Φυσικές Καταστροφές

0

Ε ι σ η γ η τ ή ς κ α θ η γ η τ ή ς : Π α π α ν ι κ ο λ ά ο υ Ι .

Αθήνα, Ιουνιος 2012

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΣΤΑ

ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗΣ

ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΛΙΒΕΡΙΟΥ

Τουζλούδη Βασιλική

ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

1

Περιεχόμενα: ΠΕΡΙΛΗΨΗ: ................................................................................................................... 2

ABSTRACT:................................................................................................................... 2

1) Εισαγωγή: ................................................................................................................... 3

2) Περιγραφή περιοχής μελέτης: .................................................................................... 3

2.1. Ανθρωπογενές περιβάλλον: ................................................................................. 4

Δημογραφικά δεδομένα: ......................................................................................... 4

Οικονομία-ανθρωπογενείς δραστηριότητες: .......................................................... 6

Στοιχεία δόμησης και είδη κτηρίων κατασκευών: .................................................. 7

2.2 Φυσικό περιβάλλον: .............................................................................................. 7

Τοπογραφικά –Εδαφολογικά στοιχεία λεκάνης: .................................................... 7

Κλιματολογικά στοιχεία λεκάνης: .......................................................................... 9

Χλωρίδα και πανίδα περιοχής:.............................................................................. 15

3) Φυσικές καταστροφές:.............................................................................................. 17

Σεισμός: .................................................................................................................... 17

Πλημμύρα: ................................................................................................................ 19

Πυρκαγιές: ................................................................................................................ 20

Ερημοποίηση ............................................................................................................ 23

Κατολισθήσεις: ......................................................................................................... 25

4) Μεθοδολογία εκτίμησης: .......................................................................................... 27

Εκτίμηση Πλημμυρικού κινδύνου: ........................................................................... 29

Εκτίμηση Σεισμικού κινδύνου: ................................................................................. 30

Εκτίμηση Έναρξης Πυρκαγιάς: ................................................................................ 33

Εκτίμηση Κινδύνου Ερημοποίησης: ........................................................................ 35

Εκτίμηση Κινδύνου Κατολισθήσεων: ...................................................................... 36

5) Αποτελέσματα- Συζήτηση: ....................................................................................... 38

Πλημμύρες: ............................................................................................................... 39

Σεισμοί: ..................................................................................................................... 39

Πυρκαγιές: .............................................................................................................. 40

Ερημοποίηση: ........................................................................................................... 41

Κατολισθήσεις: ..................................................................................................... 42

Βιβλιογραφία: ............................................................................................................... 43

2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Με την εργασία αυτή έγινε προσπάθεια εκτίμησης φυσικών κινδύνων στα πλαίσια

μιας υδρολογικής λεκάνης με χρήση GIS. Αρχικά, περιγράφηκε το φυσικό και το

ανθρωπογενές περιβάλλον της υπό μελέτης περιοχής. Αφού δόθηκε ένα

βιβλιογραφικό υπόβαθρο για κάθε κίνδυνο, έγινε η διαδικασία εκτίμησης κάθε

κινδύνου για την περιοχή. Διανυσματικά δεδομένα (όπως επίπεδα γεωλογίας,

υδρομορφίας, βλάστησης, τεκτονικής) επεξεργάστηκαν, βαθμολογήθηκαν και

έδωσαν πλεγματικούς χάρτες εκτίμησης κινδύνων.

ABSTRACT:

In this paper, an effort was made to assess the susceptibility of natural hazards in a

river basin using GIS. Initially, the natural and human environment of the study area

was described. At first, was given a bibliographic background for each hazard. Then

was described the risk assessment process of all the hazards for the region. Vector

data (such as geology, hydromorphic, vegetation, and tectonics layer) processed,

rated and gave raster risk assessment maps.

3

1) Εισαγωγή:

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για το τι είναι φυσική καταστροφή. Έναν από τους

ορισμούς που παραθέτει ο Ε.Λ. Λέκκας στο βιβλίο του Φυσικές και Τεχνολογικές

καταστροφές, είναι τα στοιχεία του περιβάλλοντος που είναι βλαβερά για τον

άνθρωπο και προκαλούνται από δυνάμεις ξένες και άγνωστες σε αυτόν. Ένας άλλος

ορισμός, πιο πρακτικός, καθορίζει την καταστροφή με βάση τις οικονομικές ζημιές

(>1,000,000 δολάρια) και τις ανθρώπινες απώλειες (>100 νεκροί ή τραυματισμένοι).

Ορθότερα μπορούμε να ορίσουμε ότι φυσική καταστροφή είναι η συνέπεια ενός

φυσικού φαινομένου, όπως ηφαιστειακή έκρηξη, σεισμός ή κατολίσθηση, η οποία

έχει επιπτώσεις στη ζωή και τις δραστηριότητες του ανθρώπου.

Τα φαινόμενα αυτά συνέβαιναν ανέκαθεν στην φύση, όμως λόγω της

αστικοποίησης, της υψηλής δόμησης και της αλλαγής των χρήσεων γης σε

συνάρτηση με το πώς αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τον κίνδυνο και την έλλειψη

προγραμματισμού ή την έλλειψη κατάλληλου συστήματος διαχείρισης έκτακτων

αναγκών, επιφέρουν οικονομικές & δομικές ζημιές, αλλά και ανθρώπινες απώλειες.

Για να αντιμετωπίσουμε, λοιπόν, τα αποτελέσματα αυτών των φαινομένων με

σύνεση και να θωρακιστούμε κατάλληλα ενάντια τους (έργα για πρόληψη και

μείωση των επιπτώσεων) είναι φρόνιμο και αναγκαίο να μελετήσουμε την εκάστοτε

περιοχή και να εκτιμήσουμε τον κίνδυνο που διατρέχει να χτυπηθεί από κάποιο

καταστροφικό φαινόμενο. Πρώτη κίνηση είναι να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους

που μπορεί να προκαλέσουν καταστροφές, έπειτα να εκτιμήσουμε την πιθανότητα

να συμβεί ένα τέτοιο φαινόμενο καθώς και τις συνέπειες που αυτό μπορεί να

επιφέρει.

Στόχος της εργασίας, λοιπόν είναι να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες φυσικών

καταστροφών στα πλαίσια μιας υδρολογικής λεκάνης.

2) Περιγραφή περιοχής μελέτης:

Η υδρολογική λεκάνη στην οποία επικεντρώνεται η εργασία αυτή είναι η πεδιάδα

του Αλιβερίου. Βρίσκεται στα κεντρικά της νήσου Εύβοιας και εκτείνεται

νοτιοανατολικά από τη ράχη Σερβοβούνι (775 μ.) στις αρχές του νότιου Ευβοϊκού

4

Κόλπου. Εξαιτίας της μικρής επιφάνειας και τη διάταξη των ορεινών όγκων της

Εύβοιας τα νερά των βροχοπτώσεων εκβάλουν στη θάλασσα σχηματίζοντας μικρούς

χείμαρρους (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, 1996). Για αυτό το λόγο η λεκάνη του

Αλιβερίου απορρέεται από πολλά ρυάκια και χείμαρρους, πολλά από τα οποία είναι

ανώνυμα.

2.1. Ανθρωπογενές περιβάλλον:

Δημογραφικά δεδομένα: Η λεκάνη του Αλιβερίου περιλαμβάνει το δήμο Ταμιναίων στον οποίο υπάγονται τα

δημοτικά διαμερίσματα Αλιβερίου, Αγίου Λουκά, Αγίου Ιωάννου, Γαβαλά και

Παρθενίου. Ακόμη έχουμε τον οικισμό Πρίνια που ανήκει στο διαμέρισμα Αγ. Ιωάννη.

5

Πίνακας 1: Δημογραφικά στοιχεία δήμου Ταμιναίων (www.geodata.gov.gr)

Στις 31/12/2010, μετά από πολλές διοικητικές μεταβολές, κατά την εφαρμογή του

Ν3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης

Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης», οι ανωτέρω οικισμοί ανήκουν στο δήμο

Κύμης-Αλιβερίου, στην κοινότητα Αλιβέρι (http://www.kimis-aliveriou.gr)(ΧΑΡΤΗΣ 1).

1991 2001

Άγιος Ιωάννης 1086 1,227

Άγιος Λουκάς 1242 1,086

Αλιβέρι 5263 5,686

Γαβαλά 461 425

Παρθένι 404 290

Πίνακας 2: Πληθυσμός Δήμου Κύμης-Αλιβερίου (http://www.kimis-aliveriou.gr)

Πίνακας 3: Έκταση και χαρακτηρισμός κοινοτήτων Δήμου Κύμης-Αλιβερίου

Δήμοι και Κοινότητες

(προ Καλλικράτη)

Δημοτικά και κοινοτικά

Διαμερίσματα

Πληθυσμός Επιφάνεια σε

στρέμματα

Πυκνότητα πληθυσμού

/ Km2.

Μέσος σταθμικός

υψομέτρου Πραγματικός Μόνιμος

ΤΑΜΙΝΑΙΩΝ Δ.Δ. Αλιβερίου 5.621 5.686 33.468 167,95 23

Δ.Δ. Αγίου Ιωάννου

1.320 1.227 47.942 27,53 93

Δ.Δ. Αγίου Λουκά

1.126 1.086 26.969 41,75 111

Δ.Δ. Γαβαλά 468 425 13.597 34,42 190

Δ.Δ. Παρθενίου 292 290 24.027 12,15 334

Κοινότητα Χαρακτηρισμός Έκταση (στρ.)

Αγίου Ιωάννου Αγροτική πεδινή 47,942

Αγίου Λουκά Αγροτική πεδινή 26,969

Αλιβερίου Ημιαστική Πεδινή 33,468

Γαβαλά Αγροτική πεδινή 13,597

Παρθενίου Αγροτική ημιορεινή 24,027

6

Οικονομία-ανθρωπογενείς δραστηριότητες:

Η πόλη του Αλιβερίου (5.140 κάτοικοι) αποτελεί το οικονομικό κέντρο της ευρύτερης

περιοχής. Οι δραστηριότητες, στις οποίες στηρίζεται η τοπική οικονομία είναι οι

παρακάτω (http://www.kimis-aliveriou.gr):

Βιομηχανία – Βιοτεχνία: Στην περιοχή του Αλιβερίου λειτουργεί

ατμοηλεκτρική μονάδα παραγωγής ρεύματος της ΔΕΗ καθώς και η

νεότερη μονάδα παραγωγής της τσιμεντοβιομηχανίας ΑΓΕΤ- Ηρακλής.

Παράλληλα, αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις και επικουρικά προς τις

παραπάνω βιομηχανίες, στην περιοχή δραστηριοποιείται σημαντικός

αριθμός βιοτεχνιών και μικρότερης κλίμακας βιομηχανικών

εγκαταστάσεων.

Εμπόριο – Υπηρεσίες: Το Αλιβέρι συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της

εμπορικής δραστηριότητας της ευρύτερης περιοχής και αποτελεί κέντρο

παροχής υπηρεσιών. Στην κωμόπολη λειτουργεί αριθμός εμπορικών

καταστημάτων, supermarkets, έξι υποκαταστήματα τραπεζών και

καταστήματα παροχής τηλεπικοινωνιών.

Ενέργεια – ΑΠΕ: Στην Νότια Εύβοια τα τελευταία χρόνια παρατηρείται

ραγδαία ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, με νέα αιολικά

πάρκα που εγκαθίστανται στην περιοχή λόγω του αυξημένου αιολικού

δυναμικού.

Γεωργία – Κτηνοτροφία – Αλιεία: Το Αλιβέρι δεν φημίζεται για κάποιο

συγκεκριμένο αγροτικό προϊόν. Στην περιοχή καλλιεργούνται κυρίως ελιές

και αμπέλια. Επίσης λειτουργούν μικρές κτηνοτροφικές μονάδες, οι οποίες

εκτρέφουν βοοειδή, χοίρους και πουλερικά. Στο λιμάνι του Αλιβερίου

ελλιμενίζεται μικρός αριθμός αλιευτικών σκαφών, αλλά η αλιευτική

παραγωγή τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά και συνεχίζει να

αυξάνεται καθώς στην περιοχή λειτουργούν αρκετές μονάδες

ιχθυοκαλλιέργειας, οι οποίες αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς.

7

Εξόρυξη: Κατά το παρελθόν στην ευρύτερη περιοχή του Αλιβερίου

λάμβανε χώρα έντονη μεταλλευτική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, η

πρώτη αξιόλογη προσπάθεια στην Ελλάδα για την εκμετάλλευση

λιγνιτικών κοιτασμάτων ξεκίνησε στο Αλιβέρι το 1897 και διατηρήθηκε με

μικρές διακοπές λόγω έκτακτων συνθηκών έως τις αρχές της δεκαετίας του

1980, οπότε το λιγνιτωρυχείο του Αλιβερίου έπαψε να λειτουργεί οριστικά

λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων. Τα τελευταία χρόνια η μεταλλευτική

δραστηριότητα περιορίζεται στην εξόρυξη ασβεστόλιθου για την τοπική

βιομηχανία τσιμέντου, καθώς και στην εξόρυξη του μαύρου και γκρι

μαρμάρου Αλιβερίου.

Στοιχεία δόμησης και είδη κτηρίων κατασκευών:

Από την περιγραφή της οικονομίας της περιοχής καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν

βιομηχανικά κτήρια, εργοστάσια, εμπορικά κτήρια (καταστήματα, τράπεζες κ.α.),

εγκαταστάσεις κτηνοτροφικών μονάδων.

2.2 Φυσικό περιβάλλον:

Τοπογραφικά –Εδαφολογικά στοιχεία λεκάνης:

Η Δημοτική Κοινότητα Αλιβερίου, χαρακτηρίζεται πεδινή, με μέσο υψόμετρο 23

μέτρα και με ημιαστικό χαρακτήρα. Από γεωλογικής άποψης (Χάρτης 2) οι

κυριότεροι ορεινοί όγκοι της Εύβοιας αποτελούνται από ασβεστόλιθους του

Τριαδικού - Ιουρασικού, εκτός από το όρος Όχη που αποτελείται κυρίως από

κρυσταλλικούς, σχιστόλιθους και σιπολινομάρμαρα (Π. Τρίγκας,

http://www.scribd.com).

8

Η υπό εξέταση περιοχή, με βάση το ευρωπαϊκό σύστημα ταξινόμησης (FAO) είναι

πλούσια σε Leptosols (LP), Cambisols (CM), Regosols (RG) εδάφη. Τα εδάφη στο

βορειοανατολικό άκρο της λεκάνης ανήκουν στην υποτάξη Vertic Cambisols (CMv)

και είναι λεπτόκοκκα αργιλικά εδάφη (άργιλο >30%) με υψηλή ΙΑΚ, καθώς και υψηλό

βαθμό κορεσμού σε βάσεις. Το επίθετο Vertic υποδηλώνει ότι περιέχουν πολλές

ρωγμές (πλάτους 5εκ. και βάθους 30 εκ.) τα έδαφη αυτά που ανοίγουν και κλείνουν

σε τακτά διαστήματα. Τα εδάφη αυτά σχηματίστηκαν πάνω σε ασβεστολίθους ή

βασικά πυρηγενή πετρώματα όπως βασάλτες. (Γένεση –Ταξινόμηση εδάφων, 2008).

Τα εδάφη της πλειονότητας της λεκάνη τους Αλιβερίου ανήκουν στην υποτάξη

Lithic Leptosols (LPq) και είναι πηλώδη εδάφη, ρηχά, ατελώς αποστραγγιζόμενα. Το

Lithic περιγράφει την ύπαρξη λίθινης επαφής σε βάθος μέχρι 50 εκ. από την

επιφάνεια. Τέλος το δυτικό κομμάτι της λεκάνης περιέχει εδάφη που ανήκουν στην

υποτάξη Calcaric Regosols (RGc). Είναι πηλώδη εδάφη, ασβεστούχα εδάφη καλώς

αποστραγγιζόμενα. (Ηarmonized World Soil Database). Γενικά λοιπόν, τα εδάφη στο

Αλιβέρι είναι αργιλοπηλώδη εδάφη, αρκετά ανεπτυγμένα με πολλούς διαγνωστικούς

ορίζοντες.

.

Εικόνα 1: Πηγή Ηarmonized World Soil Database

9

Κλιματολογικά στοιχεία λεκάνης:

Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό (Csa κατά Köppen) (εύκρατο

με ξηρό, καυτό καλοκαίρι), με υποτροπικά δάση (http://www.chinci.com). Σύμφωνα

με τον παρακάτω κλιματικό χάρτη η λεκάνη υπό εξέταση έχει πολύ ξηρό προς

ξηροθερμικό κλίμα (D d B’3 b’4), με επίδραση της θάλασσας (νότια Θεσσαλία, ανατ.

Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος, βόρειο και κεντρικό Αιγαίο, δυτική Χαλκιδική, δυτική

Λέσβος και ΝΑ Κρήτη). (Ε. Βασιλειάδης, 2010). Τα κλιματικά χαρακτηριστικά της

περιοχής προσδιορίζονται από τον κλιματικό σταθμό της Κύμης τη χρονική περίοδο

1956-1990.

ΜΗΝΕΣ ΜΜΘ ΜΜΜΘ ΜΜΕΘ ΑΠΜΕΘ ΑΠΕΘ ΜΣΥ ΜΝΦ ΥΕΤΟΣ max 24ώρου

ΕΝΤΑΝΕΜ

ΙΑΝ 8,0 10,7 5,2 21,6 -5,6 70,4 5,5 176,8 113,5 7,8

ΦΕΒ 8,5 11,6 5,5 22,6 -4,8 68,2 5,3 159,5 130,5 7,8

ΜΑΡ 10,0 13,2 6,8 24,4 -3,8 66,6 4,8 121,1 110,5 7,1

ΑΠΡ 13,9 17,6 10,0 32,8 0,6 60,5 3,7 52,6 57,6 6,0

ΜΑΙ 18,5 22,2 14,2 32,8 6,0 57,9 2,6 30,3 75,0 5,3

ΙΟΥΝ 22,8 26,3 18,2 37,6 8,0 52,6 1,7 24,3 65,0 5,8

ΙΟΥΛ 24,9 28,0 20,8 40,0 10,6 49,9 0,9 17,6 57,8 6,4

ΑΥΓ 24,8 27,6 20,9 40,1 5,4 50,1 1,0 15,9 70,0 6,9

ΣΕΠ 21,0 24,3 17,6 33,2 8,6 58,2 1,9 52,3 105,1 6,2

ΟΚΤ 16,6 19,6 13,6 30,2 5,0 66,0 3,7 108,4 133,0 6,9

ΝΟΕ 13,0 16,0 10,1 27,4 0,8 70,3 4,7 117,3 134,0 5,9

ΔΕΚ 10,0 12,7 7,2 23,4 -2,4 70,2 5,1 155,8 127,0 7,3

Πίνακας 4: Κλιματικά δεδομένα κλιματικού σταθμού Κύμης (αρχείο Καμούτση, Α.)

Πίνακας 5: Θερμοϋετόγραμμα σταθμού Κύμης

ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ

ΜΜΘ 8,0 8,5 10,0 13,9 18,5 22,8 24,9 24,8 21,0 16,6 13,0 10,0

ΥΕΤΟΣ 176,8 159,5 121,1 52,6 30,3 24,3 17,6 15,9 52,3 108,4 117,3 155,8

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

160,0

180,0

200,0

Ύψ

ος

υετ

ού

(m

m)

&

μέσ

η θ

ερμ

οκρ

ασ

ία σ

ε C

°)

10

Το ομβροθερμικό διάγραμμα κατά Gaussen (πίνακας 5) ουσιαστικά είναι μια

απεικόνιση της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας (°C) και του μηνιαίου μέσου ύψους

υετού σε (mm). Η κλειστή περιοχή μεταξύ των καμπυλών μας δείχνουν την διάρκεια

και ένταση της ξηρασίας. Όσο μεγαλύτερη είναι η περιοχή αυτή τόσο πιο

ξηροθερμικό είναι το κλίμα της περιοχής.

Το θερμοϋετόγραμμα μας δείχνει ότι το κλίμα δεν είναι ξηρό λόγω της μικρής

καμπύλης μεταξύ των καμπυλών θερμοκρασίας και βροχόπτωσης και ότι η πιο ξηρή

περίοδος της περιοχής ξεκινά στα μέσα του μήνα Ιουνίου και τελειώνει τέλη

Αυγούστου (διάρκεια 2 μήνες).

Ακόμη για να αξιολογήσουμε το κλίμα της περιοχής υπολογίζουμε το δείκτη Lang,

σύμφωνα με τον τύπο Δείκτης Lang= Ύψος βροχής(mm)/Θερμοκρασία(°C) και το

χαρακτηρίζουμε σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Gracanin.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ GRACANIN

Εύρος τιμών δείκτη Lang Χαρακτηρισμός κατά Gracanin

<1.7 Υπέρξηρο

1.7 - 3.39 Ξηρό

3.4 - 7.79 Υπόξηρο

8.0 - 8.29 Ύφυγρο

8.30 - 13.29 Υγρό

>13.3 Υπέρυγρο

Πίνακας 6: Κλιματική κατάταξη κατά Gracanin

11

Περιοχή Κύμης-Αλιβερίου Χαρακτηρισμός κλίματος

ΜΗΝΕΣ Μέση

θερμοκρασία (°C)

Mέσο ύψος υετού (mm)

Lang Gracanin

ΙΑΝ 8,0 176,8 22,10 Υπέρυγρο

ΦΕΒ 8,5 159,5 18,76 Υπέρυγρο

ΜΑΡ 10,0 121,1 12,11 Υγρό

ΑΠΡ 13,9 52,6 3,78 Υπόξηρο

ΜΑΙ 18,5 30,3 1,64 Υπέρξηρο

ΙΟΥΝ 22,8 24,3 1,07 Υπέρξηρο

ΙΟΥΛ 24,9 17,6 0,71 Υπέρξηρο

ΑΥΓ 24,8 15,9 0,64 Υπέρξηρο

ΣΕΠ 21,0 52,3 2,49 Ξηρό

ΟΚΤ 16,6 108,4 6,53 Υπόξηρο

ΝΟΕ 13,0 117,3 9,02 Υγρό

ΔΕΚ 10,0 155,8 15,58 Υπέρυγρο Πίνακας 7: Χαρακτηρισμός κλίματος κατά Gracanin

Σύμφωνα με τον παραπάνω μηνιαίο χαρακτηρισμό το κλίμα της περιοχής είναι

υπέρξηρο τους καλοκαιρινούς μήνες (από Μάιο μέχρι Αύγουστο) και ξηρό το

Σεπτέμβρη. Οι χειμερινοί μήνες χαρακτηρίζονται ως υπέρυγροι.

Πίνακας 8: Βιοκλιμόγραμμα περιοχής μελέτης

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Μέσ

η μ

ηνια

ία θ

ερ

μο

κρ

ασ

ία (

C)

Μέσο μηνιαίο ύψος βροχής (mm)

Βιοκλιμόγραμμα Κατά G.Taylor

ΚΛΙΜΑ ΠΟΛΥ ΘΕΡΜΟ

ΚΛΙΜΑ ΠΟΛΥ ΞΗΡΟ

ΚΛΙΜΑ ΠΟΛΥ ΥΓΡΟ

ΚΛΙΜΑ ΠΟΛΥ ΨΥΧΡΟ

12

Εικόνα 3: Θεματικός κλιματικός χάρτης (Γ. Καρράς 1973), Πηγή: Ε. Βασιλειάδης, 2010

13

Στο βιοκλιμόγραμμα κατά G.Taylor βλέπουμε πως κατανέμονται οι μέσες μηνιαίες

τιμές θερμοκρασιών και βροχόπτωσης μιας περιοχής γύρω από ένα

παραλληλόγραμμο που ορίζει το πιο ευνοϊκό κλίμα για τους ζώντες οργανισμούς.

Έτσι, το κλίμα της περιοχής μελέτης βρίσκεται μέσα στα όρια του

παραλληλογράμμου, δηλαδή το κλίμα είναι ευνοϊκό, τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο,

Οκτώβριο και Νοέμβριο. Για πέντε μήνες το χρόνο το κλίμα θεωρείται πολύ ξηρό

τους μήνες Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο. Το κλίμα θεωρείται πολύ θερμό το μήνα

Σεπτέμβριο και τους μήνες Δεκέμβριο, Γενάρη και Φλεβάρη πολύ υγρό.

Τέλος θα υπολογίσουμε σε ποια ζώνη ανήκει το κλίμα της περιοχής στο

διάγραμμα Emberger. Το διάγραμμα Emberger μας δείχνει την διαδοχική αλλαγή του

βιοκλίματος σύμφωνα με την μεταβολή της θερμοκρασίας και βροχόπτωσης. Οι

άξονες του διαγράμματος είναι ο συντελεστής Q1 και το m σε βαθμούς Κελσίου. Για

να δημιουργήσουμε, λοιπόν, το βιοκλιματικό διάγραμμα Emberger πρέπει να

υπολογίσουμε το ομβροθερμικό πηλίκο Q1= 100*P/ ((M+m)*(M-m)), όπου Ρ = η

μέση ετήσια βροχή σε mm, Μ= η μέση μέγιστη θερμοκρασία του θερμότερου μήνα

και m= η μέση ελάχιστη θερμοκρασία ψυχρότερου μήνα.

Το Q για την περιοχή μελέτης υπολογίζεται ως, Q1= 100* 1031,9 /((28 +5,2)*(28-

5,2)) όπου τα 1031,9 mm είναι το μέσο ετήσιο ύψος υετού, οι 28 °C είναι η μέση

μέγιστη θερμοκρασία του Ιουλίου που είναι ο θερμότερος μήνας του έτους και οι 5,2

°C είναι η μέση ελάχιστη θερμοκρασία του Ιανουαρίου, δηλαδή ο ψυχρότερος

μήνας. Τελικά το Q1 ισούται Q1= 103190/(33,2*22,8)= 103190/756,96≈136,3.

Οι καμπύλες του διαγράμματος οριοθετούν τις βιοκλιματικές ζώνες και οι κάθετες

γραμμές στον άξονα m δημιουργούν υποδιαιρέσεις στις ζώνες αυτές. Όπως

βλέπουμε και στο παρακάτω διάγραμμα οι βιοκλιματικοί όροφοι είναι οι

σαχαριανός, ξηρός, ημίξηρος, ύφυγρος, υγρός. Ανάλογα τώρα με την τιμή που

λαμβάνει το m έχουμε τις εξής διακρίσεις: (m< 0 °C) δριμύς χειμώνας, ( 0<m< 3 °C),

ψυχρός χειμώνας, (3< m< 7 °C) ήπιος χειμώνας και τέλος (m >7°C) θερμός χειμώνας.

Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, οι συντεταγμένες της περιοχής είναι (Q1, m)=

(136,3 , 5,2). Η περιοχή ανήκει στη ζώνη ύφυγρου (subhumide) με ήπιο χειμώνα.

14

Πίνακας 9: Διάγραμμα Emberger

15

Χλωρίδα και πανίδα περιοχής:

Από την καταμέτρηση των φυτών που περιλαμβάνονται στο χλωριδικό κατάλογο,

βρέθηκε ότι η χλωρίδα της Εύβοιας με τα μέχρι σήμερα γνωστά στοιχεία αποτελείται

από 1824 taxa (είδη και υποείδη), από τα οποία 30 είναι Πτεριδόφυτα και 1794

Σπερματόφυτα. Σε αυτά, συμπεριλαμβάνονται 14 υβρίδια που έχουν αναφερθεί από

την περιοχή (Π.Τρίγκας, http://www.scribd.com).

Taxon

A. karistanum (Brullo & al. (?))

A. runemarkii (Trigas & Tzanoudakis)

Armeria johnsenii (Papanicolaou & Kokkini)

Asperula brachyphylla (Trigas & Iatrou)

A. lutea Sibth. & Sm. Subsp. Euboea (Ehrend)

C. celsii A. DC. Subsp. Carystea (Phitos)

Cirsium heldreichii Halácsy subsp. Euboicum (Petrak)

Cruciata taurica (Pallas) Ehrend. Subsp. Euboica (Ehrend)

Limonium runemarkii (Rech. fil.)

Linum goulimyi (Rech. fil. (?))

Senecio eubaeus (Boiss. & Heldr)

Silene dirphya (Greuter & Burdet)

V. euboea (Halácsy) Halácsy

Πίνακας 10: Είδη ενδημικών φυτών στη Ν. Εύβοια (Π.Τρίγκας, http://www.scribd.com)

Συγκεκριμένα, η Νότια Εύβοια έχει 40 τοπικά ενδημικά φυτά για τα οποία δεν

υπάρχουν καταγραφές ζημιών από τις πυρκαγιές του 2007. Εξαπλώνονται επίσης και

139 ενδημικά είδη της Ελλάδας (δηλαδή είδη που υπάρχουν στην Εύβοια αλλά και

σε κάποια/ες άλλες περιοχές της Ελλάδας). Από τα ενδημικά αυτής της κατηγορίας,

14 είδη φυτρώνουν και στις πληγέντες περιοχές. Τα είδη αυτά είναι τα εξής:

http://www.scribd.com/

16

Η περιοχή, που κάηκε, ήταν επίσης πολύ πλούσια σε ορχεοειδή. Πάνω από 30

είδη άγριων ορχεοειδών έχουν καταγραφεί στην περιοχή, μεταξύ άλλων τα: Ophrys

attica, Ophrys bombyliflora, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys fusca, Ophrys iricolor,

Ophrys mammosa, Ophrys bremifera, Ophrys tenthredinifera, Orchis coriophora,

Orchis italica, Orchis lactea, Orchis laxiflora, Orchis papilionacea, Serapias lingua,

Serapias parviflora, Serapias vomeracea, κ.ά (WWF, 2007).

Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι η χλωρίδα της περιοχής δεν ήταν καλά γνωστή

στο σύνολό της με αποτέλεσμα να είναι πιθανή η ύπαρξη και άλλων ενδημικών

ειδών φυτών τα οποία δεν είχαν καταγραφεί.

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία (κατάσταση πληθυσμών, περιοχές

εξάπλωσης, κλπ) για την κατάσταση των πληθυσμών των ειδών πανίδας στις

πυρόπληκτες περιοχές του Ν. Ευβοίας.

Abies cephalonica Biarum spruneri

Thlaspi bulbosum Chondrilla ramosissima

Crocus laevigatus Crepis hellenica ssp.

Crocus sieberi ssp. Atticus Ebenus sibthorpii

Centaurea raphanina ssp. Mixta Ophrys spruneri

Onobrychis ebenoides Nigella arvensis ssp. Aristata

Silene multicaulis ssp. Sporadum Erysimum graecum

Table 1: Ενδημικά φυτά Ελλάδας στην περιοχή του Αλιβερίου

17

3) Φυσικές καταστροφές:

Σεισμός: Οι σεισμοί είναι σεισμικές κινήσεις του στερεού φλοιού της γης που προκαλείται

κυρίως από την τεκτονική δραστηριότητα. Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από πολύ

υψηλή σεισμική δραστηριότητα, λόγω της θέσης της στη συμβολή των τριών

μεγάλων τεκτονικών πλακών. Οι κινήσεις των μεγάλων πλακών ενεργοποιούν

μικρότερες πλάκες να κινηθούν, και είναι το σχήμα και οι κινήσεις αυτών των

μικρότερων πλακών που καθορίζουν τις θέσεις και τον εστιακό μηχανισμό των

περισσότερων σεισμών στην περιοχή (C.I.P. INTERREG III B ARCHIMED 2000- 2006,

2007).

Σεισμοί στη νότια και κεντρική Ελλάδα προκύπτουν κυρίως από την κίνηση

ανάμεσα στην πλάκα της Ευρασίας και τη μικρή πλάκα του Αιγαίου, η οποία κινείται

νοτιοδυτικά προς την πλάκα της Ευρασίας με μια ταχύτητα περίπου 30 mm / έτος. Η

πλάκα της Αφρικής βυθίζεται κάτω από την πλάκα

του Αιγαίου κατά μήκος του ελληνικού τόξου, από

τη δυτική Πελοπόννησο μέσω της Κρήτης και της

Ρόδου στη δυτική Τουρκία, με ποσοστό σχεδόν 40

mm / έτος. Σεισμοί συμβαίνουν στα ρήγματα που

βρίσκονται στο όριο των δύο πλακών (C.I.P.

INTERREG III B ARCHIMED 2000- 2006, 2007).

Με σκοπό την εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας,

ελέγχουμε τα ρήγματα/διαρρήξεις μιας περιοχής με τη βοήθεια τεκτονικών χαρτών

και ιστορικών δεδομένων. Συγκεκριμένα, διακρίνουμε τα ρήγματα σε:

Ενεργά, δυνητικά ενεργά και μη ενεργά ρήγματα

Γεωμετρία και δυναμικά χαρακτηριστικά των ενεργών ρηγμάτων

Περιοχές των πιθανών κινήσεων του εδάφους και ερπυσμό

Οι παράκτιες ζώνες όπου παρατηρούνται πτωτικές ή ανοδικές κινήσεις

Η περιοχή του Αλιβερίου ανήκει στην ζώνη I (με σεισμική επιτάχυνση εδάφους

0,16) (εφημερίδα κυβερνήσεως).

EURASIA-PLATE

AFRICA PLATE

Figure 1:Τεκτονικές πλάκες Αιγαίου

18

Εικόνα 4: Ισχύων αντισεισμικός χάρτης

19

Πλημμύρα: Οι πλημμύρες είναι μεγάλες ποσότητες νερού στη μονάδα του χρόνου ροής σε

μια συγκεκριμένη θέση (m3/s) όταν ξεχειλίζουν τη φυσική ή τεχνητή κοίτη (Λέκκας, Ε,

2000). Ένα αυξανόμενο πρόβλημα για τον άνθρωπο από τότε που άρχισε να

επεμβαίνει στις κοίτες των ποταμών και χειμάρρων και στις φυσικές πλημμυρικές

περιοχές τους (ARCHIMED, 2007).

Στην Ελλάδα, οι πλημμύρες συνήθως προκαλούνται από έντονες βροχοπτώσεις

και καταιγίδες που δημιουργούνται, κυρίως κατά την καλοκαιρινή περίοδο, από

υφέσεις που συνοδεύονται από ψυχρά μέτωπα και πλησιάζουν από διευθύνσεις Δ,

ΝΔ ή ΒΔ (ARCHIMED, 2007).

Η αποψίλωση των δασών (έντονη διάβρωση), οι επιπτώσεις από τις πυρκαγιές και

η αστικοποίηση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην γένεση πλημμυρών. Οι

πυρκαγιές συνδέονται με αλλαγές στα υδρολογικά (φαινόμενα που συνδέονται με

την μείωση της φυτοκάλυψης) και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά (ημιπερατοί ή

αδιαπέρατοι σχηματισμοί αυξάνουν την επιφανειακή απορροή) των λεκανών

απορροής, ιδιαίτερα όσον αφορά την αυξημένη παροχή και ροή του νερού και των

φερτών υλικών (WWF, 2007).

Τα αποτελέσματα των ακραίων βροχοπτώσεων, με τη συνήθη περίοδο

επαναφοράς 100 ετών, επιδεινώνονται από μια σειρά παραγόντων, όπως η

περιφερειακή τοπογραφία (συχνές εναλλαγές μεταξύ περιοχών υψηλού και χαμηλού

ανάγλυφου) ή ανθρώπινη παρέμβαση, με τη μορφή των αποβλήτων και

υπολειμμάτων που διατίθενται κατά μήκος της κοίτης του ποταμού, κακώς

σχεδιασμένες κατασκευές (γέφυρες, κανάλια) (ARCHIMED, 2007).

Στο σχετικά ξηρό ανατολικό μέρος της Ελλάδας, όπου ανήκει και η Εύβοια, το

κλίμα σε συνδυασμό με τις γεωμορφολογικές συνθήκες (λιγότερο ανεπτυγμένο και

ανεπαρκές υδρογραφικό δίκτυο), τις συνθήκες βλάστησης (λιγότερη βλάστηση) και

τις ανθρώπινες αντιδράσεις (οι άνθρωποι είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τις υψηλές

ροές) καθιστούν τις πλημμύρες πιο καταστροφικές από ό, τι στις δυτικές περιοχές

της χώρας (ARCHIMED, 2007).

Οι μέσες έως πολύ υψηλές μορφολογικές κλίσεις στις πυρόπληκτες περιοχές

καθώς και τα αργιλικά εδάφη που επικρατούν στην περιοχή του Αλιβερίου ευνοούν

20

ακόμη περισσότερο την επιφανειακή απορροή και μειώνουν την ικανότητα διήθησης

του νερού στο έδαφος (WWF, 2007).

Πυρκαγιές: Υπάρχουν πολλοί διαρθρωτικοί και άμεσοι παράγοντες που συμβάλλουν στην

ανάφλεξη: ανθρώπινοι παράγοντες, όπως η πυκνότητα του πληθυσμού και

πυκνότητα του οδικού δικτύου, τοπογραφικοί, όπως η κλίση και την κατεύθυνση των

πρανών, μετεωρολογικοί όπως η θερμοκρασία, ένταση ανέμου και βροχής, και

παράγοντες όπως η βλάστηση, τύπος κάλυψης γης, και περιεκτικότητα σε υγρασία.

(WWF, 2007).

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι ένας μεγάλος αριθμός πυρκαγιών στα δάση

προκαλείται από την ανθρώπινη δράση, π.χ. εμπρησμός, ο οποίος είναι δύσκολο να

εκτιμήθει (90-95% των δασικών πυρκαγιών από εμπρησμό -αξιολόγηση των Δασικών

Πυρκαγιών 1990-2000 του FAO). Η Ελλάδα έχει μια μακρά ιστορία των δασικών

πυρκαγιών. Σε μια μακροπρόθεσμη ανάλυση πυρκαγιών (1955-1999) έδειξε ότι στην

Ελλάδα κάηκαν, κατά μέσο όρο, 11,500 εκτάρια ανά έτος μέχρι το 1973. Περίπου το

ένα τρίτο αυτής της περιοχής αποτελείται από δάση. Τα υπόλοιπα δύο τρίτα ήταν

brushland και χορτολιβαδικές εκτάσεις διαφόρων τύπων. Από 1974 παρατηρήθηκε

απότομη αύξηση στον αριθμό των πυρκαγιών αλλά και στο μέγεθος της καμένης

έκτασης (WWF, 2007).

Αριθμός έκτασης σε

στρέμματα

Δάση ψυχρόβιων κωνοφόρων (μαύρης πεύκης και ελάτης)

152.000

Δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων (καστανιά, δρυς, πλατάνια)

23.000

Δάση θερμόβιων κωνοφόρων (δάση χαλεπίου και κουκουναριάς)

350.800

Δασικές εκτάσεις (αείφυλλα, πλατύφυλλα και φρυγανικά οικοσυστήματα)

946.500

21

Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος αυτής της αύξησης οφείλεται στην αυξανόμενη

ανθρώπινη και οικονομική δραστηριότητα μέσα ή κοντά στα δάση και δασικές

εκτάσεις. Επιπλέον, ένας παράγοντας που οδήγησε σε αύξηση των εμπρησμών των

δασών στη δεκαετία του 1980 και του 1990 είναι η αυξημένη ζήτηση γης για την

κατασκευή εξοχικών κατοικιών και να αναπτύξουν τα τουριστικά καταλύματα. Αυτή

η ζήτηση υπερέβη την προσφορά, μιας και τα περισσότερα δάση στην Ελλάδα είναι

δημόσια και οι νόμοι προστασίας εμποδίζουν τις αλλαγές της χρήσης γης. Όμως, η

έλλειψη κτηματολογίου και η κακή εφαρμογή του νόμου επιτρέπει την παράνομη

κατοχή των καμένων δασών. Στις περισσότερες από μία φορά, η ελληνική κυβέρνηση

νομιμοποίησε τα κατεχόμενα εδάφη, δημιουργώντας έτσι ένα κίνητρο για περαιτέρω

εμπρησμό.

Στην υπό μελέτη περιοχή, η δασική βλάστηση αντανακλά το κλίμα και την

τοπογραφία της Νότιας Ελλάδα καθώς και την κατάσταση του εδάφους, η οποία

είναι γενικά πολύ κακή. Η περιοχή καλύπτεται από μεσογειακή βλάστηση (μακία, με

χαμηλό υψόμετρο δάση κωνοφόρων) και δάση φυλλοβόλων δρυών (κυρίως Quercus

pubescens, Quercus frainetto, Quercus petrea) ή υψηλού υψομέτρου κωνοφόρων

και οξιάς. Η ευφλεκτότητα των δασών είναι γενικά υψηλή. Τα πιο εύφλεκτα είδη

είναι τα δάση με πεύκα (Pinus halepensis και Pinus brutia) και οι θαμνώνες στα

χαμηλότερα υψόμετρα, δίπλα στη θάλασσα, στη μέση και το νότιο τμήμα της χώρας.

Οι ελαιώνες, οι οποίοι είναι κοινοί σε πολλά μέρη της Νότιας Ελλάδας, είναι

ιδιαίτερα ευαίσθητα στην καταστροφή λόγω της ευφλεκτότητας τους.

22

Οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη Νότια Ελλάδα, π.χ. καύσωνες μεγάλης

διάρκειας, μεγάλες περιόδους χαμηλές βροχοπτώσεις και ισχυρούς ανέμους, είναι

ευνοϊκές για έναρξη πυρκαγιών. Οι δασικές πυρκαγιές αναμένεται επίσης να γίνουν

πιο συχνές, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και τις επιπτώσεις της κλιματικής

αλλαγής σε περιφερειακό βλάστηση. Οι προβλέψεις για την . θέρμανση του κλίματος

δείχνουν αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα και μείωση βροχοπτώσεων το

καλοκαίρι. Οι αλλαγές αυτές είναι πιθανό να προκαλέσει αυξημένο κίνδυνο

πυρκαγιάς.

Τύπος Βλάστησης

Έκταση (στρέμματα) Συνολική Έκταση

Έκταση (%)

Στύρα Αλιβέρι Θεολόγος Βαθύ Ο1 (κλπ) 15.612,6 25.684,6 - 2.031,2 43.328,4 17,5

Ο2 (κλπ) 9.945,8 26.345,7 - 149,6 36.441,1 14,7

Ο3 (κλπ) 6.350,6 23.756,9 - 1.117,6 31.225,1 12,6

Ο4 580,6 - - - 580,6 0,2

Φυσική βλάστηση

16.604,6 87.480 22.678,8 8.865,2 135.628,6 54,9

ΣΥΝΟΛΟ 49.094,2 163.267,2 22.678,8 12.163,6 247.203,8 100

Πίνακας 11: Κατανομή χρήσεων γης των πυρόπληκτων περιοχών Ευβοίας (O= γεωργική βλάστηση, όπου 1, 2, 3, 4 = ποσοστό φυτοκάλυψης 10-25%, 25-50%, 50-75% και 75-100%, αντίστοιχα), (Έκθεση απολογισμού πυρκαγιών, WWF, 2007)

Όσον αφορά τις καλλιέργειες και τη συνολική χρησιμοποιούμενη γεωργική

έκταση, όπως προκύπτει από τη σχετική μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου η

καλλιέργεια της ελιάς και οι βοσκότοποι καλύπτουν το 26,1% και 50,5% αντίστοιχα

στις πυρόπληκτες περιοχές της Εύβοιας. Οι φωτιές ήταν σαρωτικές, καίγοντας το

σύνολο της βλάστησης και αφήνοντας ελάχιστους θύλακες πρασίνου, τόσο στο

μέτωπο του Δήμου Κονιστρών από τη Σέτα μέχρι και το Αλιβέρι, όσο και στο μέτωπο

στα Στύρα.

23

Αλιβέρι-Κονίστρες (Βόρειο Μέτωπο)

Η φωτιά ξεκίνησε στα όρια του Δήμου Κονιστρών και εξαπλώθηκε σε δύο

διαφορετικές κατευθύνσεις προς τ’ ανάντη μέχρι τα όρια του χωριού Κάτω Σέτα και

προς τα κατάντη μέχρι την Ακτή Νηρέως και τα όρια του Αλιβερίου. Το μεγαλύτερο

ποσοστό της καμένης δασικής βλάστησης αποτελείται από μακία, φρύγανα και

πρινώνες. Άλλοι τύποι δασικής βλάστησης που κάηκαν στην περιοχή είναι λόχμες

φυλλοβόλων σε ρύακες (μεγάλη ζημιά έχει υποστεί το μικρό φαράγγι μεταξύ Γαίας-

Κρεμαστού-Τραχήλιου), δάση χαλεπίου πεύκης (κάποια από αυτά είχαν καεί ξανά

στο παρελθόν) και τέλος ένα μικρό κομμάτι εύρωστου και σπάνιου μικτού δάσους

ελάτης-χαλεπίου πεύκης στα όρια του χωριού Κάτω Σέτα

πάνω από το ρέμα Διποτάμου. Το τελευταίο αποτελεί τη

σημαντικότερη απώλεια όσον αφορά στη μελλοντική

αποκατάσταση των καμένων περιοχών. Οι περιοχές που

κάηκαν δεν συμπεριλαμβάνονται στις πλουσιότερες

περιοχές της Εύβοιας σε σπάνια και ενδημικά είδη.

Ερημοποίηση

Η ερημοποίηση είναι διαδικασία υποβάθμισης της

γόνιμης γης και σταδιακά μετατρέπεται σε αφιλόξενη

για την αναπτυσσόμενη βλάστηση, δημιουργώντας έτσι

κηλίδες απογυμνωμένων περιοχών με την εμφάνιση του μητρικού πετρώματος στην

επιφάνεια. Κύριο αίτιο της, είναι η διάβρωση του εδάφους διότι μειώνεται το βάθος,

η γονιμότητα, η παραγωγικότητα του. Η ερημοποίηση ως φυσική διεργασία είναι

συνάρτηση πολλών παραγόντων (φυσικοί-

περιβαλλοντικοί, ανθρωπογενείς) που

δρουν είτε μεμονωμένα είτε

αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (Κοσμάς Κ.,

2006).

Εικόνα 5: Διαδρομή φωτιάς 2007

Εικόνα 6: Παράγοντες ερημοποίησης και αλληλεπιδράσεις αυτών (Πηγή: "Η ερημοποίηση της γης"- Κοσμάς Κ, 2006)

24

Επίσης άλλες σημαντικές διεργασίες ερημοποίησης είναι η αλάτωση και

αλκαλίωση των εδαφών που παρατηρείται ιδιαίτερα στις πεδινές παράκτιες

περιοχές όπου συνοδεύεται με υπερεκμετάλλευση και υποβάθμιση των υπογείων

υδάτων (Ερημοποίηση Γης – Προβλήματα και Μέτρα Αντιμετώπισης, Κ. Κοσμάς).

Ο ελλαδικός χώρος εμφανίζεται έντονα υποβαθμισμένος με πολλές περιοχές να

αντιμετωπίζουν σημαντικό κίνδυνο ερημοποίησης. Οι περιοχές υψηλού κινδύνου

ερημοποίησης είναι η δυτική Στερεά Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος της

Πελοποννήσου, η ορεινή ζώνη των Ιονίων νήσων, η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίο, η

Εύβοια και μέρος της Ηπείρου, Θεσσαλίας και Θράκης. Όπως προκύπτει από

πρόσφατες μελέτες, το 35% του ελλαδικού χώρου βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο

ερημοποίησης ή έχει ήδη ερημοποιηθεί, ενώ το 49% θεωρείται ότι βρίσκεται σε

μέτριο κίνδυνο ερημοποίησης (εικόνα 2).

Ένας σημαντικότατος παράγοντας ερημοποίησης για την Ελλάδα είναι οι δασικές

πυρκαγιές. Στατιστικές της δασικής υπηρεσίας δείχνουν ότι οι δασικές πυρκαγιές τις

τελευταίες δεκαετίες έχουν τετραπλασιασθεί.

Ζώνες ευαίσθητες στην ερημοποίηση οι περιοχές που καλλιεργούνται με ελιές,

σιτηρά και αμπέλια και οι

βοσκότοποι. (Κοσμάς Κ., 2006).

Η υπό μελέτη υδρολογική

λεκάνη, σύμφωνα με το διπλανό

χάρτη, ανήκει στις περιοχές

υψηλού κινδύνου λόγω

διάβρωσης.

Εικόνα 7: Χάρτης δυνητικού κινδύνου ερημοποίησης της γης (Εθνική επιτροπή Καταπολέμησης της Ερημοποίησης)

25

Κατολισθήσεις:

Κατολισθήσεις είναι η πτώση βράχων, χώματος, ή ροές συντριμμιών στις πλαγιές

λόγω βαρύτητας. Μπορούν να εμφανιστούν σε κάθε είδος εδάφους, αν υπάρξουν

οι κατάλληλες συνθήκες εδάφους, υγρασίας, και την γωνία κλίσης. Οι κατολισθήσεις

του εδάφους εξυπηρετούν στην αναδιανομή των ιζημάτων είτε απότομα είτε με

καταρροές σε αργές σταδιακές διαφάνειες. Μπορούν να ενεργοποιηθούν από τις

βροχές, πλημμύρες, σεισμούς και άλλες φυσικές αιτίες, καθώς και ανθρωπογενείς

αιτίες, όπως, το έδαφος και η διακοπή κάλυψης, η υπερβολική ανάπτυξη, κ.λπ.

Επειδή οι παράγοντες που επηρεάζουν τις κατολισθήσεις μπορεί να είναι

γεωφυσικές ή ανθρωπογενείς, μπορούν να συμβούν σε ανεπτυγμένες περιοχές,

υπανάπτυκτες περιοχές, ή σε οποιαδήποτε περιοχή όπου το έδαφος έχει υποστεί

αλλαγές για δρόμους, σπίτια, επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, τα κτίρια (ARCHIMED,

2007).

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι οι ορεινές περιοχές, ιδίως εκείνες με

υψηλά ποσοστά βροχοπτώσεων, είναι εκείνοι που είναι πιο επιρρεπής σε

κατολισθήσεις. Παρ 'όλα αυτά, σε τοπικό επίπεδο οι όροι αυτοί μπορεί να είναι πολύ

διαφορετικοί, ανάλογα με τη γεωλογία, τη μορφολογία και τη χρήση της γης στη

συγκεκριμένη περιοχή (ARCHIMED, 2007).

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η χρήση της ευπάθειας

κατολισθήσεων και χαρτών επικινδυνότητας για το σχεδιασμό της χρήσης γης έχει

αυξηθεί δραστικά. Ο στόχος αυτών των χαρτών είναι να ταξινομήσει τις διάφορες

ενότητες της επιφάνειας της γης ανάλογα με το βαθμό του πραγματικού ή δυνητικού

κινδύνου κατολισθήσεων. Σύμφωνα με το γεωτεκτονική χαρτογράφηση που έγινε

από το ΙΓΜΕ, η Ελλάδα χωρίζεται σε 13 γεωτεκτονικές ζώνες (ARCHIMED, 2007).

Η περιοχή του Αλιβερίου ανήκει στην ζώνη Ανατολικής Ελλάδας ή υποπελαγωνική

ζώνη (εικόνα 7) καθώς και πάνω από ολόκληρο το νομό της Αργολίδας. Η χάραξη

δρόμων συχνά προκαλεί κατολισθήσεις στους χαλαρούς σχηματισμούς της ζώνης

αυτής (ARCHIMED, 2007). Σύμφωνα με την εικόνα 8 στη λεκάνη του Αλιβερίου δεν

έχουν καταγραφεί συμβάντα κατολισθήσεων.

26

Εικόνα 8: Υποπελαγωνική ζώνη, Πηγή: ARCHIMED, 2007

Εικόνα 9: Χάρτης καταγεγραμμένων κατολισθήσεων μέχρι το 1998, Πηγή: Ε. Βασιλειάδης

27

4) Μεθοδολογία εκτίμησης:

Για την διεκπεραίωση της εργασίας τα δεδομένα (από τη βάση δεδομένων του

εργαστηρίου γεωλογίας ΓΠΑ) που χρησιμοποιήθηκαν είναι τα γραμμικά shapefile

(.shp) υδρογραφικού δικτύου (Χάρτης 3), οδικού δικτύου, τις ισοϋψείς της

υδρολογικής λεκάνης (από τον επιβλέποντα καθηγητή), τα σημειακά shapefile τα

οποία περιέχουν τριγωνομετρικά δεδομένα (από τη βάση δεδομένων εργαστηρίου

γεωλογίας ΓΠΑ), οικισμοί (www.geodata.gov.gr) και τα πολυγωνικά shapefile

υδροπερατότητας γεωλογικών σχηματισμών (Χάρτης 4) (από τη βάση δεδομένων

του εργαστηρίου γεωλογίας ΓΠΑ). Τέλος δόθηκαν δύο χάρτες ΓΥΣ, δύο τοπογραφικοί

και δύο γεωλογικοί χάρτες από τους οποίους, αφού γεωαναφέρθηκαν στο ΕΓΣΑ 87,

ψηφιοποίηθηκε αναλυτικά η γεωλογία της λεκάνης, η τεκτονική της (Χαρτης 5) και το

υδρογραφικό δίκτυο (feature classes).

Με το συνδυασμό των τριών αυτών ειδών shapefiles/ feature classes έχουμε ως

αποτέλεσμα τη δημιουργία του ΤΙΝ μοντέλου και στη συνέχεια τη μετατροπή αυτού

σε πλεγματικά αρχεία (raster) και κατ’ επέκταση χαρτών υψομέτρου (tingrid),

έκθεσης εδάφους (aspect) και κλίσης εδάφους (slope)(Χάρτες 6-8).

Η λειτουργία triangular irregular networks (TIN) είναι ένα ψηφιακό μέσο για να

αναπαραστήσει τη μορφολογία του εδάφους. Τα TIN είναι μια διανυσματική μορφή

ψηφιακών γεωγραφικών δεδομένων και είναι κατασκευασμένα από την

τριγωνοποίηση (triangulating) ενός συνόλου κορυφών (σημεία). Οι κορυφές

συνδέονται με μια σειρά γραμμών για να σχηματίσουν ένα δίκτυο τριγώνων.

Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι παρεμβολής για να σχηματίσουν αυτά τα τρίγωνα,

όπως η τριγωνοποίηση Delaunay ή εξ αποστάσεως τοποθέτηση σε σειρά.

Η λειτουργία tingrid είναι η μετατροπή του TIN σε Raster το οποίο παρεμβάλει τις

z τιμές του κάθε κελιού από το εισαγόμενο TIN σε συγκεκριμένη ανάλυση ή διάστημα

δειγματοληψίας για να εξάγει ένα raster. Επειδή η παρεμβολή της εισαγόμενης

επιφάνειας TIN γίνεται σε κανονικά διαστήματα, μπορεί να παρατηρηθεί κάποια

απώλεια πληροφοριών στο raster εξόδου. Το πόσο καλά το raster θα αντιπροσωπεύει

το TIN εξαρτάται από την ανάλυση του raster και το βαθμό και το διάστημα

διακύμανσης της επιφάνειαςTIN.

28

Γενικά, όσο η ανάλυση αυξάνει, τόσο καλύτερα το raster εξόδου αντιπροσωπεύει

την επιφάνεια TIN. Επειδή το raster είναι μια δομή των κελιών, δεν μπορεί

να διατηρήσει το σκληρές και απαλές άκρες που μπορεί να υπάρχουν στο TIN.

Η λειτουργία slope υπολογίζει το μέγιστο ποσοστό αλλαγής μεταξύ κάθε κελιού

και των γειτόνων της, για παράδειγμα, η πιο απότομη προς τα κάτω κάθοδος για το

κελί (η μέγιστη αλλαγή στην ανύψωση πέρα από την απόσταση μεταξύ κελιού και

οκτώ γειτόνων του). Κάθε κύτταρο στο raster παραγωγής έχει μια αξία κλίσεων. Όσο

χαμηλότερη είναι η αξία κλίσεων, τόσο πιο επίπεδη είναι η έκταση και όσο ψηλότερη

η αξία των κλίσεων, τόσο πιο απότομη η έκταση.

Η λειτουργία aspect προσδιορίζει την πιο απότομη κατεύθυνση κατηφόρας από

κάθε κελί στους γείτονες της. Μπορεί να θεωρηθεί ως κατεύθυνση κλίσεων ή

πυξίδων που ένας λόφος αντιμετωπίζει. Μετριέται δεξιόστροφα στους βαθμούς από

0 (βορράς) σε 360 (πάλι βορράς). Η αξία κάθε κελιού σε ένα σύνολο δεδομένων

έκθεσης δείχνει κατεύθυνση κλίσεων του κελιού. Στις επίπεδες περιοχές που δεν

έχουν καμία κατεύθυνση κατηφόρας δίνεται μια αξία -1. (Τουζλούδη Β, 2011)

Μετά την δημιουργία των πλεγματικών αρχείων για την περαιτέρω επεξεργασία

τους, έγινε η αναταξινόμηση αυτών (reclassify). Η ταξινόμηση στο slope έγινε σε 7

κλάσεις με break values 5, 10, 15, 20, 25, 30, >30%. Στο aspect οι κλάσεις είναι

συγκεκριμένες και στο σύνολο είναι 10. Αυτές είναι Flat, North, Northeast, East,

Southeast, South, Southwest, West, Northwest, North.

29

Εκτίμηση Πλημμυρικού κινδύνου:

Για την εκτίμηση πλημμυρικού κινδύνου στην λεκάνη του Αλιβερίου

χρησιμοποιήθηκαν τα εξής κριτήρια:

Κλίσεις εδάφους ≤ 5%

Γεωλογία λεκάνης

Υδροπερατότητα γεωλογικών σχηματισμών

Χρήσεις γης

Οι μικρές κλίσεις ευνοούν την συσσώρευση υδάτων και φερτών υλικών από τα

μεγαλύτερα υψόμετρα και κλίσεις.

Σχηματισμοί επιρρεπής σε πλημμύρες είναι ιζήματα και χαλαροί σχηματισμοί,

όπως αλλούβια, ελλούβια, κορρήματα κτλ. Ελέγχουμε την υδροπεράτοτητα των

πετρωμάτων, των ιζημάτων και ορυκτών που αποτελούν το υπέδαφος της λεκάνης

γιατί όσο πιο αδιαπέρατοι είναι οι σχηματισμοί τόσο μεγαλύτερη επιφανειακή

απορροή και λιγότερη κατείσδυση στα βαθύτερα στρώματα έχουμε.

Τέλος, οι χρήσεις γης - φυτοκάλυψη επηρεάζουν την εκδήλωση πλημμύρας με

βάση το είδος κάλυψης και πυκνότητας βλάστησης. Εκτάσεις με δάση είναι λιγότερο

ευαίσθητες στις πλημμύρες λόγω το εκτεταμένου ριζικού συστήματος το οποίο

συγκρατεί το έδαφος στα πρανή. Εκτάσεις αστικές, δρόμοι και καλλιέργειες είναι πιο

πιθανό να πληγούν σε μια πλημμύρα. Οι μονοετής καλλιέργειες καταστρέφονται

λόγω του επιφανειακού ριζικού τους συστήματος.

Αφού βαθμολογήθηκαν όλα τα ανωτέρω επίπεδα πληροφοριών (layers) σύμφωνα

με την ευαισθησία1 τους στην εμφάνιση πλημμυρών (χάρτες 9-12) μετατράπηκαν σε

πλεγματικά αρχεία (με χρήση του polygon to raster). Τέλος, χρησιμοποιώντας raster

calculator (spatial analyst toolsmap algebra raster calculator) εξάγουμε το χάρτη

πλημμυρικού κινδύνου (Χάρτης 13). Τα αρχεία που εισήχθησαν στο calculator

πολλαπλασιάστηκαν σε συντελεστές βαρύτητας οι οποίοι φαίνονται στο παρακάτω

πίνακα.

1 Η βαθμολόγηση έγινε από το 1 μέχρι το 10, όπου 1 η λιγότερο επιρρεπής στον κίνδυνο

περιοχή/ιδιότητα/ κριτήριο και 10 η περισσότερο επιρρεπής στον κίνδυνο περιοχή/ ιδιότητα/ κριτήρια.

30

Συντελεστής

βαρύτητας (%)

Γεωλογία λεκάνης 20

Υδροπερατότητα

σχηματισμών

20

Χρήσεις γης 30

Κλίσεις λεκάνης 30

Πίνακας 12: Συντελεστές βαρύτητας για την εκτίμηση πλημμυρικού κινδύνου

Εκτίμηση Σεισμικού κινδύνου:

Για την εκτίμηση σεισμικού κινδύνου μελετήθηκαν

δεδομένα ιστορικών σεισμών (χάρτης 5)

ρήγματα και μέσα στην λεκάνη και υποθαλάσσια ρήγματα του Νότιου

Ευβοϊκού (εικόνα 10) , τα οποία μελετήθηκαν περαιτέρω ώστε να δούμε

ποιες είναι οι κύριες δομές που δίνουν σεισμούς στην περιοχή.

το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής ώστε να δούμε πως επηρεάζεται η

ένταση και το μέγεθος ενός σεισμού

Αρχικά σημειώθηκαν τα ιστορικά επίκεντρα σεισμών

(http://geophysics.geo.auth.gr/ss/CATALOGS/seiscat.dat) στην γύρω περιοχή, ενώ

μέσα στην λεκάνη δεν παρατηρήθηκαν επίκεντρα από το 550 π.χ έως το 2009

(χάρτης 5). Έπειτα από τα επίκεντρα αυτά κρατήθηκαν μόνο όσα είχαν μέγεθος πάνω

από 6 Ρίχτερ.

Από τα ρήγματα κρατήθηκαν μόνο όσα θεωρήθηκαν ότι μπορούν να δώσουν τους

άνω σεισμούς. Τα ρήγματα της λεκάνης ήταν πολλά και μικρά (<6 Km) τα οποία δεν

θα μπορούσαν να δώσουν μεγάλους σεισμούς και σύμφωνα με το ιστορικό σεισμών

δεν έχουν δώσει κάποιο σεισμό μέχρι σήμερα. Έτσι οι σημαντικές ρηξιγενείς δομές (>

6 Km) που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την λεκάνη αλλά και τις γύρω περιοχές

είναι τα υποθαλάσσια ρήγματα του Νότιου Ευβοϊκού κόλπου (Χάρτης 14).

31

Ακόμη υπολογίστηκαν τα πιθανά μεγέθη των σεισμών που θα μπορούσαν να

προκύψουν από τις δομές αυτές με βάση την εξίσωση Μ=5,08+1,16*log(SRL), o όπου

λογαριθμίζουμε το μήκος σε Km της κάθε δομής (D.L.Wells & K.J.Coppersmith).

OBJECTID Code Lenght M

113 1 8,82 8

115 1 20,30 9

119 1 9,76 8

123 1 7,49 7

124 1 9,30 8

125 1 17,38 8

126 1 31,05 9

130 1 21,21 9

Πίνακας 13: Μέγιστα πιθανά μεγέθη κύριων ρηγμάτων υπό μελέτης περιοχής

Εν συντομία τα βήματα της μεθοδολογίας εκτίμησης είναι τα εξής: Πρώτα με την

εντολή Copy parallel δημιουργήσαμε σε συγκεκριμένη απόσταση (εξαρτάται από το

μήκος της δομής) από τη δομή, παράλληλο ρήγμα.

Πάνω στην παράλληλο δημιουργήθηκαν υποθετικά επίκεντρα ψηφιοποιοόντς

ένα point feature class. Στο κέντρο της γραμμής οι αποστάσεις μεταξύ των πιθανών

επικέντρων είναι πιο μικρές σε σχέση με τα άκρα αυτής. Με βάση τα επίκεντρα αυτά

υπολογίστηκαν ζώνες επιρροής για πιθανούς σεισμούς έντασης 8 και 9 (χάρτες 15-

18). Έπειτα έγινε επικάλυψη της γεωλογίας στο σύνολο των ζωνών επιρροής με

στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων για την σεισμική συμπεριφορά των γεωλογικών

σχηματισμών (Χάρτης 19 & 20).

32

Εικόνα 10: Πηγή http://labnathaz.geol.uoa.gr/img/map4big.jpg

33

Εκτίμηση Έναρξης Πυρκαγιάς:

Για την εκτίμηση έναρξης πυρκαγιάς δόθηκε βάρος

στην Νότια και Νοτιοδυτική έκθεση πρανών

κλίση εδάφους πάνω από 30%

χρήσεις γης – φυτοκάλυψη (corine 2000) (χάρτης 22)

Οι παραπάνω εκθέσεις εδάφους είναι πιο επιρρεπείς διότι διέπονται από ξηρούς

και ζεστούς ανέμους (χάρτης 23). Πάνω από 30% κλίση ευνοεί την μετάδοση της

πυρκαγιάς (χάρτης 24), ενώ το σημαντικότερο ρόλο στην έναρξη πυρκαγιάς παίζει η

φυτοκάλυψη (χάρτης 25). Σημαντικές εστίες αποτελούν τα πευκοδάση, γενικά

κωνοφόρα, μακία βλάστηση, βοσκότοποι, ενώ απίθανο είναι να εκκινηθεί πυρκαγιά

σε φυλλοβόλα δάση και γενικότερα σε βλάστηση η οποία περιέχει πολύ υγρασία.

Ίδια διαδικασία εξαγωγής χάρτη εκτίμησης έναρξης πυρκαγιάς με αυτή των

πλημμύρων (Χάρτης 26).

Συντελεστής

βαρύτητας (%)

Έκθεση εδάφους 45

Χρήσεις γης- corine

2000 30

Κλίσεις λεκάνης 25

Πίνακας 8: Συντελεστές βαρύτητας για την εκτίμηση έναρξης πυρκαγιάς

34

Στο επαναταξινομημένο χάρτη φυτοκάλυψης η βαθμολόγηση έγινε ως εξής:

Κωδικός corine 2000 Βαθμολογία

112- αστική βλάστηση 1

131- ακάλυπτη γη – χώροι εξόρυξης 2

223- ελαίωνες 7

242- σύνθετα συστήματα καλλιέργειας 5

243- Γη που καλύπτεται κυρίως από τη

γεωργία με σημαντικές εκτάσεις

φυσικής βλάστησης

6

321- Φυσικοί βοσκότοποι 9

323- Σκληροφυλλική βλάστηση 10

324- Μεταβατικές δασώδεις

θαμνώδεις εκτάσεις 9

35

Εκτίμηση Κινδύνου Ερημοποίησης:

Για την εξαγωγή χάρτου ερημοποίησης στη υπό μελέτη περιοχή χρειάστηκε να

υπολογίσουμε δείκτες ποιότητας. Είναι παράμετροι που σχετίζονται με το φυσικό

περιβάλλον, όπως έδαφος, κλίμα, τοπογραφία, βλάστηση και τη διαχείριση της γης,

όπως ένταση χρήσης γης και εφαρμογή μέτρων προστασίας φυσικών πόρων

(Ερημοποίηση της γης, Κοσμας. Κ, 2006). Υπολογίσθηκαν οι δείκτες ποιότητας

εδάφους (SQI) (χάρτης 27)2

κλίματος (CQI) (χάρτης 28)

βλάστησης (VQI) (χάρτης 29)

διαχείρισης (ΜQI) (χάρτης 30)

Ο κάθε ένας δείκτης από αυτούς εξαρτάται από κάποιους παράγοντες όπως

κοκκομετρική σύσταση, μητρικό πέτρωμα, υδρομορφία, κλίση εδάφους, έκθεση

εδάφους, είδος φυτοκάλυψης, ανθεκτικότητα φυτοκάλυψης στην ξηρασία, κίνδυνος

πυρκαγιάς, ένταση διαχείρισης ανάλογα το είδος χρήσης γης (πχ. Βοσκότοποι, χώροι

αναψυχής, κτλ).

VQI = (Κίνδυνος πυρκαγιάς * προστασίας εδαφικής διάβρωσης * αντίσταση ξηρασίας * φυτοκαλυψη)¼

CQI = (Βροχοπτώσεις * ξηρότητα * έκθεση κλίσης)1/3

SQI = (Υδρομορφία * βάθος εδάφους * χαλίκια και πέτρες * Κοκκομετρική σύσταση *μητρικό υλικό * κλίση )1/6

ΜQI = Εφαρμογή πολιτικής και ένταση χρήσης γης

Table 2: Δείκτες ποιότητας

Οι συντελεστές βαρύτητας με τους οποίους υπολογίστηκαν οι δείκτες είναι από

τους πίνακες στις πανεπιστημιακές σημειώσεις «Ερημοποίηση της γης» του Κ. Κοσμά

(σελίδες 71-74).

Μετά ορίζουμε τις περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές στην ερημοποίηση με την

εξίσωση ESAI = (SQI * CQI * VQI * ΜQI)1/4 (Χάρτης 31).

2 Στους χάρτες που απεικονίζουν τους δείκτες ερημοποίησης όσο μικρότερο βαθμό έχουν τόσο

μεγαλύτερη ποιότητα έχουν (low - υψηλή ποιότητα) και το αντίθετο ( high – υψηλή ποιότητα).

36

Κατηγορία ΠΕΠ Υποκατηγορία Διακύμανση δείκτη ESAI

Κρίσιμες C C1 >1,53 C2 1,42-1,53 C3 1,38-1,41

Ευαίσθητες F F1 1,33-1,37 F2 1,27-1,32 F3 1,23-1,26

Δυνητικές Ρ Ρ 1,17-1,22 Μη απειλούμενες Ν Ν <1,17

Table 3: Κατηγορίες και υποκατηγορίες ΠΕΠ με αντίστοιχες τιμές ESAI, Πηγή: "Ερημοποίηση της γης"

Εκτίμηση Κινδύνου Κατολισθήσεων:

Όλα τα κριτήρια που επιλέχθηκαν μελετούν την ευστάθεια των πρανών. Για την

εκτίμηση επικινδυνότητας κατολισθήσεων λήφθηκαν υπόψη:

λιθολογία (σαθρό ή σταθερό υπόβαθρο) (χάρτης 32)

κλίσεις >50% (χάρτης33)

χρήσεις γης (με πιο επιρρεπείς τις αστικές και επηρεασμένες από τον

άνθρωπο περιοχές) (χάρτης 34)

πυκνότητα βλάστησης με τη βοήθεια Landsat εικόνας (Χάρτης 35)

ζώνη επιρροής από ρήγματα 200 m (χάρτης 36)

ζώνη επιρροής από δρόμους και υδρογραφικό 50 m (χάρτης 37 & 38)

Οι μεγάλες κλίσεις των πρανών αυξάνουν την αστάθεια των πρανών με

αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις να υπάρχει θραύση και πτώση τμημάτων γης.

Το υδρογραφικό δίκτυο επηρεάζει την σταθερότητα των πρανών μέσω της

διαβρωτικής του ενέργειας και μπορεί να υποσκάψει και να μετακινήσει τις ασταθείς

μάζες εδάφους. Η επίδραση του υδρογραφικού δικτύου γίνεται μεγαλύτερη στους

μεγαλύτερους κλάδους που διαρρέονται από μεγαλύτερες ποσότητες νερού.

Οι περιοχές κοντά σε ρήγματα και δρόμους είναι πιο επιρρεπείς σε κατολισθήσεις

γιατί η αντοχή των όγκων εδάφους και βράχων είναι μειωμένη με αποτέλεσμα την

αύξηση πιθανότητας κατολισθήσεων.

37

Η λιθολογία της περιοχής επηρεάζει τη σταθερότητα του εδάφους ανάλογα την

συνεκτικότητα ή ψαθυρότητα των γεωλογικών σχηματισμών. Η πυκνότητα και το

είδος βλάστησης επηρεάζουν το πόσο θα συγκρατηθούν οι εδαφομάζες στη θέση

τους. Τέλος, οι αστικές χρήσεις γης, πόλεις, δρόμοι, τεχνολογικές εγκαταστάσεις

είναι πιο ευαίσθητες στην εμφάνιση κατολίσθησης και ο αντίκτυπος είναι

μεγαλύτερος από τις μη αστικές χρήσεις γης.

Ίδια διαδικασία με αυτή των πλημμύρων (Χάρτης 39).

Συντελεστής βαρύτητας

(%)

Λιθολογία 15

Χρήσεις γης 10

Κλίσεις εδάφους 30

Πυκνότητα βλάστησης 5

Ζώνη επιρροής δρόμων 15

Ζώνη επιρροής

ρηγμάτων

15

Ζώνη επιρροής

υδρογραφικού δικτύου

10

Πίνακας 9: Συντελεστές βαρύτητας για την εκτίμηση κατολισθητικού κινδύνου

38

5) Αποτελέσματα- Συζήτηση:

Η λεκάνη του Αλιβερίου είναι μια σχετικά πεδινή περιοχή με μέσο υψόμετρο 366

Km (βλ. χάρτης 6). Χαρακτηρίζεται από μέτριες κλίσεις (10-15%) (βλ. χάρτη 7) και το

έδαφος έχει κυρίως νοτιοανατολική έκθεση (112,5-157,5°) (βλ. χάρτη 8). Το κλίμα της

περιοχής γενικά χαρακτηρίζεται από πολύ υγρούς χειμώνες και πού ξηρά καλοκαίρια

(πίνακες 7 & 8).

Κλάσεις υψομέτρου (Km2) Ποσοστό έκτασης (%)

20-100 25,2

100-200 35,6

200-300 21,8

300-400 7,3

400-500 6,2

500-600 3,2

600-752,3 0,7

Πίνακας 14: Υψόμετρο Λεκάνης Αλιβερίου

Κλάσεις κλίσεων (%) Ποσοστό έκτασης (%)

0-5 8,1

5-10 13,9

10-15 20,9

15-20 19,4

20-25 11,6

25-30 7,5

>30 18,7

Πίνακας 15: Κλίσεις Λεκάνης Αλιβερίου

39

Έκθεση εδάφους Ποσοστό έκτασης (%)

Επίπεδο 7,3

Βόρια 11,8

Βορειοανατολικά 11,1

Ανατολικά 15,3

Νοτιοανατολικά 15,4

Νότια 13,9

Νοτιοδυτικά 14,3

Δυτικά 7,6

Βορειοδυτικά 3,2

Πίνακας 16: Έκθεση εδάφους Λεκάνης Αλιβερίου

Πλημμύρες:

Παρατηρώντας τον χάρτη 13 βλέπουμε ότι η πλειοψηφία της υδρολογικής

λεκάνης, μελετώντας κλίσεις εδάφους, γεωλογία περιοχής, υδροπερατότητα

υπεδάφους και χρήσεις γης, είναι γενικά μέτριου κινδύνου όσον αφορά την

δημιουργία πλημμύρας. Καταλαβαίνουμε ότι η επικινδυνότητα αυξάνεται στα

σημεία όπου ξεκινούν οι χείμαρροι να κατεβάζουν μεγάλη ποσότητα νερού (κλάδοι

≥4ης τάξης κατά Strahller) και φερτών υλικών.

Σεισμοί:

Η υπό μελέτη λεκάνη ενώ δεν έχει πολλά ιστορικά σεισμικά συμβάντα (βλ.

χάρτης 5) και παρά τα πολυάριθμα ρήγματα μέσα στην έκταση που καταλαμβάνει

επηρεάζεται από τις μεγάλες ρηξιγενείς δομές του Νότιου Ευβοϊκού κόλπου. Τα

ρήγματα της λεκάνης είναι μικρά και δεν είναι δυνατόν να δώσουν ισχυρούς

σεισμούς όπως άλλωστε δείχνουν και οι ιστορικοί σεισμοί (από το -550 πΧ έως 2009

μΧ) ή να μην έχουν δώσει ακόμη σεισμούς.

40

Το σύστημα των ρηγμάτων του Ευβοϊκού Κόλπου είναι κανονικού χαρακτήρα και

έχει διεύθυνση προσανατολισμού που μεταβαίνει από σχεδόν Α-Δ στο βόρειο τμήμα

του σε ΒΒΔ-ΝΝΑ στο κεντρικό και νότιο τμήμα του (Τσόδουλος Ι., 2009).

Το ρήγμα του Ωροπού, κανονικού τύπου καθώς και το επόμενο υποθαλάσσιο

ρήγμα που βρίσκεται παράκτια στην νοτιανατολική Αττική, έχουν διεύθυνση

βορειοανατολική (Παπανικολάου, 2007).

Τα κύρια ρήγματα που επιλέχθηκαν να εξεταστούν για το αν επηρεάζουν την

λεκάνη του Αλιβερίου είναι 8 στον αριθμό. Την επηρεάζουν άλλα περισσότερο άλλα

λιγότερο, εκτός από δύο που δεν πι η εμβέλεια του σεισμού έντασης 8 και 9

(χάρτες 15-18).

Στο χάρτη 19 παρουσιάζεται η σεισμική επικινδυνότητα με βάση την ένταση

σεισμού (ζώνη έντασης 8) (deterministic model) που δίνουν τα ρήγματα(4,5,6,7) σε

συνδυασμό με το υπόβαθρο τους. Στο χάρτη 20 φαίνεται η σεισμική επικινδυνότητα

με βάση την ένταση σεισμού (ζώνη έντασης 9) που δίνουν τα ρήγματα 1 και 2 σε

συνδυασμό με το υπόβαθρο τους. Παρατηρούμε ότι όλη η λεκάνη είναι επιρρεπής

στις καταστροφές από σεισμούς με τις μεγαλύτερες εντάσεις να παρατηρούνται στα

χαλαρά ιζήματα και τις μικρότερες εντάσεις στους βραχώδεις σχηματισμούς.

Πυρκαγιές:

Η περιοχή του Αλιβερίου είναι γενικότερα μια γεωργική περιοχή με πολλές

ετήσιες και μόνιμες καλλιέργειες. Αρκετές δασικές εκτάσεις και πολλούς ελαιώνες

και αμπελώνες με μικρές πόλεις –οικισμούς διάσπαρτες στο χώρο που περιλαμβάνει

η υδρολογική λεκάνη Αλιβερίου (βλ. χάρτη 21). Έχει ένα αρκετά ανεπτυγμένο οδικό

δίκτυο με τους περισσότερους δρόμους να διασχίζουν τις αγροτικές αυτές εκτάσεις

με αποτέλεσμα να αυξάνεται δραστικά το ενδεχόμενο έναρξης πυρκαγιάς από

ανθρώπινη αμέλεια ή σκοπιμότητα γύρω από αυτό (βλ. χάρτη 26). Βλέπουμε ότι η

μεγαλύτερη έκταση της λεκάνης ανήκει στον μεσαίο κίνδυνο για έναρξη πυρκαγιάς

λόγω κυρίως τις έντονης ευφλεκτότητας της βλάστησης στην περιοχή.

41

Ερημοποίηση:

Με βάση το χάρτη δυνητικού κινδύνου ερημοποίησης της γης (Εθνική επιτροπή

Καταπολέμησης της Ερημοποίησης) όπου παρατέθηκε στο κεφάλαιο 3, η Εύβοια

ανήκει στις περιοχές που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης λόγω

διάβρωσης.

Πιο συγκεκριμένα όμως η λεκάνη (χάρτης 31) δεν διατρέχει τέτοιο κίνδυνο καθώς

ανήκει στο μεγαλύτερο μέρος της στις μη απειλούμενες περιοχές (Ν). Μεγάλο όμως

μέρος γεωργικών περιοχών (ετήσιων καλλιεργειών, αροτραίων περιοχών- βλ. χάρτη

21) είναι έντονα διαβρωμένες και ανήκουν στις κρίσιμες περιοχές (C3, C2, C1).

Σύμφωνα με τον χάρτη 31, η ευαισθησία των διάφορων κατηγοριών των ΠΕΠ

(περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές) στη διάβρωση μειώνεται σύμφωνα με τη

σειρά: Κρίσιμες-C3 > C2 > C1 > Ευαίσθητες-F3 > F2 > F1 > Δυνητικές > Μη

απειλούμενες («Ερημοποίηση της γης», Κοσμάς). Αυτό σημαίνει ότι οι ενέργειες για

την προστασία των ΠΕΠ από την ερημοποίηση σχετίζονται με εκείνες που

απαιτούνται για την προστασία των εδαφών από την διάβρωση.

Πιο αναλυτικά, οι Ν περιοχές έχουν επίπεδα, λεπτόκοκκα, βαθιά εδάφη, χωρίς

πέτρες, καλώς αποστραγγιζόμενα στις περισσότερες περιπτώσεις. Τα εδάφη αυτά

διαμορφώνονται κυρίως σε υπερβασικά πετρώματα, ψαθυρές τριτογενείς και

τεταρτογενείς αλλουβιακές αποθέσεις. Κλιματικά χαρακτηρίζονται ως ξηρές ύφυγρες

με ξηροθερμικό δείκτη (BGI > 150) που χαρακτηρίζεται ως πολύ ξηρός. Οι περιοχές

αυτές είναι συνήθως επίπεδες ή έχουν βόρεια έκθεση. Οι κύρια βλάστηση είναι

συνήθως πεύκα και ελιές και βοσκοτόπια με συνήθως χαμηλό (ελιά) ή υψηλό

κίνδυνο έναρξης πυρκαγιάς (πεύκα), με μέτριο βαθμό προστασίας από τη διάβρωση

(«Ερημοποίηση της γης», Κοσμάς).

Οι κρίσιμες περιοχές (C3 & C2) είναι περιοχές με ρηχά εδάφη, καλώς

αποστραγγιζόμενα, χονδρόκοκκα, και με απότομες κλίσεις. Κλίμα ημίξηρο και

υπόκεινται σε μέτριας έντασης χρήσης γης (λόγω του χαμηλού εισοδήματος που

αποκομίζουν οι χρήστες γης στις υποβαθμισμένες αυτές περιοχές) και χαμηλό βαθμό

εφαρμογής της υπάρχουσας πολιτικής για την προστασία περιβάλλοντος


42

Οι περιοχές της υποκατηγορίας C1 έχουν εδάφη μέτριου βάθους, μετρίως

λεπτόκοκκα , έχουν κυρίως νότια έκθεση . Η κύρια βλάστηση είναι ελιές, φρύγανα

και σιτηρά οπότε έχουν χαμηλό κίνδυνο εμφάνισης πυρκαγιάς μέτριο βαθμό

προστασίας του εδάφους από τη διάβρωση. Είναι περιοχές με μέτρια ένταση χρήσης

γης και μερικό βαθμό εφαρμογής πολιτικής για προστασία περιβάλλοντος


Κατολισθήσεις:

Σύμφωνα με τα κριτήρια που μελετήθηκαν παράχθηκε ο χάρτης 39, ο οποίος

παρουσιάζει τα επικίνδυνα προς εμφάνιση κατολίσθησης σημεία στην λεκάνη του

Αλιβερίου. Οι περιοχές αυτές παρατηρούνται κοντά σε ρήγματα και οδικό δίκτυο

κυρίως.

Τα ρήγματα μπορεί να μην είναι μεγάλες σεισμικές δομές αλλά αποτελούν μια

τεκτονική ασυνέχεια και συνεπώς η αστάθεια των πρανών στις γύρω περιοχές είναι

μεγαλύτερη. Το οδικό δίκτυο επηρεάζει πολύ την αστάθεια των πρανών και τις

οριακές κλίσεις κυρίως γιατί αφαιρεί υποστήριξη από τα ανώτερα τμήματα των

πρανών υποσκάπτοντας τη βάση του πρανούς κατά τη διάρκεια της κατασκευής και

επιφορτίζοντας το με παραπάνω βάρος (Bathrellos et al, 2009).

43

Βιβλιογραφία:

Βασιλειάδης, Ε. «Ζωνοποίηση της επικινδυνότητας των κατολισθητικών

φαινομένων στον Ελληνικό χώρο. Δημιουργία και εφαρμογή μοντέλων με

γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών.», Πάτρα, 2010

Γ.Π.Α. Μελέτη αποκατάστασης & ανάπτυξης του αγροτικού τομέα - των

δασών & της προστασίας του περιβάλλοντος στις πυρόπληκτης περιοχές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Τόμος 17, 195, Τόμος 25,

67-73

Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Τεύχος δεύτερο, Αρ. φύλλου 1154, 12

Αυγούστου 2003

Κοσμάς Κ.,”Η Ερημοποίηση της γης”, ΓΠΑ, Αθήνα 2006, 67-82

Λέκκας Ε., “Φυσικές και Τεχνολογικές Καταστροφές”, Β’ Έκδοση Αθήνα, 2000

Τουζλούδη Β., «Αξιολόγηση τοποκλιματικών συνθηκών αμπελουργικών

ζωνών Ο.Π.Α.Π Β. Ελλάδος με χρήση GIS», 2011, 15-27

Τουζλούδη Β., «Τεχνικές επεξεργασίας και αξιοποίηση μετεωρολογικών και

κλιματικών παραμέτρων στο σχεδιασμό έργων», 2012, 3-10

Τσοδούλος Μ. Ι., “Ενεργός τεκτονική Στερεάς Ελλάδας”, Πάτρα, 2009

Χαϊντούτη Κ., Σημειώσεις στο μάθημα «Γένεση –Ταξινόμηση εδαφών»,

Αθήνα 2008, 15,64

44

Bathrellos, D.G., Kalivas P. D., Sklirodimou D. H., “GIS-based landslide

susceptibility mapping models applied to natural and urban planning in

Trikala, Central Greece”, Estudios Geológicos, 65(1), enero-junio 2009, 49-65

C.I.P. INTERREG III B ARCHIMED 2000- 2006, Study on Identification, Analysis

and Categorization of Natural Disasters in the Southern and Central Greece

(Act. 1.2.1), Athens News Agency Athens, 2007

WWF Ελλάς, Συνοπτική έκθεση απολογισμού των καταστροφικών

πυρκαγιών του Αυγούστου 2007 στην Εύβοια, Αθήνα: Νοέμβριος 2007

Ηλεκτρονική βιβλιογραφία :

http://geophysics.geo.auth.gr/ss/CATALOGS/seiscat.dat

http://www.scribd.com

http://www.kimis-aliveriou.gr

Βάσεις δεδομένων:

Harmonized World Soil Database, © 2008 COPYRIGHT FAO, IIASA, ISRIC,

ISSCAS, JRC

Βάση δεδομένων του εργαστηρίου γεωλογίας ΓΠΑ

www.geodata.gov.gr

http://geophysics.geo.auth.gr/ss/CATALOGS/seiscat.dat

http://www.scribd.com/

http://www.kimis-aliveriou.gr/

46

Χάρτης 1: σελίδα 4

47


48

Χάρτης 3: Σελίδα 19

49


50


51


52

Χάρτης 7:σελίδα 19

53


54


55


56


57


58

Χάρτης 13, σελίδα23

59

Χάρτης 14, σελίδα 25

60


61


62


63


64


65


66


67


68


2

1

69


70


71


72


73


74


75


76

Χάρτης 31 σελίδα 29

77


78


79


80


81


82


83


84


High: 752,536

Low: 20

Φυσικές Καταστροφές

Documents

Transcript of Φυσικές Καταστροφές