Μαθηματικά Α' Λυκείου (Α' Τεύχος)

181
Α' ΛΥΚΕΙΟΥ Mέρος Α' YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Αναθεωρημένη Έκδοση

description

Το σχολικό βιβλίο των μαθηματικών της Α' Λυκείου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου.Β' Έκδοση (αναθεωρημένη): 2014

Transcript of Μαθηματικά Α' Λυκείου (Α' Τεύχος)

Μαθη

ματικ

άΑ

' ΛΥΚΕΙΟΥ

Α' ΛΥΚΕΙΟΥMέρος Α'

YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

αθ ματ ά

Αναθεωρημένη Έκδοση

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

MATH A LYKEIOY A.ai 1 16/04/2014 8:20 π.μ.MATH A LYKEIOY A.ai 1 16/04/2014 8:20 π.μ.

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

A΄ Λυκείου

Α΄ τεύχος

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Μαθηματικά Α΄ Λυκείου, Α΄ Τεύχος

Α΄ Έκδοση 2013 Β΄ Έκδοση 2014 Εκτύπωση: Ariagraf & ΣΙΑ ΕΕ © ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ISBN: 978-9963-0-4740-6

Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%, προερχόμενο από διαχείριση απορριμμάτων χαρτιού. Το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται από υπεύθυνη διαχείριση δασών.

Συγγραφή: Αθανασίου Ανδρέας

Αντωνιάδης Μάριος

Γιασουμής Νικόλας

Έλληνα Αγγέλα

Ματθαίου Κυριάκος

Μουσουλίδου – Νικολαΐδου Μαριλένα

Παπαγιάννης Κωνσταντίνος

Τιμοθέου Σάββας

Φιλίππου Ανδρέας

Συντονιστής: Χρίστου Κωνσταντίνος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου

Εποπτεία:

Θεοφίλου Στέλιος, Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης

Κωστή Αντώνιος, Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης

Παντελή Παντελής, Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης

Παπαγιάννη Όλγα, Επιθεωρήτρια Μέσης Εκπαίδευσης

Γλωσσική επιμέλεια: Παλάτου – Χριστόφια Μαριάννα, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Σιαμμάς Χρύσης, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων

Συντονισμός έκδοσης: Παρπούνας Χρίστος, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων

Πρόλογος

Προλογίζω με ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση την έκδοση σε δύο τεύχη του

βιβλίου «Μαθηματικά Α΄ Λυκείου», που αποτελεί αξιόλογο βήμα στην προσπάθεια

για αναβάθμιση του περιεχομένου των διδακτικών βιβλίων και τον εκσυγχρονισμό

της παρεχόμενης Μαθηματικής παιδείας.

Στην αρχή κάθε ενότητας γίνεται παράθεση των στόχων και οι μαθητές/τριες

προϊδεάζονται ως προς το τι «θα μάθουμε». Ακολουθεί, στο «Έχουμε μάθει …», η

παρουσίαση της αναγκαίας προϋπάρχουσας γνώσης που οι μαθητές/τριες πρέπει

να διαθέτουν, κάτι που βοηθά τους/τις εκπαιδευτικούς στον καταρτισμό

καλύτερης διαγνωστικής και διαμορφωτικής αξιολόγησης. Στη συνέχεια, οι νέες

μαθηματικές έννοιες διερευνώνται με τρόπο που υποκινεί το ενδιαφέρον και την

περιέργεια των μαθητών/τριών, όπως ορίζουν οι αρχές των Εκσυγχρονισμένων

Αναλυτικών Προγραμμάτων των Μαθηματικών. Η προσπάθεια κλιμακώνεται με

παραδείγματα και διαβαθμισμένες δραστηριότητες, με έμφαση στη λύση

προβλήματος και στην ανάδειξη της τεχνολογίας ως αναπόσπαστου μέρους της

Μαθηματικής εκπαίδευσης.

Όλες οι εκδόσεις για τα Μαθηματικά των τελευταίων χρόνων βρίσκονται υπό

συνεχή αξιολόγηση, διαμόρφωση και βελτίωση στη βάση της ανατροφοδότησης

και των παρατηρήσεων που προέρχονται και από τους/τις μάχιμους/ες

καθηγητές/τριες των Μαθηματικών. Αναμένω από τους διδάσκοντες/ουσες να

εκφράσουν τις απόψεις τους και να υποβάλουν τις εισηγήσεις τους, τόσο σε σχέση

με το περιεχόμενο του βιβλίου και το επίπεδο των ασκήσεων και δραστηριοτήτων

όσο και σε σχέση με τον τρόπο προσέγγισης της ύλης.

Όλο το υλικό που παράγεται για το μάθημα των Μαθηματικών αποσκοπεί στη

βοήθεια τόσο των μαθητών/τριών, όσο και των καθηγητών/τριών, στην πορεία

τους μέσα από τα Εκσυγχρονισμένα Αναλυτικά Προγράμματα, με στόχο το

καλύτερο αποτέλεσμα. Είναι εμποτισμένο με τον σύγχρονο τρόπο σκέψης και

προσηλωμένο στην προαγωγή και στην ανάδειξη των βασικών δεξιοτήτων των

μαθητών/τριών μας, που αποτελεί πρώτιστο μέλημά μας. Η προσπάθεια

συνεχίζεται και οι προοπτικές είναι λαμπρές.

Ευχαριστώ θερμά όλους τους συντελεστές της παρούσας έκδοσης, εκπαιδευτικούς

και επιθεωρητές και ιδιαίτερα τον κύριο Κωνσταντίνο Χρίστου, Καθηγητή στο

Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Σάββας Αντωνίου

Αναπληρωτής Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα

Επανάληψη

Επανάληψη από το Γυμνάσιο 7

1. Διανύσματα

13

Έννοια Διανύσματος 17

Πράξεις Διανυσμάτων 27

2. Πραγματικοί Αριθμοί

41

Ρίζες Πραγματικών Αριθμών 44

Δυνάμεις με Ρητό Εκθέτη 53

Ιδιότητες Διάταξης Πραγματικών Αριθμών 58

3. Κύκλος 71

Θέση Δύο Κύκλων 77

Εγγεγραμμένες Γωνίες 81

Θεώρημα Χορδής και Εφαπτομένης 88

4. Γραμμικά Συστήματα 95

Επίλυση Εξίσωσης Α’- Βαθμού 99

Λύση-Διερεύνηση Γραμμικών Συστημάτων 104

5. Τριγωνομετρία 119

Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Γωνίας σε Κανονική Θέση 123

Τριγωνομετρικός Κύκλος 130

Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις 135

Τριγωνομετρικές Ταυτότητες 144

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 155

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 175

Επανάληψη από το γυμνάσιο στο λύκειο

7

Επανάληψη

από το γυμνάσιο στο λύκειο.

Επανάληψη από το γυμνάσιο στο λύκειο

8

1. Στο διπλανό σχήμα δίνεται το ορθογώνιο

τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤. Να υπολογίσετε τα μήκη των

πλευρών του τριγώνου 𝛢𝛣𝛤 και να δώσετε

τις απαντήσεις σας στην πιο απλή μορφή.

2. Να τοποθετήσετε σε αριθμητική γραμμή τους πιο κάτω αριθμούς:

√5 √53

√83

√293

√29

3. Η οργανωτική επιτροπή μιας συναυλίας θέλει να τοποθετήσει 900 καθίσματα

σε ένα κλειστό γήπεδο. Τα καθίσματα θα τοποθετηθούν σε τετράγωνη διάταξη.

Πόσα καθίσματα θα τοποθετήσουν σε κάθε σειρά;

4. Να βρείτε την περίμετρο και το εμβαδόν ενός κυκλικού χαλιού που έχει

διάμετρο 10 𝑚.

5. Να λύσετε τις πιο κάτω εξισώσεις:

(α) 2𝑥 − 6 = 4𝑥 − 2 (β) 3(𝑥 − 4) = 2𝑥 − 5

(γ) 5(𝑥 + 3) = 5𝑥 + 3 (δ) 𝑎−1

3+

1

2=

𝑎

3+

1

6

6. Να προσδιορίσετε τον αριθμό 𝜆 σε καθεμιά από τις πιο κάτω εξισώσεις, έτσι

ώστε οι εξισώσεις να είναι αδύνατες.

(α) (λ − 3)𝑥 = 7 (β) 3𝑥 + λ𝑥 + 6 = 15 − 6𝑥

7. Να προσδιορίσετε τον αριθμό 𝛼 σε καθεμιά από τις πιο κάτω εξισώσεις, έτσι

ώστε οι εξισώσεις να είναι αόριστες.

(α) (α + 3)𝑥 = 0 (β) α𝑥 = 6𝑥

Επανάληψη από το γυμνάσιο στο λύκειο

9

8. Να εξετάσετε για ποιες πραγματικές τιμές του 𝑥 ορίζεται η καθεμιά από τις

παραστάσεις:

𝛢 = √3𝑥 − 2 ,

𝛣 = √20 − 5𝑥

9. Δίνονται οι ανισώσεις 3𝑥 − 4 ≥ 𝑥 − 2 και 2𝑥 + 3 < 13.

(α) Να βρείτε τις λύσεις της κάθε ανίσωσης. (β) Να παραστήσετε τη κοινή λύση των δύο ανισώσεων στην ευθεία των

πραγματικών αριθμών. (γ) Ποια είναι η μικρότερη τιμή του 𝑥 που ικανοποιεί και τις δύο ανισώσεις; (δ) Να βρείτε 4 άλλες λύσεις που ικανοποιούν και τις δύο ανισώσεις. (ε) Να βρείτε τη μεγαλύτερη ακέραια τιμή του 𝑥 που ικανοποιεί και τις δύο

ανισώσεις.

10. Να υπολογίσετε τις κλίσεις των πιο κάτω ευθειών και να τις παραστήσετε

γραφικά:

(α) 𝑦 = 𝑥 + 3 (β) 𝑦 = 2𝑥

(γ) 𝑦 = 3𝑥 − 2 (δ) 𝑦 + 3𝑥 = 1

(ε) 𝑦 = 2 (στ) 𝑥 = 3

11. Η ευθεία 𝑦 = 𝛼𝑥 περνά από το σημείο 𝛢(−1, 3).

(α) Να υπολογίσετε την τιμή του 𝛼. (β) Να υπολογίσετε τις συντεταγμένες δύο σημείων που ανήκουν στην ευθεία

𝑦 = 𝑎𝑥.

12. Η γραφική παράσταση της ευθείας 𝑦 = −2𝑥 + 𝛽 περνά από το σημείο

𝛢(−2, 6). Να υπολογίσετε την τιμή του 𝛽.

13. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που περνά από τα σημεία:

(α) (0,1) και (2,4) (β) (0,4) και (−1,4).

14. Να λύσετε τα πιο κάτω συστήματα εξισώσεων:

(α) 𝑦 = 3 + 𝑥 𝑥 + 2𝑦 = 6

(β) 𝑦 − 2𝑥 = 0 2𝑥 + 𝑦 = 3

Επανάληψη από το γυμνάσιο στο λύκειο

10

15. Στο διπλανό σχήμα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των ευθειών:

𝜀1: 𝑦 = 𝑥 − 1 και 𝜀2: 𝑦 = 4𝑥 + 2,

Να λύσετε το σύστημα {𝑦 = 𝑥 − 1

𝑦 = 4𝑥 + 2 γραφικά.

16. Nα βρείτε τα αναπτύγματα:

(α) (𝑥 + 2)2 (β) (2𝑥 − 3𝜓)2

(γ) (𝑥

2− 2)

2

(δ) (𝑥 − 3)(𝑥 + 3)

(ε) (𝑥 + 4)3 (στ) (2𝑥 − 1)(2𝑥 + 1)

17. Να αποδείξετε την ταυτότητα: (𝑎 + 1)2 − (𝛼 + 1)(𝛼 − 1) = 2(𝛼 + 1).

18. Αν 𝑎 + 𝛽 = −1

3 και 𝛼𝛽 = −

7

3 , να αποδείξετε ότι:

(α) 𝑎2 + 𝛽2 =43

9

(β) (3𝑎 + 1)2 + (3𝛽 + 1)2 + 10(𝑎 + 𝛽) =119

3

(γ) 𝑎3 + 𝛽3 = −64

27

19. Να αναλύσετε σε γινόμενο πρώτων παραγόντων τις πιο κάτω παραστάσεις:

(α) 2𝑥3 − 2𝑥 (β) 𝑦2 − 𝑥2 − 10𝑦 + 25

(γ) 𝑎3𝑥3 − 𝛽3𝑥3 + 𝑎3 − 𝛽3 (δ) (𝑥 − 2𝑦)2– (𝑥 + 3𝑦)2

20. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) 3𝑥2 − 15𝑥 = 0 (β) 𝑥2 + 𝑥 = 6

(γ) (α − 2)(2α + 8) = −10 (δ) 3𝑥2 − 5𝑥 + 2 = 0

Επανάληψη από το γυμνάσιο στο λύκειο

11

21. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

(α) 𝑥2+2𝑥

𝑥2+3𝑥+2

(β) (𝛼+1)(𝛼−2)2−4(𝛼+1)

𝛼3+𝛼2

22. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) 1

𝑥+1+

2

𝑥−1−

4

𝑥2−1= 0

(β) 𝑥2 + 2𝑥 + 1

𝑥2 + 2𝑥 − 3+

𝑥 + 1

𝑥 − 1=

𝑥 + 2

𝑥 + 3

(γ) 2𝑥 − 19

𝑥2 + 𝑥 − 6−

𝑥

2 − 𝑥=

5

𝑥 + 3

23. Να βρείτε δύο διαδοχικούς φυσικούς αριθμούς που τα τετράγωνά τους έχουν

άθροισμα 145.

24. Να δείξετε ότι τα μέσα των ίσων πλευρών ισοσκελούς τριγώνου ισαπέχουν από

τη βάση του.

25. Το τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 είναι ισοσκελές (𝛢𝛣 = 𝛢𝛤). Στις προεκτάσεις της 𝛣𝛤

παίρνουμε τα σημεία 𝛦, 𝛧 έτσι ώστε 𝛣𝛦 = 𝛤𝛧. Να δείξετε ότι το τρίγωνο 𝛢𝛦𝛧

είναι ισοσκελές.

26. Με βάση το διπλανό σχήμα, να βρείτε:

(α) ποιος τριγωνομετρικός αριθμός της �� είναι ίσος με 4

5 .

(β) ποιος τριγωνομετρικός αριθμός της �� είναι ίσος με 4

5.

Επανάληψη από το γυμνάσιο στο λύκειο

12

27. Να υπολογίσετε το 𝜎𝜐𝜈𝜃 και την 𝜀𝜑𝜃 οξείας γωνίας 𝜃 ενός ορθογωνίου

τριγώνου, όταν γνωρίζουμε ότι 𝜂𝜇𝜃 =3

5.

28. Ο κύριος Αβραάμ θέλει να υπολογίσει το ύψος του δέντρου στον κήπο του. Τοποθέτησε τον εξάντα σε απόσταση 6 𝑚 από τον κορμό του δέντρου και υπολόγισε ότι το μέγεθος της γωνίας προς την κορυφή του δέντρου ήταν 64°. Να υπολογίσετε το ύψος του δέντρου. (Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί να υπολογιστούν κατά προσέγγιση 2 δεκαδικών ψηφίων).

29. Να υπολογίσετε τους άγνωστους 𝑥 και 𝑦 στις πιο κάτω περιπτώσεις:

(α)

x

y8 cm

38°

(β)

x

y

92 cm

30°

60°

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 13

Ενότητα

Διανύσματα

1

Στην ενότητα αυτή θα μάθουμε:

Να ορίζουμε το διάνυσμα.

Να ορίζουμε και να υπολογίζουμε τις συντεταγμένες

διανύσματος.

Να πολλαπλασιάζουμε ένα διάνυσμα με αριθμό.

Να ορίζουμε τις σχέσεις μεταξύ διανυσμάτων (παράλληλα,

ομόρροπα, αντίρροπα, ίσα και αντίθετα διανύσματα).

Να προσθέτουμε και να αφαιρούμε διανύσματα.

14

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Λύση Προβλήματος

ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ

Στην πόλη Ζετάουν σκέφτονται να εγκαταστήσουν

ανεμογεννήτριες για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Το συμβούλιο

της Ζετάουν συνέλεξε πληροφορίες σχετικά με το ακόλουθο

μοντέλο ανεμογεννήτριας:

Μοντέλο: E-82

Ύψος του πύργου: 138 μέτρα

Αριθμός ελίκων: 3

Μήκος έλικα: 40 μέτρα

Μέγιστη ταχύτητα

περιστροφής:

20 στροφές ανά λεπτό

Κόστος κατασκευής: 3 200 000 ζετς

Έσοδα: 0,10 ζετς ανά kWh που παράγεται

Κόστος συντήρησης: 0,01 ζετς ανά kWh που παράγεται

Αποδοτικότητα: 97% του χρόνου σε λειτουργία

Σημείωση: H κιλοβατώρα (kWh) είναι μονάδα μέτρησης της

ηλεκτρικής ενέργειας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 15

Ερώτηση 1:

Να αποφασίσετε κατά πόσο οι πιο κάτω δηλώσεις για τις ανεμογεννήτριες E-82

προκύπτουν από τις πληροφορίες που παρέχονται. Να βάλετε σε κύκλο “Ναι” ή

“Όχι” για κάθε δήλωση.

Δήλωση

Η δήλωση προκύπτει

από τις πληροφορίες

που παρέχονται;

Το κόστος κατασκευής τριών ανεμογεννητριών θα

είναι συνολικά μεγαλύτερο από 8 000 000 ζετς. Ναι / Όχι

Το κόστος συντήρησης της ανεμογεννήτριας

αντιστοιχεί περίπου στο 5% των εσόδων που

αποφέρει η ανεμογεννήτρια.

Ναι / Όχι

Το κόστος συντήρησης της ανεμογεννήτριας

εξαρτάται από τον αριθμό των kWh που παράγονται. Ναι / Όχι

Ακριβώς 97 μέρες τον χρόνο, η ανεμογεννήτρια είναι

εκτός λειτουργίας. Ναι / Όχι

Ερώτηση 2:

Η Ζετάουν θέλει να υπολογίσει το κόστος και το κέρδος που θα δημιουργηθεί από

την εγκατάσταση ανεμογεννητριών. Ο δήμαρχος της πόλης προτείνει τον ακόλουθο

τύπο για τον υπολογισμό του οικονομικού οφέλους, Κ σε ζετς, για μια περίοδο y

χρόνων, αν εγκατασταθεί το μοντέλο ανεμογεννήτριας E-82.

Κ = 400 000 y – 3 200 000

Με βάση τον τύπο που προτείνει ο δήμαρχος, ποιος είναι ο ελάχιστος χρόνος

λειτουργίας της ανεμογεννήτριας, ώστε να καλυφθεί το κόστος εγκατάστασής της;

Α. 6 χρόνια Β. 8 χρόνια

Γ. 10 χρόνια Δ. 12 χρόνια

Κόστος εγκατάστασης της ανεμογεννήτριας

Κέρδος από την ετήσια παραγωγή

ηλεκτρισμού

16

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Ερώτηση 3:

Η Ζετάουν αποφάσισε να αναγείρει μερικές

ανεμογεννήτριες E-82 σε ένα τετράγωνο οικόπεδο

(μήκος = πλάτος = 500 m).

Σύμφωνα με τους κανονισμούς κατασκευής, η

ελάχιστη απόσταση ανάμεσα στους πύργους δύο

ανεμογεννητριών αυτού του μοντέλου, πρέπει να

είναι πέντε φορές το μήκος του περιστρεφόμενου

έλικα.

Η πρόταση του δημάρχου της πόλης για τον τρόπο

τοποθέτησης των ανεμογεννητριών παρουσιάζεται

στο διάγραμμα.

Να εξηγήσετε για ποιον λόγο η εισήγηση του δημάρχου δεν πληροί τις

προδιαγραφές. Να υποστηρίξετε τα επιχειρήματά σας με υπολογισμούς.

Ερώτηση 4:

Ποια είναι η μέγιστη ταχύτητα με την οποία κινούνται τα άκρα των

περιστρεφόμενων ελίκων των ανεμογεννητριών; Να περιγράψετε την πορεία

εργασίας σας και να δώσετε την απάντησή σας σε χιλιόμετρα ανά ώρα (km/h). Να

αξιοποιήσετε τις πληροφορίες για το μοντέλο E-82.

PISA 2012

= πύργος ανεμογεννήτριας

Σημείωση: Το διάγραμμα δεν είναι υπό κλίμακα.

250 m

250 m

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 17

Η Έννοια του Διανύσματος

Διερεύνηση (1)

Το παιχνίδι του σκακιού παίζεται μεταξύ δύο αντιπάλων που κινούν εναλλάξ τα κομμάτια τους πάνω σε µια τετράγωνη επιφάνεια που λέγεται "σκακιέρα”. Ο παίκτης µε τα λευκά κομμάτια αρχίζει το παιχνίδι. Ο αντικειμενικός σκοπός (στόχος) κάθε παίκτη είναι να «επιτεθεί» στον Βασιλιά του αντιπάλου του µε τέτοιο τρόπο, ώστε ο αντίπαλος να µην έχει κίνηση. Στο ξεκίνημα του παιχνιδιού ο ένας παίκτης έχει 16 ανοιχτόχρωμα κομμάτια (τα «λευκά κομμάτια») και ο άλλος έχει 16 σκουρόχρωμα κομμάτια (τα «µαύρα» κομμάτια).

ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΡΧΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ

Βασιλιάς

Βασίλισσα

Πύργος

Αξιωματικός

Άλογο

Πιόνι

Το κάθε κομμάτι μπορεί να κινηθεί σε μια νέα θέση σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες (κανονικές κινήσεις) που διέπουν το σκάκι. Στα πιο κάτω σχήματα φαίνονται ο τρόπος που κινούνται η βασίλισσα, ο πύργος, το άλογο και ο αξιωματικός.

18

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Η βασίλισσα κινείται σε οποιοδήποτε τετράγωνο οριζόντια, κατακόρυφα και διαγώνια, ο πύργος κινείται σε οποιοδήποτε τετράγωνο οριζόντια και κατακόρυφα, ο αξιωματικός κινείται σε οποιοδήποτε τετράγωνο διαγώνια και το άλογο κινείται σε ένα από τα πλησιέστερα τετράγωνα από αυτό που βρίσκεται, αλλά όχι στην ίδια οριζόντια ή κατακόρυφη ή διαγώνιο.

Στη σκακιέρα 𝛢 να τοποθετήσετε μια βασίλισσα στη θέση (𝑓, 7) και να περιγράψετε την κίνηση της βασίλισσας σε τρεις διαφορετικές θέσεις.

Στη σκακιέρα 𝛣 να τοποθετήσετε ένα άλογο στη θέση (𝑑, 4) και να περιγράψετε την κίνηση του πύργου σε τρεις διαφορετικές θέσεις.

Στη σκακιέρα 𝛤 να τοποθετήσετε έναν πύργο στη θέση (𝑐, 3) και να περιγράψετε την κίνηση του πύργου σε τρεις διαφορετικές θέσεις.

Στη σκακιέρα 𝛥 να τοποθετήσετε έναν αξιωματικό στη θέση (𝑒, 6) και να περιγράψετε την κίνηση του αξιωματικού σε τρεις διαφορετικές θέσεις.

𝜜 𝜝

𝜞 𝜟

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 19

Διερεύνηση (2)

Να χρησιμοποιήσετε το ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο

«ΛΤ_ΜΑΘ_Β_ΨΕΠ13_Έννοιες διανυσμάτων και πράξεις με διανύσματα_1.1»

Να επιλέξετε το εικονίδιο

«Εκκίνηση», για να

αρχίσει το αυτοκίνητο να

κινείται με ορισμένη

ταχύτητα και προς

ορισμένη κατεύθυνση.

Με το εικονίδιο

«Εκκίνηση» μπορείτε να

σταματήσετε το

αυτοκίνητο.

Με τον δρομέα «Μέτρο» μεταβάλλεται η ταχύτητα με την οποία κινείται το

αυτοκίνητο και με τον δρομέα «Διεύθυνση» περιστρέφεται το αυτοκίνητο

και καθορίζεται η πορεία που θα ακολουθήσει.

Να επιλέξετε τα εικονίδια, «Τοίχος» και «Βαρέλι» και να οδηγήσετε το

αυτοκίνητο ώστε να συγκρουστεί με το βαρέλι, αποφεύγοντας τους τοίχους.

Να περιγράψετε την κίνηση του αυτοκινήτου σε κάθε περίπτωση.

Μαθαίνω

Μονόμετρο μέγεθος λέγεται κάθε μέγεθος που χαρακτηρίζεται μόνο από το μέτρο του.

Για παράδειγμα, το μήκος, η μάζα, η θερμοκρασία είναι μονόμετρα μεγέθη.

Διανυσματικό μέγεθος λέγεται κάθε μέγεθος που έχει μέτρο και κατεύθυνση.

Για παράδειγμα, η ταχύτητα είναι διανυσματικό μέγεθος.

Τα διανυσματικά μεγέθη παριστάνονται με διανύσματα τα οποία συμβολίζονται με βέλη έχοντας ένα σημείο 𝛢 που είναι η αρχή και λέγεται σημείο εφαρμογής του διανύσματος και ένα σημείο 𝛣 που είναι

το τέλος του διανύσματος. Το διάνυσμα το συμβολίζουμε με 𝛢𝛣 ή με 𝛼 .

��

20

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Ένα διάνυσμα έχει τα εξής στοιχεία: Διεύθυνση, την ευθεία 휀 που ορίζουν τα άκρα 𝛢, 𝛣 ή

οποιαδήποτε άλλη ευθεία παράλληλη προς αυτή. Φορά, που καθορίζεται από το αν το διάνυσμα έχει αρχή το 𝛢

και τέλος το 𝛣 ( 𝛢𝛣 ) ή αρχή το 𝛣 και τέλος το 𝛢 ( 𝛣𝛢 ).

Μέτρο, το μήκος του ευθύγραμμου τμήματος 𝛢𝛣, το οποίο

συμβολίζουμε με |𝛢𝛣 |. Το μέτρο είναι πάντοτε ένας θετικός

αριθμός ή μηδέν.

Η διεύθυνση μαζί με τη φορά καθορίζουν την κατεύθυνση ενός διανύσματος .

Ένα διάνυσμα λέγεται μηδενικό, όταν η αρχή και το τέλος του

συμπίπτουν. Το συμβολίζουμε με �� και έχει μέτρο μηδέν.

Παράλληλα ή συγγραμμικά ονομάζονται τα μη-μηδενικά διανύσματα τα οποία έχουν την ίδια διεύθυνση.

Τα παράλληλα διανύσματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

Τα ομόρροπα τα οποία

έχουν την ίδια φορά.

Τα αντίρροπα τα οποία έχουν αντίθετη φορά.

Ίσα είναι τα διανύσματα τα οποία έχουν την ίδια διεύθυνση, την ίδια φορά και το ίδιο μέτρο.

Αν 𝛼 , 𝛽 είναι δύο ίσα διανύσματα τότε γράφουμε 𝛼 = 𝛽 .

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 21

Δύο διανύσματα είναι αντίθετα, όταν έχουν την ίδια διεύθυνση, το ίδιο μέτρο, αλλά αντίθετη φορά. Για παράδειγμα στο παραλληλόγραμμο 𝛥𝛦𝛧𝛨

τα διανύσματα 𝛥𝛦 και 𝛨𝛧 είναι ίσα, ενώ τα

διανύσματα 𝛥𝛨 και 𝛧𝛦 είναι αντίθετα.

Επίσης, ισχύει 𝛥𝛰 = 𝛰𝛧 , 𝛦𝛰 = 𝛰𝛨 ,

𝛦𝛰 = −𝛨𝛰 κ.λπ.

Παριστάνουμε ένα διάνυσμα 𝛼 σε σχέση με την κατεύθυνση που κινούμαστε για να μεταβούμε από το 𝛢 στο 𝛣, με 𝛢 την αρχή και 𝛣 το

τέλος του διανύσματος 𝛼 , (𝛼 = 𝛢𝛣 ), δηλαδή 𝛼 = (𝑥𝑦), όπου το 𝑥

παριστάνει την οριζόντια μετατόπιση και το 𝑦 την κατακόρυφη. Τα 𝒙, 𝒚 ονομάζονται συντεταγμένες του διανύσματος �� . Για παράδειγμα στο διπλανό σχήμα το διάνυσμα α έχει συντεταγμένες x = 5 και y = −2, γιατί το Α κινείται 5 μονάδες δεξιά και 2 μονάδες κάτω για να μεταβεί στο Β,

άρα α = (5

−2).

Αν 𝛼 = (𝑥𝑦), τότε το μέτρο του διανύσματος είναι |𝛼 | = √𝑥2 + 𝑦2.

Τα ίσα διανύσματα έχουν ίδιες συντεταγμένες. Τα αντίθετα διανύσματα έχουν αντίθετες συντεταγμένες.

22

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Παραδείγματα

1. Δίνεται το τετράγωνο 𝛢𝛣𝛤𝛥.

(α) Να γράψετε δύο διανύσματα τα

οποία έχουν ως αρχή το σημείο 𝛣.

(β) Να γράψετε ένα διάνυσμα που να

είναι ίσο με το διάνυσμα 𝛥𝛤 και να

δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

(γ) Να γράψετε τις σχέσεις που

συνδέουν τα διανύσματα

𝛤𝛣 και 𝛢𝛥 .

Λύση:

(α) Τα διανύσματα 𝛣𝛢 και 𝛣𝛤 έχουν ως αρχή το σημείο 𝛣.

(β) Το διάνυσμα 𝛢𝛣 είναι ίσο με το 𝛥𝛤 , γιατί έχουν την ίδια διεύθυνση

ως απέναντι πλευρές τετραγώνου, την ίδια φορά και το ίδιο μέτρο ως

πλευρές τετραγώνου.

(γ) Τα διανύσματα 𝛤𝛣 και 𝛢𝛥 έχουν την ίδια διεύθυνση και αντίθετη

φορά, δηλαδή είναι αντίρροπα και έχουν το ίδιο μέτρο (𝛤𝛣 ∥ 𝛢𝛥 ,

𝛤𝛣 = − 𝛢𝛥 ).

2. Στο σχήμα δίνονται τα διανύσματα 𝛢𝛣 , 𝛤𝛥 , 𝛦𝛧 , 𝛨𝛩 και 𝛪𝛫 .

(α) Να γράψετε τις συντεταγμένες των διανυσμάτων.

(β) Να υπολογίσετε το μέτρο των διανυσμάτων.

(γ) Να βρείτε ένα ζεύγος ίσων διανυσμάτων και ένα ζεύγος αντίθετων

διανυσμάτων.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 23

Λύση:

(α) 𝛢𝛣 = (22). Για να μεταβούμε από το 𝛢 στο 𝛣, κινηθήκαμε 2 θέσεις

δεξιά (𝑥 = 2) και 2 θέσεις πάνω (𝑦 = 2).

𝛤𝛥 = (3

−2). Για να μεταβούμε από το 𝛤 στο 𝛥, κινηθήκαμε 3 θέσεις

δεξιά (𝑥 = 3) και 2 θέσεις κάτω (𝑦 = −2).

𝛦𝛧 = (−32

). Για να μεταβούμε από το 𝛦 στο 𝛧, κινηθήκαμε 3 θέσεις

αριστερά (𝑥 = −3) και 2 θέσεις πάνω (𝑦 = 2).

𝛨𝛩 = (22). Για να μεταβούμε από το 𝛨 στο 𝛩, κινηθήκαμε 2 θέσεις

δεξιά (𝑥 = 2) και 2 θέσεις πάνω (𝑦 = 2).

𝛪𝛫 = (40). Για να μεταβούμε από το 𝛪 στο 𝛫, κινηθήκαμε οριζόντια 4

θέσεις δεξιά (𝑥 = 4, 𝑦 = 0).

(β) Το μέτρο ενός διανύσματος 𝛼 = (𝑥𝑦) είναι |𝛼 | = √𝑥2 + 𝑦2. Άρα:

𝛢𝛣 = (22) ⇒ |𝛢𝛣 | = √22 + 22 = √8 = 2√2

𝛤𝛥 = = (3

−2) ⇒ |𝛤𝛥 | = √32 + (−2)2 = √13

𝛦𝛧 = = (−32

) ⇒ |𝛦𝛧 | = √(−3)2 + 22 = √13

𝛨𝛩 = (22) ⇒ |𝛨𝛩 | = √22 + 22 = √8 = 2√2

𝛪𝛫 = (40) ⇒ |𝛪𝛫 | = √42 + 02 = 4

(γ) Τα διανύσματα 𝛢𝛣 και 𝛨𝛩 είναι ίσα, γιατί έχουν τις ίδιες συντεταγμένες.

Τα διανύσματα 𝛤𝛥 και 𝛦𝛧 είναι αντίθετα, γιατί έχουν αντίθετες συντεταγμένες.

24

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Δραστηριότητες

1. Ποια από τις πιο κάτω προτάσεις περιγράφει μονόμετρο και ποια διανυσματικό μέγεθος;

(α) Ένα καρπούζι ζυγίζει 8 𝐾𝑔.

(β) Το πλοίο κινείται με ταχύτητα 80 ναυτικά μίλια την ώρα νοτιοανατολικά του λιμανιού.

(γ) Ο πυρετός μου έφθασε τους 390𝐶.

(δ) Το σπίτι του Αντρέα, βρίσκεται 1,5 𝛫𝑚 μακριά από το δικό μου.

(ε) Το σπίτι του Αντρέα, βρίσκεται 1,5 𝛫𝑚 Δυτικά από το δικό μου.

(στ) Κοιμήθηκα μόνο 4 ώρες χθες.

2. Δίνεται το παραλληλόγραμμο 𝛦𝛧𝛨𝛩, όπως φαίνεται στο σχήμα. Να

χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις πιο κάτω ισότητες, βάζοντας σε κύκλο

τον αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) 𝛦𝛧 = 𝛩𝛨 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) 𝛧𝛫 = 𝛩𝛫 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) |𝛧𝛨 | = |𝛩𝛦 | ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) 𝛦𝛫 = 𝛫𝛨 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 25

3. Με βάση το πιο κάτω σχήμα:

(α) να βρείτε διανύσματα που είναι ίσα με το διάνυσμα 𝛢𝛣

(β) να βρείτε διανύσματα που είναι αντίθετα με το διάνυσμα 𝛢𝛣

(γ) να γράψετε τις συντεταγμένες των διανυσμάτων 𝛽 , 𝛿 , 𝜅 , 휀 και να

υπολογίσετε το μέτρο τους.

4. Στο σχήμα οι αποστάσεις μεταξύ όλων των διαδοχικών σημείων είναι ίσες με 1 𝑐𝑚.

(α) Να υπολογίσετε το μέτρο των διανυσμάτων:

𝛥𝛦 , 𝛥𝛧 , 𝛥𝛩 , 𝛣𝛢 , 𝛣𝛤 , 𝛣𝛥 , 𝛣𝛧 , 𝛫𝛩 , 𝛮𝛪 (β) Ποια από τα πιο πάνω διανύσματα είναι μεταξύ τους ίσα και ποια

αντίθετα;

(γ) Να γράψετε ένα διάνυσμα που είναι αντίρροπο του 𝛤𝛦 και έχει μέτρο

τριπλάσιο από το μέτρο του 𝛤𝛦 .

26

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

5. Να σχεδιάσετε στο πιο κάτω σχήμα ένα διάνυσμα που: (α) είναι ίσο με το �� και αρχίζει από το 𝛢. (β) είναι αντίθετο του 𝑣 και αρχίζει από το 𝐵. (γ) έχει μέτρο ίσο με το μέτρο του �� , χωρίς να είναι ίσο με το �� , και και

έχει αρχή το 𝛤.

6. Στο σχήμα δίνεται το εξάγωνο 𝛢𝛣𝛤𝛥𝛦𝛧 με όλες τις πλευρές ίσες με 2 𝑐𝑚 και τις απέναντι πλευρές του παράλληλες. Αν 𝛧𝛤 ∥ 𝛦𝛥, 𝛢𝛥 ∥ 𝛧𝛦, 𝛦𝛣 ∥ 𝛥𝛤, να γράψετε δύο διανύσματα που: (α) είναι ίσα (β) είναι αντίθετα

(γ) είναι παράλληλα με το 𝛣𝛤

(δ) είναι αντίρροπα με το 𝛦𝛧 (ε) έχουν μέτρο 4𝑐𝑚.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 27

Πράξεις με Διανύσματα

Διερεύνηση

Δύο παιδιά έχουν δέσει ένα καροτσάκι με δύο σχοινιά, όπως φαίνεται στην εικόνα. Θα τραβήξουν ταυτόχρονα τα σχοινιά, για να το μετακινήσουν. Προς ποια κατεύθυνση θα κινηθεί το καροτσάκι;

Να χρησιμοποιήσετε το ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο «ΛΤ_ΜΑΘ_Β_ΨΕΠ13_Έννοιες διανυσμάτων και πράξεις με διανύσματα_3.1»

Αφού επιλέξετε το εικονίδιο να παρακολουθήσετε την κίνηση του καροτσιού σε διαδοχικά βήματα. Να περιγράψετε την κίνηση του καροτσιού.

Μαθαίνω

Δύο διανύσματα λέγονται διαδοχικά διανύσματα, όταν το τέλος του πρώτου διανύσματος είναι η αρχή του δεύτερου.

Τα διανύσματα 𝛢𝛣 και 𝛣𝛤 είναι διαδοχικά.

Άθροισμα δύο διαδοχικών διανυσμάτων είναι το διάνυσμα που έχει αρχή την αρχή του πρώτου διανύσματος και τέλος το τέλος του δεύτερου διανύσματος.

Το άθροισμα των διανυσμάτων 𝛢𝛣 και 𝛣𝛤

είναι το διάνυσμα 𝛢𝛤 και γράφεται 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 = 𝛢𝛤

28

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Αν έχουμε να προσθέσουμε περισσότερα από δύο διανύσματα, τα οποία είναι ανά δύο διαδοχικά, όπως φαίνεται στο σχήμα, τότε το άθροισμά τους έχει αρχή την αρχή του πρώτου διανύσματος και τέλος το τέλος του τελευταίου. Το άθροισμα των διανυσμάτων

𝛢𝛣 , 𝛣𝛤 και 𝛤𝛥 είναι το διάνυσμα 𝛢𝛥 και γράφεται 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 + 𝛤𝛥 = 𝛢𝛥

Για να προσθέσουμε δύο μη

διαδοχικά διανύσματα 𝛼 και 𝛽

σχεδιάζουμε τα διανύσματα 𝛢𝛣 =

𝛼 και 𝛣𝛤 = 𝛽 τα οποία είναι διαδοχικά. Το άθροισμα των

διανυσμάτων 𝛼 και 𝛽 είναι:

𝛼 + 𝛽 = 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 = 𝛢𝛤 .

Αν 𝛼 = (𝛼1

𝛼2) και 𝛽 = (

𝛽1

𝛽2), τότε 𝛼 + 𝛽 = (

𝛼1 + 𝛽1

𝛼2 + 𝛽2).

Σημείωση:

Για να προσθέσουμε δύο διανύσματα α και β χρησιμοποιούμε τη μέθοδο του παραλληλογράμμου και εργαζόμαστε ως εξής:

Σχεδιάζουμε τα διανύσματα ΑΒ = α και ΑΓ = β , τα οποία έχουν κοινή αρχή. Σχηματίζουμε το παραλληλόγραμμο που έχει πλευρές τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΒ και ΑΓ. Το διάνυσμα το οποίο έχει ως αρχή την κοινή αρχή των δύο διανυσμάτων και τέλος την απέναντι κορυφή του παραλληλογράμμου είναι το άθροισμα των δύο διανυσμάτων.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 29

Διαφορά δύο διανυσμάτων Η διαφορά του

διανύσματος 𝛽 από το διάνυσμα 𝛼 συμβολίζεται

με 𝛼 − 𝛽 και ορίζεται ως το άθροισμα του 𝛼 με το

αντίθετο διάνυσμα του 𝛽 .

𝛼 − 𝛽 = 𝛼 + (−𝛽 ).

Πολλαπλασιασμός αριθμού με διάνυσμα Αν 𝜆 είναι ένας πραγματικός αριθμός (𝜆 ≠ 0) και 𝛼 ένα μη μηδενικό διάνυσμα, ονομάζουμε γινόμενο του 𝝀 επί το �� και το συμβολίζουμε 𝝀 ∙ �� ένα διάνυσμα το οποίο:

είναι ομόρροπο του 𝛼 , αν 𝜆 > 0 και αντίρροπο του 𝛼 , αν 𝜆 < 0 και έχει μέτρο |𝜆| ∙ |𝛼 |.

Σημείωση:

Το διάνυσμα 𝜆 ∙ 𝛼 είναι παράλληλο με το διάνυσμα 𝛼 .

Αν 𝜆 = 0 ή 𝛼 = 0 , τότε ορίζουμε ως 𝜆 ∙ 𝛼 το μηδενικό διάνυσμα 0 .

Αν το διάνυσμα 𝛼 = (𝑥𝑦), τότε το διάνυσμα 𝜆 ∙ 𝛼 = (

𝜆 ∙ 𝑥𝜆 ∙ 𝑦

).

30

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Παραδείγματα

1. Δίνεται το ορθογώνιο παραλληλόγραμμο 𝛢𝛣𝛤𝛥. Να βρείτε το διάνυσμα που

αντιστοιχεί στα πιο κάτω:

(α) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤

(β) 𝛢𝛤 + 𝛥𝛢

(γ) 𝛣𝛰 + 𝛰𝛥

(δ) 𝛢𝛰 − 𝛰𝛥

(ε) 𝛢𝛣 − 𝛢𝛤

Λύση:

(α) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 = 𝛢𝛤

(β) 𝛢𝛤 + 𝛥𝛢 = 𝛥𝛢 + 𝛢𝛤 = 𝛥𝛤

(γ) 𝛣𝛰 + 𝛰𝛥 = 𝛣𝛥

(δ) 𝛢𝛰 − 𝛰𝛥 = 𝛢𝛰 + (−𝛰𝛥 ) = 𝛢𝛰 + 𝛰𝛣 = 𝛢𝛣

(ε) 𝛢𝛣 − 𝛢𝛤 = 𝛢𝛣 + (−𝛢𝛤 ) = 𝛢𝛣 + 𝛤𝛢 = 𝛤𝛣

2. Στο σχήμα δίνονται τα διανύσματα

𝛼 , 𝛽 και 𝛾 . (α) Να σχεδιάσετε τα διανύσματα:

𝛼 + 𝛽 και 𝛽 − 𝛾 . (β) Να υπολογίσετε τις

συντεταγμένες των

διανυσμάτων 𝛼 + 𝛽 και 𝛽 − 𝛾 . (γ) Να υπολογίσετε το μήκος των

διανυσμάτων 𝛼 + 𝛽 και 𝛽 − 𝛾 .

Λύση:

(α)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 31

(β) 𝛼 = (30) , 𝛽 = (

32), 𝛾 = (

2−1

)

𝛼 + 𝛽 = (3 + 30 + 2

) = (62)

𝛽 − 𝛾 = (3 − 2

2 − (−1)) = (

13)

(γ) 𝛼 + 𝛽 = (62) ⇒ |𝛼 + 𝛽 | = √62 + 22 = √40 = 2√10

𝛽 − 𝛾 = = (13) ⇒ |𝛽 − 𝛾 | = √12 + 32 = √10

3. Στο σχήμα δίνεται το τετράπλευρο 𝛢𝛣𝛤𝛥

με 𝛫, 𝛬,𝛭 και 𝛮 τα μέσα των πλευρών

𝛢𝛣, 𝛣𝛤, 𝛤𝛥 και 𝛢𝛥, αντίστοιχα. Αν 𝛢𝛣 =

2𝛼 , 𝛢𝛥 = 2𝛽 και 𝛥𝛤 = 2𝛾 :

(α) Να αποδείξετε ότι

𝛣𝛤 = −2𝛼 + 2𝛽 + 2𝛾 .

(β) Να εκφράσετε τα διανύσματα 𝛫𝛬

και 𝛮𝛭 συναρτήσει των 𝛼 , 𝛽 και 𝛾 .

(γ) Τι παρατηρείτε για τα 𝛫𝛬 και 𝛮𝛭 ;

Λύση:

(α) 𝛣𝛤 = 𝛣𝛢 + 𝛢𝛥 + 𝛥𝛤

= −2𝛼 + 2𝛽 + 2𝛾

(β) 𝛫𝛬 = 𝛫𝛣 + 𝛣𝛬

=𝛢𝛣

2+

𝛣𝛤

2

=2��

2+

−2�� +2�� +2��

2

= 𝛼 − 𝛼 + 𝛽 + 𝛾

= 𝛽 + 𝛾

𝛮𝛭 = 𝛮𝛥 + 𝛥𝛭

=𝛢𝛥

2+

𝛥𝛤

2

=2��

2+

2��

2= 𝛽 + 𝛾

(γ) Τα διανύσματα 𝛫𝛬 και 𝛮𝛭 είναι ίσα.

32

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Δραστηριότητες

1. Στο σχήμα δίνεται το πολύγωνο 𝛢𝛣𝛤𝛥𝛦.

Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις πιο

κάτω ισότητες, βάζοντας σε κύκλο τον

αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 = 𝛤𝛢 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛥 = 𝛢𝛥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 + 𝛤𝛥 = 𝛢𝛥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) 𝛢𝛦 + 𝛢𝛥 = 𝛦𝛥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(ε) 𝛢𝛦 + 𝛦𝛥 + 𝛥𝛤 + 𝛤𝛣 = 𝛢𝛣 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

2. Στο σχήμα να σχεδιάσετε ένα διάνυσμα που είναι ίσο με:

(α) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 (β) 𝛢𝛣 + 𝛤𝛢 (γ) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 + 𝛤𝛥

(δ) 𝛤𝛥 + 𝛥𝛢 (ε) 𝛢𝛥 − 𝛥𝛤 (στ) 𝛢𝛥 + 𝛥𝛤 + 𝛤𝛣

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 33

3. Στο σχήμα δίνονται δύο διανύσματα 𝛱𝛲 = 𝑥 και 𝛱𝛷 = 𝑦 .

Να εκφράσετε τα πιο κάτω διανύσματα ως άθροισμα ή διαφορά των 𝑥 , 𝑦 .

(α) 𝛲𝛴 (β) 𝛷𝛬 (γ) 𝛱𝛭 (δ) 𝛨𝛥

(ε) 𝛫𝛩 (στ) 𝛤𝛮 (ζ) 𝛫𝛮 (η) 𝛶𝛩

4. Να τοποθετήσετε τα σημεία 𝛢(3,−1) και 𝛣(1,4) σε ορθογώνιο σύστημα

αξόνων. Να υπολογίσετε τις συντεταγμένες και το μέτρο του διανύσματος 𝛰𝛢 +

𝛰𝛣 , όπου 𝛰 είναι η αρχή των αξόνων.

5. Αν 𝛼 = (05), 𝛽 = (

0−2

), 𝛾 = (30) και 𝛿 = (

50), να κατασκευάσετε τα

διανύσματα 𝛼 + 𝛽 και 𝛾 + 𝛿 .

6. Δίνονται τα διανύσματα 𝛼 = (25), 𝛽 = (

−38

) και 𝛾 = (2

−2). Να υπολογίσετε

τις συντεταγμένες των πιο κάτω διανυσμάτων:

(α) 𝛼 − 𝛾 + 𝛽 (β) 𝛽 − 𝛼 + 𝛾 (γ) 2𝛼 + 𝛽

7. Δίνονται τα διανύσματα 𝛼 = (−25

) και 𝛽 = (𝑥

−10). Αν τα διανύσματα 𝛼 και 𝛽

είναι παράλληλα, να υπολογίσετε την τιμή του 𝑥.

8. Δίνονται τα διανύσματα 𝛼 = (12) και 𝛽 = (

23). Να υπολογίσετε το μέτρο του

διανύσματος 𝛾 = 5𝛼 − 3𝛽 .

9. Δίνονται τα διανύσματα 𝑥 = (21) και 𝑦 = (

−34

). Να υπολογίσετε τις

συντεταγμένες του διανύσματος 𝑧 , αν ισχύει η σχέση 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 0

34

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

10. Για καθένα από τα πιο κάτω σχήματα, να εκφράσετε το διάνυσμα 𝑥 ως

άθροισμα ή διαφορά των άλλων διανυσμάτων που δίνονται:

(α)

(β)

(γ)

11. Στο σχήμα δίνεται το εξάγωνο 𝛢𝛣𝛤𝛥𝛦𝛧 με

όλες τις πλευρές ίσες και τις απέναντι

πλευρές παράλληλες. Αν 𝛧𝛤 ∥ 𝛦𝛥, 𝛢𝛥 ∥ 𝛧𝛦,

𝛦𝛣 ∥ 𝛥𝛤 και 𝛦𝛥 = 𝛽 και 𝛧𝛦 = 𝛼 , να

εκφράσετε τα πιο κάτω διανύσματα ως

άθροισμα ή διαφορά των 𝛼 , 𝛽 .

(α) 𝛣𝛢 (β) 𝛧𝛤 (γ) 𝛨𝛥 (δ) 𝛦𝛨

(ε) 𝛥𝛤 (στ) 𝛣𝛦 (ζ) 𝛧𝛥 (η) 𝛤𝛢

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 35

12. Να σχεδιάσετε ισόπλευρο τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 και να βρείτε ένα διάνυσμα ίσο με:

(α) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 + 𝛤𝛣

(β) 𝛢𝛣 + 𝛣𝛤 + 𝛤𝛢

(γ) 𝛢𝛣 − 𝛢𝛤

(δ) 𝛤𝛢 − 𝛤𝛣

13. Στο σχήμα δίνεται το

παραλληλόγραμμο 𝛢𝛣𝛤𝛥. Αν

𝛢𝛣 = 6𝜅 , 𝛣𝛤 = 6𝜆 , 𝛦𝛥 = 2𝛢𝛦

και 𝛧𝛥 = 2𝛤𝛧 , να εκφράσετε τα

πιο κάτω διανύσματα

συναρτήσει των 𝜅 και 𝜆 :

(α) 𝛢𝛤 (β) 𝛢𝛥 (γ) 𝛥𝛤

(δ) 𝛦𝛥 (ε) 𝛥𝛧 (στ) 𝛦𝛧

Να αποδείξετε ότι τα διανύσματα 𝛢𝛤 και 𝛦𝛧 είναι παράλληλα.

36

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

Δραστηριότητες ενότητας

1. Να γράψετε ομοιότητες και διαφορές για τα διανύσματα 𝛼 , 2𝛼 και −3𝛼 .

2. Δίνεται τυχαίο τετράπλευρο

𝛢𝛣𝛤𝛥. Να αποδείξετε ότι:

𝛢𝛣 − 𝛤𝛣 = 𝛢𝛥 − 𝛤𝛥 .

3. Δίνονται τα διανύσματα 𝛼 , 𝛽, 𝛾 , όπως

φαίνονται στο διπλανό σχήμα. Να σχεδιάσετε

τα πιο κάτω διανύσματα σε τετραγωνισμένο

χαρτί, επεξηγώντας τη μέθοδο που

ακολουθήσατε και να υπολογίσετε τις

συντεταγμένες του κάθε διανύσματος.

(α) 𝛼 + 𝛽

(β) 𝛽 + 𝛾

(γ) 𝛼 + 𝛼 + 𝛼

(δ) 𝛼 + 𝛽 + 𝛾

(ε) 𝛼 − 𝛽

(στ) 𝛽 − 𝛾

(ζ) 𝛼 − 𝛽 + 𝛾

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 37

4. Στο σχήμα δίνονται δύο τετράγωνα τα 𝛢𝛣𝛤𝛥 και 𝛫𝛬𝛭𝛮, όπου 𝛫, 𝛬,𝛭,𝛮

είναι τα μέσα των 𝛢𝛣, 𝛣𝛤, 𝛤𝛥, 𝛢𝛥, αντίστοιχα. Αν 𝛢𝛫 = 𝛼 και 𝛢𝛮 = 𝛽 , να

εκφράσετε τα διανύσματα 𝛢𝛥 , 𝛤𝛭 , 𝛮𝛭 , 𝛭𝛬 σε συνάρτηση των 𝛼 και 𝛽 .

5. Να τοποθετήσετε τα σημεία 𝛢(−1,1), 𝛣(2,−1) και 𝛤(2,3) σε ορθοκανονικό

σύστημα αξόνων. Να κατασκευάσετε το διάνυσμα 𝛢𝛣 − 𝛢𝛤 και να

υπολογίσετε τις συντεταγμένες του διανύσματος και το μήκος του.

6. Δίνονται τα διανύσματα 𝛢𝛣 , 𝛣𝛤

και 𝛤𝛥 , όπως φαίνονται στο

σχήμα. Να αποδείξετε ότι 𝛢𝛣 +

𝛣𝛤 + 𝛤𝛥 = 𝛢𝛥 ,

χρησιμοποιώντας τη διαδικασία

υπολογισμού του αθροίσματος

δύο διαδοχικών διανυσμάτων.

7. Συμβολίζουμε με 𝑖 και 𝑗 τα διανύσματα που έχουν αρχή την αρχή των

αξόνων και συντεταγμένες (10) και (

01) αντίστοιχα. Να υπολογίσετε το μέτρο

του διανύσματος 𝛼 + 𝛽 , όπου 𝛼 = 3𝑖 − 2𝑗 και 𝛽 = 5𝑖 + 8𝑗 .

38

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

8. Στο σχήμα δίνεται το

παραλληλόγραμμο 𝛢𝛣𝛤𝛥 με

𝛥𝛤 = 𝛼 και 𝛥𝛢 = 𝛽 . Αν το

σημείο 𝛧 είναι το μέσο της

𝛣𝛤 και 𝛢𝛦 ∶ 𝛦𝛣 = 1 ∶ 2, να

εκφράσετε τα διανύσματα

𝛥𝛧 και 𝛧𝛦 συναρτήσει των

𝛼 και 𝛽 .

9. Στο σχήμα δίνεται το

τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 με 𝛥 και 𝛦

να είναι τα μέσα των

πλευρών 𝛢𝛣 και 𝛣𝛤,

αντίστοιχα.

Αν 𝛢𝛣 = 𝛼 και 𝛢𝛤 = 𝛽 :

(α) Να εκφράσετε τα διανύσματα 𝛤𝛣 , 𝛢𝛦 και 𝛥𝛦 συναρτήσει των 𝛼 και 𝛽 .

(β) Τι είδους τετράπλευρο είναι το 𝛢𝛥𝛦𝛤; Να αιτιολογήσετε την απάντησή

σας.

10. Δίνεται ένα ευθύγραμμο τμήμα 𝛢𝛣 και ένα σημείο 𝛰 το οποίο δεν ανήκει

στο 𝛢𝛣. Αν το σημείο 𝛭 είναι το μέσο του 𝛢𝛣, να αποδείξετε ότι

𝛰𝛭 = 𝛰𝛢 +𝛰𝛣

2.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ 39

Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

1. Δίνεται το διάνυσμα 𝛰𝛢 = (32), όπου 𝛰 είναι η αρχή των αξόνων. Αν το

διάνυσμα 𝛰𝛢1 είναι το συμμετρικό του διανύσματος 𝛰𝛢 ως προς άξονα

συμμετρίας τον άξονα των τετμημένων και το διάνυσμα 𝛰𝛢2 το συμμετρικό

του διανύσματος 𝛰𝛢 ως προς άξονα συμμετρίας τον άξονα των τεταγμένων,

να βρείτε το άθροισμα 𝛰𝛢1 + 𝛰𝛢2

. Τι παρατηρείτε για τα διανύσματα 𝛰𝛢1

και 𝛰𝛢2 ;

2. Στο σχήμα δίνεται το τρίγωνο 𝛢𝛣𝛥,

με 𝛣𝛤

𝛤𝛥=

3

2,

𝛢𝛦

𝛦𝛥=

1

3 και 𝛢𝛣 = 𝛼 , 𝛦𝛥 =

𝛽 .

(α) Να εκφράσετε τα διανύσματα

𝛢𝛦 , 𝛦𝛣 και 𝛤𝛥 σε συνάρτηση

των 𝛼 και 𝛽 .

(β) Να δείξετε ότι 𝛦𝛤 =1

15( 6𝛼 + 7𝛽 ).

3. Στο σχήμα δίνεται το παραλληλόγραμμο 𝛢𝛣𝛤𝛥. Αν 𝛢𝛣 = 𝛼 , 𝛢𝛥 = 𝛽 , το

σημείο 𝛧 είναι το μέσο του 𝛤𝛥 και το σημείο 𝛦 είναι σημείο της 𝛢𝛤 με

𝛢𝛦 =2

3 𝛢𝛤, να αποδείξετε ότι τα σημεία 𝛣, 𝛦 και 𝛧 είναι συνευθειακά.

40

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΔΙΑΝΥΣΜΑΤΑ

4. Στο σχήμα δίνεται το

τετράπλευρο 𝛢𝛣𝛤𝛥 και τα

σημεία 𝛫, 𝛬,𝛭 και 𝛮 είναι τα

μέσα των πλευρών 𝛢𝛣, 𝛣𝛤, 𝛤𝛥

και 𝛥𝛢, αντίστοιχα. Αν 𝛢𝛣 = 𝛼 ,

𝛢𝛤 = 𝛽 και 𝛢𝛥 = 𝛾 :

(α) Να εκφράσετε τα

διανύσματα 𝛥𝛤 , 𝛥𝛭 και 𝛢𝛭

συναρτήσει των 𝛼 , 𝛽 και 𝛾 .

(β) Να εκφράσετε το διάνυσμα 𝛢𝛬 συναρτήσει των 𝛼 και 𝛽 και στη

συνέχεια το διάνυσμα 𝛭𝛬 συναρτήσει των 𝛼 και 𝛾 .

(γ) Να εκφράσετε το διάνυσμα 𝛮𝛫 συναρτήσει των 𝛼 και 𝛾 .

Να γράψετε τη σχέση που συνδέει τα διανύσματα 𝛭𝛬 και 𝛮𝛫 .

Να χαρακτηρίσετε το τετράπλευρο 𝛫𝛬𝛭𝛮.

(δ) Να αποδείξετε ότι 𝛥𝛣 = 2 𝛮𝛫 .

5. Να τοποθετήσετε τα σημεία 𝛣(−3,−3) και 𝛤(3, 9) σε ορθοκανονικό

σύστημα αξόνων. Να υπολογίσετε τις συντεταγμένες του σημείου 𝛢, αν

ισχύει ότι 𝛢𝛤 = −2 ∙ 𝛢𝛣 .

6. Να τοποθετήσετε τα σημεία 𝛢(1, 3) και 𝛣(3, 5) σε ορθοκανονικό σύστημα

αξόνων και να υπολογίσετε τις συντεταγμένες των διανυσμάτων 𝛰𝛢 και 𝛰𝛣 .

Αν 𝛭 είναι το μέσο του ευθυγράμμου τμήματος 𝛢𝛣, να υπολογίσετε τις

συντεταγμένες του διανύσματος 𝛰𝛭 και στη συνέχεια τις συντεταγμένες του

σημείου 𝛭. Τι παρατηρείτε;

Αν τα σημεία 𝛢 και 𝛣 έχουν συντεταγμένες (𝑥1, 𝑦1) και (𝑥2, 𝑦2), αντίστοιχα

να γράψετε τις συντεταγμένες του σημείου Μ.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 41

Στην ενότητα αυτή θα μάθουμε:

Να υπολογίζουμε τη ν-οστή ρίζα ενός μη αρνητικού αριθμού.

Να υπολογίζουμε τη ρίζα ενός πολυωνύμου της μορφής

𝛲 𝑥 = 𝑥𝜈 − 𝛼 και τη λύση της εξίσωσης της μορφής

𝑥𝜈 − 𝛼 = 0.

Τις ιδιότητες των ριζών θετικού πραγματικού αριθμού.

Να αναγνωρίζουμε και να υπολογίζουμε δυνάμεις με ρητό

εκθέτη.

Να αποδεικνύουμε και να χρησιμοποιούμε τις βασικές ιδιότητες

διάταξης των πραγματικών αριθμών.

Ενότητα

Πραγματικοί Αριθμοί

2

42 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Ρίζες Πραγματικών Αριθμών

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 43

Λύση Προβλήματος

ΛΕΙΧΗΝΕΣ

Ένα από τα επακόλουθα της υπερθέρμανσης του πλανήτη μας είναι το λιώσιμο των πάγων.

Δώδεκα χρόνια μετά το λιώσιμο των πάγων, αρχίζουν να αναπτύσσονται στους βράχους

μικροσκοπικά φυτά που ονομάζονται λειχήνες.

Κάθε λειχήνα αναπτύσσεται σε σχήμα περίπου κυκλικό.

Ο παρακάτω τύπος χρησιμοποιείται για να υπολογιστεί κατά προσέγγιση η διάμετρος 𝛿

της λειχήνας σε σχέση με την ηλικία της.

𝛿 = 7,0√𝑡 − 12, 𝑡 ≥ 12

όπου 𝛿 η διάμετρος της λειχήνας σε 𝑚𝑚 και 𝑡 ο αριθμός των ετών που έχουν περάσει μετά

το λιώσιμο των πάγων.

Ερώτηση 1: ΛΕΙΧΗΝΕΣ

Χρησιμοποιώντας τον παραπάνω τύπο, να υπολογίσετε τη διάμετρο που θα έχει μια

λειχήνα, 16 έτη μετά το λιώσιμο των πάγων. Να γράψετε την απάντησή σας στον χώρο που

ακολουθεί.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Ερώτηση 2: ΛΕΙΧΗΝΕΣ

Η Άννα μέτρησε τη διάμετρο μιας λειχήνας που βρήκε σε κάποιο μέρος και είδε ότι ήταν

35 𝑚𝑚.

Πόσα χρόνια έχουν περάσει από το λιώσιμο των πάγων σε αυτό το μέρος;

Να εξηγήσετε πώς βρήκατε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Ερώτηση 3: ΛΕΙΧΗΝΕΣ

Σε πόσα χρόνια από σήμερα, μια λειχήνα που τώρα έχει διάμετρο 35 𝑚𝑚 θα έχει

διπλασιάσει τη διάμετρό της; Να εξηγήσετε πώς βρήκατε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

PISA 2000

44 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Διερεύνηση (1)

Γιατί οι αριθμοί 16, 64, 100 ανήκουν στο σύνολο των

τετράγωνων αριθμών; Ποια σχέση έχουν με το

τετράγωνο; Να υπολογίσετε την πλευρά ενός

τετραγώνου του οποίου το εμβαδόν είναι 10,24 𝑐𝑚2.

Γιατί οι αριθμοί 8, 27, 1000 ανήκουν στο σύνολο

των τέλειων κύβων; Ποια σχέση έχουν με τον

κύβο; Να υπολογίσετε την πλευρά ενός κύβου

του οποίου ο όγκος είναι 1728 𝑐𝑚3.

Διερεύνηση (2)

Να ανοίξετε το αρχείο

«rizes_polyonymou».

Να μετακινήσετε τον

δρομέα "𝜈" και τον δρομέα

"𝛼", για να εμφανίσετε τη

γραφική παράσταση της

𝑓 𝑥 = 𝑥𝜈 + 𝛼.

Να δώσετε κατάλληλες

τιμές στα "𝜈" και "𝛼", για να

κατασκευάσετε τις γραφικές παραστάσεις της μορφής 𝑓 𝑥 = 𝑥𝜈 + 𝛼, που

αναπαριστούν τα αντίστοιχα πολυώνυμα 𝑃 𝑥 και στη συνέχεια να

συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα, σύμφωνα με το παράδειγμα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 45

Πολυώνυμο 𝒙𝝂 + 𝜶

Πολυώνυμο σε γινόμενο

πρώτων παραγόντων

Εξίσωση

𝝂 Λύση

εξίσωσης

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟐 − 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥 − 1 𝑥 + 1 𝑥2 = 1 2 𝑥 = 1,

𝑥 = −1

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟐 + 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥2 + 1 𝑥2 = −1 2 Δεν έχει πραγματικές λύσεις

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟑 + 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥 + 1 𝑥2 − 𝑥 + 1

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟑 − 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥 − 1 𝑥2 + 𝑥 − 1

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟒 − 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥 + 1 𝑥 − 1 𝑥2 + 1

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟒 + 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥4 + 1

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟓 − 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥 − 1 𝑥4 + 𝑥3 + 𝑥2 + 𝑥 + 1

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟓 + 𝟏 𝑃 𝑥 = 𝑥 + 1 𝑥4 − 𝑥3 + 𝑥2 − 𝑥 + 1

Τι παρατηρείτε;

Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα, χωρίς να κάνετε τις αντίστοιχες

γραφικές παραστάσεις.

Πολυώνυμο 𝒙𝝂 + 𝜶

Πολυώνυμο σε γινόμενο πρώτων παραγόντων

Εξίσωση

𝝂 Λύση εξίσωσης

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟒 − 𝟏𝟔 𝑷 𝒙 = 𝒙 − 𝟐 𝒙 + 𝟐 𝒙𝟐 + 𝟒 𝑥4 = 16

𝑷 𝒙 = 𝒙 + 𝟐 𝒙𝟒 − 𝟐𝒙𝟑 + 𝟒𝒙𝟐 − 𝟖𝒙 + 𝟏𝟔

𝑷 𝒙 = 𝒙 − 𝟐 𝒙𝟒 + 𝟐𝒙𝟑 + 𝟒𝒙𝟐 + 𝟖𝒙 + 𝟏𝟔

𝑷 𝒙 = 𝒙 − 𝟑 𝒙 + 𝟑 𝒙𝟐 + 𝟗

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟒 + 𝟖𝟏 𝑷 𝒙 = 𝒙𝟒 + 𝟖𝟏

𝑷 𝒙 = 𝒙𝟔 + 𝟏 𝑷 𝒙 = 𝒙𝟔 + 𝟏

Τι παρατηρείτε;

46 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Μαθαίνω

Η ν-οστή ρίζα ενός μη αρνητικού αριθμού 𝛼 συμβολίζεται με √𝜶𝝂

, όπου 𝜈 θετικός ακέραιος και είναι ο μη αρνητικός αριθμός 𝛽 ο οποίος, όταν υψωθεί σε δύναμη με εκθέτη 𝜈, δίνει τον 𝛼.

√𝜶𝝂

= 𝜷 ⇔ 𝜷𝝂 = 𝒂 𝜶 ≥ 𝟎 και 𝜷 ≥ 𝟎

Από τα πιο πάνω προκύπτει ότι:

√𝑎1

= 𝑎

√𝑎𝜈

= 0 ⇔ 𝑎 = 0

√1𝜈

= 1

Ρίζα πολυωνύμου 𝛲 𝑥 είναι κάθε αριθμός 𝜌, τέτοιος ώστε η αριθμητική τιμή του πολυωνύμου για 𝑥 = 𝜌 να είναι ίση με 0, δηλαδή 𝛲 𝜌 = 0.

Διερεύνηση της εξίσωσης 𝒙𝝂 = 𝒂 (𝜈 θετικός ακέραιος)

𝒂 > 𝟎

Αν 𝝂 είναι περιττός, τότε 𝒙𝝂 = 𝒂 ⇔ 𝒙 = √𝒂𝝂

Αν 𝝂 είναι άρτιος, τότε 𝒙𝝂 = 𝒂 ⇔ 𝒙 = √𝒂𝝂

ή 𝒙 = −√𝒂𝝂

𝒂 < 𝟎

Αν 𝝂 είναι περιττός, τότε 𝒙𝝂 = 𝒂 ⇔ 𝒙 = −√|𝒂|𝝂

= −√−𝒂𝝂

Αν 𝝂 είναι άρτιος, τότε η εξίσωση 𝒙𝝂 = 𝒂 είναι αδύνατη.

𝒂 = 𝟎 𝒙𝝂 = 𝒂 ⇔ 𝒙 = 0

Για να υπολογίσουμε κατά πόσο υπάρχουν ρίζες ενός πολυωνύμου της μορφής 𝛲 𝑥 = 𝑥𝜈 − 𝛼, μελετούμε κατά πόσο υπάρχουν λύσεις της εξίσωσης 𝑥𝜈 = 𝛼, με βάση τα πιο πάνω.

Σημείωση: Αν α ≥ 0 , τότε η √αν

παριστάνει τη μη αρνητική λύση της εξίσωσης 𝑥𝜈 = 𝑎.

Παράδειγμα: √814

= 3 (το 3 είναι η θετική λύση της εξίσωσης 𝑥4 = 81)

Δείκτης Ριζικού

√𝛼𝜈

Σύμβολο Ριζικού

Υπόριζος Ποσότητα

𝝂−𝝄𝝈𝝉ή 𝝆ί𝜻𝜶 𝝉𝝄𝝊 𝜶

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 47

Ιδιότητες ριζών θετικού πραγματικού αριθμού

(√𝑎𝜈

)𝜈= 𝑎, για κάθε 𝛼 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος.

√𝑎 𝛽𝜈 = √𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 για κάθε 𝛼, 𝛽 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος.

Από την ιδιότητα √𝑎 𝛽𝜈 = √𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 για κάθε 𝛼, 𝛽 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος

προκύπτει ότι:

√𝑎1 ∙ 𝛼2 ∙∙∙ 𝛼𝜅𝜈 = √𝑎1

𝜈 ⋅ √𝛼2𝜈 ∙∙∙ √𝛼𝜅

𝜈 για κάθε 𝛼1, 𝛼2, … , 𝛼𝜅 ≥ 0

√𝑎𝜅𝜈= √𝑎 ∙ 𝛼 ∙∙∙ 𝛼

𝜈= √𝑎

𝜈∙ √𝑎

𝜈∙∙∙ √𝑎

𝜈= (√𝑎

𝜈)𝜅

, για κάθε θετικό

ακέραιο 𝜅

√𝑎𝜈𝜈= (√𝑎

𝜈)𝜈= 𝑎

√𝛼𝜈𝛽𝜈 = √𝑎𝜈𝜈∙ √𝛽𝜈 = 𝛼√𝛽𝜈

Παράδειγμα:

√4054

= √34 ∙ 54

= 3√54

√𝑎𝜈

√𝛽𝜈 = √

𝑎

𝛽

𝜈 για κάθε 𝑎 ≥ 0 και 𝛽 > 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος.

Παράδειγμα:

√24

27

3=

√243

√273 =

2∙ √33

3

√√𝑎𝜈𝜇

= √𝑎𝜇𝜈

για κάθε 𝛼 ≥ 0 και 𝜇, 𝜈 θετικοί ακέραιοι.

Παράδειγμα:

√√53

= √56

√𝑎𝜇𝜌 𝜈𝜌= √𝑎𝜇𝜈

για 𝛼 ≥ 0 και 𝜇, 𝜈, 𝜌 θετικοί ακέραιοι.

Παράδειγμα:

√3510= √3

Απόδειξη Ιδιοτήτων:

(α) (√𝑎𝜈

)𝜈= 𝑎 για κάθε 𝛼 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος.

Δηλαδή: Αφού √𝛼𝜈

= 𝑥 ⇔ 𝑥𝜈 = 𝑎, τότε (√𝑎𝜈

)𝜈= 𝑥𝜈 = 𝛼

48 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

(β) √𝑎 𝛽𝜈 = √𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 για κάθε 𝛼, 𝛽 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος.

Απόδειξη:

Η παράσταση√𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 είναι θετική √𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 ≥ 0 , γιατί √𝑎𝜈

≥ 0 και √𝛽𝜈 ≥ 0.

Ισχύει ότι: (√𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 )𝜈= (√𝑎

𝜈)𝜈⋅ (√𝛽𝜈 )

𝜈= 𝑎 ⋅ 𝛽.

Αφού √𝛼𝜈

= 𝑥 ⇔ 𝑥𝜈 = 𝑎, προκύπτει ότι √𝑎 𝛽𝜈 = √𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 .

(γ) √𝑎𝜈

√𝛽𝜈 = √

𝑎

𝛽

𝜈 για κάθε 𝑎 ≥ 0 και 𝛽 > 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος.

Απόδειξη:

Η παράσταση √𝑎𝜈

√𝛽𝜈 είναι θετική

√𝑎𝜈

√𝛽𝜈 ≥ 0 , γιατί√𝑎

𝜈≥ 0 και √𝛽𝜈 > 0.

Ισχύει ότι: (√𝑎𝜈

√𝛽 𝜈 )

𝜈

=( √𝑎𝜈

)𝜈

( √𝛽𝜈

)𝜈 =

𝑎

𝛽.

Αφού √𝛼𝜈

= 𝑥 ⇔ 𝑥𝜈 = 𝑎 προκύπτει ότι √𝑎𝜈

√𝛽𝜈 = √

𝑎

𝛽

𝜈 .

(δ) √√𝑎𝜈𝜇

= √𝑎𝜇𝜈

για κάθε 𝛼 ≥ 0 και 𝜇, 𝜈 θετικοί ακέραιοι.

Απόδειξη:

Η παράσταση √√𝑎𝜈𝜇

είναι θετική √√𝑎𝜈𝜇

≥ 0 , γιατί √𝑎𝜈

≥ 0.

Ισχύει ότι: (√√𝑎𝜈𝜇

)𝜇𝜈

= [(√√𝑎𝜈𝜇

)𝜇

]𝜈

= (√𝑎𝜈

)𝜈= 𝑎.

Αφού √𝛼𝜈

= 𝑥 ⇔ 𝑥𝜈 = 𝑎 προκύπτει ότι √√𝑎𝜈𝜇

= √𝑎𝜇𝜈

.

(ε) √𝑎𝜇𝜌 𝜈𝜌= √𝑎𝜇𝜈

για 𝛼 ≥ 0 και 𝜇, 𝜈, 𝜌 θετικοί ακέραιοι.

Απόδειξη:

√𝛼𝜇𝜌𝜈𝜌= √𝛼𝜇𝜈

⇔ ( √𝑎𝜇𝜌𝜈𝜌)𝜈𝜌

= (√𝛼𝜇𝜈)𝜈𝜌

⇔ 𝛼𝜇𝜌 = [(√𝛼𝜇𝜈)𝜈]𝜌

⇔ 𝛼𝜇𝜌 = 𝛼𝜇 𝜌 ⇔ 𝛼𝜇𝜌 = 𝛼𝜇𝜌

ή με βάση την ιδιότητα δ έχουμε

√𝑎𝜇𝜌 𝜈𝜌

= √√ 𝛼𝜇 𝜌 𝜌𝜈

= √𝑎𝜇𝜈

Σημείωση:

Μπορούμε να αποδείξουμε τις ιδιότητες (β), (γ), (δ) και (ε), χρησιμοποιώντας την ιδιότητα (α) την οποία

έχουμε ήδη αποδείξει, για παράδειγμα:

√𝑎 𝛽𝜈 = √𝑎𝜈

⋅ √𝛽𝜈 για κάθε 𝛼, 𝛽 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος, υψώνουμε και τα δύο μέλη της ισότητας στη

𝜈-οστή δύναμη και θα έχουμε: (√𝑎 𝛽𝜈 )ν = (√𝑎

𝜈⋅ √𝛽𝜈 )

𝜈⇒ 𝛼𝛽 = (√𝑎

𝜈)𝜈∙ (√𝛽𝜈 )

𝜈 ⇒ 𝛼𝛽 = 𝛼𝛽.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 49

Παραδείγματα

1. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

(α) √20 (β) √22014 (γ) √26

∙ √86

∙ √46

(δ) √803

√23

∙ √53 (ε) √3235

Λύση:

(α) √20 = √4 ⋅ 5 = √4 ⋅ √5 = 2√5

(β) √22014 = √ 21007 2 = 21007

(γ) √26

∙ √86

∙ √46

= √2 ∙ 8 ∙ 46

= √646

= √266= 2

(δ) √803

√23

∙ √53 = √

80

10

3= √8

3= √233

= 2

(ε) √3235= √ 25 3

5= √ 23 5

5= 23 = 8

2. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις (άρρητες):

(α) √5 ⋅ √𝑥, 𝑥 ≥ 0 (β) √84

√44 (γ) √𝑥35

⋅ √𝑥2 5

, 𝑥 ≥ 0 (δ) √4𝑥46∙ √16𝑥26

, 𝑥 ≥ 0

Λύση:

(α) √5 ⋅ √𝑥 = √5𝑥 (β)

√84

√44 = √

8

4

4= √2

4

(γ) √𝑥35⋅ √𝑥25

= √𝑥3 ⋅ 𝑥25= √𝑥55

= 𝑥 (δ) √4𝑥46∙ √16𝑥26

= √64𝑥66= 2𝑥

3. Να κάνετε τις πράξεις:

(α) √50 − √2 (β) (5 − √𝑥)2

(γ) (√3 + 2√5)(√3 − 4√5) (δ) (2√3 + 4)2

(ε) 2

4+√3+

2

4−√3

Λύση:

(α) √50 − √2 = √2 ∙ 52 − √2 = 5√2 − √2 = 4√2

(β) (5 − √𝑥)2= 52 − 2 ⋅ 5 ⋅ √𝑥 + (√𝑥)

2= 25 − 10√𝑥 + 𝑥 = 25 + 𝑥 − 10√𝑥

(γ) (√3 + 2√5)(√3 − 4√5) = 3 − 4√15 + 2√15 − 8 ⋅ 5 = −37 − 2√15

(δ) (2√3 + 4)2= (2√3)

2+ 2 ⋅ 2√3 ⋅ 4 + 42 = 4 ⋅ 3 + 16√3 + 16 = 28 + 16√3

(ε) 2

4+√3+

2

4−√3=

2(4−√3)+2(4+√3)

(4+√3)(4−√3)=

8−2√3+8+2√3

42−(√3)2 =

16

16−3=

16

13

50 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

4. Να μετατρέψετε τις πιο κάτω παραστάσεις σε ισοδύναμες με ρητό παρονομαστή.

(α) 5

√3 (β)

3

1−√2

Λύση:

(α) 5

√3=

5

√3⋅√3

√3=

5⋅√3

(√3)2 =

5√3

3

(β) 3

1−√2=

3

1−√2⋅4+√3

4+√3=

3(1+√2)

(1−√2)(1+√2)=

3(1+√2)

12−(√2)2 =

3(1+√2)

1−2= −3(1 + √2)

5. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) 𝑥3 = 8 (β) 𝑥3 = −8 (γ) 2 − 𝑥 4 = 81

Λύση:

(α) 𝑥3 = 8 ⇒ 𝑥 = √83

⇒ 𝑥 = 2 (𝑎 > 0 και 𝜈 περιττός, τότε 𝑥𝜈 = 𝑎 ⇔ 𝑥 = √𝑎𝜈

)

(β) 𝑥3 = −8 ⇒ 𝑥 = −√83

⇒ 𝑥 = −2

(𝑎 < 0 και 𝜈 περιττός, τότε 𝑥𝜈 = 𝑎 ⇔ 𝑥 = −√|𝑎|𝜈

= −√−𝑎𝜈

)

(γ) 2 − 𝑥 4 = 81 ⇒ 2 − 𝑥 = √81

4

ή

2 − 𝑥 = −√814

} ⇒2 − 𝑥 = 3

ή2 − 𝑥 = −3

} ⇒𝑥 = −1

ή𝑥 = 5

(𝑎 > 0 και 𝜈 άρτιος, τότε 𝑥𝜈 = 𝑎 ⇔ 𝑥 = √𝑎𝜈

ή 𝑥 = −√𝑎𝜈

)

6. Να λύσετε την εξίσωση √𝑥 + 1 = 4.

Λύση:

Για να έχει πραγματική λύση η εξίσωση √𝑥 + 1 = 4, πρέπει 𝑥 + 1 ≥ 0, δηλαδή 𝑥 ≥ −1.

√𝑥 + 1 = 4 ⇒ (√𝑥 + 1)2= 42

⇒ 𝑥 + 1 = 16

⇒ 𝑥 = 15 (𝑥 > −1, δεκτή)

7. Να λύσετε την εξίσωση √𝑥2 − 7 = 3.

Λύση:

Υψώνουμε και τα δύο μέλη στη δεύτερη δύναμη:

(√𝑥4 − 7)2= 32 ⇒ 𝑥4 − 7 = 9 ⇒ 𝑥4 − 16 = 0 ⇒ 𝑥2 − 4 𝑥2 + 4 = 0

𝑥2 − 4 = 0 ⇒ 𝑥 = ±2 𝑥2 + 4 ≠ 0

Για να έχει πραγματική λύση η εξίσωση √𝑥4 − 7 = 3, πρέπει 𝑥4 − 7 ≥ 0

Για 𝑥 = ±2 τότε 𝑥4 − 7 = 9 ≥ 0. Άρα και οι δύο τιμές του 𝑥 είναι δεκτές.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 51

Δραστηριότητες

1. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

(α) √325

(β) √34

∙ √94

∙ √34

(γ) √48∙√15

√5

(δ) √𝛼4

∙ √𝑎34, 𝛼 ≥ 0 (ε) √𝑥48

, 𝑥 ≥ 0 (στ) √𝑥6

∙ √𝑥26, 𝑥 ≥ 0

2. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τους πιο κάτω ισχυρισμούς, βάζοντας σε κύκλο τον

αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) √√√𝟑

𝟑𝟑𝟑

= √𝟑𝟗

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) 𝑥√26

= √2𝑥66 για κάθε πραγματικό αριθμό 𝑥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) √𝑥𝜈

∶ √𝑦𝜈 = √𝑥

𝑦

𝜈 𝑥, 𝑦 > 0, 𝜈 φυσικός

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) √𝑥𝜈

+ √𝑦𝜈 = √𝑥 + 𝑦𝜈 𝑥, 𝑦 ≥ 0, 𝜈 φυσικός ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(ε) Για κάθε 𝑥 πραγματικό αριθμό ισχύει √𝑥2 = 𝑥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(στ) √𝑥2

(√𝑥)2 = 1 για κάθε 𝑥 ≠ 0 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(ζ) Αν 𝑥 > 0, τότε ισχύει 1

√𝑥=

√𝑥

𝑥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(η) √𝑥26= √𝑥

3 για κάθε πραγματικό αριθμό 𝑥 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

3. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

(α) √543

(β) √8𝛼3, 𝛼 ≥ 0 (γ) √𝑥54, 𝑥 ≥ 0

(δ) √16𝑎43, 𝛼 ≥ 0 (ε) √√𝑥7

3, 𝑥 ≥ 0 (στ) (√√𝑥25

)6

, 𝑥 ≥ 0

52 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

4. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

(α) Ο αριθμός √23

∙ √34

ισούται με:

Α. √612

Β. √67

Γ. √23 ∙ 3412 Δ. √24 ∙ 3312

(β) Ο αριθμός √323

√3 ισούται με:

Α. √36

Β. √34

Γ. √39

Δ. √312

5. Να κάνετε τις πράξεις:

(α) (√43

+ √23

+ 1)(√43

− 1) (β) (2√75 + 3√48 − 9√3 + 3): √27

(γ) √21 + √13 + √7 + √4 (δ) √5+2

√5−2−

√5−2

√5+2

6. Να μετατρέψετε τις πιο κάτω παραστάσεις σε ισοδύναμες με ρητό παρονομαστή.

(α) 1

3+√3 (β)

1

√3−√2 (γ)

𝑎−1

√𝑎−1, 𝛼 ≥ 0 και 𝛼 ≠ 1

7. Να υπολογίσετε το 𝑥3, αν 𝑥 − 3√73

= 4√73

.

8. Αν 𝑥 = 1 + √2 και 𝑦 = 1 + √3, να δείξετε ότι οι παραστάσεις 𝛢 = 3𝑥2 − 6𝑥 + 3 και

𝐵 = 2𝑦2 − 4𝑦 + 2 είναι ίσες.

9. Να αποδείξετε ότι √912+320

911+276 = 3.

10. Να αποδείξετε ότι ο (√𝛼 +1

√𝛼)2

είναι ρητός, αν ο 𝛼 είναι θετικός ρητός.

11. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) √10 − 𝑥 = 4 (β) √2𝑥 − 84

= 2 (γ) √25 − 𝑥2 − 3 = 0

12. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) 𝑥4 − 625 = 0 (β) 𝑥5 + 32 = 0 (γ) 𝑥5 − 81𝑥 = 0

(δ) 𝑥 − 2 4 − 216 𝑥 − 2 = 0

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 53

Δυνάμεις με ρητό εκθέτη

Διερεύνηση

Έχουμε μάθει ότι: αν δύο δυνάμεις με την ίδια βάση είναι ίσες, τότε και οι εκθέτες τους είναι ίσοι,

δηλαδή, 𝜶𝝁 = 𝜶𝝂 ⇔ 𝝁 = 𝝂, όπου 𝜇, 𝜈 ℕ, 𝛼 ≠ 0 και 𝛼 ≠ ±1

(√𝑎𝜈

)𝜈= 𝑎, για κάθε 𝛼 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος

Με βάση τα πιο πάνω:

αν 6𝑥 = 64, τότε 𝑥 = 4

αν (√4𝑥

)7= 4, τότε 𝑥 = 7

Να συμπληρώσετε τους πιο κάτω πίνακες, όπως τα λυμένα παραδείγματα. Τι

παρατηρείτε;

Διαδικασία υπολογισμού του 𝑥

√7 = 7𝑥

(√7)2= 7𝑥 2 ⇔ 7 = 72𝑥 ⇔ 2𝑥 = 1

𝑥 =

1

2 √7 = 7

12

√3 = 3𝑥

𝑥 =…….. √3 = 3⎕

√34

= 3𝑥

𝑥 =…….. √34

= 3⎕

√354= 3𝑥

𝑥 =…….. √354= 3⎕

√𝛼𝜇𝜈= 𝛼𝑥

𝑥 =…….. √𝛼𝜇𝜈= 𝛼⎕

𝛼𝑥 = √𝛼𝜅

7𝑥 2 = 7

𝑥 =1

2

(√7𝜅

)2= 7

𝜅 = 2

712 = √7

7𝑥 3 = 72

𝑥 =2

3

(√7𝜅 2

)3

= 72

𝜅 = 3 723 = √723

3𝑥 2 = 3

𝑥 =……..

(√3𝜅

)2= 3

𝜅 =……..

3𝑥 4 = 3

𝑥 =……..

(√3𝜅

)4= 3

𝜅 =……..

3𝑥 4 = 35

𝑥 =……..

(√35𝜅)4= 3

𝜅 =……..

𝛼𝑥 𝜈 = 𝛼𝜇

𝑥 =……..

(√𝛼𝜇𝜅)𝜈= 𝛼𝜇

𝜅 =……..

54 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Μαθαίνω

Μια παράσταση της μορφής 𝜶𝝁

𝝂, όπου 𝛼 > 0, 𝜇 ακέραιος και 𝜈 θετικός ακέραιος,

ονομάζεται δύναμη με ρητό εκθέτη.

Ορίζουμε ότι: 𝜶𝝁

𝝂 = √𝒂𝝁𝝂

Αν 𝜇, 𝜈 θετικοί ακέραιοι, τότε ορίζουμε 𝟎𝝁

𝝂 = 𝟎.

Επίσης, για κάθε φυσικό 𝜈 και 𝛼 ≥ 0 ισχύει: 𝜶𝟏

𝝂 = √𝜶𝝂

Αποδεικνύεται ότι όλες οι ιδιότητες των δυνάμεων με ακέραιο εκθέτη ισχύουν και

για δυνάμεις με ρητό εκθέτη, δηλαδή:

𝒂𝝁𝝂 ⋅ 𝒂

𝜿𝝀 = 𝒂

𝝁𝝂+𝜿𝝀

(𝜶𝝁𝝂)

𝜿𝝀= 𝜶

𝝁𝝂⋅𝜿𝝀

Ειδικότερα, όταν 𝛼 > 0 , ορίζουμε:

𝜶−𝝁𝝂 = 𝜶−𝟏

𝝁𝝂 = (

𝟏

𝜶)

𝝁𝝂=

𝟏

𝜶𝝁𝝂

=𝟏

√𝜶𝝁 𝝂

Παρατήρηση: Αν 𝜈 άρτιος και 𝜇 περιττός ισχύει ότι √𝑎𝜇𝜈= 𝛼

𝜇

𝜈 μόνο, όταν 𝛼 ≥ 0. Αν

𝛼 < 0 η √𝑎𝜇𝜈 δεν ορίζεται, γιατί 𝛼𝜇 < 0 (διότι 𝜇 περιττός).

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 55

Παραδείγματα

1. Να υπολογίσετε τις πιο κάτω παραστάσεις, χωρίς τη χρήση υπολογιστικής μηχανής:

(α) 41

2 (β) 8−2

3 (γ) 163

4

Λύση:

(α) 41

2 = √4 = 2

ή 41

2 = 22 1

2 = 21 = 2 (β) 8−

2

3 = (√83

)−2

= 2−2 =1

22=

1

4

(γ) 163

4 = (√164

)3= 23 = 8

2. Να υπολογίσετε τις πιο κάτω παραστάσεις, χωρίς τη χρήση υπολογιστικής μηχανής:

(α) 64−3

4 ⋅ 8−1

6 ⋅ 41

2 (β) 24

3 ∶ √23

Λύση:

(α) 64−3

4 ⋅ 8−1

6 ⋅ 41

2 = 26 −3

4 ⋅ 23 −1

6 ⋅ 22 1

2 = 2−9

2 ⋅ 2−1

2 ⋅ 21

= 2−92−12+1 = 2−4 =

1

24=

1

16

(β) 24

3 ∶ √23

= 24

3: 21

3 = 24

3−

1

3 = 23

3 = 2

3. Να λύσετε την εξίσωση 𝑥2

3 = 9, 𝑥 ≥ 0 .

Λύση:

Υψώνουμε και τα δύο μέλη της εξίσωσης στην 3

2, ώστε ο εκθέτης του 𝑥 να γίνει 1:

𝑥2

3 = 9 ⇔ ( 𝑥2

3)

3

2= 9

3

2 ⇔ 𝑥 = 32 3

2 ⇔ 𝑥 = 27

56 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

4. Να γράψετε τη ρίζα √𝛼23 σε μορφή δύναμης με ρητό εκθέτη, όταν ο α είναι

πραγματικός αριθμός.

Λύση:

Είναι γνωστό ότι η δύναμη με ρητό εκθέτη ορίζεται όταν η βάση είναι μη αρνητικός

αριθμός. Έτσι, λοιπόν, όταν ο α είναι πραγματικός αριθμός, διακρίνουμε τις

περιπτώσεις:

Αν 𝛼 ≥ 0, τότε

√𝛼23= 𝛼

23

Αν 𝛼 < 0 , τότε −𝛼 > 0 και 𝛼 = −|𝛼|, έχουμε:

√𝛼23= √ −|𝛼| 2

3= √|𝛼|2

3= |𝛼|

23

Επομένως, είναι:

√𝛼23= {

𝛼23

|𝛼|23

𝛼𝜈 𝑎 ≥ 0𝛼𝜈 𝑎 < 0

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 57

Δραστηριότητες

1. Να υπολογίσετε με ακρίβεια τις πιο κάτω παραστάσεις:

(α) 321

5 (β) 2563

4 (γ) 85

3 (δ) 625

1

4 (ε) 10242

5 (στ) √(

81

64)3

(ζ)

√(27

8)−23

(η) 1

1

20 (θ) 810

6

2. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τους πιο κάτω ισχυρισμούς, βάζοντας σε κύκλο

τον αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) 𝟓𝟏

𝝂 ∙ 𝟑𝟏

𝝂 = 𝟏𝟓𝟐

𝝂 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) 𝑥3

6 = 𝑥1

2 για κάθε πραγματικό αριθμό 𝑥. ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) (31

3 − 21

3) (91

3 + 61

3 + 41

3) = 1 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) Η εξίσωση 𝑥3 = −27 είναι αδύνατη. ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(ε) Η εξίσωση 𝑥3 = 𝛼6 έχει ρίζες τις ±𝛼2 για κάθε 𝛼 ∈ ℝ.

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(στ) Η εξίσωση 𝑥3 = 𝛼3 έχει μοναδική ρίζα τη 𝑥 = 𝛼 για κάθε 𝛼 ∈ ℝ.

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

3. Να λύσετε τις εξισώσεις για πραγματικές τιμές του 𝑥:

(α) 𝑥3

2 = 81, 𝑥 ≥ 0 (β) 𝑥3

4 + 5 = 69, 𝑥 ≥ 0

(γ) 𝑥4

3 + 3 = 4, 𝑥 ≥ 0 (δ) 3𝑥 + 1 5

2 = 32, 𝑥 ≥ −1

3

(ε) 3𝑥 + 1 2

5 = 4, 𝑥 ≥ −1

3 (στ) 5𝑥 − 1

4

3 = 256, 𝑥 ≥1

5

4. Να εκτελέσετε τις πράξεις και να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

(α) 414

816

(β) 64𝑥3: 27𝑥−3 −2

3, 𝑥 > 0 (γ) 81𝑥−4: 16𝑦4 −3

4, 𝑥, 𝑦 > 0

5. Η απόσταση 𝑠 (σε 𝑚) ενός επιταχυνόμενου αυτοκινήτου δίνεται από τη σχέση

𝑠 𝑡 = 10𝑡3

2, όπου 𝑡 είναι ο χρόνος σε 𝑠𝑒𝑐. Να υπολογίσετε τον χρόνο που κινήθηκε

το αυτοκίνητο, αν η απόσταση που κάλυψε είναι 640𝑚.

6. Να αποδείξετε ότι (2𝛼1

2 + 𝛽1

2)2

= 4𝛼 + 𝛽 + 4√𝛼𝛽 , 𝛼, 𝛽 ≥ 0.

58 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Ιδιότητες Διάταξης πραγματικών αριθμών

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 59

Διερεύνηση

Να ανοίξετε το εφαρμογίδιο «AlykEn01_Anisotita1.ggb».

Οι δρομείς 𝛼 και 𝛽 όπου,

1 ≤ 𝛼 ≤ 6 , 2 ≤ 𝛽 ≤ 5

μεταβάλλουν τις διαστάσεις

του ορθογώνιου

παραλληλογράμμου 𝛢𝛣𝛤𝛥.

Να δώσετε διάφορες τιμές

στα 𝛼 και 𝛽, για να

συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα.

𝜶 𝜷 𝜫 = 𝟐 𝜶 + 𝜷 𝜠 = 𝜶 ∙ 𝜷

Να υπολογίσετε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή:

(α) της περιμέτρου του ορθογώνιου παραλληλογράμμου

(β) του εμβαδού του ορθογώνιου παραλληλογράμμου

Τι παρατηρείτε;

Αν 𝑥, 𝑦 ∈ ℝ, όπου 1 ≤ 𝑥 ≤ 6 , 2 ≤ 𝑦 ≤ 5, να υπολογίσετε την ελάχιστη

και τη μέγιστη τιμή των 𝑥 − 𝑦 και 𝑥

𝑦.

Τι παρατηρείτε;

60 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Μαθαίνω

Ιδιότητα 1: Αν 𝒙 > 𝒚 𝜿𝜶𝜾 𝒚 > 𝒛 , 𝝉ό𝝉𝜺 𝒙 > 𝒛 για κάθε 𝑥, 𝑦, 𝑧 ∈ ℝ (Μεταβατική ιδιότητα). Για παράδειγμα, αν 𝐴 > 6 και 6 > 𝛣, 𝜏ό𝜏휀 𝛢 > 𝛣.

Ιδιότητα 2: Αν 𝛼 > 𝛽 και 𝛾 > 𝛿, τότε 𝛼 + 𝛾 > 𝛽 + 𝛿 . (Μπορούμε να προσθέτουμε κατά μέλη δύο ή περισσότερες ανισότητες, όταν έχουν την ίδια φορά). Προσοχή! (Δεν μπορούμε να αφαιρούμε ανισότητες κατά μέλη). Παράδειγμα:

Από τις ανισώσεις 2 > 1 και 1 > −2 ισχύει 2 + 1 > 1 + −2 . Από τις ανισώσεις 2 > 1 και 1 > −2 δεν ισχύει 2 − 1 > 1 − −2 .

Ιδιότητα 3: Αν 𝛼 > 𝛽 > 0 και 𝛾 > 𝛿 > 0, τότε 𝛼𝛾 > 𝛽𝛿. (Μπορούμε να πολλαπλασιάζουμε κατά μέλη δύο ή περισσότερες ανισώσεις, όταν έχουν την ίδια φορά και είναι όλοι οι αριθμοί θετικοί) Προσοχή! Δεν μπορούμε να διαιρούμε ανισότητες κατά μέλη. Παράδειγμα:

Από τις ανισώσεις 3 > 2 και 1 >1

5 ισχύει 3 ∙ 1 > 2 ∙

1

5

Από τις ανισώσεις 3 > 2 και 1 >1

5 δεν ισχύει

3

1>

21

5

.

Ιδιότητα 4: 𝑎2 ≥ 0, για κάθε πραγματικό αριθμό 𝑎. Για παράδειγμα 2𝑥 − 1 2 ≥ 0, ∀𝑥 ∈ ℝ .

Ιδιότητα 5:

Αν 𝛼 , 𝛽 είναι ομόσημοι, τότε: 𝛼 ≤ 𝛽 ⟺1

𝛼 ≥

1

𝛽.

Παράδειγμα:

5 < 6 ⟺1

5>

1

6

−1 < −1

2⟺ −1 > −2

(Αντιστρέφοντας δύο ομόσημους αριθμούς, αλλάζει η φορά της ανισότητας)

Ιδιότητα 6: Αν 𝛼, 𝛽 > 0 , 𝜈 ∈ ℕ , τότε: 𝛼 > 𝛽 ⟺ 𝛼𝜈 > 𝛽𝜈. Για παράδειγμα, 5 < 6 ⟺ 5100 < 6100.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 61

Αν 𝑎, 𝛽 ≥ 0 και 𝜈 θετικός ακέραιος, τότε ισχύει η ισοδυναμία

𝛼 < 𝛽 ⇔ √𝑎𝜈

< √𝛽𝜈

Αν 𝛼 > 1, 𝜇 < 𝜈 (𝜇, 𝜈 θετικοί ακέραιοι) ⇒ √𝑎𝜇

> √𝛼𝜈

Αν 0 < 𝛼 < 1, 𝜇 < 𝜈 (𝜇, 𝜈 θετικοί ακέραιοι) ⇒ √𝑎𝜇

< √𝛼𝜈

Για να συγκρίνουμε παραστάσεις με ρίζες, χρησιμοποιούμε μια από τις πιο κάτω ιδιότητες:

𝟎 ≤ 𝒂 < 𝜷 ⇔ √𝒂𝝂

< √𝜷𝝂

𝟎 ≤ 𝒂 < 𝜷 ⇔ 𝒂𝝂 < 𝜷𝝂, 𝝂 > 𝟎

Απόδειξη Ιδιοτήτων

Ιδιότητα 1: Αν 𝑥 > 𝑦 𝜅𝛼𝜄 𝑦 > 𝑧 , 𝜏ό𝜏휀 𝑥 > 𝑧 για κάθε 𝑥, 𝑦, 𝑧 ∈ ℝ .

Απόδειξη:

Αν 𝑥 > 𝑦, τότε 𝑥 − 𝑦 > 0 και

αν 𝑦 > 𝑧, τότε 𝑦 − 𝑧 > 0, τότε

𝑥 − 𝑦 + 𝑦 − 𝑧 > 0 ⟹ 𝑥 − 𝑧 > 0 ⟹ 𝑥 > 𝑧.

Ιδιότητα 2: Αν 𝛼 > 𝛽 και 𝛾 > 𝛿, τότε 𝛼 + 𝛾 > 𝛽 + 𝛿

Απόδειξη:

Αν 𝛼 > 𝛽, τότε 𝛼 − 𝛽 > 0 και

αν 𝛾 > 𝛿, τότε 𝛾 − 𝛿 > 0, τότε

α − β + γ − δ > 0 ⟹ α + γ > β + δ .

Ιδιότητα 3: Αν 𝛼 > 𝛽 > 0 και 𝛾 > 𝛿 > 0, τότε 𝛼𝛾 > 𝛽𝛿

Απόδειξη:

Αν 𝛼 > 𝛽 > 0 και 𝛾 > 𝛿 > 0, τότε 𝛼 ∙ 𝛾 > 𝛽 ∙ 𝛾 και 𝛽 ∙ 𝛾 > 𝛽 ∙ 𝛿 (γιατί 𝛄 > 𝟎

Επομένως, 𝛼 ∙ 𝛾 > 𝛽 ∙ 𝛿 (Μεταβατική ιδιότητα)

Ιδιότητα 4: 𝑎2 ≥ 0, για κάθε πραγματικό αριθμό 𝑎.

62 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Απόδειξη:

Αν 𝛼 ≥ 0 τότε 𝛼 ∙ 𝛼 ≥ 𝛼 ∙ 0 = 0. Άρα, 𝛼2 ≥ 0

Αν 𝛼 < 0 ⟹ −𝛼 > 0. Άρα, −𝛼 ∙ −𝛼 > 0 ⟺ 𝛼2 > 0.

Ιδιότητα 5: Αν 𝛼 , 𝛽 είναι ομόσημοι, τότε: 𝛼 ≤ 𝛽 ⟺1

𝛼 ≥

1

𝛽

Απόδειξη:

Αφού 𝛼 , 𝛽 είναι ομόσημοι, τότε ισχύει 𝛼𝛽 > 0 .

Άρα, 𝛼 ≤ 𝛽 ⟺𝛼

𝛼𝛽≤

𝛽

𝛼𝛽⟺

1

𝛽≤

1

𝛼

( διαιρoύμε και τα δύο μέλη της ανισότητας με τον θετικό αριθμό 𝜶𝜷 .

Παραδείγματα

1. Αν 𝑥1 < 𝑥2 , να συγκρίνετε τις παραστάσεις

(α) 3𝑥1 + 5 , 3𝑥2 + 5

(β) −2𝑥2+3

7,−2𝑥1+3

7

Λύση:

Για να συγκρίνουμε τις πιο πάνω παραστάσεις, παίρνουμε τη δεδομένη σχέση 𝑥1 < 𝑥2

και εφαρμόζουμε ιδιότητες των ανισοτικών σχέσεων.

(α) Αν 𝑥1 < 𝑥2 ⟺ 3 ∙ 𝑥1 < 3 ∙ 𝑥2

⟺ 3 ∙ 𝑥1 + 5 < 3 ∙ 𝑥2 + 5

𝛼 < 𝛽 ⟺ 𝛼 ∙ 𝛾 < 𝛽 ∙ 𝛾, 𝛾 > 0

𝛼 < 𝛽 ⟺ 𝛼 + 𝛾 < 𝛽 + 𝛾

(β) Αν 𝑥1 < 𝑥2 ⟺ −2 ∙ 𝑥1 > −2 ∙ 𝑥2

⟺ −2 ∙ 𝑥1 + 3 > −2 ∙ 𝑥2 + 3

⟺−2𝑥1+3

7>

−2𝑥2+3

7

𝛼 < 𝛽 ⟺ 𝛼 ∙ 𝛾 > 𝛽 ∙ 𝛾, 𝛾 < 0

𝛼 > 𝛽 ⟺ 𝛼 + 𝛾 > 𝛽 + 𝛾

𝛼 < 𝛽 ⟺𝛼

𝛾<

𝛽

𝛾, 𝛾 > 0

2. Αν 3 < 𝑥 < 4 και −5 < 𝑦 < −3, να βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών βρίσκονται οι

παραστάσεις:

(α) 𝑥 + 𝑦 (β) 𝑥 − 𝑦

(γ) 𝑥 ∙ 𝑦 (δ) 𝑥

𝑦

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 63

Λύση:

(α) {3 < 𝑥 < 4

−5 < 𝑦 < −3⟹ 𝟑 + −𝟓 < 𝒙 + 𝒚 < 𝟒 + −𝟑 ⟹ −𝟐 < 𝒙 + 𝒚 < 𝟏.

Προσθέτουμε κατά μέλη τις δύο ανισότητες

(β) {3 < 𝑥 < 4

−5 < 𝑦 < −3⟹ {

3 < 𝑥 < 4 3 < −𝑦 < 5

⟹ 𝟑 + 𝟑 < 𝒙 + −𝒚 < 𝟒 + 𝟓

⟹ 6 < 𝑥 − 𝑦 < 9 . Επειδή δεν μπορούμε να αφαιρούμε κατά μέλη τις δύο ανισότητες,

πολλαπλασιάζουμε τη δεύτερη με −𝟏 και ακολούθως προσθέτουμε τις δύο

ανισότητες κατά μέλη.

(γ) {3 < 𝑥 < 4

−5 < 𝑦 < −3⟹ {

3 < 𝑥 < 4 3 < −𝑦 < 5

⟹ 𝟑 ∙ 𝟑 < 𝒙 ∙ −𝒚 < 𝟒 ∙ 𝟓

⟹ 9 < 𝑥 ∙ −𝑦 < 20 ⟹ 9 < −𝑥𝑦 < 20 ⟹ −𝟐𝟎 < 𝒙𝒚 < −𝟗

Πολλαπλασιάζουμε τη δεύτερη ανισότητα με −𝟏 και ακολούθως

πολλαπλασιάζουμε τις δύο ανισότητες κατά μέλη. (Μπορούμε να

πολλαπλασιάζουμε δύο ανισότητες κατά μέλη, μόνο όταν όλοι οι αριθμοί είναι

θετικοί και οι δύο ανισότητες έχουν την ίδια φορά).

Παρατήρηση:

Αν το κάθε μέρος της ανισότητας 𝜶 < 𝒙 < 𝜷 πολλαπλασιαστεί με – 𝟏, τότε η

ανισότητα μετατρέπεται σε −𝜷 < −𝒙 < −𝒂.

(δ) {3 < 𝑥 < 4

−5 < 𝑦 < −3⟹ {

3 < 𝑥 < 4 3 < −𝑦 < 5

⟹ {3 < 𝑥 < 4 1

5< −

1

𝑦<

1

3

⟹ 𝟑 ∙𝟏

𝟓< 𝒙 ∙ (−

𝟏

𝒚) < 𝟒 ∙

𝟏

𝟑⟹

𝟑

𝟓< −

𝒙

𝒚<

𝟒

𝟑⟹ −

𝟒

𝟑<

𝒙

𝒚< −

𝟑

𝟓.

Επειδή δεν μπορούμε να διαιρούμε τις δύο ανισότητες κατά μέλη,

πολλαπλασιάζουμε τη δεύτερη ανισότητα με −𝟏 και αντιστρέφουμε τους

όρους της. Ακολούθως πολλαπλασιάζουμε τις δύο ανισότητες κατά μέλη και

πολλαπλασιάζουμε ξανά με −𝟏.

64 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Δραστηριότητες

1. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τους πιο κάτω ισχυρισμούς, βάζοντας σε κύκλο τον

αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) Αν 𝜶 > 𝟑 και 𝜷 > 𝟐 τότε 𝜶𝜷 > 𝟔 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) Αν 𝜅 > 5 και 𝜆 > −2 τότε 𝜅 + 𝜆 > 1 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) Αν 𝛼 > −3 τότε 𝛼2 > 9 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) Αν 𝛼

𝛽> 3 τότε 𝛼 > 3𝛽 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(ε) Αν 𝛼 − 𝛽 > 0 και 𝛼, 𝛽 ∈ ℝ+τότε 𝛼2 − 𝛽2 > 0 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(στ) Αν 𝛼 < 𝛽 < 0, τότε 𝛼2 < 𝛽2 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(ζ) Αν 𝛼2 > 𝛼𝛽, τότε 𝛼 > 𝛽 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(η) Αν 𝛼 > 𝛽 και 𝛾 < 𝛿, τότε 𝛼 − 𝛾 > 𝛽 − 𝛿 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(θ) 𝑥 > 𝑦 ⇔ √𝑥𝜈

< √𝑦𝜈 𝑥, 𝑦 ≥ 0, 𝜈 φυσικός ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

2. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

(α) Αν 𝛼, 𝛽 ∈ ℝ με 𝛼 > 0 και 𝛽 > 0, τότε:

Α. −𝛼𝛽 > 0 Β. 𝛼 − 𝛽 > 0 Γ. 𝛼𝛽 < 0 Δ. 𝛼

𝛽> 0

(β) Αν 𝑥, 𝑦 ∈ ℝ με 𝑥 ≤ −1 και 𝑦 ≥ 8, τότε:

Α. 𝑥𝑦 ≤ −8 Β. 𝑥𝑦 ≥ −8 Γ. 𝑥 + 𝑦 ≥ 7 Δ. 𝑥 − 𝑦 ≤ −9

(γ) Αν 𝑥 ∈ ℝ, 𝑥 ≠ 0 και 𝑦 ∈ ℝ με 𝑥 ≥ 4 και 𝑦 ≤ −5, τότε:

Α. 𝑥𝑦 < 0 Β. 1

𝑥≥ 4 Γ. 𝑥 + 𝑦 ≤ −1 Δ. 𝑥 − 𝑦 ≤ 9

(δ) Αν 𝑥 ∈ ℝ, 𝑥 ≠ 0 και 𝑦 ∈ ℝ με 𝑥 ≥ 4 και 𝑦 ≤ −5, τότε:

Α. 𝑥2 ≤ 9 Β. 𝑦2 ≤ 9 Γ. 𝑥 − 𝑦 ≤ 6 Δ. 1

𝑥> 0

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 65

3. Να συμπληρώσετε με το κατάλληλο σύμβολο <,=,>, ώστε οι σχέσεις που θα

προκύψουν να είναι αληθείς και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας:

(α) 243

5 …… 153

5 (β) 17−3

5 …… 15−3

5 (γ) 0,75

7 …… 0,45

7

(δ) 0,3−3

5 …… 0,5−3

5 (ε) −(2

7)

11

2…… − (

2

9)

11

2

4. Αν 𝛼 = √106

, 𝛽 = √2 και 𝛾 = √33

τότε:

Α.. 𝛼 < 𝛽 < 𝛾 Β. 𝛼 < 𝛾 < 𝛽 Γ. 𝛾 < 𝛼 < 𝛽 Δ. 𝛽 < 𝛾 < 𝛼 Ε. 𝛽 < 𝛼 < 𝛾

5. Να συγκρίνετε τους πιο κάτω αριθμούς, αν ισχύει ότι 𝛼, 𝛽 είναι θετικοί πραγματικοί

αριθμοί με 𝛼 < 𝛽:

(α) 𝐴 = 10𝑎 − 3, 𝐵 = 10𝛽 − 3

(β) 𝛤 = 4 − 3𝛼, 𝛥 = 4 − 3𝛽

(γ) 𝛦 = 2𝛼2 + 3 , 𝛧 = 2𝛽2 + 3

(δ) 𝛨 =5

𝛼− 1 , 𝛩 =

5

𝛽− 1

(ε) 𝛫 =1

√𝛼 , 𝛬 =

1

√𝛽 .

6. Αν 0 < 𝛼 < 1, να αποδείξετε ότι 𝛼2 < 𝛼.

7. Αν 𝑥, 𝑦 είναι θετικοί ακέραιοι και 𝑥 < 𝑦, να διατάξετε τους αριθμούς 1,𝑥

𝑦,𝑦

𝑥 από τον

μικρότερο στον μεγαλύτερο.

8. Αν 1 < 𝑥 < 3 και 2 < 𝑦 < 5, να αποδείξετε ότι:

(α) 3 < 𝑥 + 𝑦 < 8 (β) 4 < 2𝑥 + 𝑦 < 11 (γ) −4 < 𝑥 − 𝑦 < 1

9. Αν 1 < 𝑥 < 2 και −2 < 𝑦 < −1, να βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών βρίσκονται οι

παραστάσεις 2𝑥 + 3𝑦 , 𝑥𝑦 ,𝑥

𝑦 και −

2𝑥

3𝑦.

10. Αν 𝑥 > 2 και 𝑦 > 3, να αποδείξετε ότι:

(α) 𝑥𝑦 > 6 (β) 𝑥 − 2 𝑦 − 3 > 0

11. Αν 𝑥 > 3 και 𝑦 < 2, να αποδείξετε ότι 𝑥 − 3 𝑦 − 2 < 0. Στη συνέχεια να αποδείξετε

ότι 𝑥𝑦 + 6 < 2𝑥 + 3𝑦.

66 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

12. Nα δώσετε κατάλληλο αντιπαράδειγμα, για να δείξετε ότι δεν ισχύουν οι πιο κάτω

προτάσεις:

(α) Αν 𝛼 < 𝛽 και 𝛾 < 𝛿 , τότε ισχύει 𝛼 − 𝛾 < 𝛽 − 𝛿 με 𝛼, 𝛽, 𝛾, 𝛿 ∈ ℝ.

(β) Αν 𝛼 < 𝛽 και 𝛾 < 𝛿 τότε ισχύει 𝛼

𝛾<

𝛽

𝛿 𝛼, 𝛽, 𝛾, 𝛿 ∈ ℝ ,με 𝛼 , 𝛾 ≠ 0

13. Να δείξετε ότι 3 < √303

< 4. Στη συνέχεια να συγκρίνετε τους αριθμούς √303

και

6 − √303

.

14. Αν 𝑥 < 𝑦 < 𝜔, να αποδείξετε ότι 𝑥 − 𝑦 𝑦 − 𝜔 𝜔 − 𝑥 > 0.

15. Ένα ορθογώνιο οικόπεδο έχει 32 𝑚 μήκος και 20 𝑚 πλάτος. Αν το λάθος στις μετρήσεις

δεν ξεπερνά τα 10 𝑐𝑚 για κάθε διάσταση, να υπολογίσετε:

(α) μεταξύ ποιων αριθμών περιέχεται η περίμετρος του οικοπέδου

(β) μεταξύ ποιων αριθμών περιέχεται το εμβαδόν του οικοπέδου.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 67

Δραστηριότητες Ενότητας

1. Να κάνετε τις πράξεις και να δώσετε την απάντησή σας στη μορφή 𝛼 + 𝛽√3 όπου

𝛼, 𝛽 ∈ ℝ:

(α) (8 + √3)(2 − √3) (β) 26

4+√3

2. Να απλοποιήσετε την παράσταση √200 − 2√18 − 3√32 + 4√50.

3. Να συγκρίνετε τους αριθμούς:

(α) √33

, √2 (β) 5 + √3, 3 + √5 (γ) √10 + 2√15, √5 + √3

4. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) √𝑥 − 2 = 5 (β) √𝑥 − 5 = −2 (γ) √5 − 𝑥3

= 3

5. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

(α) 12

√7+√5 (β)

5

√43 (γ)

√𝑥25

√𝑥7 10

, 𝑥 > 0

6. Αν 3 < 𝑥 < 8, να βρείτε τις πιθανές τιμές του 1

𝑥 και του −

36

𝑥+1.

7. Στο διπλανό σχήμα δίνεται το ορθογώνιο 𝛢𝛣𝛤𝛨 με

διαστάσεις 𝛢𝛣 = 𝑥 και 𝛣𝛤 = 2𝑦, από το οποίο

έχουμε αφαιρέσει το τετράγωνο 𝛥𝛦𝛧𝛨 με πλευρά

𝑦.

(α) Να αποδείξετε ότι η περίμετρος του

σκιασμένου εμβαδού 𝛢𝛣𝛤𝛥𝛦𝛧 δίνεται από τη

σχέση 𝛱 = 2𝑥 + 4𝑦.

(β) Αν ισχύει ότι 5 < 𝑥 < 8 και 1 < 𝑦 < 2, να

βρείτε μεταξύ ποιων αριθμών βρίσκεται η τιμή

της περιμέτρου του γραμμοσκιασμένου σχήματος.

8. Δίνονται οι αριθμητικές παραστάσεις 𝛢 = (√2)6, 𝛣 = (√3

3)6, 𝛤 = (√6

6)6.

(α) Να δείξετε ότι 𝛢 + 𝛣 + 𝛤 = 23

(β) Να συγκρίνετε τους αριθμούς √33

, √66

και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

9. Δίνονται οι αριθμοί 𝛢 = (√2)6

και 𝛣 = (√23

)6.

(α) Να δείξετε ότι 𝛢 − 𝛣 = 4

(β) Να διατάξετε από τον μικρότερο στον μεγαλύτερο τους αριθμούς: √2, 1, √23

.

68 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

10. Αν 𝑎1 = 3 + 2√2 και 𝑎2 = 3 − 2√2 , να αποδείξετε ότι:

(α) 𝑎1 > 𝑎2 (β) 𝑎1𝑎2 = 1 (γ) 1

𝑎1+

1

𝑎2= 6

11. Να διατάξετε τους αριθμούς 𝛼, 𝛽, 𝛾 από τον μικρότερο προς τον μεγαλύτερο, αν ισχύει

2007𝛼 = 2008𝛽 = 2009𝛾.

12. Αν 𝛼 > 𝛽, να συγκρίνετε τους αριθμούς 3𝛼 − 4𝛾 και 3𝛽 − 4𝛾.

13. Να συγκρίνετε τους αριθμούς √6 + √11,√6 − √11.

Αν 𝜅 = √6 + √11 − √6 − √11, τότε:

(α) να αποδείξετε ότι 𝜅2 = 2

(β) να υπολογίσετε τα (𝜅 + √2)2008

, (𝜅 − √2)2008

.

14. Αν 𝛼, 𝛽 > 0 και 𝛼 ≠ 𝛽, να αποδείξετε ότι 𝛼√𝛼−𝛽√𝛽

√𝛼−√𝛽 = 𝛼 + 𝛽 + √𝛼𝛽.

15. Με την προϋπόθεση ότι ορίζονται οι παραστάσεις, να υπολογίσετε τις τιμές των 𝑥, 𝑦, 𝑧

όταν: √2𝑥 + 4𝑦 + 5𝑧 + √𝑦 − 3 + √𝑧 − 2 = 0.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ 69

Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

1. Αν −3 < 𝑥 < 2 να απλοποιήσετε την παράσταση:

𝐴 = 4√ 𝑥 − 2 2 − 3√ 𝑥 + 3 3 + √𝑥2 + 4𝑥 + 4

2. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) √𝑥 + 10 = 2 − 𝑥 (β) √3𝑥 − 𝑥 + 6 = 0 (γ) √𝑥2 − 4 + √𝑥 − 2 = 0

3. Να μετατρέψετε τις παραστάσεις σε ισοδύναμες με ρητό παρανομαστή.

𝛢 =1

1 −1

1 −1

√2

, 𝐵 =1

1 −1

1 −1

1 −1

√2

4. Να αποδείξετε ότι αριθμός 2 − √2 είναι η κυβική ρίζα του αριθμού 20 − 14√2.

5. Στον πιο κάτω άξονα τα σημεία 𝛰, 𝛪, 𝛢 και 𝛣 παριστάνουν τους αριθμούς 0, 1 𝛼 και 𝛽

αντίστοιχα, όπου 0 < 𝛼 < 1 και 𝛽 > 1. Τα σημεία 𝛤, 𝛥, 𝛦, 𝛧, 𝛨 και 𝛩 παριστάνουν τους

αριθμούς √𝛼,√𝛽, 𝛼2, 𝛽2, 𝛼3 και 𝛽3, όχι όμως με τη σειρά που αναγράφονται. Να

αντιστοιχίσετε τα σημεία 𝛤, 𝛥, 𝛦, 𝛧, 𝛨 και 𝛩με τους αριθμούς που παριστάνουν.

6. Αν 𝛼 < 𝛽, να αποδείξετε ότι 𝛼 <𝛼+𝛽

2< 𝛽.

7. Να λύσετε τις εξισώσεις για πραγματικές τιμές του 𝑥:

(α) 𝑥5

6 + 𝑥1

6 = 0 (β) 𝑥4

5 − 9𝑥2

5 = 0 (γ) 𝑥2

3 − 4𝑥1

6 = 0

8. Αν 1 < 𝑥 < 𝑦, να διατάξετε από τη μικρότερη προς τη μεγαλύτερη τις αριθμητικές τιμές

των πιο κάτω παραστάσεων: √𝑥

𝑦, √

𝑦

𝑥,

√𝑥−1

√𝑦−1, √𝑦−1

√𝑥−1,

√𝑥+1

√𝑦+1.

9. Να αποδείξετε ότι √𝑥23− √𝑥𝑦3 + √𝑦23

> 0, 𝑥, 𝑦 > 0.

10. Αν 𝛼 > 0, να δείξετε ότι 𝛼 +1

𝛼≥ 2.

11. Να βρείτε τον μικρότερο φυσικό αριθμό 𝜈, για τον οποίο ισχύει: 0,009

500−𝜈>

1

999.

𝛤 𝛥 𝛦 𝛧 𝛨 𝛩

70 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

12. Αν ο 𝜈 είναι φυσικός αριθμός, να αποδείξετε ότι 1

√𝜈+√𝜈+1 = √𝜈 + 1 − √𝜈.

Με τη βοήθεια του πιο πάνω ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο να δείξετε ότι:

1

1 + √2+

1

√2 + √3+

1

√3 + √4+ ⋯ +

1

√99 + √100= 9

13. Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο οι κάθετες πλευρές του είναι 𝛢𝛣 = √𝛼 και 𝛢𝛤 = √𝛽.

(α) Να υπολογίσετε την υποτείνουσα 𝛣𝛤 του τριγώνου.

(β) Με τη βοήθεια της τριγωνικής ανισότητας να αποδείξετε ότι

√𝛼 + 𝛽 < √𝛼 + √𝛽.

(γ) Για μη αρνητικούς αριθμούς 𝛼 και 𝛽, να αποδείξετε ότι: √𝛼 + 𝛽 ≤ √𝛼 + √𝛽.

Πότε ισχύει η ισότητα;

14. Αν 𝛼, 𝛽, 𝑥 θετικοί αριθμοί με 𝛼 < 𝛽, να δείξετε ότι 𝛼

𝛽<

𝛼+𝑥

𝛽+𝑥.

15. Αν 0 < 𝛼 < 𝛽, να συγκρίνετε τους αριθμούς:

(α) 𝛢 =𝛼2+𝛽2

𝛼+𝛽 , 𝛣 =

𝛼2−𝛽2

𝛼−𝛽 .

(β) 𝛤 =𝛼3

𝛽3 , 𝛥 = 1

(γ) 𝛦 =1

𝛼+1 , 𝛧 =

1

𝛽+2 .

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 71

Ενότητα

Κύκλος

Στην ενότητα αυτή θα μάθουμε:

Να βρίσκουμε τις σχετικές θέσεις δύο κύκλων, όταν γνωρίζουμε

τις ακτίνες τους και το μήκος της διακέντρου.

Να αποδεικνύουμε και να εφαρμόζουμε τις σχέσεις

εγγεγραμμένων και επίκεντρων γωνιών.

Να αποδεικνύουμε και να εφαρμόζουμε το Θεώρημα Χορδής και

Εφαπτομένης.

3

72

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

ΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΣΤΡΕΦΟΜΕΝΗ ΠΟΡΤΑ

Μια περιστρεφόμενη πόρτα περιλαμβάνει τρία φύλλα που περιστρέφονται σε έναν κυκλικό χώρο. Η εσωτερική διάμετρος αυτού του χώρου είναι 2 μέτρα (200 εκατοστόμετρα). Τα τρία φύλλα της πόρτας χωρίζουν τον χώρο σε τρεις ίσους τομείς. Οι πιο κάτω τρεις κατόψεις δείχνουν τα φύλλα της πόρτας σε τρεις διαφορετικές θέσεις.

Ερώτηση 1: ΠΕΡΙΣΤΡΕΦΟΜΕΝΗ ΠΟΡΤΑ

Ποιο είναι το άνοιγμα της γωνίας, σε μοίρες, που σχηματίζεται από δύο φύλλα της πόρτας;

Έξοδος

Είσοδος

200 cm

Φύλλα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 73

Πιθανή ροή του αέρα σε αυτή τη θέση. Ερώτηση 2: ΠΕΡΙΣΤΡΕΦΟΜΕΝΗ ΠΟΡΤΑ Τα δύο ανοίγματα της πόρτας

(τα διακεκομμένα τόξα στο διάγραμμα) έχουν το ίδιο μέγεθος. Στην περίπτωση που αυτά τα ανοίγματα είναι πολύ μεγάλα, τα περιστρεφόμενα φύλλα δεν μπορούν να σφραγίσουν τον χώρο και έτσι μπορεί να υπάρξει ελεύθερη ροή αέρα μεταξύ της εισόδου και της εξόδου, προκαλώντας ανεπιθύμητη απώλεια ή συσσώρευση θερμότητας. Αυτό φαίνεται στο διπλανό διάγραμμα.

Ποιο είναι το μέγιστο μήκος του τόξου, σε εκατοστόμετρα (cm), που μπορεί να έχει κάθε άνοιγμα της πόρτας, ώστε να μην μπορεί να υπάρξει ελεύθερη ροή αέρα μεταξύ της εισόδου και της εξόδου;

Ερώτηση 3: ΠΕΡΙΣΤΡΕΦΟΜΕΝΗ ΠΟΡΤΑ

Η πόρτα κάνει 4 περιστροφές σε ένα λεπτό. Υπάρχει χώρος για δύο άτομα σε καθένα από τους τρεις τομείς.

Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός ατόμων που μπορούν να εισέλθουν από την πόρτα στο κτήριο σε 30 λεπτά;

PISA 2012

74

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Έχουμε Μάθει

Κύκλος

Κύκλος ονομάζεται το σύνολο των σημείων του επιπέδου που απέχουν την ίδια απόσταση 𝑅 (ακτίνα) από ένα σταθερό σημείο 𝛫 (κέντρο) του επιπέδου. Γράφουμε για συντομία κύκλος (𝛫, 𝑅). Δύο κύκλοι με την ίδια ακτίνα είναι ίσοι.

Χορδή

Χορδή κύκλου ονομάζεται το ευθύγραμμο

τμήμα που έχει τα άκρα του πάνω στον κύκλο.

Παράδειγμα:

η 𝛢𝛣 είναι χορδή του κύκλου.

Διάμετρος

Διάμετρος κύκλου είναι η χορδή που περνά από το κέντρο του κύκλου. Η Διάμετρος χωρίζει τον κύκλο σε δύο ίσα μέρη Το κέντρο 𝛫 του κύκλου είναι το μέσο κάθε διαμέτρου. Κάθε διάμετρος είναι η μεγαλύτερη χορδή κύκλου

και έχει μήκος διπλάσιο από την ακτίνα (𝑅), δηλαδή 𝛤𝛥 = 2𝑅.

Παράδειγμα:

η 𝛤𝛥 είναι διάμετρος του κύκλου.

Τόξο

Δύο σημεία 𝛢 και 𝛣 του κύκλου χωρίζουν τον κύκλο σε δύο μέρη, που το καθένα ονομάζεται τόξο ΑΒ του κύκλου με άκρα 𝛢 και 𝛣.

Τα δύο τόξα συμβολίζονται ΑΜΒ και ΑΝΒ , όπου Μ και Ν είναι ενδιάμεσα σημεία των αντίστοιχων τόξων.

Η διάμετρος χωρίζει τον κύκλο σε δύο ίσα μέρη

που ονομάζονται ημικύκλια.

Κυκλικός Δίσκος

Κυκλικός δίσκος (Κ,R) είναι ο κύκλος μαζί με

το μέρος του επιπέδου που περικλείει. Κάθε σημείο του κυκλικού δίσκου απέχει από το κέντρο Κ απόσταση μικρότερη ή ίση με την ακτίνα R.

R

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 75

Έχουμε Μάθει

Επίκεντρη γωνία

Επίκεντρη γωνία ονομάζεται κάθε γωνία

(𝑥��𝑦) που έχει την κορυφή της στο

κέντρο (Ο) του κύκλου. y

x

O

Αντίστοιχο τόξο της επίκεντρης

Το τόξο (ΒΓ) του κύκλου που βρίσκεται στο εσωτερικό μιας επίκεντρης γωνίας

(𝛣��𝛤) ονομάζεται αντίστοιχο τόξο της

επίκεντρης γωνίας και συμβολίζεται ως

ΒΓ .

y

x

OA

B

Γ

Μέτρο Τόξου

Το μέτρο ενός τόξου ορίζεται το μέτρο της αντίστοιχης επίκεντρης γωνίας. Tο μέτρο ενός τόξου το μετράμε σε μοίρες.

Π.χ. το τόξο ΒΓ =𝑥��𝑦 = 50𝑜 y

x

OA

B

Γ

50 5050

Σχέση επίκεντρης γωνίας και αντίστοιχου τόξου

Στον ίδιο κύκλο (ή σε ίσους κύκλους ) - σε ίσες επίκεντρες γωνίες

αντιστοιχούν ίσα τόξα και αντίστροφα.

Π.χ. 𝛦𝛫𝛧 = 𝛤𝛫𝛥 = 𝛢��𝛣 ⇔ ΕΖ=ΓΔ=ΑΒ - σε ίσα τόξα αντιστοιχούν ίσες χορδές και αντίστροφα.

- Π.χ. ΕΖ=ΓΔ=ΑΒ ⇔ 𝛦𝛧 = 𝛤𝛥 = 𝛢𝛣

A

B

Γ

Δ

ρ ρ

E

Z

K O

Εφαπτομένη

Εφαπτομένη του κύκλου σε σημείο (A) ονομάζεται η ευθεία (휀) που έχει μόνο ένα κοινό σημείο (το Α) με τον κύκλο. Η εφαπτομένη είναι κάθετη της ακτίνας 𝛰𝛢 στο σημείο 𝛢 του κύκλου. ε

OA

76

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Θέσεις σημείου ως προς κύκλο

Θέσεις σημείου ως προς κύκλο με κέντρο Κ και ακτίνα ρ.

(α) (𝛫𝛢) < 𝜌 ⇔ Το σημείο 𝛢 βρίσκεται μέσα στον κύκλο.

(β) (𝛫𝛣) = 𝜌 ⇔ Το σημείο 𝛣 ανήκει στον κύκλο.

(γ) (𝛫𝛤) > 𝜌 ⇔ Το σημείο 𝛤 βρίσκεται εκτός κύκλου.

K

B

A

Γ

ρ

Θέσεις ευθείας ως προς κύκλο

Ευθεία (휀) που βρίσκεται σε απόσταση 𝑑 από το κέντρο 𝛫 κύκλου ακτίνας 𝜌:

(α) 𝑑 < 𝜌 ⇔ Η ευθεία (휀) τέμνει τον κύκλο σε δύο σημεία.

(β) 𝑑 = 𝜌 ⇔ Η ευθεία (휀) εφάπτεται του κύκλου. Έχουν μόνο ένα κοινό σημείο.

(γ) 𝑑 > 𝜌 ⇔ Η ευθεία (휀) είναι ξένη με τον κύκλο. Δεν έχουν κανένα κοινό σημείο.

K

ε

ρ

d

A

B

K

ε

ρd A

K

ε

ρ

d

Απόστημα χορδής

To κάθετο τμήμα 𝛫𝛤 που άγεται από το κέντρο 𝛫 προς τη

χορδή 𝛢𝛣 λέγεται απόστημα της χορδής 𝛢𝛣. 𝛫𝛤 ⊥ 𝛢𝛣

K

A

B

Γ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 77

Θέση Δύο Κύκλων

Εξερεύνηση

Στη διπλανή εικόνα φαίνεται το μεσαιωνικό αστρονομικό

ρολόι που βρίσκεται στην Πράγα της Τσεχίας. Το σημερινό

ρολόι είναι ένα πιστό αντίγραφο του αρχικού, το οποίο

καταστράφηκε στον 𝛣΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Να επιλέξετε δύο από τους κύκλους που εμφανίζονται και να

εντοπίσετε τη θέση τους.

Διερεύνηση

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn03_Thesis2Kyklon.ggb».

Να μετακινήσετε τον δρομέα 𝑑 για να μεταβάλετε την απόσταση μεταξύ των

κέντρων των δύο κύκλων έτσι ώστε οι κύκλοι:

(α) να έχουν δύο κοινά σημεία

(β) να έχουν ένα κοινό σημείο

(γ) να μην έχουν σημεία τομής

Ποια είναι η σχέση που συνδέει την απόσταση των δύο κέντρων με το άθροισμα

και τη διαφορά των δύο ακτίνων;

78

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Μαθαίνω

Διάκεντρος ονομάζεται το ευθύγραμμο τμήμα που ενώνει τα κέντρα δύο κύκλων

𝛿 = 𝛫𝛬 K Λδ

Θέση Δύο Κύκλων (𝜥, 𝑹) και (𝜦, 𝝆) με 𝑹 ≥ 𝝆

Θέση Συνθήκη Σχήμα

Αν δύο κύκλοι έχουν μόνο δύο κοινά σημεία (𝛢 𝜅𝛼𝜄 𝛣) τότε οι κύκλοι τέμνονται.

𝑅 − 𝜌 < δ < R + ρ K Λδ

R ρ

A

B

Αν δύο κύκλοι έχουν ένα μόνο κοινό σημείο και το μήκος της διακέντρου είναι ίσο με το άθροισμα των ακτίνων τους, τότε εφάπτονται εξωτερικά.

𝑅 + 𝜌 = 𝛿 K ΛR ρρ

δA

Αν δύο κύκλοι, έχουν ένα μόνο κοινό σημείο και το μήκος της διακέντρου είναι ίσο με τη διαφορά των ακτίνων τους, τότε εφάπτονται εσωτερικά. Παρατήρηση: Αν 𝑅 = 𝜌 και 𝛿 = 0 τότε οι κύκλοι ταυτίζονται.

𝑅 − 𝜌 = 𝛿

K Λ

R

δ ρ A

Αν δύο κύκλοι δεν έχουν κανένα κοινό σημείο και το μήκος της διακέντρου είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των ακτίνων τους, τότε είναι ξένοι εξωτερικά. Ο ένας κύκλος βρίσκεται έξω από τον άλλο.

𝑅 + 𝜌 < 𝛿

K Λδ

ρR

Αν δύο κύκλοι δεν έχουν κανένα κοινό σημείο και το μήκος της διακέντρου είναι μικρότερο από τη διαφορά των ακτίνων τους, τότε είναι ξένοι εσωτερικά. Ο ένας κύκλος βρίσκεται μέσα στον άλλο.

𝑅 − 𝜌 > 𝛿 K Λδ ρR

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 79

Απόδειξη:

Οι δύο κύκλοι τέμνονται με το 𝛢 να είναι ένα από τα σημεία τομής τους. Σε αυτή την περίπτωση σχηματίζεται το τρίγωνο 𝛢𝛫𝛬. 𝑅 > 𝜌 ⇒ 𝑅 − 𝜌 > 0 Σύμφωνα με την τριγωνική ανισότητα R − ρ < δ < R + ρ. Η τριγωνική ανισότητα διδάχθηκε στη Γ’ Γυμνασίου

Παραδείγματα

1. Να βρείτε τη θέση των δύο κύκλων σε καθεμιά από τις πιο κάτω περιπτώσεις

(α) Κύκλοι (𝛫, 4 𝑐𝑚) και (𝛬, 6 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 7 𝑐𝑚.

Λύση:

Α΄ τρόπος

𝑅 > 𝜌 άρα 𝑅 = 6𝑐𝑚 και 𝜌 = 4𝑐𝑚

𝑅 + 𝜌 = 6 + 4 = 10𝑐𝑚 , 𝑅 − 𝜌 = 2𝑐𝑚, 𝛿 = 7𝑐𝑚

R − ρ < δ < R + ρ άρα οι κύκλοι τέμνονται σε δύο σημεία.

Β΄ τρόπος

𝑅 + 𝜌 = 6 + 4 = 10𝑐𝑚 , |𝑅 − 𝜌| = 2𝑐𝑚, 𝛿 = 7𝑐𝑚

|𝑅 − 𝜌| < δ < R + ρ άρα οι κύκλοι τέμνονται σε δύο σημεία

(β) Κύκλοι (𝛫, 4 𝑐𝑚) και (𝛬, 6 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 10 𝑐𝑚

𝑅 + 𝜌 = 10𝑐𝑚 = 𝛿 άρα οι κύκλοι εφάπτονται εξωτερικά.

Δραστηριότητες

1. Να βρείτε τη θέση των δύο κύκλων σε καθεμιά από τις πιο κάτω περιπτώσεις

(α) Κύκλοι (𝛫, 3 𝑐𝑚) και (𝛬, 5 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 8 𝑐𝑚

(β) Κύκλοι (𝛫, 3 𝑐𝑚) και (𝛬, 5 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 10 𝑐𝑚

(γ) Κύκλοι (𝛫, 3 𝑐𝑚) και (𝛬, 5 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 1 𝑐𝑚

(δ) Κύκλοι (𝛭, 5 𝑐𝑚) και (𝛮, 8 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛭𝛮 = 3 𝑐𝑚

Θεώρημα: Αν δύο κύκλοι (𝛫, 𝑅) και (𝛬, 𝜌) με 𝑅 > 𝜌 τέμνονται,

ισχύει ότι R − ρ < δ < R + ρ , όπου 𝛿 = 𝛫𝛬.

K Λδ

R ρ

A

80

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

2. Δίνονται κύκλοι με κέντρο (𝛫, 7 𝑐𝑚) και (𝛬, 𝑥) και 𝛫𝛬 = 12 𝑐𝑚. Να υπολογίσετε

την τιμή ή τις τιμές του 𝑥, έτσι ώστε οι κύκλοι:

(α) Να εφάπτονται εξωτερικά.

(β) Να τέμνονται.

(γ) Να είναι ο ένας κύκλος μέσα στον άλλο.

3. Δίνεται κύκλος με κέντρο (𝛬, 10 𝑘𝑚) και κύκλος (𝛭, 18 𝑘𝑚). Να υπολογίσετε το

μέγιστο και το ελάχιστο μήκος 𝛭𝛬, ώστε οι δύο κύκλοι να τέμνονται.

4. Να βρείτε δύο παραδείγματα από την καθημερινή ζωή στα οποία να εντοπίζονται

σχέσεις δύο κύκλων.

5. Να υπολογίσετε το μήκος της διακέντρου των κύκλων (𝛫, 4𝑐𝑚) και (𝛬, 5𝑐𝑚), ώστε

(α) οι κύκλοι να εφάπτονται εξωτερικά,

(β) οι κύκλοι να εφάπτονται εσωτερικά.

6. Να αποδείξετε ότι αν δύο κύκλοι εφάπτονται εξωτερικά, τότε το μήκος της

διακέντρου είναι ίσο με το άθροισμα των ακτίνων τους.

7. Να δείξετε ότι το μήκος της διακέντρου είναι ίσο με τη διαφορά των ακτίνων τους,

όταν δύο κύκλοι εφάπτονται εσωτερικά.

8. Να κατασκευάσετε τους κύκλους σε καθεμιά από τις πιο κάτω περιπτώσεις και στη

συνέχεια να βρείτε τη θέση των δύο κύκλων.

(α) Κύκλοι (𝛫, 3 𝑐𝑚) και (𝛬, 4 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 7 𝑐𝑚

(β) Κύκλοι (𝛫, 3 𝑐𝑚) και (𝛬, 4 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 8 𝑐𝑚

(γ) Κύκλοι (𝛫, 3 𝑐𝑚) και (𝛬, 4 𝑐𝑚) με απόσταση 𝛫𝛬 = 6 𝑐𝑚

9. Δύο κύκλοι με κέντρα Κ και Λ και εφάπτονται εξωτερικά. Μια ευθεία (ε) εφάπτεται

στους κύκλους στα σημεία Α και Β, αντίστοιχα. Να δείξετε ότι το τετράπλευρο 𝛫𝛢𝛣𝛬

είναι:

(α) Τραπέζιο, όταν οι κύκλοι είναι άνισοι.

(β) Ορθογώνιο, όταν οι κύκλοι είναι ίσοι.

10. Να αποδείξετε ότι η διάκεντρος δύο τεμνόμενων κύκλων είναι η μεσοκάθετη της

κοινής χορδής τους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 81

Εγγεγραμμένες Γωνίες

Εξερεύνηση

Στο σχήμα φαίνεται η κάτοψη

μιας αίθουσας κινηματογράφου.

Ένας φωτογράφος τοποθέτησε

μια φωτογραφική μηχανή (𝛢),

που έχει άνοιγμα φακού 36𝜊, στο

μέσο της τελευταίας σειράς έτσι

ώστε να βλέπει όλη την οθόνη,

όπως φαίνεται στο σχήμα. Στη

συνέχεια θα τοποθετήσει ακόμα

μια φωτογραφική μηχανή (𝛣) με

φακό ανοίγματος 72𝜊.

(α) Σε ποιες άλλες θέσεις θα μπορούσε να τοποθετήσει τη φωτογραφική μηχανή

(𝛢) ώστε να βλέπει ολόκληρη την οθόνη;

(β) Σε ποια θέση πρέπει να τοποθετήσει τη φωτογραφική μηχανή (𝛣) ώστε να

βλέπει ολόκληρη την οθόνη;

Διερεύνηση (1)

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn03_DGeoorthi.ggb».

Να μετακινήσετε την κορυφή Γ σε διάφορες θέσεις

Πότε νομίζετε ότι η γωνία Γ γίνεται ορθή;

Διερεύνηση (2)

Να ανοίξετε το αρχείο « AlykEn03_DGeoEggegrammeniEpikentri.ggb» και να

βρείτε τη σχέση που συνδέει το μέτρο της εγγεγραμμένης γωνίας με το μέτρο

της αντίστοιχης επίκεντρης.

Να ανοίξετε το αρχείο « AlykEn03_DGeoEggegrameniIdioToxo.ggb» και να βρείτε τη σχέση που συνδέει το μέτρο των εγγεγραμμένων γωνιών που βαίνουν στο ίδιο τόξο.

82

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Μαθαίνω

Εγγεγραμμένη Γωνία είναι η γωνία (𝑥��𝑦) που έχει

κορυφή ένα σημείο 𝛢 του κύκλου και οι πλευρές της είναι τέμνουσες του κύκλου. Σε κάθε τόξο αντιστοιχούν άπειρες εγγεγραμμένες γωνίες.

y

x

OA

Θεώρημα Σχήμα

Κάθε εγγεγραμμένη γωνία ισούται με το μισό της αντίστοιχης επίκεντρης γωνίας.

π.χ. BAΓ⌃ = 12 BOΓ⌃

Πορίσματα Σχήμα

Το μέτρο κάθε εγγεγραμμένης γωνίας ισούται με το μισό του μέτρου του αντίστοιχου τόξου.

𝜋. 𝜒. ΒΑΓ =1

2 ΒΓ

y

x

OA

B

Γ

Κάθε εγγεγραμμένη γωνία που βαίνει σε ημικύκλιο είναι ορθή.

𝜋. 𝜒. �� = 90𝑜

OA

B

Γ

Εγγεγραμμένες γωνίες που βαίνουν στο ίδιο τόξο είναι ίσες μεταξύ τους.

𝜋. 𝜒. ΓΒΔ = ΔΑΓ

O

A

B

Γ

Δ

Εγγεγραμμένες γωνίες που βαίνουν σε ίσα τόξα ίσων κύκλων ή του ίδιου κύκλου είναι ίσες μεταξύ τους και αντίστροφα.

π. χ. ΓΑΔ = ΕΒΖ ⟺ ΓΔ=ΕΖ A

B

Γ

Δ

E

Z

ρ ρ

Mεταξύ δύο παράλληλων ευθειών περιέχονται ίσα τόξα. 𝜋. 𝜒. 𝛢𝛣 ∥ 𝛤𝛥 ⇒ΒΓ = ΑΔ

O

A B

ΓΔ

O

AB

Γ

x

2x

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 83

Σχέση εγγεγραμμένης και αντίστοιχης επίκεντρης

Απόδειξη:

Θα αποδείξουμε ότι 𝛣��𝛤 = 2𝛣��𝛤 Περίπτωση Α: Το κέντρο Ο ανήκει σε μια πλευρά της εγγεγραμμένης γωνίας.

Το τρίγωνο 𝛢𝛰𝛣 είναι ισοσκελές, γιατί 𝛢𝛰 = 𝛰𝛣 = 𝑅. Άρα �� = ��

H �� είναι εξωτερική γωνία του τριγώνου 𝛢𝛰𝛣. Άρα,

�� = �� + �� ⇒ �� = �� + �� ⇒

�� = 2�� ⇒ 𝛣��𝛤 = 2𝛣��𝛤

Περίπτωση Β: Το κέντρο 𝛰 βρίσκεται εντός της εγγεγραμμένης γωνίας.

Κατασκευάζουμε τη διάμετρο 𝛢𝛥 και προκύπτει ότι 𝛣��𝛤 = 𝛢1 + 𝛢2

και 𝛣��𝛤 = 𝛰1 + 𝛰2 Εργαζόμαστε όπως στην περίπτωση Α και αποδεικνύουμε ότι

𝛰1 = 2𝛢1 και 𝛰2 = 2𝛢2. Δηλαδή :

𝛣��𝛤 = 𝛰1 + 𝛰2 ⇒ 𝛣��𝛤 = 2𝛢1 + 2𝛢2 ⇒ 𝛣��𝛤 = 2(𝛢1 + 𝛢2) ⇒

𝛣��𝛤 = 2𝛣��𝛤

Περίπτωση Γ: Το κέντρο 𝛰 βρίσκεται εκτός της εγγεγραμμένης γωνίας.

Κατασκευάζουμε τη διάμετρο 𝛢𝛥 και προκύπτει ότι 𝛣��𝛤 = 𝛢1 − 𝛢2

και 𝛣��𝛤 = 𝛰1 − 𝛰2 Εργαζόμαστε όπως στην περίπτωση Α και αποδεικνύουμε ότι

𝛰1 = 2𝛢1 και 𝛰2 = 2𝛢2. Δηλαδή

𝛣��𝛤 = 𝛰1 − 𝛰2 ⇒ 𝛣��𝛤 = 2𝛢1 − 2𝛢2 ⇒

𝛣��𝛤 = 2(𝛢1 − 𝛢2) ⇒

𝛣��𝛤 = 2𝛣��𝛤

Θεώρημα: Κάθε εγγεγραμμένη γωνία ισούται με το μισό της αντίστοιχης

επίκεντρης γωνίας.

O

A

B

Γ

O

AB

Γ

x

2x

O

A

B

Γ

1

2

12

Δ

O

A B

Γ12

12

Δ

84

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Παραδείγματα

1. Να υπολογίσετε τη γωνία 𝑥 στο διπλανό σχήμα.

Λύση:

Η εγγεγραμμένη γωνία 𝛣��𝛤 βαίνει στο τόξο ΒΓ.

Η επίκεντρη γωνία 𝛣��𝛤 βαίνει επίσης στο τόξο ΒΓ.

Άρα, 𝛣��𝛤 = 𝛣��𝛤 (θεώρημα εγγεγραμμένης και

αντίστοιχης επίκεντρης γωνίας).

⇒ 62𝜊 =𝑥

2

⇒ 𝑥 = 124𝑜

2. Να υπολογίσετε τις γωνίες 𝑥 και 𝑦 στο διπλανό σχήμα.

Λύση:

Οι γωνίες �� και �� είναι ίσες, γιατί βαίνουν στο ίδιο τόξο 𝛢𝛣.

Άρα, �� = 31𝜊.

Οι γωνίες �� και �� είναι ίσες, γιατί βαίνουν στο ίδιο τόξο 𝛤𝛥.

Άρα, �� = 52𝑜.

3. Να αποδείξετε ότι μεταξύ δύο παράλληλων χορδών περιέχονται ίσα τόξα.

(Θεώρημα)

Απόδειξη:

Δεδομένο 𝛢𝛣 ∥ 𝛤𝛥 (παράλληλες χορδές)

𝛢𝐵 ∥ 𝛥𝛤 ⇒ �� = �� (εντός εναλλάξ γωνίες ίσες)

�� = �� ⇒ΑΔ =ΒΓ (σε ίσες εγγεγραμμένες γωνίες

στον ίδιο κύκλο αντιστοιχούν ίσα τόξα)

Άρα, μεταξύ παράλληλων χορδών περιέχονται ίσα τόξα.

AB

Γ

52

Δ

31

x

y

O

A B

ΓΔ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 85

4. Να αποδείξετε ότι η κάθετος που φέρεται από το κέντρο ενός κύκλου προς μια χορδή του

(απόστημα) διχοτομεί τη χορδή και το αντίστοιχο τόξο της (Πόρισμα μεσοκαθέτου).

Απόδειξη:

Ας θεωρήσουμε έναν κύκλο (𝛫, 𝜌), μια χορδή του 𝛢𝛣 και την

κάθετη 𝛫𝛤 της 𝛢𝛣, που τέμνει τον κύκλο στο σημείο 𝛭.

Το 𝛫𝛤 είναι ύψος που αντιστοιχεί στη βάση του ισοσκελούς

τριγώνου 𝛫𝛢𝛣, αφού 𝛫𝛢 = 𝛫𝛣 = 𝜌.

Άρα, 𝛫𝛤 είναι και διάμεσος και διχοτόμος.

Η 𝛫𝛤 είναι διάμεσος της 𝛢𝛣 άρα διχοτομεί τη χορδή 𝛢𝛣.

Η 𝛫𝛤 είναι διχοτόμος της 𝛢��𝛤 δηλαδή ��1 = ��2, έτσι τα

αντίστοιχα τόξα είναι ίσα AM = BM , άρα ΚΓ διχοτομεί το

αντίστοιχο τόξο ΑB .

5. Να αποδείξετε ότι κάθε γωνία που σχηματίζεται από δύο τέμνουσες του κύκλου,

όταν αυτές τέμνονται εντός του κύκλου, είναι ίση με το άθροισμα των

εγγεγραμμένων γωνιών που βαίνουν στα τόξα που περιέχονται από τη γωνία και την

κατακορυφήν της γωνία (Θεώρημα).

Δηλαδή 𝑥��𝑦 = 𝐴��𝛣 + 𝛦��𝛥.

Απόδειξη:

Αν 𝑥��𝑦 είναι η γωνία μεταξύ των δύο τεμνουσών 𝛤𝛥 και 𝛣𝛦

Τότε, το ζητούμενο είναι 𝑥��𝑦 = 𝛤��𝛣 + 𝛦��𝛥

Η γωνία 𝑥��𝑦 περιέχει το τόξο 𝛣𝛤 με αντίστοιχη

εγγεγραμμένη τη ��.

Η 𝛥��𝛦, κατακορυφήν της 𝑥��𝑦, περιέχει το τόξο ΕΔ με αντίστοιχη εγγεγραμμένη τη

γωνία ��.

𝑥��𝑦 = �� + �� (Εξωτερική γωνία του τριγώνου 𝛢𝛣𝛥)

Άρα, 𝑥��𝑦 = 𝐴��𝛣 + 𝛦��𝛥.

y

x

A

B

Γ Δ

Ε

K

A

B

Γ Μ1

2

ρ

86

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Δραστηριότητες

1. Να υπολογίσετε τις τιμές του 𝑥 και 𝑦 σε καθεμιά από τις πιο κάτω περιπτώσεις:

(α)

O

AB

Γ

x

80

(β)

O

AB

Γ

x

86

(γ)

O

A B

Γ

x

B Γ Διάμετρος

(δ)

AB

Γ

34

Δx

(ε)

O

AB

Γ

30

140

x

y

(ζ) A

Γ

Β

Δ

x 32

(η)

O

AB

Γ

30

(θ) A B

Γ

x

Δ

60

80y

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 87

2. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ καθεμιά από τις πιο κάτω προτάσεις.

Να υποστηρίξετε την απάντησή σας με παράδειγμα ή αντιπαράδειγμα.

(α) Δύο εγγεγραμμένες γωνίες που βαίνουν στο ίδιο τόξο είναι ίσες.

(β) Δύο εγγεγραμμένες γωνίες που είναι ίσες βαίνουν σίγουρα στο ίδιο τόξο.

(γ) Αν μία εγγεγραμμένη γωνία είναι ορθή, τότε βαίνει σε ημικύκλιο.

(δ) Σε κύκλους (𝛫, 4) και (𝛬, 8) αν οι επίκεντρες γωνίες τους 𝛢��𝛣 και 𝛤��𝛥 είναι

αντίστοιχα ίσες, τότε και οι επίκεντρες βαίνουν σε ίσα τόξα.

3. Το ισοσκελές τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 (𝛢𝛣 = 𝛢𝛤 = 4) είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο (𝛫, 𝜌). Αν

η πλευρά 𝛣𝛤 του τριγώνου είναι διάμετρος του κύκλου να υπολογίσετε την ακτίνα

κύκλου.

4. Στον διπλανό κύκλο δίνεται 𝛢𝛤 = 𝛥𝛤. Να αποδείξετε ότι �� = ��.

5. Κατασκευάζουμε κύκλο (𝛫, 5𝑐𝑚) και μια χορδή του 𝛢𝛣. Στην προέκταση της 𝛢𝛣 προς το 𝛣 παίρνουμε τμήμα 𝛣𝛤 = 5𝑐𝑚. H προέκταση του ευθυγράμμου τμήματος

𝛤𝛫 προς το 𝛫 τέμνει τον κύκλο, στο 𝛦. Να δείξετε ότι ΕΚΑ ⌃ = 3∙ΒΚΓ ⌃ .

6. Οι κορυφές τριγώνου 𝛢𝛣𝛤 είναι σημεία κύκλου. Η διχοτόμος της γωνίας �� τέμνει τον κύκλο στο 𝛥 και η διχοτόμος της εξωτερικής γωνίας του τριγώνου στο 𝛢 τέμνει τον κύκλο στο 𝛦. Να δείξετε ότι 𝛣𝛤 ⊥ 𝛦𝛥.

A

B

Γ

Δ

Ε

88

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Θεώρημα Χορδής και Εφαπτομένης

Διερεύνηση

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn03_DGeoXordiEfaptomeni.ggb» ή να

κατασκευάσετε σε χαρτί έναν κύκλο (𝛫, 𝑅).

Να εγγράψετε στον κύκλο τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤(𝛢, 𝛣, 𝛤 σημεία του κύκλου).

Να φέρετε την εφαπτομένη 𝛣𝛥 του κύκλου στο σημείο 𝛣.

Να μετρήσετε τις γωνίες 𝛤��𝛥 και 𝛤��𝛣.

Ποια είναι η σχέση μεταξύ των γωνιών 𝛤𝛣𝛥 και 𝛤𝛢𝛣.

Να μετακινήσετε τις κορυφές του τριγώνου σε διάφορες θέσεις.

Να αλλάξετε το μέγεθος του κύκλου.

Μαθαίνω

Θεώρημα Χορδής και Εφαπτομένης

Απόδειξη:

Θα αποδείξουμε ότι 𝛣��𝛤 = 𝛥��𝛤. Φέρουμε τις ακτίνες 𝛫𝛣 και 𝛫𝛤.

Tο τρίγωνο 𝛫𝛣𝛤 είναι ισοσκελές. Άρα 𝛫��𝐵 = 𝛫��𝛤 = 𝑥.

𝛤��𝐵 = 2𝜔. (Η επίκεντρη γωνία είναι διπλάσια της εγγεγραμμένης) 𝑥 + 𝑥 + 2ω = 180ο (άθροισμα γωνιών του τριγώνου ΒΚΓ) ⇒

2𝑥 + 2ω = 180ο ⇒ 𝑥 + ω = 90ο ⇒ ω = 90ο − 𝑥 (1)

𝛫��𝛥 = 90𝜊 (Η ακτίνα είναι κάθετη με την εφαπτομένη) 𝑥 + 𝜑 = 90𝜊 ⇒ 𝜑 = 90𝜊 − 𝑥 (2)

Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει ότι �� = �� ⇒ 𝛣��𝛤 = 𝛥��𝛤

Η γωνία που σχηματίζεται από μια χορδή του κύκλου και

την εφαπτομένη στο άκρο της χορδής είναι ίση με την

εγγεγραμμένη που βαίνει στο τόξο της χορδής

A

Γ

Βω

φ

Δ

A

Γ

Βω

Δ

Κ x

x

φ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 89

Παραδείγματα

1. Από σημείο 𝛦 εκτός του κύκλου (𝛫, 𝜌) φέρουμε εφαπτόμενα τμήματα 𝛦𝛢 και ΕΒ

προς τον κύκλο. Να αποδείξετε ότι 𝛦𝛢 = 𝛦𝛣

Λύση:

𝛦𝛢 και 𝛦𝛣 είναι εφαπτόμενα τμήματα.

𝛤𝛢 και 𝛤𝛣 είναι χορδές κύκλου.

Από το θεώρημα χορδής και εφαπτομένης προκύπτει ότι

𝛦��𝛣 = 𝛢��𝛣𝛦��𝛢 = 𝛢��𝛣

} ⇒ 𝛦��𝛣 = 𝛦��𝛢

Άρα, το τρίγωνο 𝛦𝛢𝛣 είναι ισοσκελές με 𝛦𝛢 = 𝛦𝛣.

Παρατήρηση: Τα εφαπτόμενα τμήματα που άγονται από σημείο έξω από τον κύκλο

είναι ίσα μεταξύ τους.

2. Στο διπλανό σχήμα το τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο. Αν 𝛢𝛥 και 𝛤𝛥

είναι εφαπτόμενα τμήματα στα 𝛢 και 𝛤, αντίστοιχα, να υπολογίσετε τις γωνίες

��, ��, ��.

Λύση:

Η γωνία Ζ σχηματίζεται από το εφαπτόμενο τμήμα 𝛤𝛥 και τη

χορδή 𝛢𝛤 και η γωνία 𝛣 βαίνει στο τόξο 𝛢𝛤. Άρα, από το

θεώρημα χορδής και εφαπτομένης προκύπτει ότι �� = �� = 62𝑜 .

Από το ίδιο θεώρημα προκύπτει ότι �� = 72𝑜

Τα εφαπτόμενα τμήματα που άγονται από σημείο έξω από τον κύκλο είναι ίσα,

δηλαδή 𝛢𝛥 = 𝛥𝛤. Άρα το τρίγωνο 𝛢𝛥𝛤 είναι ισοσκελές με �� = �� = 62𝜊.

�� + �� + �� = 180𝑜 ⇒ (άθροισμα γωνιών τριγώνου ΑΔΓ)

�� = 180𝜊 − 62𝜊 − 62𝜊 ⇒ �� = 56𝜊 .

3. Στο διπλανό σχήμα η γωνία �� βαίνει σε ημικύκλιο και η ευθεία (휀) είναι

εφαπτομένη του κύκλου στο σημείο 𝛤. Να υπολογίσετε τις τιμές

των 𝑥, 𝑦, 𝑧.

Λύση:

Η γωνία �� βαίνει σε ημικύκλιο άρα �� = 90𝑜.

4𝑥 + 𝑥 + 90𝑜 = 180𝑜 (άθροισμα γωνιών ΑΒΓ ∆

).

5𝑥 = 90𝑜

𝑥 = 18𝑜

Από το θεώρημα χορδής και εφαπτομένης προκύπτει ότι �� = �� = 4𝑥 ⇒ �� = 72𝑜

A

x4x

y

z

ε

K

A

y

z

ε

7262

ω Δ

α

A

Γ

Β

E

90

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Δραστηριότητες

1. Να υπολογίσετε την τιμή του 𝑥 και του 𝑦 για καθεμιά από τις πιο κάτω περιπτώσεις, αν (휀) είναι εφαπτομένη του κύκλου.

2. Να κατασκευάσετε κύκλο (𝛫, 4𝑐𝑚) και να σχεδιάσετε μια χορδή του, 𝛢𝛣. Στο

σημείο 𝛣, να φέρετε την εφαπτομένη 𝛣𝛦, ώστε η γωνία 𝛦��𝐴 = 70𝜊 . Να

υπολογίσετε τη γωνία 𝛢��𝛣.

3. Να υπολογίσετε την οξεία γωνία που δημιουργείται από τη χορδή

𝛢𝛣 και την εφαπτομένη (휀) του κύκλου (𝛬, 𝜌) στο σημείο 𝛢, αν

ισχύει ότι ΑKΒ =5 ΑMB . Τα 𝛭 και 𝛫 είναι σημεία του κύκλου

όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα.

4. Να κατασκευάσετε κύκλο με κέντρο 𝛫 και διάμετρο 𝛢𝛣 = 7𝑐𝑚. Να γράψετε ένα

σημείο 𝛤 στην περιφέρεια του κύκλου τέτοιο ώστε η γωνία 𝛣��𝛤 = 30𝜊. Να φέρετε

την εφαπτομένη του κύκλου στο 𝛤 και να σημειώσετε με 𝛥 την τομή της

εφαπτομένης με την προέκταση της 𝛢𝛣. Να δείξετε ότι το 𝛢𝛤𝛥 είναι ισοσκελές

τρίγωνο.

5. Από σημείο 𝛦 εκτός κύκλου φέρουμε την εφαπτομένη 𝛦𝛢,

όπου 𝛢 είναι το σημείο επαφής, και την τέμνουσα 𝛦𝛤𝛣. Αν

𝛢𝛣 = 𝛦𝛢, να δείξετε ότι το τρίγωνο 𝛢𝛤𝛦 είναι ισοσκελές.

6. Από σημείο 𝛢 που βρίσκεται εκτός του κύκλου (𝛫, 𝛲) φέρουμε τα εφαπτόμενα

τμήματα 𝛢𝛣 και 𝛢𝛤. Αν η γωνία 𝛣��𝛤 = 58𝜊 , να υπολογίσετε το τόξο 𝛣𝛤 που

αντιστοιχεί στην κυρτή γωνία 𝛣��𝛤.

7. Στα άκρα της διαμέτρου 𝛢𝛣 ενός ημικυκλίου φέρουμε εφαπτόμενες. Η εφαπτομένη

του ημικυκλίου σε ένα σημείο 𝛤 τέμνει τις εφαπτόμενες στα σημεία Α και Β, σε

σημεία 𝛥 και 𝛦, αντίστοιχα.

(α) Να δείξετε ότι η γωνία 𝛦𝛰𝛥 είναι ορθή.

(β) Πού βρίσκεται το κέντρο του κύκλου που περνά από τα σημεία 𝛦, 𝛰, 𝛥;

(α)

A

Γ

Β

x

56

Δ 70y

(ε)

(β) A

Γ

Βx

63

Δ

E(ε)

(γ)

A

B y

129

x

(ε)

A

Γ

Β

E

A

K

Λ(ε)

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 91

Δραστηριότητες Ενότητας

1. Να υπολογίσετε τις τιμές του 𝑥 και 𝑦 σε καθεμιά από τις πιο κάτω περιπτώσεις

(α)

O

A B

Γ

x

86

(β)

O

AB

Γ

x

(γ)

A

Γ

Βx66

Δ

72

y

(δ)

AB

Γ

x

Δ

30

(ε)

AB

Γ

x

Δ

30

(στ)

AB

Γ

x

37

29

2. Ένα τετράπλευρο ΑΒΓΔ είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο με AB = 120𝑜 , BΓ= 30𝜊 ,

ΓΔ= 80𝜊. Να υπολογίσετε τις γωνίες του τετραπλεύρου 𝛢𝛣𝛤𝛥.

3. Στο διπλανό σχήμα παρουσιάζεται η κάτοψη του αγγλικού

μνημείου Stonehedge που είναι φτιαγμένο από βράχους.

Τμήματα του μνημείου δημιουργούν δύο ομόκεντρους

κύκλους. Να αποδείξετε ότι οι γωνίες 𝑥 και 𝑦 είναι ίσες .

4. Στο διπλανό σχήμα δίνεται το πεντάγωνο

𝛢𝛣𝛤𝛥𝛦 εγγεγραμμένο σε κύκλο.

(α) Να συγκρίνετε τα τόξα ABΔ και ΕΒΓ

(β) Να δείξετε ότι AΕ =ΓΔ

(γ) Να υπολογίσετε την τιμή του 𝑥

5. Σε ορθογώνιο σύστημα αξόνων δίνεται κύκλος με κέντρο το σημείο 𝛫(3,3) και ακτίνα 𝑅 = 3 𝑐𝑚. Να βρείτε τις συντεταγμένες των σημείων επαφής 𝛢 και 𝛣 του κύκλου με τους άξονες 𝛰𝑥 και 𝛰𝑦, αντίστοιχα. Αν 𝛤 είναι σημείο της περιφέρειας του κύκλου με συντεταγμένες 𝛤(4, 𝛾), να υπολογίσετε το μέτρο της γωνίας 𝛢𝛤𝛣.

A

B

x Γ

ΔΕx x

x

x

92

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

6. Να υπολογίσετε τις γωνίες του τριγώνου 𝛢𝛣𝛤

7. Δίνονται δυο ίσοι κύκλοι (𝛰, 𝜌) και (𝛫, 𝜌) με 𝛰𝛫 = 𝜌, οι οποίοι τέμνονται στα σημεία 𝛢 και 𝛥. (α) Να αποδείξετε ότι το τρίγωνο 𝛰𝛢𝛫 είναι

ισόπλευρο. (β) Να υπολογίσετε τις γωνίες του τριγώνου

𝛣𝛢𝛫.

8. Δίνεται ημικύκλιο με διαμέτρο 𝛢𝛣 και μια χορδή του 𝛢𝛤 με ΓAΒ ⌃ =30˚ . Η εφαπτομένη του ημικυκλίου στο Γ τέμνει την ευθεία 𝛢𝛣 στο 𝛥. Να δείξετε ότι το τρίγωνο 𝛢𝛤𝛥 είναι ισοσκελές.

9. Στο ακόλουθο σχήμα η επίκεντρη γωνία 𝛣��𝛥 είναι 120𝜊 και η γωνία

𝛤𝛣𝛢 είναι 15𝜊

(α) Να υπολογίσετε τη γωνία 𝛣𝛤𝛥. (β) Να αποδείξετε ότι η γωνία ω είναι 45𝜊.

10. Έστω κύκλος με κέντρο 𝛰 και ακτίνα 𝜌. Θεωρούμε κάθετες ακτίνες 𝛰𝛢 , 𝛰𝛤 και εφαπτόμενο στον κύκλο τμήμα 𝛢𝛣 με 𝛢𝛣 = 𝛰𝛤. (α) Να αποδείξετε ότι τα τμήματα 𝛢𝛰 και 𝛣𝛤 διχοτομούνται. (β) Να υπολογίσετε τις γωνίες του τετραπλεύρου 𝛢𝛣𝛰𝛤.

4x

A

2x3x

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ 93

11. Δίνεται ορθογώνιο τραπέζιο 𝛢𝛣𝛤𝛥 (�� = �� = 90𝜊) στο οποίο η 𝛣𝛤 είναι η εφαπτομένη κύκλου με διάμετρο την 𝛢𝛥. Να αποδείξετε ότι 𝛢𝛣 + 𝛤𝛥 = 𝛢𝛥

12. Σε κύκλο με κέντρο 𝛫 είναι εγγεγραμμένο ισόπλευρο τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤. Αν 𝛤𝑥 είναι η εφαπτομένη του κύκλου στο 𝛤, να δείξετε ότι η 𝛢𝛤 είναι διχοτόμος της αμβλείας γωνίας 𝛣𝛤𝑥

13. Το ισοσκελές τρίγωνο AΒΓ △

με AΒΓ ⌃ = 30𝜊 και 𝛢𝛣 = 𝛢𝛤, είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο.

Αν 𝛥 είναι τυχαίο σημείο της 𝛣𝛤 και η προέκταση της 𝛢𝛥 τέμνει τον κύκλο στο 𝛦, να

δείξετε ότι AΒΓ ⌃ = AΕΒ ⌃ .

14. Δίνεται κύκλος (𝛫, 𝑅) και σημείο 𝛣 εκτός αυτού. Με κέντρο 𝛭 το μέσο του 𝛫𝛣 και ακτίνα 𝛭𝛣 φέρουμε ημικύκλιο με διαμέτρο 𝛫𝛣 . Αν 𝛢 είναι το σημείο τομής του κύκλου (𝛫, 𝑅) με το ημικύκλιο, να υπολογίσετε τη γωνία 𝛫𝛢𝛣. Να εξηγήσετε γιατί η ευθεία που περνά από τα σημεία 𝛢 και 𝛣 είναι εφαπτομένη του κύκλου.

15. Στο σχήμα που ακολουθεί, η 𝛢𝑥 είναι εφαπτομένη του κύκλου (𝛰, 𝜌) στο σημείο του

Α και επιπλέον ισχύουν 𝛤��𝑥 = 85° και ∆��𝛢 = 40° .

(α) Να αποδείξετε ότι ��1 = 45° . (β) Να υπολογίσετε τη γωνία �� .

16. Οι κορυφές του τριγώνου 𝛢𝛣𝛤 είναι σημεία κύκλου. Η εφαπτομένη του κύκλου στο

𝛢 τέμνει την ευθεία 𝛣𝛤 στο 𝛦. Φέρουμε τη διχοτόμο 𝛢𝛥 του τριγώνου 𝛢𝛣𝛤. Να

δείξετε ότι το τρίγωνο 𝛦𝛢𝛥 είναι ισοσκελές.

17. Να αποδείξετε τα πιο κάτω θεωρήματα:

(α) Ευθεία που περνά από το κέντρο 𝛫 ενός κύκλου και είναι κάθετη προς τη χορδή

𝛢𝛣, τότε περνά από το μέσο 𝛮 της χορδής και από το μέσο 𝛭 του τόξου 𝛢𝛣.

(β) Ευθεία που περνά από το κέντρο 𝛫 ενός κύκλου και από το μέσο 𝛮 μιας χορδής

𝛢𝛣, τότε είναι κάθετη στη χορδή και περνά από το μέσο 𝛭 του τόξου 𝛢𝛣.

(γ) Ευθεία που περνά από το κέντρο 𝛫 ενός κύκλου και από το μέσο 𝛭 ενός τόξου

𝛢𝛣, τότε είναι μεσοκάθετη της χορδής 𝛢𝛣.

(δ) Ευθεία που περνά από το μέσο χορδής 𝛢𝛣 και το μέσο του αντίστοιχου τόξου

𝛢𝛣, τότε περνά από το κέντρο του κύκλου και είναι κάθετη με τη χορδή 𝛢𝛣.

94

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΚΥΚΛΟΣ

Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

1. (α) Να κατασκευάσετε ένα τραπέζιο με τις 4 κορυφές του να είναι σημεία κύκλου.

(β) Τι είδους τραπέζιο έχετε κατασκευάσει;

2. Δίνεται κύκλος με διάμετρο 𝛢𝛣 και εφαπτομένη 𝐵𝑥. Από ένα σημείο 𝛦 του κύκλου

φέρουμε τέμνουσα 𝛢𝛦 η οποία όταν προεκταθεί, τέμνει τη 𝛣𝑥 στο σημείο 𝛤. Η

εφαπτομένη του κύκλου στο σημείο 𝛦 τέμνει τη 𝛣𝑥 στο σημείο 𝛥. Να δείξετε ότι το

τρίγωνο 𝛤𝛥𝛦 είναι ισοσκελές.

3. Δύο ίσοι κύκλοι τέμνονται στα 𝛢 και 𝛣. Από το 𝛢 φέρουμε ευθεία που τέμνει τους

δύο κύκλους στα σημεία 𝛤 και 𝛥. Να δείξετε ότι το τρίγωνο 𝛣𝛤𝛥 είναι ισοσκελές.

4. Το τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο. Αν 𝛢𝛥 είναι το ύψος του τριγώνου

και 𝛢𝛦 η διάμετρος του κύκλου, να δείξετε ότι 𝛣��𝛦 = 𝛥��𝛤.

5. Σε κύκλο φέρουμε χορδή 𝛢𝛤 και την εφαπτομένη του κύκλου 𝛢𝛥. Η διχοτόμος της

γωνίας 𝛥𝛢𝛤 τέμνει τον κύκλο στο σημείο 𝛦. Να δείξετε ότι το 𝛢𝛦𝛤 είναι ισοσκελές

τρίγωνο.

6. Να αποδείξετε ότι η γωνία που δημιουργείται από δύο τέμνουσες ενός κύκλου οι

οποίες τέμνονται έξω από τον κύκλο, έχει μέτρο ίσο με τη διαφορά των δύο

εγγεγραμμένων γωνιών που βαίνουν στα τόξα που περιέχει η γωνία.

7. Δίνεται τετράγωνο 𝛢𝛣𝛤𝛥 με πλευρά 𝛼. Με διάμετρο ΑΒ γράφουμε ημικύκλιο μέσα

στο τετράγωνο και με κέντρο Α και ακτίνα α γράφουμε τόξο μέσα στο τετράγωνο.

Από το Α φέρουμε ημιευθεία που τέμνει το τόξο στο σημείο Ζ και το ημικύκλιο στο

σημείο 𝛦. Αν Ζ𝛨 ⊥ 𝛣𝛤, με Η σημείο της 𝛣𝛤 να αποδείξετε ότι 𝛧𝛦 = 𝛧𝛨.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 95

Στην ενότητα αυτή θα μάθουμε:

Να επιλύουμε και να διερευνούμε εξισώσεις

πρώτου βαθμού.

Να επιλύουμε και να διερευνούμε γραμμικά

συστήματα.

Να ερμηνεύουμε γραφικά τη λύση ενός

γραμμικού συστήματος.

Να εξετάζουμε κατά πόσο ένα γραμμικό σύστημα

Ενότητα

Γραμμικά Συστήματα

4

96

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Λύση Προβλήματος

Πώληση εφημερίδων

Στη Ζέτλαντ δύο εφημερίδες προτίθενται να προσλάβουν πωλητές. Οι πιο κάτω ανακοινώσεις παρουσιάζουν τον τρόπο αμοιβής των πωλητών της κάθε εφημερίδας.

Ερώτηση 1: ΠΩΛΗΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Ο Φάνης πωλεί κατά μέσο όρο 350 αντίτυπα της εφημερίδας Αστέρι κάθε εβδομάδα.

Ποια είναι η μέση εβδομαδιαία αμοιβή του Φάνη;

Ποσό σε ζετς: ........................................

Ερώτηση 2: ΠΩΛΗΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Η Χριστίνα είναι πωλήτρια της εφημερίδας Καλημέρα. Μια εβδομάδα πληρώθηκε 74 ζετς.

Πόσες εφημερίδες πώλησε εκείνη την εβδομάδα;

Αριθμός αντιτύπων που πώλησε: ..........

ZEDLAND DAILY

WELL PAID JOB THAT TAKES

LITTLE TIME!

Sell the Zedland Daily and make

60 zeds a week, plus an

additional 0.05 zeds per

newspaper you sell.

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΣΤΕΡΙ

ΧΡΕΙΑΖΕΣΑΙ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΟ

ΕΙΣΟΔΗΜΑ;

ΓΙΝΕ ΠΩΛΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΜΑΣ

Αμοιβή: 0,20 ζετς για κάθε εφημερίδα για τα πρώτα 240 αντίτυπα που πωλείς σε μίαν εβδομάδα, και επιπλέον 0,40 ζετς για κάθε επιπρόσθετο αντίτυπο εφημερίδας που πωλείς.

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΑΛΗΜΕΡΑ

ΚΑΛΑ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙ

ΛΙΓΟ ΧΡΟΝΟ!

Όταν πωλείς την εφημερίδα Καλημέρα κερδίζεις 60 ζετς την εβδομάδα και επιπλέον 0,05 ζετς για κάθε αντίτυπο εφημερίδας που πωλείς.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 97

Ερώτηση 3: ΠΩΛΗΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Ο Γιάννης αποφάσισε να υποβάλει αίτηση, για να εργαστεί ως πωλητής σε μια εφημερίδα. Πρέπει να επιλέξει κατά πόσο θα εργαστεί στην εφημερίδα Αστέρι ή στην εφημερίδα Καλημέρα.

Ποια από τις πιο κάτω γραφικές παραστάσεις αναπαριστά ορθά πώς αμείβουν οι δύο εφημερίδες τους πωλητές τους; Να βάλεις σε κύκλο A, B, Γ ή Δ.

A B

Γ Δ

Εβ

δο

μα

δια

ίος μ

ισθό

ς (

ζετς

)

Αριθμός αντιτύπων που πωλήθηκαν

Αστέρι

Καλημέρα

Εβ

δο

μα

δια

ίος μ

ισθό

ς (

ζετς

)

Αριθμός αντιτύπων που πωλήθηκαν

Αστέρι

Καλημέρα Καλημέρα

Εβ

δο

μα

δια

ίος μ

ισθό

ς (

ζετς

)

Αριθμός αντιτύπων που πωλήθηκαν

Αστέρι

Εβ

δο

μα

δια

ίος μ

ισθό

ς (

ζετς

)

Αριθμός αντιτύπων που πωλήθηκαν

Αστέρι

Καλημέρα

98

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 99

Επίλυση εξίσωσης α’ βαθμού

Διερεύνηση

(α) Να γράψετε όλες τις εξισώσεις που

προκύπτουν από τη (𝜆2 − 1)𝑥 = 𝜆 − 1,

όταν το λ παίρνει τιμές από το σύνολο

{−2,−1, 0, +1,+2} και να τις λύσετε.

(β) Να ανοίξετε το εφαρμογίδιο Parametriki

eksisosi. Δίνεται η εξίσωση 𝑦 = (𝜆2 − 1)𝑥 − 𝜆 + 1, 𝜆 ∈ {−2,−1, 0, +1,+2}. Να

αναφέρετε για κάθε 𝜆 ∈ {−2,−1, 0, +1, +2} τη θέση της ευθείας με τον άξονα των 𝑥

και να τη συνδέσετε με το είδος της λύσης του (α) μέρους.

Παραδείγματα

Μαθαίνω

Κάθε εξίσωση της μορφής 𝛼𝑥 = 𝛽, με 𝑥 να είναι ο άγνωστος της εξίσωσης και α, β ∈ ℝ, να είναι σταθερoί αριθμοί, ονομάζεται εξίσωση πρώτου βαθμού με έναν άγνωστο.

Η εξίσωση 𝛼𝑥 = 𝛽 , 𝛼, 𝛽 ∈ ℝ,

έχει μοναδική λύση τη 𝑥 =𝛽

𝛼 όταν 𝛂 ≠ 𝟎,

δεν έχει λύση (αδύνατη) όταν 𝜶 = 𝟎 𝜿𝜶𝜾 𝜷 ≠ 𝟎,

έχει άπειρες λύσεις (αόριστη ή ταυτότητα) όταν 𝛂 = 𝟎 𝛋𝛂𝛊 𝛃 = 𝟎

Για παράδειγμα η εξίσωση: (𝜆 − 2)(𝜆 + 1)𝑥 = 𝜆(𝜆 + 1), 𝜆 ∈ ℝ.

o Έχει μοναδική λύση όταν 𝜆 ≠ 2 , 𝜆 ≠ −1 τη 𝑥 =𝜆

𝜆−2.

o Αν 𝜆 = 2 η εξίσωση παίρνει τη μορφή 0 ∙ 𝑥 = 6 (Αδύνατη).

o Αν 𝜆 = −1, η εξίσωση παίρνει τη μορφή 0 ∙ 𝑥 = 0 (Αόριστη).

Σημείωση: Η λύση μιας εξίσωσης ονομάζεται και ρίζα της εξίσωσης.

Όταν οι συντελεστές α και β της εξίσωσης εκφράζονται με παραμέτρους, τότε η εξίσωση ονομάζεται παραμετρική και η διαδικασία εύρεσης των ριζών διερεύνηση.

100

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

1. Να λύσετε και να διερευνήσετε την εξίσωση: (𝜇 − 1)𝑥 = 𝜇 + 4 , όταν 𝜇 ∈ {0,1,2,3}.

Λύση:

Το 𝜇 παίρνει μόνο τις τιμές από το σύνολο {0,1,2,3}.

Η εξίσωση έχει μοναδική λύση, όταν το 𝜇 − 1 ≠ 0, ή 𝜇 ≠ 1.

Από τις 4 τιμές που μπορεί να πάρει το 𝜇 η εξίσωση θα έχει μόνο μία λύση όταν,

𝜇 = 0,2,3 . Η λύση της εξίσωσης θα είναι αριθμός της μορφής:

𝑥 =𝜇 + 4

𝜇 − 1 , 𝜇 = 0,2,3 .

Εξετάζοντας την κάθε περίπτωση ξεχωριστά, έχουμε:

Για 𝜇 = 0, η εξίσωση γίνεται −1𝑥 = 4 και έχει μοναδική λύση το 𝑥 = −4.

Για 𝜇 = 2, η εξίσωση γίνεται 1𝑥 = 6 και έχει μοναδική λύση το 𝑥 = 6.

Για 𝜇 = 3, η εξίσωση γίνεται 2𝑥 = 7 και έχει μοναδική λύση το 𝑥 =7

2.

Για 𝜇 = 1, η εξίσωση γίνεται 0𝑥 = 5, που είναι αδύνατη (καμία λύση).

2. Να λύσετε και να διερευνήσετε τις εξισώσεις για τις διάφορες τιμές του𝜆(𝜆 ∈ ℝ).

(α) (𝜆 − 2)𝑥 − 6 = 0.

(β) 𝜆2𝑥 − 2𝜆 = 25𝑥 − 10

Λύση:

(α) Η παραμετρική εξίσωση (𝜆 − 2)𝑥 − 6 = 0, 𝜆 ∈ ℝ γράφεται στη μορφή:

(𝜆 − 2)𝑥 = 6.

Αν 𝜆 ≠ 2 , 𝑥 =6

𝜆−2 , 𝜆 ∈ ℝ (μοναδική λύση της εξίσωσης ).

Αν 𝜆 = 2 η εξίσωση παίρνει τη μορφή: 0𝑥 = 6, (είναι αδύνατη στο ℝ).

(β) Η παραμετρική εξίσωση 𝜆2𝑥 − 2𝜆 = 25𝑥 − 10, 𝜆 ∈ ℝ, γράφεται,

𝜆2𝑥 − 25𝑥 = 2𝜆 − 10 ⟺ (𝜆2 − 25)𝑥 = 2𝜆 − 10

( μετατρέπουμε την αρχική εξίσωση στη μορφή 𝛼𝑥 = 𝛽)

Η εξίσωση έχει μοναδική λύση, όταν:

𝜆2 − 25 ≠ 0 ⟺ (𝜆 − 5)(𝜆 + 5) ≠ 0 ή 𝜆 ≠ ±5 (𝐴 ∙ 𝐵 ≠ 0 ⟺ 𝐴 ≠ 0 και 𝛣 ≠ 0)

H μοναδική λύση θα είναι: 𝑥 =2𝜆−10

𝜆2−25=

2(𝜆−5)

(𝜆−5)(𝜆+5)=

2

𝜆+5 , ∈ ℝ, 𝜆 ≠ ±5.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 101

Διερευνώντας για τις τιμές του λ, που δεν έχουμε μοναδική λύση,

δηλαδή για 𝜆 = 5, 𝜆 = −5 έχουμε ακόμη δύο περιπτώσεις.

Για 𝜆 = −5, προκύπτει η εξίσωση 0𝑥 = −20 (είναι αδύνατη εξίσωση).

Για 𝜆 = 5, προκύπτει η εξίσωση 0𝑥 = 0 (ισχύει για κάθε 𝑥 ∈ ℝ , είναι ταυτότητα).

3. Για ποιες τιμές της παραμέτρου 𝜅 ∈ ℝ οι πιο κάτω εξισώσεις είναι αδύνατες;

(α) 2𝜅𝑥 − 3𝜅 = 10 − 𝑥 ,

(β) (𝜅 − 4)𝑥 = 20 − 5𝜅.

Λύση:

(α) 2𝜅𝑥 − 3𝜅 = 10 − 𝑥 ⟺ (2𝜅 + 1)𝑥 = 10 + 3𝜅.

Οι πιθανές τιμές του 𝜅 , ώστε η εξίσωση να είναι αδύνατη, είναι ακριβώς εκείνες

για τις οποίες θα πρέπει να ισχύει:

2𝜅 + 1 = 0 και 10 + 3𝜅 ≠ 0.

Αν 2𝜅 + 1 = 0 έχουμε 𝜅 = −1

2 , και 10 + 3𝜅 =

17

2≠ 0.

Άρα, η εξίσωση είναι αδύνατη στο ℝ για 𝜅 = −1

2.

(β) Οι πιθανές τιμές του 𝜅, ώστε η εξίσωση να είναι αδύνατη, είναι ακριβώς

εκείνες για τις οποίες θα πρέπει να ισχύει συγχρόνως:

𝜅 − 4 = 0 και 20 − 5𝜅 ≠ 0.

Για 𝜅 − 4 = 0 ⟹ 𝜅 = 4 και το 20 − 5𝜅 = 20 − 5 ∙ 4 = 0.

Δηλαδή για 𝜅 = 4, η εξίσωση(𝜅 − 4)𝑥 = 20 − 5𝜅 γίνεται 0𝑥 = 0 (αόριστη) και

έτσι, η ζητούμενη εξίσωση δεν γίνεται ποτέ αδύνατη.

102

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Δραστηριότητες

1. Να λύσετε τις εξισώσεις:

(α) 15 − 6(2𝑦 + 1) = 3𝑦

(β) 4𝑥

3−𝑥−1

2=

5𝑥

6 ,

(γ) 7

5−15𝜆−6

10=

4−3𝜆

2 .

2. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις πιο κάτω προτάσεις:

(α) Η εξίσωση 2𝑥 = 0 δεν έχει καμία λύση.

(β) Η εξίσωση −(𝑥 − 6) − 𝑥 = 2(3 − 𝑥) είναι αόριστη.

(γ) Η εξίσωση 0𝑥 = −2 είναι αδύνατη.

(δ) Η εξίσωση (λ + 2)𝑥 = 10λ + 20 είναι ταυτότητα για 𝜆 = −2.

(ε) Η εξίσωση (λ2 − 1)𝑥 = 2λ + 2 είναι αδύνατη για 𝜆 = −1.

(στ) Η εξίσωση α𝑥 = β έχει πάντα λύση, αν 𝛼, 𝛽 ∈ ℝ.

(ζ) Αν η εξίσωση α𝑥 = β έχει λύση το 𝑥 = 3 και το 𝑥 = −3, τότε είναι ταυτότητα.

(η) Η εξίσωση (λ − 8)𝑥 = λ + 8 είναι ταυτότητα για 𝜆 = 8.

(θ) Αν η εξίσωση (λ − 2)𝑥 = λ + 1 έχει λύση τη 𝑥 = 4, τότε η τιμή του 𝜆 είναι 4.

3. Να απαντήσετε τις πιο κάτω ερωτήσεις, αιτιολογώντας την απάντησή σας.

(α) Για ποια τιμή του 𝛼, η εξίσωση (1 − 𝛼2)𝑥 = 𝛼 + 1 είναι αδύνατη;

(β) Ποια είναι η λύση της εξίσωσης (1 − 𝛼2)𝑥 = 𝛼 + 1, όταν 𝛼 = 3;

4. Να βρείτε την τιμή του 𝜇, ώστε η εξίσωση 4𝑥 − 6 = 𝜇𝑥 + 13μ

(α) Να είναι αδύνατη.

(β) Να είναι ταυτότητα.

(γ) Να έχει λύση τη 𝑥 = 5.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 103

5. Η εξίσωση (𝜆 − 3)𝑥 = 𝜆 + 12 έχει μοναδική λύση τη 𝑥 = −2. Να υπολογίσετε την

τιμή του 𝜆.

6. Για ποιες τιμές της παραμέτρου 𝜇 , 𝜇 ∈ ℝ η εξίσωση: 𝜇2(𝑥 − 4) = 𝑥 + 4(2𝜇 + 1)

(α) Είναι αδύνατη.

(β) Είναι ταυτότητα.

(γ) Έχει μοναδική λύση.

7. Να λύσετε και να διερευνήσετε τις πιο κάτω εξισώσεις για 𝜆 ∈ ℝ.

(α) (𝜆 + 2)𝑥 = 𝜆2 − 4.

(β) 𝜆2(𝑥 − 1) + 3𝜆 = 𝑥 − 4.

(γ) (𝜆2 − 𝜆 − 6)𝑥 = 𝜆2 − 4.

8. Να αποδείξετε ότι για οποιεσδήποτε τιμές των 𝑎 , 𝛽 ∈ ℝ η εξίσωση

(𝑥 + 2𝛼)2 − (𝑥 − 2𝛽)2 = 4𝛼(2𝛼 + 2𝛽) έχει πάντα λύση.

9. Να αποδείξετε ότι, αν η εξίσωση (𝜆 − 3)𝑥 = 2𝜇 + 8 είναι ταυτότητα, τότε η εξίσωση

(3𝜇 + 12)𝑥 = 2𝜆 είναι αδύνατη.

104

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Λύση-Διερεύνηση Γραμμικών Συστημάτων

Διερεύνηση(1)

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn02_Sistimata.ggb».

Στο εφαρμογίδιο παρουσιάζονται οι γραφικές

παραστάσεις δύο ευθειών με εξισώσεις

𝑦 = λ1𝑥 + β1𝑦 = 𝜆2𝑥 + 𝛽2

}.

(α) Να βρείτε γραφικά τη λύση (αν υπάρχει) των

πιο κάτω συστημάτων με τη βοήθεια του

λογισμικού.

Α) 𝑦 = 2𝑥 − 1𝑦 = 𝑥 + 3

} Β) 𝑦 = 3𝑥 − 1𝑦 = 𝑥 + 1

}

Γ) 𝑦 = 3𝑥 − 1𝑦 = 3𝑥 + 3

} Δ) 𝑦 = 3𝑥 + 32𝑦 = 6𝑥 + 6

}

(β) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων του καθενός από τα πιο πάνω συστήματα. Να

σχολιάσετε τα αποτελέσματα αυτά.

(γ) Να διατυπώσετε έναν κανόνα για την εύρεση

του πλήθους των λύσεων ενός γραμμικού

συστήματος δύο εξισώσεων με δύο

αγνώστους (χωρίς να λύσετε το σύστημα).

Να επιλέξετε το «Άλλες περιπτώσεις», για να

εμφανιστούν οι γραφικές παραστάσεις δύο

ευθειών με εξισώσεις 𝛼1𝑥 + 𝛽1𝑦 = 𝛾1𝛼2𝑥 + 𝛽2𝑦 = 𝛾2

}.

Να βρείτε γραφικά τη λύση (αν υπάρχει) των πιο κάτω συστημάτων με τη βοήθεια του

λογισμικού.

Ε) −3𝑥 + 2𝑦 = 1 3𝑥 + 𝑦 = 5

} ΣΤ) 3𝑥 − 2𝑦 = 4𝑦 = 4

} Ζ) 3𝑥 − 2𝑦 = 3−6𝑥 + 4𝑦 = 5

}

Η) −2𝑥 + 𝑦 = −1𝑥 = 3

} Θ) 2𝑦 = 8−3𝑥 = 3

} Ι) 𝑥 − 𝑦 = 3−2𝑥 + 2𝑦 = −6

}

Να γράψετε το πλήθος των λύσεων του καθενός από τα πιο πάνω συστήματα. Να

σχολιάσετε τα αποτελέσματα αυτά.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 105

Διερεύνηση(2) Ο Κώστας υπολόγισε την τιμή του κάθε αντικειμένου στον πίνακα (1). Ο τρόπος που

χρησιμοποίησε για τους υπολογισμούς του φαίνεται στον πίνακα (2).

(α) Να εξηγήσετε τόσο λεκτικά όσο και αλγεβρικά τον τρόπο σκέψης του Κώστα, για να

καταλήξει στα συμπεράσματά του, όπως φαίνονται στον πίνακα (2).

(β) Ποια είναι η τιμή του κάθε αντικειμένου;

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ

€40

€115

€169

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ

€40

€35

€49

106

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Μαθαίνω

Για τη διερεύνηση-λύση του συστήματος 𝜮: { 𝜜𝟏𝒙 + 𝜝𝟏𝒚 = 𝜞𝟏𝜜𝟐𝒙 + 𝜝𝟐𝒚 = 𝜞𝟐

με 𝜝𝟏, 𝜝𝟐 ≠ 0 ,

οι εξισώσεις μπορούν να γραφούν ισοδύναμα στη μορφή: { 𝒚 = 𝝀𝟏𝒙 + 𝜷𝟏𝒚 = 𝝀𝟐𝒙 + 𝜷𝟐

.

όπου 𝝀𝟏 = −𝜜𝟏

𝜝𝟏 και 𝝀𝟐 = −

𝜜𝟐

𝜝𝟐 , 𝜝𝟏, 𝜝𝟐 ≠ 𝟎 είναι οι κλίσεις των δύο

ευθειών: Τότε το σύστημα 𝜮:

(i) Θα έχει μοναδική λύση, αν 𝝀𝟏 ≠ 𝝀𝟐. (οι δύο ευθείες 𝜺𝟏, 𝜺𝟐 τέμνονται σε ένα μόνο σημείο και η λύση του συστήματος είναι οι συντεταγμένες του σημείου τομής των 2 ευθειών).

(ii) Δεν θα έχει καμία λύση, αν 𝝀𝟏 = 𝝀𝟐 και 𝜷𝟏 ≠ 𝜷𝟐 . (Αδύνατο σύστημα) (οι δύο ευθείες 𝛆𝟏, 𝛆𝟐 είναι παράλληλες).

(iii) Θα έχει άπειρες λύσεις, αν 𝝀𝟏 = 𝝀𝟐 και 𝜷𝟏 = 𝜷𝟐.

(οι δύο ευθείες 𝛆𝟏, 𝛆𝟐 ταυτίζονται (συμπίπτουν)). Σημείωση

Αν στο γραμμικό σύστημα 𝜮: { 𝜜𝟏𝒙 + 𝜝𝟏𝒚 = 𝜞𝟏𝜜𝟐𝒙 + 𝜝𝟐𝒚 = 𝜞𝟐

το 𝜝𝟏 = 𝟎, τότε το σύστημα μπορεί να

πάρει μία από τις μορφές:

𝛴1 : { 𝑥 = 𝜅

𝑦 = 𝜆𝑥 + 𝛽, αν 𝜝𝟐 ≠ 𝟎

(Θα έχει μοναδική λύση, για οποιεσδήποτε τιμές των 𝜿, 𝝀, 𝜷). ή

𝛴2 : { 𝑥 = 𝜅𝑥 = 𝜇 , αν 𝜝𝟐 = 𝟎

(θα έχει άπειρες λύσεις για 𝜿 = 𝝁, ενώ θα είναι αδύνατο για 𝜿 ≠ 𝝁). Ανάλογα, προκύπτουν αντίστοιχες μορφές συστημάτων αν 𝜜𝟏 = 𝟎 , ή 𝜜𝟐 = 𝟎.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 107

Το σύνολο τριών εξισώσεων της μορφής {

𝛼1𝑥 + 𝛽1𝑦 + 𝛾1𝑧 = 𝛿1𝛼2𝑥 + 𝛽2𝑦 + 𝛾2𝑧 = 𝛿2 𝛼3𝑥 + 𝛽3𝑦 + 𝛾3𝑧 = 𝛿3

, ονομάζεται γραμμικό

σύστημα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους. (Οι συντελεστές 𝑎1, 𝑎2, 𝑎3, 𝛽1, 𝛽2, 𝛽3, 𝛾1, 𝛾2, 𝛾3 των αγνώστων 𝑥, 𝑦, 𝑧 και οι σταθεροί όροι 𝛿1, 𝛿2, 𝛿3 είναι πραγματικοί αριθμοί). Το σύστημα μπορεί να επιλυθεί με διαδοχικές απαλοιφές του ίδιου αγνώστου, ώστε να καταλήξουμε σε ένα σύστημα δύο εξισώσεων με δύο αγνώστους.

Παραδείγματα

1. Για ποιες τιμές του 𝜆 ∈ ℝ το σύστημα { 𝑥 + 𝜆𝑦 = 9

3𝑥 + 𝜆2𝑦 = 27

(α) Έχει μοναδική λύση

(β) Έχει άπειρες λύσεις

(γ) Δεν έχει καμία λύση

Λύση:

Το σύστημα { 𝑥 + 𝜆𝑦 = 9

3𝑥 + 𝜆2𝑦 = 27 γράφεται στη μορφή {

𝑦 = −1

𝜆∙ 𝑥 +

9

𝜆

𝑦 = −3

𝜆2 ∙ 𝑥 +

27

𝜆2

μόνο όταν 𝝀 ≠ 𝟎.

(α) Το σύστημα έχει μοναδική λύση, όταν −1

𝜆≠ −

3

𝜆2 ⟹ 𝜆2 ≠ 3𝜆 ⟹ 𝜆 ≠ 0 και 𝜆 ≠ 3.

(β) Αν 𝜆 = 0, το σύστημα γίνεται { 𝑥 = 93𝑥 = 27

και παριστάνει δύο ευθείες που

συμπίπτουν. Άρα, το σύστημα έχει άπειρες λύσεις.

Aν 𝜆 = 3, το σύστημα { 𝑥 + 𝜆𝑦 = 9

3𝑥 + 𝜆2𝑦 = 27 γίνεται

{ 𝑥 + 3𝑦 = 93𝑥 + 9𝑦 = 27

⟺ { 𝑥 + 3𝑦 = 9𝑥 + 3𝑦 = 9

.

(γ) Δεν υπάρχουν τιμές του 𝝀, ώστε το σύστημα να γίνεται αδύνατο.

(Για 𝝀 = 𝟎 , 𝝀 = 𝟑 προκύπτουν συστήματα με άπειρες λύσεις, ενώ για 𝝀 ≠ 𝟎, 𝝀 ≠ 𝟑

προκύπτουν συστήματα με μοναδική λύση).

2. Να λύσετε το σύστημα 𝛴: { 𝜆𝑥 + 2𝑦 = 3𝑥 + 𝑦 = 6

για λ ∈ ℝ.

Λύση:

1ος τρόπος

Οι δύο εξισώσεις μπορούν να γραφούν στη μορφή {𝑦 = −

𝜆

2𝑥 +

3

2

𝑦 = −𝑥 + 6.

108

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Οι δύο εξισώσεις παριστάνουν ευθείες με κλίσεις 𝜆1 = −𝜆

2 και 𝜆2 = −1.

Το σύστημα 𝛴 θα έχει μοναδική λύση, αν 𝜆1 ≠ 𝜆2 , δηλαδή −𝜆

2≠ −1 ⟹ 𝜆 ≠ 2

𝛴: { 𝜆𝑥 + 2𝑦 = 3𝑥 + 𝑦 = 6

⟺ { 𝜆𝑥 + 2𝑦 = 3

−2𝑥 − 2𝑦 = −12 (πολλαπλασιάζουμε τη δεύτερη εξίσωση επί −2).

⟺ (𝜆 − 2)𝑥 = −9 (προσθέτουμε κατά μέλη)

⟺ 𝑥 = −9

𝜆−2, λ ≠ 2 ,

(αντικαθιστούμε σε μια από τις αρχικές εξισώσεις)

𝑥 = −9

𝜆−2

𝑥 + 𝑦 = 6} ⟺ −

9

𝜆−2+ 𝑦 = 6 ⟺ 𝑦 = 6 − (−

9

𝜆−2)

⟺ 𝑦 = 6 − (−9

𝜆−2) =

6λ−3

λ−2 , λ ≠ 2.

Αν λ = 2 οι εξισώσεις γίνονται {𝑦 = −𝑥 +

3

2

𝑦 = −𝑥 + 6.

Το σύστημα είναι αδύνατο (καμία λύση), γιατί οι ευθείες είναι παράλληλες αφού 𝜆1 =

𝜆2 = −1 𝜅𝛼𝜄 𝛽1 ≠ 𝛽2.

2ος τρόπος

{ 𝜆𝑥 + 2𝑦 = 3𝑥 + 𝑦 = 6

⟺ { 𝜆𝑥 + 2𝑦 = 3𝑦 = 6 − 𝑥

𝜆𝑥 + 2(6 − 𝑥) = 3 ⟺ (𝜆 − 2)𝑥 = −9 (Μέθοδος της αντικατάστασης)

Αν λ ≠ 2 ⟹ 𝑥 = −9

𝜆−2 και 𝑦 = 6 − 𝑥 = 6 +

9

𝜆−2=

6λ−3

λ−2 .

Επομένως, το σύστημα έχει μοναδική λύση 𝑥 = −9

𝜆−2, 𝑦 =

6λ−3

λ−2 με λ ≠ 2.

Η εξίσωση (𝜆 − 2)𝑥 = −9 είναι αδύνατη, όταν λ = 2 και επομένως το σύστημα είναι

αδύνατο.

3. Να βρείτε την τιμή του κ, κ ∈ ℝ, ώστε το πιο κάτω σύστημα να έχει λύση και στη

συνέχεια να αναφέρετε τη θέση των ευθειών που παριστάνουν οι τρεις εξισώσεις.

{

𝑥 + 3𝑦 = 10𝜅𝑥 + 𝑦 = 2𝜅2𝑥 + 5𝑦 = 17

.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 109

Λύση:

{ 𝑥 + 3𝑦 = 102𝑥 + 5𝑦 = 17

⟺ { −2𝑥 − 6𝑦 = −202𝑥 + 5𝑦 = 17

⟺ 𝒚 = 𝟑 , 𝒙 = 𝟏.

Η λύση (1,3) θα πρέπει να επαληθεύει και την

3η εξίσωση 𝜅𝑥 + 𝑦 = 2𝜅.

Επομένως, 𝜅 ∙ 1 + 3 = 2𝜅 ⟺ 𝜿 = 𝟑.

Γεωμετρικά, έχουμε τις τρεις ευθείες:

{

𝑥 + 3𝑦 = 103𝑥 + 𝑦 = 62𝑥 + 5𝑦 = 17

να περνούν από το σημείο (1,3).

Σημείωση: Κάθε σύστημα, που έχει τουλάχιστον μία

λύση, ονομάζεται συμβιβαστό.

4. Να λύσετε το πιο κάτω σύστημα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους

{ 𝑎 + 𝛽 + 𝛾 = 22𝛼 + 5𝛽 = 10−3𝛼 + 2𝛾 = 21

Λύση:

Παρατηρούμε ότι η 2η εξίσωση δεν περιλαμβάνει τον άγνωστο 𝛾, οπότε απαλείφουμε

το γ από την 1η και την 3η εξίσωση.

Πολλαπλασιάζουμε επί −2 την 1η εξίσωση και προσθέτουμε κατά μέλη τις δύο εξισώσεις.

𝑎 + 𝛽 + 𝛾 = 2−3𝛼 + 2𝛾 = 21

| −2

1 ⟺

−2𝑎 − 2𝛽 − 2𝛾 = −4 −3𝛼 + 2𝛾 = 21 −5𝛼 − 2𝛽 = 17

Επιλέγουμε τις δύο εξισώσεις με άγνωστους τα 𝛼 και 𝛽 και επιλύουμε ως προς 𝛼 και 𝛽

2𝛼 + 5𝛽 = 10−5𝛼 − 2𝛽 = 17

|5

2

10𝛼 + 25𝛽 = 50−10𝛼 − 4𝛽 = 34

+

21𝛽 = 84 ⟺ 𝛽 = 4

Αντικαθιστούμε το 𝛽 = 4 στη 2𝛼 + 5𝛽 = 10 ⇒ 2𝛼 + 20 = 10 ⇒ 𝛼 = −5.

Αντικαθιστούμε 𝛼 = −5, 𝛽 = 4 στην 𝛼 + 𝛽 + 𝛾 = 2 ⇒ 𝛾 = 3. Επομένως, η λύση του

συστήματος είναι (𝛼 = −5, 𝛽 = 4, 𝛾 = 3).

110

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Δραστηριότητες

1. Να βρείτε το πλήθος των λύσεων των πιο κάτω συστήματων

(α) {𝑥 + 3𝑦 = 10𝑥 + 5𝑦 = 16

(β) {−3𝑥 + 2𝑦 = 63𝑥 − 2𝑦 = 12

(γ) {𝑥 + 3𝑦 = 172𝑥 + 6𝑦 = 34

2. Να σημειώσετε στον πίνακα δίπλα από κάθε σύστημα, την κατάλληλη από τις πιο κάτω

εκφράσεις:

i. Έχει μοναδική λύση

ii. Δεν έχει λύση

iii. Έχει άπειρες λύσεις

(α) { 𝒙 = 𝟎𝒚 = 𝟐

(β) { 𝟐𝒚 = 𝟒𝟑𝒚 = 𝟓

(γ) { 𝟐𝒙 = 𝟒𝟑𝒙 = 𝟔

(δ) { 𝒙 = 𝟎𝒚 = 𝟎

(ε) {𝒙 + 𝒚 = 𝟎 𝒙 + 𝒚 = 𝟑

(στ) {𝒙 + 𝒚 = 𝟏𝟎 𝒙 − 𝒚 = 𝟐

(ζ) {𝒙 + 𝒚 = 𝟎𝟐𝒙 + 𝟐𝒚 = 𝟎

3. Για ποιες τιμές των 𝜅 και 𝜆 το σύστημα { 𝜆𝑥 + 3𝑦 = 6

6𝑥 + 2𝑦 = 𝜅 − 2 έχει άπειρες λύσεις;

4. Να διερευνήσετε και να λύσετε τα συστήματα για τις διάφορες τιμές της παραμέτρου λ,

λ ∈ ℝ.

(α) { 2𝑥 − 4𝑦 = −4𝑥 + 𝜆𝑦 = 5

(β) { 𝜆𝑥 + 𝑦 = 4𝑥 + 𝑦 = 4𝜆

(γ) { 𝜆𝑥 + 4𝑦 = 6𝑥 + 2𝑦 = −2

(δ) { 𝜆𝑥 + (𝜆 + 6)𝑦 = 6𝑥 + 𝜆𝑦 = −2

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 111

5. Να γράψετε ένα γραμμικό σύστημα δύο εξισώσεων με δύο αγνώστους, που

(α) να έχει μοναδική λύση το (1, −3).

(β) να είναι αδύνατο και η μία εξίσωσή του να είναι 𝑥 + 5𝑦 = 4.

(γ) να έχει άπειρες λύσεις.

6. Να υπολογίσετε τις τιμές των κ και λ , αν το σύστημα { 𝜅𝑥 + 𝜆𝑦 = 𝜆 − 2𝜅 + 352𝜆𝑥 + 𝜅𝑦 = 𝜅 + 3𝜆

έχει

λύση το (1, −1).

7. Να βρείτε την τιμή του 𝛼 και 𝛽 ώστε τα πιο κάτω συστήματα να έχουν την ίδια λύση (να

είναι ισοδύναμα).

{ 2𝑥 + 5𝑦 = 93𝑥 + 4𝑦 = 10

και { 𝛼𝑥 + 2𝑦 = 85𝑥 + 𝛽𝑦 = 3

.

8. Ποια από τα πιο κάτω συστήματα είναι συμβιβαστά;

(α) {

3𝑥 + 19𝑦 = 2𝑥 + 2𝑦 = 5𝑥 − 2𝑦 = 9

(β) {

2𝑥 + 3𝑦 = 2𝑥 + 2𝑦 = 34𝑥 − 5𝑦 = 1

(γ) { 𝑥 + 𝑦 = 02𝑥 + 𝑦 = 0

(δ) { 4𝑥 + 𝑦 = 012𝑥 + 3𝑦 = 0

9. Να βρείτε την τιμή του λ ∈ ℝ, ώστε το σύστημα: {

𝜆𝑥 + 2𝑦 = 20−7𝑥 + 𝑦 = 127𝑥 + 5𝑦 = 18

να είναι συμβιβαστό.

10. Δίνονται οι ευθείες (휀1) και (휀2) με εξισώσεις 2𝑥 + 3𝑦 = 13 και 3𝑥 + 4𝑦 = 18,

αντίστοιχα. Χωρίς να κατασκευάσετε τις ευθείες

(α) Να βρείτε τις συντεταγμένες του σημείου τομής τους Α.

(β) Να εξετάσετε κατά πόσο η ευθεία 5𝑥 − 𝑦 = 7 περνά από το σημείο Α.

(γ) Να υπολογίσετε την τιμή του 𝜆, ώστε και η ευθεία 𝑦 = 𝜆𝑥 + 7 να περνά από το

σημείο Α.

11. Να γράψετε ένα σύστημα τριών εξισώσεων με δύο αγνώστους που να είναι

συμβιβαστό και ένα που να μην είναι συμβιβαστό, αν οι δύο από τις τρεις εξισώσεις

είναι: { −𝑥 + 𝑦 = 5𝑥 − 3𝑦 = −1

.

112

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

12. Να βρείτε πόσο κοστίζει το καθένα από τα πιο κάτω αντικείμενα. Οι συνολικές τιμές

των αντικειμένων αναγράφονται οριζόντια.

ΣΥΝΟΛΙΚΟ

ΚΟΣΤΟΣ

€400

€634

€30

13. Το άθροισμα της μεγαλύτερης και της μικρότερης γωνίας ενός τριγώνου είναι

διπλάσιο από την άλλη γωνία. Αν η μεγαλύτερη γωνία είναι 18𝜊 μεγαλύτερη από την

αμέσως μικρότερη γωνία του τριγώνου, να υπολογίσετε τα μέτρα των τριών γωνιών του

τριγώνου.

14. Η καμπύλη (𝛫) με εξίσωση

𝑥2 + 𝑦2 + 𝑎𝑥 + 𝛽𝑦 + 𝛾 = 0 περνά από τα σημεία με

συντεταγμένες (−1,1), (5 ,1), (2, 4).

(α) Να βρείτε τα 𝛼, 𝛽, 𝛾 και

(β) Να αποδείξετε ότι το σημείο (2, −2 ) βρίσκεται πάνω

στην καμπύλη (Κ).

15. Να λύσετε τα πιο κάτω συστήματα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους.

(α) { 𝑥 + 5𝑦 + 6𝑧 = 123𝑥 + 2𝑧 = 54𝑧 = 4

(β) {

𝑥 + 2𝑦 − 4𝑡 = −72𝑥 − 𝑦 + 𝑡 = 3−𝑥 − 𝑦 + 𝑡 = 8

(γ) {

𝑥 + 𝑦 + 8𝑧 = 19𝑥 + 8𝑦 + 𝑧 = 238𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 28

(δ) {

2𝑥 − 3𝑦 + 4𝜔 = 14𝑥 + 3𝑦 − 8𝜔 = 1𝑥 − 6𝑦 + 2𝜔 = −1

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 113

Δραστηριότητες Ενότητας

1. Δίνεται η εξίσωση: (𝜇 − 1)(𝜇 − 2)𝑥 = (𝜇 − 1)(𝜇 + 2), 𝜇 ∈ ℝ. Να λύσετε την

εξίσωση όταν:

(α) 𝜇 = 3

(β) 𝜇 = 2

(γ) 𝜇 = 1.

2. Δίνεται η εξίσωση: (𝜅2 − 1)𝑥 = (𝜅2 − 𝜅 − 2), 𝜅 ∈ ℝ.

(α) Να λύσετε την εξίσωση για 𝜅 = 1 και για 𝜅 = −1.

(β) Για ποιες τιμές του 𝜅 η εξίσωση έχει μοναδική λύση; Να αιτιολογήσετε την

απάντησή σας.

3. Δίνεται η εξίσωση: (𝜅2 − 4)𝑥 = (𝜅2 + 𝜅 − 6), 𝜅 ∈ ℝ.

(α) Να βρείτε την τιμή του 𝜅 ∈ ℝ, (αν υπάρχει), ώστε η εξίσωση να έχει λύση το

𝑥 = 2.

(β) Για ποιες τιμές του 𝜅 η εξίσωση έχει μοναδική λύση; Να αιτιολογήσετε την

απάντησή σας.

(γ) Για ποιες τιμές του 𝜅 η εξίσωση είναι αδύνατη;

(δ) Για ποιες τιμές του 𝜅 η εξίσωση είναι αόριστη;

4. Να λύσετε την εξίσωση (𝜅2 − 4𝜅 − 21)𝑥 = (𝜅2 − 49) για όλα τα 𝜅 ∈ ℝ.

5. Nα λύσετε και να διερευνήσετε τις εξισώσεις για τις διάφορες τιμές του𝜆 ∈ ℝ.

(α) 𝜆𝑥 − 10 = 5𝜆 + 2𝑥

(β) 𝜆2(𝑥 − 1) + 14𝜆 = 12(3𝑥 + 4)

6. Η ηλεκτρική αντίσταση 𝑅 (σε Ωμ) ενός σύρματος καθαρού μετάλλου σχετίζεται με τη

Θερμοκρασία 𝛩 (σε βαθμούς Κελσίου) από τον τύπο: 𝑅 = 𝑅0(1 + 𝛽 ∙ 𝛩), όπου 𝛽, 𝑅0

θετικές σταθερές.

(α) Για ποια θερμοκρασία ισχύει 𝑅 = 𝑅0;

(β) Αν υποθέσουμε ότι η αντίσταση είναι μηδέν, όταν 𝛩 = −2730𝐶 (απόλυτο

μηδέν), να βρείτε την τιμή του 𝛽.

(γ) Το ασημένιο σύρμα έχει αντίσταση 1,25 𝛺𝜇 στους 00𝐶. Σε ποια θερμοκρασία

θα έχει αντίσταση 2 𝛺𝜇;

7. Δίνεται τετράγωνο 𝛢𝛣𝛤𝛥 με εμβαδόν ίσο με 𝜅2 𝑐𝑚2.

(α) Να προσδιορίσετε τη θέση ενός σημείου Μ που βρίσκεται μεταξύ των Α και Δ,

ώστε να ισχύει: 𝛦𝛢𝛭𝛣 = 2𝛦𝛥𝛭𝛤.

(β) Να δείξετε ότι για κάθε θέση του σημείου Μ μεταξύ των Α και Δ

ισχύει: 𝛦𝛢𝛭𝛣 + 𝛦𝛥𝛭𝛤 = 𝛦𝛣𝛭𝛤

114

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

8. (α) Να γράψετε το σύστημα και τη λύση που

παριστάνουν οι ευθείες 휀1και 휀2 στο διπλανό

σχήμα.

(β) Να γράψετε και μια τρίτη εξίσωση με δύο

αγνώστους, ώστε να δημιουργείται μαζί με τις

δύο προηγούμενες εξισώσεις ένα σύστημα 3

εξισώσεων με 2 αγνώστους που να είναι

συμβιβαστό.

9. Αν το σύστημα : { (𝛼 + 𝛽)𝑥 + 𝛽𝑦 = 5

(𝛼 − 5)𝑥 + (−𝛼 + 𝛽)𝑦 = 10 έχει λύση το (2,1), να υπολογίσετε τις

τιμές των 𝛼 και 𝛽.

10. Για ποιες τιμές του 𝜆 ∈ ℝ το σύστημα { 2𝑥 + 𝜆𝑦 = 2𝜆

𝜆𝑥 + 2𝑦 = 𝜆2

(α) Έχει μοναδική λύση

(β) Έχει άπειρες λύσεις

(γ) Δεν έχει καμία λύση

11. Να διερευνήσετε και να λύσετε τα συστήματα για τις διάφορες τιμές της παραμέτρου

λ , λ ∈ ℝ.

(α) { 𝜆𝑥 − 𝑦 = 𝜆 − 1

𝜆2𝑥 − 2𝑦 = 𝜆 (β) {

𝑥 + 𝜆𝑦 = 𝜆𝜆𝑥 + (𝜆 + 6)𝑦 = 3𝜆

12. Η περίμετρος ενός ορθογωνίου είναι 40 𝑐𝑚. Αν το μήκος του ελαττωθεί κατά 2 𝑐𝑚

και το πλάτος του αυξηθεί κατά 2 𝑐𝑚, τότε το εμβαδόν του αυξάνεται κατά 8 𝑐𝑚2. Να

υπολογίσετε τις διαστάσεις του ορθογωνίου.

13. Ο Ανδρέας έχει διπλάσια ηλικία από τον αδελφό του Βασίλη. Τέσσερα χρόνια πριν ο

Ανδρέας είχε τετραπλάσια ηλικία από τον Βασίλη. Να γράψετε δύο εξισώσεις που να

συνδέουν τις ηλικίες του Ανδρέα και του Βασίλη και να τις παραστήσετε γραφικά. Να

βρείτε τις ηλικίες των δύο παιδιών από τη γραφική παράσταση.

14. Δύο κύκλοι εφάπτονται εξωτερικά και το μήκος της διακέντρου τους είναι 40 𝑐𝑚. Αν

οι ακτίνες των δύο κύκλων έχουν λόγο 2 προς 3, να βρείτε τα μήκη τους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 115

15. Να εξετάσετε κατά πόσο τα συστήματα είναι συμβιβαστά.

(α) {

2𝑥 + 3𝑦 = 54𝑥 + 5𝑦 = 9𝑥 − 𝑦 = 2

(β) {

𝑥 + 5𝑦 = 02𝑥 − 5𝑦 = 153𝑥 + 2𝑦 = 95𝑥 − 2𝑦 = 31

16. Να βρείτε την τιμή του κ ∈ ℝ, ώστε το σύστημα: {

𝜅𝑥 + (𝜅 + 1)𝑦 = 11𝑥 − 2𝑦 = 53𝑥 + 4𝑦 = 5

να είναι

συμβιβαστό.

17. Αν το σύστημα: {

𝑥 − 4𝑦 = 132𝑥 − 3𝑦 = 11𝜅𝑥 + 𝜆𝑦 = 10

είναι συμβιβαστό, να υπολογίσετε την τιμή της

παράστασης 𝛢 = 𝜅2 + 9𝜆2 + 100 − 6𝜅𝜆.

18. Να λύσετε τα πιο κάτω συστήματα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους.

(α) {

2𝑥 + 3𝑦 − 𝑧 = −2𝑥 + 5𝑦 + 2𝑧 = 33𝑥 − 4𝑦 + 5𝑧 = 25

(β) {

𝑥 + 𝑦 + 𝑡 = 02𝑥 − 3𝑦 + 5𝑡 = 53𝑥 + 5𝑦 − 7𝑡 = −2

(γ) {

𝑎 − 2𝛽 + 3𝛾 = 02𝛼 − 3𝛽 − 𝛾 = 03𝛼 − 5𝛽 + 2𝛾 = 0

(δ) {

10𝑥 + 𝑦 + 𝜔 = 27𝑥 + 10𝑦 + 𝜔 = 36𝑥 + 𝑦 + 10𝜔 = 45

116

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Ασκήσεις Εμπλουτισμού

1. Αν η εξίσωση 𝑎(𝑥 + 1) + 𝛽(𝑥 + 2) = 4 έχει λύση το 𝑥 = 3, να υπολογίσετε την τιμή

της παράστασης 8𝛼 + 10𝛽.

2. Δίνεται η εξίσωση: 𝑥(𝑥 − 1)(𝑥 − 2) = (𝑥 − 1)(𝑥 − 3). Για ποιες τιμές του 𝑥 η

εξίσωση είναι:

(α) Αδύνατη;

(β) Αόριστη;

3. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση: 𝛼2𝑥 + 1 = 𝑎4 − 𝑥 , 𝑎 ∈ ℝ, έχει πάντα μοναδική λύση

και να τη βρείτε.

4. Να λύσετε και να διερευνήσετε τις πιο κάτω ανισώσεις για όλα τα 𝜆 ∈ ℝ.

(α) 𝜆2(𝑥 − 3) = 𝑥 + 3𝜆

(β) (𝜆4 − 9𝜆2)𝑥 + 3𝜆 − 𝜆2 = 0

5. Η εξίσωση (𝜅2 − 𝜅 − 2)𝑥 = 𝜅 + 6 έχει μοναδική λύση το 𝑥 = 1. Να υπολογίσετε τις

πιθανές τιμές του 𝜅.

6. Αν οι ευθείες { 𝑦 = 𝛼1𝑥 + 𝛽1𝑦 = 𝑎2𝑥 + 𝛽2

είναι παράλληλες, να αναφέρετε το είδος του

συστήματος:

(α) { 𝑦 = 𝛼1𝑥 + 𝛽1𝑦 = 𝑎2𝑥 + 𝛽2

(β) { 𝑦 = (𝛼1 + 1)𝑥 + 𝛽1 + 2𝑦 = (𝑎2 + 1)𝑥 + 𝛽2 + 2

(γ) { 𝑦 = (𝛼1 + 1)𝑥 + 𝛽1 + 2𝑦 = (𝑎2 + 1)𝑥 + 𝛽2 + 3

7. Δίνονται οι ευθείες { 𝑦 = (𝛼2 − 9)𝑥 + 𝛽𝑦 = 16𝑥 + 8 − 𝛽

. Να βρείτε για ποιες τιμές των

πραγματικών αριθμών 𝛼 και 𝛽 οι ευθείες:

(α) Τέμνονται σε ένα μόνο σημείο.

(β) Συμπίπτουν.

(γ) Είναι παράλληλες.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 117

8. Να λύσετε και να διερευνήσετε πλήρως τα συστήματα αν 𝛼 , 𝛽, 𝛾 ∈ ℝ.

(α) { 𝑥 + 𝑦 = 2𝛼𝑥 + 2𝑦 = 𝛽

(β) { 𝛼𝑥 + 𝛽𝑦 = 𝛾

𝛼2𝑥 + 𝛽2𝑦 = 𝛾2

9. Ο Ανδρέας για να αγοράσει μια σοκολάτα χρειάζεται ακόμη 51 σεντ, ενώ ο Γιάννης

για να αγοράσει την ίδια σοκολάτα χρειάζεται ακόμη 45 σεντ. Αν και οι δύο μαζί

ενώσουν τα λεφτά που κρατούν, τότε μπορούν να αγοράσουν τη σοκολάτα και να

τους περισσέψουν και 2 σεντ. Να βρείτε πόσα λεφτά κρατούσε το κάθε παιδί και

πόσο ήταν η αξία της σοκολάτας.

10. Να λύσετε τα πιο κάτω συστήματα:

{𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 12 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 19

{𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 12 2𝑥 + 3𝑦 − 𝑧 = 19

Τι παρατηρείτε όταν έχουμε λιγότερες εξισώσεις από τους αγνώστους;

11. Να σχηματίσετε ένα σύστημα τριών εξισώσεων με τρεις αγνώστους που:

(α) να έχει μοναδική λύση το (1,2,3).

(β) να έχει άπειρες λύσεις της μορφής (𝜆, 2𝜆, 3𝜆), 𝜆 ∈ ℝ.

(γ) να είναι αδύνατο.

12. Αν το σύστημα { 𝛼1𝑥 = 𝛽1𝛼2𝑥 = 𝛽2

𝛼1, 𝛼2, 𝛽1, 𝛽2 ∈ ℝ είναι συμβιβαστό, να αποδείξετε ότι

𝛼1𝛽2 − 𝛼2𝛽1 = 0.

118

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

13. Να λύσετε το σύστημα

𝛴1:

{

1

𝑥+1

𝑦=5

61

𝑦+1

𝑧=7

121

𝑧+1

𝑥=3

4

14. Ένας τριψήφιος αριθμός έχει άθροισμα ψηφίων 16. Αν αλλάξουμε το ψηφίο των

μονάδων με το ψηφίο των εκατοντάδων, προκύπτει αριθμός κατά 198 μεγαλύτερος.

Αν αλλάξουμε το ψηφίο των δεκάδων με το ψηφίο των μονάδων, προκύπτει

αριθμός κατά 27 μικρότερος. Να βρείτε τον αριθμό.

15. Να υπολογίσετε τα 𝛼, 𝛽 και 𝛾 αν για τη συνάρτηση 𝑓(𝑥) = 𝑎𝑥4 + 𝛽𝑥2 + 𝛾 ισχύει

𝑓(1) = 0 , 𝑓(2) = 6 και 𝑓(3) = 56.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 119

Στην ενότητα αυτή θα μάθουμε:

Τη γωνία σε κανονική θέση και τους τριγωνομετρικούς

αριθμούς γωνίας σε κανονική θέση.

Το ακτίνιο ως μονάδα μέτρησης γωνιών.

Τον τριγωνομετρικό κύκλο και τους τριγωνομετρικούς αριθμούς

οποιασδήποτε γωνίας στον τριγωνομετρικό κύκλο.

Τις τριγωνομετρικές συναρτήσεις και να εξετάζουμε, αν μια

συνάρτηση είναι περιοδική.

Τις βασικές τριγωνομετρικές ταυτότητες.

Τις σχέσεις μεταξύ των τριγωνομετρικών αριθμών που έχουν

άθροισμα ή διαφορά 0°, 90°, 180°, 270°, 360°.

Ενότητα

Τριγωνομετρία

5

120

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Τριγωνομετρία

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 121

Λύση Προβλήματος

ΠΛΟΙΑ ΜΕ ΠΑΝΙΑ

Ενενήντα πέντε τοις εκατό του παγκόσμιου

εμπορίου, διακινείται θαλάσσια, από περίπου

50 000 πετρελαιοφόρα, φορτηγά πλοία και

πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Τα

περισσότερα από αυτά τα πλοία

χρησιμοποιούν πετρέλαιο για την κίνησή τους.

Οι μηχανικοί σχεδιάζουν να αναπτύξουν

μηχανισμούς αεροδυναμικής υποστήριξης των

πλοίων. Η εισήγησή τους εστιάζεται στη χρήση

πανιών στα πλοία, ώστε να αξιοποιείται η δύναμη του ανέμου. Αυτό θα οδηγήσει σε

μείωση της κατανάλωσης αργού πετρελαίου και της επίδρασης των καυσίμων στο

περιβάλλον.

Ερώτηση 1: ΠΛΟΙΑ ΜΕ ΠΑΝΙΑ

Ένα πλεονέκτημα της χρήσης πανιών ναυσιπλοΐας είναι ότι το πανί υπερίπταται σε ύψος

150 m. Σε αυτό το ύψος, η ταχύτητα του ανέμου είναι κατά προσέγγιση 25% μεγαλύτερη

από την ταχύτητα στο κατάστρωμα του πλοίου.

Με ποια, κατά προσέγγιση, ταχύτητα πνέει ο άνεμος στο πανί, όταν η ταχύτητα του ανέμου

στο κατάστρωμα ενός πλοίου μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων είναι 24 km/h;

Α 6 km/h

Β 18 km/h

Γ 25 km/h

Δ 30 km/h

Ε 49 km/h

Ερώτηση 2: ΠΛΟΙΑ ΜΕ ΠΑΝΙΑ

Πόσο περίπου πρέπει να είναι το μήκος του

σχοινιού του πανιού, για να ρυμουλκεί το

πλοίο υπό γωνία 45° και να βρίσκεται

κατακόρυφα σε ύψος 150 m, όπως φαίνεται

στο διάγραμμα;

Α 173 m Β 212 m Γ 285 m Δ 300 m

© by skysails

Σημείωση: Το διάγραμμα δεν είναι υπό κλίμακα.

© by skysails

45° 90°

150 𝑚

Σχοινί

122

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Ερώτηση 3: ΠΛΟΙΑ ΜΕ ΠΑΝΙΑ

Λόγω του υψηλού κόστους του αργού πετρελαίου, το οποίο κοστίζει 0,42 ζετς το λίτρο, οι ιδιοκτήτες του πλοίου Νέο Κύμα σκέφτονται να εξοπλίσουν το πλοίο τους με πανιά ναυσιπλοΐας.

Υπολογίζεται ότι ένα τέτοιο πανί, μπορεί να περιορίσει την κατανάλωση αργού πετρελαίου συνολικά γύρω στο 20%.

Το κόστος εξοπλισμού του πλοίου Νέο Κύμα με ένα πανί είναι 2 500 000 ζετς.

Μετά από πόσα χρόνια η εξοικονόμηση από την κατανάλωση αργού πετρελαίου θα καλύψει το κόστος του πανιού; Να υποστηρίξεις την απάντησή σου με τους απαραίτητους υπολογισμούς.

Αριθμός ετών: .........................................

PISA 2012

Όνομα: Νέο Κύμα

Είδος: Μεταφοράς

εμπορευματοκιβωτίων

Μήκος: 117 μέτρα

Πλάτος: 18 μέτρα

Χωρητικότητα: 12 000 τόνοι

Μέγιστη ταχύτητα: 19 κόμβοι

Ετήσια κατανάλωση πετρελαίου χωρίς τη χρήση πανιού: περίπου 3 500 000 λίτρα

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 123

Γωνία σε Κανονική Θέση

Το Ακτίνιο ως Μονάδα Μέτρησης Γωνιών

Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Γωνίας σε Κανονική Θέση

Διερεύνηση (1)

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn04_Motorcycles.ggb».

Οι μοτοσυκλετιστές 𝛢 και 𝛣

βρίσκονται σε διαφορετικά

σημεία πάνω στον θετικό

ημιάξονα 𝛰𝑋 και κινούνται

κυκλικά γύρω από την αρχή των

αξόνων 𝛰.

Τα κουμπιά

ξεκινούν και σταματούν την κίνηση των μοτοσυκλετιστών.

Να επιλέξετε τα πιο πάνω κουμπιά διαδοχικά και να περιγράψετε τη θέση

του κάθε μοτοσυκλετιστή και τον τρόπο που κινείται.

Διερεύνηση (2)

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn04_Rad.ggb».

Να επιλέξετε τον δρομέα με την ένδειξη «𝑅»

για να αλλάξετε την ακτίνα του κύκλου.

Να υπολογίσετε το μήκος του τόξου 𝛤𝛥 για

διάφορες τιμές της ακτίνας «𝑅» και να

συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα.

𝜶° 𝑹 𝜸 = 𝟐𝝅𝑹 ∙𝒂

𝟑𝟔𝟎°

𝟓𝟕, 𝟐𝟗𝟓𝟕𝟖° 2,3 2,3

Τι παρατηρείτε για το μήκος του τόξου;

124

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Μαθαίνω

Μια γωνία λέγεται ότι είναι σε κανονική θέση, αν η αρχική της πλευρά συμπίπτει με τον θετικό ημιάξονα των τετμημένων.

Αν μια γωνία στην κανονική της θέση δημιουργείται με στροφή αντίθετη της κίνησης των δεικτών του ρολογιού, λέμε ότι μετρούμε θετικά και η γωνία που δημιουργείται ονομάζεται θετική γωνία.

Αν μια γωνία στην κανονική της θέση δημιουργείται με στροφή σύμφωνα με την κίνηση των δεικτών του ρολογιού, λέμε ότι μετρούμε αρνητικά και η γωνία που δημιουργείται ονομάζεται αρνητική γωνία.

π.χ.

Το μέτρο μιας γωνίας μπορεί να πάρει οποιαδήποτε τιμή στο σύνολο των πραγματικών αριθμών ℝ.

π.χ. −725°, 22,76°, 399°, 1028°, …

Τόξο ενός ακτινίου (𝟏 𝒓𝒂𝒅) λέγεται ένα τόξο 𝛢𝛣 ενός κύκλου με ακτίνα 𝑅 που έχει μήκος ίσο με την ακτίνα 𝑅 του κύκλου.

Ακτίνιο (𝟏 𝒓𝒂𝒅) είναι η επίκεντρη γωνία που βαίνει σε τόξο ενός ακτινίου.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 125

Από τον ορισμό προκύπτει η σχέση μοίρας και ακτινίου ως μονάδων μέτρησης γωνιών:

𝜶

𝝅=

𝝁

𝟏𝟖𝟎

Όπου 𝜇 είναι το μέτρο σε μοίρες και 𝛼 το μέτρο σε ακτίνια (𝑟𝑎𝑑) μιας γωνίας 𝜔.

Απόδειξη:

Έστω ότι μια γωνία 𝜔 είναι 𝜇° και 𝛼 𝑟𝑎𝑑.

Το μήκος ενός κύκλου ακτίνας 𝑅 είναι 2𝜋𝑅,

οπότε η γωνία 360° είναι ίση με 2𝜋 𝑟𝑎𝑑

Η γωνία 1 𝑟𝑎𝑑 είναι ίση με 360

2𝜋 μοίρες

Επομένως η γωνία 𝛼 𝑟𝑎𝑑 είναι ίση με 𝛼 ∙180

𝜋 μοίρες.

Επειδή η γωνία 𝜔 είναι 𝜇°, ισχύει ότι 𝜇 = 𝛼 ∙180

𝜋, οπότε έχουμε:

𝛼

𝜋=

𝜇

180

Παράδειγμα:

Αν 𝜃 = 135°, τότε η γωνία σε ακτίνια είναι ίση με: 𝛼

𝜋=

135

180 ⇔ 𝛼 =

3𝜋

4 𝑟𝑎𝑑

Η γωνία 𝜃 είναι σε κανονική θέση και το σημείο 𝛢(𝑥, 𝑦), το οποίο διαφέρει από την αρχή των αξόνων 𝛰(0,0), είναι πάνω στην τελική πλευρά της γωνίας.

Η απόσταση του σημείου 𝛢(𝑥, 𝑦) από την αρχή των

αξόνων είναι ίση με 𝜌, όπου 𝜌 = √𝑥2 + 𝑦2 , 𝜌 > 0.

Αν η γωνία 𝜃 είναι οξεία, τότε οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 𝜽 είναι:

𝜼𝝁𝜽 =𝒚

𝝆 𝝈𝝊𝝂𝜽 =

𝒙

𝝆 𝜺𝝋𝜽 =

𝒚

𝒙

Παράδειγμα:

Στο σχήμα το σημείο 𝛢(4,3) είναι στην τελική πλευρά της γωνίας 𝜃.

𝜌 = √32 + 42 = 5

Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 𝜃 είναι:

𝜂𝜇𝜃 =𝑦

𝜌=

3

5, 𝜎𝜐𝜈𝜃 =

𝑥

𝜌=

4

5 και 휀𝜑𝜃 =

𝑦

𝑥=

3

4

126

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Οι ορισμοί για τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας 𝜃 είναι συνεπείς με τους ορισμούς που έχουν δοθεί για την οξεία γωνία σε ορθογώνιο τρίγωνο.

Γενικεύοντας τα πιο πάνω, ορίζουμε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς οποιασδήποτε γωνίας 𝜃.

𝜼𝝁𝜽 =𝒚

𝝆 𝝈𝝊𝝂𝜽 =

𝒙

𝝆 𝜺𝝋𝜽 =

𝒚

𝒙

όπου 𝝆 = √𝒙𝟐 + 𝒚𝟐, 𝝆 > 𝟎

Παράδειγμα: Στο σχήμα το σημείο 𝛢(−4,3) είναι πάνω στην τελική πλευρά της γωνίας 𝜃. Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 𝜃 είναι:

𝜂𝜇𝜃 =𝑦

𝜌=

3

5, 𝜎𝜐𝜈𝜃 =

𝑥

𝜌=

−4

5= −

4

5 και

휀𝜑𝜃 =𝑦

𝑥=

3

−4= −

3

4

Συνεφαπτομένη της γωνίας 𝜃 ορίζουμε τον τριγωνομετρικό αριθμό

1

𝜀𝜑𝜃, 휀𝜑𝜃 ≠ 0 και τον συμβολίζουμε με 𝝈𝝋𝜽, δηλαδή:

𝝈𝝋𝜽 =𝟏

𝜺𝝋𝜽

Τέμνουσα της γωνίας 𝜃 ορίζουμε τον τριγωνομετρικό αριθμό 1

𝜎𝜐𝜈𝜃, 𝜎𝜐𝜈𝜃 ≠ 0

και τον συμβολίζουμε με 𝝉𝜺𝝁𝜽, δηλαδή:

𝝉𝜺𝝁𝜽 =𝟏

𝝈𝝊𝝂𝜽

Συντέμνουσα της γωνίας 𝜃 ορίζουμε τον τριγωνομετρικό αριθμό 1

𝜂𝜇𝜃, 𝜂𝜇𝜃 ≠ 0 και τον συμβολίζουμε με 𝝈𝝉𝜺𝝁𝜽, δηλαδή:

𝝈𝝉𝜺𝝁𝜽 =𝟏

𝜼𝝁𝜽

Η κλίση 𝝀 της ευθείας (휀) ισούται με την εφαπτομένη της γωνίας 𝜔 που σχηματίζει η ευθεία με τον άξονα των τετμημένων, δηλαδή 𝝀 = 𝜺𝝋𝝎, 𝟎° ≤ 𝝎 < 𝟏𝟖𝟎°.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 127

Παραδείγματα

1. Να γράψετε δύο ζεύγη γωνιών οι οποίες είναι στην κανονική τους θέση και έχουν την

ίδια τελική πλευρά και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Λύση:

Η γωνία 120° έχει την ίδια τελική πλευρά με τη

γωνία −240°, αφού −240° = −360° + 120°.

Η γωνία 315° έχει την ίδια τελική πλευρά με τη

γωνία 675°, αφού 675° = 360° + 315°.

2. Να εκφράσετε τη γωνία 60° σε ακτίνια.

Λύση:

Θέτουμε στον τύπο 𝛼

𝜋=

𝜇

180, όπου 𝜇 = 60 και έχουμε

𝛼

𝜋=

60

180 ⇔ 𝛼 =

𝜋

3.

Άρα 60° =𝜋

3 𝑟𝑎𝑑.

3. Να εκφράσετε τη γωνία 12𝜋

5 𝑟𝑎𝑑 σε μοίρες.

Λύση:

Θέτουμε στον τύπο 𝛼

𝜋=

𝜇

180, όπου 𝛼 =

12𝜋

5 και έχουμε

12𝜋

5

𝜋=

𝜇

180 ⇔ 𝜇 =

12∙180

5= 432°.

Άρα 12𝜋

5 𝑟𝑎𝑑 = 432°.

128

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

4. Στο πιο κάτω σχήμα να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας 𝜃.

Λύση:

Έχουμε το σημείο (−3, 4) με συντεταγμένες 𝑥 = −3

και 𝑦 = 4.

Για να υπολογίσουμε το 𝜂𝜇𝜃 και το 𝜎𝜐𝜈𝜃,

υπολογίζουμε την απόσταση 𝜌 του σημείου από την

αρχή των αξόνων:

𝜌 = √𝑥2 + 𝑦2 = √(−3)2 + 42 = √25 = 5

Από τον ορισμό των τριγωνομετρικών αριθμών έχουμε:

𝜂𝜇𝜃 =𝑦

𝜌=

4

5

𝜎𝜏휀𝜇𝜃 =1

𝜂𝜇𝜃=

14

5

=5

4

𝜎𝜐𝜈𝜃 =𝑥

𝜌 =

−3

5= −

3

5

𝜏휀𝜇𝜃 =1

𝜎𝜐𝜈𝜃=

1

−3

5 = −

5

3

휀𝜑𝜃 =𝑦

𝑥=

4

−3= −

4

3 𝜎𝜑𝜃 =

1

𝜀𝜑𝜃=

1

−4

3

= −3

4

5. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας η οποία διέρχεται από το σημείο (−3, 4) και

σχηματίζει γωνία 45° με τον άξονα των τετμημένων.

Λύση:

Η εξίσωση της ευθείας είναι της μορφής 𝑦 = 𝜆𝑥 + 𝛽.

𝜆 = 휀𝜑45° = 1 ⇒ 𝑦 = 1 ∙ 𝑥 + 𝛽 ⇒ 𝑦 = 𝑥 + 𝛽 .

Οι συντεταγμένες του σημείου (−3, 4) επαληθεύουν την εξίσωση της ευθείας. Άρα,

έχουμε 4 = −3 + 𝛽 ⇒ 𝛽 = 4 + 3 = 7.

Η εξίσωση της ευθείας είναι η 𝑦 = 𝑥 + 7.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 129

Δραστηριότητες

1. Να κατασκευάσετε τις πιο κάτω γωνίες σε κανονική θέση.

(α) 100° (β) −𝜋

4 𝑟𝑎𝑑 (γ) 450° (δ) −210°

2. Να γράψετε δύο γωνίες που έχουν την ίδια τελική πλευρά με τις πιο κάτω γωνίες:

(α) 135° (β) −20° (γ) 7𝜋

6 𝑟𝑎𝑑

3. Να εκφράσετε τις γωνίες 30° , 45°, 90°, 120° σε ακτίνια.

4. Να εκφράσετε τις γωνίες 5𝜋

3,

7𝜋

6,

3𝜋

2, 5𝜋 σε μοίρες.

5. Στο πιο κάτω σχήμα φαίνονται οι γωνίες 𝜔 και 𝜑.

(α) Να συμπληρώσετε την πρόταση: Αν 𝛢��𝛬 = 𝜔 τότε 𝜑 = ................

(β) Να βρείτε την αρχική και την τελική πλευρά της γωνίας 720° + 𝜔, αν είναι σε

κανονική θέση.

(γ) Να βρείτε την αρχική και την τελική πλευρά της γωνίας −360° + 𝜔, αν είναι σε

κανονική θέση.

6. Στο πιο κάτω σχήμα να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας 𝜃.

7. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας η οποία περνά από την αρχή των αξόνων (0,0) και

σχηματίζει γωνία 135° με τον άξονα των τετμημένων.

8. Να υπολογίσετε τη γωνία που σχηματίζει η ευθεία 3𝑥 + √3 𝑦 + 1 = 0 με τον άξονα των

τετμημένων.

130

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Τριγωνομετρικός Κύκλος

Διερεύνηση

Να ανοίξετε το αρχείο «AlykEn04_TrigKyklos.ggb».

Δίνεται κύκλος με κέντρο την αρχή

των αξόνων και ακτίνα ίση με μία

ακεραία μονάδα.

Να επιλέξετε τον δρομέα «𝜔» για να

δώσετε διάφορες τιμές στη γωνία 𝜔.

Να παρατηρήσετε τις τιμές των

« 𝛨, 𝛴, 𝛦 » και να τις συνδέσετε με

τους τριγωνομετρικούς αριθμούς

𝜂𝜇𝜔, 𝜎𝜐𝜈𝜔 και 휀𝜑𝜔.

Μαθαίνω Τριγωνομετρικός κύκλος ονομάζεται ο κύκλος που έχει κέντρο την αρχή των

αξόνων και ακτίνα ίση με μία μονάδα.

Οι άξονες 𝑥𝑥′, 𝑦𝑦′ χωρίζουν τον κύκλο σε τέσσερα τεταρτημόρια: 1ο τεταρτημόριο 0° < 𝜔 < 90° 2ο τεταρτημόριο 90° < 𝜔 < 180° 3ο τεταρτημόριο 180° < 𝜔 < 270° 4ο τεταρτημόριο 270° < 𝜔 < 360°

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 131

Η τελική πλευρά μιας γωνίας 𝜔 τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦) (𝛰𝛭 = 𝜌 = 1), τότε ισχύει: 𝝈𝝊𝝂𝝎 = 𝒙 = τετμημένη του σημείου 𝜧 𝜼𝝁𝝎 = 𝒚 = τεταγμένη του σημείου 𝜧

Από τα πιο πάνω προκύπτει ότι: −𝟏 ≤ 𝝈𝝊𝝂𝝎 ≤ 𝟏 και −𝟏 ≤ 𝜼𝝁𝝎 ≤ 𝟏 Ο άξονας των τετμημένων ονομάζεται και άξονας των συνημιτόνων, ενώ ο άξονας των τεταγμένων ονομάζεται και άξονας των ημιτόνων. Απόδειξη: Στο ορθογώνιο τρίγωνο 𝛰𝛣𝛭 έχουμε:

𝜂𝜇𝜔 = 𝛣𝛭

𝛰𝛭=

𝑦𝛭

𝜌=

𝑦𝛭

1= 𝑦

𝜎𝜐𝜈𝜔 = 𝛰𝛣

𝛰𝛭=

𝑥𝛭

𝜌=

𝑥𝛭

1= 𝑥

Η προέκταση της τελικής πλευράς μιας γωνίας 𝜔 η οποία τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦), τέμνει και την εφαπτομένη του κύκλου στο σημείο (1, 0), στο σημείο 𝛢, τότε ισχύει:

휀𝜑𝜔 = τεταγμένη του σημείου 𝛢 = 𝜏𝜀𝜏𝛼𝛾𝜇έ𝜈𝜂 𝜏𝜊𝜐 𝜎𝜂𝜇𝜀ί𝜊𝜐 𝛭

𝜏𝜀𝜏𝜇𝜂𝜇έ𝜈𝜂 𝜏𝜊𝜐 𝜎𝜂𝜇𝜀ί𝜊𝜐 𝛭

Η εφαπτομένη του κύκλου στο σημείο (1, 0) ονομάζεται και άξονας των εφαπτομένων. Απόδειξη: Στο ορθογώνιο τρίγωνο 𝛰𝛤𝛢 έχουμε:

휀𝜑𝜔 = 𝛢𝛤

𝛰𝛤=

𝑦𝛢

1= 𝑦𝛢

Για να βρούμε το πρόσημο των τριγωνομετρικών αριθμών 𝜂𝜇𝜔, 𝜎𝜐𝜈𝜔 και 휀𝜑𝜔, μελετούμε το πρόσημο των συντεταγμένων του σημείου τομής 𝛭(𝑥, 𝑦) της τελικής πλευράς της γωνίας 𝜔 με τον τριγωνομετρικό κύκλο.

Αν η γωνία 𝜔 έχει τελική πλευρά στο 1ο τεταρτημόριο του τριγωνομετρικού κύκλου, τότε το σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦) έχει 𝑥 > 0 και 𝑦 > 0.

Συνεπώς, 𝜼𝝁𝝎 > 𝟎, 𝝈𝝊𝝂𝝎 > 𝟎, 𝜺𝝋𝝎 > 𝟎

Αν η γωνία 𝜔 έχει τελική πλευρά στο 2ο τεταρτημόριο του τριγωνομετρικού κύκλου, τότε το σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦) έχει 𝑥 < 0 και 𝑦 > 0.

Συνεπώς,

𝜼𝝁𝝎 > 𝟎, 𝝈𝝊𝝂𝝎 < 𝟎, 𝜺𝝋𝝎 < 𝟎

132

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Αν η γωνία 𝜔 έχει τελική πλευρά στο 3ο τεταρτημόριο του τριγωνομετρικού κύκλου, τότε το σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦) έχει 𝑥 < 0 και 𝑦 < 0.

Συνεπώς,

𝜼𝝁𝝎 < 𝟎, 𝝈𝝊𝝂𝝎 < 𝟎, 𝜺𝝋𝝎 > 𝟎

Αν η γωνία 𝜔 έχει τελική πλευρά στο 4ο τεταρτημόριο του τριγωνομετρικού κύκλου, τότε το σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦) έχει 𝑥 > 0 και 𝑦 < 0.

Συνεπώς,

𝜼𝝁𝝎 < 𝟎, 𝝈𝝊𝝂𝝎 > 𝟎, 𝜺𝝋𝝎 < 𝟎

Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί 𝝈𝝉𝜺𝝁𝝎, 𝝉𝜺𝝁𝝎 και 𝝈𝝋𝝎 έχουν το ίδιο πρόσημο με τους τριγωνομετρικούς αριθμούς 𝜂𝜇𝜔, 𝜎𝜐𝜈𝜔 και 휀𝜑𝜔, αντίστοιχα.

Με βάση τα πιο πάνω η εύρεση του προσήμου των τριγωνομετρικών αριθμών συνοψίζεται στον πιο κάτω μνημονικό κανόνα όπου:

Στο 1ο τεταρτημόριο όλοι οι

τριγωνομετρικοί αριθμοί είναι

θετικοί (𝚶+).

Στο 2ο τεταρτημόριο θετικό είναι

μόνο το ημίτονο (𝚮+) και η

συντέμνουσα.

Στο 3ο τεταρτημόριο θετική είναι

μόνο η εφαπτομένη (𝚬+) και η

συνεφαπτομένη.

Στο 4ο τεταρτημόριο θετικό είναι μόνο το συνημίτονο (𝚺+) και η τέμνουσα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 133

Παραδείγματα

1. Να υπολογίσετε τα ημίτονα και τα συνημίτονα των 0°, 90°, 180°, 270°, 360°.

Λύση:

Η τελική πλευρά της γωνίας με μέτρο 0° τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο

σημείο (1,0).

Άρα, 𝜂𝜇0° = 0 (τεταγμένη του (1, 0))

𝜎𝜐𝜈0° = 1 (τετμημένη του (1, 0))

Η τελική πλευρά της γωνίας με μέτρο 90° τέμνει

τον τριγωνομετρικό κύκλο στο σημείο (0,1).

Άρα, 𝜂𝜇90° = 1 (τεταγμένη του (0, 1))

𝜎𝜐𝜈90° = 0 (τετμημένη του (0, 1))

Η τελική πλευρά της γωνίας με μέτρο 180° τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο

σημείο (−1,0).

Άρα, 𝜂𝜇180° = 0 (τεταγμένη του (−1,0))

𝜎𝜐𝜈180° = −1 (τετμημένη του (−1,0))

Η τελική πλευρά της γωνίας με μέτρο 270° τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο

σημείο (0, −1).

Άρα, 𝜂𝜇270° = −1 (τεταγμένη του (0, −1))

𝜎𝜐𝜈270° = 0 (τετμημένη του (0, −1))

Η τελική πλευρά της γωνίας με μέτρο 360° τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο

σημείο (1,0).

Άρα, 𝜂𝜇360° = 0 (τεταγμένη του (1,0))

𝜎𝜐𝜈360° = 1 (τετμημένη του (1,0))

𝟎° 𝟗𝟎° 𝟏𝟖𝟎° 𝟐𝟕𝟎° 𝟑𝟔𝟎°

𝜼𝝁 0 1 0 −1 0 𝝈𝝊𝝂 1 0 −1 0 1

2. Να βρείτε το πρόσημο των τριγωνομετρικών αριθμών της γωνίας με μέτρο 117°.

Λύση:

Η τελική πλευρά της γωνίας με μέτρο 117° είναι στο 2ο τεταρτημόριο.

Άρα: 𝜂𝜇117° > 0

𝜎𝜐𝜈117° < 0

휀𝜑117° < 0

𝜏휀𝜇117° < 0

𝜎𝜏휀𝜇117° > 0

𝜎𝜑117° < 0

134

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Δραστηριότητες

1. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις πιο κάτω σχέσεις, βάζοντας σε κύκλο τον

αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) Αν 𝜼𝝁𝜽 και 𝝈𝝊𝝂𝜽 είναι αρνητικοί αριθμοί, τότε και η 𝜺𝝋𝜽 είναι αρνητικός αριθμός

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) Δεν υπάρχει γωνία 𝜽 για την οποία να ισχύει 𝝈𝝊𝝂𝜽 < 𝟎 και 𝝉𝜺𝝁𝜽 > 𝟎.

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) Αν 𝜽 ∈ [−𝝅

𝟐, 𝟎], τότε το 𝝈𝝊𝝂𝜽 > 𝟎. ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) Αν 𝜺𝝋𝜽 > 𝟎 και 𝝈𝝉𝜺𝝁𝜽 < 𝟎, τότε η τελική πλευρά της γωνίας 𝜽 είναι στο 4ο τεταρτημόριο.

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

2. Το ημίτονο μιας γωνίας 𝜃 δεν μπορεί να είναι ίσο με:

(α) 𝟏

𝟐 (β) −

3

2 (γ)

2

2 (δ) -

2

1 (ε)

2

3

3. Να βρείτε το πρόσημο των τριγωνομετρικών αριθμών των γωνιών με μέτρο

236°, −52°,3𝜋

7, −

4𝜋

3.

4. Να βρείτε σε ποιο τεταρτημόριο βρίσκεται η τελική πλευρά της γωνίας 𝜃, αν:

(α) 𝜂𝜇𝜃 > 0 και 𝜎𝜐𝜈𝜃 < 0

(β) 휀𝜑𝜃 < 0 και 𝜎𝜐𝜈𝜃 < 0

(γ) 𝜏휀𝜇𝜃 > 0 και 𝜂𝜇𝜃 < 0

5. Αν ισχύει 𝜋 < 𝑥 <3𝜋

2, να αποδείξετε ότι 2𝜎𝜑𝑥 − 3𝜎𝜐𝜈𝑥 > 0.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 135

Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις

Σχέσεις Μεταξύ των Τριγωνομετρικών Αριθμών που έχουν Άθροισμα ή

Διαφορά 𝟎°, 𝟗𝟎°, 𝟏𝟖𝟎°, 𝟐𝟕𝟎°, 𝟑𝟔𝟎°

Διερεύνηση

Να χρησιμοποιήσετε το εφαρμογίδιο «AlykEn05_Trigonometriki_Synartisi.ggb»

Δίνεται ο τριγωνομετρικός κύκλος στο αριστερό

μέρος της οθόνης.

Να επιλέξετε το «𝜂𝜇𝑥», στο δεξιό μέρος

της οθόνης.

Να επιλέξετε τον δρομέα «𝛼» και να

δώσετε διάφορες τιμές για τη γωνία 𝑥. Στη

συνέχεια να επιλέξετε το

« Εμφάνιση Γραφικής Παράστασης».

Να παρατηρήσετε τη γραφική παράσταση

που εμφανίζεται.

Να επαναλάβετε τη διαδικασία επιλέγοντας το «𝜎𝜐𝜈𝑥» και το «휀𝜑𝑥», στο δεξιό

μέρος της οθόνης και να παρατηρήσετε τη γραφική παράσταση που εμφανίζεται

σε κάθε περίπτωση.

Να δώσετε μια συγκεκριμένη τιμή στη γωνία 𝑥, έτσι ώστε 0° < 𝑥 < 90° και να

καταγράψετε τις τιμές των 𝜂𝜇𝑥, 𝜎𝜐𝜈𝑥, 휀𝜑𝑥 που εμφανίζονται στο αριστερό μέρος

της οθόνης. Στη συνέχεια να καταγράψετε τις τιμές των 𝜂𝜇𝑥, 𝜎𝜐𝜈𝑥, 휀𝜑𝑥 για

γωνίες που έχουν άθροισμα ή διαφορά 0°, 90°, 180°, 270°, 360° με τη γωνία 𝑥.

Τι παρατηρείτε σε κάθε περίπτωση;

136

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Mαθαίνω

Μια συνάρτηση 𝑓 με πεδίο ορισμού το 𝛢, 𝛢 ⊆ ℝ, λέγεται περιοδική, όταν υπάρχει πραγματικός αριθμός 𝛵 > 0 τέτοιος, ώστε για κάθε 𝑥𝜖𝛢 να ισχύει:

i. (𝑥 + 𝛵)𝜖𝛢, (𝑥 − 𝛵)𝜖𝛢 και ii. 𝑓(𝑥 + 𝛵) = 𝑓(𝑥 − 𝛵) = 𝑓(𝑥)

Ο πραγματικός αριθμός 𝛵 λέγεται περίοδος της συνάρτησης 𝑓.

Όπως έχει οριστεί το 𝜂𝜇𝑥 στον τριγωνομετρικό κύκλο, η γωνία 𝑥 μετριέται σε ακτίνια (𝑟𝑎𝑑), για κάθε τιμή της γωνίας 𝑥 αντιστοιχεί μια μόνο τιμή του 𝜂𝜇𝑥. Έτσι ορίζεται μια συνάρτηση 𝒇(𝒙) = 𝜼𝝁𝒙 με πεδίο ορισμού το ℝ και πεδίο τιμών το [−1, 1] (−1 ≤ 𝜂𝜇𝑥 ≤ 1).

Οι γωνίες 𝑥 και 2𝜅𝜋 + 𝑥, 𝜅𝜖ℤ έχουν την ίδια τελική πλευρά. Επομένως 𝜂𝜇𝑥 = 𝜂𝜇(2𝜅𝜋 + 𝑥). Έτσι οι τιμές του 𝜂𝜇𝑥 επαναλαμβάνονται οι ίδιες σε διαστήματα πλάτους 2𝜋. Δηλαδή η συνάρτηση 𝑓(𝑥) = 𝜂𝜇𝑥 είναι περιοδική με περίοδο 2𝜋, όπου 2𝜋 είναι ο μικρότερος θετικός αριθμός για τον οποίο ισχύει 𝑓(𝑥) = 𝑓(𝑥 + 2𝜋), ∀ 𝑥𝜖ℝ.

Η γραφική παράσταση της 𝑓(𝑥) = 𝜂𝜇𝑥, 𝑥𝜖ℝ δίνεται από το πιο κάτω σχήμα:

Όπως έχει οριστεί το 𝜎𝜐𝜈𝑥 στον τριγωνομετρικό κύκλο, η γωνία 𝑥 μετριέται σε ακτίνια (𝑟𝑎𝑑), για κάθε τιμή της γωνίας 𝑥 αντιστοιχεί μια μόνο τιμή του 𝜎𝜐𝜈𝑥. Έτσι ορίζεται μια συνάρτηση 𝒇(𝒙) = 𝝈𝝊𝝂𝒙 με πεδίο ορισμού το ℝ και πεδίο τιμών το [−1, 1] (−1 ≤ 𝜎𝜐𝜈𝑥 ≤ 1).

Οι γωνίες 𝑥 και 2𝜅𝜋 + 𝑥, 𝜅𝜖ℤ έχουν την ίδια τελική πλευρά. Επομένως 𝜎𝜐𝜈𝑥 = 𝜎𝜐𝜈(2𝜅𝜋 + 𝑥). Έτσι οι τιμές του 𝜎𝜐𝜈𝑥 επαναλαμβάνονται οι ίδιες σε διαστήματα πλάτους 2𝜋. Δηλαδή η συνάρτηση 𝑓(𝑥) = 𝜎𝜐𝜈𝑥 είναι περιοδική με περίοδο 2𝜋, όπου 2𝜋 είναι ο μικρότερος θετικός αριθμός για τον οποίο ισχύει 𝑓(𝑥) = 𝑓(𝑥 + 2𝜋), ∀ 𝑥𝜖ℝ.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 137

Η γραφική παράσταση της 𝑓(𝑥) = 𝜎𝜐𝜈𝑥, 𝑥𝜖ℝ δίνεται από το πιο κάτω σχήμα:

Από τον ορισμό της εφαπτομένης γίνεται φανερό πως σε κάθε γωνία 𝑥𝜖ℝ με 𝑥 ≠ 𝜅𝜋 +𝜋

2,

𝜅𝜖ℤ, η γωνία 𝑥 μετριέται σε ακτίνια (𝑟𝑎𝑑), αντιστοιχεί ακριβώς ένας αριθμός 𝑦 ως

εφαπτομένη. Έτσι ορίζεται η συνάρτηση 𝑓(𝑥) = 휀𝜑𝑥, 𝑥𝜖ℝ με 𝑥 ≠ 𝜅𝜋 +𝜋

2, 𝜅𝜖ℤ. Το πεδίο

τιμών της συνάρτησης 𝑓(𝑥) = 휀𝜑𝑥 είναι το ℝ.

Επειδή η 휀𝜑𝑥 = 휀𝜑(𝑥 + 𝜅𝜋) ∀ 𝑥𝜖ℝ με 𝑥 ≠ 𝜅𝜋 +𝜋

2, 𝜅𝜖ℤ, τότε η συνάρτηση

𝑓(𝑥) = 휀𝜑𝑥 είναι περιοδική με περίοδο 𝜋.

Η γραφική παράσταση της 𝑓(𝑥) = 휀𝜑𝑥, 𝑥𝜖ℝ με 𝑥 ≠ 𝜅𝜋 +𝜋

2, 𝜅𝜖ℤ δίνεται από το

πιο κάτω σχήμα:

138

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Γωνίες με άθροισμα 𝟎° (αντίθετες): Οι τελικές πλευρές δύο αντίθετων γωνιών τέμνουν τον τριγωνομετρικό κύκλο σε σημεία 𝛭 και 𝛭′ συμμετρικά ως προς τον άξονα των συνημιτόνων, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(−𝝎) = −𝛽 = −𝜼𝝁𝝎

𝝈𝝊𝝂(−𝝎) = 𝛼 = 𝝈𝝊𝝂𝝎

𝜺𝝋(−𝝎) = 𝜂𝜇(−𝜔)

𝜎𝜐𝜈(−𝜔)=

− 𝜂𝜇𝜔

𝜎𝜐𝜈𝜔= −𝜺𝝋𝝎

Γωνίες με άθροισμα 𝟗𝟎°:

Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 90° − 𝜔. Από τα ίσα τρίγωνα 𝛰𝛢𝛭 και 𝛰𝛣𝛭′ έχουμε 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(𝛽, 𝛼), όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟗𝟎° − 𝝎) = 𝛼 = 𝝈𝝊𝝂𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟗𝟎° − 𝝎) = 𝛽 = 𝜼𝝁𝝎

𝜺𝝋(𝟗𝟎° − 𝝎) = 𝜂𝜇(90°−𝜔)

𝜎𝜐𝜈(90°−𝜔)=

𝜎𝜐𝜈𝜔

𝜂𝜇𝜔= 𝝈𝝋𝝎

Γωνίες με άθροισμα 𝟏𝟖𝟎°: Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 180° − 𝜔. Οι τελικές πλευρές των δύο γωνιών τέμνουν τον τριγωνομετρικό κύκλο στα σημεία 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(−𝛼, 𝛽). Τα σημεία 𝛭 και 𝛭′ είναι συμμετρικά ως προς τον άξονα των ημιτόνων. Από το διπλανό σχήμα παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟏𝟖𝟎° − 𝝎) = 𝛽 = 𝜼𝝁𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟏𝟖𝟎° − 𝝎) = −𝛼 = −𝝈𝝊𝝂𝝎

𝜺𝝋(𝟏𝟖𝟎° − 𝝎) = 𝜂𝜇(180°−𝜔)

𝜎𝜐𝜈(180°−𝜔)=

𝜂𝜇𝜔

−𝜎𝜐𝜈𝜔= −𝜺𝝋𝝎

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 139

Γωνίες με διαφορά 𝟗𝟎°: Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 90° + 𝜔. Από τα ίσα τρίγωνα 𝛰𝛢𝛭 και 𝛰𝛣𝛭′ έχουμε 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(−𝛽, 𝛼), όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟗𝟎° + 𝝎) = 𝛼 = 𝝈𝝊𝝂𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟗𝟎° + 𝝎) = −𝛽 = −𝜼𝝁𝝎

𝜺𝝋(𝟗𝟎° + 𝝎) = 𝜂𝜇(90°+𝜔)

𝜎𝜐𝜈(90°+𝜔)=

𝜎𝜐𝜈𝜔

−𝜂𝜇𝜔= −𝝈𝝋𝝎

Γωνίες με διαφορά 𝟏𝟖𝟎°: Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 180° + 𝜔. Οι τελικές πλευρές των δύο γωνιών τέμνουν τον τριγωνομετρικό κύκλο στα σημεία 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(−𝛼, −𝛽). Τα σημεία 𝛭 και 𝛭′ είναι συμμετρικά ως προς το κέντρο του κύκλου. Από το διπλανό σχήμα παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟏𝟖𝟎° + 𝝎) = −𝛽 = −𝜼𝝁𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟏𝟖𝟎° + 𝝎) = −𝛼 = −𝝈𝝊𝝂𝝎

𝜺𝝋(𝟏𝟖𝟎° + 𝝎) = 𝜂𝜇(180°+𝜔)

𝜎𝜐𝜈(180°+𝜔)=

−𝜂𝜇𝜔

−𝜎𝜐𝜈𝜔= 𝜺𝝋𝝎

Γωνίες με άθροισμα 𝟐𝟕𝟎°: Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 270° − 𝜔. Από τα ίσα τρίγωνα 𝛰𝛢𝛭 και 𝛰𝛣𝛭′ έχουμε 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(−𝛽, −𝛼), όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟐𝟕𝟎° − 𝝎) = −𝛼 = −𝝈𝝊𝝂𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟐𝟕𝟎° − 𝝎) = −𝛽 = −𝜼𝝁𝝎

𝜺𝝋(𝟐𝟕𝟎° − 𝝎) = 𝜂𝜇(270°−𝜔)

𝜎𝜐𝜈(270°−𝜔)=

−𝜎𝜐𝜈𝜔

−𝜂𝜇𝜔= 𝝈𝝋𝝎

Γωνίες με διαφορά 𝟐𝟕𝟎°: Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 270° + 𝜔. Από τα ίσα τρίγωνα 𝛰𝛢𝛭 και 𝛰𝛣𝛭′ έχουμε 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(𝛽, −𝛼), όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟐𝟕𝟎° + 𝝎) = −𝛼 = −𝝈𝝊𝝂𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟐𝟕𝟎° + 𝝎) = 𝛽 = 𝜼𝝁𝝎

𝜺𝝋(𝟐𝟕𝟎° + 𝝎) = 𝜂𝜇(270°+𝜔)

𝜎𝜐𝜈(270°+𝜔)=

−𝜎𝜐𝜈𝜔

𝜂𝜇𝜔= −𝝈𝝋𝝎

140

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Γωνίες με άθροισμα 𝟑𝟔𝟎°: Οι γωνίες είναι της μορφής 𝜔 και 360° − 𝜔. Οι τελικές πλευρές των γωνιών τέμνουν τον τριγωνομετρικό κύκλο σε σημεία 𝛭(𝛼, 𝛽) και 𝛭′(𝛼, −𝛽) συμμετρικά ως προς τον άξονα των συνημιτόνων, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Παρατηρούμε ότι: 𝜼𝝁(𝟑𝟔𝟎° − 𝝎) = −𝛽 = −𝜼𝝁𝝎

𝝈𝝊𝝂(𝟑𝟔𝟎° − 𝝎) = 𝛼 = 𝝈𝝊𝝂𝝎

𝜺𝝋(𝟑𝟔𝟎° − 𝝎) = 𝜂𝜇(360°−𝜔)

𝜎𝜐𝜈(360°−𝜔) =

− 𝜂𝜇𝜔

𝜎𝜐𝜈𝜔= −𝜺𝝋𝝎

Σημείωση: Με τους πιο πάνω τύπους μπορούμε να εκφράσουμε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς οποιασδήποτε γωνίας με τριγωνομετρικούς αριθμούς οξείας γωνίας. Η διαδικασία αυτή λέγεται αναγωγή στο α′ τεταρτημόριο.

Παράδειγμα

1. Στο σχήμα δίνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης 𝑦 = 𝜂𝜇𝑥,

−4𝜋 ≤ 𝑥 ≤ 4𝜋. Το σημείο 𝛢 έχει συντεταγμένες (𝜋

6 ,

1

2). Να γράψετε την τετμημένη

των σημείων 𝛣, 𝛤 και 𝛥, αν γνωρίζουμε ότι η τεταγμένη τους είναι ίση με 1

2.

Λύση:

Γνωρίζουμε ότι η συνάρτηση 𝑦 = 𝜂𝜇𝑥 είναι περιοδική και ισχύει ότι 𝑓(𝑥) = 𝑓(𝑥 + 2𝜋), ∀ 𝑥𝜖ℝ. Τα σημεία 𝛢, 𝛣, 𝛤, 𝛥 έχουν την ίδια τεταγμένη. Άρα βρίσκονται στην τομή της

ευθείας 𝑦 =1

2 και της συνάρτησης 𝑦 = 𝜂𝜇𝑥.

Το σημείο 𝛣 βρίσκεται 2𝜋 μονάδες δεξιά του σημείου 𝛢. Άρα η τετμημένη του είναι

ίση με 2𝜋 +𝜋

6=

13𝜋

6.

Το σημείο 𝛤 βρίσκεται 2𝜋 μονάδες αριστερά του σημείου 𝛢. Άρα η τετμημένη του

είναι ίση με −2𝜋 +𝜋

6=

−11𝜋

6.

Το σημείο 𝛥 βρίσκεται 4𝜋 μονάδες αριστερά του σημείου 𝛢. Άρα η τετμημένη του

είναι ίση με -4𝜋 +𝜋

6=

−23𝜋

6.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 141

2. Να γράψετε τους πιο κάτω τριγωνομετρικούς αριθμούς ως τριγωνομετρικούς

αριθμούς οξείας γωνίας:

(α) 𝜂𝜇187° (β) 𝜎𝜐𝜈294° (γ) 휀𝜑123° (δ) 𝜏휀𝜇(−120°)

Λύση:

(α) 𝜂𝜇187° = 𝜂𝜇(180° + 7°) = −𝜂𝜇7°

Η γωνία 187° έχει την τελική πλευρά της στο 3ο τεταρτημόριο. Άρα το 𝜂𝜇187°

είναι αρνητικό και γνωρίζουμε ότι 𝜂𝜇(180° + 𝜔) = −𝜂𝜇𝜔.

(β) Α′ τρόπος:

𝜎𝜐𝜈294° = 𝜎𝜐𝜈(270° + 24°) = 𝜂𝜇24°

Η γωνία 294° έχει την τελική πλευρά της στο 4ο τεταρτημόριο. Άρα το 𝜎𝜐𝜈294°

είναι θετικό και γνωρίζουμε ότι 𝜎𝜐𝜈(270° + 𝜔) = 𝜂𝜇𝜔.

Β′ τρόπος:

𝜎𝜐𝜈294° = 𝜎𝜐𝜈(360° − 66°) = 𝜎𝜐𝜈66°

Η γωνία 294° έχει την τελική πλευρά της στο 4ο τεταρτημόριο. Άρα το 𝜎𝜐𝜈294°

είναι θετικό και γνωρίζουμε ότι 𝜎𝜐𝜈(360° + 𝜔) = 𝜎𝜐𝜈𝜔.

(γ) Α′ τρόπος:

휀𝜑123° = 휀𝜑(180° − 57°) = −휀𝜑57°

Η γωνία 123° έχει την τελική πλευρά της στο 2ο τεταρτημόριο. Άρα η 휀𝜑123°

είναι αρνητική και γνωρίζουμε ότι 휀𝜑(180° − 𝜔) = −휀𝜑𝜔.

Β′ τρόπος:

휀𝜑123° = 휀𝜑(90° + 33°) = −𝜎𝜑33°

Η γωνία 123° έχει την τελική πλευρά της στο 2ο τεταρτημόριο. Άρα η 휀𝜑123°

είναι αρνητική και γνωρίζουμε ότι 휀𝜑(90° + 𝜔) = −𝜎𝜑𝜔.

(δ) Α′ τρόπος:

𝜏휀𝜇(−120°) =1

𝜎𝜐𝜈(−120°)=

1

𝜎𝜐𝜈120°=

1

𝜎𝜐𝜈(90°+30°)=

1

−𝜂𝜇30°= −𝜎𝜏휀𝜇30°

Γνωρίζουμε ότι 𝜏휀𝜇(−𝜔) =1

𝜎𝜐𝜈(−𝜔)

Η γωνία 120° έχει την τελική πλευρά της στο 2ο τεταρτημόριο. Άρα το 𝜎𝜐𝜈120°

είναι αρνητικό και γνωρίζουμε ότι 𝜎𝜐𝜈(90° + 𝜔) = −𝜂𝜇𝜔.

Β′ τρόπος:

𝜏휀𝜇(−120°) =1

𝜎𝜐𝜈(−120°)=

1

𝜎𝜐𝜈120°=

1

𝜎𝜐𝜈(180°−60°)=

1

−𝜎𝜐𝜈60°= −𝜏휀𝜇60°

Γνωρίζουμε ότι 𝜏휀𝜇(−𝜔) =1

𝜎𝜐𝜈(−𝜔)

Η γωνία 120° έχει την τελική πλευρά της στο 2ο τεταρτημόριο. Άρα το 𝜎𝜐𝜈120°

είναι αρνητικό και γνωρίζουμε ότι 𝜎𝜐𝜈(180° − 𝜔) = −𝜎𝜐𝜈𝜔.

3. Να λύσετε την εξίσωση 𝜂𝜇𝑥 =1

2, αν 0° ≤ 𝑥 ≤ 360°.

Λύση: 1

2= 𝜂𝜇30°

Γνωρίζουμε ότι 𝜂𝜇(180° − 𝜔) = 𝜂𝜇𝜔, άρα ισχύει 𝜂𝜇(180° − 30°) = 𝜂𝜇30°

𝜂𝜇𝑥 =1

2, άρα 𝑥 = 30° ή 𝑥 = 150°.

142

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Δραστηριότητες

1. Αν για τη γωνία 𝑥 ισχύει 0° ≤ 𝑥 ≤ 180°, να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις:

(α) Αν 𝜂𝜇𝑥 = 𝜂𝜇60°, τότε 𝑥 =……………..

(β) Αν 𝜎𝜐𝜈𝑥 = −𝜎𝜐𝜈20°, τότε 𝑥 =……………..

(γ) Αν 휀𝜑𝑥 = −휀𝜑30°, τότε 𝑥 =…………….

2. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα αντιστοιχίζοντας σε κάθε τριγωνομετρικό

αριθμό της στήλης 𝛢 τον ίσο του τριγωνομετρικό αριθμό από τη στήλη 𝛣.

𝛢 𝛣 1. ημ40°

α. ημ140° 2. συν40°

3. εφ40°

β. συν140° 4. −ημ40°

5. −συν30°

γ. εφ140° 6. −εφ40°

α. β. γ.

3. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις πιο κάτω σχέσεις, βάζοντας σε κύκλο τον

αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) Αν 𝑓(𝑥) = 휀𝜑𝑥, τότε 𝑓(𝑥 + 2𝜋) = 𝑓(𝑥), 𝑥𝜖ℝ με 𝑥 ≠

𝜅𝜋 +𝜋

2

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) Αν 𝜎𝜐𝜈𝑥 = 𝛼, τότε 𝜎𝜐𝜈(𝑥 + 3𝜋) = 𝛼, όπου 𝑥𝜖ℝ

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) Αν τα σημεία 𝛢(3𝜋

8, 𝛼) και 𝛣(−

13𝜋

8, 𝛽) είναι σημεία της

γραφικής παράσταση της συνάρτησης 𝑓(𝑥) = 𝜂𝜇𝑥, τότε 𝛼 = 𝛽.

(δ)

ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

4. Να γράψετε τους πιο κάτω τριγωνομετρικούς αριθμούς ως τριγωνομετρικούς

αριθμούς οξείας γωνίας:

(α) 𝜂𝜇375° (β) 𝜎𝜐𝜈(−288°) (γ) 휀𝜑(−80°) (δ) 𝜎𝜏휀𝜇220°

5. Να δικαιολογήσετε με κατάλληλες πράξεις την ορθότητα των πιο κάτω ισοτήτων:

(α) 𝜂𝜇 (𝜔 −𝜋

2) = −𝜂𝜇𝜔 (β) 𝜏휀𝜇

4𝜋

3= 𝜏휀𝜇 (−

𝜋

3)

(γ) 𝜎𝜐𝜈(𝜃 − 𝜋) = 𝜎𝜐𝜈(𝜋 − 𝜃) (δ) 𝜎𝜏휀𝜇 (3𝜋

2+ 𝜔) = −𝜏휀𝜇𝜔

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 143

6. Να χαρακτηρίσετε ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις πιο κάτω προτάσεις, βάζοντας σε κύκλο τον

αντίστοιχο χαρακτηρισμό.

(α) Αν 𝜼𝝁𝜽 = 𝟎, 𝟕𝟔, τότε 𝜼𝝁(−𝜽) = −𝟎, 𝟕𝟔 ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(β) Αν 𝝈𝝊𝝂(𝟑𝟔𝟎° − 𝜽) = 𝟎, 𝟐𝟖, τότε 𝝈𝝊𝝂𝜽 = −𝟎, 𝟐𝟖. ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(γ) Αν 𝜺𝝋𝜽 = 𝟏, 𝟑, τότε 𝜺𝝋(𝝅 + 𝜽) = 𝟏, 𝟑. ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

(δ) Αν 𝝈𝝉𝜺𝝁𝜽 > 𝟎, τότε 𝝈𝝉𝜺𝝁(𝟏𝟖𝟎° + 𝜽) > 𝟎. ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ

7. Να λύσετε τις πιο κάτω εξισώσεις στο διάστημα 0° ≤ 𝑥 ≤ 360°:

(α) 2𝜂𝜇𝑥 − √2 = 0 (β) 𝜎𝜐𝜈𝑥 = −𝜂𝜇25° (γ) 휀𝜑𝑥 = −√3

(δ) 𝜏휀𝜇𝑥 = 𝜏휀𝜇120° (ε) 𝜂𝜇𝑥 − 2 = 0 (στ) 𝜎𝜑𝑥 − 1 = 0

8. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις:

𝛢 = 𝜂𝜇(𝜋 + 𝛼) − 𝜎𝜐𝜈 (𝜋

2+ 𝛼) + 𝜎𝜐𝜈(2𝜋 − 𝛼) + 휀𝜑 (

3𝜋

2− 𝛼)

𝛣 = 𝜎𝜑(𝛼 − 2𝜋) ∙ 𝜎𝜐𝜈 (𝛼 −3𝜋

2) + 𝜎𝜐𝜈(𝛼 + 2𝜋) − 2𝜂𝜇(𝛼 − 𝜋)

9. Δίνεται η συνάρτηση 𝑓(𝑥) = 휀𝜑𝑥, 𝑥𝜖[−4𝜋, 4𝜋] με 𝑥 ≠ 𝜅𝜋 +𝜋

2. Τα σημεία 𝛢, 𝛣, 𝛤, 𝛥

και 𝛦 έχουν την ίδια τεταγμένη και η τετμημένη του σημείου 𝛢 είναι 𝑥 =2𝜋

7. Η

τετμημένη των σημείων 𝛣 και 𝛤 είναι θετική και η τετμημένη των σημείων 𝛥 και 𝛦

είναι αρνητική. Να βρείτε τις πιθανές τιμές των τετμημένων των σημείων

𝛣, 𝛤, 𝛥 και 𝛦.

10. Αν 𝛢, 𝛣, 𝛤 είναι οι γωνίες ενός τριγώνου, να δείξετε ότι:

(α) 𝜂𝜇𝛢+𝛣

2= 𝜎𝜐𝜈

𝛤

2

(β) 𝜎𝜐𝜈(𝛢 + 𝛣) = −𝜎𝜐𝜈𝛣

(γ) 휀𝜑(2𝛢 + 2𝛣) = −휀𝜑2𝛤

144

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Τριγωνομετρικές Ταυτότητες

Διερεύνηση

Στο σχήμα δίνεται ο τριγωνομετρικός κύκλος. Η τελική πλευρά της γωνίας 𝜔

τέμνει τον κύκλο στο σημείο 𝛭(𝛼, 𝛽).

(α) Να εκφράσετε τους

τριγωνομετρικούς αριθμούς

𝜂𝜇𝜔 και 𝜎𝜐𝜈𝜔, συναρτήσει των

συντεταγμένων του σημείου 𝛭.

(β) Να βρείτε τη σχέση που συνδέει

τους τριγωνομετρικούς

αριθμούς 𝜂𝜇𝜔 και 𝜎𝜐𝜈𝜔.

(γ) Να ελέγξετε κατά πόσο η σχέση που βρήκατε στο (β) είναι δυνατόν να

γενικευθεί και στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η γωνία 𝜔 ανήκει στο

2ο , 3ο και 4ο τεταρτημόριο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 145

Μαθαίνω Από τους ορισμούς των τριγωνομετρικών αριθμών μιας γωνίας 𝜔 προκύπτουν

ορισμένες σχέσεις που τους συνδέουν και είναι γνωστές ως τριγωνομετρικές ταυτότητες (βασικές τριγωνομετρικές ταυτότητες). Οι σχέσεις αυτές ισχύουν για οποιαδήποτε τιμή της γωνιάς 𝜔.

Απόδειξη: Η τελική πλευρά της γωνίας ω τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο σημείο Μ(x, y). x = συνω y = ημω ΟΜ = 1 και (ΟΜ)2 = |x|2 + |y|2 ⇒ x2 + y2 = 1 ⇒ συν2ω + ημ2ω = 1

Απόδειξη: Η τελική πλευρά της γωνίας 𝜔 τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο σημείο 𝛭(𝑥, 𝑦).

휀𝜑𝜔 = 𝑦

𝑥=

𝜂𝜇𝜔

𝜎𝜐𝜈𝜔

Απόδειξη:

𝜎𝜑𝜔 =1

𝜀𝜑𝜔=

𝜎𝜐𝜈𝜔

𝜂𝜇𝜔

Απόδειξη:

1 + 휀𝜑2𝜔 = 1 +𝜂𝜇2𝜔

𝜎𝜐𝜈2𝜔=

𝜎𝜐𝜈2𝜔+ 𝜂𝜇2𝜔

𝜎𝜐𝜈2𝜔=

1

𝜎𝜐𝜈2𝜔= 𝜏휀𝜇2𝜔

Απόδειξη:

1 + 𝜎𝜑2𝜔 = 1 +𝜎𝜐𝜈2𝜔

𝜂𝜇2𝜔=

𝜂𝜇2𝜔+𝜎𝜐𝜈2𝜔

𝜂𝜇2𝜔=

1

𝜂𝜇2𝜔= 𝜎𝜏휀𝜇2𝜔

𝝈𝝉𝜺𝝁𝟐𝝎 = 𝟏 + 𝝈𝝋𝟐𝝎

𝝉𝜺𝝁𝟐𝝎 = 𝟏 + 𝜺𝝋𝟐𝝎

𝝈𝝋𝝎 = 𝝈𝝊𝝂𝝎

𝜼𝝁𝝎, 𝜼𝝁𝝎 ≠ 𝟎

𝜺𝝋𝝎 = 𝜼𝝁𝝎

𝝈𝝊𝝂𝝎, 𝝈𝝊𝝂𝝎 ≠ 𝟎

𝜼𝝁𝟐𝝎 + 𝝈𝝊𝝂𝟐𝝎 = 𝟏

146

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Παραδείγματα

1. Αν 𝜂𝜇𝜃 =3

5 και 90° < 𝜃 < 180°, να υπολογίσετε τους άλλους τριγωνομετρικούς

αριθμούς της γωνίας 𝜃.

Λύση:

𝜎𝜏휀𝜇𝜃 =1

𝜂𝜇𝜃 ⇒ 𝜎𝜏휀𝜇𝜃 =

13

5

=5

3

𝜂𝜇2𝜃 + 𝜎𝜐𝜈2𝜃 = 1 ⇒ 𝜎𝜐𝜈2𝜃 = 1 − 𝜂𝜇2𝜃

⇒ 𝜎𝜐𝜈2𝜃 = 1 − (3

5)

2

=16

25

⇒ 𝜎𝜐𝜈𝜃 = ±4

5

Η τελική πλευρά της γωνίας 𝜃 ανήκει στο 2ο τεταρτημόριο (90° < 𝜃 < 180°). Άρα,

το 𝜎𝜐𝜈𝜃 < 0 ⇒ 𝜎𝜐𝜈𝜃 = −4

5.

𝜏휀𝜇𝜃 =1

𝜎𝜐𝜈𝜃 ⇒ 𝜏휀𝜇𝜃 =

1

−4

5

= −5

4

휀𝜑𝜃 =𝜂𝜇𝜃

𝜎𝜐𝜈𝜃=

3

5

−4

5

= −3

4

𝜎𝜑𝜃 =𝜎𝜐𝜈𝜃

𝜂𝜇𝜃=

−4

53

5

= −4

3

2. Να αποδείξετε την ταυτότητα 휀𝜑𝑥 + 𝜎𝜑𝑥 =1

𝜂𝜇𝑥∙𝜎𝜐𝜈𝑥.

Λύση:

휀𝜑𝑥 + 𝜎𝜑𝑥 =𝜂𝜇𝑥

𝜎𝜐𝜈𝑥+

𝜎𝜐𝜈𝑥

𝜂𝜇𝑥

= 𝜂𝜇2𝑥+ 𝜎𝜐𝜈2𝑥

𝜂𝜇𝑥∙𝜎𝜐𝜈𝑥=

1

𝜂𝜇𝑥∙𝜎𝜐𝜈𝑥

3. Να δείξετε ότι 𝜂𝜇(180°+𝛼)

𝜎𝜐𝜈(180°−𝛼)−

𝜎𝜐𝜈(180°−𝛼)

𝜂𝜇(180°−𝛼)=

1

𝜂𝜇𝛼 𝜎𝜐𝜈𝛼 .

Λύση: 𝜂𝜇(180°+𝛼)

𝜎𝜐𝜈(180°−𝛼)−

𝜎𝜐𝜈(180°−𝛼)

𝜂𝜇(180°−𝛼)=

−𝜂𝜇𝛼

−𝜎𝜐𝜈𝛼−

−𝜎𝜐𝜈𝛼

𝜂𝜇𝛼

=𝜂𝜇𝛼

𝜎𝜐𝜈𝛼+

𝜎𝜐𝜈𝛼

𝜂𝜇𝛼

=𝜂𝜇2𝛼+𝜎𝜐𝜈2𝛼

𝜂𝜇𝛼 𝜎𝜐𝜈𝛼

=1

𝜂𝜇𝛼 𝜎𝜐𝜈𝛼

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 147

Δραστηριότητες

1. Να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας 𝜑 στις πιο κάτω

περιπτώσεις:

(α) 𝜎𝜐𝜈𝜑 =5

13, 0° < 𝜑 < 90°

(β) 𝜎𝜏휀𝜇𝜑 = −37

12,

3𝜋

2< 𝜑 < 2𝜋

(γ) 휀𝜑𝜑 =15

8, 180° < 𝜑 < 270°

2. Αν 𝜎𝜑𝜔 =𝑥

5 και 0° < 𝜔 < 90°, να εκφράσετε συναρτήσει του 𝑥 τους

τριγωνομετρικούς αριθμούς 𝜂𝜇𝜔 και 𝜏휀𝜇𝜔.

3. Αν 휀𝜑𝜃 =4

3 και 180° < 𝜃 < 270°, να υπολογίσετε την αριθμητική τιμή της

παράστασης 𝛢 = 4𝜎𝜑𝜃−5𝜂𝜇𝜃

3𝜏𝜀𝜇𝜃.

4. Αν 𝜂𝜇𝛼 =4

5 και 𝜎𝜐𝜈𝛼 < 0, να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης

𝛢 = 10𝜎𝜐𝜈(180° + 𝛼) + 3휀𝜑(180° − 𝛼).

5. Να αποδείξετε τις πιο κάτω ταυτότητες:

(α) 𝜂𝜇𝑥 𝜎𝜑𝑥 = 𝜎𝜐𝜈𝑥

(β) 휀𝜑𝑥(𝜎𝜑𝑥 + 휀𝜑𝑥) = 𝜏휀𝜇2𝑥

(γ) 𝜎𝜑𝑥(𝜏휀𝜇𝑥 + 휀𝜑𝑥) = 𝜎𝜏휀𝜇𝑥 + 1

(δ) 𝜂𝜇𝜔(𝜎𝜏휀𝜇𝜔 − 𝜂𝜇𝜔) = 𝜎𝜐𝜈2𝜔

(ε) 휀𝜑2𝜃 𝜎𝜏휀𝜇2𝜃 − 휀𝜑2𝜃 = 1

(στ) 𝜂𝜇𝑥 𝜎𝜐𝜈𝑥+ 𝜂𝜇𝑥

𝜎𝜐𝜈𝑥+ 𝜎𝜐𝜈2𝑥= 휀𝜑𝑥

(ζ) (𝜂𝜇𝜑+ 𝜎𝜐𝜈𝜑)2

𝜎𝜐𝜈𝜑= 𝜏휀𝜇𝜑 + 2𝜂𝜇𝜑

(η) 𝜎𝜐𝜈2𝑥

𝜂𝜇𝑥+ 𝜂𝜇𝑥 = 𝜎𝜏휀𝜇𝑥

(θ) (1+𝜀𝜑𝑥)2

𝜏𝜀𝜇𝑥= 𝜏휀𝜇𝑥 + 2𝜂𝜇𝑥

(ι) 𝜏휀𝜇𝛼 − 𝜀𝜑2𝛼

𝜏𝜀𝜇𝛼= 𝜎𝜐𝜈𝛼

148

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

6. Αν 𝜂𝜇15° = √2

4 (√3 − 1) και 𝜂𝜇75° =

√2

4 (√3 + 1) να υπολογίσετε:

(α) το 𝜎𝜐𝜈15°

(β) την 휀𝜑15°

7. Να απλοποιήσετε τις πιο κάτω παραστάσεις:

𝛢 = 𝜀𝜑(180°−𝜃)𝜎𝜐𝜈(180°−𝜃)𝜀𝜑(90°−𝜃)

𝜂𝜇(90°+𝜃)𝜎𝜑(90°−𝜃)𝜀𝜑(𝜃−270°)

𝛣 = 𝜎𝜐𝜈(3𝜋+𝑥)𝜂𝜇(𝑥+

𝜋

2)𝜎𝜑(𝜋−𝑥)

𝜂𝜇(𝜋−𝑥)𝜎𝜐𝜈(𝑥−7𝜋

2)𝜀𝜑(−

𝜋

2+𝑥)

8. Αν 3𝜂𝜇2𝑥 + 6𝜎𝜐𝜈2𝑥 = 5, να δείξετε ότι 휀𝜑2𝑥 =1

2

9. Να εκφράσετε την 휀𝜑𝑥 συναρτήσει του 𝜂𝜇𝑥 (0° < 𝑥 < 90°) μόνο.

10. Αν 𝑥 = 3𝜎𝜐𝜈𝜔 και 𝑦 = 3𝜂𝜇𝜔, να δείξετε ότι 𝑥2 + 𝑦2 = 9.

11. Να υπολογίσετε τη γωνία 𝜃, αν 0° < 𝜃 < 180° και 𝜂𝜇(180°−𝜃)𝜀𝜑(90°−𝜃)𝜂𝜇(−𝜃)

𝜀𝜑(180°−𝜃)𝜎𝜐𝜈(180°+𝜃)= −

√3

2.

12. Να αποδείξετε τις πιο κάτω ταυτότητες:

(α) (1 + 𝜂𝜇𝑥) [1 + 𝜎𝜐𝜈 (𝜋

2+ 𝑥)] = 𝜎𝜐𝜈2𝑥

(β) (𝜏휀𝜇𝑥 + 1)[𝜏휀𝜇(−𝑥) − 1] = 휀𝜑2𝑥

13. Να εξετάσετε κατά πόσο υπάρχουν τιμές του 𝑥 για τις οποίες:

(α) Να ισχύει συγχρόνως 𝜂𝜇𝑥 = 0 και 𝜎𝜐𝜈𝑥 = 0

(β) Να ισχύει συγχρόνως 𝜂𝜇𝑥 = 1 και 𝜎𝜐𝜈𝑥 = 1

(γ) Να ισχύει συγχρόνως 𝜂𝜇𝑥 =1

3 και 𝜎𝜐𝜈𝑥 =

1

3

(δ) Να ισχύει συγχρόνως 𝜂𝜇𝑥 =√2

2 και 𝜎𝜐𝜈𝑥 = −

√2

2.

14. Αν 𝑥 = 𝛼𝜂𝜇𝜃 και 𝑦 = 𝛽𝜎𝜐𝜈𝜃, να δείξετε ότι 𝑥2

𝛼2+

𝑦2

𝛽2= 1.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 149

15. Να αποδείξετε ότι:

(α) 𝜂𝜇(𝜋 − 𝑥) + 𝜂𝜇 (3𝜋

2+ 𝑥) + 𝜂𝜇(𝑥 − 𝜋) − 𝜂𝜇 (𝑥 −

𝜋

2) = 0

(β) 𝜎𝜐𝜈 (𝜋

2+ 𝛼) + 𝜂𝜇(𝜋 − 𝛼) − 𝜂𝜇(−𝛼) + 𝜎𝜐𝜈 (

3𝜋

2− 𝛼) = 0

(γ) 𝜂𝜇(𝜋+𝛼)𝜎𝜐𝜈(

3𝜋

2−𝛼)𝜀𝜑(

3𝜋

2+𝛼)

𝜂𝜇(2𝜋−𝛼)= 𝜎𝜐𝜈𝛼

(δ) 𝜂𝜇𝜔 + 𝜎𝜏휀𝜇(90° − 𝜔) + 𝜂𝜇(180° + 𝜔) + 𝜎𝜏휀𝜇(270° − 𝜔) = 0

16. Να αποδείξετε ότι 𝜂𝜇(5𝜋+𝜔)∙𝜎𝜐𝜈(7𝜋−𝜔)∙𝜂𝜇(

5𝜋

2−𝜔)∙𝜎𝜐𝜈(

7𝜋

2+𝜔)

𝜎𝜑(5𝜋+𝜔)∙𝜂𝜇(7𝜋−𝜔)∙𝜎𝜐𝜈(5𝜋

2−𝜔)∙𝜎𝜑(

7𝜋

2+𝜔)

= 𝜂𝜇2𝜔 − 1.

17. Η βέλτιστη οπτική γωνία σε ένα

θέατρο εξαρτάται από πολλούς

παράγοντες, όπως το ύψος της

οθόνης, η κλίση της αίθουσας, η θέση

του καθίσματος, το ύψος του ματιού

ενός καθήμενου θεατή. Για να

επιλέξει ένας θεατής την «καλύτερη

θέση», χρειάζεται να μετρήσουμε την

απόσταση του ματιού από την

κορυφή της σκηνής.

Για το συγκεκριμένο θέατρο που φαίνεται στην εικόνα, η απόσταση του ματιού από

την κορυφή της σκηνής υπολογίζεται από τον τύπο

𝑑2 = (20 + 𝑥𝜎𝜐𝜈𝜃)2 + (20 − 𝑥𝜂𝜇𝜃)2, όπου 𝑥 είναι η διαγώνια απόσταση της θέσης

ενός θεατή από το οριζόντιο δάπεδο.

(α) Να αποδείξετε ότι ο πιο πάνω τύπος είναι ισοδύναμος με τον τύπο:

𝑑2 = 800 + 40𝑥(𝜎𝜐𝜈𝜃 − 𝜂𝜇𝜃 ) + 𝑥2

(β) Να υπολογίσετε την απόσταση 𝑑, αν 𝜃 = 18° και ο θεατής κάθεται στην 8η

σειρά και η υψομετρική διαφορά μεταξύ δύο διαδοχικών σειρών είναι

0,9144 𝑚.

150

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Δραστηριότητες Ενότητας

1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

𝜂𝜇 (𝜋

2+ 𝛼) + 𝜎𝜐𝜈 (

𝜋

2+ 𝛼) + 𝜂𝜇 (

3𝜋

2+ 𝛼) + 𝜎𝜐𝜈 (

3𝜋

2+ 𝛼) =

Α. −2𝜂𝜇 (3𝜋

2+ 𝛼) Β. 2𝜎𝜐𝜈 (

𝜋

2+ 𝛼) Γ. 0 Δ. 𝜂𝜇𝛼 Ε. −𝜎𝜐𝜈𝛼

2. Να αποδείξετε τις πιο κάτω ταυτότητες:

(α) 𝜎𝜐𝜈𝑥

𝜂𝜇𝑥+

𝜂𝜇𝑥

𝜎𝜐𝜈𝑥+

𝜎𝜏휀𝜇𝑥

𝜏휀𝜇𝑥=

𝜏휀𝜇𝑥+ 𝜎𝜐𝜈𝑥

𝜂𝜇𝑥

(β) 𝜂𝜇2𝑥− 𝜎𝜐𝜈2𝑥

𝜂𝜇3𝑥+ 𝜎𝜐𝜈3𝑥=

𝜂𝜇𝑥− 𝜎𝜐𝜈𝑥

1− 𝜂𝜇𝑥 𝜎𝜐𝜈𝑥

(γ)

0 0 0

2

0 0 0

180 . 180 . 180

360 . 90 . 180

3. Στο σχήμα δίνεται ένα ορθογώνιο τρίγωνο με

κάθετες πλευρές 1 + 휀𝜑𝛼 και 1 − 휀𝜑𝛼, με

0° < 𝛼 < 90°. Να εκφράσετε το 𝜂𝜇𝜃 και το

𝜎𝜐𝜈𝜃 συναρτήσει των τριγωνομετρικών

αριθμών της γωνίας 𝛼 και να δώσετε την

απάντησή σας στην πιο απλή μορφή.

4. Να εκφράσετε τα μήκη των τμημάτων 𝛼, 𝛽, 𝛾

και 𝛿, όπως φαίνονται στο διπλανό σχήμα,

συναρτήσει των τριγωνομετρικών αριθμών

της γωνίας 𝜃.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 151

5. Αν 0 90o και (180 ) (360 ) (90 ) 1

( ) (270 ) 2

, να υπολογίσετε τη

γωνία θ.

6. Να δικαιολογήσετε με κατάλληλες πράξεις την ορθότητα των πιο κάτω ισοτήτων:

(α) 𝜂𝜇3𝜋 = 𝜂𝜇𝜋 (β) 𝜎𝜐𝜈 (29𝜋

6) = 𝜎𝜐𝜈 (

5𝜋

6)

(γ) 휀𝜑(−𝜋 − 3) = −휀𝜑(𝜋 + 3) (δ) 𝜎𝜏휀𝜇(630° − 𝜔) = −𝜏휀𝜇𝜔

7. Αν 𝛢(1,1) και 𝛣(7,1) είναι κορυφές ενός ισόπλευρου τριγώνου 𝛢𝛣𝛤, να βρείτε τις

συντεταγμένες της κορυφής 𝛤.

8. Στο σχήμα δίνονται δύο κάθετες ευθείες 휀1 και 휀2. Να γράψετε μια σχέση μεταξύ

των γωνιών 𝜔 και 𝜑 και να αποδείξετε ότι το γινόμενο των κλίσεων των δύο

ευθειών είναι ίσο με −1 (𝜆1 ∙ 𝜆2 = −1).

9. Αν 휀𝜑𝛼 = 3휀𝜑𝛽, να αποδείξετε ότι 𝜀𝜑𝛼+𝜀𝜑𝛽

1−𝜀𝜑𝛼∙𝜀𝜑𝛽=

4𝜂𝜇𝛽∙𝜎𝜐𝜈𝛽

1−4𝜂𝜇2𝛽.

10. Αν 3𝜋

2< 𝑥 < 2𝜋, να δείξετε ότι 𝜂𝜇𝑥 ∙ 𝜎𝜐𝜈2𝑥 + 2𝜂𝜇𝑥 ∙ 𝜎𝜐𝜈𝑥 + 𝜂𝜇𝑥 + 휀𝜑𝑥 < 0

11. Αν 5𝜋 < 𝑥 <11𝜋

2, να δείξετε ότι 휀𝜑𝑥 − 𝜂𝜇𝑥 > 𝜎𝜐𝜈𝑥 − 𝜎𝜑𝑥.

12. Αν 0 < 𝑥 <𝜋

2, να διατάξετε από τον μικρότερο προς το μεγαλύτερο τους αριθμούς

0,𝜂𝜇𝑥+1

𝜂𝜇𝑥−1,

1−𝜎𝜐𝜈𝑥

1+𝜎𝜐𝜈𝑥.

152

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

13. Να αποδείξετε ότι:

(α) 휀𝜑1° ∙ 휀𝜑2° ∙ 휀𝜑3° ∙∙∙ 휀𝜑87° ∙ 휀𝜑88° ∙ 휀𝜑89° = 1

(β) (𝜂𝜇1° − 𝜎𝜐𝜈1°) + (𝜂𝜇2° − 𝜎𝜐𝜈2°) + ⋯ + (𝜂𝜇89° − 𝜎𝜐𝜈89°) = 0

14. Να δείξετε ότι η πιο κάτω παράσταση έχει τιμή ανεξάρτητη του 𝑥,

𝛢 = 𝜂𝜇2(𝜋 − 𝑥) + 𝜎𝜐𝜈(𝜋 − 𝑥)𝜎𝜐𝜈(2𝜋 − 𝑥) + 2𝜂𝜇2 (𝜋

2− 𝑥).

15. Αν 𝜂𝜇𝑥 + 𝜎𝜐𝜈𝑥 = 𝛼,

(α) Να δείξετε ότι 𝜂𝜇𝑥 ∙ 𝜎𝜐𝜈𝑥 =𝛼2−1

2.

(β) Με τη βοήθεια των πιο πάνω να υπολογίσετε συναρτήσει του 𝛼 τις

παραστάσεις:

(i) 1

𝜂𝜇𝑥+

1

𝜎𝜐𝜈𝑥

(ii) 휀𝜑𝑥 + 𝜎𝜑𝑥

(iii) 𝜂𝜇3𝑥 + 𝜎𝜐𝜈3𝑥

16. Αν 휀𝜑 (𝜋

3− 𝑥) + 휀𝜑 (

𝜋

6+ 𝑥) = 5, να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης:

𝛢 = 휀𝜑2 (𝜋

3− 𝑥) + 휀𝜑2 (

𝜋

6+ 𝑥).

17. Να βρείτε για ποιες τιμές του 𝑥 ισχύει η ισότητα 𝜂𝜇𝑥 =√3

2, όταν −6𝜋 < 𝑥 < 2𝜋.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ 153

Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

1. Να κατασκευάσετε ένα τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤 με ύψος 𝛢𝛨, ώστε 𝜂𝜇�� =1

3 και 휀𝜑�� =

1

3. Να

περιγράψετε τον τρόπο που εργαστήκατε, για να κατασκευάσετε το τρίγωνο 𝛢𝛣𝛤

και να υπολογίσετε το 𝜂𝜇(𝛣��𝛨) και το 𝜎𝜐𝜈(𝛤��𝛨).

2. Να υπολογίσετε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή των παραστάσεων:

(α) 𝛢 = 3𝜎𝜐𝜈𝑥 + √3

(β) 𝛣 = −3𝜂𝜇𝑥 + 𝜋

3. Να αποδείξετε ότι:

(α) 𝜂𝜇4𝑥 + 𝜎𝜐𝜈4𝑥 = 1 − 2𝜂𝜇2𝑥 ∙ 𝜎𝜐𝜈2𝑥

(β) 𝜂𝜇6𝑥 + 𝜎𝜐𝜈6𝑥 = 1 − 3𝜂𝜇2𝑥 ∙ 𝜎𝜐𝜈2𝑥

(γ) Η παράσταση 2(𝜂𝜇6𝑥 + 𝜎𝜐𝜈6𝑥) − 3(𝜂𝜇4𝑥 + 𝜎𝜐𝜈4𝑥) έχει τιμή ανεξάρτητη

του 𝑥, δηλαδή είναι σταθερή.

4. Να αποδείξετε ότι:

0 < 휀𝜑(𝜋 + 𝑥)

휀𝜑𝑥 + 𝜎𝜑(𝜋 + 𝑥)< 1

5. Στο διπλανό σχήμα δίνεται ότι

45° < 𝛢��𝛣 < 60°. Αν 𝛰𝛢 = 𝑥, να

υπολογίσετε την ελάχιστη και τη

μέγιστη τιμή του 𝑥.

6. Αν −𝜋

2< 𝑥 <

𝜋

2, να αποδείξετε ότι √

1+𝜂𝜇𝑥

1−𝜂𝜇𝑥− √

1−𝜂𝜇𝑥

1+𝜂𝜇𝑥= 2휀𝜑𝑥.

7. Αν 0 ≤ 𝑥 <𝜋

2, να αποδείξετε ότι

√1+𝜎𝜐𝜈𝑥+√1−𝜎𝜐𝜈𝑥

√1+𝜎𝜐𝜈𝑥−√1−𝜎𝜐𝜈𝑥=

1+𝜂𝜇𝑥

𝜎𝜐𝜈𝑥=

𝜎𝜐𝜈𝑥

1−𝜂𝜇𝑥.

154

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 :ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

8. Να υπολογίσετε τις τιμές του 𝑥 για τις οποίες η συνάρτηση

𝑓(𝑥) = 3 − 2𝜎𝜐𝜈(𝜋

3− 2𝑥) γίνεται ελάχιστη ή μέγιστη.

9. Η παλίρροια σε µια θαλάσσια περιοχή περιγράφεται κατά προσέγγιση µε τη

συνάρτηση 𝑦 = 3 ⋅ 𝜂μ(𝜋

6𝑡), όπου 𝑦 το ύψος των υδάτων σε μέτρα και 𝑡 ο χρόνος

σε ώρες. Να υπολογίσετε την υψομετρική διαφορά ανάμεσα στην ψηλότερη

πλημμυρίδα και τη χαμηλότερη άμπωτη.

10. Με τον δέκτη ενός ραδιοφώνου επιλέγεις

έναν ραδιοφωνικό σταθμό ρυθμίζοντας τη

συχνότητα. Ένας δέκτης περιέχει ένα πηνίο 𝐿

και έναν πυκνωτή 𝐶, όπως φαίνεται στο

σχήμα. Η ενέργεια που αποθηκεύεται στο

πηνίο κατά τον χρόνο 𝑡 δίδεται από τον τύπο

𝐿(𝑡) = 𝑘𝜂𝜇2(2𝜋𝐹𝑡) και η ενέργεια που

αποθηκεύεται στον πυκνωτή κατά τον χρόνο 𝑡 δίδεται από τον τύπο

𝐶(𝑡) = 𝑘𝜎𝜐𝜈2(2𝜋𝐹𝑡), όπου 𝐹 είναι η συχνότητα του ραδιοφωνικού σταθμού και 𝑘

είναι σταθερός αριθμός. Η συνολική ενέργεια 𝛦 στο κύκλωμα δίνεται από τον τύπο

𝛦(𝑡) = 𝐿(𝑡) + 𝐶(𝑡). Να αποδείξετε ότι η ενέργεια 𝛦 είναι σταθερή.

11. Στο διπλανό σχήμα είναι 𝛰𝛢 = 𝛰𝛣 = 𝛰𝛤 = 1 𝑚 και 𝛣��𝛤 =𝜋

4 ακτίνια.

(α) Να υπολογίσετε το μήκος των 𝛰𝛨 και

𝛢𝛨 και στη συνέχεια να δείξετε ότι

𝜎𝜐𝜈(𝛣��𝛤) = 2+√2

2(𝛢𝛤).

(β) Να βρείτε το είδος του τριγώνου 𝛢𝛤𝛣

και στη συνέχεια να δείξετε ότι:

𝜎𝜐𝜈(𝛣��𝛤) =𝛢𝛤

2.

(γ) Να αποδείξετε ότι:

(i) 𝛣��𝛤 =𝜋

8

(ii) 𝜎𝜐𝜈𝜋

8=

√2+√2

2

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 155

Επανάληψη

Σελίδα 7

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. 𝛢𝛣 = 5, 𝛢𝛤 = 5, 𝛣𝛤 = 5√2

2. √53

, √83

, √5, √293

, √29

3. 30

4. 10𝜋 𝑚, 25𝜋 𝑚2

5. (α) 𝑥 = −2 (β) 𝑥 = 7

(γ) Αδύνατη (δ) Αόριστη

6. (α) 𝜆 = 3 (β) 𝜆 = −9

7. (α) 𝛼 = −3 (β) 𝛼 = 6

8. 𝛢: 𝑥 ≥2

3, 𝐵: 𝑥 ≤ 4

9. (α) 𝑥 ≥ 1, 𝑥 < 5 (β) 1 ≤ 𝑥 < 5 (γ) 𝑥 = 1

(δ) 1, 7

3, 3, 4,98

(ε) 𝑥 = 4

10.

(α) (β)

(γ)

(δ)

156 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

(ε)

(στ)

11. (α) 𝑎 = −3 (β) (−2, 6), (0,0)

12. 𝛽 = 2

13. (α) 𝑦 =3𝑥

2+ 1 (β) 𝑦 = 4

14. (−1, −2)

15. (α) 𝑥 = 0, 𝑦 = 3, (β) 𝑥 =3

4, 𝑦 =

3

2

16. (α) 𝑥2 + 4𝑥 + 4 (β) 4𝑥2 − 12𝑥𝑦 + 9𝑦2

(γ) 𝑥2

4− 2𝑥 + 4

(δ) 𝑥2 − 9 (ε) 𝑥3 + 12𝑥2 + 48𝑥 + 64 (στ) 4𝑥2 − 1

19.

(α) 2𝑥(𝑥 + 1)(𝑥 − 1) (β) (𝑦 − 5 − 𝑥)(𝑦 − 5 + 𝑥) (γ) (𝛼 − 𝛽)(𝛼2 + 𝛼𝛽 + 𝛽2)(𝑥 + 1)(𝑥2 − 𝑥 + 1) (δ) −5𝑦(2𝑥 + 𝑦)

20. (α) 𝑥 = 0 ή 𝑥 = 5 (β) 𝑥 = −3 ή 𝑥 = 2

(γ) 𝛼 = −3 ή 𝛼 = 1

(δ) 𝑥 = −1

3 ή 𝑥 = 2

21. (α) 𝑥

𝑥+1 (β)

𝛼+2

𝛼

22. (α) 𝑥 = 1, απορρίπτεται (β) 𝑥 = −3 απορρίπτεται, 𝑥 = −2

(γ) 𝑥 = −3 απορρίπτεται, 𝑥 = 3

23. 8, 9

26. (α) 𝜎𝜐𝜈𝛢 =4

5 (β) 𝜂𝜇𝛤 =

4

5

27. 𝜎𝜐𝜈𝜃 =4

5, 휀𝜑𝜃 =

3

4

28. 12,30 𝑚

29. (α) 𝑥 = 12,99 𝑐𝑚, 𝑦 = 10,24 𝑐𝑚 (β) 𝑥 = 79,67 𝑐𝑚, 𝑦 = 46 𝑐𝑚

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 157

Διανύσματα

Σελίδα 24

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) Μονόμετρο (β) Διανυσματικό

(γ) Μονόμετρο (δ) Μονόμετρο

(ε) Διανυσματικό (στ) Μονόμετρο

2. (α) ΣΩΣΤΟ

(β) ΛΑΘΟΣ

(γ) ΣΩΣΤΟ

(δ) ΣΩΣΤΟ

3.

(α) ��, 𝜅

(β) ��, 𝜆

(γ) 𝛽 = (0

−3), |𝛽| = 3, 𝛿 = (

−4−1

) , |𝛿| = √17

𝜅 = (21

) , |𝜅| = √5, 휀 = (20

), |휀| = 2

4.

(α) |𝛥𝛦 | = 1, |𝛥𝛧 | = 2, |𝛥𝛩 | = 4, |𝛣𝛢 | = 1, |𝛣𝛤 | = 1,

|𝛣𝛥 | = 2, |𝛣𝛧 | = 4, |𝛫𝛩| = 2, |𝛮𝛪| = 4

(β) 𝛥𝐸 = 𝛣𝛤 , 𝛥𝛦 = −𝛣𝛢 , 𝛣𝛤 = −𝛣𝛢

𝛣𝛥 = 𝛥𝛧 , 𝛣𝛥 = −𝛫𝛩, 𝛥𝛧 = −𝛫𝛩

𝛣𝛧 = 𝛥𝛩 , 𝛣𝛧 = −𝛮𝛪, 𝛥𝛩 = −𝛮𝛪

(γ) 𝛬𝛨

5.

6.

(α) 𝛦𝛰 , 𝛥𝛤

(β) 𝛰𝛧 , 𝛦𝛥

(γ) 𝛢𝛰 , 𝛧𝛦

(δ) 𝛢𝛥 , 𝛣𝛤

(ε) 𝛧𝛤 , 𝛣𝛦

158 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Σελίδα 32

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1.

(α) ΛΑΘΟΣ

(β) ΣΩΣΤΟ

(γ) ΣΩΣΤΟ

(δ) ΛΑΘΟΣ

(ε) ΣΩΣΤΟ

2.

3.

(α) 𝛲𝛴 = �� (β) 𝛷𝛬 = ��

(γ) 𝛱𝛭 = �� +2��

(δ) 𝛨𝛥 = 2�� + 2��

(ε) 𝛫𝛩 = −2�� (στ) 𝛤𝛮 = −4��

(ζ) 𝛫𝛮 = −2�� − 2��

(η) 𝛶𝛩 = −2�� − 4��

4.

𝛰𝛢 + 𝛰𝛣 = (43

)

|𝛰𝛢 + 𝛰𝛣 | = √42 + 32 = √25 = 5

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 159

5.

6.

(α) �� − �� + 𝛽 = (−315

)

(β) 𝛽 − �� + �� = (−31

)

(γ) 2�� + 𝛽 = (1

18)

7. 𝑥 = 4

8. |��| = √2

9. 𝑧 = (1

−5)

10.

(α) �� = �� − 𝛽

(β) �� = −𝛽 + �� − ��

(γ) �� = −�� + 𝛽 ή �� = 𝛽 + �� ή �� = −�� + 𝛿

11.

(α) 𝛣𝛢 = −𝛽 (β) 𝛧𝛤 = 2𝛽

(γ) 𝛨𝛥 = �� (δ) 𝛦𝛨 = −�� + 𝛽

(ε) 𝛥𝛤 = −�� + 𝛽 (στ) 𝛣𝛦 = 2�� − 2𝛽

(ζ) 𝛧𝛥 = �� + 𝛽 (η) 𝛤𝛢 = −�� − 𝛽

12.

(α) 𝛢𝛣

(β) 0

(γ) 𝛤𝛣

(δ) 𝛣𝛢

13. (α) 𝛢𝛤 = 6(𝜅 + 𝜆)

(β) 𝛢𝛥 = 6𝜆

(γ) 𝛥𝛤 = 6𝜅

(δ) 𝛦𝛥 = 4𝜆

(ε) 𝛥𝛧 = 4𝜅

(στ) 𝛦𝛧 = 4(𝜅 + 𝜆)

160 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Σελίδα 36 Δραστηριότητες Ενότητας

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1.

Τα διανύσματα α και 2α είναι ομόρροπα και το μέτρο του 2α είναι διπλάσιο του α.

Το διάνυσμα −3α είναι αντίρροπο των α και 2α και το μέτρο του είναι τριπλάσιο του α.

3.

(α)

(β)

(γ)

(δ)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 161

(ε)

(στ)

(ζ)

4. 𝛢𝛥 = 2𝛽, 𝛤𝛭 = −��, 𝛮𝛭 = 𝛽 + ��, 𝛭𝛬 = �� − 𝛽

5.

𝛢𝛣 − 𝛢𝛤 = (0

−4), |𝛢𝛣 − 𝛢𝛤 | = 4

162 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

7. �� + 𝛽 = (86

)

8. 𝛥𝛧 = �� +��

2 , 𝛧𝛦 =

��

2−

2

3��

9.

(α) 𝛤𝛣 = −𝛽 + ��, 𝛢𝛦 =��+��

2, 𝛥𝛦 =

��

2

(β) Το 𝛢𝛥𝛦𝛤 είναι τραπέζιο 𝛢𝛤 = 𝛽

𝛥𝛦 =��

2

} ⇒ 𝛢𝛤 ∥ 𝛥𝛦

Σελίδα 39 Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. 𝛰𝛢1 + 𝛰𝛢2

= (00

) , είναι αντίθετα

2. (α) 𝛢𝛦 =1

3𝛽, 𝛦𝛣 = −

1

3𝛽 + ��, 𝛤𝛥 == −

2

5�� +

8

15𝛽

4.

(α) 𝛥𝛤 = 𝛽 − ��, 𝛥𝛭 =��−��

2, 𝛢𝛭 =

��+��

2

(β) 𝛢𝛬 =��+��

2, 𝛭𝛬 =

��−��

2

(γ) 𝛮𝛫 =��−��

2, 𝛭𝛬 = 𝛮𝛫 και 𝛭𝛬 ∥ 𝛮𝛫, το 𝛫𝛬𝛭𝛮 είναι

παραλληλόγραμμο. 5. 𝐴(−1,1)

6.

𝛭(2,4),

𝛭 (𝑥1 + 𝑥2

2,𝑦1 + 𝑦2

2)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 163

Πραγματικοί Αριθμοί

Σελίδα 51

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 2 (β) 3

(γ) 12 (δ) 𝛼

(ε) √𝑥

(στ) √𝑥

2. (α) ΛΑΘΟΣ (β) ΣΩΣΤΟ (γ) ΣΩΣΤΟ

(δ) ΛΑΘΟΣ (ε) ΛΑΘΟΣ (στ) ΣΩΣΤΟ

(ζ) ΣΩΣΤΟ (η) ΛΑΘΟΣ

3. (α) 3∙∛2

(β) 2𝛼 ∙ √2𝛼

(γ) 𝑥 ∙ √𝑥4

(δ) 2𝛼 ∙ √2𝛼3

(ε) 𝑥 ∙ √𝑥

6 (στ) 𝑥 ∙ √𝑥

5 4. (α) 𝛥 (β) 𝛢

5. (α) √2

3+ 1

(β) 13+√3

3

(γ) 5

(δ) 8 ∙ √5

6. (α)

3−√3

6 (β) √3 + √2 (γ) √𝛼 + 1

7. 2401

11. (α) −6 (β) 12 (γ) -4,4

12. (α) −5, 5 (β) −2

(γ) −3, 0, 3 (δ) 2, 8

Σελίδα 57

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 2

(β) 64

(γ) 32

(δ) 5

(ε) 16

(στ) 729

512

(ζ) 4

9

(η) 1 (θ) 32

2. (α) ΛΑΘΟΣ (β) ΣΩΣΤΟ

(γ) ΣΩΣΤΟ (δ) ΛΑΘΟΣ

(ε) ΣΩΣΤΟ (στ) ΣΩΣΤΟ

3. (α) 9 ∙ √93

(β) 256

(γ) 1

(δ) 1

(ε) 31

3

(στ) 13

4. (α) 1 (β) 16

9𝑥4 (γ) 8𝑥3𝑦3

27

5. 16 𝑠𝑒𝑐

Σελίδα

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) ΣΩΣΤΟ (β) ΛΑΘΟΣ (γ) ΛΑΘΟΣ

(δ) ΛΑΘΟΣ (ε) ΣΩΣΤΟ (στ) ΛΑΘΟΣ

(ζ) ΛΑΘΟΣ (η) ΣΩΣΤΟ (θ) ΛΑΘΟΣ

2. (α) 𝛥 (β) 𝛥

(γ) 𝛢 (δ) 𝛥

3. (α) > (γ) > (ε) <

164 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

(β) < (δ) >

4. Δ

5. (α) 𝛢 < 𝛣 (β) 𝛤 > 𝛥

(γ) 𝛦 < 𝛧 (δ) 𝛨 > 𝛩

(ε) 𝛫 > 𝛬

7. 𝑥

𝑦, 1,

𝑦

𝑥

9. −4 < 2𝑥 + 3𝑦 < 1

−4 < 𝑥𝑦 < −1

−2 <𝑥

𝑦< −

1

2

1

3<

−2𝑥

3𝑦<

4

3

12. (α) Αν 2 < 3 και −1 < 0 δεν ισχύει: 2 − (−1) < 3 − 0

(β) Αν 2 < 3 και −3 < −1 δεν ισχύει: 2

−3<

3

−1

13. 6 − √303

< √303

15. (α) 103,60 ≤ 𝛱 ≤ 104,40 (β) 634,81 ≤ 𝛦 ≤ 645,21

Σελίδα 67 Δραστηριότητες Ενότητας

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 13 − 6√3 (β) 8 − 2√3

2. 12√2

3. (α) √3

3> √2

(β) 5 + √3 > 3 + √5

(γ) √10 + 2√15 > √5 + √3 4. (α) 27 (β) Αδύνατη (γ) −22

5. (α) 6√7 − 6√5 (β) 5 √2

3

2 (γ)

√𝑥710

𝑥

6. 1

8<

1

𝑥<

1

3, −9 < −

36

𝑥+1< −

9

2

7. (β) 14 < 2𝑥 + 4𝑦 < 24

8. (β) √33

= √96

> √66

9. (β) 1, √23

, √2

11. 𝛾 < 𝛽 < 𝛼

12. 3𝛼 − 4𝛾 > 3𝛽 − 4𝛾

13. (β) 23012 , 0

15. 𝑥 = −11, 𝑦 = 3, 𝑧 = 2

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 165

Σελίδα 69 Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. 𝛢 = {−5𝑥 + 6 − 3(𝑥 + 3)√𝑥 + 3, −3 < 𝑥 < −2

5𝑥 − 6 − 3(𝑥 + 3)√𝑥 + 3, −2 < 𝑥 < 2

2. (α) 𝑥 = −1 (β) 𝑥 = 12 (γ) 𝑥 = 2

3. 𝛢 = 1 − √2, 𝛣 =√2

2

5.

𝛤 𝛥 𝛦 𝛧 𝛨 𝛩

𝛼3 𝛼2 √𝛼 √𝛽 𝛽2 𝛽3

7. (α) 𝑥 = 0 (β) 𝑥 = 0 ή 𝑥 = 243

(γ) 𝑥 = 0 ή 𝑥 = 16

8. √𝑥−1

√𝑦−1, √

𝑥

𝑦,

√𝑥+1

√𝑦+1, √

𝑦

𝑥, √𝑦−1

√𝑥−1

11. 𝜈 = 492

13. (α) 𝛣𝛤 = √𝛼 + 𝛽

15. (α) 𝛢 < 𝛣

(β) 𝛤 < 𝛥

(γ) 𝛦 > 𝛧

166 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Κύκλος

Σελίδα 86

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1.

(α) Εφάπτονται Εξωτερικά, ένα κοινό σημείο. (β) Εξωτερικοί ο ένας στον άλλο, κανένα κοινό σημείο. (γ) Ο Κ εσωτερικός του Λ, κανένα κοινό σημεία. (δ) Εφάπτονται Εσωτερικά, ένα κοινό σημείο.

2. (α) 𝑥 = 5 𝑐𝑚 (β) 5 𝑐𝑚 < 𝑥 < 19 𝑐𝑚 (γ) 𝑥 > 19 𝑐𝑚

3. 8 𝑘𝑚 < 𝑀𝛬 < 28 𝑘𝑚

5. (α) 9 𝑐𝑚 (β) 1 𝑐𝑚

Σελίδα 86

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 𝑥 = 40𝑜 (β) 𝑥 = 43𝑜 (γ) 𝑥 = 90𝑜 (δ) 𝑥 = 34𝑜 (ε) 𝑥 = 40𝑜, 𝑦 = 60𝑜 (ζ) 𝑥 = 32𝜊 (η) 𝑥 = 150𝜊 (θ) 𝑥 = 100𝑜, 𝑦 = 120𝑜

2. (α) Ορθό (β) Λάθος (γ) Ορθό (δ) Λάθος

3. 𝑅 = 2√2 𝑐𝑚

Σελίδα 90

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 𝑥 = 54𝑜, 𝑦 = 56𝑜 (β) 𝑥 = 117𝑜 (γ) 𝑥 = 51𝜊, 𝑦 = 102𝑜

2. 𝐴��𝐵 = 140𝑜

3. 30𝑜

6. Το τόξο ΒΓ που αντιστοιχεί στην 𝛣��𝛤 είναι 61𝜊

7. (β) Το κέντρο του κύκλου είναι το μέσο του 𝛥𝛦.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 167

Σελίδα 91 Δραστηριότητες Ενότητας

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 𝑥 = 172𝜊, (β) 𝑥 = 180 (γ) 𝑥 = 66𝜊, 𝑦 = 72𝑜 (δ) 𝑥 = 120𝑜 (ε) 𝑥 = 30𝜊 (στ)𝑥 = 147𝜊

2. 𝐴 = 55𝑜, 𝐵 = 105𝑜, 𝛤 = 125𝜊, 𝛥 = 75𝜊

4. (α) Τα τόξα είναι ίσα (γ) 𝑥 = 108𝑜

5. 𝛢��𝛣 = 45𝜊

6. �� = 80𝜊, �� = 60𝜊, �� = 40𝜊

7. (β) �� = 90𝜊, �� = 60𝜊, �� = 30𝜊

9. (α) 𝛣��𝛥 = 60𝜊

10. (β) �� = �� = 135𝜊, �� = �� = 45𝜊

14. 𝛫��𝛣 = 90𝜊. Η ακτίνα 𝛫𝛢 είναι κάθετη με την 𝛢𝛣 στο σημείο Α του κύκλου άρα η 𝛢𝛣 είναι εφαπτομένη

15. �� = 95𝜊

Σελίδα 159 Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (β) ισοσκελές τραπέζιο

168 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Γραμμικά Συστήματα

Σελίδα 102

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 𝑦 =

3

5.

(β) Αδύνατη εξίσωση ( καμία λύση). (γ) Αόριστη εξίσωση ( άπειρες λύσεις).

2. (α) ΛΑΘΟΣ (β) ΣΩΣΤΟ (γ) ΣΩΣΤΟ

(δ) ΣΩΣΤΟ (ε) ΛΑΘΟΣ (στ) ΛΑΘΟΣ

(ζ) ΣΩΣΤΟ (η) ΛΑΘΟΣ (θ) ΛΑΘΟΣ

3. (α) 𝑎 = 1

(β) 𝑥 = −1

2

4. (α) 𝜇 = 4 (β) Δεν υπάρχει 𝜇 ∈ ℝ έτσι ώστε να είναι ταυτότητα.

(γ) 𝜇 =7

9

5. 𝜆 = −2

6. (α) 𝜇 = 1 (β) 𝜇 = −1

(γ) 𝜇 ≠ ±1

7.

(α) Μοναδική λύση 𝑥 = 𝜆 − 2 , όταν 𝜆 ≠ −2. Αόριστη εξίσωση για 𝜆 = −2.

(β) Μοναδική λύση 𝑥 =𝜆−4

𝜆−1 , όταν 𝜆 ≠ ±1 .

Αόριστη εξίσωση για 𝜆 = −1. Αδύνατη εξίσωση για 𝜆 = 1.

(γ) Μοναδική λύση 𝑥 =𝜆−2

𝜆−3 , όταν 𝜆 ≠ −2.

Αόριστη εξίσωση για 𝜆 = −2. Αδύνατη εξίσωση για 𝜆 = 1.

Σελίδα 110

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) Μοναδική λύση

(β) Καμία λύση

(γ) Άπειρες λύσεις

2.

(α) Μοναδική λύση (β) Δεν έχει λύση (γ) Άπειρες λύσεις (δ) Μοναδική λύση

(ε) Δεν έχει λύση (στ) Μοναδική λύση (ζ) Άπειρες λύσεις

3. 𝜅 = 6 , 𝜆 = 9

4.

(α) Μοναδική λύση: 𝑥 =−2𝜆+10

𝜆+2 , 𝑦 =

7

𝜆+2 , για 𝜆 ≠ −2.

Για 𝜆 = −2 , το σύστημα είναι αδύνατο. (β) Μοναδική λύση: 𝑥 = −4 , 𝑦 = 4𝜆 + 4 , για 𝜆 ≠ 1.

Για 𝜆 = 1 , το σύστημα έχει άπειρες λύσεις: 𝑥 = 𝑡 , 𝑦 = 4 − 𝑡 , 𝑡 ∈ ℝ.

(γ) Μοναδική λύση: 𝑥 =10

𝜆−2 , 𝑦 = −

𝜆+3

𝜆−2 , για 𝜆 ≠ 2.

Για 𝜆 = 2 , το σύστημα είναι αδύνατο.

(δ) Μοναδική λύση: 𝑥 =8𝜆+12

(𝜆−3)(𝜆+2) , 𝑦 =

−2𝜆−6

(𝜆−3)(𝜆+2) , για 𝜆 ≠ 3 , 𝜆 ≠ −2.

5. (α) {𝑥 + 𝑦 = −2𝑥 − 𝑦 = 4

(β) {𝑥 + 5𝑦 = 4𝑥 + 5𝑦 = 2

(γ) {𝑥 + 𝑦 = −2

2𝑥 + 2𝑦 = −4

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 169

6. 𝜅 = 5 , 𝜆 = −10

7. 𝛼 = 3 , 𝛽 = −7

8.

(α) Συμβιβαστό ( Μοναδική λύση 𝑥 = 2 , 𝑦 = 1 ) (β) Δεν είναι συμβιβαστό (γ) Είναι Συμβιβαστό ( Έχει μοναδική λύση το 𝑥 = 0 , 𝑦 = 0 ) (δ) Είναι Συμβιβαστό ( Έχει άπειρες λύσεις )

9. 𝜆 = −10

10. (α) 𝛢(2,3) (β) Η ευθεία περνά από το 𝛢 (γ) 𝜆 = −2

11.

Συμβιβαστό:

{

−𝑥 + 𝑦 = 5𝑥 − 3𝑦 = −1𝑥 + 𝑦 = −9

Μη Συμβιβαστό:

{

−𝑥 + 𝑦 = 5𝑥 − 3𝑦 = −1𝑥 + 𝑦 = −10

12. Ποντίκι: €10 Υπολογιστής: €312 Τάπλετ: €78

13. 420 , 600 , 780

14. 𝛼 = −3 , 𝛽 = 6 , 𝛾 = 1

15. (α) 𝑥 = 1 , 𝑦 = 1 , 𝑧 = 1

(β) 𝑥 = −5

3 , 𝑦 = −10 , 𝑡 = −

11

3

(γ) 𝑥 = 3 , 𝑦 =16

7 , 𝑧 =

12

7

(δ) 𝑥 =1

2 , 𝑦 =

1

3 , 𝜔 =

1

4

Σελίδα 113 Δραστηριότητες Ενότητες

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 𝑥 = 5 (β) Αδύνατη

εξίσωση (γ) Αόριστη

εξίσωση

2. (α) Για 𝜅 = 1 , η εξίσωση είναι αδύνατη, ενώ για 𝜅 = −1 η εξίσωση είναι

αόριστη. (β) 𝜅 ≠ ±1

3. (α) 𝜅 = 2 , 𝜅 = −1 (β) 𝜅 ≠ ±2

(γ) 𝜅 = −2 (δ) 𝜅 = 2.

4. Για 𝜅 ≠ −3 , 7 μοναδική λύση: 𝑥 =

𝜅+7

𝜅+3

Για 𝜅 = −3 η εξίσωση είναι αδύνατη. Για 𝜅 = 7, η εξίσωση είναι αόριστη.

5.

(α) Για 𝜆 ≠ 2 , μοναδική λύση: 𝑥 =5(𝜆+2)

𝜆−2

Για 𝜆 = 2 , η εξίσωση είναι αδύνατη

(β) Για 𝜆 ≠ ±6 , μοναδική λύση: 𝑥 =𝜆−8

𝜆+6

Για 𝜆 = −6 , η εξίσωση είναι αδύνατη. Για 𝜆 = 6, η εξίσωση είναι αόριστη.

6. (α) 𝛩 = 00𝐶

(β) 𝛽 =1

273

(γ) 𝛩 = 163,80𝐶

170 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

7. (α) Το Μ βρίσκεται στα

2

3 της απόστασης από το Α στο Μ.

8. (α) {

𝑥 + 𝑦 = 5

𝑦 =3

2𝑥

Λύση: (3,2) (β) {

𝑥 + 𝑦 = 5

𝑦 =3

2𝑥

𝑥 − 𝑦 = −1

9. 𝑎 = 55 , 𝛽 = −35

10. (α) Μοναδική λύση για 𝜆 ≠ ± 2 (β) Άπειρες λύσεις για 𝜆 = −2 και για 𝜆 = 2 (γ) Για καμία τιμή του 𝜆 .

11. (α) Μοναδική λύση 𝑥 = −

1

𝜆 , 𝑦 = −𝜆, για 𝜆 ≠ 0 , 𝜆 ≠ 2

(β) Αν 𝜆 = 0 το σύστημα είναι αδύνατο. (γ) Αν 𝜆 = 2 το σύστημα έχει άπειρες λύσεις.

12. Μήκος 13 𝑐𝑚, Πλάτος 7 𝑐𝑚.

13.

Aν 𝑥 ηλικία Ανδρέα και 𝑦 ηλικία

Βασίλη {𝑥 = 2𝑦

𝑥 − 4 = 4(𝑦 − 4)

14. 𝑅1 = 16 𝑐𝑚 ,𝑅2 = 24 𝑐𝑚.

15. (α) Δεν είναι συμβιβαστό (β) Δεν είναι συμβιβαστό

16. 𝜅 = 6

17. 𝛢 = 200

18. (α) 𝑥 = 2 , 𝑦 = −1 , 𝑧 = 3 (β) 𝑥 = 1 , 𝑦 = −1 , 𝑡 = 0

(γ) 𝛼 = 11𝑡 , 𝛽 = 7𝑡 , 𝛾 = 𝑡 , 𝑡 ∈ ℝ. (δ) 𝑥 = 2 , 𝑦 = 3 , 𝜔 = 4

Σελίδα 116 Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

Δραστηριότητα

1. 8𝛼 + 10𝛽 = 8

2. (α) Αδύνατη για 𝑥 = 2. (β) Αόριστη για 𝑥 = 1

4.

(α) Αν το 𝜆 ≠ ±1 η εξίσωση έχει μοναδική λύση: 𝑥 =3𝜆

𝜆−1

Aν 𝜆 = −1 η εξίσωση έχει άπειρες λύσεις Aν 𝜆 = 1 η εξίσωση είναι αδύνατη.

(β) Αν το 𝜆 ≠ ±3 , 𝜆 ≠ 0 , η εξίσωση έχει μοναδική λύση:

𝑥 =1

𝜆(𝜆 + 3)

Αν 𝜆 = 0 , ή 𝜆 = 3,η εξίσωση έχει άπειρες λύσεις. Αν 𝜆 = −3, η εξίσωση είναι αδύνατη.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 171

5. (α) 𝜅 = −2 ή 𝜅 = 4

6.

(α) Αδύνατο σύστημα (β) Αδύνατο σύστημα (γ) Αδύνατο σύστημα αν, 𝛽1 ≠ 𝛽2 + 1

αν 𝛽1 = 𝛽2 + 1, οπότε το σύστημα θα έχει άπειρες λύσεις

7. (α) 𝛼 ≠ ±5 (β) 𝛼 = ±5 και 𝛽 = 0. (γ) 𝛼 = ±5 και 𝛽 ≠ 0

8.

(α) Μοναδική λύση: 𝑥 =𝛽−4

𝛼−2 , 𝑦 =

2𝑎−𝛽

𝛼−2 για 𝛼 ≠ 2.

Για 𝛼 = 2 και 𝛽 = 4 η εξίσωση έχει άπειρες λύσεις. Για 𝛼 = 2 και 𝛽 ≠ 4 η εξίσωση είναι αδύνατη.

(β) Μοναδική λύση: 𝑥 =𝛽𝛾(𝛽−𝛾)

𝛼𝛽(𝛽−𝛼) , 𝑦 =

𝛼𝛾(𝛾−𝛼)

𝛼𝛽(𝛽−𝛼) για 𝛼 ≠ 𝛽, και

𝛼 , 𝛽 ≠ 0. Αν 𝛼 = 𝛽 ≠ 𝛾 και 𝛼 ≠ 0 το σύστημα είναι αδύνατο Το σύστημα έχει άπειρες λύσεις όταν 𝛼 = 0 και 𝛽 = 𝛾, ή όταν 𝛽 = 0 και 𝛼 = 𝛾. Αν 𝛼 = 𝛽 = 𝛾 το σύστημα έχει άπειρες λύσεις.

9. Αξία σοκολάτας: €98, Ανδρέας: €47, Γιάννης: €53

10. (α) Αδύνατο (β) Άπειρες λύσεις της μορφής: (−4𝑧 + 17 , 3𝑧 − 5, 𝑧), 𝑧 ∈ ℝ.

11.

(α) {

𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 6𝑥 + 𝑦 − 𝑧 = 0𝑥 − 𝑦 + 𝑧 = 2

(β) {

𝑥 + 𝑦 − 𝑧 = 0𝑥 − 2𝑦 + 𝑧 = 0

2𝑥 − 𝑦 = 0

(γ) {

𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 10𝑥 − 2𝑦 + 𝑧 = 1

2𝑥 − 𝑦 + 2𝑧 = 3

13. 𝑥 = 2 , 𝑦 = 3 , 𝑧 = 4

14. Ο 3-ψήφιος είναι: 385

15. 𝛼 = 1 , 𝛽 = −3 , 𝛾 = 2

172 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Τριγωνομετρία

Σελίδα 129

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1.

(α) Η τελική πλευρά της γωνίας 100° είναι στο 2ο τεταρτημόριο

(β) Η τελική πλευρά της γωνίας −𝜋

4 𝑟𝑎𝑑 είναι στο 4ο τεταρτημόριο

(γ) Η τελική πλευρά της γωνίας 450° ταυτίζεται με το θετικό ημιάξονα των τεταγμένων

(δ) Η τελική πλευρά της γωνίας -210° είναι στο 2ο τεταρτημόριο

2.

(α) 360° + 135° = 495°, −720° + 135° = −585°

(β) −360° − 20° = −380°, 1080° − 25° = 1055°

(γ) 6𝜋 −7𝜋

6=

29𝜋

6 𝑟𝑎𝑑, −4𝜋 +

7𝜋

6= −

17𝜋

6𝑟𝑎𝑑

3. 𝜋

6 𝑟𝑎𝑑,

𝜋

4 𝑟𝑎𝑑,

𝜋

2 𝑟𝑎𝑑,

2𝜋

3 𝑟𝑎𝑑

4. 300°, 210°, 270°, 900°

5.

(α) 𝛰𝛬 → τελική πλευρά της 𝜔 , 𝛰𝛢 → αρχική πλευρά της 𝜔 𝜑 = 360° + 𝜔

(β) Αρχική πλευρά: 𝛰𝛢, Τελική πλευρά: 𝛰𝛬 (γ) Αρχική πλευρά: 𝛰𝛢, Τελική πλευρά: 𝛰𝛬

6. 𝜂𝜇𝜃 = −

√2

2, 𝜎𝜐𝜈𝜃 = −

√2

2, 휀𝜑𝜃 = 1,

𝜎𝜏휀𝜇𝜃 = −√2, 𝜏휀𝜇𝜃 = −√2, 𝜎𝜑𝜃 = 1

7. 𝑦 = −𝑥

8. 120° ή 2𝜋

3

Σελίδα 134

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1.

(α) ΛΑΘΟΣ

(β) ΣΩΣΤΟ (γ) ΛΑΘΟΣ

(δ) ΛΑΘΟΣ

2. −3

2

3.

𝜂𝜇236° < 0, 𝜎𝜐𝜈236° < 0, 휀𝜑236° > 0, 𝜏휀𝜇236° < 0, 𝜎𝜏휀𝜇236° < 0, 𝜎𝜑236° > 0 𝜂𝜇(−52°) < 0, 𝜎𝜐𝜈(−52°) > 0, 휀𝜑(−52°) < 0, 𝜏휀𝜇(−52°) > 0, 𝜎𝜏휀𝜇(−52°) < 0, 𝜎𝜑(−52°) < 0

𝜂𝜇3𝜋

7> 0, 𝜎𝜐𝜈

3𝜋

7> 0, 휀𝜑

3𝜋

7> 0, 𝜏휀𝜇

3𝜋

7> 0, 𝜎𝜏휀𝜇

3𝜋

7> 0, 𝜎𝜑

3𝜋

7> 0

𝜂𝜇 (−4𝜋

3) > 0, 𝜎𝜐𝜈 (−

4𝜋

3) < 0, 휀𝜑 (−

4𝜋

3) < 0, 𝜏휀𝜇 (−

4𝜋

3) < 0, 𝜎𝜏휀𝜇 (−

4𝜋

3) > 0,

𝜎𝜑 (−4𝜋

3) < 0

4. (α) 2ο τεταρτημόριο

(β) 2ο τεταρτημόριο

(γ) 4ο τεταρτημόριο

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΩΤΗΤΩΝ 173

Σελίδα 142

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. (α) 60° ή 120° (β) 20° (γ) 150°

2. α. β. γ.

1 5 6

3. (α) ΣΩΣΤΟ (β) ΛΑΘΟΣ (γ) ΛΑΘΟΣ

4. (α) 𝜂𝜇15° (β) −𝜎𝜐𝜈18°

(γ) −휀𝜑80° (δ) −𝜎𝜏휀𝜇40°

6. (α) ΣΩΣΤΟ

(β) ΛΑΘΟΣ

(γ) ΣΩΣΤΟ

(δ) ΛΑΘΟΣ

7. (α) 𝑥 = 45° ή 𝑥 = 135° (β) 𝑥 = 115° ή 𝑥 = 245° (γ) 𝑥 = 120° ή 𝑥 = 300°

(δ) 𝑥 = 120° ή 𝑥 = 240° (ε) ΑΔΥΝΑΤΗ ΕΞΙΣΩΣΗ (𝜎𝜏)𝑥 = 45° ή 𝑥 = 225°

8. 𝐴 = 𝜎𝜐𝜈𝛼 + 𝜎𝜑𝛼 , 𝛣 = 2(𝜂𝜇𝛼 + 𝜎𝜐𝜈𝛼)

9. Για τα σημεία 𝛣 και 𝛤:

9𝜋

7,

16𝜋

7,

23𝜋

7

Για τα σημεία 𝛥 και 𝛦: −26𝜋

7, −

19𝜋

7, −

12𝜋

7, −

5𝜋

7

Σελίδα 147

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1.

(α) 𝜏휀𝜇𝜑 =13

5, 𝜂𝜇𝜑 =

12

13, 𝜎𝜏휀𝜇𝜑 =

13

12, 휀𝜑𝜑 =

12

5, 𝜎𝜑𝜑 =

5

12

(β) 𝜂𝜇𝜑 = −12

37, 𝜎𝜐𝜈𝜑 =

35

37, 𝜏휀𝜇𝜑 =

37

35, 휀𝜑𝜑 = −

12

35, 𝜎𝜑𝜑 = −

35

12

(γ) 𝜎𝜑𝜑 =8

15, 𝜏휀𝜇𝜑 = −

17

8, 𝜎𝜐𝜈𝜑 = −

8

17, 𝜂𝜇𝜑 = −

15

17, 𝜎𝜏휀𝜇𝜑 = −

17

15

2. 𝜂𝜇𝜔 =5√𝑥2+25

𝑥2+25, 𝜏휀𝜇𝜔 =

√𝑥2+25

𝑥

3. 𝛢 = −7

5

4. 𝛢 = 10

6. (α) 𝜎𝜐𝜈15° =

√2

4 (√3 + 1)

(β) 휀𝜑15° = 2 − √3

7. 𝛢 = −1, 𝛣 = 𝜎𝜑2𝑥

9. 휀𝜑𝑥 =𝜂𝜇𝑥

√1− 𝜂𝜇2𝑥

11. 𝜃 = 30°

17. (β) 𝑑 = 31,707 𝑚

174 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Σελίδα 150 Δραστηριότητες Ενότητας

Δραστηριότητα Απαντήσεις

1. 𝛤

3. 𝜂𝜇𝜃 =√2(𝜎𝜐𝜈𝛼+𝜂𝜇𝛼)

2, 𝜎𝜐𝜈𝜃 =

√2(𝜎𝜐𝜈𝛼−𝜂𝜇𝛼)

2

4. 𝛼 = 𝜂𝜇𝜃, 𝛽 = 휀𝜑𝜃, 𝛾 = 𝜏휀𝜇𝜃, 𝛿 = 𝜎𝜐𝜈𝜃

5. 𝜃 = 60°

7. 𝛤(4,3√3 + 1) ή 𝛤(4, −3√3 + 1)

12. 𝜂𝜇𝑥+1

𝜂𝜇𝑥−1, 0,

1−𝜎𝜐𝜈𝑥

1+𝜎𝜐𝜈𝑥

15. (β)

i. 2𝛼

𝛼2−1 ii.

2

𝛼2−1 iii.

𝛼(3−𝛼2)

2

16. 𝛢 = 23

17. −17𝜋

3, −

16𝜋

3, −

11𝜋

3, −

10𝜋

3, −

5𝜋

3, −

4𝜋

3,

𝜋

3,

2𝜋

3

Σελίδα 153 Δραστηριότητες Εμπλουτισμού

Δραστηριότητα Απαντήσεις

2. (α) −3 + √3 ≤ 𝛢 ≤ 3 + √3 (β) −3 + 𝜋 ≤ 𝛣 ≤ 3 + 𝜋

5. √2

2< 𝑥 <

1

2

8. Ελάχιστη όταν 𝑥 =−6𝜅𝜋+𝜋

6, 𝜅 ∈ ℤ

Μέγιστη όταν 𝑥 =−6𝜅𝜋−2𝜋

6 ή 𝑥 =

−6𝜅𝜋+4𝜋

6, 𝜅 ∈ ℤ

9. 6 𝑚

11. (α) 𝛰𝛨 =√2

2, 𝛢𝛨 =

2+√2

2

(β) Ορθογώνιο

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ

∊ ανήκει

∉ δεν ανήκει

∀ για κάθε

∃ υπάρχει

∪ ένωση συνόλων

∩ τομή συνόλων

⊂ γνήσιο υποσύνολο

⊆ υποσύνολο

∅ ή { } κενό σύνολο

= ίσον

≠ άνισο

≡ ταυτοτικά ίσο

≅ κατά προσέγγιση ίσο

ℕ φυσικοί αριθμοί {1,2,3,4, . . . }

ℕ0 φυσικοί αριθμοί και το μηδέν {0,1,2,3,4, . . . }

ℤ ακέραιοι αριθμοί {0, ±1, ±2, ±3, ±4, . . . }

ℤ+ θετικοί ακέραιοι αριθμοί {1,2,3,4, . . . }

ℤ− αρνητικοί ακέραιοι αριθμοί {−1, −2, −3, −4, . . . }

ℚ ρητοί αριθμοί {α/β: α,β∈Z και β≠0}

ℚ+ θετικοί ρητοί αριθμοί

ℚ0+ θετικοί ρητοί αριθμοί και το μηδέν

ℚ− αρνητικοί ρητοί αριθμοί

ℝ πραγματικοί αριθμοί

⇒ απλή συνεπαγωγή

⟺ διπλή συνεπαγωγή / ισοδυναμία

⊥ κάθετες

∥ παράλληλες

Υπολογιστική Αριθμομηχανή

Ίσον (Βρίσκει την τιμή της παράστασης)

Υποδιαστολή

Εκθέτης δύναμης με βάση το 10

Επαναφορά τελευταίου αποτελέσματος

ή ή Δύναμη

Ποντίκι (Mouse)

ή Ενεργοποίηση της εντολής που βρίσκεται πάνω

από κάθε κουμπί

Επανεκκίνηση υπολογιστικής

Σβήσε το τελευταίο ψηφίο ή εντολή

Απόλυτη τιμή (μόνο σε μερικές υπολογιστικές)

Εισαγωγή Πρoσήμου −

ή Κλάσμα

ή Μετατροπή Κλάσματος Δεκαδικό

Σβήσιμο μνήμης

Πρόσθεσε τον αριθμό στη μνήμη

Αφαίρεσε τον αριθμό από τη μνήμη

Ανακάλεσε τον αριθμό της μνήμης

=

ΕΧΡ

Ans

𝑥 ^ 𝑥𝑦

SHIFT 2nd F

AC

DEL

Abs

(-)

a b/c 2

3

SD a b/c

CLR

M+

M-

M

Πράξη Εντολές υπολογιστικής Στην οθόνη

3 + 4 3+4

7

2,34 – 1,1 2.34 – 1.1

1.24

3 ∙ 2 3𝑋2

6

25 25 ή 25

32

5 ∙ 103 5𝛦3 ή 5𝛸103

5000 3

4

ή

3

4

3┘4

23

4

ή

23

4

2 ┘3 ┘4

√4 √4

2

52 52

25

2 ∙ (7 − 3) 2𝑋(7 − 3)

8

2 ∙ (7 − 3) 2𝛸𝛢𝑛𝑠

8

2 − (−3) 2 − (−3)

5

|−3| |−3|

3

Αν 0,25 αποτέλεσμα μιας

πράξης

ή

1

4

9 − 6 ∶ 2

Υπολογισμός και αποθήκευση

9 – 6 ∶ 2 𝛭 +

6

Ανάκληση μνήμης

3 ∙ (9 − 6: 2) − 6: (9 − 6: 2)

3 𝛸 𝛭 – 6 ∶ 𝛭

17

+ = 3 4

∙ – 2 3 4 1 ∙ 1 =

3 x 2 =

2 5 𝑥𝑦 =

5 ΕΧP 3 =

3 a b/c 4 =

3 a b/c 4 =

SHIFT 2

3 2 3 4 =

2 a b/c 3 a b/c 4 =

√ 4 =

5 X² =

= 3 – 7 ( x 2 )

x 2 = 3 – = 7 Ans

2 ( (-) 3 ) = –

= 3 (-) Abs

SD

a b/c SHIFT

Μ+ = 2 ÷ 6 – 9

3 Χ Μ – 6 ÷ Μ =

ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΓΩΝΙΩΝ 1°- 89°

Γωνία ημω συνω εφω Γωνία ημω συνω εφω 1° 0,017 0,999 0,017 46° 0,720 0,695 1,036

2° 0,035 0,999 0,035 47° 0,731 0,682 1,072

3° 0,052 0,999 0,052 48° 0,743 0,669 1,111

4° 0,070 0,998 0,070 49° 0,755 0,656 1,150

5° 0,087 0,996 0,087 50° 0,766 0,643 1,192

6° 0,105 0,395 0,105 51° 0,777 0,629 1,235

7° 0,122 0,993 0,123 52° 0,788 0,616 1,280

8° 0,139 0,990 0,141 53° 0,799 0,602 1,327

9° 0,156 0,988 0,158 54° 0,809 0,588 1,376

10° 0,174 0,985 0,176 55° 0,819 0,574 1,428

11° 0,191 0,982 0,194 56° 0,829 0,559 1,483

12° 0,208 0,978 0,213 57° 0,839 0,545 1,540

13° 0,225 0,974 0,231 58° 0,848 0,530 1,600

14° 0,242 0,970 0,249 59° 0,857 0,515 1,664

15° 0,259 0,966 0,268 60° 0,866 0,500 1,732

16° 0,276 0,961 0,287 61° 0,875 0,485 1,804

17° 0,292 0,956 0,306 62° 0,883 0,470 1,881

18° 0,309 0,951 0,325 63° 0,891 0,454 1,963

19° 0,326 0,946 0,344 64° 0,899 0,438 2,050

20° 0,342 0,940 0,364 65° 0,906 0,423 2,145

21° 0,358 0,934 0,348 66° 0,914 0,407 2,246

22° 0,375 0,927 0,404 67° 0,921 0,391 2,356

23° 0,391 0,921 0,424 68° 0,927 0,375 2,475

24° 0,407 0,914 0,445 69° 0,934 0,358 2,605

25° 0,423 0,906 0,466 70° 0,940 0,342 2,748

28° 0,438 0,899 0,488 71° 0,946 0,326 2,904

27° 0,454 0,891 0,510 72° 0,951 0,309 3,078

28° 0,469 0,883 0,532 73° 0,956 0,292 3,271

29° 0,485 0,875 0,554 74° 0,961 0,276 3,487

30° 0,500 0,866 0,577 75° 0,966 0,259 3,732

31° 0,515 0,857 0,601 76° 0,970 0,242 4,011

32° 0,530 0,848 0,625 77° 0,974 0,225 4,333

33° 0,545 0,839 0,649 78° 0,978 0,203 4,705

34° 0,559 0,829 0,675 79° 0,982 0,191 5,145

35° 0,574 0,819 0,700 80° 0,985 0,174 5,671

38° 0,588 0,809 0,727 81° 0,988 0,156 6,314

37° 0,602 0,799 0,754 82° 0,990 0,139 7,115

38° 0,616 0,788 0,781 83° 0,993 0,122 8,144

39° 0,629 0,777 0,810 84° 0,995 0,105 9,514

40° 0,643 0,766 0,839 85° 0,996 0,087 11,430

41° 0,656 0,755 0,869 86° 0,998 0,070 14,301

42° 0,669 0,743 0,900 87° 0,999 0,052 19,081

43° 0,682 0,731 0,933 88° 0,999 0,035 28,636

44° 0,695 0,719 0,966 89° 0,999 0,018 57,290

45° 0,707 0,707 1,000