητικό προσωπικό συνολικής δύναμης περίπου 500 ατόμων.

Η συνολική δύναμη του ΔΣΕ στην περιοχή έφθανε τους 4.500 μαχη-τές, με καλό ηθικό και αποφασισμένοι για άμυνα μέχρις εσχάτων. Ωστό-σο αν και στην αρχή η επίθεση του Στρατού συνάντησε ορισμένα προ-βλήματα, η αντίσταση του ΔΣΕ βαθμιαία κάμφθηκε κάτω από τον τρομα-κτικό όγκο πυρός και την πλήρη ανισορροπία δυνάμεων. Οι μαχητές του ΔΣΕ που γλίτωσαν, διέρρευσαν προς τον Γράμμο.

Κατά τη διάρκεια της «Πυρσός Γ'» (24-30 Αυγούστου 1949), που απέ-βλεπε στην οριστική εκκαθάριση του Γράμμου, διατέθηκαν οι 1, V111, IX, XV Μεραρχίες Πεζικού, η 111 Μεραρχία Καταδρομών, η 77η Ταξιαρχία, 4 ελαφρά συντάγματα πεζικού, 5 συντάγματα πεδινού πυροβολικού, 3 μοί-ρες μέσου πυροβολικού, 5 μοίρες ορειβατικού πυροβολικού, 1 μοίρα αντιαρματικού πυροβολικού, το IX Σύνταγμα Αναγνώρισης (συν η 11 Ίλη Αναγνώρισης), καθώς και μία ίλη αρμάτων μάχης. Από πλευράς Αεροπο-ρίας, εκτός των δυνάμεων που συμμετείχαν στον «Πυρσό Β'», συμμετεί-χε η νέα Μοίρα των αεροσκαφών Χελντάιβερ.

Από πλευράς ΔΣΕ στον Γράμμο ευρίσκοντο η 1η Μεραρχία δύναμης 550 ατόμων, η 8η Μεραρχία δύναμης 1.100 ατόμων, η 9η Μεραρχία συν μερικά τάγματα θέσεων συνολικής δύναμης 3.400 ατόμων καθώς και μονάδες που έφτασαν από το Βίτσι, περί τα 2.000-2.500 άτομα.

Το πρωί της 25ης Αυγούστου άρχισε η «Πυρσός Γ'», η οποία ουσια-στικά είχε αρχίσει από την προηγουμένη ημέρα με τον σφοδρό βομβαρ-δισμό του στρατηγικής σημασίας υψώματος Τσάρνο, από 18 νεοπαραλη-φθέντα Χελντάιβερ (τα οποία οι Έλληνες πιλότοι και τεχνικοί κατέστησαν πλήρως επιχειρησιακά, μόλις μετά από 15 μέρες εκπαίδευσης) που κυριο-λεκτικά το ισοπέδωσαν ρίχνοντας 72 βόμβες των 500 λιβρών επί του τρι-γωνομετρικού του υψώματος.

Στις 25 Αυγούστου, ο Αντιστράτηγος Τσακαλώτος εξαπέλυσε το σύνολο των μεραρχιών του για την τελική έφοδο εναντίον του συγκροτή-ματος του Γράμμου. Μετά από σφοδρότατο αεροπορικό βομβαρδισμό με Χελντάιβερ, συνοδευόμενο από φραγμό πυροβολικού, το πεζικό εφόρμη-σε και μετά από εξαιρετικά σκληρή αντίσταση κατελήφθη από την 1 Μεραρχία το Τσάρνο. Την επομένη και ενώ ο αγώνας συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση, ο Τσακαλώτος διέταξε την IX Μεραρχία να διενεργήσει υπερκερωτικό ελιγμό κατά μήκος των ελληνο-αλβανικών συνόρων για να αποκόψει την μοναδική εναπομείνασα οδό διαφυγής των ανταρτών προς την Αλβανία. Η IX Μεραρχία εκτέλεσε με επιτυχία τον ελιγμό προελαύ-οντας στα νώτα των ανταρτών και κατέλαβε στις 27 Αυγούστου τη στρα-

τηγικής σημασίας διάβαση Πόρτα Οσμάν, την κύρια πύλη εισόδου στην -.· 3ανία. Η δευτερεύουσα διάβαση της Μπάρας ήταν η μόνη που είχε απο-γίνει για τους αντάρτες. Το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ αντιλαμβανόμε-

: έστω και αργά, την κρισιμότητα της κατάστασης διέταξε την άμεση -οχώρηση των δυνάμεων του ΔΣΕ στην Αλβανία για να σωθούν από την

αλωσία. Τη νύχτα της 29ης Αυγούστου τα τμήματα της IX Μεραρχίας είχαν εκτελέσει τον υπερκερωτικό ελιγμό άναψαν κατά μήκος των

συνόρων τεράστιες φωτιές, που σηματοδοτούσαν το τέλος του πολυετούς και πολυαίμακτου Εμφυλίου. Το πρωί της 30ης Αυγούστου ο Εθνικός Στρατός κατέλα-βε την κορυφή του Κάμενικ. H Μάχη του Γράμμου είχε λήξει. Σύμφωνα με το ΓΕΣ οι απώλειες του Εθνι-κού Στρατού ήταν σχετικά περιορισμένες: 243 νεκροί και 1.452 τραυματίες, ενώ οι αντίστοιχες απώλειες του ΔΣΕ ανήλθαν σε 922 νεκρούς και 944 αιχμαλώτους. Στην κατοχή του Στρατού περιήλθαν, μεταξύ των άλλων, ως λάφυρα 17 ορειβατικά, 15 αντιαεροπορικά και 8 αντιαρματικά πυροβόλα. Εξαιρετικά σημαντική, καθοριστική όπως αποδείχτηκε πολλές φορές, ήταν η συμμετοχή της Αεροπορίας, η οποία πραγματοποίησε 27.800 αποστολές ή 46.400 ώρες πτήσεων με όλων των τύπων τα αεροσκάφη, που διέθετε.

Από τις 30 Αυγούστου που γιορταζόταν ως «η ημέρα λήξης του Ελληνικού Εμφυλίου», άρχισε μία άλλη επιχείρηση για την πλήρη εκκαθάριση του εσω-τερικού της χώρας από τους αποκομμένους σε απο-μακρυσμένα τμήματα ή νησιά αντάρτες. Ενδεικτικοί είναι οι αριθμοί που παρέσχε το ΓΕΣ: Τον Σεπτέμβριο του 1949 είχαν απομείνει 2.150 κομμουνιστές αντάρτες

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΕΜΦΥΛΙΟΥ (1946-1949)

Νεκροί Εξαφανισθέντες Τραυματίες Αξιωματικοί 1.198 86 Οπλίτες 14.771 1.915 Σύνολο 15.969 2.001 37.557

H Αεροπορία είχε 31 ή 34 νεκρούς και 37 τραυ-ματίες, ενώ χο Ναυτικό 21 νεκρούς. Επιπλέον

αναφέρονται ως εκτελεσθέντες 4.290 άμαχοι και 931 θύματα από νάρκες.

στο εσωτερικό της χώρας. Τον Οκτώβριο 1.760, το Νοέμβριο 1.275 και τον Δεκέμβριο 815. Σε αυτό τον αγώνα εκκαθάρισης και ο Εθνικός Στρατός είχε απώ-λειες, αφού το 1950 οι απώλειές του ανήλθαν σε 655 νεκρούς και τραυματίες.

Τυπικά ο Εμφύλιος είχε λήξει δύο μήνες μετά την κατάληψη της οροσειράς του Γράμμου. Στις 16 Οκτω-βρίου 1949 ο Δημήτρης Παρτσαλίδης, τότε «πρωθυ-πουργός» της «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνη-σης» ανήγγειλε από την Σόφια τον επίσημο τερματι-σμό των εχθροπραξιών: «...Ο ΔΣΕ δεν κατέθεσε τα όπλα, μα τα έθεσε παρά πόδα. Υποχώρησε μπροστά στην τεράστια υπεροχή του μοναρχοφασψού. Μα ο ΔΣΕ δεν λύγισε και δεν συντρίφτηκε. Παραμένει ισχυ-ρός και με ακέραιες τις δυνάμεις του...». Μ πρώτη από αυτές τις φράσεις απετέλεσε πρόσχημα στο οποίο στη-ρίχθηκαν οι καταδιωκτικές αρχές της μετεμφυλιακής Ελλάδας για την απηνή καταδίωξη, σύλληψη και αρκε-τών από αυτούς εκτέλεση, των «χαρακτηρισμένων αρι-στερών», αληθινών και μη, σχεδόν μέχρι τη μεταπολί-τευση του 1974.

127

Page 127: Ελληνικοί Πόλεμοι

Κωνσταντίνος Βλάοοης

Η εκστρατεία στην Κορέα (1950-1955)

πό χο 1910, η Ιαπωνία είχε προσαρτήσει την Κορέα κι εφήρμοζε μια συστηματική προσπάθεια εξιαπωνισμου της. Με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και κατό-πιν συμφωνίας των Συμμάχων, η ΕΣΣΔ απελευθέρωσε το βόρειο τμήμα της χώρας, ενώ οι Αμερικανοί αφόπλισαν

τους Ιάπωνες στο νότιο, με διαχωριστική γραμμή σ' αυτή τη διαδικασία, τον 38ο παράλληλο, μια ρύθμιση που δεν υπονοούσε οποιαδήποτε γεω-γραφική ή εθνική διαίρεση.

Αφού η διεξαγωγή εκλογών υπό την αιγίδα του OHE, τον Μάιο του 1948, υπονομεύθηκε στο βόρειο τμήμα από την ΕΣΣΔ, η κυβέρνηση που σχηματίσθηκε στο νότιο τμήμα, αναγνωρίσθηκε ως η νόμιμη κυβέρνηση της Κορέας και τον Ιούλιο του 1949 αποσύρθηκαν τα αμερικανικά στρα-τεύματα. Απέμειναν μόνο 100.000 άνδρες, δίχως βαρύ εξοπλισμό για τη διατήρηση της εσωτερικής ασφάλειας.

Στον Βορρά, τον Αύγουστο του 1948, ιδρύθηκε η Λαϊκή Δημοκρατία

της Βορείου Κορέας υπό κομμουνιστική κυβέρνηση και τον Δεκέμβριο αποσύρθηκαν τα σοβιετικά στρα-τεύματα, αφήνοντας 200.000 Βορειοκορεάτες με άρμα-τα και αεροπορία. Αυθαίρετα, η Β. Κορέα διακήρυξε ότι η εξουσία της εκτεινόταν και στο Νότο κι από τον Ιού-νιο του 1948 άρχισαν προσπάθειες διασάλευσης της τάξης στη Ν. Κορέα με προπαγάνδα, δράση ανταρτατ\ και μεθοριακά επεισόδια στον 38ο Παράλληλο.

Εναρξη και διεύρυνση του πολέμου Στις 25 Ιουνίου 1950, στις 04.00 τοπική ώρα, εκδη-

λώθηκε αιφνιδιαστική επίθεση κατά της Ν. Κορέας, όταν 10 Μεραρχίες, 1 Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία με υποστήριξη 240 αρμάτων Τ-34 και αεροπλάνων, πέρα-σαν τον 38ο Παράλληλο, υποχρεώνοντας τους αμυνο-

128

Εκπαίδευση ανδρών του ΕΚΣΕ σε αμφίβια καταδρομικά εγχειρήματα.

Page 128: Ελληνικοί Πόλεμοι

mmm, V I A Μ V? UO < f W M ML JILFIEIIAFMVIY Ϋ & Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η εκστρατε ία στην Κορέα

αένους σε χσχεία σύμπτυξη. Στις 29 Ιουνίου εκλήθησαν όλα τα μέλη του OHE να βοηθήσουν στρατιωτικό τη Ν. Κορέα και αμέσως αμερικανικές δυνάμεις έσπευσαν να ενισχύσουν τους Νοτιοκορεάτες στον απελπισμέ-νο επιβραδυντικό αγώνα τους. Παρά ταύτα, οι Βορειοκορεάτες είχαν καταλάβει μέχρι το τέλος Ιουλίου όλη τη Ν. Κορέα, εκτός από ένα μικρό τμήμα με το λιμάνι του Πουσάν, όπου κατέφθαναν οι ενισχύσεις, αποτε-λώντας έτσι ένα προγεφύρωμα για τις δυνάμεις του OHE.

Μέσα σε αυτή την «Περίμετρο του Πουσάν», οι συμμαχικές δυνάμεις αντιστάθηκαν, ενώ κατέφθαναν συνεχώς δυνάμεις. Συνολικά 16 χώρες έστειλαν μάχιμες μονάδες στρατού, αεροπορίας ή ναυτικού: Αιθιοπία, Αυστραλία, Βέλγιο, Βρετανία, Γαλλία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Καναδάς, Κολομβία, Λουξεμβούργο, Νέα Ζηλανδία, Ν. Αφρική, Ολλανδία, Ταϊλάνδη, Τουρκία και Φιλιππίνες. Οι Δανία, Ινδία, Ιταλία, Σουηδία και Νορβηγία, έστειλαν μονάδες υγειονομικού.

Το πρωί της 15ης Σεπτεμβρίου 1950, οι δυνάμεις του ΟΗΕ επιτέθηκαν για να ανακαταλάβουν την Σεούλ. Αμερικανικές και Νοτιοκορεατικές δυνάμεις αποβιβάσθηκαν στην Ιντσόν, 32 χλμ. νοτιοδυτικά της Σεούλ, αιφνιδιάζοντας πλήρως τον αντίπαλο και μέχρι τις 28 του μηνός η πρω-τεύουσα είχε απελευθερωθεί. Στο μεταξύ, η επίθεση που εξαπολύθηκε από την «Περίμετρο του Πουσάν» είχε πετύχει την διάσπαση του κλοιού

και στις 7 Οκτωβρίου οι συμμαχικές δυνάμεις συνε-νώθηκαν, εγκλωβίζοντας 6 εχθρικές μεραρχίες.

Την ημέρα αυτή, ο OHE εξουσιοδότησε τον αρχι-στράτηγο των συμμαχικών δυνάμεων Μακ Αρθουρ να διαβεί τον 38ο Παράλληλο εφόσον το έκρινε σκόπιμο και μέχρι το τέλος Οκτωβρίου οι Σύμμαχοι έφθασαν σε απόσταση 60-80 χλμ. νότια του ποταμού Γιαλού στα σύνορα με την Κίνα, διαλύοντας τον εχθρό. Ο Μακ Αρθουρ πίστεψε ότι ο πόλεμος είχε ουσιαστικά λήξει.

Ωστόσο οι ΜΠΑ είχαν αγνοήσει τις απειλές της Κίνας ότι δεν θα ανεχόταν εισβολή στην Β. Κορέα, με αποτέλεσμα μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου να συγκεντρω-θούν τεράστιες κινεζικές δυνάμεις που άρχισαν να διεισδύουν στο βορειοκορεατικό έδαφος. Στην αίτηση του Μακ Αρθουρ για βομβαρδισμό των γεφυρών του ποταμού Γιαλού και στρατηγικών στόχων στο βορειο-κορεατικό έδαφος, η πολιτική ηγεσία αρνήθηκε, επι-τρέποντας μόνο την προέλαση βορειότερα. Όταν αυτή ξεκίνησε, στις 24 Νοεμβρίου, η κινεζική αντίσταση καθήλωσε τη Συμμαχική 8η Στρατιά και την επομένη 14 κινεζικές μεραρχίες επιτέθηκαν με σφοδρότητα, κλονίζοντας τον αντίπαλο, ο οποίος αποσύρθηκε μέχρι το τέλος του έτους κατά μήκος του 38ου Παραλλήλου.

Την Πρωτοχρονιά, 400.000 Κινέζοι και 100.000 Βορειοκορεάτες επιτέθηκαν με 18 μεραρχίες και κατέ-λαβαν την Σεούλ στις 4 Ιανουαρίου. Οι 200.000 άνδρες του OHE, αντιμετωπίζοντας και ισχυρές ανταρτικές δυνάμεις στα μετόπισθεν, αναγκάστηκαν να υποχωρή-σουν κατά μήκος του 37ου Παραλλήλου. Παρά τις βαρειές απώλειές τους, οι Κινέζοι εξαπέλυσαν νέα επί-θεση, αλλά με αντεπίθεσή τους οι δυνάμεις του OHE τους έφραξαν το δρόμο κι ως τα μέσα Ιανουαρίου η κινεζική επίθεση είχε εκφυλιστεί.

Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα Η Ελλάδα, που επιθυμούσε ευνοϊκή αντιμετώπιση

στο θέμα της ένταξής της στο NATO, αποφάσισε να συγκροτήσει εκστρατευτικό σώμα που ονομάσθηκε ΕΚΣΕ (Εκστρατευτικό Σώμα Ελλάδος) με δύναμη η οποία τελικά αποφασίσθηκε να περιορισθεί σε 1.000 περίπου άνδρες. Έτσι συγκροτήθηκε Διοίκηση-Επιτε-λείο ΕΚΣΕ και Τάγμα ΕΚΣΕ, με διοικητές τον Συνταγ-ματάρχη Ιωάννη Δασκαλόπουλο και Αντισυνταγ-ματάρχη Διονύσιο Αρμπούζη αντίστοιχα.

Το ΕΚΣΕ κατέπλευσε στο Πουσάν στις 9 Δεκεμ-βρίου και αφού αυτό συμπλήρωσε τον εφοδιασμό του, υπήχθη από τις 18 Δεκεμβρίου στο αμερικανικό 7ο Σύνταγμα Ιππικού/ 1ης Μεραρχίας Ιππικού. Με την εκδήλωση της κινεζικής επίθεσης, οι Έλληνες ενε-πλάκησαν στον αγώνα με αμυντικές επιχειρήσεις, εκτελώντας αποστολές αναγνωρίσεως, περιπολίες, ενέδρες κι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ανταρτών. Με τη νέα κατάσταση υπήρξε η εκτίμηση ότι η εχθρική διάταξη στα δυτικά ήταν ασθενής και χωρίς βάθος, καθώς πίσω της υπήρχε ο ποταμός Χαν Γκαν. Αρχισε έτσι η εκπομπή ισχυρών επιθετικών αναγνωρίσεων

129

Χιεζαν ι ζ ϊ ν \ y ( H y e s a n j m )

jf Λ ^ Σ ο ν γ κ ι ν I /^7(Chongjin Ϊ

Ηϊανγχζοϋ icftangjui ιΠίουαζόν ί Hmthon ) ΆνϊαύΥ' (Anting. ΟϋνσαΜ

•(Unsan) Toovy χζοϋ

[(Chongtw )

b f e ^ o v v y x |t£rnhuftg) 7Χουνγκνάμ (Hungnam ) Τοχσόν ITokchon)

Τοιναμπό \ tChinrfampo > lIZaptJSov :ανσούγχ C «asongl „ 70 ζά ν

tfiTosan)

Καεζόγ>Λ [σουνχσόνύ Mlunehon Γ Ρυίζουμίϊι U· jonglrtf |νγχνούγχ

lUngnung) • Iv toov < Inchon

lovcv Ehonan) Άνϊογχ \Andong)

Κουνοον (Kunsan)

Σονζοϋ [ C h o n j u )

NKoytc Ντο , (Koje-do) (

Χ Α Ρ Τ Η Σ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΩΝ K O P t S I

Κ λ ι μ ο ί If <000 000

Ο ί ο ι Ιιδηροδρομιχίι γραμμή Σύνορα Ν.τοονοιμα ίοιμσ

Page 129: Ελληνικοί Πόλεμοι

to J W M < M ™ απο το 1874

και τοπικές αντεπιθέσεις για εξακρίβωση της εχθρικής διάταξης και πρό-κληση φθοράς στον αντίπαλο. Από τις 24 Ιανουαρίου το ΕΚΣΕ συμμετεί-χε σε επιθετικές επιχειρήσεις αναγνωρίσεως και σε μάχες, συνεργαζόμε-νο με το αμερικανικό Ιο Τάγμα/ 7ου Συντάγματος.

Οι Κινέζοι αποφάσισαν να εκτελέσουν αντενέργειες ώστε να αφαιρέ-σουν την πρωτοβουλία κινήσεων από τους Συμμάχους, προσβάλλοντας μάλιστα τα νώτα τους ώστε να τους υποχρεώσουν σε σύμπτυξη. Επέλε-ξαν έτσι να προσβάλουν μια τοποθεσία που κάλυπτε μια από τις κύριες γραμμές ανεφοδιασμού του κέντρου και του δυτικού μετώπου των Συμ-μάχων και την οποία κατείχε τη νύκτα 29/30 Ιανουαρίου το ΕΚΣΕ.

Ο 1ος Λόχος κατείχε το ύψωμα 307, μια Διμοιρία του 3ου Λόχου δια-νυκτέρευε στον αυχένα μεταξύ των υψωμάτων 307 και 381, ο υπόλοιπος 3ος Λόχος βρισκόταν στο ύψωμα 381, ενώ το αριστερό πλευρό κάλυπτε ενέδρα δυνάμεως Ομάδος, που έλαβε θέση μεταξύ των ελληνικών τμη-μάτων και του αμερικανικού 1ου Τάγματος.

Στις 00.20 της 30ης Ιανουαρίου η Διμοιρία του 3ου Λόχου δέχθηκε επίθεση και βροχή βλημάτων όλμων αρχίζει να πέφτει στις θέσεις της και στο 381, ενώ πλήθη Κινέζων επιτίθενται σε αλλεπάλληλα κύματα, παρόλο που δέχονται φραγμό πυρός. Ο 1ος Λόχος αναφέρει ότι δεν δέχεται επί-

Μ Η σωρρός του πρώτου Ελληνα νεκρού τυλιγμένη με την Γαλανόλευκη.

θεση και συνεχίζει να παρέχει υποστήριξη στον 3ο Λόχο και τη Διμοιρία του στον αυχένα, η οποία υποχώρησε στο ύψωμα 307. Ο 3ος Λόχος ήλθε αντιμέτωπος με δύναμη 1.000 ανδρών, ανατρέποντας μερικούς Κινέζους που πέτυχαν να ανέβουν στο ύψωμα. Προς στιγμήν φάνηκε ότι ο εχθρός είχε ανακοπεί και το ΕΚΣΕ ενίσχυσε την Ομάδα της ενέδρας με άλλη Ομάδα και στοιχείο πολυβόλων 0,30" από τον 2ο Λόχο. H ενέδρα είχε ήδη εμπλακεί σε μάχη με εχθρική δύναμη που είχε επιχειρήσει την παράκαμ-ψη του υψώματος 381, ενώ παράλληλα ο εχθρός είχε πραγματοποιήσει παραπλανητική επίθεση εναντίον του υψώματος 307, όπου και καθηλώ-θηκε από τον αμυνόμενο Ιο Λόχο. Το ίδιο είχε συμβεί και με άλλη επίθε-ση εναντίον του αμερικανικού 1ου Τάγματος.

Νέα ισχυρότερη επίθεση εκδηλώθηκε εναντίον του υψώματος 381, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει αγώνας σώμα με σώμα και να επικρατήσει σύγ-χυση μεταξύ των αντιμαχομένων. Με αυτή την κατάσταση, από το 381 εκτοξεύθηκαν πυρά προς το κέντρο της διάταξης του ΕΚΣΕ, με αποτέ-λεσμα να δοθεί η εντύπωση ότι αυτό είχε καταληφθεί πλήρως από τον εχθρό. Καθώς η διοίκηση του ΕΚΣΕ άρχισε να προετοιμάζει αντεπίθεση

με τον 2ο Λόχο για να ανακαταλάβει το 381, χτύπησε το τηλέφωνο στο σταθμό διοικήσεως του ΕΚΣΕ κι ένας τραυματίας του 3ου Λόχου ανέφερε ότι Έλληνες και Κινέζοι πολεμούσαν σώμα με σώμα μέσα στο σκοτάδι. Αμέσως ο 2ος Λόχος στάλθηκε για ενίσχυση και ανοί-γοντας δρόμο, πολεμώντας σκληρά, μαζί με τους άνδρες του 3ου Λόχου κατεδίωξαν τους Κινέζους, απο-καθιστώντας πλήρως την τοποθεσία.

Από τη μάχη που κράτησε μέχρι τις 04.30, οι Έλλη-νες είχαν 10 νεκρούς, 1 αγνοούμενο και 13 τραυματίες, ενώ μόνο επάνω στο 381 βρέθηκαν 28 νεκροί Κινέζοι. Το επίσημο δελτίο της αμερικανικής 1ης Μεραρχίας Ιππικού κατέγραψε ότι ο Ελληνικός Λόχος αντιμετώ-πισε 3.000 Κινέζους εκ των οποίων οι απώλειες υπο-λογίσθηκαν σε 650 νεκρούς και τραυματίες. Ο παγκό-σμιος Τύπος έδωσε λεπτομερείς περιγραφές της μάχης και το ΕΚΣΕ έλαβε συγχαρητήριες διαταγές. Ο διοικητής της 8ης Στρατιάς δήλωσε ότι τα Ηνωμένα Έθνη όφειλαν πολλά στον Ελληνικό Λόχο, ο οποίος μαχόμενος ηρωικά δεν έδωσε την ευκαιρία στους Κινέζους να ανατρέψουν το γενικότερο σχέδιο της 8ης Στρατιάς. Ο διοικητής της 1ης Μεραρχίας Ιππικού είπε: «Αξίζει για κάθε άνθρωπο να γνωρίζει πώς πολε-μούν οι Έλληνες». H μάχη του υψώματος 381 ήταν η πρώτη μεγάλη πολεμική επιχείρηση για το ΕΚΣΕ. κατά τη διάρκεια της οποίας διαπιστώθηκε η ικανότη-τα των Ελλήνων στον ορεινό και το νυκτερινό αγώνα.

Διαδοχικές επιθέσεις αντιπάλων Στις 1 Φεβρουαρίου η 8η Στρατιά επιτέθηκε σημει-

ώνοντας αργή πρόοδο, με αποτέλεσμα να ανακαταλη-φθεί η Ιντσόν μόλις στις 7 του μηνός. Στις μάχες αυτές, το ΕΚΣΕ κατάφερε να καταλάβει τρία υψώματα σε πολύ δύσκολες εδαφολογικές συνθήκες, δίνονταο σκληρό τριήμερο αγώνα (8-10 Φεβρουαρίου) και μετά από επτά κατά σειρά επιθέσεις, στην περίπτωση τοι τελευταίου, με τίμημα 6 Έλληνες νεκρούς και 25 τραυματίες, ενώ περισσότερα από 150 πτώματα το. εχθρού βρέθηκαν επάνω στα υψώματα. Βάσει των επι-σήμων αμερικανικών στοιχείων, ο εχθρός απώλεσ; περισσότερους από 800 άνδρες και χα δύο κινεζικ: συντάγματα που ενεπλάκησαν στη μάχη αποσύρθηκσ. από την πρώτη γραμμή λόγω των κενών που δημ-ουργήθηκαν από χις απώλειές χους.

Μεχά χις επιχυχίες που σημείωσαν οι συμμαχικέ; δυνάμεις σχα δεξιά χης διαχάξεώς χους, έσχρεψαν τκ προσπάθειές χους από χο κένχρο προς χα δυτικά, _: σκοπό χην απελευθέρωση χης Σεούλ ή χην κύκλωστ χου εχθρού από χα αναχολικά. Οι κινεζικές δυνάμει όμως ανχισχέκονχο με πείσμα.

Σχις 6 Μαρχίου, χο ΕΚΣΕ διαχάχθηκε να ενεργήσί επιθεχικά καχά χων υψωμάχων 443 και 326 που καχε -χονχο ισχυρά και καχόπιν αναγνωρίσεων αποφασίσττ-κε η διάρρηξη χης εχθρικής χοποθεσίας με ανορθόδο-ξο χρόπο: ο 2ος Λόχος θα επεχίθεχο μεχωπικά κστ.: χου 326, ενώ από δεξιό του θα εκδηλωνόταν ταυτ -

130

Page 130: Ελληνικοί Πόλεμοι

χρονη ενέργεια χου 3ου Λόχου. Με επιμέλεια οργανώθηκε και η υποστή-ριξη χου εγχειρήμαχος, καθώς ανοίχθηκε οδός νοχίως χου υψώμαχος 318 και από εκεί αλυσίδα σχραχιωχών μεχέφερε χα πυρομαχικά που απατχου-νχο για χους όλμους χων 81 mm, οι οποίοι έπρεπε να προωθηθούν. Επί-σης δόθηκε μεγάλη έμφαση σχον εφοδιασμό με χειροβομβίδες για χην ανχιμεχώπιση χων εχθρικών ανχεπιθέσεων και γι' αυχό χο λόγο συγκε-νχρώθηκε μεγάλος αριθμός χωρικών, οι οποίοι θα μεχέφεραν τις χειρο-βομβίδες. Τέλος ως υποσχήριξη διαχέθηκε ένας ουλαμός 5 αρμάχων.

Σχις 08.00 χης 7ης Μαρχίου ξεκίνησε η επίθεση. Ο 2ος Λόχος άρχισε να ανεβαίνει σχις πλαγιές χου 326, ενώ χα άρμαχα πλησίασαν κι άρχισαν να εκχελούν άμεση βολή καχά χων εχθρικών ορυγμάχων. Ο 2ος Λόχος επιχέθηκε με εφόπλου λόγχη, λογχίζονχας πολλούς από χους Κινέζους, καχέλαβε χο ύψωμα και αφού σχαθεροποιήθηκε επ' αυχού, απέκρουσε χρεις διαδοχικές ανχεπιθέσεις χάρις σχον έγκαιρο ανεφοδιασμό χων Ελλήνων με χειροβομβίδες. Αν και ο 3ος Λόχος ανχιμεχώπισε σθεναρή ανχίσχαση και απέχυχε να καχαλάβει χο Ανώνυνο που βρισκόχαν 500 μέχρα αναχολικά χου 326, χο ΕΚΣΕ είχε πεχύχει σχον χομέα χης 1ης Μεραρχίας χην πρώχη νίκη χης ημέρας, η δε σχεδίαση κι εκχέλεση χης επίθεσης σχολιάσχηκε ευρύχαχα, ενώ ο μέραρχος, παρακολουθώνχας χην

Παρασημοφόρηση της Σημαίας του ΕΚΣΕ από τον Αντιστράτηγο Αλέξανδρο Χρηστέα, κατόπιν σχετικής διαταγής του ΓΕΣ.

επίθεση, ζήχησε από χον διοικηχή χου Τάγμαχος χα ονόμαχα χων ανδρών χου 2ου Λόχου, χους οποίους είχε δει να λογχίζουν χον εχθρό.

Καθώς οι αμερικανικές και βρεχανικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν, χο ΕΚΣΕ εγκαχασχάθηκε σχις νέες θέσεις χου και χο επό-μενο πρωί, έπειχα από προπαρασκευή πυροβολικού, οι 2ος και 3ος Λόχοι πέχυχαν χην καχάληψη και χου υψώμαχος 443.

Καχά χον διήμερο αυχό αγώνα, οι Έλληνες είχαν 3 νεκρούς και 3 τραυματίες, ενώ από την άλλη πλευρά καταμετρήθηκαν 40 νεκροί. Καθώς οι προσπάθειες των συμμαχικών δυνάμεων στην περιοχή γύρω από την Σεούλ δεν απέδωσαν, οι δυνάμεις του OHE άρχισαν να προετοιμάζουν . ενική επίθεση ώστε να καταλάβουν την πρωτεύουσα.

Στις 17 Μαρτίου, το ΕΚΣΕ διατάχθηκε να επιτεθεί για να καταλάβει το τυγκρότημα υψωμάτων 325 (νότιο)-655-325 (βόρειο). Το επόμενο πρωί, ο 2ος Λόχος ενισχυμένος με 2 άρματα πέρασε τον ποταμό Χάγκτσον Γκαν > αϊ παρά τα εχθρικά πυρά κατέλαβε το πρώτο Ανώνυμο συνεχίζοντας την :πίθεση προς το δεύτερο, το οποίο κατέλαβε παρά την απουσία των αρμά-

των που δεν μπορούν να ακολουθήσουν και τα πλευ-ρικά πυρά που εδέχοντο από το ύψωμα 655. Μετά την απόκρουση μιας εχθρικής αντεπιθέσεως, κατελήφθη και το δεύτερο Ανώνυμο, ενώ προς το μεσημέρι, άλλη διμοιρία κατέλαβε το τρίτο Ανώνυμο. Τα ελληνικά τμή-ματα απέκρουσαν μια εχθρική αντεπίθεση και καθώς βλήματα πυροβολικού έπεφταν στις θέσεις τους, προ-ετοιμάστηκαν για την τελική εξόρμηση προς κατάλη-ψη του υψώματος 325 (βόρειο). Ο 2ος Λόχος εξόρμη-σε στις 16.00 και με την συνδρομή της αεροπορίας που έριξε βόμβες «ναπάλμ» πέτυχε τον στόχο του έχοντας 1 νεκρό και 6 τραυματίες, ενώ οι απώλειες του εχθρού ανήλθαν σε 150 νεκρούς. Με αυτή τη νέα νίκη των Ελλήνων, αποκορυφώθηκαν τα εγκώμια προς το ΕΚΣΕ. Η επίθεση στα υψώματα 325 και 655 αναφέρ-θηκε σε ειδικό ανακοινωθέν της 8ης Στρατιάς που χαρακτήριζε πρωτοπόρο μεταξύ των συμμαχικών δυνάμεων το ΕΚΣΕ, το οποίο είχε ανοίξει το δρόμο στους Συμμάχους. Εκτενείς ήταν και οι αναφορές του παγκόσμιου Τύπου στα κατορθώματα των Ελλήνων. Στις 25 Μαρτίου, ημέρα της Εθνικής Επετείου, ο Στρα-τηγός Ρίτζγουαιη παρασημοφόρησε τον διοικητή, τους αξιωματικούς και τους οπλίτες που διακρίθηκαν στις μάχες.

Περί τις αρχές Απριλίου, η γραμμή του μετώπου είχε σταθεροποιηθεί, καθώς ο εχθρός δεν είχε πρόθε-ση να εγκαταλείψει άλλο έδαφος. Τη νύκτα 22/23 Απρι-λίου εκτοξεύθηκε η αναμενόμενη γενική επίθεση του εχθρού σε όλο το μέτωπο και σε λίγες μέρες οι Σύμ-μαχοι αναγκάσθηκαν να συμπτυχθούν, χωρίς να πέσει η Σεούλ. Από τις 4 Μαΐου άρχισε η αντεπίθεση της 1ης Μεραρχίας Ιππικού, με το ΕΚΣΕ να εκτελεί αποστολές προστασίας του μεραρχιακού πυροβολικού και συνε-χείς περιπολίες αναγνώρισης με συνεργασία αρμάτων. Στις 16 Μαίου εκδηλώθηκε επίθεση από 21 κινεζικές και 3 βορειοκορεατικές μεραρχίες στο δυτικό και κεντρικό μέτωπο, ενώ άλλες 6 βορειοκορεατικές επι-τέθηκαν στα ανατολικά και με επιβραδυντικό αγώνα, οι Σύμμαχοι κατέστρεψαν 3 μεραρχίες και κατέστησαν τον αντίπαλο ανίκανο να αμυνθεί σε αντεπίθεση των Συμμάχων. Αυτή ξεκίνησε στις 20 Μαίου και κατά τη διάρκειά της το ΕΚΣΕ εξέπεμψε επιθετικές περιπο-λίες εμπλεκόμενο με τον εχθρό. Προωθούμενη σε περιοχή 20 χλμ. βορείως της Σεούλ, η ελληνική μονά-δα άρχισε από τις 5 Ιουνίου να εκτελεί επιθέσεις και μέχρι τις 17 του μηνός κατέλαβε διαδοχικά 10 υψώμα-τα με κόστος στο διάστημα 4 Μαΐου-17 Ιουνίου, συνο-λικά 6 νεκρούς και 19 τραυματίες, ενώ από τον εχθρό καταμετρήθηκαν 157 νεκροί και συνελήφθησαν 72 αιχ-μάλωτοι.

Αμυντικός αγώνας Έχοντας απωλέσει 110.000 άνδρες, έχοντας εξα-

ντλήσει τις εφεδρείες και τα μέσα για ανάληψη νέων επιθετικών προσπαθειών, Κινέζοι και Βορειοκορεάτες αποσύρθηκαν 25-55 χλμ. βορείως του 38ου Παραλλή-

Page 131: Ελληνικοί Πόλεμοι

ΠΥΡΚΑΛ ατιο το 1874

λου, αφήνοντας εμπρός μόνο ελαφρά τμήματα προκάλυψης. Οι δυνάμεις του OHE, δεσμευόμενες από πολιτικές αποφάσεις δεν μπορούσαν να επι-χειρήσουν γενική επίθεση, με αποτέλεσμα να αρκεστούν στην διατήρηση της επαφής με τον εχθρό, προωθώντας στη νεκρή ζώνη ισχυρά αποσπά-σματα δύναμης έως και τάγματος, ή επιτίθεντο με μονάδες κλιμακίου έως και συντάγματος.

Από τα μέσα περίπου Ιουνίου, το ΕΚΣΕ, ενεργώντας 60 χλμ. βορείως της Σεούλ, αντιμετώπιζε μικρή εχθρική δράση, καθώς ο αντίπαλος ετοι-μαζόταν για τη διεξαγωγή αμυντικού αγώνα. Οι Έλληνες ασχολήθηκαν κυρίως με συνεχείς περιπολίες, ακολούθησε ένα διάλλειμα στα μέσα Ιου-λίου, όπου μαζί με την 1η Μεραρχία Ιππικού τέθηκαν σε εφεδρεία και στις 4 Αυγούστου το ΕΚΣΕ επανήλθε στο μέτωπο, περιοριζόμενο σε μάχες μικρής εντάσεως. Στις 23 Αυγούστου νέος διοικητής ανέλαβε ο Αντισυ-νταγματάρχης (ΓΤΖ) Κυριάκος Σπηλιόπουλος.

Η 8η Στρατιά είχε οργανώσει την κύρια αμυντική τοποθεσία «Μιζού-ρι» και πιο πίσω δύο θέσεις ανάσχεσης, γνωστές ως «Γουαϊόμιν» και «Κάνσας». Καθώς κατά τις ειρηνευτικές συνομιλίες τέθηκε ως όρος ότι ως γραμμή ανακωχής θα εθεωρείτο η γραμμή αντιπαράταξης των αντι-πάλων, οι Κινέζοι επεχείρησαν ισχυρές επιθετικές ενέργειες, για τη βελ-

Σταθμός διοικήσεως του ΕΚΣΕ κατά τη διάρκεια εκπαιδεύσεως στην Κορέα.

τίωση των θέσεών τους, αλλά εξαιτίας της αδυναμίας τους για ανάληψη γενικής επίθεσης, στα μέσα του 1951, ο Σοβιετικός αντιπρόσωπος στον ΟΗΕ πρότεινε την έναρξη συνομιλιών. H πρόταση έγινε δεκτή και άρχι-σαν συνομιλίες με αργό ρυθμό, δίχως να διαφαίνεται σύντομα συμφωνία. Καθώς η πορεία των συνομιλιών έδειχνε ότι αυτές καρκινοβατούσαν, η 8η Στρατιά αποφάσισε, με τον ερχομό του χειμώνα, την κατάληψη ζωτι-κών εδαφών για να πιέσει τον αντίπαλο. Στις αρχές Οκτωβρίου 1951 οι αμυντικές γραμμές είχαν προσεγγίσει η μία την άλλη, με αποτέλεσμα την έναρξη ενός κύκλου σκληρών μαχών μεταξύ των δύο αντιμαχομένων που διεξήγαγαν ενεργητική άμυνα.

H 1η Μεραρχία Ιππικού στην οποία υπαγόταν το ΕΚΣΕ βρισκόταν στην περιοχή της πόλης Τσορβόν, περί τα 70 χλμ. βόρεια της Σεούλ, έχο-ντας απέναντι της 3 κινεζικές μεραρχίες. Το ΕΚΣΕ ανέλαβε να καταλάβει τα υψώματα 313 (Σκοτς) και 334 (Νέμπ) σε μια τοποθεσία που αποτελού-σε σφήνα μέσα στο μέτωπο των Συμμάχων, όπου το απότομο, κεκαλυμ-μένο και διακεκομμένο έδαφος προσφερόταν για αμυντικό αγώνα. Έχο-ντας αντιληφθεί το ενδιαφέρον αυτό για την θέση, ο εχθρός την οργάνω-

σε μεθοδικά, ώστε να την καταστήσει και βάση για περαιτέρω εξόρμηση στο μέλλον. Σημαντικό πρόβλη-μα για τον επιτιθέμενο, ήταν το αμμώδες έδαφος και οι απότομες και αδιάβατες πλαγιές των υψωμάτων. Αριστερά του ΕΚΣΕ θα ενεργούσε το αμερικανικό 3ο Τάγμα με ΑΝΣΚ το ύψωμα 300 και δεξιά το αμερικα-νικό 2ο Τάγμα με ΑΝΣΚ το ύψωμα 418.

Το πρωί της 3ης Οκτωβρίου, έπειτα από την προ-παρασκευή πυροβολικού, ο ελληνικός 1ος Αόχος κινή-θηκε προς το 313 και παρά τα καταιγιστικά πυρά εισήλ-θε στην εχθρική τοποθεσία εμπλεκόμενος σε αγώνα σώμα με σώμα. Καθώς όμως τα φίλια τμήματα εκατέ-ρωθεν των Ελλήνων δεν είχαν καταφέρει να φθάσουν στους δικούς τους ΑΝΣΚ, ο 1ος Αόχος ήταν ακάλυπτος με αποτέλεσμα, να υποχωρήσει 500 μέτρα, έπειτα από εχθρικές άμεσες αντεπιθέσεις. Παρά την επέμβαση της αεροπορίας, του πυροβολικού και την είσοδο στη μάχη και του 3ου Αόχου, έγινε φανερό ότι η κατάληψη του Σκοτς ήταν αδύνατη για εκείνη την ημέρα.

Την επομένη, το αμερικανικό 2ο Τάγμα μαζί με άλλο ένα αμερικανικό πολέμησαν σκληρά αλλά δεν κατάφεραν να καταλάβουν το ύψωμα 418, ενώ στα αριστερά, το αμερικανικό 3ο Τάγμα δεν προωθήθηκε ικανοποιητικά. Μια διμοιρία του ελληνικού 2ου Αόχου πλησίασε 100 μέτρα από το αριστερό πλευρό του εχθρού με σκοπό να απορροφήσει τα εχθρικά πυρά, πράγμα που πέτυχε καθώς δημιουργήθηκε η εντύπω-ση ότι επρόκειτο για την κύρια προσπάθεια. Με αυτό τον τρόπο, η διοίκηση του ΕΚΣΕ κατάφερε να εντοπί-σει πλήρως την εχθρική διάταξη και οργάνωση κι όλη την ημέρα σφυροκοπήθηκαν οι εχθρικές θέσεις. Το πρωί της 5ης Οκτωβρίου ο ελληνικός 2ος Αόχος εισήλ-θε στην εχθρική τοποθεσία και συστηματικά την εκκα-θάρισε, ανακαλύπτοντας επάνω στο άριστα οργανωμέ-νο ύψωμα που υπεράσπιζαν 4 κινεζικοί λόχοι, 150 πτώματα. Οι Έλληνες είχαν 28 νεκρούς και 87 τραυ-ματίες, ενώ συνέλαβαν 12 αιχμαλώτους. Αργότερα, το αμερικανικό 2ο Τάγμα κατέλαβε το ύψωμα 418, ενώ τα υψώματα 300 και 347 παρέμειναν στην κατοχή του εχθρού. Εν συνεχεία, ελληνική περίπολος ενισχυμένης διμοιρίας από τον 2ο Αόχο, πλησίασε στο ύψωμα Νεμπ και ανέφερε ότι ο εχθρός είχε αποσυρθεί από αυτό.

H μάχη του υψώματος 313 (Σκοτς) ήταν από τις πλέον αιματηρές για το ΕΚΣΕ και σε αναγνώριση της ανδρείας των Ελλήνων κατά τη μάχη αυτή, η ελληνικέ μονάδα τιμήθηκε αργότερα με την Εύφημη Μνεία του Προέδρου των ΗΠΑ. Από τα τέλη Νοεμβρίου 195! μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου 1951, το ΕΚΣΕ τέθηκε σε εφεδρεία, ασχολούμενο με εκπαίδευση αλλά και περ -πολιακή δράση. Τη νύχτα 27/28 Φεβρουαρίου, υπαγό-μενο πλέον στο 15ο Σύνταγμα Πεζικού της 3ης Μεραρ-χίας και ευρισκόμενο σε νέα τοποθεσία δυτικά τοι ποταμού Ιμτζίν το Τάγμα προωθήθηκε στην πρώττ γραμμή και κατέλαβε θέσεις μήκους 4 χλμ. και στκ δύο όχθες του ποταμού. Ο εχθρός είχε θέσει τις προ-φυλακές του γύρω από το ύψωμα Κέλλυ, ενώ ο κύριο: όγκος των δυνάμεών του βρισκόταν πίσω στο συγκρο-

1 3 2

Page 132: Ελληνικοί Πόλεμοι

J J W i l « J f M l F J L i & Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

— Η εκστρατε ία

στην Κορέα

τημα χων υψωμάτων Νόρυ. Το απόγευμα χης 2ας Μαρχίου, ελληνική περίπολος που εκινείχο

ττρος χο ύψωμα Κέλλυ, δέχθηκε αιφνιδιασχικά πυρά κι ενεπλάκη σε αγώνα, επιχειρώνχας δύο φορές να καχαλάβει χο ύψωμα. Σχη δεύχερη προσπάθεια, η μικρή περίπολος πέχυχε χο σκοπό χης και παρά χους 3 τραυματίες χης, οργανώθηκε κι ενισχύθηκε με ομάδα 6 ανδρών, ενώ φίλια πυρά δημιούργησαν πυρά φραγμού ώσχε να αποχρέψουν εχθρική ανχεπίθεση.

Την χολμηρή κίνηση χης ελληνικής περιπόλου είχαν παρακολουθήσει έκπληκχοι οι αποσπασμένοι Αμερικανοί παραχηρηχές πυροβολικού και χο αμερικανικό 3ο Τάγμα σχα αρισχερά, που εξέφρασαν χα συγχαρηχήριά χους. Από χις 3 Μαρχίου άρχισαν να εμφανίζονχαι ενδείξεις επερχομένης εχθρικής επίθεσης και από χο πρωί χης 17ης, οι θέσεις χου ΕΚΣΕ άρχι-σαν να δέχονχαι καχαιγισμό πυρών, ενώ χο βράδυ άρχισε η προώθηση εχθρικών χμημάχων. Υπό χην κάλυψη χου σκόχους, ο εχθρός επιχείρησε να αιφνιδιάσει και παρά χις βαρειές χου απώλειες συνέχισε να διοχεχεύει νέες δυνάμεις, μέχρις όχου η προσπάθειά χου κάμφθηκε και σχις 23.30 παραιτήθηκε χης προσπάθειας, αφήνονχας 65 νεκρούς μπροσχά από χα ελληνικά χαρακώμαχα. Οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν σε 5 νεκρούς και

·. • .'4'φ rnmSe • - * " " « ? . / , · » . . . . . .

" . .«Μ»; ι

Ανδρες του ΕΚΣΕ παρακολουθούν ομιλία του διοικητή τους μετά από επιθεώρηση.

7 χραυμαχίες. Σχις 24 Μαρχίου ο υπουργός Αμυνας χης Νότιας Κορέας εξ ονόμαχος

χου Προέδρου, απένειμε σχη Σημαία χου Τάγμαχος χην Προεδρική Εύφημη Μνεία για χις μάχες χου υψώμαχος Σκοχς. Σχις 9 Απριλίου χη διοίκηση χου Τάγμαχος ανέλαβε ο Ανχισυνχαγμαχάρχης (Π^) Νικόλαος Ταμβακάς και δέκα ημέρες αργόχερα χέθηκε ως εφεδρεία χου 65ου Συνχάγμαχος και από χις αρχές Μαΐου χο ΕΚΣΕ άρχισε ενχαχικό πρό-γραμμα προκεχωρημένης εκπαίδευσης, μεχέχονχας και σχην χελική δοκι-μασία χης 3ης Μεραρχίας. Υπό χην επίβλεψη Αμερικανών αξιωμαχικών, η ελληνική μονάδα εξεχάσχηκε σε διάφορα ανχικείμενα, προκαλώνχας σχόλιο χου μεράρχου που ανακοίνωσε όχι χο ΕΚΣΕ αρίστευσε σχην άσκη-ση και συγκένχρωσε χην υψηλόχερη βαθμολογία από όλα χα ασκηθένχα χάγμαχα, ενώ χαυχόχρονα χο παρουσίασε ως παράδειγμα προς μίμηση. Σχις 20 Ιουνίου, ο Αρχηγός ΓΕΣ μαζί με χο Σχραχηγό Βαν Φληχ, επιθεώ-ρησε χο ΕΚΣΕ και παρασημοφόρησε χη Σημαία του με τον Πολεμικό Σταυρό Α1 Τάξεως.

Επιχειρήσεις ΕΚΣΕ στην περιοχή του ποταμού Ιμτζίν Στις 26 Ιουλίου το ΕΚΣΕ κινήθηκε στην πρώτη

γραμμή ανατολικά χου ποχαμού Ιμχζίν, όπου ανχικαχέ-σχησε χο Βελγικό Τάγμα. Οι γραμμές χων ανχιπάλων είχαν προσεγγίσει πλέον σε μικρή σχεχικά απόσχαση κι έχσι χο κύριο χαρακχηρισχικό χης περιόδου αυχής ήχαν η ένχονη περιπολιακή δράση, η εγκαχάσχαση ενε-δρών, η ανχαλλαγή πυρών πυροβολικού και οι επιθεχι-κές επιχειρήσεις για χη φθορά χου ανχιπάλου. Καθώς από χις καχαρρακχώδεις βροχές πολλά αμυνχικά έργα είχαν αχρησχευθεί και χα χαρακώμαχα και ορύγμαχα είχαν καλυφθεί από νερά και χώμαχα, οι Έλληνες ασχολήθηκαν ενχαχικά με χην αποκαχάσχαση χων ζημιών, παράλληλα με χις άλλες δρασχηριόχηχες. Καχά χην περίοδο αυχή ο εχθρός εφάρμοσε μια αξιοσημείω-χη χακχική για να ενισχύσει χις αμυνχικές χου θέσεις. Τη νύχχα, χμήμαχά χου προωθούνχο σχη νεκρή ζώνη, οργάνωναν διάφορες σημανχικές θέσεις και χην ημέρα απεσύρονχο ώσχε να καλύψουν χη νυχχερινή δρασχη-ριόχηχα. Επιπλέον αυξήθηκε η δύναμη χου εχθρικού πυροβολικού και ως ανχίδραση οι συμμαχικές δυνά-μεις ενήργησαν καχαδρομικά εγχειρήμαχα προκαλώ-νχας σοβαρές απώλειες σχον εχθρό.

Καχόπιν διαχαγής του 15ου Συντάγματος, το ΕΚΣΕ ετοίμασε επιδρομή λόχου κατά του υψώματος 167 με σκοπό την καταστροφή εχθρικών θέσεων με ειδικά εκρηκτικά γεμίσματα. Τη νύχτα 6/7 Αυγούστου ο 3ος Αόχος με το συνθηματικό «Πάνθηρ» κινήθηκε προς το στόχο, κινδυνεύοντας από το σεληνόφως και το θαμνώδες έδαφος που δυσχέραινε την αθόρυβη κίνη-ση, να απωλέσει το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Έτσι, ενώ τα τμήματα ευρίσκοντο κοντά στις εχθρικές θέσεις, αποφασίσθηκε η παροχή πυρών υποστήριξης, οπότε δύο διμοιρίες με αποφασιστική έφοδο κι έπειτα από σκληρό αγώνα, κατέλαβαν το ύψωμα. Ακολούθησε εκκαθαριστική επιχείρηση και η καταστροφή με τα εκρηκτικά 12 εχθρικών πολυβολείων και παρατηρητη-ρίων. Παρά τα πυρά πυροβολικού και όλμων με τα οποία αντέδρασε ο εχθρός, ο ελληνικός λόχος αποχώ-ρησε με τάξη, αντιμετωπίζοντας μάλιστα και εχθρική αντεπίθεση στο αρισχερό χου πλευρό. Καθώς ένας άνδρας είχε εξαφανισθεί μέσα σχο σκοτάδι, μια ελληνι-κή περίπολος παρέμεινε στην περιοχή και τον εντόπι-σε τις πρωινές ώρες τραυματισμένο κοντά στο ύψωμα 167. Με την κάλυψη καπνογόνων, οι συνάδελφοι παρέ-λαβαν τον τραυματία και συμπτύχθηκαν στις θέσεις τους. Οι απώλειες από το εγχείρημα ανήλθαν σε 2 νεκρούς και 16 τραυματίες, ενώ ο εχθρός είχε 15 νεκρούς.

Οι καταρρακτώδεις βροχές συνεχίστηκαν και τον Αύγουστο, προκαλώντας πολλά προβλήματα στην οργάνωση των αμυντικών τοποθεσιών, αλλά παρόλ' αυτά συνεχίστηκαν τα καταδρομικά εγχειρήματα μέσα στις εχθρικές θέσεις, προκαλώντας ανασφάλεια στον εχθρό. Κατά τη διάρκεια αυτών των επιδρομών, φονεύθηκαν 3 Έλληνες, έναντι 17 Κινέζων.

Στις 26 Σεπτεμβρίου, το ΕΚΣΕ διατάχθηκε να επι-

133

Page 133: Ελληνικοί Πόλεμοι

ft ΓίΥΡΚΑΑ nun τη 1R7A

τεθεί κατά του υψώματος Μεγάλο Νόρυ, το οποίο κατείχαν ισχυρές εχθρι-κές δυνάμεις. H κορυφή του υψώματος αυτού ήταν περιορισμένης έκτα-σης και τελείως γυμνή, ενώ υπήρχαν μόνο δυο προσβάσεις στα νότια οι οποίες παρείχαν μικρή κάλυψη κι επέτρεπαν τη δράση μόνο ενός λόχου. Επιπλέον δυσκολίες παρουσίαζε ο μεταξύ του Μικρού και Μεγάλου Νόρυ χώρος, ο οποίος δεν επέτρεπε την κίνηση καθώς ήταν εκτεθειμένος στα πυρά από το Μεγάλο Νόρυ, ενώ ο ποταμός Ιμτζίν δεν ήταν βατός μπρο-στά από το ΕΚΣΕ κι έτσι η διάβασή του θα γινόταν από πορθμείο στα νοτιοδυτικά του Τάγματος.

Στις 04.50 της 28ης Σεπτεμβρίου, άρχιζει η προπαρασκευή πυροβολι-κού, των αρμάτων και των άλλων βαρέων όπλων του ΕΚΣΕ και 10 λεπτά αργότερα ο 2ος Λόχος άρχισε να κινείται, με τον Ιο Λόχο να ακολουθεί πίσω και αριστερά. Κατόπιν σφοδρής και ταχείας εφόδου που εξελίχθηκε σε μάχη σώμα με σώμα, στις 05.30 κατελήφθη το ύψωμα και αμέσως άρχισε η αμυντική οργάνωσή του, κάτω από σφοδρό εχθρικό πυρ. Παρά τις απώλειες που προκλήθηκαν, οι αλλεπάλληλες εχθρικές αντεπιθέσεις αποκρούσθηκαν και από τις 07.45 επενέβη η φίλια αεροπορία που συνέ-βαλε στην απόκρουση και νέας αντεπιθέσεως. Όταν όμως στις 09.45 έπε-

Δύο Έλληνες μαχητές με υψηλό ηθικό, μετά την κατάληψη ενός υψώματος.

σαν δύο βόμβες σε ελληνικές θέσεις, σε συνδυασμό με το ότι ο ελληνικός λόχος είχε χάσει ήδη δύο διμοιρίτες, αποφασίσθηκε η απόσυρση και αντι-κατάστασή του από τον Ιο Λόχο. Στις 01.30 ο 1ος Λόχος επιτέθηκε υπό την υποστήριξη πυρών πυροβολικού και μετά από σκληρό αγώνα κατέλαβε το ύψωμα στις 02.05, για να γίνει αμέσως στόχος των συγκεντρωτικών πυρών του αντίπαλου πυροβολικού που προκάλεσαν απώλειες. Επανε-κτιμώντας την κατάσταση, το Σύνταγμα διέταξε την λήξη των επιχειρή-σεων και την απόσυρση των τμημάτων στο Μικρό Νόρυ. Οι απώλειες του ΕΚΣΕ ήταν 16 νεκροί και 27 τραυματίες, ενώ από την πλευρά του εχθρού καταμετρήθηκαν 67 νεκροί και 15 αιχμάλωτοι.

Οι αμυντικές επιχειρήσεις συνεχίσθηκαν με την οργάνωση των θέσε-ων, την εκτέλεση περιπολιών αναγνωρίσεως, την εγκατάσταση ενεδρών, δίχως να αποφευχθούν οι συμπλοκές με τον εχθρό. Τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου, ενέδρα από ελληνική διμοιρία ενεπλάκη με δύο εχθρικές διμοιρίες, οι οποίες έπειτα από δίωρο αγώνα αναγκάστηκαν να συμπτυ-χθούν. Στις 29 Νοεμβρίου τμήμα 50 ανδρών, πραγματοποίησε καταδρο-μή σε βάθος για την ανατίναξη νεοκατασκευασθέντων εχθρικών πολυβο-

λείων στο ύψωμα 323 κι αναγνώριση άλλων θέσεων. Στις 12 Δεκεμβρίου, δύο διμοιρίες του ελληνικού 3ου Λόχου εκτέλεσαν νυχτερινό εγχείρημα σε βάθος, για την εξουδετέρωση της προσπάθειας του εχθρού να οργανώσει κατά τη διάρκεια της νύκτας εδαφική πτυχή στο μέτωπο του ΕΚΣΕ. Η καταστροφή των εχθρικών αμυντικών έργων επιτεύχθηκε υπό το πυρ εχθρικών όλμων και πυροβόλων και οι Έλληνες απο-σύρθηκαν με έναν τραυματία.

Μετά την επιτυχία αυτή ο διοικητής του 9ου Σώμα-

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΡΕΑ (1950-1955) Νεκροί Τραυματίες

Αξιωματικοί 14 33 Οπλίτες 160 577 Σύνολο 174 610

τος Στρατού και άλλοι ανώτατοι αξιωματικοί συνε-χάρησαν τον διοικητή του ΕΚΣΕ, ενώ κατόπιν προ-σκλήσεως της 8ης Στρατιάς, ο Αντισυνταγματάρχης Ταμβακάς μετέβη στη Σεούλ όπου ο Στρατηγός Αϊζεν-χάουερ εκφράστηκε με κολακευτικά σχόλια για το ΕΚΣΕ, αλλά και γενικά για τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, οι οποίες εκείνη τη χρονιά εντάχθηκαν στο NATO. Στις 18 Δεκεμβρίου με εντολή του Προέδρου των ΜΠΑ παρασημοφορήθηκε ο διοικητής του Τάγ-ματος για τις μάχες στο ύψωμα Μεγάλο Νόρυ.

Στις 4 Ιανουαρίου 1953, τη διοίκηση του ΕΚΣΕ ανέ-λαβε ο Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) Γεώργιος Κουμανά-κος και μέχρι τα μέσα Ιουνίου η μονάδα συμμετείχε σε αγώνες περιορισμένης εκτάσεως, καθώς από τις αρχές Μαρτίου ο εχθρός έδειξε να υιοθετεί επιθετική τακτική περιορισμένης κλίμακας. Σε διπλωματικό επί-πεδο, παρά το ότι οι συνομιλίες κατέληξαν σε μαρα-θώνιο, τελικά λόγω της εξέλιξης των επιχειρήσεων, στις 27 Ιουλίου 1953 υπεγράφη συμφωνία ανακωχής και συνήλθε διάσκεψη στη Γενεύη, ο οποία όμως ναυ-άγησε. Κατόπιν αυτού το Δεκέμβριο του 1953 αποφα-σίστηκε η παραμονή των Συμμάχων στην Κορέα.

Μάχη Υψώματος Χάρρυ Στο δεύτερο δεκαήμερο του Ιουνίου και προκειμέ-

νου να υπογραφεί ανακωχή οι Βορειοκορεάτες αποφά-σισαν να επιτεθούν με σκοπό να καταλάβουν την πόλη Ιντσόν ή τουλάχιστον να την θέσουν κάτω από τα πυρά τους. Για τον λόγο αυτό αποφασίσθηκε η κατάληψη του υψώματος Χάρρυ, που είχε διατηρηθεί στην κατο-χή των δυνάμεων του ΟΗΕ με μεγάλες θυσίες, εξαι-τίας της μεγάλης του αξίας. Ο εχθρός συγκέντρωσε μεγάλες δυνάμεις στον τομέα αυτό, προετοιμάζοντας την επίθεση στο ύψωμα που από τις 16 Ιουνίου υπε-ράσπιζε το ΕΚΣΕ. Περί τα μεσάνυχτα της 17ης Ιουνί-ου άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός με ιδιαίτερα πυκνά πυρά στο ύψωμα Χάρρυ. Παρά την απόκρουση των δύο πρώτων επιθέσεων από δύο και τρία αντιστοίχως

133

Page 134: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδ " toy περ

jgjj ικυύ J

«βΤ4Π Μ lirur<ffk«K«

ιστορια _ Η εκστρατε ία

στην Κορέα

χάγμαχα, ο εχθρός συνέχισε να ωθεί νέες δυνάμεις και επιχέθηκε για χρίχη φορά με μεγαλύχερη δύναμη. H ενίσχυση χου ελληνικού 3ου Αόχου από χον 1ο Αόχο και η ανχεπίθεση από χο προκαθορισμένο συγκρόχημα πεζικού και αρμάχων, απώθησε και πάλι χον εχθρό, ο οποίος αυχή χη φορά καχαδιώχθηκε. Έχονχας 5 νεκρούς και 19 χραυμαχίες, οι Έλληνες προκάλεσαν σχον εχθρό απώλειες που δεν μπορούσαν να υπολογισθούν και για χην ηρωική χου δράση, ο 3ος Αόχος έλαβε Εύφημη Μνεία χου Προέδρου χων ΗΠΑ. Το διάσχημα που ακολούθησε, οι πληροφορίες έδει-χναν όχι ο εχθρός συγκένχρωνε δυνάμεις για να επιχειρήσει εκ νέου χην καχάληψη χου υψώμαχος, πλην όμως χα σχέδια αυχά μαχαιώθηκαν, όχαν οι Κινέζοι πληροφορήθηκαν όχι χο ύψωμα υπεράσπιζαν οι γνωσχοί για χην μαχηχική χους αξία Έλληνες. Παρά χην αποχυχία αυχή, οι Κινέζοι δεν εγκαχέλειψαν χις προσπάθειές χους για δημιουργία ρήγμαχος σχους Συμ-μάχους, ώσχε να αποσυρθούν οι δυνάμεις χου OHE πέρα από χον 38ο παράλληλο και πιεζόμενοι από χο χρόνο, καθόσον η υπογραφή ανακωχής θα γινόχαν χο χρίχο δεκαήμερο χου Ιουλίου, ενήργησαν βιασχικά. Τη νύχχα 12/13 Ιουλίου, η πλέον αξιόμαχη Νοχιοκορεαχική Μεραρχία «Κάπιχολ», δέχθηκε επίθεση από 3 εχθρικές μεραρχίες, με αποχέλεσμα να δημιουρ-γηθεί ρήγμα πλάχους 6 και βάθους 8 χλμ. που απειλούσε να κόψει σχα δύο χη συμμαχική διάχαξη. Η αποσχολή σφραγίσεως χου ρήγμαχος αναχέθηκε σχην αμερικανική 3η Μεραρχία και χο ΕΚΣΕ που υπαγόχαν σε αυχήν ενε-πλάκη σχον αγώνα με επιχυχία.

Στις 20 Ιουλίου ανέλαβε χη διοίκηση χου Τάγμαχος ο Ανχισυνχαγ-μαχάρχης (ΠΖ) Ηλίας Πρόκος και χην επομένη προωθήθηκε σχην πρώχη γραμμή, όπου ασχολήθηκε ενχαχικά με χην οργάνωση χων θέσεών χου. Σχο μεχαξύ σχις 24 χου μηνός, ο εχθρός άρχισε να μεχαχσπίζει χην κύρια προσπάθειά χου αναχολικόχερα, σχις θέσεις χου αμερικανικού 15ου Συνχάγμαχος, χο οποίο είχε σχην πρώχη γραμμή χο ΕΚΣΕ μαζί με χο αμε-ρικανικό 3ο Τάγμα. Καθώς όλοι εκχιμούσαν όχι χο βάρος μιας εχθρικής επίθεσης θα έπεφχε σχις θέσεις χων Ελλήνων, προχάθηκε η μελέχη σχε-δίου συμπχύξεώς χου, αλλά ο Ανχισυνχαγμαχάρχης Πρόκος διαβεβαίωσε όχι με χην καχάλληλη υποσχήρτξη θα μπορούσε να αμυνθεί επιχυχώς. Η γνώμη χου έγινε δεκχή και χη νύκχα 24/25 Ιουλίου εκδηλώθηκε η πρώχη επιθεχική δράση χου εχθρού. Το φίλιο πυροβολικό άρχισε να σφυροκοπά χον εχθρό, ενώ χο ΕΚΣΕ ενισχύθηκε με αμερικανικά χμήμαχα και χα μέχρα επαγρύπνησης ενχάθηκαν. Από χις 22.00 ο εχθρός άρχισε να σφυ-ροκοπεί με πρωχοφανή ένχαση χις ελληνικές θέσεις, προκαλώνχας χην ανχίδραση χου φιλίου πυροβολικού και σχις 23.00 επιχέθηκε για να ξεσπά-σει σκληρός αγώνας εκ χου συσχάδην, που διήρκεσε 2,5 ώρες. Παρόλο που χο δεξί πλευρό χων Ελλήνων έμεινε ακάλυπχο εξαιχίας χης εγκαχα-λείψεως χων θέσεων από νοχιοκορεαχικές δυνάμεις, η ανχιμεχώπιση χης καχασχάσεως με ψυχραιμία έδωσε χη νίκη σχους Έλληνες, που είχαν 7 νεκρούς και 24 χραυμαχίες, ενώ από πλευράς εχθρού καχαμεχρήθηκαν 150 νεκροί και συνελήφθησαν 15 αιχμάλωχοι.

Ανακωχή Σχις 27 Ιουλίου 1953 υπεγράφη σχο Μουνσάν χης Βορείου Κορέας η

ανακωχή, όμως λίγο πριν εκπνεύσει η προθεσμία για χην καχάπαυση χου πυρός σχις 20.30, ο εχθρός έβαλε εκδικηχικά με πυρά πυροβολικού και όλμων μόνο χην αμυνχική χοποθεσία χου Ελληνικού Τάγμαχος, φονεύο-ντας έναν άνδρα και χραυμαχίζονχας 8, οι χελευχαίες ελληνικές απώλειες σχην Κορέα. Το φίλιο πυροβολικό μέχρι χην ώρα καχάπαυσης χου πυρός εφάρμοσε σε ανχίποινα σχέδιο πυρός ανχιπυροβολικου.

Σχις 13 Αυγούσχου, ο μόνιμος ανχιπρόσωπος χων ΗΠΑ σχα Ηνωμένα Έθνη έπλεξε χο εγκώμιο χου ΕΚΣΕ. Σε περιγραφή προς χους 16 αντι-προσώπους χων κραχών που μεχείχαν σχον αγώνα, για χα συμπεράσμα-χα που εξήγαγε από χην επίσκεψή χου στις μονάδες χου ΟΗΕ, μίλησε με

ενθουσιασμό για χη μαχηχικόχηχα και χο ηθικό χων Ελλήνων. Σχη συνέχεια επέδειξε σχον Έλληνα ανχι-πρόσωπο ειδική εμπισχευχική έκθεση χου Σχραχηγείου χου ΟΗΕ, όπου αναφερόχαν η δράση χου ΕΚΣΕ με εξαι-ρεχικά εγκωμιασχικά σχόλια. Εξάλλου, όπως εκμυσχη-ρεύχηκε ο Αμερικανός ανχιπρόσωπος, χο ΕΚΣΕ ήχαν χο Τάγμα εκείνο μεχαξύ όλων χων συμμαχικών που έχυχε χων περισσοχέρων χιμηχικών διακρίσεων, καθώς σχους άνδρες χου απονεμήθηκαν 6 Αμερικανικοί Πολεμικοί Σχαυροί, 32 Αργυροί και 110 Χάλκινοι Ασχέρες.

Μεχά χην υπογραφή χης ανακωχής, η Γαλλία απο-φάσισε να αποσύρει χο χάγμα χης που είχε διαθέσει σχις δυνάμεις χου ΟΗΕ και η ελληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε χην πρόχαση που χης έγινε για αποσχολή άλλου ενός χάγμαχος που θα ανχικαθισχούσε χο γαλλι-κό. Καχόπιν αυχού, από χις 14 Ιανουαρίου 1954, χο

Έλληνες (με τα κράνη) και Βέλγοι (με μπερέ) στρατιώτες υπό την αμερικανική 3η Μεραρχία Πεζικού. Οι Έλληνες

φέρουν τυφέκια M1 Garand και οι Βέλγοι τυφέκια Μ49 της FN.

ΕΚΣΕ αναπχύχθηκε σε Σύνχαγμα. Σχις 10 Μαρχίου 1955, χο ΕΚΣΕ περιορίσθηκε και πάλι σε χάγμα, σχήμα που ίσχυσε από χις 8 Μαίου. Ακολούθησε νέα μείωση χης δύναμης σε επίπεδο ενισχυμένου λόχου σχις 12 Ιουλίου και χον Οκχώβριο αποφασίσθηκε η διάλυση χου ΕΚΣΕ, οπόχε σχην Κορέα παρέμεινε συμβολικά μόνο ένα χμήμα 10 ανδρών. Έχσι έληξε η 5εχής συμ-μεχοχή χου ΕΚΣΕ σχον πόλεμο χης Κορέας.

Σχις χάξεις χου ΕΚΣΕ, υπηρέχησαν από χον Σχραχό συνολικά 10.255 άνδρες (669 Αξιωμαχικοί και 9.586 οπλί-χες) και οι απώλειες καχά χην εκσχραχεία σχην Κορέα, ανήλθαν σε 183 νεκρούς (15 αξιωμαχικοί και 168 οπλίχες) και 610 χραυμαχίες (33 αξιωμαχικοί και 577 οπλίχες).

135

Page 135: Ελληνικοί Πόλεμοι

Δημήτρης Στέργιου

Η δράση της Αεροπορίας

ι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, πριν καλά-καλά προλά-

Οβουν να ανασυγκροτηθούν από χον Εμφύλιο Πόλεμο, κλήθηκαν να φέρουν σε πέρας δύο εξαιρεχικά σημανχικό έργα. Το πρώτο ήχαν αυχό χου επανεξοπλισμού και χου εκσυγχρονισμού χων βασικών μηχανισμών χης λειτουρ-γίας χους, δεδομένου όχι η Ελλάδα έπρεπε να ενχαχθεί

πλήρως σχη νεοϊδρυθείσα Βορειοαχλανχική Συμμαχία (NATO) ως ισόχιμο μέλος. Το δεύχερο, ερχόχαν μάλλον σαν συνέπεια χου πρώχου... Οι Ελλη-νικές Ένοπλες Δυνάμεις, δεδομένης χης ένταξης χης χώρας σχη Συμμα-χία, έπρεπε να συνεισφέρουν σε υλικό και ιδίως σε ανθρώπινο δυναμικό σχη σύρραξη που είχε ξεσπάσει σχη μακρινή Κορέα χο καλοκαίρι χου 1950.

Έχσι εκχός από χο Εκσχραχευτικό Σώμα Ελλάδος (ΕΚΣΕ) που συγκροτή-θηκε από τον ΕΣ για την συμμετοχή στις χερσαίες επιχειρήσεις, συγκρο-τήθηκε και από την Ελληνική Βασιλική Αεροπορία το «Σμήνος Κορέας» που ουσιαστικά απετέλεσε «κομμάτι» του 13ου Σμήνους Μεταφορών. Τα ελληνικά πληρώματα παρέμειναν με τα αεροσκάφη τους στην Κορέα μέχρι και το Μάιο του 1955.

Πιο συγκεκριμένα στην μακρυνή αυτή χώρα, στάλθηκαν συνολικά οκτώ C-47 Skytrain, τα οποία απογειώθηκαν από το αεροδρόμιο της Ελευ-σίνας το πρωί της 11ης Νοεμβρίου 1950 με τελικό προορισμό την αεροπο-ρική βάση Ιταζούκε της Ιαπωνίας. Τα ελληνικά αεροσκάφη προσγειώθη-καν όλα εκεί μετά από τρεις περίπου εβδομάδες, την 1η Δεκεμβρίου. Εκεί τα ελληνι-κά πληρώματα θα παραμεί-νουν προκειμένου να ανα-παυθούν και να επιθεωρη-θούν τα αεροσκάφη. Δύο ημέρες μετά την άφιξη του Ελληνικού Σμήνους στην Οκινάουα, πραγματοποιή-θηκε και η επίσημη ένταξή χου σχις χάξεις χης 21ης Μοίρας Μεχαφορών χης 374ης Πχέρυγας χης IJSAE. Τα ελληνικά πληρώμαχα σχην αεροπορική βάση Ιχα-ζούκε, υποδέχθηκε ο εκεί Αμερικανός διοικηχής και μεχά από παραμονή λίγων ημερών σχην Ιαπωνία πέτα-ξαν σχη Νόχιο Κορέα, συμ-μετέχοντας ενεργά στις επι-χειρήσεις, μέσα στον ανελέ-ητο χειμώνα του 1950-51.

Πολύ σύντομα το Ελλη-νικό Σμήνος αναδείχθηκε σε μία από τις καλύτερες

μονάδες εναερίων μεταφορών των δυνάμεων του OHE και μέχρι την αποχώρησή του από την Κορέα το 1955, κατέγραψε στο ενεργητικό του την εκτέλεση 2.787 ημερησίων και νυχτερινών πολεμικών αποστολών, συμπληρώνοντας συνολικά 17.532 ώρες πτήσης. Κατά χη διάρκεια χων αποσχολών αυχών μεχαφέρθηκαν 11.065.348 λίβρες φορχίου (χρόφιμα, πυρομαχικά και άλλα είδη) 66.975 σχραχιώχες, 9.256 χραυμαχίες, ενώ πραγμαχοποιήθηκαν ρίψεις φορχίων συνολικού βάρους 12.300 λιβρών. Για χις πολύχιμες υπηρεσίες που προσέφεραν σχον πόλεμο, χα ελληνικά πληρώμαχα χιμήθηκαν με σωρεία μεχαλλίων και παρασήμων, χόσο από χις ΗΠΑ, όσο και από χην κυβέρνηση χης Νοχίου Κορέας. Πιο συγκεκριμένα χα ελληνικά πληρώμαχα χιμήθηκαν με χην απονομή χου «Air Medal» (χου δεύ-χερου σε αξία παράσημου χης USAF) χου «Μεχαλλίου Κορεαχικής Εκσχραχείας» χου ΟΗΕ, χου «Ανώχαχου Κορεαχικού Πολεμικού Παράσημου», χου «Μεταλλίου του Κορεατικού Πολέμου» και του «Χάλκινου Αστέ-ρος». Η συμμετοχή του Ελληνικού Σμήνους στις επι-χειρήσεις δεν ήταν αναίμακτη. Καθ' όλη τη διάρκεια

ι Αεροσκάφη και προσωπικό του 13ου Σμήνους σε επιθεώρηση πριν την αναχώρηση για την Κορέα

136

Page 136: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδΟΛ πέρα

m m · i i A * W I M M < WmSk AMviMixriVJu » & ιστορια

Η εκστρατε ία στην Κορέα

των εχθροπραξιών, καταστράφηκαν συνολικά πέντε ελληνικά αεροσκάφη κι έχασαν τη ζωή τους 12 Έλληνες αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και σμηνί-τες. Το πρώτο περιστατικά με ελληνικό C-47 που είχε ως αποτέλεσμα το χαμό των πρώτων 4 Ελλήνων αεροπόρων, έλαβε χώρα στις 26 Μαίου 1951, όταν το 2612 με πλήρωμα τους Ανθυποσμηναγό Α. Βάμβουκα, Ανθυπο-σμηναγό Ν. Μάμαλη, Αρχισμηνία Α. Αρτσίτα και Υποσμηνία Σ. Οικονομό-πουλο έπεσε σε μία άγρια καταιγίδα. Στην προσπάθειά του να την αποφύ-γει, ο κυβερνήτης κατέβηκε αρκετά χαμηλά με αποτέλεσμα να βρεθεί

H εμπλοκή της ΕΒΑ στον πόλεμο της Κορέας, πέρα από το ότι είχε ως κόστος την απώλεια 12 Ελλήνων αεροπόρων, είχε σαν έμμεσο αποτέλεσμα την απόκτη-ση πολύτιμης εμπειρίας σε διαδικασίες μεταφοράς φορτίου και τραυματιών, ρίψεων, πτήσεων δι' οργά-νων, απο/προσγειώσεων σε εμπόλεμες ζώνες καθ' όλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου και κάτω από εξαιρε-τικά δύσκολες καιρικές συνθήκες. Ειδικά κατά τον

ΑΠΩΛΕΙΕΣ 13ου ΣΜΗΝΟΥΣ (1950-1955)

Νεκροί Αξιωματικοί 7 Σμηνίτες 5 Σύνολο 12

Δύο Έλληνες στρατιώτες, ο Ν. Ευαγγελόπουλος εκ Νεμέας και ο Α. Κατσιώτης από τα Καλάβρυτα που τραυματίστηκαν στα μάτια, επιστρέφουν στην Ελλάδα με αμερικανικό

αεροσκάφος.

μέσα σε ένα αδιέξοδο που σχηματιζόταν από μία αλυσίδα ορεινών όγκων. Παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες που καταβλήθηκαν, το C-47 συνε-τρίβη σε μία πλαγιά κοντά στο χωρίο Σουμόν-Ρι.

Το επόμενο θανατηφόρο περιστατικό, συνέβη ενάμιση χρόνο αργότε-ρα, στις 22 Δεκεμβρίου 1952, όταν το 2616 με κυβερνήτη τον διοικητή του Σμήνους, Επισμηναγό Π. Φραγκογιάννη, συγκυβερνήτη τον Υποσμηναγό Α. Περακάκη και πλήρωμα τους Σμηνία Α. Ελευθερίου και Σμηνίτη Τσι-νάκη, συγκρούστηκε με ένα αμερικάνικο F-80C φορτωμένο με πλήρες φορτίο καυσίμου, βόμβες των 500 και 250 λιβρών, κατά την απογείωσή του από την αεροπορική βάση της Σουβόν (Κ-13). Το ελληνικό αεροσκάφος μετέφερε τραυματίες, ενώ το αμερικάνικο μαχητικό επιχειρούσε απογεί-ωση για την εκτέλεση νυχτερινής αποστολής βομβαρδισμού. Από τους επιβαίνοντες και στα δύο αεροσκάφη μόνο ο Υποσμηναγός Περακάκης επιβίωσε βαριά τραυματισμένος, για να ξεψυχήσει 24 περίπου ώρες αργό-τερα (23/12/52) στο νοσοκομείο της Σεούλ.

Το τρίτο και τελευταίο θανατηφόρο ατύχημα για το Ελληνικό Σμήνος στην Κορέα έλαβε χώρα πέντε μόλις ημέρες αργότερα, στις 27 Δεκεμβρί-ου 1952, όταν το 2632 κατέπεσε και συνετρίβη αμέσως μετά την απογείω-σή του (λόγω βλάβης στον αριστερό -Νο.1- κινητήρα) από το πεδίο προ-σγείωσης (μία παραλία) του Τσίνχαε (Κ-10) σκοτώνοντας τον κυβερνήτη του, Σμηναγό Β. Παπαδάκη, τον συγκυβερνήτη Ανθυποσμηναγό Β. Κατσαντώνη, τον Επισμηνία Π. Αάμπρου, τον Σμηνία Γ. Μπάλια καθώς και τους εννέα επιβάτες του.

πρώτο χειμώνα των εχθροπραξιών, οι Έλληνες χειριστές είχαν να αντιμετωπί-σουν τις χαμηλότερες θερμοκρασίες που είχαν καταγραφεί στην Κορεατική χερσόνησο τα τελευταία 177 χρόνια (προ του 1950)! Εκτός αυτού, πολύ σύντομα τα ελληνικά πληρώματα άρχισαν να επωμίζονται με την εκτέλεση των πιο δύσκολων και πιο επικίνδυνων αποστο-λών, αφού οι Αμερικανοί απέφευγαν συστηματικά να στέλνουν δικά τους πληρώματα, όταν έβλεπαν ότι τα πράγ-ματα ήταν δύσκολα και ότι μπορούσαν να καλυφθούν με την αποστολή ενός ή δύο μόνο μεταφορικών αεροσκαφών...

Οι πιο δύσκολες αποστολές αφορούσαν τη μεταφορά φορτίου ή την εκκένωση τραυματιών (Air Evac) σε ή από, πρόχειρα και παγωμένα πεδία προσγείωσης κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ πέρα από την πολύ καλά οργανωμένη αντιαεροπορική άμυνα των Βορειοκορεα-τών και των Κινέζων συμμάχων τους, τα ελληνικά πλη-ρώματα είχαν να αντιμετωπίσουν και τα εχθρικά κατα-διωκτικά...

Ο πόλεμος της Κορέας έκλεισε με το Ελληνικό Σμή-νος να έχει χάσει το 45% της δύναμης των αεροσκαφών του και το 14% του ιπτάμενου προσωπικού του, αλλά τα νούμερα αυτά δεν είναι ικανά να αποδώσουν τις δυσκο-λίες που αντιμετώπισαν οι Έλληνες αεροπόροι και την κούραση -ψυχική και σωματική- που υπέστησαν καθ' όλη την παραμονή τους στην Κορέα. Εκτός από το ότι ο εξοπλισμός και η οργάνωση των Αμερικανών, τους επέτρεπαν ελαφρά καλύτερες επιχειρησιακές συνθήκες και συνθήκες διαβίωσης, χαρακτηριστικό είναι το γεγο-νός ότι είχαν καλύτερη ψυχολογία, αφού υπηρετούσαν στην Κορέα για μία περίοδο 6 μηνών και κατόπιν επέ-στρεφαν στις ΜΠΑ, την στιγμή που οι Έλληνες συνά-δελφοι τους παρέμεναν εκεί για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των δύο ετών!

Page 137: Ελληνικοί Πόλεμοι

Λευτέρης Γιαννουλόπουλος

Το Κυπριακό ζήτημα (1950-1974)

γερση. Το κίνημα καταστέλλεται εύκολα από τις βρε-τανικές δυνάμεις, οι οποίες βρίσκουν την ευκαιρία να επιβάλλουν δικτατορικό καθεστώς.

Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο την άνοιξη του '41, με την κατάρρευση της ελληνικής αντιστάσεως, ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός διατυπώνει το αίτημα η ελληνική κυβέρνηση και οι εναπομείνασες στρατιωτικές δυνάμεις να εγκατασταθούν στην Κύπρο. Παρά την θετική στάση του Τσώρτσιλ στο αίτημα αυτό, τα βρετανικά Υπουργεία Εξωτερικών και Αποικιών αντιτίθενται και μία πραγματικά έξυπνη ελληνική κίνηση ναυαγεί.

Μετά το τέλος πολέμου η Ελλάδα βαθύτατα διαιρε-μένη, εισέρχεται στον φαύλο κύκλο ενός τρομερού εμφυλίου πολέμου, που όχι μόνον επισωρεύει νέα ερείπια στα ήδη υπάρχοντα, όχι μόνο σπέρνει το διχα-σμό, αλλά δίνει την ευκαιρία στους Αγγλους και Αμε-ρικανούς, να «εξαργυρώσουν» τις υποχρεώσεις τους, βοηθώντας την ελληνική κυβέρνηση και παρέχοντας οικονομική βοήθεια για την ανοικοδόμηση της χώρας. Μόνο η Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, θα πραγματοποιηθεί το 1947.

Η έναρξη του αγώνα για την Ένωση Στις 28 Ιουνίου 1950 ο αγωνιστής Αρχιεπίσκοπος

Μακάριος Β' πεθαίνει και στη θέση του εκλέγεται ο επίσκοπος Κιτίου Μακάριος Γ' (κατά κόσμον Μού-σκος). Απεριόριστη σχεδόν εξουσία έχει στην Κύπρο ο Αρχιεπίσκοπος και η Εκκλησία, με διάφορες οργανώ-σεις νέων, προσπαθεί να εμποτίσει την ιδέα της Ενώ-σεως στους νέους της Κύπρου, καθώς η Εκκλησία έχει μεγάλο ειδικό βάρος στην εκπαίδευση των νέων. Το πρώτο βήμα για τον επερχόμενο αγώνα, στη μορφή που τον έχει συλλάβει η κυπριακή ηγεσία, έχει γίνει. Η νεολαία ριζοσπαστικοποιείται και υποβάλλεται με τη\ ιδέα ότι ο μόνος τρόπος διεκδικήσεως των δικαίω\ είναι ο αγωνιστικός και μάλιστα στην ακραία του μορφή: στην ένοπλη αντίσταση.

Μία επιπόλαιη θεώρηση σχον διεθνή πολιτικό χώρο δείχνει ότι η επιλεχθείσα χρονική στιγμή είναι η καλύτερη. Η Βρετανία εξέρχεται που πολέμου σαφέ-στατα αποδυναμωμένη. Ο νεοϊδρυθείς ΟΗΕ έδειξε τη\ δυναμικότητά του στην Κορέα. Οι ΗΠΑ δείχνουν μια απέχθεια στην αποικιοκρατία. Η Σοβιετική Ένωση είναι σίγουρο ότι θα βοηθήσει και αυτή. Η Ελλάδα, της οποίας η υποστήριξη είναι βεβαία, έχει και το «χαρτί

Βρετανοί αλεξιπτωτιστές συλλαμβάνουν ιερέα. Ο Κλήρος πρωτοστάτησε στον απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου.

138

•ι... ιιιγ.ιιι· ι in»«i»i 0 1914, με την έναρξη τοπ Α' Παγκοσμίου Πολέμου, εφ' i l l όσον η Τουρκία συνασπίζεται με τις Κεντρικές Δυνάμεις,

η Αγγλία προσαρτά στην Βρετανική Αυτοκρατορία την Κύπρο, την οποία διοικούσε και εκμεταλλευόταν από το 1878. Το 1915, η νήσος προσφέρεται στην Ελλάδα σαν αντάλλαγμα της εξόδου της στον πόλεμο στο πλευρό της

Αντάντ. Η Αθήνα αρνείται την προσφορά, στο όνομα της καθ' οιονδήποτε τρόπο ουδετερότητος. Όταν αργότερα η Ελλάδα εξέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων, η προσφορά δεν ισχύει πλέον.

Η Μικρασιατική Καταστροφή, η Συνθήκη της Αωζάννης και η επακο-λουθήσασα ελληνοτουρκική προσέγγιση θέτουν εν υπνώσει το κυπριακό πρόβλημα στην Ελλάδα. Όχι όμως και στην Κύπρο, όπου η αλλαγή κατο-χής στην αρχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου έχει δώσει νέες ελπίδες. Με καταθέσεις υπομνημάτων και διαδηλώσεις οι Ελληνοκύπριοι προσπα-θούν να προωθήσουν τα συμφέροντά τους και οδηγούνται το 1931 σε εξέ-

Page 138: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το κυπριακό" ζήτημα

iram Α ι̂ ΐΜΓίννι & ι σ τ ο ρ ι α

της συνεισφοράς χης σχον πόλεμο, χο οποίο δεν έχει καλυφθεί με χην προσφορά χων Δωδεκανήσων. Η Τουρκία χέλος έχει παραιχηθεί από χα τεκχαινόμενα σχην Κύπρο με χη Συνθήκη χης Αωζάννης.

Η καχάσχαση όμως δεν είναι χόσο απλή. Η Βρεχανία, αν και αποδυνα-μωμένη, ανχιδρά σ' όλες χις χάσεις ανεξαρχησίας χων αποικιών χης, χις :>ποίες προσπαθεί να συγκραχήσει με χην μεχαχροπή χης σε Κοινοπολι-χεία. H εφαρμοζόμενη, υπό χης Βρεχανίας, πολιχική προωθεί χην ιδέα χης Κοινοπολιχείας, χωρίς να απαρνείχαι χην ανεξαρχησία. Τελικός σχόχος χης βρεχανικής πολιχικής είναι η παραμονή χων αποικιών σχο νέο σχήμα χης κοινοπολιχείας, αλλά χωρίς βίαια μέχρα και αιμαχοχυσίες. Σχο χρονι-κό διάσχημα, έως χην ανεξαρχησία, η βρεχανική κυβέρνηση ελπίζει σχην άμβλυνση χων ιδεών χης άμεσης αποχωρήσεως και χην παραμονή χων αποικιών σχην Κοινοπολιχεία.

Όσον αφορά χην Κύπρο, η διαχήρησή χης υπό βρεχανικό έλεγχο κρί-νεχαι απαραίχηχη λόγω χης θέσεώς χης. Η Κύπρος ελέγχει χη βόρεια έξοδο χης διώρυγος χου Σουέζ και αποχελεί προκεχωρημένο σημείο ελέγ-χου σχη Μέση Αναχολή. H ανεξαρχησία χης Ινδίας, χου Πακισχάν και χου Μπάγκλα Νχες και η συνεχής ναυπήγηση μεγαλυχέρων πλοίων, χα οποία με μικρόχερο κόσχος μεχαφέρουν καύσιμα και άλλα υλικά διαπλέονχας χο ακρωχήριο χης Καλής Ελπίδος, σχη Νόχιο Αφρική, μειώνει καθημερινά χην αξία χης διώρυγος. Ή μείωση χης αξίας χης διώρυγος όμως θα γίνει ανχιληπχή από χους Αγγλους μόνο σχο χέλος χης δεκαεχίας χου '50 και αφού έχουν επιχειρήσει χην επανάκχηση χου ελέγχου χης, με σχραχιωχι-κή επέμβαση, χο 1956, με ορμηχήριο χην Κύπρο.

Η αξία χης νήσου αναβαθμίζεχαι μεχά χην ανεξαρχησία χης Αιγύπχου και χην εκδίωξη χων Βρεχανών από χο Ιράκ και χην Ιορδανία. Ακόμη περαιχέρω μεχά χην εκδίωξη χου βασιλέως χης Αιγύπχου Φαρούκ και χην ανάληψη χης εξουσίας από ριζοσπάσχες αξιωμαχικούς αργόχερα (Νάσερ).

Ομάδα ανταρτών της ΕΟΚΑ στα δουνά. Πρώτος από δεξιά ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης.

H απομόνωση χου Ισραήλ και η επιθεχικόχηχα χων γειχόνων χου απαι-χούν χη διαχήρηση μίας βάσεως πλησίον χου. Αφ' εχέρου η προϊούσα σοβιεχική διείσδυση σχην περιοχή δεν ευνοεί χην ανεξαρχησία χης Κύπρου σχη δεδομένη χρονική περίοδο.

Η μόνη σωσχή θέση είναι η ανχίθεση χων ΜΠΑ σχην αποικιοκραχία, αλλά όχι για χους λόγους που νομίζει η κυπριακή ηγεσία. Απλώς η αμερι-κανική πολιχική προσπαθεί να αποσπάσει χις κχήσεις Αγγλίας, Γαλλίας, Ολλανδίας και άλλων αποικιακών δυνάμεων και να χις ενχάξει σχη δική χης κυριαρχία και έλεγχο, υπό άλλη μορφή, καχ' όνομα χουλάχισχον.

Η Σοβιεχική Ένωση δεν πρόκειχαι να διακινδυνεύσει ούχε έναν σχρα-χιώχη χης για χην Κύπρο. Απλώς επιθυμεί να δημιουργήσει όσον χο δυνα-

τόν περισσόχερα προβλήμαχα σχις δυχικές χώρες και, αν χα καχαφέρει, να σπάσει χην αλυσίδα χων ΝΑΤΟϊ-κών κραχών, που χην περικυκλώνουν. Μία διαμάχη μεχαξύ Ελλάδος και Τουρκίας αδυναχίζει καχά πολύ χη συνοχή χου NATO σχην περιοχή, επειδή δε χο μεγαλύ-χερο ειδικό βάρος χης Τουρκίας έλκει χην αμερικανική υποσχήριξη, η ΕΣΣΔ υποστηρίζει στον ΟΗΕ τις ελλη-νικές θέσεις.

Η τουρκική παραίτηση από την Κύπρο στη Συνθή-κη της Αωζάννης πιστεύεται στην Ελλάδα και στην Κύπρο ότι έχει αποσαφηνίσει την τουρκική θέση. Κανένας δεν ενδιαφέρεται να βολιδοσκοπήσει την τουρκική πλευρά. Κανένας δεν σκέπτεται το τί θα έκανε η Ελλάδα αν αυτή είχε μία μειονότητα σε ένα νησί που ζητά την ένωσή του με μία άλλη χώρα. Παρ' όλο που αλλεπάλληλες δηλώσεις τουρκικών υπευθύ-νων δείχνουν ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να μείνει απλός θεατής σε πιθανές αλλαγές.

Απόφαση για ένοπλο αγώνα-ΕΟΚΑ Από την αρχή ο Μακάριος ξεκινά επαφές για τη

δημιουργία αντάρτικου κινήματος στην Κύπρο. Ο γεω-γραφικός χώρος της νήσου δεν προσφέρεται για τη διατήρηση και ισχυροποίηση αντάρτικων σχηματι-σμών. Μόνο για αντάρτικο πόλεων είναι δυνατόν να γίνει λόγος. Σαν ηγέτης του κινήματος αντιστάσεως προκρίνεται ο Γεώργιος Γρίβας, Κύπριος την καταγω-γή, πρώην αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού.

Το σχέδιο αυτό του Μακαρίου θα έχει τη μεγαλύ-τερη επιτυχία από άλλα που επεξεργάζεται.

Πολλοί νέοι θα προσφέρουν το αίμα και τη ζωή τους στον βωμό της Ενώσεως. Πολλοί θα φυλακι-στούν, θα βασανιστούν, θα εκτελεστούν ή θα σκοτω-θούν στις συγκρούσεις με τα αγγλικά στρατεύματα. Δυστυχώς όμως οι στόχοι της ΕΟΚΑ δεν περιορίζο-νται μόνο σε Αγγλους στρατιωτικούς και σε αγγλόδου-λους κυβερνητικούς υπαλλήλους. Υπακούοντας σε έναν πρωτόγονο αταβιστικό αντικομμουνισμό ο Γρί-βας επιδίδεται και σε δολοφονίες Κυπρίων αριστερών, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι νεκροί από τη δράση της ΕΟΚΑ να είναι Έλληνες παρά Αγγλοι.

Οι ελληνικές κυβερνήσεις έως τη Συμφωνία της Ζυρίχης

Η ανακίνηση του Κυπριακού μεταπολεμικά δεν βρίσκει την Ελλάδα στην καλύτερη δυνατή στιγμή της. Το 1949 μόλις έχει τελειώσει ο Εμφύλιος, αφού επε-σώρευσε τεράστιο όγκο καταστροφών. Σε πολλές χιλιάδες φτάνουν οι νεκροί από τις μάχες, τις κακου-χίες και τις εκτελέσεις, με πολλαπλάσιο αριθμό τραυ-ματιών και φυλακισμένων. Το παλαιό καθεστώς έχει επανεγκατασταθεί, υποστηριζόμενο από χη Βρεχανία και χις ΗΠΑ. Το ανχιχιθέμενο σχη θέληση χης Βρεχα-νίας αίχημα χων Κυπρίων για Ένωση με χην Ελλάδα, φέρνει χη χώρα σε ανχίθεση με χο κράχος που χην βοή-θησε να κερδίσει χον Εμφύλιο. Η θέση χης Ελλάδος είναι πολύ δύσκολη και αυχό χονίζεχαι από όλους χους πολιχικούς αρχηγούς χων ελληνικών κυβερνήσεων

139

Page 139: Ελληνικοί Πόλεμοι

! Γ—JX̂·7 ̂ ^ /Λ\

OTTO TO 1874

1949-1952. Η κυβέρνηση χου Νικολάου Πλαστήρα αρνείται να παραλάβει το πρακτικά του δημοψηφίσματος στην Κάπρο, το οποίο παραλαμβάνει ανεπισήμως ο πρόεδρος της Βουλής Δ. Γόντικας. Η κυπριακή ηγεσία στρέφεται προς τον ελληνικό λαό και με έντεχνη προπαγάνδα προσπαθεί να αναζωπυρώσει τα φιλοκυπριακά αισθήματά του. Παραλλήλως ο Μακά-ριος περιοδεύει σε κράτη της περιοχής, προσπαθώνας να κερδίσει υπο-στήριξη για μία μελλοντική προσφυγή στον ΟΗΕ.

Οι ασταθείς ελληνικές κυβερνήσεις της περιόδου αυτής αρχίζουν να ακολουθούν τα βήματα του Μακαρίου, πιεζόμενες από το διαρκώς ογκού-μενο λαϊκό αίσθημα και τις πιέσεις της αντιπολιτεύσεως. Όλη την δεκα-ετία του '50 ελληνικές κυβερνήσεις σύρονται, από τον ένα ή τον άλλο παράγοντα, σε αποφάσεις που θίγουν τα συμφέροντα της χώρας. Η πρω-τοκαθεδρία του Εθνικού Κέντρου έχει παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες από πολιτικούς άνδρες χωρίς το ανάλογο κύρος και πολιτικό ανάστημα.

Ομαδικές συλλήψεις και έλεγχοι Ελληνοκυπρίων από Άγγλους.

Το Νοέμβριο του 1952 το κόμμα του Συναγερμού νικά στις εκλογές κερδίζοντας 247 έδρες, από τις 300. Ο αρχηγός του κόμματος, Στρατάρ-χης Αλέξανδρος Παπάγος, πριν ακόμη ανέλθει στην εξουσία είχε αποφα-σίσει να ασχοληθεί με το Κυπριακό. Με τη μεγάλη κοινοβουλευτική πλει-οψηφία που διαθέτει έχει μεγάλη άνεση ελιγμών στη Βουλή. Υπέρ του δέοντος συγκεντρωτικός ο Παπάγος χαρακτηρίζεται από έλλειψη διπλω-ματικότητος, «σήμα κατατεθέν» πάρα πολλών στρατιωτικών που αναλαμ-βάνουν ηγετικές θέσεις σε διάφορες κυβερνήσεις. Ο Παπάγος πιστεύει ακράδαντα ότι η Αγγλία είναι «υποχρεωμένη» να προσφέρει την Κύπρο στην Ελλάδα, λόγω της προσφοράς της τελευταίας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και θα καταθέσει προσφυγή στον ΟΗΕ.

Έκπληξη απετέλεσε η αμερικανική στάση στους ελληνικούς πολιτι-κούς κύκλους. Οι Έλληνες πολιτικοί επίστευαν στην υποστήριξη των Αμερικανών ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά τους. Οι ΗΠΑ παρέμεναν η χώρα της ελευθερίας, που ευνοεί την απελευθέρωση των καταπιεζομέ-νων. Αλλά από καιρό η θέση των ΗΠΑ ήταν η σταδιακή λύση του προ-βλήματος. Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν αντιληφθεί το μεγάλο ειδικό βάρος της Τουρκίας στο NATO και το ότι αποτελούσε τον ακρο-γωνιαίο λίθο στο τότε δημιουργούμενο ΣΕΝΤΟ. Συνέχιζε να επικρατεί η άποψη περί εθνικών δικαίων, τα οποία η διεθνής κοινότητα είχε υποχρέ-ωση να λύσει, συμφώνως με τις ελληνικές απόψεις.

Και στις τέσσερις προσφυγές στα Ηνωμένα Έθνη, το '54,' 55, '57 και '58, οι ψηφοφορίες είναι αρνητικές. Οι ελληνικές θέσεις καταψηφίζονται από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ και από τις ομάδες κρατών που επηρεά-ζουν. Υπέρ των ελληνικών θέσεων θα ψηφίσουν ορι-σμένα ανεξάρτητα κράτη, η Σοβιετική Ένωση και οι χώρες που η τελευταία ελέγχει. Τα αποτελέσματα αυτά θα φέρουν μίαν άμβλυνση του φιλοσυμμαχικού αισθή-ματος στον ελληνικό λαό, ενώ η προπαγάνδα του αρι-στερού κόμματος της ΕΔΑ αρχίζει να βρίσκει προσφο-ρότερο έδαφος.

Από την αρχή του '55 ο Στρατάρχης Παπάγος ασθενεί. Η κυβερνητική δραστηριότητα μειώνεται συνεχώς. Η Ελλάδα εισέρχεται σ' ένα δεκάμηνο σχε-δόν ακυβερνησίας. Η Αγγλία αποφασίζει να χρησιμο-ποιήσει την Τουρκία, για να εμποδίσει ή και να καθυ-στερήσει την Ένωση. Για τις αρχές του Σεπτεμβρίου συγκαλείται τριμερής διάσκεψη στο Λονδίνο. Η Ελλά-δα δέχεται, χωρίς να σταθμίζει ότι κατ' αυτόν τον τρόπο η Τουρκία γίνεται ρυθμιστικός παράγων. Η διά-σκεψη αρχίζει την 29η Αυγούστου και θα τερματιστεί άνευ αποτελεσμάτων, κυρίως λόγω της αδιαλλαξίας του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Ζορλού.

Τις τελευταίες ημέρες της διασκέψεως ένα σοβα-ρότατο γεγονός λαμβάνει χώρα. Τα μεσάνυκτα ακρι-βώς 5/6 Σεπτεμβρίου, μία έκρηξη συγκλονίζει το τουρ-κικό προξενείο της Θεσσαλονίκης, όπου είχε γεννηθεί ο Κεμάλ Ατατούρκ. Η έκρηξη έγινε στην αυλή του προ-ξενείου και οι δράστες δεν θα αργήσουν να εντοπι-σθούν. Είναι ο φύλακας Μεχμέτ Χασάν Ογλού και ο φοιτητής Οκτάι Εγκίν, που εκτελούσαν εντολές του υποπροξένου Μεχμέτ Ντελί Καλπ και του προξένου Μεχμέτ Μπαλίν. Το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου στην Κωνσταντινούπολη αλαλάζοντα πλήθη εφορμούν και καταστρέφουν κάθε τι το ελληνικό. Καθοδηγούμε-νοι από χωροφύλακες με πολιτικά, καταστρέφουν και λεηλατούν πρώτα τα ελληνικά καταστήματα και μετά τα σπίτια. Από τα 2.500 καταστήματα και 4.000 διαμε-ρίσματα και μονοκατοικίες Ελλήνων κανένα δεν θα γλιτώσει, ενώ 19 ορθόδοξοι ναοί θα καταστραφούν, τάφοι θα βεβηλωθούν και πολλές αναφορές για βια-σμούς γυναικών θα βεβαιωθούν. Τα ίδια γίνονται και στη Σμύρνη. Δεν υπάρχουν εκεί μεν Έλληνες κάτοι-κοι, υπάρχουν όμως Έλληνες αξιωματικοί, με τις οικο-γένειές τους, απεσπασμένοι στο αρχηγείο του NATO. Τα διαμερίσματά τους καταστρέφονται από τον όχλο και πολλές κόρες, σύζυγοι και αδελφές αξιωματικών βιάζονται. Ο πρόεδρος Τζελάλ Μπαγιάρ και ο πρωθυ-πουργός Μεντερές θα δηλώσουν, με πάσα σοβαρότη-τα, ότι οι ταραχές είναι έργο κομμουνιστών. Οι αμερι-κανικές εντολές θα εξισώσουν το θύμα με τον θύτη.

Στην Αθήνα οι τουρκικές κτηνωδίες αποτελούν «κεραυνό εν αιθρία». Τότε μόνον αντιλαμβάνονται το μέγεθος του τουρκικού ενδιαφέροντος για την Κύπρο. Επίσης τότε μόνον αντιλαμβάνονται ότι η Τουρκία έχει, ως ομήρους, στην επικράτειά της 100.000 Έλλη-νες, στην Κωνσταντινούπολη. Από αυτούς τα 9/10 θα

140

Page 140: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το κυπριακό" ζήτημα

it&J'Am • * T 4 t > t 17 m « t I k V JmrnSm W i i m w u * * & IETOPIA

Η στιγμή της υπογραφής της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Από αριστερά ο πρεσβευτής της Ελλάδος στην Κύπρο Χριστόπουλος, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος , ο Βρετανός διοικητής της νήσου

σερ Χιου Φουτ και ο εκπρόσωπος των Τουρκοκυπρίων Κιουτσούκ.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με τον Βρετανό κυβερνήτη Στρατάρχη σερ Τζων Χάρτινγκ, τον χειμώνα του 1955-56.

αποχωρήσουν από την Πόλη, οι περισσότεροι χωρίς κανένα περουσιακό στοιχείο.

Τον Οκτώβριο του 1955 ο Στρατάρχης Παπάγος πεθαίνει. Κινούμενος στα συνταγματικά όρια ο βασιλιάς Παύλος δίνει εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως, όχι σε έναν από τους δύο αντιπροέδρους της κυβερνήσε-ως, αλλά στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, υπουργό Δημοσίων Έργων του Παπάγου. Δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί που υποστηρίζουν ότι ο Καραμαν-λής επελέγη από τους Αγγλους και τους Αμερικανούς γιατί απεδέχετο την αυτοδιάθεση της Κύπρου. Όπως γράφει ο ίδιος ο Πιπινέλης, το καλο-καίρι του '55, είχε συντάξει, μαζί με τον Καραμανλή, ένα μνημόνιο, με το οποίο προτεινόταν η αυτοδιάθεση της νήσου και όχι η Ένωση. Είναι λογι-κότατο οι Αγγλοι και οι Αμερικανοί να επείγονται να κλείσουν την πληγή αυτή στο νότιο σκέλος του NATO.

Οι αγγλικές θέσεις 1946-1959 Κατά τη δεκαετία του '40 οι Βρετανοί, ενώ δεν εδέ-

χοντο καμμία ελληνική παρέμβαση, ήταν έτοιμοι να συζητήσουν με τους Κυπρίους για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Το 1946 το Υπουργείο Αποικιών καλεί όλες τις ελληνικές οργανώσεις της νήσου σε συνομιλίες, με σκοπό, με την αγγλική διοίκηση, να επεξεργασθούν το σχέδιο ενός Συντάγματος. Υπό την πίεση της Εκκλησίας και των δεξιών οργανώσεων, όλες οι άλλες οργανώσεις και κόμματα αρνούνται. Το 1948 ο υπουργός Αποικιών κάνει μερικές σοβαρότατες προτάσεις για ένα νέο πολίτευμα στην Κύπρο. Προτεί-νει τη δημιουργία αιρετής νομοθετικής συνελεύσεως, από 18 Έλληνες, 4 Τούρκους και 4 μέλη της αγγλικής διοικήσεως. H συνέλευση θα ήταν ελεύθερη να συζη-τά και να αποφασίζει επί οποιουδήποτε θέματος, εκτός από αυτό της κυριαρχίας. Και πάλι η Ελλάδα και η κυπριακή ηγεσία αρνούνται. Στόχος παραμένει η άμεση και χωρίς όρους Ένωση της νήσου με την Ελλάδα.

Από την 1η Απριλίου 1955 αρχίζει η δράση της ΕΟΚΑ στην Κύπρο. Το Κυπριακό έχει διεθνοποιηθεί, μετά την επιμονή του Μακαρίου και την ελληνική προ-σφυγή στον OHE. Οι Αγγλοι συγκαλούν την τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου, με την, για πρώτη φορά, συμ-μετοχή των Τούρκων. Ικανότατοι πολιτικοί οι Αγγλοι, σαν αντιστάθμισμα στις ελληνικές ενέργειες, φέρνουν τους Τούρκους στην επιφάνεια, θέτοντάς τους αντιμέ-τωπους με τους Έλληνες. Το ίδιο κάνουν και στην Κύπρο διώχνοντας τους Έλληνες από την αστυνομία της νήσου και προσλαμβάνοντας Τουρκοκυπρίους.

Το φθινόπωρο του 1955 οι Βρετανοί διορίζουν τον πρώην αρχηγό του Αυτοκρα-τορικού Γενικού Επιτελείου, Στρατάρχη σερ Τζων Χάρ-ντινγκ, ως κυβερνήτη της νήσου, δείχνοντας ανάγλυφα την απόφασή τους να διοική-σουν με σκληρά μέτρα την Κύπρο, μετά το ξέσπασμα του ένοπλου αγώνα. Ο Μακά-ριος συνομιλεί με τον Χάρ-ντινγκ και για πρώτη φορά παραπέμπει την αυτοδιάθεση στο απώτερο μέλλον και ζητά την άμεση εφαρμογή της αυτοκυβερνήσεως. Παραλλή-λως ο Μακάριος ζητά το Κυπριακό να μείνει ένα θέμα μόνο μεταξύ της Βρετανίας και του κυπριακού λαού, αφή-νοντας απ' έξω την Τουρκία αλλά και την Ελλάδα. Ο Μακάριος δείχνει να θέλει να χρησιμοποιεί την ελληνική κυβέρνηση και τον ελληνικό λαό μόνο για πιέσεις στην

141

Page 141: Ελληνικοί Πόλεμοι

ej-yγ/ j p ^ j,·.̂ ηπη τη 1R7A

Μάιος 1959. Μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου οι Κ. Καραμανλής και Ε. Αβέρωφ με τους Μεντερές και Ζορλού στην Αγκυρα.

Βρεχανία, ενώ χις συνομιλίες θέλει να χις διεξάγει μόνος χου. Για πένχε περίπου μήνες διεξάγονχαι μυσχικές διαπραγματεύσεις. Η

Αγγλία αναγνωρίζει και αποδέχεχαι χην αυχοκυβέρνηση χης νήσου και σε λογικό χρονικό διάσχημα χην αυχοδιάθεση. Η Αθήνα συμβουλεύει χον Μακάριο να μην σχαμαχήσει χις συνομιλίες, εφ' όσον ποχέ δεν είχε επέλ-θει χέχοια προσέγγιση απόψεων χων δύο πλευρών. Παραλλήλως και οι Αμερικανοί πιέζουν χους Αγγλους για υποχωρήσεις. Η Τουρκία απλώς ενημερώνεχαι για χην πορεία χων συνομιλιών και δεν έχει καμμία δυνα-χόχηχα επεμβάσεως. Ενώ λίγες λεπχομέρειες έχουν απομείνει για απο-σαφήνιση, ο Μακάριος υπαναχωρεί και διακόπχει χις συνομιλίες. Η απά-νχηση χων Βρεχανών είναι οργισμένη. Ο Μακάριος συλλαμβάνεχαι και εξορίζεχαι σχις Σεϋχέλες, οι αγγλικές σχραχιωχικές δυνάμεις εξαπολύουν εκκαθαρισχικές επιχειρήσεις και η Βρεχανία καχαθέχει προσφυγή σχον ΟΗΕ ενανχίον χης Ελλάδος «...για ενίσχυση των τρομοκρατών στην Κύπρο».

Οι βρεχανικές προχάσεις συνεχίζονχαι. Τον Δεκέμβριο χου 1956 παρουσιάζεχαι χο σχέδιο συνχάγμαχος χου Αγγλου συνχαγμαχολόγου Λόρδου Ράνχκλιφ. Το κυριόχερο σχοιχείο ήχαν, όχι η αποχελούμενη από 36 μέλη Νομοθεχική Συνέλευση, θα ήχαν αιρεχή και θα απεχελείχο από 24

Έλληνες, 6 Τούρκους και 6 διοριζόμενα, από χον κυβερνήχη, μέλη. Ο Αγγλος κυβερνήχης θα κραχούσε χις αρμοδιόχηχες χης αμύνης, χης δημοσίας ασφαλείας και χων εξωχερικών υποθέσεων. Μόλις οι διεθνείς συνθήκες χο επιχρέψουν θα παρεχωρείχο πλήρης αυχοδιάθεση. Και αυχό χο σχέδιο απερρίφθη από χην ελληνική πλευρά.

Σχις αρχές χου 1958 παρουσιάζεχαι χο σχέδιο Μακ Μίλλαν με κυριό-χερα σημεία χου χη δημιουργία δύο αιρεχών νομοθεχικών σωμάχων, Ελλήνων και Τούρκων και χους διορισμούς ανχιπροσώπων χης ελληνικής και χουρκικής κυβερνήσεως για να συνεργάζονχαι με χον Αγγλο κυβερ-νήχη. Η αγγλική κυριαρχία θα διεχηρήχο για 7 χρόνια. Κύριος σχόχος χου χρονικού ορίου ήχαν η εξομάλυνση χης εσωτερικής καχασχάσεως χης νήσου, που έπαιρνε χη μορφή εμφυλίου πολέμου. Πραγμαχικά ο Γρίβας και η ΕΟΚΑ έχει εξαπολύσει διωγμό ενανχίον οποιουδήποχε διαφωνεί με χον χρόπο διαξαγωγής χου αγώνα για χην Ένωση. Οι αρισχεροί και οι κομμουνισχές χης νήσου ονομάζονχαι «προδόχες» ή «συνεργάχες χων Αγγλων» και δολοφονούνται. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τον Απρίλιο του 1955 έως τον Φεβρουάριο του 1957 έγιναν 265 εκτελέσεις από την ΕΟΚΑ. Οι 131 αφορούσαν Έλληνες, εκ των οποίων 119 ήταν πολίτες και

12 μέλη σωμάτων ασφαλείας. Οι Τούρκοι έχουν και αυτοί δημιουργήσει ένοπλες ομάδες και η διαμάχη μεταξύ των δύο κοινοτήτων έχει πάρει τη μορφή αλλη-λοεξοντώσεως.

Και αυτό το σχέδιο απερρίφθη από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία όμως δεν διέθετε άλλα χρονικά περιθώρια. Οι πιέσεις χων Βρεχανών και κυρίως χων Αμερικανών για χαχεία έξοδο από χην κρίση αυξάνο-νχαι. Οι εκχελέσεις μελών χης ΕΟΚΑ, από χους Αγγλους, προκαλούν βίαιες διαδηλώσεις σ' όλη χην Ελλάδα με νεκρούς, χραυμαχίες και πολλές καχασχρο-φές. Τα αισθήμαχα χου λαού για τους δυτικούς συμ-μάχους αλλάζουν σταδιακά και στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ, εκμεταλλευόμενη το λαϊκό αίσθημα, καταλαμ-βάνει τη θέση της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως με

Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής με τον Διγενή, την ημέρα της θριαμβευτικής επιστροφής του

δευτέρου στην Ελλάδα.

24,42% των ψήφων. Η άνοδος της αριστεράς στην Ελλάδα κατατρομοκρατεί τους κρατούντες. Είναι λοι-πόν απαραίτητο να αφαιρεθούν τα ερείσματα ανόδου της αριστεράς. Το Κυπριακό πρέπει να κλείσει γρήγο-ρα και με οποιοδήποτε τίμημα.

142

Page 142: Ελληνικοί Πόλεμοι

Το κυπριακό" ζήτημα

Την ελληνική κυβέρνηση βοηθά, χωρίς η τελευταίο \α το ξέρει και ο Μακάριος, ο οποίος έχει απελευθερωθεί από τους Βρετανούς και διαμέ-νει στην «Μεγάλη Βρετανία». Στις 16 Σεπτεμβρίου 1958 ο Μακάριος δίνει συνέντευξη στην αντιπρόεδρο του Εργατικού Κόμματος, βουλευτή και απεσταλμένο της εφημερίδος «Χέραλντ Τρίμπιουν·. Μπάρμπαρα Κασλ. Στη συνέντευξή του αυτή τονίζει ότι δέχεται την ανεξαρτησία της Κύπρου, με την εγγύηση του ΟΗΕ, αποκλείοντας την Ένωση με την

16 Αυγούστου 1960. Η Σημαία της ΕΛΔΥΚ φτάνει στην Κύπρο.

Ελλάδα και τη διχοτόμηση στο διηνεκές. Εφ' όσον ο κυριότερος παράγων συμφωνεί, οι μυστικές συνομιλίες

μεταξύ των τριών ενδιαφερομένων μερών προχωρούν απρόσκοπτα. Στις 5 Φεβρουαρίου 1959 οι Καραμανλής και Αβέρωφ (υπουργός Εξωτερικών) φεύγουν για τη Ζυρίχη, όπου και συναντώνται με τον Μεντερές και τον Ζορλού. Για τις 17 Φεβρουαρίου ορίζεται η οριστική συνάντηση στο Λον-δίνο. Μετά από δύο ημέρες μυστικών διαβουλεύσεων Βρετανίας, Ελλά-δος και Τουρκίας, χωρίς τη συμμετοχή των δύο κοινοτήτων της νήσου, στις 19 Φεβρουαρίου εξαγγέλεται η ίδρυση του κυπριακού κράτους. Τα κυριότερα σημεία της συμφωνίας περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό της Ενώσεως στο διηνεκές, με δικαίωμα παρεμβάσεως οποιουδήποτε των συμβαλλομένων. Η Αγγλία διατηρεί δύο μεγάλες βάσεις στη νήσο, εκτός ελέγχου του κυπριακού κράτους. Η Ελλάδα θα αποστείλει ένα τάγμα 900 ανδρών και η Τουρκία ένα των 600. Θα συσταθούν δύο χωριστά κοινο-βούλια και ένα μεικτό. Στην κυβέρνηση ο πρόεδρος θα είναι Ελληνοκύ-πριος και ο αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος, με δικαίωμα βέτο για πολλά ζητήματα και από τους 10 υπουργούς οι 7 θα είναι Ελληνοκύπριοι και οι 3 Τουρκοκύπριοι. Θα δημιουργηθούν χωριστοί δήμοι και κοινότητες.

Η συμφωνία θα γίνει δεκτή από όλους. Ο Γρίβας συμφωνεί και δια-

τάσσει τον τερματισμό της δράσεως της ΕΟΚΑ Η υποδοχή στην Κύπρο του Μακαρίου είναι μεγαλειώ-δης. Ο Μακάριος θα εκλεγεί πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, διατηρώντας ταυτοχρόνως και τη θέση του θρησκευτικού ηγέτη. Στην ελληνική Βουλή η συζήτηση πάνω στη συμφωνία έχει τον γνω-στό χαρακτήρα των συνεδριάσεων του ελληνικού κοι-νοβουλίου. H αντιπολίτευση επικρίνει την απαγόρευση της Ενώσεως στο διηνεκές και μόνο σε δευτερεύοντα σημεία των λόγων τους οι πολιτικοί αρχηγοί και οι βουλευτές της αντιπολιτεύσεως θα δηλώσουν αυτό που όλοι οι συνταγματολόγοι γνωρίζουν. Ότι δηλαδή το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι ανε-φάρμοστο.

Η θεωρία περί του Εθνικού Κέντρου καταβαρα-θρώθηκε και οι ελληνικές κυβερνήσεις εσύρθησαν σε λανθασμένες αποφάσεις και διπλωματικούς χειρι-σμούς του χειρίστου είδους, υποτασσόμενες στις απαιτήσεις και τις μικροπολιτικές της αντιπολιτεύσε-ως και στις πιέσεις των Κυπρίων ενωτικών. Τελικώς επελέγη, ενώπιον του διαφαινόμενου αδιεξόδου και των εξωτερικών πιέσεων, η χειρότερη δυνατή λύση από όλες τις προταθείσες κατά καιρούς.

Η διάρθρωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, συμ-φώνως προς τους υπογραφέντας όρους της Συνθήκης του Λονδίνου, προέβλεπε Ελληνοκύπριο πρόεδρο και Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο, με δικαίωμα ασκήσεως βέτο σε θέματα που αφορούν τις δύο κοινότητες. Από το δεκαμελές υπουργικό συμβούλιο, επτά υπουργοί θα ήσαν Ελληνοκύπριοι και τρεις Τουρκοκύπριοι. Η Βουλή θα αποτελείται από 35 Ελληνοκυπρίους βου-λευτές και 15 Τουρκοκυπρίους. Εκτός από τη Βουλή αυτή θα υπήρχαν και δύο άλλες κοινοτικές Βουλές, με καθήκοντα θρησκευτικά, πολιτιστικά κ.λπ. Ο στρατός του νέου κράτους καθορίζεται στις 2.000 άνδρες, εκ των οποίων το 60% θα είναι Ελληνοκύπριοι και το 40% Τουρκοκύπριοι. Στην αστυνομία, επίσης δυνάμεως 2.000 ανδρών, τα ποσοστά θα είναι 70% και 30% αντι-στοίχως. Τα ίδια ποσοστά, 70% και 30%, θα υπάρχουν και στη στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών.

Ασαφής σε πολλά σημεία, η συνθήκη δίνει την ευκαιρία στις δύο κοινότητες, που χωρίζονται με αμοι-βαίο μίσος, από κακοπιστία να εμποδίζουν την πρόοδο της οργανώσεως του κράτους. Οι Τουρκοκύπριοι επι-μένουν ότι πρέπει να δημιουργηθούν δύο ξεχωριστά στρατιωτικά τμήματα, ένα Ελληνοκυπρίων και ένα Τουρκοκυπρίων, οι Ελληνοκύπριοι ένα μεικτό τμήμα. Αποτέλεσμα είναι να μη δημιουργηθεί καθόλου στρα-τός.

Οι Τουρκοκύπριοι όμως οργανώνονται στρατιωτι-κώς, με τη μυστική αποστολή αξιωματικών από την Τουρκία. Παραλλήλως εξοπλίζονται είτε με αυτοσχέ-δια όπλα, είτε με μυστικές αποστολές όπλων από την Τουρκία. Σαν μειονότητα, με εμφανείς κινδύνους από την ελληνική πλειονότητα, οι Τουρκοκύπριοι οργανώ-νονται σε μία κεντρική διοίκηση. Οι φορείς οποιασδή-ποτε διαφωνίας, δολοφονούνται.

1 4 3

Page 143: Ελληνικοί Πόλεμοι

(Μ ΠΥΡΚΑΑ ^ * απο το 1874

Σχην ελληνική πλευρά, ο φαχριασμός που υπήρχε από χην προηγού-μενη δεκαεχία όχι μόνο συνεχίζεχαι αλλά και αυξάνεχαι. Το 1962 αποφα-σίζεχαι η ίδρυση μυσχικού σχραχού, με χην επωνυμία «Εθνική Οργάνω-ση Κύπρου» και αρχηγό χον υπουργό Εσωχερικών Πολύκαρπο Γεωρκά-χζη. Μέλη χου σχραχού αυχού επιχρέπεχαι να είναι μόνο φιλομακαριακοί Κύπριοι. Διάφορες προσωπικόχηχες από χην πλευρά χους δημιουργούν ένοπλα σώμαχα που θέχουν σχη διάθεση χου κράχους.

Με χην ανακήρυξη χης ανεξαρχησίας χης νήσου, ο Μακάριος ακο-λουθεί μία πολιχική που δεν θυμίζει σε χίποχε χον Μακάριο χης προηγού-μενης δεκαεχίας. Το σύνθημα χης Ενώσεως με χην Ελλάδα ξεχνιέχαι και σ' όλο χον κυπριακό Τύπο, σχις ομιλίες χων κυβερνηχικών οργάνων και σε κάθε δημόσια εκδήλωση η λέξη Έλληνας» ανχικαθίσχαχαι με χην «Ελλαδί-χης» και «Ελλαδικός», οι δε κάχοικοι χης νήσου ονομάζονχαι μόνο «Κύπρι-οι».

- \> Ρ I Γ •

Η άφιξη της ΕΛΔΥΚ στην Κύπρο ενθουσίασε το κυπριακό ελληνισμό σκορπώντας ρίγη συγκινήσεως και δημιούργησε ελπίδες για μελλοντική

Ένωση.

Η κατάσταση στην Ελλάδα Παρά χις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, η ΕΡΕ χου Κ. Καραμανλή δεν

καρπώνεχαι ικανοποιηχικά εκλογικά οφέλη. Η ΕΔΑ παραμένει ισχυρή, ενώ χο κένχρο, υπό χην ηγεσία χου Γ. Παπανδρέου και χου Σ. Βενιζέλου, συσπειρώνεχαι και προβάλλει σαν ίσος διεκδικηχής χων εκλογών. Οι εκλογές χου Οκχωβρίου 1961 μόνο σαν εκλογές χης νχροπής μπορούν να ονομασθούν. Η καχάσχαση δεν μπορεί πλέον να ελεγχθεί από χον Κ. Καραμανλή. Οι προσχριβές και με χο παλάχι σχενεύουν πολύ χο περιθώ-ριο χων ελιγμών χου και σχις νέες εκλογές, χο Νοέμβριο χου 1963, κερδί-ζει η Ένωση Κένχρου. Σχόχος χου Γ. Παπανδρέου είναι η διενέργεια

νέων εκλογών, ούχως ώσχε να αυξήσει χην κοινοβου-λευχική χου δύναμη, γεγονός που επιχυγχάνει σχις εκλογές χου Φεβρουαρίου 1964.

Ακριβώς αυχή χην εποχή διαλέγει ο Μακάριος για να αναθεωρήσει μόνος χου χις συνθήκες Ζυρίχης-Αο%-δίνου. Χωρίς καμμία προσυνεννόηση με χο Εθνικό Κένχρο ή με κάποια χων εγγυηχριών δυνάμεων, απο-φασίζει να αθεχήσει χην υπογραφή χου. Κανείς δε\ ανχιλέγει όχι ο χρόπος δτακυβερνήσεως που επέβαλε η Συνθήκη χου Αονδίνου παρείχε μη αναλογικά δικαιώ-μαχα σχην χουρκική μειονόχηχα. Εκμεχαλλευόμενη χα δικαιώμαχα αυχά, η μειονόχηχα ανέφυε συνεχή προ-βλήμαχα με άμεσες επιπχώσεις σχην ίδια χη λειχουρ-γία χου πολιχεύμαχος.

Σχις 30 Νοεμβρίου, ο Μακάριος αποστέλλει έγγρα-φο σχον Τουρκοκύπριο ανχιπρόεδρο Κιουχσούκ, χο οποίο κοινοποιεί και σχους πρέσβεις Ελλάδος, Αγγλίας και Τουρκίας, ζηχώνχας χην αναθεώρηση 13 σημείων χου Συνχάγμαχος. Τα κυριόχερα σημεία χων προχάσε-ων ήχαν η καχάργηση χου βέχο χου Τουρκοκυπρίου ανχιπροέδρου, η καχάργηση χων χωρισχών δήμων, η καχάργηση χων χωρισχών πλειοψηφιών για φορολογι-κούς νόμους και η σχελέχωση χων δημοσίων υπηρε-σιών σύμφωνα με χην πληθυσμιακή αναλογία.

Η Τουρκία, από χην αρχή ανχιδρά και δηλώνει χην εμμονή χης σχους όρους χων συνθηκών. Σχις 20 Δεκεμβρίου ξεσπούν βίαιες συγκρούσεις μεχαξύ χων δύο κοινοχήχων. Οι Τουρκοκύπριοι, εξοπλισμένοι και οργανωμένοι, προσπαθούν να επεκχείνουν χο χώρο ελέγχου χους. Τις ημέρες χων Χρισχουγέννων, οι ελλη-νικές δυνάμεις ανχεπιχίθενχαι και ανακαχαλαμβάνουν αρκεχά από χα σημεία, σχα οποία είχαν επεκχαθεί οι Τουρκοκύπριοι. Οι συγκρούσεις λαμβάνουν άγρια μορφή με σφαγές αμάχων.

Το Μάρχιο χου 1964 ο OHE αποφασίζει χην απο-σχολή ειρηνευχικής δυνάμεως σχην Κύπρο. Ο Αγγλος Σχραχηγός Γιάνγκ, που αναλαμβάνει χη διοίκησή χης. χαράσσει με πράσινο σχυλό χη διαχωρισχική γραμμή χων δύο κοινοχήχων σχη Λευκωσία. Οι δυνάμεις χου ΟΗΕ εγγυώνχαι όμως χη διαχήρηση και χων άλλω\ τουρκικών θυλάκων σ' όλο χο νησί. Η διχοχόμηση έχει επέλθει. Και οι μεν κυπριακές Αρχές επιχρέπουν χη·\ κίνηση χων Τουρκοκυπρίων πανχού, αλίμονο όμως σχον Έλληνα που θα χολμήσει να εισέλθει σε χουρκο-κυπριακό θύλακα.

Οι συγκρούσεις χου Δεκεμβρίου απέδειξαν χο ανέ-χοιμο χων ελληνικών δυνάμεων σχην Κύπρο και χον Φεβρουάριο χου 1964 ιδρύεχαι η Εθνική Φρουρά. Η Ελλάδα αναλαμβάνει χην αποσχολή χου αναγκαίου οπλισμού, δίχως όμως να σχαθεί μόνο εκεί. Οι Τουρ-κοκύπριοι έχουν αποδείξει όχι και οργανωμένοι είναι και καλά εξοπλισμένοι. Σχις συγκρούσεις χου Δεκεμ-βρίου έχουν καχαλάβει χο αφύλακχο κάσχρο χου Αγίου Ιλαρίωνα και ένα χμήμα χου δυχικού Πενχαδάκχυλου. προσπαθώνχας να οργανώσουν έναν θύλακα από χη Λευκωσία ως χις βόρειες ακχές χης Κόπρου, ούχως ώσχε να διευκολύνουν ενδεχόμενη χουρκική απόβαση.

144

Page 144: Ελληνικοί Πόλεμοι

Π Γ 4 ί A 17ΤΜΤΛ«ίΐ

SlVi&Uint l t i ι UTOPIA

Παρόλη χη συμφωνηθείσα μεχαξύ Μακαρίου και ελληνικής κυβερνήσεως αποφυγή συγκρούσεων, χον Απρίλιο χου 1964 αποφασίζεχαι η ανακαχάληψη χώρων που είχαν καχαλάβει οι Τούρκοι καχά τις συγκρούσεις χου Δεκεμβρίου 1963. Οι Τούρκοι ανχισχέκονχαι και υπό χο βάρος ελληνικών και διεθνών πιέσεων, οι συγκρούσεις σχαμαχούν. Οι Τούρκοι, γνωρίζονχας πολύ καλά χις σχεδιασθείσες επιχειρήσεις, απανχούν με έξωση χιλιάδων Ελλήνων καχοίκων χης Κωνσχα-νχινουπόλεως, ενώ απελαύνουν και δύο μηχροπολίχες. Η Τουρκία, θέλονχας να προλάβει ελληνική κίνηση ενι-σχύσεως χης νήσου με σχραχεύμαχα, εχοιμάζεχαι για απόβαση. Ο πρόεδρος χων ΜΠΑ Αίνχον Τζόνσον, απο-σχέλλει αυσχηρή επισχολή σχον Τούρκο πρωθυπουρ-γό, Ισμέχ Ινονού, ουσιασχικά απαγορεύονχας χην οποι-

αδήποχε χουρκική κίνηση. H Αγκυρα υποχωρεί.

Τον Ιούνιο χου 1964 ο πρωθυ-πουργός Γ. Παπανδρέου μεχαβαίνει σχις ΗΠΑ για συνομιλίες με χον πρό-εδρο Τζόνσον για χο Κυπριακό. Παρ' όλες χις προσπάθειες χου Τζόνσον για απευθείας συνομιλίες με χον Ινο-νού, ο Παπανδρέου αρνείχαι. Οι ΗΠΑ όμως συνεχίζουν χις προσπάθειες ευρέσεως βιώσιμης λύσεως, δίνονχας ακόμη μία ευκαιρία σχον Παπανδρέ-ου, αφού χα συμφέρονχα χων ΗΠΑ και χης Ελλάδος, σχη δεδομένη εποχή, συνέπιπχαν.

Σχις αρχές χου Ιουλίου 1964 απο-σχέλλεχαι σχη Γενεύη, όπου συγκρο-χείχαι διάσκεψη, ως ειδικός απεσχαλ-μένος χου προέδρου χων ΗΠΑ, ο Νχην Αχσεσον δίπλα σχο Φινλανδό Τουομιόγια, ειδικώς διορισθένχα από χον ΟΗΕ για χην επίλυση χου Κυπριακού. Οι συνομιλίες για χην αποφυγή συγκρούσεων μεχαξύ χων δύο κοινοχήχων θα κραχήσουν χον Ιούλιο και χον Αύγουσχο, αλλά, με ευθύνη χης κυπριακής πλευράς, αυχό

δεν πραγμαχοποιείχαι. Τη διοίκηση όλων χων ενόπλων δυνάμεων που ευρίσκονχαι σχην Κύπρο έχει αναλάβει ο Σχραχηγός Γρίβας, ειδικώς γι' αυχό αποσχαλλείς σχη νήσο από χον Παπανδρέου. Εκμεχαλλευόμενος χον «μωρό σχραχηγό», όπως χον ονομάζει ο Μακάριος, παρά χις ρηχές διαχαγές χης Αθήνας και μεσουσών χων συνομιλιών σχη Γενεύη, αποφασίζεχαι η εξουδε-χέρωση χου χουρκικού θύλακα Μανσούρας και Κόκκι-νων, σχη Βορειοδυχική Κύπρο. Σχις ελληνικές επιθέ-σεις ανχισχέκονχαι χουρκοκυπριακές δυνάμεις, χις οποίες υποσχηρίζει, μεχά από 48 ώρες και αφού προ-ειδοποιήσει, η χουρκική αεροπορία. Με επείγονχα χηλεγραφήμαχα ο πρόεδρος χου Συμβουλίου Ασφαλεί-ας χου ΟΗΕ, Νορβηγός Σίβερχ Νίλσεν, ζηχά πρώχα από χον Μακάριο να σχαμαχήσει χις επιθέσεις και μεχά

Η ενίσχυση από χην Ελλάδα, σε περίπχωση χουρκικής αποβάσεως, εμπο-δίζεχαι από χη μεγάλη απόσχαση μεχαξύ Ελλάδος και Κύπρου, ενώ ανχι-θέχως ευνοεί χην Τουρκία η οποία απέχει περίπου 40 μίλια. Η χελευχαία μπορεί να ανεφοδιάζει χις αποβιβασθείσες δυνάμεις χης και να χις υπο-σχηρίζει εύκολα. Η μόνη λύση για χην Ελλάδα είναι ισχυρές ελληνικές σχραχιωχικές δυνάμεις να ευρίσκονχαι επί χόπου. Για χο σκοπό αυχό, η ελληνική κυβέρνηση σχέλνει μυσχικά, με αλλεπάλληλα δρομολόγια ακχο-πλοϊκών σκαφών, μία ελληνική μεραρχία, εξασφαλίζονχας μέσα σε λίγους μήνες ένα ισχυρόχαχο μέσο σχραχιωχικής επιβολής. Ταυχοχρόνως συσχη-μαχοποιείχαι η εκπαίδευση χων Κυπρίων σχις χάξεις χης Εθνικής Φρου-ράς, χην οποία σχελεχώνουν Έλληνες αξιωμαχικοί. Παραλλήλως συμφω-νείχαι μεχαξύ Αθήνας και Αευκωσίας η χήρηση διαλλακχικής γραμμής σχην Κύπρο, η αποφυγή όχι μόνο συγκρούσεων, αλλά και η πραγμαχο-ποίηση ενχυπωσιακών ειρηνευχικών χειρονομιών προς χους Τουρκοκυ-πρίους.

Ανδρες της ΤΟΥΡΔΥΚ κατά τη διάρκεια γυμνασίων.

Το Σχέδιο Ατσεσον Το 1964, σχον χώρο χης Μέσης Αναχολής είχαν επέλθει σημανχικές

αλλαγές. Η Σοβιεχική Ένωση είχε καχορθώσει, εκμεχαλλευόμενη χην αραβοϊσραηλινή διαμάχη, να επεκχείνει χην παρουσία χης και να θέσει σε κίνδυνο ένα βασικόχαχο σημείο ανεφοδιασμού χου Δυχικού κόσμου: χα πεχρέλαια χης Μέσης Αναχολής. Η εξομάλυνση χων οποιωνδήποχε προ-βλημάχων μεχαξύ χων χωρών χης Δυχικής Συμμαχίας ήχαν ένα θέμα «εκ χων ων ουκ άνευ» για χις ΗΠΑ και χο NATO. Μία ενδεχόμενη ελληνο-χουρκική σύγκρουση για χην Κύπρο, εκχός από χη χαλάρωση χου δεσμού αμύνης σχο νόχιο σκέλος χου NATO, εμπεριείχε και χην πιθανή σχροφή χης ηχχηθείσας χώρας προς χη Σοβιεχική Ένωση. Ήχαν λοιπόν απαραί-χηχο να εξευρεθεί μία λύση αποδεκτή και από χις δύο πλευρές, που θα επέφερε χην ηρεμία σχην περιοχΓ.

Page 145: Ελληνικοί Πόλεμοι

ftft ΠΥΡΚΑΛ απο το 1874

χης συμφωνίας, που αφορούν χα δικαιώμαχα χων Τουρκοκυπρίων. Το σχέδιο γίνεχαι ευμενέσχαχα δεκχό από χην ελληνική πλευρά, η οποία επιπλέον επιμένει για χην εκμίσθωση για 50 χρόνια χης χουρκικής βάσε-ως σχην Καρπασία. Παρουσιάζονχαι μάλισχα φήμες για παραχώρηση χου Κασχελλόριζου ή μερικών σχρεμ-μάχων σχον Έβρο σχην Τουρκία. Αμέσως η ανχιπολί-χευση αρχίζει να εξαπολύει μύδρους ενανχίον χης κυβερνήσως, αποδεικνύονχας χο επίπεδο χου ανχιπο-λιχευχικού λόγου σχην Ελλάδα.

Την ίδια εποχή η Τουρκία, πιεζόμενη από χις ΜΠΑ, προσπαθεί να κερδίσει όσα περισσόχερα μπορεί από χο σχέδιο Αχσεσον. Τα περιθώ-ριά χης όμως είναι μικρά. Σε επικοινωνία χου διαπραγμα-χευχή χης σχη Γενεύη με χον πρωθυπουργό χης χώρας Ινονού, ο χελευχαίος επιση-μαίνει όχι χο φόβηχρο χης αποβάσεως δεν μπορεί πλέ-ον να χρησιμοποιηθεί. H άφιξη χης ελληνικής μεραρ-χίας και η αμερικανική ανχί-δραση καθισχούν χην απειλή κενό λόγο. Οι οδηγίες που παίρνει ο Τούρκος ανχιπρό-σωπος είναι για χην όσο χο δυναχόν μεγαλύχερη διεύ-ρυνση χης περιοχής που προ-χείνει χο σχέδιο.

Ήδη οι πρώχες πληροφο-ρίες από χη Γενεύη μιλούν για σίγουρη Ένωση. Ο ανχι-πρόεδρος χης ελληνικής κυβερνήσεως, Σ. Σχεφανό-πουλος, εχοιμάζει ψήφισμα εθνικής ευγνωμοσύνης προς χον Παπανδρέου. Ο Μακά-

ριος όμως δεν έχει πει ακόμη χην χελευχαία χου λέξη. Αρνείχαι χην παραχώρηση εδαφών για χην χουρκική βάση. Εφόσον οι Βρεχανοί καχέχουν ήδη 100 περίπου χεχραγωνικά μίλια, μόνο 30 μπορεί να παραχωρήσει και όχι σχη χερσόνησο χης Καρπασίας, αλλά δίπλα σε μία από χις υπάρχουσες αγγλικές βάσεις. Σύμφωνα με χον Μακάριο, ο κυριόχερος λόγος αρνήσεώς χου ήχαν όχι καχ' αυχό χον χρόπο επεβάλεχο η διχοχόμηση χης νήσου. Αλλά μήπως αυχή δεν είχε επέλθει, πισχοποιη-θείσα δια χης υπογραφής χου, χο Δεκέμβριο χου 1963;

Υποσχηριζόμενος από χο ΑΚΕΛ, ο Μακάριος σχρέ-φεχαι προς χη Μόσχα για διπλωμαχική υποσχήριξη. χην οποία η ΕΣΣΔ δίδει πρόθυμα. Λίγο μεχά χην απόρ-ριψη χου σχεδίου Αχσεσον, η κυπριακή κυβέρνηση θα προβεί και σε αγορές σοβιεχικών οπλικών συσχημά-χων (35 άρμαχα Τ-34, 32 χεθωρακισμένα BTR, 20 πυροβόλα χων 100 χλσχ. 5 χορπιλλακάχους Ρ4 κ.α.).

Είναι χαρακχηρισχικό όχι ο Μακάριος είχε προσχι-

να πάψει χους βομβαρδισμούς η χουρκική αεροπορία. Σχον Μακάριο φχά-νουν και δύο επείγονχα χηλεγραφήμαχα χου Έλληνα πρωθυπουργού. Σχο πρώχο αναφέρεχαι όχι: «... Εκφράζω την βαθυτάτηνλύπην μου διότι άλλα συμφωνούμεν και άλλα πράττετε.» και σχο άλλο: «Συμφώνως προς ληφθείσας κοινός αποφάσεις μας, απευθύνω έκκλησιν εφηνεύσεως της νήσου. Αι εχθροπραξίαι δέον να λήξουν αμέσως».

Είναι φανερό όχι οι πράξεις χου Μακαρίου έχουν υπερβεί χα όρια υπο-μονής χου Εθνικού Κένχρου. Η Ελλάδα, διακινδυνεύονχας μέχρι και πόλεμο με χην Τουρκία, με ό,χι αυχό συνεπάγεχαι για μία χώρα όπως αυχή, με σημαία χην Ένωση χης Κύπρου, δεν ανέχεχαι πλέον χις κινήσεις ανεξαρχησίας χου Μακαρίου, ο οποίος υποχίθεχαι όχι είναι παρασχάχης

Πενταδάκτυλος, 27 Απριλίου 1964. Αμυντικές θέσεις των Ελληνοκυπρίων απέναντι από τις θέσεις Τουρκοκυπρίων.

χης σημαίας αυχής και ο οποίος πρώχος χην ύψωσε ακαίρως, καχά χο Εθνικό Κένχρο, χο '50. Και όλα αυχά, χη σχιγμή που χο όλο πρόβλημα πλη-σιάζει σε μία άκρως συμφέρουσα λύση για χα ελληνικά εθνικά δίκαια.

Το σχέδιο Αχσεσον ποχέ δεν έγινε γνωσχό σχην ολόχηχά χου. Από συνενχεύξεις, δηλώσεις και άλλες πηγές, διαφαίνεχαι όχι περιελάμβανε χα καχωχέρω:

• Η Κύπρος θα ενώνεχο με χην Ελλάδα. • H Ελλάδα θα παραχωρούσε χη χερσόνησο χης Καρπασίας, ως σχρα-

χιωχική βάση σχην Τουρκία (χο 5,6% ή 200 περίπου χεχρ. μίλια από χα 3.572 χης νήσου).

• Από χις 8 επαρχίες χης νήσου, οι δύο, οι οποίες θα καχοικούνχαι κυρίως από Τουρκοκυπρίους, θα διοικούνχαι από Τουρκοκύπριο έπαρχο. Ουσιασχικά σχους Τουρκοκυπρίους παρεχωρούνχο παραπλήσια δικαιώ-μαχα με χους Μουσουλμάνους χης Θράκης.

• Ο OHE ή χο Διεθνές Δικασχήριο θα έλεγχε χην χήρηση χων όρων

1 4 6

Page 146: Ελληνικοί Πόλεμοι

βές και διαφωνίες, όσον αφορά χη διαχείρηση χου κυπριακού προβλήμα-χος, με όλους χους Έλληνες πρωθυπουργούς από χο 1950 και μεχά. Η άρνησή χου δεν μπορεί να μην έχει σχέση με χον χερμαχισμό χης πολιχι-κής χου δράσεως, σε περίπχωση Ενώσεως χης νήσου με χην Ελλάδα, καθόχι χο ελληνικό Σύνχαγμα απαγορεύει χην καχοχή δημοσίων αξιωμά-χων από κληρικούς και αξιωμαχικούς, η δε εκκλησιασχική περιουσία χης Κύπρου θα περιερχόχαν σχη δικαιοδοσία χης ελληνικής Εκκλησίας.

χαχης πολτχικής ανχιπαραθέσεως και κυβερνηχικής ασχάθειας. Όχι μόνο χο Κυπριακό, αλλά όλα χα ελληνι-κά προβλήμαχα παραπέμπονχαι σχις ελληνικές καλέν-δες. Οι ΗΠΑ όμως δεν ξεχνούν ποχέ. Η άρνηση χου

Έλληνα πρωθυπουργού να υπακούσει σχα κελεύσμαχα χου Τζόνσον, έχει προγράψει χον Γ. Παπανδρέου. Οι ΗΠΑ έχουν αυξημένη συμμεχοχή σε αυχό χο δίχρονο χης αναρχίας, όχι βεβαίως μόνο για χην εκπαραθύρω-

Από τις συγκρούσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στον δυτικό Πενταδάκτυλο το 1964.

Η δικτατορία και η προετοιμασία της τουρκικής εισβολής Παρά χην αποχυχία όλων χων διπλωμαχικών ενεργειών, η ελληνική

κυβέρνηση δεν απαρνείχαι χο όνειρο χης Ενώσεως. Αποφασίζεχαι να ακο-λουθηθεί ένα άλλο μακρόχρονο σχέδιο. Ξεκινά μία προσπάθεια προσεχαι-ρισμού χης Βουλγαρίας, που και η ίδια ανχιμεχωπίζει ένχονο πρόβλημα με χη μεγάλη χης μουσουλμανική μειονόχηχα. Είναι απόλυχη ανάγκη να περιορισθεί, ο ανύπαρκχος ούχως ή άλλως, «από Βορρά κίνδυνος», ούχως ώσχε να μπορέσει η Ελλάδα να στραφεί προς χον οραχό, προς Αναχολάς.

Σχις 15 Ιουλίου 1965 ο βασιλιάς Κωνσχανχίνος, αρνούμενος χο δικαί-ωμα του πρωθυπουργού να αλλάζει τους υπουργούς της κυβερνήσεώς του, τον εξαναγκάζει σε παραίτηση. Ακολουθούν δύο περίπου χρόνια οξύ-

ση του Γ. Παπανδρέου, αλλά γιατί ετοιμάζουν κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον. Η κατάσταση στη Μέση Ανατο-λή έχει γίνει αφόρητη για τα αμερικανικά συμφέροντα. Η αυξημένη σοβιετική παρουσία απειλεί τις πετρελαι-οπαραγωγικές χώρες. Στην Αίγυπτο, τη Συρία, το Ιράκ και την Υεμένη, η σοβιετική παρουσία είναι εντονότα-τη. Παρόλο τον υπερεξοπλισμό του Ιράν από τις ΗΠΑ, είναι δυνατόν και η χώρα αυτή να περιέλθει υπό τον έλεγχο της ΕΣΣΔ. Είναι εύκολο μετά για την ΕΣΣΔ να ελέγξει τη Σαουδική Αραβία και τα άλλα Εμιράτα του Περσικού Κόλπου.

Το κυριότερο σημείο ελέγχου των Αμερικανών σχην περιοχή, χο Ισραήλ, κινδυνεύει άμεσα. Η καλύχε-ρη άμυνα όμως είναι η επίθεση, η οποία και έχει προ-εχοιμασθεί από μήνες. Τα εφόδια και χο πολεμικό

1 4 7

Page 147: Ελληνικοί Πόλεμοι

(Λ [ί ν [ ( " j j ' Y ^ l ^ j ^ J ^ nrrn τη 1Ά7Λ

υλικό έχουν φτάσει από μήνες, αλλά οι άνεμοι του πολέμου αλλάζουν εύκολα κατεύθυνση. Είναι πολύ πιθανόν το Ισραήλ να χρειασθεί επείγου-σα ενίσχυση. Οι αμερικανικές αποθήκες ευρίσκονται στη Δ. Γερμανία και, εφόσον η ευθεία είναι η συντομοτέρα οδός, τα μεταφορικά αεροπλάνα πρέπει να διέλθουν από τον εναέριο χώρο της Ελλάδος για να φτάσουν στο Ισραήλ. Η σχεδιασθείσα επιχείρηση είναι πολύ μεγάλη για να ακυρω-θεί από την άρνηση συνεργασίας μίας δημοκρατικής ελληνικής κυβερνή-σεως. Οι Αμερικανοί εφαρμόζουν λοιπόν τη λύση, που τόσες φορές έχουν δοκιμάσει κυρίως στη Αατινική Αμερική: ένα στρατιωτικό πραξικόπημα.

Την 21η Απριλίου, το πραξικόπημα των συνταγματαρχών εκδηλώνε-ται, λίγες ημέρες πριν από τις σχεδιασθείσες βουλευτικές εκλογές, όπου η νίκη των δημοκρατικών παρατάξεων ήταν βεβαία. Ένα καθεστώς κατα-πιεστικό εγκαθίσταται και οι πρώτες πράξεις δείχνουν και την γελοιότη-τά τους.

Είναι ίδιον των κυβερνήσεων, που δεν έχουν κοινωνικό έρεισμα, με εντυπωσιακές κινήσεις να προσπαθούν να κερδίσουν την υποστήριξη του λαού. Δεν αποτελεί εξαίρεση και η απριλιανή χούντα. Το πλέον πρό-σφορο, όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνεται, είναι η Ένωση της Κύπρου. Κάτι συνομιλίες είχε ξεκινήσει ο Σ. Στεφανόπουλος το 1966, με βάση το

Αθήνα 1964. Συνάντηση του Μακαρίου με τον Έλληνα πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου. Με την πολιτική του ο Μακάριος ήλθε σε σύγκρουση με όλες

τις ελληνικές κυβερνήσεις ως το 1974.

σχέδιο Ατσεσον. Αποφασίζουν να προχωρήσουν λοιπόν τις συνομιλίες αυτές και το Σεπτέμβριο του 1967 συναντώνται στον Έβρο με την τουρ-κική ηγεσία. Διπλωματικές συμβουλές δίνουν στην ελληνική πλευρά ο Μαρκεζίνης και ο Πιπινέλης, οι μόνοι πολιτικοί που εδέχοντο από παλιά την παραχώρηση εδαφικών ανταλλαγμάτων στους Τούρκους για την πραγματοποίηση της Ενώσεως. Όλοι είναι σίγουροι για την Ένωση. Τη «λύση», για πολλοστή φορά, θα δώσει ο Μακάριος. Σφοδρές συγκρούσεις θα λάβουν χώρα στις 15 Νοεμβρίου στα κυπριακά χωριά Κοφίνου και Αγιος Θεόδωρος, με 26 Τούρκους νεκρούς. Από την επομένη ημέρα τουρκικά αεροπλάνα υπερίπτανται της νήσου, ενώ στρατεύματα συγκε-ντρώνονται στη Μερσίνα, στον Έβρο και απέναντι από τα νησιά του Αιγαίου. Ανάλογη κινητοποίηση πραγματοποιείται και από την ελληνική πλευρά. Αντί για το χαρμόσυνο νέο της Ενώσεως, η χούντα βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν πόλεμο. Γνωρίζοντας το ελαχιστότατο διεθνές κύρος της χούντας, η Αγκυρα εντείνει τις πιέσεις της, βοηθούμενη και από τον

γραμματέα του OHE, Ου Θαντ, που καταδικάζει τα γεγονότα, επιρρίπτοντας τις ευθύνες στην κυπριακή πλευρά.

Για τις WTA είναι αδιανόητη μία πολεμική σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών. Δεν είναι δύσκολο να πείσουν τους υποτακτικούς τους στην Αθήνα να υποχωρήσουν στις τουρκικές αξιώσεις. Εκτός από τις αποζημειώσεις στις οικογένειες των θυμάτων των συγκρούσεων στα χωριά, η χούντα αποσύρει από την Κύπρο την ελληνική μεραρχία. Από τις αρχές Δεκεμ-βρίου 1967 αρχίζει η απόσυρση και μέσα σε ένα περί-που μήνα στη νήσο θα παραμείνουν μόνο η ΕΑΔΥΚ και οι Έλληνες αξιωματικοί, που στελεχώνουν την Εθνική Φρουρά.

Από το 1964 στην Κύπρο έχει αρχίσει μία ενορχη-στρωμένη εκστρατεία κατά της Ενώσεως. Οι όροι «Ελλαδίτης και Ελλαδικός» έχουν καθιερωθεί. Οι

Έλληνες αξιωματικοί αποκαλούνται «καλαμαράδες». Ένα μεγάλο τμήμα των Κυπρίων αποστρέφεται την ιδέα της Ενώσεως, γιατί αντίκειται στα οικονομικά του συμφέροντα. Και είναι γεγονός ότι η οικονομική ανά-πτυξη της νήσου είναι μεγαλύτερη της Ελλάδος, ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα των κατοίκων υπερβαίνει κατά πολύ το αντίστοιχο ελληνικό. H μακαριακή προ-παγάνδα περί οριστικής ανεξαρτησίας της νήσου και όχι Ενώσεως με την Ελλάδα βρίσκει «ευήκοα ώτα».

Μετά την επιβολή της χούντας, η προπαγάνδα κατά της Ελλάδος αποκτά νέες μορφές. Ταυτίζοντας όλο τον ελληνικό λαό με τους κυβερνήτες του ο Μακά-ριος απομακρύνεται ακόμη περισσότερο. Αναζητώ-ντας υποστηρικτές, στρέφεται στον κόσμο των Αδε-σμεύτων και κατορθώνει να γίνει το νούμερο δύο στην οργάνωση των αδεσμεύτων κρατών, μετά τον Τίτο. Τα αλλεπάλληλα δημοσιεύματα των εφημερίδων και οι δηλώσεις των υπευθύνων κατά της χούντας, οδηγούν τους Κυπρίους σε πράξεις ντροπής εναντίον των Ελλήνων αξιωματικών, αλλά και απλών στρατιωτών, που υπηρετούν στη νήσο. Οι ύβρεις, οι προπηλακι-σμοί, οι προσβολές, ακόμη και οι χειροδικίες και οι απόπειρες κατά της ζωής Ελλήνων, είναι στην ημερη-σία διάταξη. Συνηθισμένοι στο λύσιμο των πολιτικών διαφορών τους με βόμβες και σφαίρες, οι Κύπριοι προσπαθούν να μεταφέρουν τον τρόμο στην Αθήνα. Χρησιμοποιούν διαφόρους ως εκτελεστικά όργανα για να δολοφονήσουν τον Γ. Παπαδόπουλο. Ο Πολύκαρ-πος Γεωρκάτζης αποστέλλει τα εκρηκτικά σε διπλα> ματικούς σάκκους της Κυπριακής Πρεσβείας. Η από-πειρα όμως αποτυγχάνει και από τις ανακρίσεις η κυπριακή συμμετοχή γίνεται εμφανής. Η χούντα ανα-γκάζει τον Μακάριο να απομακρύνει το στενό του συνεργάτη, ο οποίος αργότερα δολοφονείται. Ο Γ. Παπαδόπουλος οργανώνει και αυτός με τη σειρά του μία ή δύο δολοφονικές απόπειρες κατά του Μακαρίου.

H κατάσταση στην Κύπρο πόρρω απέχει από μία ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία. Οι ιδιωτικοί στρατοί παραμένουν εν λειτουργία, ο Γρίβας επανέρ-χεται στην Κύπρο και ιδρύει την ΕΟΚΑ Β', ενώ ο

1 4 8

Page 148: Ελληνικοί Πόλεμοι

ϋ § mu

w A A n i i a v ^ V i M l J f f t U A i & ιστορια

— — -

Μακάριος, φοβούμενος τη στελεχωμένη από Έλληνες αξιωματικούς Εθνική Φρουρά, προμηθεύεται όπλα από την Τσεχοσλοβακία και οργα-νώνει δική του φρουρά, ενώ εξοπλίζει και τους οπαδούς του στις μικρό-τερες πόλεις και τα χωριά.

Οι δολοφονικές απόπειρες εναντίον του Μακαρίου δείχνουν ότι η χού-ντα δεν διστάζει. Και πραγματικά, ο Γ. Παπαδόπουλος, βλέποντας τη μαζική αντιπάθεια του ελληνικού λαού προς τη χούντα, σχεδιάζει την Ένωση. Από την κρίση του 1967 έχει μάθει ότι αυτή η υπόθεση απαιτεί προσχεδιασμό και γενικότερο σχέδιο. Θερμές επαφές λοιπόν αρχίζουν με τις αραβικές χώρες, ενώ οι καλές σχέσεις διατηρούνται και με τη Βουλ-γαρία. Παραλλήλως, για πρώτη φορά στην μεταπολεμική ιστορία, αγορά-ζονται καινούργια οπλικά συστήματα, τα οποία δίνουν σαφέστατο ποιοτι-κό προβάδισμα στην Ελλάδα, όσον τουλάχιστον αφορά τους στρατιωτι-κούς εξοπλισμούς: 36 μαχητικά F-4 Phantom, 40 μαχητικά Mirage F-1, 190 άρματα ΑΜΧ-30 και 110 τεθωρακισμένα ΑΜΧ-10, χιλιάδες τυφέκια, οπλοπολυβόλα και πολυβόλα FN, 4 γαλλικές πυραυλάκατοι, 4 γερμανικά υποβρύχια και άλλα. Με μία σωστά προγραμματισμένη ενέργεια, είναι δυνατόν και την Κύπρο να καταλάβει κατόπιν πραξικοπήματος και να αντι-μετωπίσει ενδεχόμενη τουρκική εισβολή και να αμυνθεί ικανοποιητικά σ' όλη την υπόλοιπη Ελλάδα.

Τα σχέδιά του όμως χαλούν. Στις 6 Οκτωβρίου 1973, οι Αιγύπτιοι και οι Σύριοι επιτίθενται αιφνιδιαστικά ενα-ντίον του Ισραήλ. Οι ισραηλινές απώ-λειες των πρώτων ημερών απαιτούν ταχύτατη αναπλήρωση. Οι αμερικανι-κές αποθήκες οπλισμού στη Δυτική Γερμανία αδειάζουν και τα υλικά φορ-τώνονται βιαστικά σε μεταφορικά αεροπλάνα. Ο συντομότερος δρόμος περνά μέσα από τον ελληνικό εναέριο χώρο, αλλά ο Γ. Παπαδόπουλος αρνεί-ται να χαλάσει τις καλές σχέσεις του με τις αραβικές χώρες και δεν δίνει άδεια διέλευσης στα αμερικανικά αεροσκάφη. Η τύχη του είναι προδια-γεγραμμένη.

Μέσα σ' ένα μήνα έχει οργανωθεί η απομάκρυνσή του, με κομπάρσο στο θέατρο που στήνεται τον ελληνι-κό λαό και χώρο το Εθνικό Μετσό-βειο Πολυτεχνείο, όπου ξεσπά φοιτητική εξέγερση, ενορχηστρωμένη από το εξωτερικό. Για τρεις ημέρες το Πολυτεχνείο γίνεται ο χώρος αντιχου-ντικών εκδηλώσεων. Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, στρατός και αστυνομία εισβάλλουν στο Ίδρυμα.

Ο ελληνικός λαός είναι αγανακτισμένος. Στις 25 Νοεμβρίου, τα άρμα-τα του Ιωαννίδη κατεβαίνουν στην Αθήνα. Ο Γ. Παπαδόπουλος ανατρέ-πεται. Όσον αφορά την Κύπρο, ο Ιωαννίδης θα ακολουθήσει τη γραμμή του προκατόχου του. Στόχος θα παραμείνει η Ένωση. Ήδη τα πρώτα παραγγελθέντα οπλικά συστήματα έχουν φτάσει. Ο Μακάριος θα επιτα-χύνει τις εξελίξεις.

Η αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ Μακαρίου και χούντας έχει φτάσει πλέον σε οριακό σημείο. Η ελεγχόμενη από την Αθήνα Εθνική Φρουρά αποτελεί «Δαμόκλειο σπάθη» για τον Μακάριο. Ο άξεστος και μη αναμε-νόμενος στις κινήσεις του Ιωαννίδης επιτείνει το πρόβλημα. Το Εφεδρι-

κό Σώμα του Μακαρίου και οι ένοπλοι οπαδοί του δεν μπορούν να αντισταθούν σε ενδεχόμενο πραξικόπημα παρά τα μέτρα που έχουν λάβει. Ο μόνος τρόπος που φαντάζει σωστός είναι η ουσιαστική διάλυση της Εθνι-κής Φρουράς και η απομάκρυνση των Ελλήνων αξιω-ματικών από την Κύπρο.

Στις 2 Ιουλίου 1974 ο Μακάριος, με επιστολή του, ζητά από τον Έλληνα πρόεδρο, Στρατηγό Γκιζίκη, την αποχώρηση των Ελλήνων αξιωματικών από την Κύπρο.

Στις 7 Ιουλίου αποφασίζεται η απόλυση δύο κλά-σεων της Εθνικής Φρουράς την 20η του ίδιου μηνός. Η οροφή κατ' αυτόν τον τρόπο της ενεργούς δυνάμε-ως θα πέσει από τις 11.000 άνδρες στις 4.500. Θα είναι αδύνατη πλέον η επάνδρωση των φυλακίων, ακόμη και η συμπλήρωση των στοιχείων στις μοίρες πυρο-βολικού, στα βαρέα όπλα του πεζικού, ενώ τα άρματα

Μετά την απόσυρση της Ελληνικής Μεραρχίας το 1967 και την απογύμνωση της άμυνας της Κύπρου, πολύ λίγη προσοχή έδωσε η κυπριακή κυβέρνηση στην Εθνική Φρουρά.

μάχης δεν θα έχουν συμπληρωμένα πληρώματα. Για την αποφυγή οιασδήποτα εκτροπής, όλα τα στρατόπε-δα της Εθνικής Φρουράς και οι Έλληνες αξιωματικοί παρακολουθούνται νυχθημερόν.

Είναι απορίας άξιον το πώς ενεργεί ο Μακάριος και πού πιστεύει ότι θα βρει υποστήριξη στις κινήσεις του αυτές. H εξουδετέρωση της Εθνικής Φρουράς αδυνα-τίζει επικίνδυνα την άμυνα της Κύπρου και μέχρι να οργανωθεί πάλι ένα παρόμοιο σώμα θα πρέπει να παρέλθει ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στις 08.15 το πρωί της Δευτέρας 15 Ιουλίου, όταν η επιτήρηση των στρατοπέδων έχει σταματήσει λόγω προχωρημένης ώρας, εκδηλώνεται το πραξικόπημα. Οι Τούρκοι περιμένουν το σήμα για να εισβάλλουν.

149

Page 149: Ελληνικοί Πόλεμοι

Σάββας Δ. Βλάσσης

Η Μάχη της Κύπρου (1974)

Καθώς από το 1968 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, έθεσε ως στόχο την επίτευξη του «εφικτού» αντί του «ευκταίου», ουσιαστικά το πάνδημο αίτημα της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα εγκαταλείφθηκε. Το δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών που επεδίωξε την ομαλοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, έδειξε να αποδέχεται

την γραμμή αυτή. Το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στις ενδοκυπριακές συνομιλίες για την ενσωμάτωση και πάλι της τουρκοκυπριακής κοινότη-τας στο κράτος, από το οποίο είχε απομονωθεί υπό τις οδηγίες της Αγκυ-ρας, εφόσον η τελευταία επεδίωκε την διχοτόμηση. Όμως οι τριβές μετα-ξύ Αθηνών και Αευκωσίας συνεχίσθηκαν εξαιτίας των χειρισμών του

Μακαρίου. Το 1974 βρήκε την Ελλάδα, την Τουρκία και την

Κύπρο αντιμέτωπες με σημαντικές ανακατατάξεις στο εσωτερικό τους. Στην Αθήνα, ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης είχε παραμερίσει τον Παπαδόπουλο κι αντιμετώπιζε τον Μακάριο με φανερή εχθρότητα. Ο τελευταίος, ακο-λούθησε μια ακροβατική «ανεξάρτητη» πολιτική με σποραδικές εντάσεις στις σχέσεις με το Εθνικό Κέντρο, αποδυναμώνοντας τραγικά το εσωτερικό μέτωπο. Μετά μάλιστα την πτώση του Παπαδόπου-λου, εκτιμώντας την θέση του καθεστώτος Ιωαννίδη

Η θέα που είχαν οι Τούρκοι από τα αποβατικά τους πλησιάζοντας στην ακτή του Πεντεμιλίου.

150

Page 150: Ελληνικοί Πόλεμοι

ΠΑ Μ l l O i i L · S i

5ΓΙΣΤΟΡΙΑ αποδυναμωμένη, σκλήρυνε την στάση του έναντι των Αθηνών.

Στην Τουρκία, η ρευστότητα στην πολιτική σκηνή έληξε τον Ιανουά-ριο του 1974 με τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού υπό τον Μπουλέντ Ετζεβίτ. Τον επόμενο κιόλας μήνα, τα κυβερνώντα κόμματα υπέγραψαν πρωτόκολλο, διακηρύσσοντας ως μόνη αποδεκτή λύση στο Κυπριακό την ομοσπονδία. Έτσι ανέτρεψαν τις αρχές που είχαν γίνει αποδεκτές μέχρι τότε από την τουρκική πλευρά.

Οι προθέσεις Ιωαννίδη κατά του Μακαρίου, εξυπηρετούσαν τα αμε-ρικανικά συμφέροντα, εφόσον λυνόταν για τις ΗΠΑ ένα χρόνιο πρόβλη-μα. Αλλά η ελληνική πλευρά, αν και η ισχυρή στο Κυπριακό, είχε πείσει τις ΗΠΑ ότι δεν ήταν «αξιόπιστος» σύμμαχος. Η αδυναμία των Αθηνών (τόσο των δημοκρατικών όσο και των στρατιωτικών κυβερνήσεων) να χαλιναγωγήσουν τον Μακάριο και η φανερά αντιδυτική στάση του τελευ-ταίου, έστρεφε σταθερά την συμπάθεια των ΗΠΑ προς την τουρκική πλευρά. Εφόσον από την ελληνική πλευρά ήταν αμφίβολη η εξασφάλιση βάσεων στο κυπριακό έδαφος για την εξυπηρέτηση των στρατηγικών συμφερόντων των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή (ακόμη και στην περίπτω-ση που εξέλιπε ο Μακάριος) μόνη λύση κατά την αμερικανική αντίληψη, ήταν η διχοτόμηση της νήσου. Ο Ιωαννίδης ήταν έτοιμος να τραβήξει το σχοινί και η προϊδέαση του αμερικανικού παράγοντα για τις προθέσεις του, μέσω θολών επαφών των μυστικών υπηρεσιών, θα πρέπει να θεω-ρείται δεδομένο ότι είχαν καταστήσει την Αγκυρα γνώστη των πραγμά-των. Από την πλευρά της η Τουρκία δεν παρέλειπε σε κάθε ευκαιρία, στις διπλωματικές επαφές της, να προειδοποιεί ότι οποιαδήποτε ελληνική ενέργεια στην Κύπρο, θα προκαλούσε επέμβασή της. Υπ' αυτές τις συν-θήκες, τουρκική εισβολή, πολύ μικρή αντίδραση θα συναντούσε σε διε-θνές επίπεδο. Με τις δύο πλευρές έτοιμες για επέμβαση στα πράγματα της Κύπρου, οι ΗΠΑ είχαν το περιθώριο να επιλέξουν. Πρώτη θα ενερ-γούσε η Αθήνα, με σκοπό την Ένωση και την ικανοποίηση των όποιων αμερικανικών αιτημάτων. Εάν ο Ιωαννίδης απετύγχανε, υπήρχε η εναλ-λακτική λύση της τουρκικής επεμβάσεως και διχοτομήσεως της Κύπρου.

Ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης, επιδιώκοντας την ανατροπή του Μακαρίου και την ανακήρυξη της Ένωσης, άρχισε την προετοιμασία του εδάφους. Όταν λοιπόν τον Ιανουάριο του 1974 απεβίωσε ο Γρίβας, ο οποίος από το 1971 που είχε κατέλθει μυστικά στο νησί αντιμαχόταν το ανθενωτικό ρεύμα, η Αθήνα ανέλαβε ενεργά την καθοδήγηση της ΕΟΚΑ Β'. Μέχρι τότε, το αστυνομικό κράτος που είχε δημιουργήσει ο Μακάριος για να αντιμετωπίσει την κατάσταση εμφυλίου πολέμου που επικρατούσε στο νησί, είχε φέρει σε δεινή θέση την ΕΟΚΑ Β'. Τώρα όμως, μετά την ανα-ζωπύρωση της δράσης της οργανώσεως, ο Μακάριος θέλησε να ξεκαθα-ρίσει την κατάσταση, μη διστάζοντας να έλθει σε απευθείας σύγκρουση με την Αθήνα. Αντιλαμβανόμενος ως πηγή της ανωμαλίας την υποστήρι-ξη των Ελλαδιτών αξιωματικών προς την ΕΟΚΑ Β', ο Μακάριος γνω-στοποίησε στην Αθήνα στις 2 Ιουλίου τελεσίγραφο για περιορισμό της δύναμης της Εθνικής Φρουράς. Αυτός ο περιορισμός θα προέκυπτε μέσω μειώσεως της θητείας και αποχωρήσεως των Ελλαδιτών αξιωμα-τικών που την στελέχωναν. Έτσι, η ενεργός δύναμη της Εθνικής Φρου-ράς θα περιοριζόταν από 11.000 σε 4.500 άνδρες και από τους 675 περί-που Ελλαδίτες αξιωματικούς, θα απέμεναν μόνο περίπου 100! Η εξέλιξη αυτή, επιτάχυνε την προετοιμασία του πραξικοπήματος το οποίο εκδη-λώθηκε στις 15 Ιουλίου κι επικράτησε εύκολα. Παρά τα όσα έχουν λεχθεί, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο Μακάριος δεν είχε πληροφορίες περί των τεκταινομένων. Το πιθανότερο είναι ότι ευρίσκετο σε ασφαλές καταφύγιο. Όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα κατέφυγε στις βρετανι-κές βάσεις κι από εκεί φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό. Το σχέδιο του Ιωαν-νίδη είχε αποτύχει...

Η κυπριακή άμυνα Το 1974, η κατάσταση που επικρατούσε στην Εθνι-

κή Φρουρά ήταν λίαν επισφαλής, πραγματικότητα γτα την οποία αδιαφορούσε ο Μακάριος, εφόσον αντιμε-τώπιζε με καχυποψία την «ψυχή» της, τους Ελλαδίτε; αξιωματικούς. Μετά την αποχώρηση της ελληνικής «μεραρχίας» το 1968, η Εθνική Φρουρά παρουσίαο: μια αποδεκτή εικόνα, χάρις στις αγορές πολεμικοί υλικού που είχαν γίνει εκείνη την εποχή. Αλλά τ: υλικό αυτό, μερικές δεκάδες παλαιά άρματα Τ-34. τεθωρακισμένα και πυροβόλα, μέχρι το 1974 ευρίσκε-το σε οικτρή κατάσταση εξαιτίας ελλιπούς συντήρη-σης. Από ένα σημείο και μετά, οι προμήθειες όπλων είχαν παύσει εντελώς και η όποια προσπάθεια προσα-νατολιζόταν στην ενίσχυση των παραστρατιωτικών σωμάτων που συγκρότησε ο Μακάριος, για την προ-στασία του καθεστώτος.

Από πλευράς αξιόμαχου, οι πλέον ικανές μονάδες ήταν τρεις Μοίρες Καταδρομών, με ξεπερασμένο όμως οπλισμό και οι μονάδες τεθωρακισμένων κα' μηχανοκίνητου πεζικού (23 Επιλαρχία Μέσων Αρμά-των, 21 Επιλαρχία Αναγνωρίσεως, 286 Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού). Ο κρίσιμος τομέας της αντιαεροπο-ρικής άμυνας παρουσίαζε τεράστια κενά, δίχως να ξεφεύγει από την εικόνα προπολεμικού στρατού που διέκρινε την Εθνική Φρουρά. Πλάι της, μπορούσε να υπολογισθεί η ΕΑΔΥΚ, μία αξιόλογη δύναμη δύο τον-μάτων και αυτή όμως με πεπαλαιωμένο υλικό.

Ο αμυντικός σχεδιασμός της Κύπρου, είχε να αντι-μετωπίσει δύο απειλές: την εσωτερική από τους διά-σπαρτους τουρκοκυπριακούς θύλακες σε όλη ττν έκταση της νήσου και την εξωτερική, από τουρκ εισβολή. Για τον λόγο αυτό, το ΓΕΕΦ είχε καταρτίσει δύο σχέδια, καθιστώντας σαφές στην πολιτική ηγεσία ότι για την αντιμετώπιση εισβολής, θα έπρεπε πρώτα να έχουν εκκαθαρισθεί οι τουρκοκυπριακοί θύλακες.

Όπως ήταν φυσικό, η κινητοποίηση της Εθνικής Φρουράς για το πραξικόπημα, προκάλεσε αναστάτω-ση στις τάξεις της, αλλά και στη διάταξη της, καθώς επί ημέρες, διάφορες μονάδες ή τμήματα μονάδων ευρίσκοντο διασκορπισμένα. Επιπλέον, οι μονάδες, ιδίως οι Μοίρες Καταδρομών, υπέστησαν σημαντικές απώλειες και όλο αυτό το διάστημα καταπονήθηκαν, με σημαντικές επιπτώσεις στο ηθικό και την ετοιμό-τητά τους.

Με το πραξικόπημα, στην Αγκυρα έγινε αμέσως αντιληπτή η μοναδική ευκαιρία που παρουσιαζόταν. Στην αρχή διακριτικά κι εν συνεχεία όλο και συστημα-τικότερα, η τουρκική κυβέρνηση άρχισε να προδιαθέ-τει τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία για τις επιθετι-κές προθέσεις της. Στις διαβουλεύσεις, ο Ετζεβίτ προώθησε τις τουρκικές θέσεις, σε μια περίοδο που η Αθήνα ήταν σχεδόν απομονωμένη και αδρανοποιημέ-νη σε διεθνές επίπεδο, επαναπαυόμενη σε παρασκη-νιακές διαβεβαιώσεις περί ανοχής των ΗΠΑ και απο-κλεισμού οποιασδήποτε τουρκικής επέμβασης. Στ: Λονδίνο ο Ετζεβίτ βολιδοσκοπεί τις προθέσεις τ τ ;

Page 151: Ελληνικοί Πόλεμοι

(jk mvKAh nun τη 1R7A

βρετανικής και της αμερικανικής κυβέρνησης και μέχρι τις 18 Ιουλίου, βλέποντας ότι ουσιαστικά δεν του ασκείται καμμία πίεση, αντιλαμβάνεται ότι έχει εξασφαλισμένη την ανοχή τους. Οι στρατιωτικές προετοιμασίες στην Τουρκία, είχαν ξεκινήσει από τις 16 Ιουλίου. Αν και διακατέχεται από σοβαρές επιφυλάξεις για την ετοιμότητα του τουρκικού στρατεύματος, ο Ετζεβίτ λαμβάνει τη μεγάλη απόφαση.

Στην Αθήνα, από παντού έρχονται ενδείξεις για την τουρκική κινητο-ποίηση, με σαφή χρονικό προσδιορισμό της εισβολής. H ΚΥΠ, στρατιω-τικές και διπλωματικές υπηρεσίες στο εξωτερικό, στην Κύπρο αλλά και στην Αθήνα, προειδοποιούν και μεταφέρουν ανησυχητικές ειδήσεις, πλην όμως η ηγεσία αδρανεί. Μόνο από τις 18 Ιουλίου θα αρχίσει κάποια κινη-τοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ στην Κύπρο δεν θα διαταχθεί η λήψη ορισμένων στρατιωτικών μέτρων παρά μόνο στις 19 Ιουλίου, όταν το απόγευμα θα ξεκινήσει μερική επιστράτευση. Είναι όμως πολύ αργά.

Το πραξικόπημα που συνοδεύθηκε από αδράνεια αντί γενικής επιφυ-λακής κατά το διάστημα 15-19 Ιουλίου, έχει καταστήσει πλέον αδύνατη την εφαρμογή του σχεδίου αντιμετώπισης εισβολής. Οι τουρκοκυπριακοί θύλα-κες στο εσωτερικό της νήσου παραμένουν ως έχουν, ενώ ούτε επιστρά-τευση έχει γίνει. H Μάχη της Κύπρου, έχει χαθεί πριν ακόμη ξεκινήσει...

«Ατίλλας 1» Από το βράδυ της 19ης Ιουλίου, τα ναυτικά ραντάρ στην Κύπρο εντο-

πίζουν δύο νηοπομπές στα βόρεια που κατευθύνονται προς αυτήν. Στις 04.00 η αμφίβια δύναμη βρίσκεται 15 μίλια βορείως της Κυρήνειας. Στις 04.45 τουρκικά αεροπλάνα αρχίζουν να βομβαρδίζουν στρατιωτικούς στό-χους στον Πενταδάκτυλο, την Κυρήνεια και την Λευκωσία. Αμέσως δύο τορπιλλάκατοι αποπλέουν από την Κυρήνεια. Δεν θα καταφέρουν παρά μόνο να θυσιαστούν. Στις 05.30 αρχίζει ανεμπόδιστα η ρίψη αλεξιπτωτι-στών στον θύλακα Λευκωσίας ενώ στις υπόρειες του Πενταδακτύλου αρχίζουν να προσγειώνονται ελικόπτερα μεταφέροντας καταδρομείς και εφόδια. Στη Λευκωσία, το ακέφαλο ΓΕΕΦ παραπαίει. Ο Αρχηγός, Αντι-στράτηγος Γεώργιος Ντενίσης, που είχε κληθεί προ του πραξικοπήματος στην Αθήνα, μετά την εκδήλωσή του έχει αρνηθεί να επιστρέψει στη θέση του. Ο υπαρχηγός του ΓΕΕΦ Ταξίαρχος Γεωργίτσης, εκλεκτός του Ιωαν-νίδη, εκ των πρωτεργατών του πραξικοπήματος και τώρα επικεφαλής, έχει παραλύσει. Περιμένει από την Αθήνα εντολή για να αντιδράσει, τη στιγμή που οι άνδρες του φονεύονται! Οι «υπεύθυνοι» στην Αθήνα δεν πιστεύουν τα περί τουρκικής εισβολής που τους αναφέρονται από την Λευκωσία. Η διαταγή για την εφαρμογή των σχεδίων άμυνας από το ΓΕΕΦ, θα δοθεί λίγο πριν τις 07.00. Καθώς δεν είναι δυνατό να εφαρμο-σθεί κανένα από τα προβλεπόμενα σχέδια, το ΓΕΕΦ θα περιορισθεί σε βεβιασμένους αυτοσχεδιασμούς.

Όλο αυτό το διάστημα, οι Τούρκοι πατούν το πόδι τους ανενόχλητοι στο νησί. Αν και με σημαντική καθυστέρηση, Τούρκοι αποβιβάζονται ανα-μπόδιστα στο Πεντεμίλι στις 07.15 και διστακτικά αρχίζουν να δημιουρ-γούν ένα προγεφύρωμα. Το 251 Τάγμα Πεζικού που εδρεύει στην Κυρή-νεια, με σκορπισμένα τα τμήματά του, δεν είναι δυνατό εκ των πραγμά-των να αντιδράσει δυναμικά. Έχοντας τα υπόλοιπα τμήματά του σε επαφή με τον εχθρό στην περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα, για εξάλειψη του προγεφυρώματος θα διαθέσει τον Ιο Λόχο και τον Λόχο Υποστηρίξεως Τάγματος, ενισχυμένους με ορισμένους επιστράτους και 4 άρματα Τ-34. Τα τμήματα αυτά θα προχωρήσουν αργά προς τον Αγιο Γεώργιο, θα εντοπίσουν τα τουρκικά τμήματα που αποβιβάζονται και στις 10.00 τη στιγμή που ήδη έχει αποβιβασθεί εχθρική δύναμη τάγματος περίπου, ο διοικητής του 251 Τάγματος Πεζικού Αντισυνταγματάρχης Παύλος Κου-ρούπης, θα διατάξει πυρ. Τα τουρκικά τμήματα υπέστησαν σημαντικές απώλειες, αλλά η εκτέλεση επίθεσης από τα ασθενή ελληνικά τμήματα για

εκκαθάριση του προγεφυρώματος, είναι αδύνατη. Το πυροβολικό που θα μπορούσε να συνδράμει αποφα-σιστικά, σχεδόν απουσιάζει, αφού είτε οι Μοίρες δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη, είτε παρακολουθούν την τουρκική αποβίβαση αδρανώντας! Τα πρώτα βλήματα θα πέσουν μόνο αφού πρώτα ανοίξει πυρ το 251 Τάγμα Πεζικού. Όταν στις 12.00 για πρώτη φορά τα τουρκικά τμήματα θα επιχειρήσουν να διευρύνουν το προγεφύρωμα προς τον Αγιο Γεώργιο, θα αποκρου-στούν από τα τμήματα του 251 Τάγματος, τα οποία ωστόσο θα υποχρεωθούν να λάβουν νέες θέσεις.

Αντιδρώντας το ΓΕΕΦ αποφασίζει την ταυτόχρο-νη εξάλειψη του προγεφυρώματος όσο και του θύλα-κα Λευκωσίας-Αγίου Ιλαρίωνα. Έτσι όμως θα δια-σκορπίσει τις ελάχιστες εφεδρείες του, αντί να επικε-ντρώσει τη δράση του στην πλέον επικίνδυνη κατά-σταση που διαμορφώνεται, αυτήν στο Πεντεμίλι.

Πριν ακόμη ξημερώσει και καθώς έχει γίνει αντι-ληπτή η πρόθεση για απόβαση στην Κυρήνεια, ενι-

- ·

Αφιξη Τούρκων κομμάντο με ελικόπτερα UH-1 Huey στην περιοχή Αγύρτας.

σχύσεις έχουν διαταχθεί να μεταβούν στα παράλια της Κυρήνειας για απόκρουση και εξάλειψη κάθε απόπειρας δημιουργίας προγεφυρώματος. Πρόκειται για το 286 Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού και το 281 Τάγμα Πεζικού. Το ΓΕΕΦ θεωρεί επαρκείς τις δυνά-μεις αυτές. Όμως τα τουρκικά αεροπλάνα που είχαν αποστολή την απομόνωση της περιοχής απόβαση;, εντόπισαν την κίνηση του 281 Τάγματος Πεζικό1., προσέβαλαν την φάλαγγά του και προξένησαν σημ:-ντικές απώλειες, με αποτέλεσμα να τεθεί το τάγμ: εκτός μάχης για αρκετές ώρες. Την ίδια τύχη είχε κ: το 286 Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού κοντά στ: χωριό Κοντεμένος, όπου ο 1ος Λόχος σχεδόν διαλ.-θηκε από ένα ζεύγος αεροσκαφών. Με πεσμένο τ: ηθικό, η μονάδα έφτασε στην περιοχή Καραβά αρ1 : το απόγευμα, όπου συναντήθηκε με διλοχία του 31Η

152

Page 152: Ελληνικοί Πόλεμοι

1>U H i J U O i & f l l i i f M X F J b

& UTOPIA Η Μάχη

\ της Κύπρου

Τάγματος Επισχρατεύσεως, που και αυτό είχε πέσει προηγουμένως σε τουρκική ενέδρα (όπου καταστράφηκαν και 2 άρματα Τ-34) εξαιτίας ανε-παρκούς ενημέρωσης και ασαφών διαταγών που είχε λάβει από το ΓΕΕΦ.

Με αυτό τον τρόπο, όλες οι δυνάμεις που εστάλησαν στην περιοχή της απόβασης, υπέστησαν σημαντικές απώλειες πριν ακόμη έλθουν σε επαφή με τα αποβιβασθέντα τμήματα και το ηθικό τους επλήγη σοβαρά. Ανίκανες για την ανάληψη αποφασιστικής δράσης, οι δυνάμεις αυτές δεν απείλησαν καθ' όλη την διάρκεια της ημέρας το προγεφύρωμα από την δυτική πλευρά, περιοριζόμενες απλώς στην περίσχεσή του.

Στέλνοντας τις παραπάνω μονάδες στην περιοχή του προγεφυρώμα-τος, πριν ακόμη εκδηλωθεί η εισβολή, διατηρούσε σημαντικές δυνάμεις στην διάθεσή του. Επρόκειτο για την δυνάμεως 1.200 ανδρών ΕΑΔΥΚ, την 23 Επιλαρχία Μέσων Αρμάτων με 13 άρματα Τ-34, την 21 Επιλαρχία Αναγνωρίσεως και περίπου 900 άνδρες των 31, 32 και 33 Μοιρών Κατα-δρομών. Με την εκδήλωση της εισβολής, αντί να διαθέσει μέρος έστω των δυνάμεων αυτών για την εξάλειψη του προγεφυρώματος στο Πεντε-μίλι, το ΓΕΕΦ τις αφιέρωσε για την εξάλειψη του θύλακα Αευκωσίας-Αγίου Ιλαρίωνα. Η ΕΑΔΥΚ διατάχθηκε να επιτεθεί κατά του Κιόνελι και

Τούρκοι αλεξιπτωτιστές μόλις έχουν προσγειωθεί στην περιοχή Αγύρτας. Φορτηγά και λεωφορεία που είχαν συγκεντρωθεί από την προηγουμένη

τους μετέφεραν στις καθορισμένες θέσεις.

οι Καταδρομείς να εξορμήσουν στον Πενταδάκτυλο το βράδυ, καθώς, ευρισκόμενοι εκτός θέσεως στην Αευκωσία, θα έπρεπε πρώτα να προω-θηθούν μέχρι εκεί και να ανασυγκροτηθούν.

Στο Κιόνελι που είχε οχυρωθεί με αμυντικά έργα και είχε καταστεί κύρια εστία αντιστάσεως του τουρκικού θύλακα, είχαν ταχθεί δύο λόχοι της ΤΟΥΡΔΥΚ, αλεξιπτωτιστές που είχαν πέσει το πρωί, καθώς και Τουρκοκύπριοι ένοπλοι. H επίθεση της ΕΑΔΥΚ θα αποδειχθεί σκέτο φιά-σκο. Το 2ο Τάγμα με ουλαμό αρμάτων επιχείρησε να επιτεθεί, αλλά τα άρματα σύντομα αποσύρθηκαν καθώς δεν ήταν δυνατός ο συντονισμός τους, ελλείψει ασυρμάτων! Δίχως προπαρασκευή, με μικρή υποστήριξη πυροβολικού και έχοντας να διασχύσει μια επικίνδυνη αναπεπταμένη ζώνη που απλωνόταν μέχρι το Κιόνελι, το 2ο Τάγμα δεν προχώρησε παρά μερικές εκατοντάδες μέτρα και διατάχθηκε να συμπτυχθεί.

Μετά την πρώτη αποτυχία αποφασίσθηκε μια δεύτερη προσπάθεια, αυτή τη φορά νυκτερινή και σε συνδυασμό με το εγχείρημα των Κατα-δρομέων στον Πενταδάκτυλο. Όμως η λήψη της διαταγής του ΓΕΕΦ από την ΕΑΔΥΚ, δεν παρέσχε επαρκή χρόνο προετοιμασίας, ενώ και η

διοίκηση της ΕΑΔΥΚ δεν προϊδέασε καν τα τμήματά της! Έτσι, για άλλη μια φορά η επίθεση που οργανώ-θηκε βεβιασμένα και ξεκίνησε στις 18.30 απέδειξε την προχειρότητά της. Μέσα στη νύκτα που φωτιζόταν από φωτιστικά βλήματα, τα δύο τάγματα της ΕΑΔΥΚ προχώρησαν ασυντόνιστα, ανταλλάσοντας σε κάποιες περιπτώσεις εκ λάθους, πυρά μεταξύ τους. Άρματα και θωρακισμένα οχήματα εγκαταλείφθηκαν από κακούς χειρισμούς στο ξερόρεμα που συ\α . " π: περί τα 2,5 χλμ. προ του Κιόνελι, ενώ αξιωματικοί απουσιάζουν, όπως ο διοικητής του 1ου Τσγμανος που παραμένει πίσω, εξαιτίας... ενόχλησης στην μέση του! Τα εχθρικά πυρά. οι φωτιές που είχαν ανάψει από αυτά και η σύγχυση που επικρατούσε, κράτησαν τους

Έλληνες καθηλωμένους στο ξερόρεμα επί ώρες. Περί τις 03.00 της επομένης, θα of ν τε κατοτ~· Vcncvrc γ σύμπτυξη δίχως να έχει α π ε ι λ η θ ε ί κοι πάλι σοβαρά το Κιόνελι.

Από την πλευρά των Καταδρομέων στον Πεντα-δάκτυλο, οι τρεις Μοίρες διατάχθηκαν να επιτεθούν για την κατάληψη αντι-κειμενικών σκοπών που θα εξασφάλιζαν την εκκαθάριση του ορεινού όγκου, στον οποίο είχαν οχυρω-θεί οι Τουρκοκύπρι-οι, ενισχυμένοι πλέ-ον με επίλεκτα τμή-ματα. Παρά τις αντι-ξοότητες, στις 23.00 χτύπησαν οι 31 και 33 ΜΚ. Η πρώτη θα καταλάβει με υπο-

δειγματικό τρόπο το ύψωμα Κοτζάκαγια, έναντι του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα, ενώ η 33 ΜΚ θα κατα-λάβει γρήγορα το ύψωμα Πετρομούθια. H 32 ΜΚ όμως που όφειλε να επιτεθεί στις 03.00 της 21ης Ιου-λίου για να καταλάβει το ύψωμα Ασπρη Μούττη, δίχως να διαθέτει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, θα απο-τύχει. Μέχρι το ξημέρωμα, η 31 ΜΚ απέκρουσε δύο εχθρικές αντεπιθέσεις και διατήρησε τις θέσεις της, παρά τα σφοδρά πυρά στα οποία ήταν εκτεθειμένη.

Την αποτυχία της δεύτερης επίθεσης της ΕΑΔΥΚ και τη μερική επιτυχία των Καταδρομέων στον Πενταδάκτυλο, διαδέχθηκε η αποτυχία της νυκτερι-νής επίθεσης προς εξάλειψη του προγεφυρώματος στο Πεντεμίλι. Έπειτα από ανασυγκρότηση και ενί-σχυση με αποστολές συμπληρώσεως, τα κλονισμένα τμήματα των 281 ΤΠ, 286 ΜΤΠ και 316 ΤΕ επιτέθη-καν με σημαντική καθυστέρηση στις 02.00 της 21ης Ιουλίου, έχοντας υποστήριξη μόνο από πυρά όλμων. Παρά την ανατροπή ορισμένων ελαφρών τουρκικών προφυλακών, η αντίσταση από τα υπόλοιπα τουρκικά τμήματα που στο μεταξύ είχαν οργανωθεί, δεν επέ-

1 5 3

Page 153: Ελληνικοί Πόλεμοι

απο το 1874

τρεψε τίποτε περισσότερο. Πέρα όμως από το μικρό προγεφύρωμα στο Πεντεμίλι, στο υπόλοι-

πο τμήμα του νησιού όπου υπήρχαν τουρκοκυπριακοί θύλακες, είχαν ξεσπάσει ήδη εχθροπραξίες μεταξύ ενόπλων Τουρκοκυπρίων και ελλη-νικών δυνάμεων. Με αυτό τον τρόπο, πολύτιμες δυνάμεις που θα μπο-ρούσαν εξαρχής να χρησιμοποιηθούν στον κρίσιμο τομέα των επιχειρή-σεων, στα βόρεια παράλια ή δυτικά της Λευκωσίας, παρέμειναν δεσμευ-μένες σε τριτευούσης σημασίας σημεία.

Στην Αθήνα, η είδηση για την τουρκική εισβολή γνωστοποιήθηκε με κάποια καθυστέρηση και στις 08.00 ξεκίνησε συνεδρίαση της στρατιωτι-κής και πολιτικής ηγεσίας. Επρόκειτο για την πρώτη μιας σειράς συνε-δριάσεων που θα ακολουθήσουν τις επόμενες ημέρες, στις οποίες δεν θα ληφθεί καμμία ουσιαστική απόφαση. Η «σοφία των δειλών» που εκφράζεται μέσα από αυτά τα συμβούλια, έχει ενεργοποιηθεί. Οι άνθρω-ποι αυτοί θα αποδείξουν πόσο μικροί είναι. Η τουρκική εισβολή, γίνεται αντιληπτή περίπου ως θέμα μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου! Η Ελλάδα παρακολουθεί διατηρώντας την... ψυχραιμία της. Αποφασίζεται απλώς η κήρυξη γενικής επιστρά-τευσης και άλλες ενέργειες εντυπώσεων, όπως η προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ελληνικό έδαφος ποτίζεται με αίμα από εχθρική επίθεση και η Αθήνα μένει απλός παρατηρητής...

Όλοι δείχνουν να περιμένουν από άλλους την ανάληψη της ευθύνης. Ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης, ο ισχυρός ανήρ του καθεστώτος, πιέζει από την πρώτη στιγμή για άμεση ανάληψη δράσης. Παρα-γκωνίζεται όμως από την στρατιωτική ηγεσία. Έκτοτε η επιρροή του θα φθείνει συνεχώς. Οι πολιτικοί είναι ανύπαρκοι και από την στρατιωτι-κή ηγεσία κανείς δεν μιλά για πόλεμο. Ο Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων Στρατηγός Γρηγόριος Μπο-νάνος, εξαντλεί την πυγμή του σε επιπλήξεις κατωτέρων στελεχών που παρεμβαίνοντας αυθαί-ρετα και αντιπειθαρχικά υποδεικνύουν το αυτο-νόητο της κηρύξεως πολέμου με την Τουρκία, συζητά με τους αρχηγούς των Κλάδων την λήψη διαφόρων μέτρων και ενημερώνει τον Ανώτατο Διοικητή Συμμαχικών Δυνάμεων Ευρώπης για την... αυτοσυγκράτηση που επιδεικνύει η Ελλάς. Αργότερα θα γράψει για τις πιέσεις επιτελών να χτυπήσει τις τουρκικές δυνάμεις: «Δεν επέτυχον όμως του σκοπού των. Διότι ήμην έτοιμος να αντιδράσω δι' όλων των μέσων εάν οι Τούρκοι προσέβαλον την τιμήν της πατρίδος. Να διατάξω ολοκληρωτικόν πόλεμον εις περίπτωσιν που οι Τούρκοι επετίθεντο. Αλλά δεν ήθελα να αναλάβω ενεργείας, που θα εξέθεταν την χώραν ως επιτιθεμένην. Και επί των προθέσεών μου, ήσαν απολύτως ενημερωμέ-νοι και οι τρεις Αρχηγοί των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων».

θα αποφασισθούν μόνο κάποιες αποστολές ενίσχυσης της Κύπρου, πλην όμως είναι μικρής σημασίας εφόσον δεν επιδρούν άμεσα και απο-φασιστικά στην εξέλιξη του αγώνα. Έτσι το αρματαγωγό «Λέσβος» που αποχωρεί από την Κύπρο επαναπατρίζοντας 450 στρατιώτες της ΕΑΔΥΚ, διατάσσεται να επιστρέψει στο νησί, αποφασίζεται η αποστολή με το οχηματαγωγό «Ρέθυμνο» ενός τάγματος πεζικού με Ίλη αρμάτων και 600 Ελληνοκύπριους φοιτητές και τέλος η αποστολή μιας Μοίρας Καταδρομών με αεροσκάφη της Ολυμπιακής Αεροπορίας. Όμως όλες αυτές οι αποστολές είναι βεβιασμένες, δεν αναμένεται να έχουν άμεση επίδραση και καμμία από αυτές δεν προβλέπεται από τα σχέδια δυναμι-κής επέμβασης Αεροπορίας και Ναυτικού. Τα 24 μαχητικά F-84F που

έχουν αναπτυχθεί στην Κρήτη, δεν θα λάβουν ποτέ διαταγή απογείωσης.

Επιπλέον, οι αναφορές από την Κύπρο δεν βοη-θούν την κατάσταση, διότι παρουσιάζουν διαστρεβλω-μένη την πραγματικότητα. Ο εχθρός φέρεται να έχει αναχαιτιστεί. Μάλιστα εκτιμάται ότι τη νύκτα θα απορ-ριφθεί στη θάλασσα! Ο αγώνας εξελίσσεται με ευνοϊ-κό τρόπο για τα ελληνικά όπλα, άρα με την επικείμενη απόκρουση της τουρκικής εισβολής, η Ελλάς, δίχως να έχει επιτεθεί κατά της συμμάχου Τουρκίας, θα βγει ακέραιη από την όλη κρίση και η Τουρκία ταπεινωμέ-νη και εκτεθειμένη... Έτσι ο περιορισμένος βαθμός εμπλοκής των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, μέσω της ΕΑΔΥΚ και των αποστολών ενισχύσεως που έχουν αποφασισθεί, κρίνεται ικανοποιητικός από τον Στρατηγό Μπονάνο! Η πραγματικότητα είναι τραγικά

Ένα εποχούμενο στοιχείο Π AO ΝΙ-40 των 106 mm στον Πενταδάκτυλο, από τα ελάχιστα που διέθετε η Εθνική

Φρουρά.

διαφορετική. Το ξημέρωμα της 21ης Ιουλίου, δεν προμήνυε

τίποτε το θετικό για την ελληνική πλευρά. Ο εχθρός στο Πεντεμίλι βρίσκεται σε δυσχερή θέση, δίχως να έχει επιτύχει τη σύνδεση με τις τουρκικές δυνάμεις στον θύλακα Λευκωσίας, εφόσον αδυνατεί να προω-θηθεί. Αλλά και η Εθνική Φρουρά ουσιαστικά είχε εξα-ντλήσει κάθε επιθετική δυνατότητα, αφού αντί να επι-τεθεί στην εστία της κύριας απειλής, είχε αναλώσει τις δυνάμεις της στην εκκαθάριση του Πενταδακτύλου και του θύλακα Λευκωσίας.

Νωρίς το πρωί καταφθάνει στον Αγιο Γεώργιο το μικρής αξίας 306 Τάγμα Επιστρατεύσεως που πραγ-ματοποιεί ασθενική επίθεση κατά του προγεφυρώμα-τος, αλλά προ των ισχυρών πυρών που δέχεται, ανα-

154

Page 154: Ελληνικοί Πόλεμοι

T Y l f e j f t ^ M i m i i i T M O A

IXTOPIA Η Μάχη

της Κύπρου

γκάζεται να επανέλθει στις θέσεις του. Οι επίστρατοι δεν έχουν ηθικό, πειθαρχία και όπλα για να πολεμήσουν ουσιαστικά. Όλοι περιμένουν την εμφάνιση των ελληνικών αεροπλάνων, αλλά μάταια. Στο δυτικό πλευρό του προγεφυρώματος, οι ελληνικές δυνάμεις παραμένουν στις θέσεις τους εφόσον δεν μπορούν να απειλήσουν τον εχθρό. Έτσι όταν στις 07.00 εμφανίζονται 4 τουρκικά αρματαγωγά, αποβιβάζουν ανενόχλητα έναν ουλαμό αρμάτων και ορισμένους οπλίτες και μέχρι το μεσημέρι πραγματοποιείται μικρή διεύρυνση του προγεφυρώματος προς τον Αγιο Γεώργιο.

Επί του Πενταδακτύλου, οι Καταδρομείς διατάσσονται να αναδιπλω-

τίες) διατηρεί τις θέσεις της, αδρανώντας. Το πλεόν εντυπωσιακό συμβάν της δεύτερης ημέ-

ρας της εισβολής, θα είναι η βύθιση του τουρκικού αντιτορπιλλικού «Κοτζάτεπε». Όταν το αρματαγωγό «Αέσβος» επέστρεψε στην Πάφο για να αποβιβάσει τους 450 οπλίτες της ΕΑΔΥΚ που έπαναπατρίζοντο, συνέδραμε με βολές των πυροβόλων του στην πολιορ-κία των Τουρκοκυπρίων. Αυτοί, ενημερώνοντας την ηγεσία τους και διογκώνοντας τα γεγονότα, έδωσαν την εντύπωση, ότι ελληνική αποβατική δύναμη αποβί-

Ηούν για νέες αποστολές. Έτσι εγκαταλείπονται τα όποια κέρδη είχαν 3ποκομιστεί, δίχως οι Καταδρομείς να έχουν υποστεί σημαντικές απώ-λειες ή να έχουν απειληθεί άμεσα. Αλλά και πάλι, αντί να διατεθούν για τη Ν εξάλειψη του προγεφυρώματος, παραμένουν στον Πενταδάκτυλο και αναδιοργανώνονται. Η απαγκίστρωση των Καταδρομέων από τον Πενταδάκτυλο, θα άρει την δέσμευση σημαντικών τουρκικών δυνάμεων π DU παρέμεναν ως εφεδρεία στον Αγιο Ιλαρίωνα. Από την πλευρά της, η Ε-ΝΔΥΚ, δίχως να έχει εμπλακεί ακόμη σοβαρά στον αγώνα και χωρίς _:νάλες απώλειες μέχρι εκείνη τη στιγμή (8 νεκροί, 19 ελαφρά τραυμα-

βαζε στρατεύματα. Η τουρκική ηγεσία θα αρχίσει να αναζητεί μια ανύπαρκτη ελληνική νηοπομπή που πλέει προς Πάφο. Το Τουρκικό Ναυτικό απέστειλε 3 αντιτορπιλλικά για να την εξουδετερώσουν και ένα υποβρύχιο που περιπολούσε στην περιοχή. Τουρκικά αναγνωριστικά αεροπλάνα ανέφεραν -παραδόξως- την επισήμανση διαφόρων πολεμικών πλοίων, συγχέο-ντας διάφορα εμπορικά πλοία και προφανώς και την παρουσία των τουρκικών αντιτορπιλλικών.

Page 155: Ελληνικοί Πόλεμοι

Επίστρατοι έφεδροι καταδρομείς τον Αύγουστο του 1974, μετά τις μάχες του δευτέρου γύρου επιχειρήσεων.

Η χουρκική κυβέρνηση θα ανησυχήσει σοβαρά, διότι θεωρεί ότι επρό-κειτο για την πρώτη ένδειξη δυναμικής ελληνικής επέμβασης. Παρά την μέχρι τότε αδράνεια των Αθηνών, προσβολή της ελληνικής νηοπομπής θα σήμαινε δίχως άλλο το ξέσπασμα ελληνοτουρκικού πολέμου. Ο Ετζεβίτ, όταν διαπιστώνει ότι δεν έχει να αναμένει τίποτα από τις ΗΠΑ (των οποί-ων είχε ζητήσει την παρέμβαση!) ρισκάρει ξανά και διατάζει την προσβο-λή της νηοπομπής-φάντασμα. Λίγο μετά τις 15.00 διαδοχικά κύματα τουρ-κικών αεροπλάνων επιτίθενται στα αντιτορπιλλικά, βυθίζοντας το «Κοτζάτεπε» και προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα άλλα δύο, που καταφέρνουν να αποχωρήσουν.

Παρά ταύτα, η κατάσταση στην ελληνική πλευρά, άρχιζε πλέον να γίνεται απελπιστική. Το ηθικό έπεφτε όσο οι Κύπριοι δεν έβλεπαν ουσια-στική συνδρομή εξ Ελλάδος, τα κρούσματα λιποταξιών πλήθαιναν και η αποδιοργάνωση απλωνόταν στις μονάδες. Η πολεμική αναμέτρηση είχε αποκαλύψει ήδη τους ανεπαρκείς αξιωματικούς που είχαν επιδιώξει τη μετάθεσή τους στην Κύπρο, ενδιαφερόμενοι μόνο για τα οικονομικά οφέλη. Ατομα εντελώς ακατάλληλα, φέροντα γαλόνια αξιωματικών, μετα-βλήθηκαν σε ριψάσπιδες κι εγκατέλειψαν τους άνδρες τους, ενώ την ίδια στιγμή κάποιοι άλλοι πολεμούσαν γενναία, διαισθανόμενοι το μάταιο της

Κύπριοι επίστρατοι της Εθνικής Φρουράς επί οχήματος μεταφοράς προσωπικού BTR 152.

προσπάθειας, αλλά αρνούμενοι να παραβούν τις ιστο-ρικές επιταγές του Έθνους. Στους αξιωματικούς αυτούς που ενέπνευσαν τους στρατιώτες τους, οφεί-λεται η εντυπωσιακή καθυστέρηση της εκπλήρωσης των τουρκικών στόχων, σε συνδυασμό βεβαίως με την τουρκική ανικανότητα.

Η εξέλιξη των επιχειρήσεων, ανησυχεί σοβαρά την τουρκική στρατιωτική ηγεσία. Στερούμενη σαφούς εικόνας για την κατάσταση, αλλά καταλαβαίνοντας τη δύσκολη θέση στην οποία έχουν περιέλθει οι δυνάμεις εισβολής, στηρίζει πλέον τις ελπίδες της στην άφιξη σημαντικών ενισχύσεων την επομένη, με τεθωρακι-σμένα. Η σκέψη ότι δεν υπάρχουν σχέδια απαγκί-στρωσης των δυνάμεων εισβολής, βασανίζει πολλούς επιτελείς.

Όμως ο καλύτερος σύμμαχος της Αγκυρας είναι η στρατιωτική ηγεσία στην Αθήνα. Η ελληνική αντίδρα-ση στη συνεχιζόμενη για δεύτερη ημέρα καταστροφή της Κύπρου, είναι και πάλι ανύπαρκτη. Εάν την πρώτη ημέρα η στρατιωτική ηγεσία μπορούσε να κατηγορηθεί για βλακώδη αφέλεια, τώρα πλέον έχει καταστεί υπόλογη καθαρής προδοσίας. Συνεδριάσεις επί συνεδριάσεων διεξάγονται, χωρίς να λαμβάνεται καμμία βαρύνουσα απόφαση.

Στην πρωινή σύσκεψη, υπό την πίεση και του Ιωαννίδη, αποφασίζεται η άμεση προσβολή των τουρ-κικών δυνάμεων από 6 μαχητικά F-4E, η προσβολή των αποβατικών του δευτέρου κύματος το πρωί της επομένης από τα δύο υποβρύχια που πλέουν προς Κύπρο και εκτέλεση ενέργειας αντιπερισπασμού στον Έβρο. Εν συνεχεία όμως, ο Στρατηγός Μπονάνος καλεί στο γραφείο του τους αρχηγούς των Κλάδων και μετά από νέα εξέταση της κατάστασης, ματαιώνει όλα τα παραπάνω από τον φόβο ελληνοτουρκικού πολέ-μου στο Αιγαίο. Μάλιστα διατάζει τα δύο υποβρύχια να επιστρέψουν στην περιοχή Ρόδου, την στιγμή που απέχουν 90 μίλια από την Κύπρο. Ο Στρατηγός Μπο-νάνος έχει ξεκαθαρίσει στη σκέψη του ότι πόλεμος με την Τουρκία πρέπει να γίνει μόνο σε περίπτωση προ-σβολής του εθνικού χώρου! Ο νους του, όπως και μερικών εκ των άλλων αρχηγών, έχει επικεντρωθεί ήδη σε ένα άλλο θέμα που αξιολογούν εκείνες τις στιγ-μές ως σοβαρότερο: το πολιτειακό ζήτημα! Οι ευθυ-νόφοβοι αρχηγοί, αντί να φροντίσουν για την υπερά-σπιση της Κύπρου, έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους στην πρόσκληση των πολιτικών για την ανάληψη της εξουσίας.

Η αυγή της 22ας Ιουλίου βρήκε την Εθνική Φρου-ρά να έχει περιπέσει σε αμυντική στάση, εφόσον δεν είχε καταφέρει ούτε την εξουδετέρωση του προγεφυ-ρώματος, ούτε την εκκαθάριση του θύλακα Λευκω-σίας. Η μόνη ενίσχυση που είχε έλθει από την Ελλάδα, ήταν η αποστολή μιας Μοίρας Καταδρομών. Καθώς όμως η αποστολή αυτή ήταν απρογραμμάτιστη, εξαι-τίας καθυστερημένης ενημέρωσης, κατά την άφιξη των αεροσκαφών Noratlas τις πρώτες πρωινές ώρες στο αεροδρόμιο Λευκωσίας, τα ελληνικά αντιαεροπο-

156

Page 156: Ελληνικοί Πόλεμοι

έκδο περκ

Η Μάχη της Κύπρου

I I A A n i l A V

S t Ι £ Τ Ο Ρ Ι Α

ρικά άνοιξαν πυρ θεωρώντας ότι επρόκειτο για τουρκικά αεροσκάφη, με αποτέλεσμα την κατάρριψη ενός Noratlas, την καταστροφή μερικών άλλων και την απώλεια 29 Καταδρομέων και 4 αεροπόρων. Με την άφιξη της η Μοίρα έλαβε την ονομασία 35 Μοίρα Καταδρομών και διατέθηκε ως εφεδρεία του ΓΕΕΦ, δίχως να αναλάβει αποστολή. Έτσι και κατά την τρίτη ημέρα της εισβολής, το ΓΕΕΦ συνέχιζε να κρατά αδρανές στην περιοχή Λευκωσίας το πλέον υπολογίσιμο δυναμικό που του έχει απο-μείνει, την ΕΛΔΥΚ (η οποία είχε ενισχυθεί με τους 450 προς επαναπα-τρισμό οπλίτες της) και την 35 Μοίρα Καταδρομών.

Την ώρα που στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας εκτυλλίσονται τραγικές σκηνές κατά την άφιξη των Καταδρομέων, στην Αθήνα επικρατεί τηλε-φωνικός πυρετός μεταξύ του Αμερικάνου υφυπουργού Εξωτερικών Σίσκο και της στρατιωτικής ηγεσίας. Δίχως να μπορεί να βρει κάποιον

είχε γνωστοποιήσει προηγουμένως στις επαφες με τις HITA. Προθεσμία που προσέφερε μέσω της αφίξεως των δυνάμεων του δευτέρου κύματος, μια τελευταία ευκαιρία για επίτευξη της συνένωσης του προγεφυ-ρώματος στο Πεντεμίλι, με τον θύλακα Λευκωσίας.

Μέχρι το ξημέρωμα της Δευτέρας 22 Ιουλίου, τα αποβατικά του δευτέρου κύματος είχαν πλησιάσει τα κυπριακά παράλια. Το τουρκικό προγεφύρωμα, αν και περιορισμένο, έχει σταθεροποιηθεί πλέον αφού κάθε ελληνική επιθετική προσπάθεια είχε αποκρουστεί. Παρά την απαγκίστρωση των Ελλήνων Καταδρομέων από τον Πενταδάκτυλο, οι Τούρκοι δεν θα διαθέσουν δυνάμεις από τον Αγιο Ιλαρίωνα, για συνένωση με το

Επίστρατοι ελληνοκύπριοι μπροστά στα συντρίμμια ενός τουρκικού αεροσκάφους.

από την κυβέρνηση, ο Σίσκο ζητεί να διαπραγματευθεί μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, πρώτα με τον Μπονάνο κι εν συνεχεία με τον Αρχηγό Ναυτικού. Α\ττναύαρχο Αραπάκη. Ο τελευταίος αναλαμβάνει τελικά το έργτο κστόπτ\ συνεννοήσεως με τους προϊσταμένους του, οι οποίοι εγκρίνουν τις ενέογειές του. Το αποτέλεσμα είναι να συμφωνηθεί η ανακοίνωση συμφων ioc κατάπαυσης του πυρός, με ώρα εφαρμογής την 17.00 της 22ac * F. · . η τουρκική πλευρά όχι μόνο δεν θα δεσμευθεί με κα\έ\σ· όρο. p a την μη μεταφορά νέων δυνάμεων στην Κύπρο, αλλά είζτζζλΖι- και την προθεσμία που είχε ανάγκη και

προγεφύρωμα στο Πεντεμίλι. Στις τουρκικές γραμμές επικρατούσε σχετική αταξία και σύγχυση λόγω ελλεί-ψεως επικοινωνιών, μη αποκαταστάσεως επαφής με τις δυνάμεις του θύλακα Λευκωσίας. Τα τμήματα τηρούν διστακτική στάση, αφού μετά τον θάνατο τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Ιουλίου, του επικεφα-λής Συνταγματάρχη Καραογλάνογλου, βασικός στόχος τους είναι η διατήρηση του προγεφυρώματος και η αποφασιστική επέκτασή του μόνο με την άφιξη νέων δυνάμεων. Όταν οι δυνάμεις αυτές θα αρχίσουν να αποβιβάζονται το πρωί της Δευτέρας, ο αριθμός των Τούρκων στο προγεφύρωμα θα ανέλθει σε 4.000

157

Page 157: Ελληνικοί Πόλεμοι

mpKkh πττη τη 1 P. 7Δ

άνδρες, οι οποίοι, έχοντας πλέον αρκετά άρματα, ξεκινούν περί τις 11.00 την προσπάθεια διευρύνσεως του προγεφυρώματος. Πρώτος στόχος τέθηκε η κατάληψη της Κυρήνειας κι εν συνεχεία, με προώθηση έως τα στενά του Μπογαζίου στον Πενταδάκτυλο, απ' όπου διέρχεται η οδός Λευκωσίας-Κυρήνειας, η συνένωση με τις τουρκικές δυνάμεις του θύλα-κα Λευκωσίας.

H συμφωνία κατάπαυσης του πυρός θα ανακοινωθεί νωρίς το πρωί. Όμως τα νέα που φθάνουν από την Λευκωσία στην Αθήνα είναι άκρως ανησυχητικά. Το νέο αποβατικό κύμα αποβιβάζεται, ενώ τουρκικά ελικό-πτερα και αεροσκάφη φέρνουν νέες ενισχύσεις. H στρατιωτική ηγεσία αντιλαμβανεται ότι οι Τούρκοι εντείνουν την προσπάθειά τους προκει-

λαμβάνεται για να ακυρωθεί και πάλι λίγο μετά από τον Στρατηγό Μπονάνο. Τα μόνα αεροπλάνα που θα πετάξουν επάνω από την Κύπρο, θα είναι τουρκικά.

Όταν οι Τούρκοι άρχισαν την ενέργεια προς Κυρήνεια, απέναντι' τους δεν υπήρχαν ικανές δυνά-μεις. Τα ασθενή τμήματα του 251 Τάγματος Πεζικού παρέμεναν στις θέσεις τους, δίχως καν την κάλυψη του 306 Τάγματος Επιστρατεύσεως, το οποίο το βράδυ είχε εγκαταλείψει άνευ διαταγής τις θέσεις του στον Αγιο Γεώργιο για να συγκεντρωθεί στην Κυρή-νεια. Όταν η ενέργεια αυτή έγινε γνωστή, ο Διοικητής

Εθνοφρουροί λαμβάνουν θέσεις μάχης μέσα σε ερείπια.

μένου να πετύχουν την μέγιστη δυνατή επέκταση των θέσεών τους μέχρι την ώρα καταπαύσεως του πυρός. Διατάζεται λοιπόν η προβολή χερσαίων τουρκικών στόχων στην Κύπρο από 6 μαχητικά F-4E και των αποβατικών σκαφών από τα δύο υποβρύχια. Κατά έναν περίεργο τρόπο, τα νέα θα μεταδοθούν σαν φλόγα στην Κύπρο. To Ρ1Κ αναφέρεται για πρώτη φορά στην «εκπλήρωση του προαιώνιου πόθου» και ότι «Η Ελλάς σπεύδει με όλες της τις δυνάμεις στον Έβρο». Επιτέλους! H Ελλάδα εμφανίζεται δυναμικά. Το ηθικό εκτινάσσεται στα ύψη. Πολλοί μιλούν για Ένωση. Τα βλέμματα όλων στρέφονται στον ουρανό για να δουν τα Phantom να καταστρέφουν τον εχθρό. Στις 11.07 δίνεται η διαταγή απο-γείωσης. Δύο λεπτά αργότερα, ανακαλείται. Στις 12.24 η διαταγή επανα-

Καταδρομών, Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Κομπόκης, διέταξε την 33 Μοίρα Καταδρομών, η οποία συγκεντρώθηκε τμηματικά στην περιοχή Αγίου Γεωργίου. Με ό,τι διαθέσιμο βαρύ οπλισμό υπήρχε, εξουδετερώθηκαν ορισμένα τεθωρακισμένα, αλλά ήχαν αδύνατο να ανακοπεί η τουρκική προώθηση. Αν και ο εχθρός προσπέρασε τα τμήματα του 251 Τάγμα-τος Πεζικού, τα οποία μέχρι το μεσημέρι συμπτύ-χθηκαν προς Νότον, οι ερπύστριες συνέθλιψαν κάθε αντίσταση των ελαφρά οπλισμένων Καταδρομέων, οι οποίοι κατά ομάδες άρχισαν να συμπτύσσονται προς την Κυρήνεια, είτε δίνοντας αιματηρό επιβραδυντικό αγώνα, είτε προσπαθώντας απλώς να διαφύγουν από

158

Page 158: Ελληνικοί Πόλεμοι

Η Μάχη της Κύπρου

με αποχέλεσμα χην διευκόλυνση χης χουρκικής επέ-κχασης. Η χουρκική προκληχικόχηχα εκδηλώθηκε ενχονόχερα σχην περιοχή χου αεροδρομίου, όπου αφού αποκόπηκε η οδός Λευκωσίας-Μόρφου, χουρκι-κά χμήμαχα επιχείρησαν να καχαλάβουν χο αεροδρό-μιο. H φρουρά χου αεροδρομίου ενισχύθηκε εσπευ-σμένα με χην 35 Μοίρα Καχαδρομών, η οποία καχά-φερε να σχαμαχήσει χον εχθρό έπειχα από σφοδρή ανχαλλαγή πυρών, αλλά καχόπιν, χο ΓΕΕΦ διέχαξε χην παράδοση χου αεροδρομίου σχους Κυανοκράνους και οι Καχαδρομείς αποχώρησαν, με αποχέλεσμα να απω-λεσθεί για χην ελληνική πλευρά, η μόνη πύλη χαχείας μεχαφοράς ενισχύσεων.

Σχην Αθήνα, η σχραχιωχική ηγεσία θα περάσει όλη χην ημέρα σχο προεδρικό μέγαρο. Δεν θα χην απα-σχολήσει διόλου η χραγική καχάσχαση σχην Κύπρο. Αλλωσχε επικραχεί η άποψη όχι οι Τούρκοι έχουν...

ηχχηθεί! Ανχικείμενο συζηχήσεως, η παράδοση χης εξουσίας σχους πολιχικούς. Καχόπιν παρασκηνια-κών διεργασιών και ενώ επείγει η όρκιση κυβέρνησης, επιλέγεχαι ο ευρισκόμενος σχο Παρίσι Κωνσχα-νχίνος Καραμανλής, ανχί χου Παναγιώχη Κανελλόπουλου, όπως είχε συμφωνηθεί.

Ανχιμέχωπη με χεράσχια προ-βλήμαχα, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενόχηχος θα επικενχρώσει χην προσπάθειά χης σχην σχαθεροποί-ηση χου νέου πολιχικού καθεσχώ-χος, σχην έναρξη διπλωμαχικού αγώνα σχο εξωχερικό και σχις δια-πραγμαχεύσεις που έχουν ορισθεί να ξεκινήσουν με χην Τουρκία και χη Μεγάλη Βρεχανία σχη Γενεύη, παραμελώνχας χην αμυνχική ενί-

σχυση χης Κύπρου. Έτσι, ενώ η Τουρκία κάνει χο αυχονόηχο, συνεχί-

ζονχας χη συσχημαχική αποσχολή δυνάμεων, η διαλυ-μένη Εθνική Φρουρά όχι μόνο δεν θα λάβει καμμία ενίσχυση, αλλά η αποσύνθεση θα επεκχαθεί σχις τάξεις της, καθώς όλο και περισσότεροι έφεδροι εγκα-ταλείπουν τις θέσεις τους προσπαθώντας να επιλύ-σουν οικογενειακά προβλήματα που έχουν δημιουρ-γηθεί μέσα στην όλη τραγωδία. Περισσότεροι από 20.000 είναι αυτοί που θα έπρεπε να κηρυχθούν λιπο-τάκτες, βάσει των στρατιωτικών κανονισμών. Οι μονάδες, πλην Καταδρομών, παρουσιάζουν έντονα φαινόμενα αποσύνθεσης.

H πρώτη σύσκεψη στην Αθήνα για την εξέταση της στρατιωτικής κατάστασης δεν θα πραγματοποιη-θεί παρά μόνο στις 29 Ιουλίου. Σε αυτήν, ο πρωθυ-πουργός Καραμανλής θα αναπτύξει τους οραματι-σμούς του για μια ενωμένη Ευρώπη και την θέση της Ελλάδος σε αυτήν... Για άλλη μια φορά, η Κύπρος δεν έχει να αναμένει απολύτως τίποχε. Ο υπουργός Εθνι-

χον εχθρικό κλοιό που άρχισε να σχημαχίζεχαι. Η ηρωική ανχίσχαση που προβλήθηκε πνίγηκε σχο αίμα και χα πρώχα χουρκικά άρμαχα φάνηκαν σχις δυχικές παρυφές χης έρημης Κυρήνειας λίγο μεχά χις 11.30. Εκεί, όσα ελληνικά χμήμαχα βρέθηκαν, προέβαλαν κάποια αντίσταση η οποία ήταν μοιραίο να καμφθεί σύντομα, οπότε άρχισε η προσπάθεια απε-γκλωβισμού κατά ομάδες. Ο κύριος όγκος των τουρκικών τεθωρακισμέ-νων συνέχισε διστακτικά την κίνησή του και γύρω στις 17.30 έφτασε στο Μπογάζι.

Μέχρι και την έναρξη ισχύος της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, σφοδρές οδομαχίες συνέχισαν να διεξάγονται στη Λευκωσία, όπου οι Τούρκοι προσπαθούσαν να επεκτείνουν τις θέσεις τους, ενώ σε ορισμέ-νους άλλους θύλακες συνεχιζόταν η αντίσταση. Μετά τις 17.00 όμως, ο μόνος που διέκοψε τη δράση του, ήταν οι Έλληνες. Οι Τούρκοι, δίχως αεροπορική υποστήριξη τώρα, συνέχισαν τις εχθροπραξίες. Έτσι, ενώ οι ελληνικές δυνάμεις τηρούν τη συμφωνία, τουρκικά τμήματα προωθού-νται σε διαφόρους τομείς δίχως πυρά, σε μια προσπάθεια να επεκτείνουν τα όρια του συνδεδεμένου πλέον, ευρύτερου προγεφυρώματος που είχε

Ένα τουρκικό άρμα Μ-47 που περιήλθε στην κατοχή των Ελλήνων.

σχηματισθεί. Ταυτόχρονα, τα τουρκικά στρατεύματα, σε συνεργασία με Τουρκοκυπρίους, είχαν επιδοθεί στη λεηλασία των εγκαταλελειμένων ελληνικών χωριών και σε βιαιοπραγίες και εγκλήματα εις βάρος αμάχων όσο και αιχμαλώτων.

Στην περιοχή του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ, η ΤΟΥΡΔΥΚ επιχείρησε να προωθηθεί, αποσκοπώντας στην κατάληψη του αεροδρομίου Λευκω-σίας. Μετά το λιμάνι της Κυρήνειας, το αεροδρόμιο είναι η σημαντικότε-ρη πύλη μεταφοράς ενισχύσεων στο νησί. Η αργή προώθηση των Τούρ-κων συνεχίσθηκε, μέχρι που το βράδυ είχαν πλησιάσει τόσο τις θέσεις της ΕΛΔΥΚ, ώστε ξέσπασε άνευ διαταγής σφοδρή ανταλλαγή πυρών. Τα πυρά θα συνεχισθούν μέχρι την αυγή, οπότε οι Τούρκοι θα αποτραβή-χθούν, έχοντας υποστεί αρκετές απώλειες.

Η «ανέμελη» μεταπολίτευση Από τις 23 Ιουλίου, οι τουρκικές δυνάμεις εφαρμόζουν την τακτική

της «διακριτικής» επέκτασης των θέσεών τους δίχως πυρά. Το ΓΕΕΦ αδρανεί και σε πολλές περιπτώσεις διατάσσει την σύμπτυξη τμημάτων,

159

Page 159: Ελληνικοί Πόλεμοι

Ι Ι Υ Ρ Κ Α Α απο το 1874

κής Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ, συνωμοοιολόγος και καχύποπτος, δια-κατεχόμενος από φοβίες και ακούγοντας τον κάθε τυχάρπαστο που επε-δίωκε εκείνες τις ημέρες να τον προσεταιριστεί, θα αναλωθεί σε μια εκστρατεία διώξεων αξιωματικών και «υπόπτων» στοιχείων. Προσωπική του άποψη άλλωστε, είναι ότι για την Κύπρο δεν μπορεί να γίνει τίποτα!

Οι διαπραγματεύσεις στη Γενεύη, θα αποδειχθούν μια κακή φάρσα. H Τουρκία, έχοντας επιτύχει ήδη πολιτική νίκη, θα ήταν αφελής εάν δεν την ολοκλήρωνε με στρατιωτική νίκη έναντι των ελληνικών όπλων. Διότι η παραμονή των δυνάμεων εισβολής στην περιορισμένη έκταση που κατείχαν έως τότε, μόνο ως στρατιωτική ήττα θα μπορούσε να εκληφθεί. Άλλωστε η δημοκρατική πλέον κυβέρνηση στην Αθήνα έχει καταστήσει σχεδόν σαφές ότι αποκλείει τον πόλεμο. Στην Γενεύη οι Τούρκοι απλώς υπαγορεύουν όρους απέναντι σε μια ηττοπαθή ελληνική αντιπροσωπεία η οποία δεν καταφέρνει να εξασφαλίσει τίποτα. H Τουρκία θα εκμεταλ-λευθεί τον χρόνο για να ολοκληρώσει ανενόχλητη τις προετοιμασίες για την επέκταση της ζώνης κατοχής.

Όλες αυτές τις ημέρες, εξακολουθούν να σημειώνονται μάχες μικρής κλίμακας στην Κύπρο, με τις τουρκικές δυνάμεις να επεκτείνουν στα-διακά τις θέσεις τους. H Αθήνα εθελοτυφλεί. Οι επιθέσεις αυτές είναι

αδύνατο να αντιμετωπισθούν και οι ελληνικές μονάδες απλώς υποχω-ρούν. Αλλά η στρατιωτική ηγεσία αρέσκεται να θεωρεί ότι όποτε σταμα-τούν οι Τούρκοι, αυτό οφείλεται στην ελληνική άμυνα και δεν βλέπει τα εδάφη που χάνονται!

«Ατίλλας 2» Αμέσως μετά το ναυάγιο των συνομιλιών στη Γενεύη, οι δυνάμεις

εισβολής θέτουν σε εφαρμογή το σχέδιο τους. Συντηρητικό στη σύλλη-ψή του, προβλέπει πρώτα εκδήλωση κύριας ενέργειας προς Ανατολάς με στόχο την κατάληψη εδαφών μέχρι και την Αμμόχωστο, ενώ σε δεύτερη φάση, από το απόγευμα της δεύτερης ημέρας, επέκταση της τουρκικής ζώνης προς Δυσμάς.

Απέναντι σε 35.000 άνδρες και 170 άρματα, η Εθνική Φρουρά δεν είναι παρά ένας αντίπαλος που περιμένει να συντριβεί. Ένας εύθραυστος κλοιός μήκους 60 χλμ. εφάπτεται των ορίων της τουρκικής ζώνης, με μονάδες χαμηλού επιπέδου, δίχως ηθικό και ελάχιστα βαρέα όπλα. Το κρίσιμο σημείο στην ανατολική πλευρά, η τοποθεσία της Μίας Μηλιάς, έχει οργανωθεί με πρόχειρα αμυντικά έργα εκστρατείας, ενώ έχουν συγκεντρωθεί και ορισμένοι σύγχρονοι αντιαρματικοί πύραυλοι SS-11 και Sagger, στους οποίους όμως το προσωπικό δεν είναι εκπαιδευμένο. Η

διαταγή από χην Αθήνα σε περίπτωση νέας τουρκικής επίθεσης, αναφέρεται σε περιορισμό της τουρκικής επέκτασης αναλόγως των δυνατοτήτων, διαταγή που το ΓΕΕΦ μετέφρασε προς τις μονάδες ως «υποχώ-ρηση με διατήρηση της επαφής με τον εχθρό». Αλλά παρόλο που οι ανίκανοι αξιωματικοί έχουν απομα-κρυνθεί και έχουν αντικατασταθεί με αποσταλλέντες εξ Ελλάδος, οι τελευταίοι δεν μπορούν να κάνουν θαύματα. Ο Αντιστράτηγος Ευθύμιος Καραγιάννης που έχει ανακληθεί από την εφεδρεία για να αναλάβει καθήκοντα Α/ΓΕΕΦ, θα επωμιστεί το άχαρο έργο της παρακολούθησης των εξελίξεων, δίχως σοβαρές ικα-νότητες αντίδρασης. Και αυτός, δεν θα αποφύγει τα λάθη.

Στις 04.55 της Τετάρτης 14 Αυγούστου, τα τουρ-κικά αεροπλάνα εμφανίστηκαν εκ νέου επάνω από την Κύπρο, βομβαρδίζοντας τις ελληνικές θέσεις στον ανατολικό τομέα του τουρκικού προγεφυρώμα-τος. Ταυτόχρονα, εκδηλώθηκε μπαράζ πυροβολικού και όλμων, για να ακολουθήσει η πρώτη επίθεση από πεζικό, η οποία αποκρούσθηκε. Δεν συνέβη όμως το ίδιο με τη δεύτερη επίθεση που ακολούθησε σύντομα, της οποίας ηγούντο τεθωρακισμένα, εφόσον δεν υπήρχε ουσιαστική αντιαρματική άμυνα. Τα τουρκικά άρματα θα αποφύγουν τα στρωμένα ναρκοπέδια χάρις και στη βοήθεια των Κυανοκράνων και περί τις 08.00 τα ελληνικά τμήματα θα αρχίσουν να συμπτύσ-σονται.

H διάσπαση της αραχνοΰφαντης ελληνικής γραμ-μής δεν θα αργήσει, αλλά τα τουρκικά μηχανοκίνητα τμήματα θα προχωρήσουν με αργό ρυθμό. Άλλα ελλη-νικά τμήματα θα συμπτυχθούν κανονικά, άλλα θα δια-λυθούν μέσα σε κλίμα πανικού ενώ δεν θα λείψουν και κάποιοι γενναίοι, όπως το τμήμα του Ταγματάρχη Μάρκου, που θα καταφύγει στον Πενταδάκτυλο με σκοπό τη διεξαγωγή ανταρτοπολέμου στα κατεχόμε-να!

Τα ελληνικά χωριά θα αρχίσουν να εκκενώνονται από τους κατοίκους, οι οποίοι θα γεμίσουν το οδικό δίκτυο με φάλαγγες προσφύγων που κατευθύνονται νότια. Οι Τούρκοι δεν βιάζονται. Γνωρίζουν ότι η επι-τυχία αυτή τη φορά είναι εξασφαλισμένη. Έτσι αφή-νουν τους κατοίκους να εκκενώσουν τις εστίες τους, δίχως όμως να αποφεύγουν τις βιαιοπραγίες εναντίον αμάχων ή αιχμαλώτων.

Μέσα στο κλίμα αυτό, το ΓΕΕΦ θα διαπράξει το σφάλμα και θα εγκαταλείψει ουσιαστικά την Αμμόχω-στο στους Τούρκους, οι οποίοι δεν σκόπευαν να κατα-λάβουν παρά μόνο τον μη εξαλειφθέντα τουρκικό τομέα της. Τα ελληνικά τμήματα θα συμπτυχθούν μέσα σε κλίμα σύγχυσης και πανικού προς την Αάρ-νακα, εγκαταλείποντας εδάφη στα οποία δεν σκόπευ-αν να προωθηθούν τουρκικά στρατεύματα.

Το απόγευμα της επομένης 15 Αυγούστου, λίγο πριν τα τουρκικά άρματα φθάσουν στην Αμμόχωστο, ξεκινά και στο δυτικό μέτωπο η προέλαση, με κύριο άξονα προς Μόρφου και δευτερεύοντα προς Μύρτου.

ΑΤΤΙΛΑΣ II

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΒΟΡΕΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ

160

Page 160: Ελληνικοί Πόλεμοι

Π Λ / i r U A V U U i i L l T l U I i STietopij

• Κ ; Η Μάχη της Κύπρου

Και εδώ τα ελληνικά τμήματα αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν, αλλά ενώ οι Τούρκοι δεν προχώρησαν σε βάθος μεγαλύτερο των 6 χλμ. το ΓΕΕΦ διέ-ταξε σύμπτυξη στην τελική τοποθεσία άμυνας, πολύ πιο πίσω, δίχως να αφεθούν πίσω ισχυρά τμήματα προφυλακής. Με αυτό τον τρόπο οι τουρ-κικές δυνάμεις συνέχισαν τον νωχελικό τους περίπατο, καταλαμβάνο-ντας όπως και στον ανατολικό τομέα περισσότερα εδάφη απ' ότι είχαν σχεδιάσει. Το ΓΕΕΦ για άλλη μια φορά δεν θα αντιληφθεί ότι ο εχθρός προχωρά μέχρι εκεί που συναντά αντίσταση.

Στο επίκεντρο των συγκρούσεων του δεύτερου γύρου των επιχειρή-σεων θα βρεθεί και η ΕΑΔΥΚ, η οποία είχε αναλάβει την άμυνα του στρα-τοπέδου της με δύο λόχους τυφεκιοφόρων και τον Αόχο Διοικήσεως. Οι

Έλληνες απέκρουσαν συνολικά τρεις επιθέσεις που εκδηλώθηκαν στις 14 Αυγούστου, ενώ την επομένη εδέχοντο μόνο πυρά πυροβολικού και αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Αν και κατά το διήμερο αυτό δεν υπέστη-

ΑΠΩΛΕ1ΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΥΠΡΟΥ (20-7 /17-8 1974)

Νεκροί Αγνοούμενοι Τραυματίες Αξιωματικοί 58 53 231 Οπλίτες 339 953 1.038 Σύνολο 397 1.006 1.269

Κατά το πραξικόπημα φονεύθηκαν 2 αξιωματικοί και 29 οπλίτες της Εθνικής Φρουράς και τραυμα-

τίσθηκαν 7 αξιωματικοί και 56 οπλίτες. Στους αγνοουμένους θα πρέπει να προστεθούν και 613

άμαχοι.

Προέλαση τουρκικών άρματων κατά τη διάρκεια του «Αττίλα 2».

σαν καμμία απώλεια, δεν επρόκειτο να αποφύγουν την σφαγή. Έχοντας διαπιστώσει την ισχύ των εχθρικών αρμάτων, ο υποδιοικη-

τής της ΕΑΔΥΚ Αντισυνταγματάρχης Παναγιώτης Σταυρουλόπουλος -υπεύθυνος της άμυνας- είχε αιτηθεί ενίσχυση. Το ΓΕΕΦ δεν θα απο-στείλει καμμία. Έτσι όταν το μεσημέρι της 16ης Αυγούστου, με την συν-δρομή εγγύς αεροπορικής υποστήριξης, εκδηλώνεται ισχυρή τουρκική επίθεση την οποία οδηγούν 34 άρματα, θα γίνει γρήγορα αντιληπτός ο θανάσιμος κίνδυνος υπερκεράσεως που διατρέχουν οι αμυνόμενοι. Στις 13.00 ο Αντισυνταγματάρχης Σταυρουλόπουλος διατάζει την εγκατάλει-ψη του στρατοπέδου. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή το πυροβολικό παύει να απαντά στις κλήσεις για παροχή πυρών υποστηρίξεως. Μ τριλοχία έχει καταδικαστεί.

Η απαγκίστρωση και σύμπτυξη σε αναπεπταμένο, ακάλυπτο έδαφος, είναι πραγματική αυτοκτονία. Τούρκοι και Έλληνες στρατιώτες αναμει-γνύονται και φονικός αγώνας διεξάγεται καθώς οι Έλληνες προσπαθού-σαν να βγουν από την παγίδα. Οι απώλειες τους θα είναι βαριές: 70 νεκροί, 13 αγνοούμενοι και 37 τραυματίες! Τα τουρκικά τμήματα θα συνεχίσουν για λίγο ακόμη, μέχρι ν α σταματήσουν οριστικά.

H ακατανόητη εγκατάλειψη της τριλοχίας της ΕΑΔΥΚ, δεν σήμανε

και το τέλος των επιχειρήσεων. Ορισμένες μονάδες και τμήματα θα συνεχίσουν να αγωνίζονται για την τιμή των όπλων, προ-βάλλοντας αντίσταση εκεί που οι τουρκικές δυνάμεις συνεχίζουν τις κινήσεις, μετά την συμφωνία κατάπαυσης του πυρός.

Οι απώλειες των δύο πλευρών στο διά-στημα 20 1ουλίου-16 Αυγούστου υπήρξαν σημαντικές, με τη διαφορά ότι δεν απασχο-λούσαν διόλου την τουρκική πλευρά. Από ελληνικής πλευράς υπήρξαν 397 νεκροί και 1.269 τραυματίες, ενώ από πλευράς αμάχου πληθυσμού περίπου 2.500 νεκροί. Στις απώλειες στρατιωτικών και αμάχων, θα προστεθούν 1.619 αγνοούμενοι. Οι τουρκι-κές απώλειες, τόσο στρατιωτικών όσο και Τουρκοκυπρίων, θα πρέπει να υπολογίζε-ται ότι υπερέβησαν τους 1.500 νεκρούς.

H Κύπρος είχε καταστραφεί. Περίπου 180.000 Ελληνοκύπριοι αναγκάστηκαν να

εγκαταλείψουν τις εστίες τους, ενώ με την ανταλλαγή πληθυσμού, 42.000 Τουρκοκύπριοι μεταφέρθηκαν στην κατεχόμενη ζώνη. Ενώ στόχος της Τουρκίας ήταν η κατάληψη του 34% των εδαφών της νήσου, τελικά κατελήφθη το 37,5%.

Με τα χρόνια, τα ελεύθερα εδάφη της νήσου κατόρθωσαν χάρις στην εργατικότητα των Ελλήνων να ορθοποδήσουν και να αναπτυχθούν οικονομικά σε αξιοζήλευτα επίπεδα. Ωστόσο η Κυπριακή Δημοκρα-τία παραμένει ακρωτηριασμένη.

Το 1974 δεν κρινόταν απλά η τύχη της Κύπρου. Η στρατιωτική αναμέτρηση Ελλάδος-Τουρκίας ήταν αναπόφευκτη, εξαιτίας της τουρκικής στάσης. Τουρ-κική ήττα θα έθαβε αυτομάτως την τουρκική αλλαζο-νεία που είχε γεννηθεί το 1922. Η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, απέτυχαν να το αντιληφθούν αυτό και η ελληνική ήττα στην Κύπρο ενίσχυσε έκτο-τε την τουρκική επιθετικότητα. Τις συνέπειες αυτές, ανεξαρτήτως των οικονομικών επιτευγμάτων, υφί-σταται σήμερα το Έθνος, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στον μητροπολιτικό χώρο, με τις διαρκώς κλιμα-κούμενες απειλές της Αγκυρας.

161

Page 161: Ελληνικοί Πόλεμοι

Η επέκταση ιης Ελλάδος καχά ιη διάρκεια

ίων ιιολέμων ίου 20ού αιώνος.