Τόνι Κλιφ, Μετάφραση Λέανδρος Μπόλαρης Τρότσκι 1879-1917...

Τρότσκι1. Προς τον Οκτώβρη 1879-1917

Τόνι Κλιφ

Tony Cliff Trotsky I.1879-1917 Towards October

Bookmarks, London 1989

ISBN: 978-960-7967-47-3

wwwjnandstlko.grΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΘΗΝΑ: Τ 0 8161, 100 10. Αθήνα ΛΕΥΚΩΣΙΑ: ΤΚ 7280, Λευκωσία

Τυπώθηκε τον Σεπτέμβρη του 2009 σε 1000 αντίτυπα

Μετάφραση-πρόλογος: Λέανδρος Μπόλαρης

Επιμέλεια: Κώστας Πίττας Εξώφυλλο: Παντελής Γαβριηλίδης Σελιδοποίηση: Πάνος ΓαραντζιώτηςΕκτύπωση: Αφοί Παππά ΑΕΒΕ, Πλαστήρα 256 Αγ. Ανάργυροι

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΘΗΝΑ: ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Φειδίου 14-16, Τ.Κ. 10678, τηλ.: 210 5247584 [email protected]

mailto:[email protected]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος του μεταφραστή 11

Εισαγωγή 15

Κ εφάλαιο 1Ηνιότη 27

Επαναστάτης αγκιτάτορας και οργανωτής

Στη φυλακή και στη Σιβηρία

Η γοητεία των βετεράνων

Κεφ άλαιο 2Η συνάντηση με τον Λένιν 41

Κεφ άλαιο 3Τ ο Συνέδριο του 1903 47

Ο Τρότσκι και οι φραξιονιστικές διαμάχες

Τ ο ξεκίνημα του Συνεδρίου

Μαρξισμός, Γιακωβινισμός και η Δικτατορία του Προλεταριάτου

Ο Λένιν κόντρα στον Μαρτόφ πάνω στο θέμα του καταστατικού. Ο Τρότσκι υποστηρίζει τον Μαρτόφ

Ρήξη για τη σύνθεση της συντακτικής επιτροπής της Ισκρα

Η στάση απέναντι στους φιλελεύθερους

Κεφάλαιο 4Έντονη επίθεση στον Λένιν 65

Η Εκθεση της Σιβηριανής Αντιπροσωπείας από τον Τρότσκι

Η αποξένωση του Τρότσκι από τους μενσεβίκους

Για την Υποκατάσταση

Για ένα πλατύ, μαζικό κόμμα

Ξανά για τον Μπολσεβικισμό και τον Γιακωβινισμό

Κεφάλαιο 5Μια εξήγηση της ρήξης ανάμεσα στον Λένιν και τον Τρότσκι 84

Οι εμπειρίες του Τρότσκι από την Επανάσταση του 1905 και τον συμφιλιωτισμό Ο Τρότσκι και οι «άνθρωποι των επιτροπών»

Η αντίθεση της Ρόζας Λούξεμπουργκ στην αντίληψη του Λένιν για το κόμμα Συμπερασματικά

Κεφ άλαιο 6Τρότσκι και Πάρβους:Γ[ γέννηση της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης ___ 103

«Μέχρι την 9η Γενάρη»

Ο Πάρβους για τις προοπτικές της Ρώσικης Επανάστασης

Κεφ άλαιο 7Η Επανάσταση του 1905 113

Το ξεκίνημα της επανάστασης

Η γενική απεργία του Οκτώβρη

κι η εμφάνιση του Σοβιέτ της Πετρούπολης

Το Μανιφέστο του Οκτώβρη του Τσάρου

Πογκρόμ

Το Σοβιέτ κατακτάει την ελευθερία του Τύπου

Η Γενική Απεργία του Νοέμβρη

Η πάλη για το οχτάωρο

Ο αντίχτυπος στην αγροτιά

Για την ένοπλη εξέγερση

Τ ο Σοβιέτ -Έ μβ ρυο της κυβέρνησης των εργατών

Η τελευταία χειρονομία του Σοβιέτ

Τ ο τέλος του Σοβιέτ

Προάγγελος

Οι μενσεβίκοι κάτω από τη μεθυστική επιρροή του Τρότσκι

Στο στοιχείο του

Κ εφάλαιο 8Η Διαρκής Επανάσταση 155

Οι μενσεβίκοι κι οι μπολσεβίκοι για τη προοπτική της ρωσικής επανάστασης Ο Τρότσκι για τις ιδιαιτερότητες της ρωσικής ιστορίας

Η μοναδικότητα της άποψης του Τρότσκι

Ο Λένιν κι η Θεωρία του Τρότσκι

Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης σπάει τη κυριαρχία του καουτσκιανού μαρξισμού

Κ εφ άλαιο 9Ο Τ ρότσκι δικάζεται 176

Απόδραση από τη Σιβηρία

Κ εφ άλαιο 10Χαμένα χρόνια: 1906-1914 193

Ο Τρότσκι κι οι ηγέτες της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας

Λικβινταριστές και Τπεραριστεροί

Οι μενσεβίκοι μετατοπίζονται δεξιά

Ο Τρότσκι «υπεράνω φραξιών»

Η άνοδος των μπολσεβίκων 1912-1914

Πολεμικός Ανταποκριτής

Συμπέρασμα: Τ ο βασικό λάθος του Τρότσκι

Κ εφ άλαιο 11Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος 219

Η αντιπολεμική πολιτική του Λένιν

Ο Τρότσκι κι ο «Επαναστατικός Ντεφετισμός»

Παραμένοντας συμφιλιωτικός

Η Συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ

Ο Τρότσκι πλησιάζει τους μπολσεβίκους

Ο Τρότσκι κι η Επανάσταση του Φλεβάρη

Επιστροφή στη Ρωσία

Κ εφ άλαιο 12Μ άης και Ιοϋνης 1917 255

Ο Τρότσκι επιστρέφει στο Σοβιέτ της Πετρούπολης

Οι μεζραγιόντσι

Ο Τρότσκι εξακολουθεί να διστάζει σχετικά με τη προσχώρηση στους μπολσεβίκους Ο Τ ρότσκι πλησιάζει τον Λένιν

Ο Τρότσκι κι η Κρονστάνδη

Ο μαζικός ρήτορας

Η πρώτη ομιλία του Τρότσκι στο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ Οι Μ έρες του Ιούνη

Κεφ άλαιο 13Οι μέρες του Ιούλη 283

Ο μήνας της γενικευμένης συκοφαντίας ενάντια στους μπολσεβίκους Ο Βοναπαρτισμός του Κερένσκι

Διαρκής Επανάσταση ή Διαρκής Πόλεμος;

Το'Εκτο Συνέδριο του μπολσεβίκικου κόμματος

Κ εφ άλαιο 14Το Πραξικόπημα του Κορνίλοφ 301

Μ ετά το πραξικόπημα

Κ εφάλαιο 15Προς την εξέγερση 308

Ο Λένιν καλεί στην εξέγερση

Η αντίσταση της κεντρικής επιτροπής στο κάλεσμα του Λένιν

Ο ρόλος του συνθήματος της “δημοκρατικής δικτατορίας”

Τ ο κόμμα προσαρμόζεται στον Συνταγματισμό

Ο Λένιν υιοθετεί τη σωστή στρατηγική και τη λάθος τακτική

Κ εφ άλαιο 16Ο Τ ρότσκι οργανώνει την εξέγερση του Οκτώβρη 327

Η εμφάνιση της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής

Διεμβολίζοντας την Προσωρινή Κυβέρνηση

Προκαλώντας την Προσωρινή Κυβέρνηση

Επιμονή στη νομιμοποίηση από το σοβιέτ

Το ομαλό πέρασμα στη νίκη

Η εγκαθίδρυση της εξουσίας των σοβιέτ

Σημειώσεις 357

Τρότσκι 1879-1917 Προς τον Οκτώβρη

ΠρόΒογος του μεταφραστή

Το όνομα του Λέοντα Τρότσκι είναι αδιάρρηκτα δεμένο με τη σημαντικότερη επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας: τον Οκτώβρη του 1917 στη Ρωσία. Εκείνα τα χρόνια, και για κάμποσα μετά την επανάσταση, φίλοι και εχθροί αναφέρονταν στο «καθεστώς του Λένιν Τρότσκι», στο «κόμμα του Λένιν Τρότσκι». Και δίκαια. Ο Τρότσκι ήταν ο οργανωτής της επανάστασης του Οκτώβρη στη Πετρούπολη και στη συνέχεια ήταν ο ηγέτης και οργανωτής του Κόκκινου Στρατού που νίκησε τους αντεπαναστατικούς «λευκούς» στρατούς και τις στρατιές δεκατεσσάρων χωρών που προσπάθησαν να πνίξουν την επανάσταση.

Όμως, η προσφορά του Τρότσκι δεν σταμάτησε σε εκείνες τις ένδοξες περιόδους. Πολύ κουβέντα γίνεται σήμερα για το κατά πόσο το καθεστώς του Στάλιν -και κατ’ επέκταση τα καθεστώτα του ανατολικού μπλοκ που κατέρρευσαν το 1989-90- ήταν η λογική, φυσική συνέχεια του Οκτώβρη. Η στάση και η διαδρομή του Τρότσκι από τη δεκαετία του '20 μέχρι τη δολοφονία του το 1940, είναι η πιο χτυπητή διάψευση αυτής της γραμμικής αντίληψης της ιστορίας. Γιατί ο Τρότσκι

-εκπροσωπώντας χιλιάδες ακόμα επαναστάτες- ήταν ο μπολσεβίκος που αντιστάθηκε ασυμβίβαστα στον εκφυλισμό και τη σφαγή της επανάστασης. Εδωσε αυτή την άνιση μάχη και δίνοντάς την κατάφερε να κρατήσει ζωντανές τις διεθνιστικές και επαναστατικές παρακαταθήκες του Οκτώβρη.

- 11 -

Τόνι Κλιφ

Ο Τρότσκι μπόρεσε να δώσει αυτές τις μάχες, ανάμεσα στ’ άλλα γιατί ανήκε σε μια γενιά επαναστατών των αρχών του 20ου αιώνα που όχι μόνο πρωταγωνίστησαν στις μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις αλλά και προχώρησαν παραπέρα τις επεξεργασίες του Μαρξ και του Ενγκελς. Από τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης μέχρι την πρώτη μαρξιστική ανάλυση για το φασισμό, από τη πάλη για την οικοδόμηση επαναστατικών κομμάτων της Τρίτης Διεθνούς μέχρι τη συμβολή του στη μαρξιστική κριτική της τέχνης, ο Τρότσκι στέκεται ισάξια στις γραμμές των κλασσικών του μαρξισμού, που οι ιδέες τους μπορούν και πρέπει να γίνουν και σήμερα «οδηγός για δράση».

Όμως, για χρόνια οι ιδέες και η δράση του ήταν θαμμένες και συκο- φαντημένες. Τόσο από το σταλινισμό όσο και από τη σοσιαλδημοκρατία. Ακόμα και σήμερα, οι «θεωρητικοί» του ΚΚΕ, που ανακάλυψε εκ νέου το «μεγαλείο» του Στάλιν και των δικών της Μόσχας, δεν διστάζουν να παραχαράσσουν άγρια την ιστορία του Τρότσκι. Τα έργα του Τρότσκι -πολλά από τα οποία κυκλοφορούν και στα ελληνικά- είναι από μόνα τους η απάντηση σε τέτοιες χυδαιότητες. Όμως, αυτό που έλειπε ήταν μια συνεκτική πολιτική βιογραφία του. Στα ελληνικά κυκλοφορεί μοναχά η αυτοβιογραφία του με τίτλο «Η Ζωή μου». Πέρα από τα εμφανή προβλήματα μετάφρασης, το κείμενο έχει κι άλλους περιορισμούς: η αφήγηση σταματάει στο 1929, το χρόνο που ο Τρότσκι τέλειωσε τη συγγραφή του, χωρίς δηλαδή να συμπεριλαμβάνει τη τελευταία δεκαετία της ζωής του: τη δεκαετία του '30, τα χρόνια που η ελπίδα της επανάστασης αναμετρήθηκε με τα σκοτάδια της αντεπανάστασης και του φασισμού.

Η πολιτική βιογραφία του Λ. Τρότσκι από τον Τόνι Κλιφ έρχεται να συμπληρώσει αυτό το κενό. Στα χέρια σας κρατάτε το πρώτο τόμο αυτής της βιογραφίας, που καλύπτει την περίοδο της ζωής και δράσης του Τρότσκι από τα πρώτα του βήματα στο κίνημα μέχρι την Επανάσταση του Οκτώβρη 1917.

Είναι ένας πολύτιμος τόμος. Στις σελίδες του ζωντανεύουν η επανάσταση του 1905 -«η γενική δοκιμή» του 1917 σύμφωνα με τον Λένιν.

- 12-


Ο Τρότσκι έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε εκείνη την επανάσταση. Σε ηλικία μόλις 26 χρονών έγινε ο πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης -του «συμβουλίου των εργατών αντιπροσώπων». Το 1917 η εργατική τάξη της Ρωσίας θα ζωντάνευε ξανά τα «σοβιέτ» σε τεράστια κλίμακα και με την ηγεσία των μπολσεβίκων θα έπαιρνε την εξουσία. Ο Τρότσκι πάλι θα ήταν πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και οργανωτής του Οκτώβρη.

Ιδιαίτερα πολύτιμα είναι τα κεφάλαια του τόμου που πραγματεύονται ίσως τη μεγαλύτερη θεωρητική συμβολή του Τρότσκι στο προχώ- ρημα του μαρξισμού, τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης. Η εμπειρία της επανάστασης του 1905 έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της θεωρίας.

Μέχρι τότε, η αντίληψη που κυριαρχούσε στις γραμμές των Ρώσων μαρξιστών, ακολουθούσε πιστά τα σχήματα του «μαρξισμού της Δεύτερης Διεθνούς». Η Ρωσία ήταν μια καθυστερημένη χώρα και αυτό που είχε μπροστά της ήταν μια αστική επανάσταση όπως της Γαλλίας το 18ο αιώνα που θα γκρέμιζε τον Τσαρισμό και θα άνοιγε το δρόμο για την απρόσκοπτη ανάπτυξη του καπιταλισμού και μαζί με αυτόν της εργατικής τάξης και της οργάνωσής της.

Ο Τρότσκι ήρθε σε κάθετη ρήξη με αυτή τη μηχανιστική αντίληψη. Υποστήριξε ότι η εργατική τάξη της Ρωσίας ήταν η κοινωνική δύναμη που μπορούσε να ανατρέψει τον τσαρισμό. Ομως, παίρνοντας την εξουσία δεν θα τη παρέδιδε μετά στους καπιταλιστές αλλά θα άρχιζε να διαμορφώνει τη κοινωνία με βάση τα δικά της συμφέροντα. Πράγματι, παραδεχόταν ο Τρότσκι, οι παραγωγικές δυνάμεις της Ρωσίας δεν ήταν «ώριμες» για την οικοδόμηση μιας ανεπτυγμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Η μοίρα της ρώσικης επανάστασης ήταν αξεδιάλυτα δεμένη με την επανάσταση στην Ευρώπη της οποίας θα αποτελούσε τον «πρόλογο».

Στα κεφάλαια αυτού του πρώτου τόμου μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη διαδρομή του Τρότσκι στα επόμενα χρόνια. Η θέση που πήρε στις διαμάχες μέσα στο σοσιαλδημοκρατικό (μαρξιστικό) κίνημα της Ρωσίας, οι αναλύσεις του ως πολεμικός ανταποκριτής στα μέτωπα

-1 3 -

Τόνι Κλιφ

των βαλκανικών πολέμων, η διεθνιστική αντιπολεμική του δράση στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου. Και τέλος βλέπουμε τον Τρότσκι στο 1917 μέσα στη φωτιά της επανάστασης. Την προσέγγιση και εν τέλει προσχώρησή του στο κόμμα του Λένιν, τους μπολσεβίκους και τον ηγετικό του ρόλο τον Οκτώβρη.

Ο Τόνι Κλιφ χρησιμοποιεί σ’ αυτή τη βιογραφία ένα μεγάλο όγκο πηγών χωρίς ποτέ να γίνεται σχοινοτενής και δυσνόητος. Έγραψε αυτό το έργο -όπως και τη τρίτομη βιογραφία του Λένιν που κυκλοφορεί από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο- όχι από τη σκοπιά ενός ακαδημαϊκού σχολιαστή, αλλά από τη σκοπιά ενός επαναστάτη που έχει αφιερώσει τη ζωή του στο χτίσιμο ενός επαναστατικού κόμματος. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, δεν κάνει «αγιογραφία». Εντοπίζει και τις αδυναμίες του Τρότσκι σ’ εκείνη την περίοδο, πρώτα και κύρια την ρήξη του με τον Λένιν στο ζήτημα της οικοδόμησης του επαναστατικού κόμματος.

Οσο θα διαβάζετε αυτόν τον πρώτο τόμο, θα ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει ο δεύτερος που καλύπτει την περίοδο ανάμεσα στο 1917 και το 1923 -μια από τις πιο άγνωστες στις λεπτομέρειές της περίοδο της δράσης του Τρότσκι. Θα ακολουθήσει ο τρίτος τόμος, για την περίοδο μέχρι και το 1927 -η μάχη του Τρότσκι ενάντια στην ανερχόμενη σταλινική γραφειοκρατία. Τη βιογραφία θα την ολοκληρώσει ένας τέταρτος τόμος που καλύπτει τις ύστατες -και από τις πολυτιμότερες- μάχες που έδωσε ο Τρότσκι στη δεκαετία του ’30 μέχρι τη δολοφονία του.

Σήμερα που ο καπιταλισμός παγκόσμια αποκαλύπτει ξανά πόσο καταστροφικό και σπάταλο σύστημα είναι, που μεγάλα κομμάτια των εργατών και της νεολαίας αναζητάνε πάλι τους δρόμους μέσα από τους οποίους θα συγκρουστούν νικηφόρα με αυτό το σύστημα, είναι καιρός να ανακαλύψουμε τον Τρότσκι. Η βιογραφία του Τόνι Κλιφ είναι ένα απαραίτητο εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια.

Λέανδρος Μπόλαρης

- 1 4 -


Εισαγωγή

Η συγγραφή μιας βιογραφίας του Λέοντα Τρότσκι πρέπει καταρ- χήν να λάβει υπόψη δυο προηγούμενες βιογραφίες. Την αυτοβιογραφία του Τρότσκι «Η Ζωή μου» και την τριλογία του Ισαάκ Ντόυτσερ (Isaac Deutscher)1. Και οι δυο μου φαίνονται ανεπαρκείς.

Καταρχήν, η αυτοβιογραφία του Τρότσκι. Επειδή είναι γραμμένη ως ένα κείμενο πολεμικής στην εσωκομματική διαμάχη με τον Στάλιν, όταν ο τελευταίος προσπαθούσε να περιγράφει τον Τ ρότσκι σαν έναν αθεράπευτο εχθρό του Λένιν, «Η Ζωή μου» τείνει να υποβαθμίζει τις διαφορές ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Λένιν. Υποτιμά τις σημαντικότατες συνεισφορές του Τρότσκι στα ζητήματα στα οποία διαφώνησε με τον Λένιν, ιδιαίτερα τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης του Τρό- τσκι. Αυτή η θεωρία ήταν μια μοναδική συνεισφορά στη μαρξιστική σκέψη: κανένας εκείνη την περίοδο, ούτε ο ίδιος ο Λένιν, δεν πήγαινε τόσο μακριά ώστε να υποστηρίξει ότι η Ρωσία θα ήταν η πρώτη χώρα παγκοσμίως που θα ξεσπούσε μια σοσιαλιστική επανάσταση και θα εγκαθιδρυόταν η δικτατορία του προλεταριάτου. Όλοι οι άλλοι μαρξιστές πίστευαν ότι μόνο οι προηγμένες βιομηχανικά χώρες της Δυτικής Ευρώπης ήταν ώριμες για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Όσο για τη Ρωσία, βάδιζε προς μια αστική επανάσταση η οποία θα απελευθέρωνε τη χώρα από τον Τσαρισμό και τη κληρονομιά της φεουδαρχίας και θα τη μετέβαλλε σε μια σύγχρονη καπιταλιστική χώρα.

- 1 5 -

Τόνι Κλιφ

Επίσης, στη «Ζωή μου» υποβαθμίζεται κατά παρόμοιο τρόπο η συμβολή του Τρότσκι στην επανάσταση του Οκτώβρη και τον Κόκκινο Στρατό. Είναι πολύ ασυνήθιστο φαινόμενο μια αυτοβιογραφία να υποβαθμίζει τις συνεισφορές του συγγραφέα της. Η άλλη όψη αυτού του νομίσματος είναι η «εξ απαλών ονύχων» αντιμετώπιση των λαθών του Τρότσκι στις συγκρούσεις του με τις απόψεις του Λένιν για το χαρακτήρα του επαναστατικού κόμματος στην περίοδο από το 1903 μέχρι το 1917. (Ο Τρότσκι σε άλλα κείμενά του είναι ιδιαίτερα εμφατικός στην αυτοκριτική των θέσεών του στο ζήτημα του κόμματος.)

Επιπροσθέτως, η αυτοβιογραφία τελειώνει με την εξορία του Τρό- τσκι από την Ρωσία τον Φλεβάρη του 1929. Απουσιάζει δηλαδή εντελώς απ’ αυτήν ένα πολύ σημαντικό, ίσως το σημαντικότερο, κεφάλαιο από την πολιτική δράση του Τρότσκι. Στις 25 Μάρτη του 1935 ο Τρό- τσκι έγραφε στο Ημερολόγιό του:

«Αν δεν ήμουν παρών το 1917 στη Πετρούπολη, η Οκτωβριανή Επανάσταση παρόλα αυτά θα πραγματοποιούνταν -υπό τον όρο ότι ο Λένιν θα ήταν παρών και θα ηγείτο. Αν ούτε ο Λένιν, ούτε εγώ ήμασταν παρόντες στη Πετρούπολη τότε δεν θα γινόταν η Επανάσταση του Οκτώβρη. Η ηγεσία του μπολσεβίκικου κόμματος θα την απέτρεπε -γι' αυτό δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία! Αν ο Λένιν δεν βρισκόταν στην Πετρούπολη, αμφιβάλλω αν εγώ θα μπορούσα να κατανικήσω την αντίσταση της μπολσεβίκικης ηγεσίας... Ομως, επαναλαμβάνω, δεδομένης της παρουσίας του Λένιν, η Οκτωβριανή Επανάσταση θα ήταν έτσι κι αλλιώς νικηφόρα...

Με την ίδια έννοια δεν μπορώ να μιλήσω για το «αναντικατάστατο» της δικιάς μου προσφοράς έργου ούτε κατά το διάστημα ανάμεσα στο 1917 και το 1921. Ομως, τώρα [το 1935|, το έργο μου είναι όντως «αναντικατάστατο» με την πλήρη έννοια της λέξης. Σ' αυτόν τον ισχυρισμό δεν υπάρχει ίχνος αλαζονείας. Η κατάρρευση των δυο Διεθνών έχει θέσει ένα ζήτημα το οποίο κανένας από τους ηγέτες τους δεν διαθέτει τα εφόδια να το λύσει. Οι περιπέτειες της προσωπικής μου ζωής με έφεραν αντιμέτωπο με αυτό το πρόβλημα και με όπλισαν με σημαντική εμπειρία για την αντιμετώπισή του. Τώρα πια, δεν υπάρχει κανείς άλλος έκτος από

- 1 6 -


μένα, για να συνεχίσει την αποστολή του εξοπλισμού μιας νέας γενιάς με την επαναστατική μέθοδο, πάνω από τα κεφάλια των ηγετών της Δεύτερης και της Τρίτης Διεθνούς».2

Στα χρόνια ανάμεσα στο 1923 και το 1940, στα χρόνια που ο Τρό- τσκι βρισκόταν πολύ μακριά από την εξουσία, οι συνεισφορές του στην ανάπτυξη της προλεταριακής επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής ήταν τεράστιας κλίμακας, ιδιαίτερα από τη στιγμή που βρέθηκε εξόριστος. Από ένα απομακρυσμένο τούρκικο νησί, από ένα καταφύγιο στις γαλλικές Αλπεις, από ένα νορβηγικό χωριό και, τέλος, από ένα προάστιο της Πόλης του Μεξικό, το μυαλό του Τρότσκι δεν έπαψε να αγκαλιάζει την πάλη των εργατών σε διεθνές επίπεδο. Διαβάζοντας τα κείμενά του για την Κίνα, μένεις με την αίσθηση ότι ο συγγραφέας τους ζούσε και αγωνιζόταν στην Σανγκάη. Παρόμοιες εντυπώσεις αφήνουν και τα κείμενά του για την Γερμανία, την Γαλλία, την Ισπανία, την Βρετανία. Και παρόλο που είχε να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με το γεγονός ότι οι τροτσκιστικές ομάδες σε όλες αυτές τις χώρες ήταν μικρο- σκοπικές, αποτελούμενες από νέους, άπειρους ανθρώπους και ιδιαιτέρως απομονωμένες, η ιδιοφυία του Τρότσκι, η ζωηρή και ρεαλιστική συνάμα φαντασία του, το σαρωτικό εύρος της ματιάς του, κάνουν αυτό το κεφάλαιο ένα από τα πλουσιότερα της ζωής του.

Ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα ήταν το ερώτημα για τις οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές και συγκρούσεις που είχε να αντιμετωπίσει ένα εργατικό κράτος σε μια καθυστερημένη χώρα ενώ βρισκόταν περικυκλωμένο από πιο προηγμένους καπιταλιστικούς εχθρούς. Η εμπειρία της Παρισινής Κομμούνας ήταν φευγαλέα: τώρα, για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα εργατικό κράτος είχε κυριαρχήσει σε μια ολόκληρη χώρα. Η μαρξιστική θεωρία προκύπτει από την πράξη, γενικεύει τις προηγούμενες εμπειρίες της ανθρωπότητας. Παρόλο που ο Τρότσκι πάλεψε με συνέπεια, ακούραστα, ενάντια στον εκφυλισμό της επανάστασης, ενάντια στην ανερχόμενη σταλινική γραφειοκρατία, η εμπειρία στην οποία μπορούσε να στηριχτεί ήταν πολύ περιορισμένη και δεν είναι να απορεί κανείς για το ότι οι προβλέψεις του για το μέλ

- 17 -

Τόνι Κλιφ

λον του σταλινικού καθεστώτος δεν επιβεβαιώθηκαν. Καμιά πρόγνωση δεν επαληθεύεται στο σύνολό της, ιδιαίτερα όταν έχει να κάνει με ένα νέο φαινόμενο.

Η αφοσίωση του Τρότσκι στον σκοπό της επανάστασης άντεξε τη δοκιμασία των πιο δραματικών γεγονότων: ο κατατρεγμός και η συκοφαντία του από τον Στάλιν έκαναν να ωχριά οτιδήποτε παρόμοιο είχε υπάρξει στην ιστορία. Η πρώτη σύζυγος του Τρότσκι στάλθηκε σε ένα σταλινικό στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, δυο από τα τέσσερα παιδιά του δολοφονήθηκαν από πράκτορες του Στάλιν, μία πέθανε από τις στερήσεις ενόσω ο σύζυγός της υπέφερε σε μια φυλακή του Στάλιν και η τέταρτη αυτοκτόνησε. Από τα εφτά εγγόνια του μοναχά ένα, απ’ όσο γνωρίζουμε, επέζησε ελεύθερο.

Από την άποψη του άμεσου αντίκτυπου της δράσης του, τα χρόνια της ζωής του που ο Τρότσκι βρισκόταν μακριά από κάθε εξουσία είναι όντως ιδιαιτέρως άγονα. Όμως, από την σκοπιά της μακρόχρονης ιστορικής ανάπτυξης του επαναστατικού σοσιαλιστικού κινήματος, από τη σκοπιά της διατήρησης της μαρξιστικής παράδοσης στη ζωή, αυτό το κεφάλαιο της δράσης του Τ ρότσκι έχει κεφαλαιώδη σημασία.

Σ ’ αυτό το σημείο χρειάζεται μια αναφορά στη βιογραφία του Τρό- τσκι από τον Ντόυτσερ, στην τριλογία του «Ο Προφήτης Οπλισμένος», «Ο Προφήτης Αοπλος», «Ο Προφήτης Απόβλητος».

Πρόκειται για βιβλία υψηλού επιπέδου. Η λεπτολόγος αντιπαραβολή στοιχείων και ντοκουμέντων σε συνδυασμό με το μαγευτικό στυλ της γραφής του Ντόυτσερ προσδίδουν μια ιδιαίτερη σημασία στα κείμενά του. Δυστυχώς, παρόλα αυτά, το πνεύμα που κυριαρχεί στην τριλογία είναι ακριβώς το αντίθετο με το πνεύμα του προσώπου τη βιογραφία του οποίου παρουσιάζει. Η καρδιά του μαρξισμού ήταν για τον Τρότσκι η συνειδητή δράση της εργατικής τάξης: αυτή η θεμελιώδης αρχή βρισκόταν στον πυρήνα της ακούραστης, επίμονης αντίθεσής του στη σταλινική γραφειοκρατία. Κατηγόρησε τον Στάλιν ότι πρόδωσε την ρώσικη επανάσταση και ότι ήταν ο νεκροθάφτης της παγκόσμιας επανάστασης. Επομένως, το ρώσικο προλεταριάτο θα έπρεπε να κάνει

-18-


μια νέα επανάσταση για να απαλλαγεί από το στραγγαλισμό της σταλινικής γραφειοκρατίας. Ο σοσιαλισμός του Τρότσκι είναι σοσιαλισμός «από τα κάτω»: του Ντόυτσερ είναι ένας σοσιαλισμός «από τα πάνω».

Ο Ντόυτσερ διακατέχεται από μια μοιρολατρική αντίληψη για την άνοδο του Στάλιν, τον αντιμετωπίζει ως το αναγκαίο γέννημα της επανάστασης.

Στο βιβλίο του με τίτλο «Στάλιν»1 ο Ντόυτσερ εξηγεί ότι «η ευρύτερη λογική των πραγμάτων» που οδήγησε στη μεταμόρφωση του νικηφόρου μπολσεβικισμού στο σταλινισμό «είναι κοινή σε όλες τις μέχρι τώρα μεγάλες επαναστάσεις» (και σύμφωνα με αυτή την επιχειρηματολογία, αφορά και τις μελλοντικές επαναστάσεις). Στην πρώτη φάση αυτών των επαναστάσεων:

«Το επαναστατικό κόμμα διατηρεί ακόμα τον κοινό βηματισμό με την πλειοψηφία του έθνους. Αντιλαμβάνεται έντονα την ενότητά του με το λαό και την αρμονία ανάμεσα στους δικούς του στόχους με τις επιθυμίες και τους πόθους του λαού».4

Αυτή η φάση διαρκεί κατά τι περισσότερο από τον Εμφύλιο Πόλεμο. Όταν αυτός έχει τελειώσει, το επαναστατικό κόμμα βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν εξαντλημένο πληθυσμό και εκ τούτου η αντίδραση αρχίζει να παίρνει το πάνω χέρι.

«Εδώ εκδηλώνεται η αποκλιμάκωση της επανάστασης. Οι ηγέτες είναι ανίκανοι να τηρήσουν τις παλιότερες υποσχέσεις τους. Έχουν καταστρέψει τη παλιά τάξη πραγμάτων...»5

Για να προφυλάξουν τα επιτεύγματα της επανάστασης, αυτοί οι ηγέτες είναι αναγκασμένοι να βάλουν φίμωτρο στο πληθυσμό:

«Το κόμμα της επανάστασης δεν ανέχεται καμιά υποχώρηση: διάνυσε το μονοπάτι που βαδίζει υπακούοντας, σε γενικές γραμμές, στη θέληση των ίδιων ανθρώπων που τώρα το εγκαταλείπουν. Θα συνεχίσει να κάνει αυτό που θεωρεί ως καθήκον του, χωρίς να δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη φωνή του λαού. Εν τέλει, θα φιμώσει και θα πνίξει αυτή τη φωνή».6

«Οι ηγέτες δικαιολογούν τους εαυτούς τους με τη πεποίθηση

- 19-

Τόνι Κλιφ

πως ό,τι και αν κάνουν αυτό, εν τέλει, υπηρετεί τα συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας του έθνους. Συνολικά, όντως αυτό κάνουν: χρησιμοποιούν την εξουσία τους για να σιγουρέψουν τις περισσότερες από τις οικονομικές και κοινωνικές κατακτήσεις της επανάστασης».’

Ο Λένιν και ο Τρότσκι, λέει ο Ντόυτσερ, οδήγησαν αναπόφευκτα στον Στάλιν. Ο Ντόυτσερ ισχυρίζεται ότι εντόπισε

«Το νήμα της μη-συνειδητής ιστορικής συνέχειας που οδηγεί από τα διατακτικά και ντροπαλά δοκίμια του Στάλιν πριν και κατά τη διάρκεια της επανάστασης που θριάμβευε, στις επαναστάσεις που έφερε ο Στάλιν ο κατακτητής...Ένα παρόμοιο λεπτό νήμα συνδέει την εσωτερική πολιτική του Τρότσκι εκείνων των χρόνων με τις μετέπειτα πρακτικές του ανταγωνιστή του. Τόσο ο Τρότσκι όσο και ο Λένιν, ο καθένας σε ένα διαφορετικό πεδίο, εμφανίζονται ως οι εμπνευστές του Στάλιν και εκείνοι που τον ωθούν έστω κι εν αγνοία τους. Και ο ένας και ο άλλος, ωθούνταν από τις αυταπάτες τους και από περιστάσεις πέρα από τον έλεγχό τους...»8.

Μια από τις «αυταπάτες» απ’ τις οποίες, σύμφωνα με τον Ντόυτσερ, υπέφεραν ο Λένιν και ο Τρότσκι, ήταν η πεποίθηση ότι η επανάσταση θα εξαπλωθεί προς τα δυτικά της Ρωσίας. Αν ο Λένιν και ο Τρό- τσκι «είχαν μια περισσότερο ψύχραιμη εκτίμηση της διεθνούς επανάστασης» τότε ίσως «να είχαν προβλέψει ότι στις επόμενες δεκαετίες το παράδειγμά τους δεν θα έβρισκε μιμητές [σε καμιά άλλη χώρα]...’ .

Ο σκεπτικισμός του Στάλιν σχετικά με την επαναστατική διάθεση της εργατικής τάξης στις ευρωπαϊκές χώρες μοιάζει ότι δικαιώνεται περισσότερο από την αυτοπεποίθηση του Τρότσκι.10

Σε όλο το έργο του Ντόυτσερ αυτό που υπονοείται είναι ότι οι Τροτσκιστές της ρώσικης επανάστασης ήταν κάτι παρόμοιο με τους «Ισοπεδωτές» (Levelers) της αγγλικής και τους «Εμπερτιστές» της γαλλικής επανάστασης, «ουτοπικοί» οι οποίοι έθεταν σε κίνδυνο την επανάσταση, τις κατακτήσεις και το μέλλον της. Ο Ντόυτσερ υποστηρίζει ότι η αντίσταση των ρώσων τροτσκιστών στον Στάλιν ήταν μάταιη.

- 2 0 -


Διατυπώνει αυτή την άποψη με έναν ιδιαίτερα λεπτό τρόπο: «Όσοι συνθηκολόγησαν με τον Στάλιν, είναι αλήθεια ότι διέπραξαν μια πολιτική αυτοκτονία. Ωστόσο, το ίδιο έκαναν κι όσοι αρνήθηκαν να συνθηκολογήσουν»." Το αντίθετο ισχύει. Όσοι πάλεψαν αντί να συνθηκολογήσουν με τον Στάλιν, προετοίμασαν το έδαφος για τους νικηφόρους αγώνες των μελλοντικών γενεών.

Κατά την άποψη του Ντόυτσερ, ο σταλινισμός ήταν το νόμιμο τέκνο της επανάστασης. Σε όλες τις επαναστάσεις υπάρχουν οι ουτοπικοί εξτρεμιστές που δεν κατανοούν ότι η επανάσταση δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλα τα αιτήματα των μαζών τις οποίες ενέπνευσε. Τώρα, αποκαλύπτεται η σημασία της φράσης του Μακιαβέλι με την οποία ξεκινάει «Ο Προφήτης Αοπλος». Ο προφήτης χρειάζεται να είναι οπλισμένος ούτως ώστε όταν ο λαός έχει πάψει πια να πιστεύει στην επανάσταση να μπορεί «να τον αναγκάσει να πιστέψει, ασκώντας τη δύναμή του». Σύμφωνα με τον Ντόυτσερ, ο σταλινισμός δεν προστατεύει μόνο τα

επιτεύγματα της επανάστασης, αλλά επίσης τα βαθαίνει και τα διευρύνει.

Το 1929, πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Λένιν, η Σοβιετική Ρωσία έβαλε πλώρη για μια δεύτερη επανάσταση, που αυτή τη φορά την καθοδήγησε αποκλειστικά ο Στάλιν. Η δεύτερη αυτή επανάσταση, με το εύρος της και τον άμεσο αντίκτυπο που είχε στη ζωή 160 εκατομμυρίων ανθρώπων, ήταν ακόμα πιο σαρωτική και ριζοσπαστική από την πρώτη.12

«Ο Στάλιν... παρέμεινε φρουρός και κηδεμόνας της επανάστασης.» 11

Η «επανάσταση» στην οποία αναφέρεται ο Ντόυτσερ είναι η βίαιη «κολλεκτιβοποίηση» που στοίχισε τη ζωή εκατομμυρίων αγροτών και

εγκαθίδρυσε τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας με τα εκατομμύρια των εγκλείστων σ’ αυτά.

Ο Ντόυτσερ δηλώνει την αντίθεσή του στο χαρακτηρισμό «αντε- παναστάτης» που έδωσε ο Τρότσκι στον Στάλιν.14 Στο τέλος του Δεύ-

- 21 -

Τόνι Κλιφ

τερου Παγκόσμιου Πόλεμου, υποστηρίζει ο Ντόυτσερ, η επανάσταση εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες με εκατοντάδες εκατομμύρια κατοίκους.

«Στην Ανατολική Ευρώπη, η επανάσταση χρειάστηκε να έρθει κατά κύριο λόγο από τα έξω και από τα πάνω’ -μέσω της κατά- κτησης και της κατοχής. Οσον αφορά την Κίνα, η επανάσταση δεν εκδηλώθηκε με τη μορφή της προλεταριακής δημοκρατίας η οποία απλώθηκε από τη πόλη στην ύπαιθρο αλλά ως μια γιγά- ντιων διαστάσεων jacquerie (αγροτική εξέγερση) που κυρίευσε τις πόλεις εφορμώντας από την ύπαιθρο και μόνο κατόπιν αυτού πέ- ρασε από την ‘αστικοδημοκρατική’ στη σοσιαλιστική’ φάση της».15

Και μάλιστα, όπως υποστηρίζει ο Ντόυτσερ, η επικράτηση του Μάο είναι η τελική νίκη του τροτσκισμού:

«Αυτό το γεγονός, ο ‘κινέζικος ΟκτώβρηςΙ ήταν κατά κάποιο τρόπο, ένας ακόμα από τους μετά θάνατο θριάμβους του Τρό-

Μικρή σημασία έχει το γεγονός ότι ο Στάλιν και ο Μάο συκοφάντησαν, κατέτρεξαν και δολοφόνησαν του τροτσκιστές στις χώρες τους: και οι δυο ήταν οι κληρονόμοι του Τρότσκι. Ο Ντόυτσερ αφού αποδέχτηκε ότι το ρώσικο κράτος διαδραματίζει ένα επαναστατικό ρόλο σε διεθνή κλίμακα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο ανταγωνισμός του Ψυχρού Πολέμου είναι το κύριο, ίσως και το μοναδικό, πεδίο αναμέτρησης ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό. Για το μέλλον, υποστηρίζει «η ταξική πάλη αποκλεισμένη από το πεδίο που διεξάγονταν παραδοσιακά, θα εκδηλώνεται σε διαφορετικό επίπεδο και με διαφορετική μορφή, ως η αντιπαλότητα ανάμεσα στα δυο μπλοκ του ψυχρού πολέμου».17

Από τη στιγμή που οι ηγέτες τόσο των ΗΠΑ όσο και της Ρωσίας έχουν στην κατοχή τους πυρηνικά όπλα ενώ οι εργάτες δεν έχουν, τότε, αν ακολουθήσουμε τη λογική του Ντόυτσερ, οι εργάτες δεν έχουν κανένα ρόλο να παίξουν στην ταξική πάλη. Και πραγματικά, όπου και όποτε οι εργάτες συγκρούστηκαν με τη σταλινική γραφειοκρατία, ο

- 2 2 -


Ντόυτσερ τάχθηκε με την δεύτερη ενάντια στους πρώτους. Αντιτάχθη- κε σε όλες τις λαϊκές εξεγέρσεις στην Ανατολική Ευρώπη: την εξέγερση της 16 και 17 Ιούνη 1953 στην Ανατολική Γερμανία, του Οκτώβρη 1956 στην Πολωνία και Ουγγαρία. Αποδοκιμάζοντας τη διαδήλωση των οικοδόμων στο Ανατολικό Βερολίνο ενάντια στην αύξηση της «νόρμας» παραγωγής και το πετροβόλημα των ρώσικων τανκ από τους εργάτες, ο Ντόυτσερ έγραφε τα εξής:

«Η δράση τους είχε δυσάρεστες συνέπειες στη Μόσχα. Αδυνάτισε τη θέση του ανθρώπου που υποστήριζε τις μεταρρυθμίσεις και τη συμφιλίωση. Έδωσε νέα δύναμη στους σκληροπυρηνικούς σταλινικούς και τους ομοίους τους».1*

Αρα, οι εργάτες θα έπρεπε να περιμένουν παθητικά και υπομονετικά τις μεταρρυθμίσεις από τα πάνω!

Ο Ντόυτσερ κατήγγειλε τις εργατικές εξεγέρσεις στην Ουγγαρία και την Πολωνία ως αντεπαναστατικές πράξεις που προσπάθησαν «άθελά τους να γυρίσουν πίσω το ρολόι [της ιστορίας]»19. Χαιρέτισε τα ρώσικα τανκς που συνέτριψαν την εξέγερση των εργατών:

«Στο τέλος της περιόδου του Στάλιν η Ανατολική Ευρώπη (Ουγγαρία, Πολωνία, Ανατολική Γερμανία...) βρέθηκε στα πρόθυρα της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και μόνο η σοβιετική ένοπλη ισχύς (ή η απειλή για τη χρήση της) την απέτρεψε».“

Ο Τρότσκι ρίχτηκε σε ένα αγώνα ζωής και θανάτου με τη σταλινική γραφειοκρατία. Η ουσία των γραπτών του Ντόυτσερ είναι η συμφιλίωση ανάμεσα στο σταλινισμό και τον τροτσκισμό. Δεν υπάρχει κοινότητα πνεύματος ανάμεσα στον βιογράφο και το θέμα του. Ο Τρότσκι είναι ενεργητικός, δυναμικός, επαναστάτης: η αρχή της εργατικής δημοκρατίας, η πάλη ενάντια σε κάθε γραφειοκρατία, η αντίσταση της βάσης σε κάθε προνόμιο, είναι τα βασικά σημεία για εκείνον. Είναι η επανεπιβεβαίωση της ουσίας των βασικών θέσεων του μαρξισμού (που προσαρμόστηκαν από τον Τρότσκι με θαυμάσιο τρόπο στη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης). Το κεντρικό μοτίβο της ζωής του και του αγώνα που έδωσε μέχρι το πικρό τέλος του, ήταν ότι ο σοσιαλισμός

- 2 3 -

Τόνι Κλιφ

μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο από τους εργάτες, όχι «για λογαριασμό» των εργατών.

Για τον Ντόυτσερ οι μάζες παίζουν έναν παθητικό, δευτερεύοντα, κάποιες φορές και προβληματικό ρόλο, όταν απειλούν τα επιτεύγματα της επανάστασης. Κράτησε το περίβλημα του τροτσκισμού και πέταζε την ουσία του. Κάθε ομοιότητα με τον τροτσκισμό είναι τυπική και φραστική, απουσιάζει πλήρως το πνεύμα του επαναστάτη μαχητή. Ο Τρότσκι θα μπορούσε να πει δικαιολογημένα γι’ αυτόν: «έσπειρα δράκοντες και θέρισα ψύλλους».

Ετούτη η βιογραφία που κρατάτε στα χέρια σας είναι γραμμένη από έναν επί δεκαετίες μαθητή του Τρότσκι. Σήμερα είμαι περισσότερο από ποτέ πεπεισμένος για την ορθότητα των ιδεών του. Η κεντρική αιχμή τους, πάνω από όλα η θεωρία της διαρκούς επανάστασης, έχει αντέξει τη δοκιμασία του χρόνου. Τα ιστορικά γεγονότα έχουν δικαιώσει πλήρως τον επαναστατικό αγώνα του για τη διεθνή κομμουνιστική επανάσταση, την αντίθεσή του τόσο στη σοσιαλδημοκρατία όσο και στον σταλινισμό. Αν, κοιτώντας σήμερα προς τα πίσω, μπορούμε να διακρίνουμε στιγμές που ο Τρότσκι έκανε λάθη, τότε πρόκειται για ένα προνόμιο το οποίο απολαμβάνουμε μόνο και μόνο επειδή στεκόμαστε στους ώμους ενός γίγαντα. Όπου η δύναμη του Τρότσκι συνοδεύεται από αδυναμία του, όπως με το σοβαρό λάθος της απόρριψης εκ μέρους του για μια μακρά περίοδο της αντίληψης του Λένιν για το κόμμα, αυτή η βιογραφία δεν θα αποπειραθεί να συγκαλύψει τα λάθη: θα κάνει ότι είναι δυνατόν για να μην μετατραπεί σε αγιογραφία.

Ο ίδιος ο Τρότσκι αντιμετώπιζε πολύ έντιμα τα λάθη του. Την πιο σκληρή κριτική για τη στάση του απέναντι στο ζήτημα του κόμματος πριν το 1917, την άσκησε ο ίδιος. Σύμφωνα με μια από τις δηλώσεις του για το συγκεκριμένο ζήτημα:

«Χωρίς το κόμμα των μπολσεβίκων η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν θα είχε προχωρήσει και δεν θα είχε νικήσει. Συνεπώς, το μόνο πραγματικά επαναστατικό έργο, ήταν εκείνο που βοήθησε στη συγκρότηση και το δυνάμωμα αυτού του κόμματος. Σε σύ-

- 2 4 -


γκριση με αυτόν τον κύριο δρόμο, κάθε άλλο επαναστατικό έργο ήταν κάτι το παράπλευρο, χωρίς εσωτερική εγγύηση επιτυχίας ή αξιοπιστίας και σε πολλές περιπτώσεις ερχόταν σε αντιδιαμετρι- κή θέση με το κύριο επαναστατικό έργο της εποχής. Τπό αυτή την έννοια, ο Λένιν είχε δίκιο όταν υποστήριζε πως η συμφιλιωτική στάση |που ήταν η στάση του Τρότσκι] προσφέροντας προστασία και κάλυψη στον μενσεβικισμό, συχνά μετέτρεπε τα επαναστατικά συνθήματα, τις αναλύσεις κλπ, σε απλές φράσεις.

|Από τη στιγμή που το κατάλαβα αυτό) η θέση του Λένιν μού αποκαλύφθηκε με όλη τη δύναμή της. Αυτό που προηγουμένως θεωρούσα ως «διασπαστικό», «διαλυτικό» κλπ, τώρα αποκαλύφθηκε ως ένας μοναδικός και ασύγκριτα διορατικός αγώνας για την επαναστατική ανεξαρτησία του προλεταριακού κόμματος».21

Στη παρούσα βιογραφία συμπεριλαμβάνονται πολλοί έπαινοι και αρκετή κριτική για τις απόψεις του Τ ρότσκι στις τέσσερις δεκαετίες της πολιτικής του δραστηριότητας. Ο Τρότσκι ήταν ένας πολύ μεγάλος επαναστάτης για να χρειάζεται «προστασία» από τις κριτικές. Ελπίζω ότι η κριτική μου δεν θα είναι «στρογγυλεμένη» αλλά και ότι η παρουσίαση της σκέψης και των πράξεων του Τρότσκι δεν θα διαστρεβλώνεται από αυτή την κριτική.

Η λαμπρότητα της πένας του Τ ρότσκι, ο πλούτος της, το βάθος, η αιχμηρότητα, το χρώμα και η ποιητική της έκφραση, θα με κάνουν να χρησιμοποιήσω όσο γίνεται περισσότερο τα ίδια τα λόγια του Τρότσκι για να περιγράψω τόσο τις ιδέες του όσο και τη δράση του. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα ταιριαστό όσον αφορά τις επαναστάσεις του 1905 και του 1917. Καμιά άλλη επανάσταση δεν είχε μια ανάλογη τύχη, να διαθέτει ένα λαμπρό ιστορικό στο πρόσωπο ενός ανθρώπου που ήταν επίσης κι ένας από τους σημαντικότερους ηγέτες της. Το 1905 ο Τρότσκι ήταν ο ηγέτης κι ο εμπνευστής του πρώτου εργατικού συμβουλίου (σοβιέτ) στη παγκόσμια ιστορία. Το 1917 ήταν ο οργανωτής της εξέγερσης. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας ίσως να «πάσχει» από μια πληθώρα αποσπασμάτων από τα κείμενα του Τρότσκι, όμως η αλήθεια είναι ότι βρήκα μεγάλη δυσκολία να παραλείψω και πολλά άλλα που

-25-

Τόνι Κλιφ

θα άξιζε ιδια ίτερα να συμπεριληψθούν.

Ό λ ο το ε ίν α ι, ο νους, η θ έλ η σ η , η εν έρ γ ε ια του Τ ρ ό τ σ κ ι ήτα ν

σ τραμμένα προς το μέλλον. Σ τη νεαρή ηλικία των 21 χρόνων έγραψε:

«D um spiro, spero! Οσο αναπνέω, ελπίζω -ό σ ο αναπνέω θα παλεύω για το μέλλον, το ακτινοβόλο μέλλον στο οποίο ο άνθρωπος, δυνατός κι όμορφος, θα γίνει κύριος του αυθόρμητου ρεύματος της ιστορίας του και θα το κατευθύνει στον ανοιχτό ορίζοντα της ομορφιάς, της χαράς και της ευτυχίας...Dum spiro, spero!"22

Σ τη δια θήκη του, λ ίγο πριν τη δολοφονία του, ο Τ ρό τσ κι επανα

λάμβανε την α ισιοδοξία του για το μέλλον:

«Η πίστη μου στο κομμουνιστικό μέλλον της ανθρωπότητας δεν είναι λιγότερο φλογερή, για την ακρίβεια, είναι περισσότερο σταθερή απ' ότι ήταν στα χρόνια της νιότης μου... Βλέπω τη φωτεινή πράσινη λωρίδα του γρασιδιού κάτω από τον τοίχο και τον καθάριο μπλε ουρανό από πάνω του και το φως του ήλιου παντού. Η ζωή είναι όμορφη. Ο ι μελλοντικές γενιές ας την απαλλάξουν από κάθε τι κακό, από κάθε καταπίεση kui βία και ας την απολαύσουν στο μέγιστο».2

Ο Λέον Τρότσκι σε νεαρή ηλικία, σε φωτογραφίες από τα αρχεία της Τσαρικής Μυστικής Αστυνομίας.


1Η νιότη

Στις 26 Οκτώβρη 1879 (ή 7 Νοέμβρη, σύμφωνα με το δυτικό ημερολόγιο)* ένα αγόρι γεννήθηκε στην οικογένεια του Δαβίδ Λεόντιεβιτς Μπρονστάιν. Το παιδί πήρε το όνομα του παππού του: Λεβ ή Λέον. Με ένα παιχνίδισμα της τύχης, την ίδια μέρα 38 χρόνια μετά, το αγόρι, με το όνομα Λέον Τρότσκι, θα οδηγούσε την μπολσεβίκικη εξέγερση στην Πετρούπολη.

Ο Λιόβα (το χαϊδευτικό του Λεβ) πέρασε τα πρώτα εννιά χρόνια της ζωής του στο οικογενειακό χτήμα της Γιάνοβκα, στην επαρχία της Χερσόνας στην Ουκρανία. Το χτήμα απείχε 25 χιλιόμετρα από το κοντινότερο ταχυδρομείο και 35 χιλιόμετρα από τον κοντινότερο σιδηρόδρομο.

«Το ίδιο μεγάλη ήταν η απόσταση από τα κυβερνητικά γραφεία, τα καταστήματα και τη πόλη και ακόμα μακρύτερα βρισκόταν ο κόσμος με τα μεγάλα γεγονότα του. Η ζωή στη Γ ιάνοβκα ρυθμιζόταν απόλυτα από το ρυθμό των εργασιών του κτήματος. Τίποτα άλλο δεν είχε σημασία -εκτός από τη τιμή των σιτηρών στη παγκόσμια αγορά. Εκείνες τις μέρες ποτέ δεν βλέπαμε μια εφημερίδα ή ένα περιοδικό στην επαρχία».1

Οταν έγινε εφτά χρονών οι γονείς του τον έστειλαν σε ένα kheder,

* Οι ημερομηνίες σε αυτό το τόμο ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο που ήταν τότε σε ισχύ στη Ρωσία: τον 19ο αιώνα αυτό ήταν 12 μέρες πίσω από το δυτικό Γρηγορια- νό ημερολόγιο και τον 20ο αιώνα 13 μέρες πίσω.

- 27 -

Τόνι Κλιφ

ένα ιδιωτικό εβραϊκό θρησκευτικό σχολείο στο Γκρομόλκυ, μια γερμα- νο-εβραϊκή αποικία λίγα χιλιόμετρα απόσταση από τη Γιάνοβκα. Εκεί του έμαθαν να διαβάζει τη Βίβλο και να τη μεταφράζει από τα εβραϊκά στα ρωσικά. Η ύλη των μαθημάτων περιλάμβανε επίσης λίγη αριθμητική και λίγα ρώσικα. Ο Λιόβα δεν ήξερε γρι γίντις (εβραϊκή διάλεκτος) οπότε δεν μπορούσε να καταλάβει τον δάσκαλο και δεν τα πήγαινε καλά με τους συμμαθητές του. Παρά τα εμπόδια, κατάφερε να μάθει να γράφει και να διαβάζει ρώσικα. Ωστόσο, επειδή εκεί ήταν τόσο δυστυχισμένος, λίγους μήνες αργότερα οι γονείς του τον πήραν από το σχολείο. Όταν επέστρεψε στη Γιάνοβκα άρχισε να αντιγράφει ακούραστα στιχάκια και αποσπάσματα από τα βιβλία που διάβαζε και έγραψε κι ο ίδιος μερικά τέτοια στιχάκια.

Το φθινόπωρο του 1888 στείλανε τον Λιόβα στην Οδησσό, το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας- για να μείνει με τον ανιψιό της μητέρας του, τον Μωυσή Φιλίποβιτς Σπέντζερ, για να μπορέσει να σπουδάσει στο Realschule του Αγίου Παύλου. Σ ’ εκείνο το σχολείο δεν διδάσκονταν ελληνικά ή λατινικά, αλλά δινόταν γερές βάσεις στην φυσική, τα μαθηματικά και τις σύγχρονες γλώσσες -τα γερμανικά και τα γαλλικά. Η διδασκαλία γίνονταν στα ρώσικα.

Ο Λιόβα έμεινε στην Οδησσό μέχρι το 1896. Αξίζει να αναφερθεί ένα επεισόδιο που έγινε στο σχολείο. Έδειξε τη θέληση να παλεύει ενάντια στην αδικία και την ετοιμότητα να ηγείται. Ο Γάλλος δάσκαλος προκαλούσε συνέχεια τους Γερμανούς μαθητές. Μια μέρα έγινε ιδιαίτερα κακός απέναντι σε ένα παιδί γερμανικής καταγωγής, τον Μπέκερ. Οι μαθητές, με επικεφαλής τον Λιόβα, αποφάσισαν να οργανώσουν ένα «κονσέρτο» για τον καθηγητή. Το «κονσέρτο» σήμαινε ότι μόλις ο καθηγητής γυρνούσε τη πλάτη και περπατούσε, τα παιδιά έκαναν ήχους με κλειστό το στόμα, ώστε να μην διακρίνεται ποιος συμμετείχε στη φασαρία. Όταν η διεύθυνση του σχολείου πήρε μέτρα για να πατάξει τους ταραξίες, στην τάξη επικράτησε πανικός. Η πλειοψηφία των αγοριών συγκρατήθηκε και δεν είπε τίποτα, κάποιοι που τιμωρήθηκαν άρχισαν να μιλάνε και να κατηγορούν τον Μπρονστάίν ως τον αρχηγό


της φάρσας και έτσι ο Λιόβα αποβλήθηκε από το σχολείο. Περίπου τριάντα χρόνια αργότερα, ο Τρότσκι συνόψιζε ως εξής εκείνη την εμπειρία:

«Αυτή ήταν, μπορεί να πει κανείς, η πρώτη μου πολιτική δοκιμασία. Να ποιες ήταν οι ομάδες που διαμορφώθηκαν στη διάρκεια του επεισοδίου: στο ένα άκρο οι ουραγοί και οι ζηλόφθονοι, τα ειλικρινή και θαρραλέα αγόρια στο άκρο και η μάζα των διατακτικών και των ταλαντευόμενων στη μέση. Αυτές οι τρεις ομάδες δεν εξαφανίστηκαν ποτέ εντελώς ακόμα και στα χρονιά που ακολούθησαν. Τους συνάντησα ξανά kui ξανά στη ζωή μου, κάτω από τις πιο διαφορετικές συνθήκες».2

Τα Realschule είχαν κανονικά εφτά τάξεις, αλλά αυτό του Αγ. Παύλου είχε μόνο έξι. Έτσι λοιπόν ο Λεβ έπρεπε να παρακολουθήσει τη τελευταία τάξη σε ένα άλλο σχολείο στο Νικολάεφ για να αποφοιτήσει κανονικά και να μπορεί να γραφτεί στο πανεπιστήμιο. Αυτή η χρονιά στο Νικολάεφ ήταν καθοριστική για τη ζωή του Λεβ. Εγκαταστάθηκε σε μια οικογένεια οι γιοι της οποίας ήταν επηρεασμένοι από τις σοσιαλιστικές ιδέες και τον έφεραν σε επαφή με έναν σοσιαλιστικό κύκλο. Με μια μοναδική εξαίρεση -την Αλεξάνδρα Σοκολόψσκαγια, τη μελλοντική σύζυγο του Τρότσκι- όλα τα μέλη αυτής της ομάδας ήταν Ναρόντνικοι. Οι Ναρόντνικοι πίστευαν ότι το υποκείμενο της επανάστασης και της μελλοντικής κοινωνίας ήταν οι αγρότες και όχι οι βιομηχανικοί εργάτες, το προλεταριάτο.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1880 και των αρχών του 1890, το επαναστατικό κίνημα βρισκόταν σε μεγάλη ύφεση. Το 1881, η δολοφονία του Τσάρου Αλέξανδρου II από τους λαϊκιστές της ομάδας Ναρό- ντναγια Βόλια δεν οδήγησε, όπως περίμεναν, σε μια πανεθνική εξέγερση. Οδήγησε ωστόσο στο θάνατο της «Ναρόντναγια Βόλια». Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ξεκίνησε μια νέα αφύπνιση του επαναστατικού κινήματος αυτή τη φορά επηρεασμένη όμως από τους μαρξιστές της Ρωσίας, τους Σοσιαλδημοκράτες.

Η πρώτη γενιά της ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας, με επικεφαλής

- 2 9 -

Τόνι Κλιφ

τον Πλεχάνοφ, ξεκίνησε την προπαγανδιστική της δραστηριότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1880. Στην αρχή το μέγεθος της μετριόταν σε μονάδες και λίγο μετά σε δεκάδες. Η δεύτερη γενιά με επικεφαλής τον Λένιν (που ήταν δεκατέσσερα χρόνια νεότερος από τον Πλεχάνοφ) μπήκε στην πολιτική αρένα στην αρχή της δεκαετίας του 1890. Τώρα, οι Σοσιαλδημοκράτες έφταναν τις μερικές εκατοντάδες. Η τρίτη γενιά, αποτελούμενη από ανθρώπους δέκα χρόνια περίπου νεότερους από τον Λένιν, μπήκαν στο κίνημα πάνω στο γύρισμα του αιώνα. Σ ’ αυτή τη γενιά, που πλέον αριθμούσε χιλιάδες, ανήκε κι ο Τρότσκι όπως κι ο Στάλιν, ο Ζινόβιεφ, ο Κάμενεφ κι άλλοι μελλοντικοί ηγέτες των μπολσεβίκων.

Το 1896 έφτασαν στο Νικολάεφ τα νέα της απεργίας 30.000 κλω- στοϋφαντουργών της Πετρούπολης, της πρώτης μαζικής απεργίας στη ρώσικη ιστορία, η οποία είχε επηρεαστεί από την Ενωση Αγώνα για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης που είχαν ιδρύσει πρόσφατα ο Λένιν, ο Μαρτόφ και ο Ποτρέσοφ. Στο Κίεβο και τη Μόσχα ξέσπασαν φοιτητικές κινητοποιήσεις. Δεκάδες φοιτητές που έρχονταν στο Νικο- λάεφ για τις διακοπές του καλοκαιριού, των Χριστουγέννων και του Πάσχα, μετέφεραν και εικόνες από αυτούς τους ξεσηκωμούς. Κάποιοι από αυτοί είχαν αποβληθεί από τα πανεπιστήμια. Τον Φλεβάρη του 1897 μια φοιτήτρια, η Βέτροβα, αυτοπυρπολήθηκε στο Φρούριο Πέτρου και Παύλου όπου ήταν κρατούμενη. Τα νέα για το χαμό της πυροδότησαν νέα ένταση στις πανεπιστημιουπόλεις: οι συλλήψεις και οι αποβολές πολλαπλασιάστηκαν. Ο Λεβ ήρθε σε επαφή με πρώην Να- ρόντνικους εξόριστους που βρίσκονταν υπό αστυνομική επιτήρηση. Μέσω των συγκατοίκων του, γνώρισε τον Φραντς Σβιγκόφσκι έναν Τσέχο κηπουρό που νοίκιαζε ένα δενδρόκηπο στα περίχωρα της πόλης. Στη καλύβα του συγκεντρωνόταν ένας μικρός κύκλος συζήτησης αποτελούμενους από φοιτητές και εργάτες. Όπως θυμάται ο Τ ρότσκι:

«Ηταν ο πρώτος εργάτης που γνώριζα ο οποίος ήταν συνδρομητής σε εφημερίδες, διάβαζε γερμανικά, γνώριζε τους κλασσικούς και συμμετείχε άνετα στις συζητήσεις ανάμεσα στους μαρξι

- 3 0 -


στές και τους λαϊκιστές. Το δωματιάκι του στο κήπο ήταν το σημείο συνάντησης για φοιτητές που ήταν περαστικοί από την πόλη, πρώην εξόριστους και ντόπιους νεολαίους. Από τον Σβιγκόψ- σκι μπορούσες να προμηθευτείς ένα απαγορευμένο βιβλίο. Στις συζητήσεις των εξόριστων συχνά αναφέρονταν τα ονόματα των λαϊκιστών, του Ζελιάμποψ, της Περόφσκαγια, της Φίγκνερ, οι οποίοι αντιμετωπίζονταν όχι ως μυθικοί ήρωες αλλά ως άνθρωποι με τους οποίους γνωρίζονταν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία φίλοι εκείνων των εξόριστων, αν όχι οι ίδιοι. Είχα την αίσθηση ότι γινόμουν ένας μικρός κρίκος σε μια μεγάλη αλυσίδα».1

Επαναστάτης αγκιτάτορας και οργανωτής

Τα μέλη του κύκλου Σβιγκόψσκι δήλωναν ότι είναι Ναρόντνικοι. Μόνο η Αλεξάνδρα Λβόβνα Σοκολόφσκαγια δήλωνε μαρξίστρια (παρόλο που ήταν κόρη Ναρόντνικου). Όταν ο Λεβ έγινε μέλος αυτού του κύκλου βρέθηκε στη μέση μιας έντονης αντιπαράθεσης. Πιέστηκε να διαλέξει κι αρχικά αυτοπροσδιορίστηκε ως Ναρόντνικος. Ωστόσο, λ ίγους μήνες αργότερα, έγινε μαρξιστής. Η μετάβαση από το λαϊκισμό στο μαρξισμό ήταν κάτι το ιδιαίτερα συνηθισμένο: ο Πλεχάνοφ, ο Λένιν και πολλοί άλλοι ξεκίνησαν ως λαϊκιστές και κατόπιν έγιναν μαρξιστές -η εργατική τάξη ήταν πολύ μικρή και η έλξη του λαϊκισμού ιδιαίτερα έντονη. Επίσης, σημαντική θα πρέπει να ήταν κι η προσωπική επιρροή της Αλεξάνδρας αφού σύντομα ο Λεβ την παντρεύτηκε.

Ο Λεβ πήρε το ψευδώνυμο Λβοφ για να μπορέσει πάρει ενεργά μέρος στην προπαγανδιστική δουλειά. Μαζί με έναν φίλο του φοιτητή αποφάσισαν να έρθουν σε γνωριμία με τους εργάτες. Ο πρώτος που ήρθαν σε επαφή ήταν ο Ιβάν Αντρέγιεβιτς Μούχιν, ένας σοσιαλιστής ηλεκτρολόγος, ο οποίος έκανε μεγάλη εντύπωση στο νεαρό Λεβ. Πολ

λά χρόνια αργότερα, ο Τρότσκι θυμόταν, πώς ο Μούχιν τους εξηγούσε με πολύ παραστατικό τρόπο πώς προπαγάνδιζε στους εργάτες το νόημα της σοσιαλιστικής επανάστασης:

«Είναι πολύ απλό. Βάζω ένα φασόλι στο τραπέζι και λέω: Αυτό

-31 -

Τόνι Κλιφ

είναι ο Τσάρος’ Γύρω από αυτό βάζω κι άλλα φασόλια. Αυτοί είναι οι υπουργοί, οι δεσποτάδες, οι στρατηγοί και εδώ είναι οι γαιοκτήμονες και οι έμποροι Και δίπλα φτιάχνω ένα άλλο σωρό από φασόλια και λέω 'αυτός είναι ο απλός κόσμος'. Μετά τους ρωτάω: 'Δείξτε μου τον Τσάρο.’ Μου δείχνουν. 'Περιμένετε' μας έλεγε ο Μούχιν κλείνοντας το αριστερό του μάτι. Ανακατεύω τα φασόλια και τους ρωτάω: πού είναι ο Τσάρος: που είναι οι υπουργοί;’ και μου απαντάνε ‘πού να ξέρω; είναι όλα ανακατεμένα.’ Ακριβώς όπως το βλέπω κι εγώ τους απαντάω ‘όλα τα φασόλια πρέπει να είναι ανακατεμένα

Είχα συγκινηθεί τόσο από αυτή την ιστορία που με έλουζε ιδρώτας. Αυτό ήταν το πραγματικό, ενώ εμείς μέχρι τότε απλά μαντεύαμε, περιμέναμε και κλωθογυρίζαμε... Τα φασόλια του Μούχιν που κατέστρεφαν την αρχιτεκτονική του ταξικού συστήματος ήταν η επαναστατική προπαγάνδα.

Όμως, πως θα τα ανακατέψουμε τα διαολεμένα, αυτό είναι το πρόβλημα’ είπε ο Μούχιν με ένα διαφορετικό τόνο στη φωνή του κοιτάζοντάς με έντονα και με τα δυο του μάτια. Δεν είναι απλά φασόλια, έτσι δεν είναι;’ και αυτή τη φορά περίμενε από μένα να του απαντήσω».4

Ο Τρότσκι συνάντησε ξανά τον Μούχιν, εικοσιτρία χρόνια μετά στη Χερσόνα, στο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας όταν ο δεύτερος ήταν ηγετικός στέλεχος των μπολσεβίκων.

Το 1897 οι εργάτες που δούλευαν στα εργοστάσια του Νικολάεφ ήταν 8.000 περίπου. Ο κύκλος Σβιγκόφκσι άρχισε να δρα ανάμεσά τους:

«Οι εργάτες στρέφονταν προς εμάς σαν να το περίμεναν. Ολοι φέρνανε και φίλους τους, κάποιοι ήρθαν με τις συζύγους τους και λίγοι πιο ηλικιωμένοι με τους γιους τους. Ποτέ δεν χρειάστηκε να τους 'κυνηγήσουμε,’ αυτοί μας αναζητούσαν. Έτσι νέοι και άπειροι ηγέτες που ήμασταν, σύντομα αυτό το κίνημα που ξεκινήσαμε άρχισε να μας προσπερνά. Κάθε λέξη μας είχε ανταπόκριση. Στις μυστικές συναντήσεις, μελέτες και συζητήσεις, συγκεντρώνονταν 20 και 25 εργάτες, σε σπίτια, στο δάσος ή κοντά στο ποτάμι. Το στοιχείο που κυριαρχούσε σε αυτά τα μαζέματα, ήταν οι ιδιαίτερα ειδικευμένοι εργάτες που έπαιρναν πολύ καλούς μισθούς. Ήδη

- 3 2 -


δούλευαν οχτάωρο».*

Η οργάνωση κυκλοφορούσε προκηρύξεις και μια μονόφυλλη εφημερίδα με τίτλο Nashe Delo («Ο Σκοπός μας»), 200 αντίτυπα περίπου το κάθε φύλλο. Οι προκηρύξεις είχαν σαν θέμα τις συνθήκες στα εργοστάσια και τα ναυπηγεία, τις αυθαιρεσίες των εργοδοτών και των αξιω- ματούχων. Ο Τρότσκι έγραψε αργότερα:

«Είχαμε δικαιολογημένα μεθύσει από την εκπληκτική αποτελε- σματικότητα της δράσης μας. Από όσα είχαμε ακούσει στους επαναστατικούς κύκλους, είχαμε μάθει ότι οι εργάτες που κερδίζονταν από τη προπαγάνδα μετριούνται σε μονάδες. Ένας επαναστάτης που κέρδιζε έναν-δυο εργάτες στις ιδέες του σοσιαλισμού θεωρούσε ότι είχε κάνει μια επιτυχημένη δουλειά, ενώ στη δίκιά μας περίπτωση ο αριθμός των εργατών που οργανωνόταν ή ήθελε να οργανωθεί στις ομάδες μας ήταν ουσιαστικά ανεξάντλητος.Η μόνη έλλειψη ήταν σε προπαγανδιστικό υλικό και καθοδηγητές...

Έγραφα διακηρύξεις και άρθρα, τα αντέγραφα με το χέρι στη ζελατίνα για να τα περάσω μετά στον επίπεδο πολύγραφο. Εκείνη την εποχή δεν είχαμε ακούσει καν για τις γραφομηχανές. Έγραφα το κάθε γράμμα με τη πιο μεγάλη φροντίδα, θεωρώντας ζήτημα τιμής να είναι τόσο ευανάγνωστα ώστε ο καθένας, όσο λίγα γράμματα κι αν ήξερε, να μπορεί να τις διαβάσει χωρίς δυσκολία. Μου έπαιρνε δυο ώρες να αντιγράψω μια σελίδα. Μερικές φορές περνούσε και μια βδομάδα για να τεντώσω τη πλάτη μου, διέκοπτα μόνο για τις συναντήσεις και τη μελέτη στις ομάδες. Όμως, πόσο μεγάλο ήταν το συναίσθημα της ικανοποίησης όταν από τα εργοστάσια και τα εργαστήρια ερχόταν η πληροφορία ότι οι εργάτες διάβαζαν αχόρταγα τα μυστήρια χαρτιά γραμμένα με μοβ μελάνι και τα κυκλοφορούσαν χέρι με χέρι καθώς τα συζητούσαν».6

Τα κείμενα που έγραφε ο Λεβ ήταν απλά και πειστικά. Κάθε φορά ασχολούνταν με ένα συγκεκριμένο γεγονός που είχε συμβεί στο εργοστάσιο και συζητούσαν οι εργάτες:

«Ολοι σας ξέρετε για την επίσκεψη του πλοιάρχου-διοικητή, του Φεντότοφ, στα ναυπηγεία και χωρίς αμφιβολία όλοι σας μά

- 3 3 -

Τόνι Κλιφ

θατε για την άθλια συμπεριφορά του: επειδή κάποιοι εργάτες δεν υποκλίθηκαν μπροστά του, με εντολή της εξοχότητάς του’ μπήκαν στη λίστα για απόλυση...»

Ο Τρότσκι με αυτόν τον τρόπο ανοίγει μια συζήτηση με τους εργάτες των ναυπηγείων. Ενας μηχανικός, τσιράκι των εργοδοτών, συγκέντρωσε τους εργάτες για να καταγγείλει το περιεχόμενο των προκηρύξεων. Από αυτό το περιστατικό παίρνει αφορμή ο Τρότσκι για να ανοίξει ακόμα μια συζήτηση:

«Ο Νέϊμαν (ο μηχανικός) σκαρφάλωσε στον πάνω όροφο του κτιρίου που στεγάζεται η ηλεκτρική γεννήτρια και έβγαλε ένα λόγο στους συγκεντρωμένους εργάτες, στον οποίο τα ψέματα ήταν περισσότερα από τις λέξεις. Αυτός που μιλούσε δεν ήταν ο Νέϊ- μαν αλλά ο μισθός του. ‘Είστε μια χούφτα άνθρωποι ' ούρλιαξε ο μισθός του Νέϊμαν ‘και τολμάτε να τα βάζετε με την πιο τρομερή εξουσία»! Ρωτήστε τον Νέϊμαν, σύντροφοι, αν διαβάζει εφημερίδες και γνωρίζει τι συμβαίνει στον κόσμο. Γνωρίζει άραγε, ότι μόλις 46.000 εργάτες στην Αγία Πετρούπολη, με δυο απεργίες, ανάγκασαν αυτή την τρομερή εξουσία να τους δώσει το νόμο της 2ας Ιούλη σχετικά με τη διάρκεια της εργάσιμης μέρας:... ‘Θα υποφέρετε στη φυλακή’ είπε αυτός ο μηχανικός και οι σύζυγοι και τα παιδιά σας θα πεθάνουν από τη πείνα και το κρύο.' Είδατε πόσο νοιάζεται για το καλό σας και το καλό των οικογενειών σας: Απαντήστε στον Νέϊμαν, που δεν ξέρει άλλη χαρά από ένα πλουσιοπάροχο γεύμα κι ένα πολυτελές διαμέρισμα, ότι υπάρχει μια χαρά ανώτερη και ενδοξότερη -ο αγώνας για το μεγάλο σκοπό της ελευθερίας και της δικαιοσύνης».7

Ο ίδιος ο Τρότσκι θυμάται ότι:

«Αν κάποιος έριχνε μια ψύχραιμη ' ματιά σε όλα αυτά, σ’ εκείνη την ομάδα των νεαρών που ψηλαφούσε στο μισοσκόταδο γύρω από έναν άθλιο επίπεδο πολύγραφο, πόσο απίθανο και μη-ρεαλι- στικό θα έμοιαζε να φαντάζονταν ότι μ’ αυτόν τον τρόπο θα ανέτρεπαν ένα πανίσχυρο κράτος αιώνων! Κι όμως, αυτή η απίθανη φαντασίωση έγινε πραγματικότητα μέσα σε μια γενιά, και μόλις οχτώ χρόνια θα μεσολαβούσαν από εκείνες τις νύχτες μέχρι το 1905 κι ούτε καν είκοσι μέχρι το 1917»."

Η ομάδα κατάφερε να κυκλοφορήσει τρία φύλλα της Nashe Delo.

- 3 4 -

Τροτσκι 1879-1917 Προς τον Οκτώβρη

Η οργάνωση είχε τον τίτλο Εργατική Ένωση της Νότιας Ρωσίας και ο προσανατολισμός της ήταν να οργανώσει κι εργάτες από άλλες πόλεις. Αποτελούταν από οχτώ ή εννιά κύκλους με περίπου 200 εργάτες μέλη τους. Ενας πολύ εντυπωσιακός αριθμός, αν αναλογιστούμε ότι οι εργάτες στην πόλη δεν ξεπερνούσαν τις 10.000.

Από τη στιγμή που ο κύκλος του Σβιγκόψσκι αποτελούταν από ανθρώπους που δήλωναν Ναρόντνικοι, με μια μειοψηφία μαρξιστών, η προπαγάνδα της Εργατικής Ενωσης Νότιας Ρωσίας περιορίζονταν σε οικονομικά ζητήματα και απέφευγε τα πολιτικά. Από αυτή την άποψη, μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «οικονομίστικη», όπως και πολλές άλλες παρόμοιες ομάδες στην Ρωσία εκείνη την περίοδο. (Οπως θα δούμε στη συνέχεια, στο Δεύτερο Συνέδριο του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος το 1903, ο αντιπρόσωπος από το Νικολάεφ υποστήριξε την «οικονομίστικη» εφημερίδα Ραμπότσεγιε Ντέλο (Rabocheye Delo).

Σε εκείνη τη περίοδο της ζωής του ο Λεβ ταυτίστηκε απόλυτα με την εργατική τάξη και την επανάσταση. Η Αλεξάνδρα Σοκολόφσκαγια, η πρώτη του σύζυγος, χρόνια αργότερα είπε στον Μαξ'Ιστμαν ότι:

«Μπορεί να γίνεται πολύ τρυφερός και συμπαθητικός και πάλι άλλες φορές, πολύ ισχυρογνώμων κι αλαζόνας. Όμως, σε ένα πράγμα δεν αλλάζει ποτέ: στην αφοσίωσή του στην επανάσταση.Σε όλη τη διάρκεια της επαναστατικής μου δράσης κι εμπειρίας δεν έχω γνωρίσει άλλον άνθρωπο τόσο αφιερωμένο σε αυτό το σκοπό».’

Στη φυλακή και στη Σιβηρία

Στις 28 Γενάρη 1898 η αστυνομία έκανε μαζικές συλλήψεις στο Νι- κολάεφ. Πιάστηκαν περισσότερα από 200 άτομα, ο Λεβ ήταν ένας από αυτούς. Η φυλακή του Νικολάεφ θα ήταν η πρώτη από τις περίπου είκοσι που θα γνώριζε στη διάρκεια της ζωής του. Από κει μεταφέρθηκε στη φυλακή της Χερσόνας όπου κρατήθηκε για κάμποσους μήνες. Κατόπιν τον μετέφεραν σε μια φυλακή της Οδησσού όπου θα παράμενε μέχρι το τέλος 1899, για περίπου ενάμιση χρόνο. Ουσιαστικά όλο αυτό

- 3 5 -

Τόνι Κλιψ

το χρονικό διάστημα βρισκόταν σε απομόνωση. Αξιοποίησε αυτή τη περίοδο για να βελτιώσει τις γνώσεις του στις ξένες γλώσσες. Στη βιβλιοθήκη της φυλακής υπήρχαν μόνο θρησκευτικά βιβλία και περιοδικά της εκκλησίας. Διάβασε λοιπόν τη Βίβλο στα γερμανικά, τα γαλλικά, τα αγγλικά και τα ιταλικά. Στη διάρκεια εκείνων των μηνών της φυλάκισης, έκανε μεγάλα βήματα στη κατανόηση της μαρξιστικής θεωρίας του ιστορικού υλισμού. Σ ’ αυτή τη προσπάθεια βρήκε μεγάλη βοήθεια από τα κείμενα του Ιταλού μαρξιστή Αντόνιο Λαμπριόλα, που έφτασαν στη φυλακή σε γαλλική μετάφραση. Όμως, για να αφομοιώσει τη θεωρία, ο Λεβ χρειάστηκε να εμπλακεί σε ανεξάρτητη έρευνα και γι’ αυτό μελέτησε επί μήνες την ιστορία του ελευθεροτεκτονισμού (της μασονίας). Γράφει:

«Επειδή οι κανονισμοί της φυλακής υποχρέωναν τον κρατούμενο να παραδίδει το παλιό του σημειωματάριο μόλις εφοδιαζόταν με ένα καινούργιο, για τις μελέτες μου γύρω από τη μασονία προμηθεύτηκα ένα μεγάλο τετράδιο ασκήσεων με χίλιες αριθμη- μένες σελίδες και σ’ αυτές κατέγραφα, με μικροσκοπικά γράμματα, αποσπάσματα από πολλά βιβλία ανακατεμένα με τις δικές μου σκέψεις για τη μασονία και για την υλιστική αντίληψη της ιστορίας. Αφιέρωσα το μεγαλύτερο μέρος της χρονιάς σε αυτή την εργασία. Επιμελούμουν προσεκτικά το κάθε κεφάλαιο, το αντέγραφα σε ένα σημειωματάριο που μου είχαν φέρει κρυφά και μετά το έστελνα στους φίλους στα άλλα κελιά για να το διαβάσουν. Για να πετύχει αυτό το τέχνασμα είχαμε σκαρώσει ένα περίπλοκο σύστημα που το ονομάζαμε τηλέφωνο! Το πρόσωπο για το οποίο προοριζόταν το πακέτο -αν βέβαια το κελί του δεν ήταν πολύ μακριά- κρέμαγε ένα βάρος σε ένα κομμάτι σκοινί και αφού έβγαζε το χέρι του όσο πιο έξω γινόταν από το παράθυρο το στριφογύριζε μια φορά για να πάρει φόρα. Αφού πρώτα είχαμε συνεννοηθεί με χτυπήματα στο τοίχο, εγώ έβγαζα το σκουπόξυλο από το παράθυρο ώστε το σκοινί με το βάρος να τυλιχτεί γύρω του. Μετά τραβούσα μέσα το σκουπόξυλο και έδενα το χειρόγραφο στο σκοινί. Αν το πρόσωπο στο οποίο ήθελα να στείλω το χειρόγραφο βρισκόταν σε πιο απομακρυσμένο κελί, η ίδια διαδικασία επαναλαμβανόταν με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς, κάτι

- 3 6 -


που την έκανε ακόμα πιο περίπλοκη...Δεν αφομοίωσα τον ιστορικό υλισμό μονομιάς, δογματικά. Η

διαλεκτική μέθοδος μου αποκαλύψτηκε για πρώτη ψορά όχι σαν αψηρημένες φόρμουλες, αλλά σαν ένα ζωντανό πνεύμα το οποίο ανακάλυψα στην ιστορική εξέλιξη ενόσω προσπαθούσα να τη κατανοήσω».10

Προς το τέλος της δεύτερης χρονιάς στη φυλακή, ανακοινώθηκαν οι ποινές για την υπόθεση της Εργατικής Ενωσης Νότιας Ρωσίας: οι τέσσερις κυριότεροι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν με διοικητική απόψαση (χωρίς δίκη) σε τέσσερα χρόνια εξορίας στην ανατολική Σ ιβηρία. Μετά την απαγγελία της ποινής, οι κρατούμενοι οδηγήθηκαν στις φυλακές μεταγωγών της Μόσχας όπου κρατήθηκαν για έξι ακόμα μήνες.

«Εκεί ήταν η πρώτη φορά που άκουσα να γίνεται λόγος για τον Λένιν και μελέτησα από την αρχή ως το τέλος, το βιβλίο του για την ανάπτυξη του ρώσικου καπιταλισμού»."

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή της Μόσχας, ο Λεβ παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Σοκολόφσκαγια. Στη Σιβηρία θα αποκτούσαν δυο κόρες.

Ο Λεβ έμεινε δυο χρόνια στη Σιβηρία. Εκεί ξεκίνησε μια πλούσια αρθρογραφία στην Vostochnoye obozreniye (Ανατολική Επιθεώρηση), μια εφημερίδα του Ιρκούτσκ χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Antid Oto. Έγραφε και για ζητήματα της επικαιρότητας και για τη λογοτεχνία. ,J. Εγραψε δοκίμια για τους κλασσικούς της ρώσικης λογοτεχνίας, τον Αντρέγιεψ, τον Μπελίνσκι, τον Ντομπρολιούμποφ, τον Γκόγκολ. Ασχολήθηκε με τους επαναστάτες στοχαστές, τον Χέρτσεν, τον Μι- χαηλόφσκι, και τον φημισμένο ναρόντνικο συγγραφέα Γκλεμπ Ου- σπένσκι. Επίσης έγραψε για το έργο του Πούσκιν, του Γκόρκι, του Ιψεν, του Χάουπτμαν, του Νίτσε, του ντε Μοπασάν, του Εμίλ Ζολά, του Αρθουρ Σνίτζλερ, του Τζον Ράσκιν13. 0 καθολικός χαρακτήρας των ενδιαφερόντων του ήταν όντως εντυπωσιακός.

Ενόσω βρισκόταν στη Σιβηρία ο Τρότσκι έγραψε προκηρύξεις και

- 3 7 -

Τόνι Κλιφ

έκανε διαλέξεις για λογαριασμό της Σοσιαλδημοκρατικής Ενωσης της Σιβηρίας που είχε ιδρυθεί πρόσφατα. Θα αντιπροσώπευε τη Σιβηρία στο Δεύτερο Συνέδριο του ρώσικου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος.

Το καλοκαίρι του 1901 ξέσπασαν απεργίες στα εργοστάσια και διαδηλώσεις στα πανεπιστήμια. Σε όλη τη Ρωσία ξεπετιούνταν σαν τα μανιτάρια νέες σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις. Ηδη από το 1899, ο Λένιν υποστήριζε επίμονα ότι για τους Σοσιαλδημοκράτες ήταν αναγκαίο να προχωρήσουν παραπέρα από τους κατακερματισμένους οικονομικούς αγώνες, προς το χτίσιμο ενός συγκεντρωτικού πολιτικού κόμματος σε πανεθνική κλίμακα. Αυτές οι ιδέες ήταν η βάση της ίδρυσης της'Ισκρα (Iskra) το 1900. Πριν φτάσει το πρώτο φύλλο αυτής της εφημερίδας στα χέρια του Λεβ στη Σιβηρία, είχε γράψει ένα κείμενο που αφού κυκλοφόρησε πλατιά σε πολυγραφημένη μορφή, προκάλεσε μια έντονη συζήτηση στους κόλπους των Σοσιαλδημοκρατών της Σ ιβηρίας. Ο Τρότσκι χρησιμοποίησε τμήματα αυτού του ανέκδοτου κειμένου ως Παράρτημα στην Έκθεση της Σιβηριανής Αντιπροσωπείας στο Δεύτερο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ (Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας) το 1903 στη Γενεύη14. Επειδή το 1903 ο Τρότσκι έκανε μια μεγάλη στροφή αποκηρύσσοντας τον συγκεντρωτισμό του Λένιν, έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφέρουμε ένα απόσπασμα από αυτό το κείμενο:

«Το σημείο αφετηρίας αυτού του κειμένου είναι το ακόλουθο: Έχουμε βρεθεί στην θέση, για να χρησιμοποιήσουμε ακόμα μια φορά αυτή τη σύγκριση, των μαθητευόμενων μάγων οι οποίοι, επαναλαμβάνοντας τις δεδομένες συνταγές, ξύπνησαν μια τεράστια δύναμη και που όταν ήρθε η στιγμή να την ελέγξουν, ανακάλυψαν ότι δεν μπορούν να το κάνουν! Υπήρχε μόνο ένας δρόμος προς τα εμπρός: μια κοινή οργάνωση για το σύνολο του κόμματος, με μια κεντρική επιτροπή επικεφαλής της.

Αν μια από τις τοπικές οργανώσεις, [αναφέρει το κείμενο] αρ- νηθεί να αναγνωρίσει τις πλήρεις εξουσίες της κεντρικής επιτροπής, τότε η ΚΕ θα έχει τη δύναμη (ΝΒ) και το δικαίωμα να μην αναγνωρίσει αυτή την οργάνωση, θα την αποκόψει από τον επαναστατικό κόσμο, κόβοντας κάθε σχέση μαζί της, θα πάψει να της στέλνει προπαγανδιστικό ή οποιοδήποτε άλλο υλικό, θα απο-

στείλει στην περιοχή της δράσης της μια ομάδα που θα δρα εκ μέρους της ΚΕ, εφοδιασμένη με όλα τα κατάλληλα μέσα για τη δράση της και θα την ανακηρύξει ως την τοπική επιτροπή του κόμματος».1*

Αυτό το απόσπασμα είναι πολύ σημαντικό, γιατί διατυπώνει την ιδέα του συγκεντρωτικού κόμματος με όρους πολύ παρόμοιους με αυτούς που χρησιμοποίησε ο Λένιν, μια ιδέα που θα γινόταν το σήμα κα- τατεθέν του μπολσεβικισμού.

Τρότσκι 1879-1917 Προς τον Οκτώβρη_____________________

- 3 9 -


2Η συνάντηση με τον Λένιν

Μετά από τεσσεράμισι χρόνια φυλακής και εξορίας ο Λεβ αναζητούσε ορίζοντες δράσης ευρύτερους από τις «αποικίες» των πολιτικών εξόριστων της Σιβηρίας. ΓΓ αυτό το 1902 αποφάσισε να δραπετεύσει. Η Αλεξάνδρα Σοκολόψσκαγια τον πίεζε να διαψύγει στο εξωτερικό, εκείνη τη χρονιά που το εργατικό κίνημα φούντωνε. Η ίδια δεν μπορούσε να τον ακολουθήσει ή έστω να δραπετεύσει αργότερα και να τον συναντήσει, εξαιτίας των μικρών παιδιών τους, το ένα ήταν μόλις τεσσάρων μηνών. Ο Λεβ, τελικά, έφυγε μόνος του. Όμως, η βαθιά τρυφερότητα και η πολιτική εκτίμηση που τους ένωνε θα διαρκούσε μέχρι το τέλος της ζωής τους. Το 1937 η Αλεξάνδρα, σκληρή πολέμιος του σταλινισμού πλέον, θα συλληψθεί και θα εξοριστεί στη βορειοανατολική άκρη της Σιβηρίας.

Οι σύντροφοι εφόδιασαν τον Λεβ με ένα πλαστό διαβατήριο πριν

φύγει από το Ιρκούτσκ.Έπρεπε να γράψει ένα όνομα στα γρήγορα και τελικά έβαλε το όνομα ενός πρώην δεσμοφύλακά του στη φυλακή της Οδησσού, ονόματι Τρότσκι. Κατόπιν τον πήγαν σε ένα κοντινό σιδηροδρομικό σταθμό και τον έκρυψαν στο κάρο ενός χωρικού.

Κατέβηκε από το τρένο στη Σαμάρα του Βόλγα, όπου βρισκόταν το παράνομο κέντρο της οργάνωσης της Ισκρα. Εκεί τον υποδέχτηκε εγκάρδια ο Κριζανόφκσι-Κλερ, ένας φημισμένος μηχανικός και στενός φίλος του Λένιν. Η φιλολογική φήμη του Τρότσκι είχε ήδη ψτάσει στη

-41 -

Τόνι Κλιφ

Σαμάρα: ο Κριζανόφκσι του έδωσε το ψευδώνυμο Πέρο (η Πένα) και έγραψε μια επαινετική έκθεση γι’ αυτόν, προς το κέντρο τηςΙσκρα στο Λονδίνο. Κατόπιν εντολής της οργάνωσης ο Τρότσκι πήγε στο Χάρκο- βο, την Πολτάβα και το Κίεβο για να εξετάσει τη κατάσταση των Σοσιαλδημοκρατικών ομάδων σ' αυτές τις πόλεις. Εντωμεταξύ, ο Λένιν τον πίεζε να επισπεύσει την αναχώρησή του για το εξωτερικό.

Ο Τρότσκι έφτασε στο Λονδίνο τον Οκτώβρη του 1902. Η Κρούπ- σκαγια θυμάται ότι:

«Περίπου τότε, μάθαμε από τη Σαμάρα ότι ο Μπρονστάιν (Τρότσκι) είχε φτάσει εκεί μετά την απόδρασή του από τη Σιβηρία. |Οι σύντροφοι] μας μήνυσαν ότι ήταν ένας πολύ φλογερός υποστηρικτής της Ισκρα κι ότι είχε κάνει σ’ όλους πολύ καλή εντύπωση. Είναι ένα πραγματικό αετόπουλο' έγραψαν οι σύντροφοι...

Ένα πρωινό ακούσαμε δυνατά χτυπήματα στην εξώπορτα. Ήξερα πολύ καλά ότι ένα τέτοιο παράξενο χτύπημα θα ήταν για μας, οπότε έτρεξα κάτω να ανοίξω την πόρτα. Ήταν ο Τρότσκι και τον πήγα στο δωμάτιό μας. Ο Βλαντιμίρ Ιλιτς μόλις είχε ξυπνήσει κι ήταν ακόμη στο κρεβάτι. Τους άφησα για να πάω να πληρώσω τον αμαξά και να φτιάξω καφέ. Όταν επέστρεψα, βρήκα τον Βλαντιμίρ Ιλιτς ακόμα στο κρεβάτι, απορροψημένο σε μια συζήτηση με τον Τρότσκι γύρω από κάποιο μάλλον αφηρημένο ζήτημα. Τόσο οι εγκάρδιες συστάσεις για το «αετόπουλο» όσο κι αυτή η πρώτη συζήτηση έκαναν τον Βλαντιμίρ Ιλιτς να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στον νεοφερμένο. Έκανε πολλές συζητήσεις μαζί του και πήγαν μαζί πολλούς περιπάτους.

Ο Βλαντιμήρ Ιλιτς τον ρώτησε για τα καθέκαστα της επίσκεψής του στη Yuzhnyi Rabochy (Εργάτης του Νότου). Εμεινε ικανοποιημένος με τον σαφή τρόπο με τον οποίο ο Τρότσκι διατύπωσε τη θέση του. Του άρεσε το γεγονός ότι ο Τρότσκι μπόρεσε άμεσα να συλλάβει την ουσία των διαφορών ανάμεσα στη Yuzhnyi Rabochy και την Ισκρα.»1

Η γοητεία των βετεράνων

Η Κρούπσκαγια πήγε τον Τρότσκι στο διαμέρισμα, λίγα τετράγω

-4 2 -


να απόσταση, στο οποίο έμεναν η Ζάσουλιτς και ο Μαρτόφ. Η Βέρα Ζάσουλιτς, ένα χρόνο πριν γεννηθεί ο Τρότσκι είχε πυροβολήσει τον στρατηγό Τρέποφ, τον διοικητή της Χωροφυλακής στην

Πετρούπολη, επειδή είχε κακομεταχειριστεί ένα πολιτικό κρατούμενο. Αθελά της είχε δώσει στην Ναρόντναγια Βόλια την έμπνευση να ακολουθήσει το παράδειγμά της. Οι ένορκοι την αθώωσαν στο δικαστήριο και κατόπιν η Ζάσουλιτς κατέφυγε στο εξωτερικό. Σύντομα, έγινε μια από τους ιδρυτές του ρώσικου μαρξισμού. Για τον νεαρό Τρό- τσκι ήταν η ηρωίδα ενός ένδοξου έπους. Μοιραζόταν την ίδια στέγη με το ζωντανό θρύλο της επανάστασης.

Ο Τρότσκι αναφέρει στην αυτοβιογραφία του:

«Τόσο στο Λονδίνο, όσο κι αργότερα στη Γενεύη, συναντούσα τη Ζάσουλιτς και τον Μαρτόφ πολύ συχνότερα απ' ότι τον Λένιν. Αφού στο Λονδίνο ζούσαμε στο ίδιο σπίτι και στη Γενεύη τρώγαμε στα ίδια εστιατόρια, συναντούσα τον Μαρτόφ και τη Ζάσουλιτς κάμποσες φορές κάθε μέρα ενώ από την άλλη ο Λένιν έκανε οικογενειακή ζωή και κάθε συνάντηση μαζί του ήταν ένα μικρό γεγονός. Οι μποέμικες συνήθειες και γούστα που διέκριναν τόσο έντονα τον Μαρτόφ ήταν απολύτως ξένα στον Λένιν. Γνώριζε ότι ο χρόνος, επειδή είναι κάτι τόσο σχετικό, συνιστά το πιο απόλυτο από όλα τα δώρα. Περνούσε ένα μεγάλος μέρος του χρόνου του στη βιβλιοθήκη του Βρετανικού Μουσείου όπου έκανε τις θεωρητικές μελέτες του και έγραψε τα περισσότερα άρθρα του».2

Ίσως ένας από τους παράγοντες που ώθησαν τον Τρότσκι να μην ταχθεί με τον Λένιν στο Δεύτερο Συνέδριο του Κόμματος το 1903 είναι ότι περνούσε πολύ περισσότερο χρόνο με τη Ζάσουλιτς και τον Μαρτόφ παρά μ’ εκείνον.

Από την πρώτη στιγμή ωστόσο υπήρξε ένα μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της ίσκρα που εκδήλωσε την αντιπάθεια του για τον Τρό- τσκι: ο Πλεχάνοψ. Οι δυο τους διέθεταν πολλά κοινά χαρίσματα. Ήταν ιδιοφυείς και εκφραστικοί συγγραφείς, τεχνίτες στις πολεμικές τους και παράλληλα κι οι δυο τους είχαν ένα δραματικό τρόπο να μιλάνε και να συμπεριφέρονται. Ομως, ενώ το άστρο του Τρότσκι είχε αρχίσει να

- 4 3 -

Τόνι Κλιψ

ανατέλλει αυτό του Πλεχάνοφ είχε αρχίσει να δύει. Ο Τρότσκι περιέγραψε με ακρίβεια τη κατάσταση του Πλεχάνοψ:

«Ο Πλεχάνοψ είχε ήδη αρχίσει να μπαίνει σε μια φάση παρακμής. Τη δύναμή του την υπονόμευε αυτό ακριβώς που έδινε δύναμη στον Λένιν: το πλησίασμα της επανάστασης. Ολόκληρη η δράση του Πλεχάνοφ εκτυλίχτηκε στις μέρες της προετοιμασίας, της θεωρίας. Ήταν προπαγανδιστής του μαρξισμού και ένας από τους καλύτερους υπερασπιστές του, όμως δεν ήταν ένας επαναστάτης πολιτικός του προλεταριάτου. Όσο πιο κοντά ερχόταν η σκιά της επανάστασης τόσο περισσότερο εμφανές γινόταν ότι ο Πλεχάνοφ έχανε έδαφος. Αυτό το έβλεπε κι ο ίδιος, και ήταν η αιτία του εκνευρισμού του απέναντι στους νεότερους».3

Στις 2 Μάρτη 1903, τέσσερις μήνες μετά την άφιξη του Τρότσκι στο Λονδίνο, ο Λένιν έγραψε στον Πλεχάνοφ:

«Υποβάλλω σε όλα τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής τη πρόταση να κοοπτάρουμε’ (να “διορίσουμε ”) τον “Πέρο” ως τακτικό μέλος της Επιτροπής. (Νομίζω ότι για κάτι τέτοιο χρειάζεται ομοφωνία κι όχι απλή πλειοψηφία των μελών της Επιτροπής).

Χρειαζόμαστε πολύ ένα έβδομο μέλος, τόσο γιατί θα απλοποιήσει το ζήτημα των ψηφοφοριών (με τους έξι έχουμε το πρόβλημα της ισοψηφίας), αλλά κι επειδή θα ενισχυσει την Επιτροπή.

Ο ' Πέρο’ τους περασμένους μήνες έχει γράψει σε κάθε φύλλο. Γενικότερα δουλεύει για τηνΊσκρα με τον πιο ενεργητικό τρόπο, δίνει διαλέξεις (με πολύ μεγάλη επιτυχία) κλπ.

Θα είναι όχι απλά χρήσιμος αλλά και αναντικατάστατος για τα άρθρα της τρέχουσας επικαιρότητας. Αναμφισβήτητα πρόκειται για έναν άνθρωπο με ικανότητες πάνω του μέτριου, πεπεισμένου, ενεργητικού και πολλά υποσχόμενου. Και θα μπορούσε να προσφέρει πάρα πολλά στο πεδίο των μεταφράσεων και της εκλαϊκευτικής φιλολογίας...

Πιθανά επιχειρήματα κατά της κοοπτάτσιάς του: 1) το νεαρό της ηλικίας 2) ίσως χρειαστεί να επιστρέψει σύντομα στη Ρωσία 3) μια πένα (χωρίς εισαγωγικά) με ίχνη ενός στυλ επιφυλλίδας, υπερβολικά επιτηδευμένου κλπ.

Οι στυλιστικές ανεπάρκειες δεν αποτελούν σοβαρό μειονέκτημα. Θα τις ισιώσουμε. Επί του παρόντος αποδέχεται τις "διορθώ


σεις’ σιωπηρά (αλλά όχι και τόσο πρόθυμα). Στην Επιτροπή θα υπάρξουν αντιπαραθέσεις, ζητήματα που θα τεθούν σε ψηφοφορίες, και οι οδηγίες’ θα αποκτήσουν μια πιο σαφή και κατηγορηματική μορφή».4

Ο Μαρτόψ έγραψε στις 10 Μάρτη στον Αξελροντ:

«Ο Βλαντιμίρ Ιλιτς μας πρότεινε να πάρουμε τον ΤΙέρο’ στην Συντακτική Επιτροπή ως μέλος με πλήρη δικαιώματα. Τα κείμενά του δείχνουν ένα αναμφισβήτητο ταλέντο, στη σκέψη είναι πολύ 'δικός’ μας, έχει ταυτιστεί πλήρως με τα συμφέροντα της Ισκρα και ήδη εδώ έχει αποκτήσει μια επιρροή εξαιτίας της εξαιρετικής ρητορικής του δεινότητας... Έχει γνώσεις και εργάζεται σκληρά για να τις αυξήσει. Υιοθετώ χωρίς επιφύλαξη τη πρόταση του Βλαντιμίρ Ιλιτς».5

Ο Αξελροντ συμφώνησε στην εισδοχή του Τρότσκι στη Συντακτική Επιτροπή. Η μόνη αντίρρηση προήλθε από τον Πλεχάνοφ.

Ο Λουνατσάρσκι καταθέτει μια ιστορία που κυκλοφορούσε στους κόλπους των εμιγκρέδων η οποία, είτε είναι αληθινή είτε ψεύτικη, δείχνει τη στάση του Πλεχάνοφ απέναντι στον Τρότσκι:

«Η Βέρα Ιβάνοβνα Ζάσουλιτς, μόλις συνάντησε τον Τρότσκι, είπε με τη συνηθισμένη της υπερβολή ενώ ήταν παρών ο Πλεχάνοφ: χωρίς αμφιβολία αυτός ο νεαρός είναι μεγαλοψυία.’ Οπως λέει αυτή η ιστορία, ο Πλεχάνοφ φεύγοντας από τη συνάντηση είπε σε κάποιον: αυτό |που είπε) για τον Τρότσκι δεν θα το συγχω- ρέσω ποτέ’».6

Ο Λένιν θύμωνε όλο και πιο πολύ με την αντίθεση του Πλεχάνοφ στην είσοδο του Τρότσκι στην Συντακτική Επιτροπή. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις της Κρούπσκαγια:

«Μια φορά ο Βλαντιμήρ Ιλιτς επέστρεψε από τη συνεδρίαση της συντακτικής τρομερά οργισμένος. Δεν πάει άλλο αυτή η κατάσταση’ είπε. ’Κανείς δεν έχει το θάρρος να απαντήσει στον Πλεχάνοφ. Να, η Βέρα Ιβάνοβνα! Ο Πλεχάνοφ μαστιγώνει τον Τρότσκι και το μόνο που έχει να πει η Βέρα είναι: Όπως ο Γκεόρ- γκι μας! Το μόνο που κάνει είναι να φωνάζει Δεν μπορώ να συνε- χίσω έτσι».7

- 4 5 -

Τόνι Κλιφ

Με το που έφτασε ο Τρότσκι στο Λονδίνο, ο Λένιν τον έστειλε σε συζητήσεις αντιπαράθεσης με γνωστούς ναρόντνικους και αναρχικούς εμιγκρέδες στο Γουάίτσαπελ. Ο αρχάριος ένιωσε μια ευχάριστη έκπληξη από την ευκολία με την οποία κατατρόπωνε εκείνους τους βετεράνους.

«Εκείνη την εποχή... έκανα μια δημόσια διάλεξη στο Γουάίτσά- πελ, κατά την οποία διασταύρωσα το ξίφος μου με τον πατριάρχη των Ρώσων εμιγκρέδων, τον Τσαϊκόψσκι και με τον αναρχικό Τσερκέζοψ, επίσης προχωρημένης ηλικίας. Εξεπλάγην ειλικρινή από τα παιδιακίσια επιχειρήματα με τα οποία προσπαθούσαν να συντρίψουν το μαρξισμό εκείνη οι αξιοσέβαστοι γέροι. Θυμάμαι ότι επέστρεψα σπίτι θαρρείς και βάδιζα στον αέρα».’

Μετά, τον Τρότσκι τον έστειλαν σε μια περιοδεία με διαλέξεις στις Βρυξέλες, στη Λιέγη, κάποιες γερμανικές πόλεις και το Παρίσι. Το θέμα των διαλέξεων ήταν η υπεράσπιση του ιστορικού υλισμού από τις επικρίσεις της λεγόμενης «ρώσικης υποκειμενικής σχολής». Στο Παρίσι συνάντησε τη Ναταλία Σεντόβα και την παντρεύτηκε. Το πολιτικό μέλλον του Τρότσκι θα επηρέαζε τη Ναταλία με τον ίδιο τραγικό τρόπο όπως την Αλεξάνδρα, και τα παιδιά και των δυο.

- 46 -


3ΤΟ Συνέδριο IOU 1903

0 Τρότσκι και οι φραξιονιστικές διαμάχες

Καθώς διαβάζετε αυτό το κεφάλαιο και το επόμενο, θα πρέπει να λάβετε υπόψη μια ιστορία που άρεσε στον Λένιν να την επαναλαμβάνει. Ο Λέοντας Τολστόι, βλέποντας έναν άνθρωπο να σκύβει, να στριφογυρίζει και να κάνει παράξενες χειρονομίες, συμπέρανε ότι είχε να κάνει με έναν τρελό. Πλησιάζοντας, είδε ότι ο άνθρωπος αυτός έκανε μια πολύ χρήσιμη δουλειά -ακόνιζε ένα μαχαίρι πάνω σε μια πέτρα. Η αναλογία αφορά τη φραξιονιστική πάλη στο ΣΔΕΚΡ, τη διάσπασή του σε μπολσεβίκους και μενσεβίκους και τις συνεχιζόμενες διαφωνίες στο εσωτερικό της μπολσεβίκικης φράξιας. Όντως, στα μάτια ενός απ’ έξω, όλα αυτά θα έμοιαζαν με τις ασυναρτησίες ενός τρελού. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, τέτοιες συγκρούσεις μπορεί να παίξουν αποφασιστικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα της παρέμβασης ενός επαναστατικού κόμματος πάνω στα ιστορικά γεγονότα. Η φραξιονιστική πάλη έκανε το μπολσεβίκικο κόμμα αιχμηρό, διαμόρφωσε τη θεωρία και τη πρακτική του, επέλεξε και ατσάλωσε τα στελέχη του. Δυστυχώς, όμως, σε αυτό το μέτωπο, οι ιδέες και η πρακτική του Τρότσκι πριν το 1917 αποδείχτηκαν πολύ αδύναμες.

Ο Τρότσκι αποκτάει το πλήρες ανάστημά του στη διάρκεια μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Οι καλύτερες στιγμές του ως θεωρητικού

- 4 7 -

Τόνι Κλιφ

και πρωταγωνιστή των γεγονότων ήταν στις επαναστάσεις του 1905 και του 1917. Είναι πραγματικά έξοχος όταν ασχολείται με την Γερμανική Επανάσταση του 1919-23, την Κινέζικη Επανάσταση του 1925-27, με το Λαϊκό Μέτωπο στη Γαλλία ή τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ισπανία. Η δύναμή του προβάλει επίσης σε περιόδους που την ανθρωπότητα απειλούν μεγάλα κύματα αντεπανάστασης και αντίδρασης: για παράδειγμα, μερικά από τα καλύτερα κείμενα του Τρότσκι είναι εκείνα που γράφτηκαν τα χρόνια, τους μήνες, τις βδομάδες, κυριολεκτικά τις μέρες που προηγήθηκαν της επικράτησης του Χίτλερ. Ο Τρότσκι, ως καλλιτέχνης της επανάστασης, χρειαζόταν ένα μεγάλο καμβά και μια παλέτα με πολλά και πλούσια χρώματα.

Ο Τρότσκι γνώρισε το μεγαλείο στην επανάσταση του 1905, όταν βρέθηκε επικεφαλής μεγάλων εργατικών μαζών, έγινε ο ηγέτης του Σοβιέτ της Πετρούπολης και ανέπτυξε τη σημαντικότερη θεωρητική συμβολή του στο μαρξισμό, τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης. Και ήταν μόλις 26 χρονών. Στα δυο χρόνια που προηγήθηκαν πήρε μέρος σε μια φραξιονιστική σύγκρουση, ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους, που μπορεί να μην ήταν δικής του επιλογής, αλλά κατά την οποία ωστόσο τάχτηκε με τη λάθος μεριά.

Ο Λένιν, μετά το θάνατο της Ρόζας Λούξεμπουργκ, χρησιμοποίησε μια φράση από το παλιό μύθο του Κρίλοφ: «Οι αετοί καμιά φορά πετά- νε χαμηλότερα από τις χήνες. Ομως, η χήνα δεν μπορεί ποτέ να φτάσει τα ύψη του αετού». Μετά την παράθεση αυτών που θεωρούσε ως λάθη της, ο Λένιν επισήμανε εμφατικά ότι η Λούξεμπουργκ ήταν ένας αετός.' Η ίδια κρίση μπορεί να γίνει δίκαια και για τον Τρότσκι. Λυτό γίνεται φανερό αν αντιπαραβάλουμε τη στάση του στη διάρκεια των φραξιονιστικών καυγάδων του 1903-4 με το φτερούγισμά του στα ύψη το 1905.

Είναι δυσάρεστο, καταθλιπτικό για την ακρίβεια, ότι γράφοντας τη παρούσα βιογραφία χρειάζεται να σταθώ -επ ί μακρόν- στη φραξιονιστική πάλη στο ΣΔΕΚΡ, πριν ασχοληθώ με τα μεγάλα γεγονότα του 1905. Δυστυχώς, δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά.


Δεν είναι μόνο ζήτημα χρονολογίας αλλά και πολιτικής εντιμότητας. Ο Μαρξ υποστήριζε ότι οι κομμουνιστές δεν πρέπει να λένε ψέματα στην τάξη. Αν η εργατική τάξη είναι το υποκείμενο της ιστορίας κι όχι απλά το αντικείμενό της, τότε οι εργάτες πρέπει να γνωρίζουν την αλήθεια όσο δυσάρεστη κι αν είναι. Όπως και να χει, ο Τρότσκι ποτέ δεν θα δεχόταν να επιστρατευτεί η υποκρισία στην υπεράσπισή του. Τυχούσα υποτίμηση του ρόλου του στη φραξιονιστική σύγκρουση στο ΣΔΕΚΡ -της αντίθεσής του στην ασυμφιλίωτη ρήξη του Λένιν με τον μενσεβικισμό που συνεχίστηκε μέχρι το 1917- θα έκανε σχεδόν αδύνατη τη κατανόηση πολλών μελλοντικών γεγονότων της ζωής του Τρό- τσκι. Η θέση που πήρε σχετικά με τη φύση του επαναστατικού κόμματος, τον βάρυνε για χρόνια. Πάνω από όλα, άμβλυνε την επιρροή του στο ρώσικο επαναστατικό κίνημα, εμποδίζοντας τους μπολσεβίκους πριν το 1917 να δώσουν την αρμόζουσα προσοχή στις μεγάλες θεωρητικές συνεισφορές του.

Το ξεκίνημα του Συνεδρίου

Μεγάλες προσπάθειες αφιερώθηκαν στην οργάνωση του Δεύτερου Συνεδρίου του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ) το 1903 και υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες για τα αποτελέ- σματά του. Στην ουσία αυτό ήταν το ιδρυτικό συνέδριο του κόμματος. Το πρώτο συνέδριο ήταν ένα γεγονός πολύ περιορισμένης εμβέλειας. Μόλις εννιά αντιπρόσωποι συμμετείχαν από τη Πετρούπολη, το Κίεβο, το περιοδικό Rabochaia Gazeta και την εβραϊκή σοσιαλιστική οργάνωση Bund. Εκείνο το συνέδριο δεν είχε κατορθώσει να καταλήξει σε ένα πρόγραμμα ούτε να προχωρήσει στην έκδοση εφημερίδας. Τα μοναδικά επιτεύγματά του ήταν η έκδοση μιας διακήρυξης, συγγραφέας της οποίας ήταν ο Πέτερ Στρούβε (τότε «οικονομιστής» που αργότερα έγι- νε ένας από τους ηγέτες των φιλελεύθερων και στο τέλος μοναρχικός), η ζύμωση της ιδέας για ένα πανεθνικό κόμμα και η εκλογή μιας κεντρικής επιτροπής αποτελούμενης από τρία μέλη. Οι οχτώ από τους εννιά

- 4 9 -

Τόνι Κλιφ

αντιπροσώπους και τα δυο από τα τρία μέλη της κεντρικής επιτροπής συνελήφθησαν λίγες μέρες μετά τη λήξη του συνεδρίου.

Ωστόσο, το Συνέδριο του 1903 πήρε μια αναπάντεχη πορεία. Αντί να αποτελέσει το συνέδριο της ενότητας, έγινε το συνέδριο κατά το οποίο οι Ρώσοι μαρξιστές διασπάστηκαν σε δυο ξεχωριστά ρεύματα και οργανώσεις - τους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους.

Στην αρχή του Συνεδρίου τα πράγματα πήγαιναν καλά για την ενωμένη ηγεσία των Πλεχάνοφ, Λένιν, Μαρτόψ, Αξελροντ, Ζασούλιτς και Ποτρέσοφ. Οι υποστηρικτές των θέσεων της Ισκρα διέθεταν τις 33 από τις 51 ψήφους, μια καθαρή πλειοψηφία. Οι προσεκτικές προετοιμασίες του Λένιν είχαν εξασφαλίσει αυτό το συσχετισμό. Ο κύριος αντίπαλος της Ισκρα, η εφημερίδα των «οικονομιστών» Rabocheye Delo διέθετε μόλις τρεις ψήφους, η εβραϊκή Bund πέντε, και έξι από τους υπόλοιπους αντιπροσώπους δεν ήταν ενταγμένοι σε κάποια από αυτά τα ρεύματα. Ο Πλεχάνοφ και ο Λένιν τους αποκαλούσαν «ο βάλτος» γιατί στις ψηφοφορίες πότε τάσσονταν με τους υποστηρικτές της Ίσκρα και πότε με τους αντιπάλους της. Αν οι 33 υποστηρικτές της Ισκρα ψήφιζαν συντονισμένα, μπορούσαν να επικρατήσουν άνετα σε κάθε ζήτημα.

Οι τρεις πρώτες συνεδριάσεις του Συνεδρίου (από ένα σύνολο 37) αφιερώθηκαν κυρίως σε ασήμαντα ζητήματα διαδικασίας. Η πρώτη σοβαρή αντιπαράθεση ξέσπασε στο Συνέδριο γύρω από το ζήτημα της εβραϊκής Bund η οποία απαιτούσε αυτονομία στο εσωτερικό του κόμματος, με το δικαίωμα να εκλέγει τη δική της κεντρική επιτροπή και να καθορίζει την πολιτική της σε όλα τα ζητήματα που αφορούσαν τον εβραϊκό λαό. Επίσης, απαιτούσε από το κόμμα να την αναγνωρίσει ως το μόνο φορέα του ανάμεσα στους εβραίους εργάτες. Καλούσε το κόμμα να υποστηρίξει όχι μόνο ίσα δικαιώματα για τους εβραίους, όπως ήταν η θέση του, αλλά και το δικαίωμα στην «πολιτιστική αυτονομία», το δικαίωμα δηλαδή να διαχειρίζονται τις πολιτιστικές τους υποθέσεις και να διατηρούν τα σχολεία τους όπου η διδασκαλία θα γινόταν στα γίντις. Σε σύγκριση με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, η Bund ήταν γι-

- 5 0 -


γάντια από οργανωτικής άποψης. Το ΣΔΕΚΡ είχε το πολύ δυο χιλιάδες μέλη, ενώ η Bund περισσότερα από 10.000.

Αυτές τις απαιτήσεις απέκρουσε εκ μέρους των υποστηρικτών της Ίσκρα ο Μαρτόφ, ο οποίος ήταν ένας από τους ιδρυτές της Bund. Κατέθεσε ένα σχέδιο απόφασης ενάντια στη Bund το οποίο στήριζαν με τις υπογραφές τους μόνο εβραίοι αντιπρόσωποι (συνολικά 12). Ο Τρό- τσκι ήταν ένας από τους επιθετικούς ομιλητές ενάντια στη Bund. Υποστήριξε ότι αν το κόμμα αποδεχόταν τις προτάσεις της, θα μετατρεπό- ταν σε μια χαλαρή ομοσπονδία κομμάτων και ομάδων2. Ο Τρότσκι

εξόργισε τους αντιπροσώπους της Bund: διαμαρτυρήθηκαν με τον πιο έντονο τρόπο για την ομιλία του, υποστηρίζοντας ότι πρόσβαλε ηθελημένα τους εβραίους, και ζήτησαν από τον πρόεδρο του Συνεδρίου, τον Πλεχάνοφ, να τους προστατέψει. Όταν ο πρόεδρος αποψάνθηκε ότι τα σχόλια του Τρότσκι δεν είχαν κάτι το μεμπτό, οι μπουντιστές κατέθεσαν πρόταση μομφής κατά του προέδρου. Η όλη επιχειρηματολογία τους υπονοούσε ότι οι Ρώσοι αντιπρόσωποι δεν υποστήριζαν ολόψυχα τους εβραίους εργάτες.

«Η Bund» είπε ο Τρότσκι μέσα σε μια θύελλα διαμαρτυριών «είναι ελεύθερη να μην εμπιστεύεται το κόμμα. Όμως, δεν μπορεί να περιμένει από το κόμμα να υποστηρίξει μια πρόταση δυσπιστίας που στρέφεται εναντίον του».1 Το κόμμα ως ενιαίο σύνολο δεν μπορούσε να παρα

χωρήσει το δικαίωμά του να απευθύνεται στους εβραίους εργάτες χωρίς με αυτόν τον τρόπο να κάνει μια μεγάλη παραχώρηση στον εβραϊκό σεπαρατισμό [χωριστική τάση]. Η θέση της Bund για «πολιτιστική αυτονομία» πήγαζε από αυτόν τον σεπαρατισμό. Οι Εβραίοι θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα, αν το επιθυμούσαν, να ιδρύουν σχολεία με τη δική τους γλώσσα, όμως αυτά δεν θα μπορούσαν να αποτελούν μέρος του πανεθνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ο Τρότσκι κατέθεσε ένα σχέδιο απόφασης με αυτή τη θέση, συμπληρωματικά στο συνολικό σχέδιο απόφασης του Μαρτόφ.4 Οι δυο προτάσεις εγκρίθηκαν με μεγάλη πλειοψηφία.

-51 -

Τόνι Κλιφ

Μαρξισμός, Γιακωβινισμός και η Δικτατορία του Προλεταριάτου

Μετά από αυτή τη συζήτηση για τη Bund, ακολούθησε μια αντιπαράθεση ανάμεσα στους οπαδούς της'Ισκρα και τους «οικονομιστές». Οι εκπρόσωποί τους, ο Μαρτίνοφ και ο Ακίμοφ, κατέκριναν τηνΊσκρα για τη «δικτατορική», «γιακωβίνικη» στάση της. Ο Τρότσκι με την παρέμβασή του διέσυρε κυριολεκτικά τις απόψεις των «οικονομιστών». Αφού γελοιοποίησε τις κατηγορίες περί Γιακωβινισμού, υπεράσπισε το συγκεντρωτικό χαρακτήρα του κόμματος, δηλώνοντας ότι το καταστατικό του «εκφράζει την οργανωμένη δυσπιστία του κόμματος προς κάθε τμήμα του, δηλαδή, τον έλεγχο πάνω σε όλες τις τοπικές, περιφερειακές, εθνικές ή οποιουδήποτε άλλου είδους οργανώσεις του»/ Με αυτή την ομιλία ο Τρότσκι κέρδισε τον χαρακτηρισμό του «ρόπαλου του Λένιν». 6 (Δεν θα περνούσε πολύς καιρός και ο Τρότσκι θα υιοθετούσε την κατηγορία του «γιακωβινισμού» και του «υπερσυγκεντρωτισμού» ενάντια στον Λένιν! Ήταν μια κατηγορία που θα την επαναλάμβανε πολλά χρόνια.)

Επόμενη στη σειρά ήταν η συζήτηση για το πρόγραμμα του κόμματος, το πιο σημαντικό θέμα της ατζέντας του συνεδρίου. Ο Πλεχάνοφ έκανε την εισήγηση. Το πιο σημαντικό ζήτημα, σχετικά με τη δικτατορία του προλεταριάτου, απέσπασε την υποστήριξη όλων εκτός από τους «οικονομιστές» Μαρτίνοφ και Ακίμοφ. Εντέλει όταν το πρόγραμμα υιοθετήθηκε, το υπερψήφισαν όλοι, εκτός από τον Ακίμοφ που απείχε.

Ο Ακίμοφ επιτέθηκε στο πρόγραμμα επειδή κατά γνώμη του χαρακτηριζόταν από ένα πνεύμα «κηδεμονίας» του προλεταριάτου από το κόμμα:

«Οι έννοιες κόμμα’ και προλεταριάτο’ τίθενται η μια σε αντιπαράθεση με την άλλη,, η πρώτη ως ένα ενεργό, δραστήριο, συλλογικό ον, η δεύτερη ως ένα παθητικό πάνω στο οποίο δρα το κόμμα. Το όνομα του κόμματος χρησιμοποιείται παντού ως υποκείμενο, στην ονομαστική πτώση, το ουσιαστικό προλεταριάτο

- 52 -


ως αντικείμενο, στην αιτιατική πτώση».7

(Η κατηγορία της «κηδεμονίας του προλεταριάτου από το κόμμα» έγινε κεντρική στις κριτικές που εξαπόλυσε ο Τρότσκι ενάντια στους μπολσεβίκους μετά το Δεύτερο Συνέδριο).

Με ποιον τρόπο μπορούσε η υιοθέτηση της δικτατορίας του προλεταριάτου να συμβιβαστεί με το αίτημα για μια κοινοβουλευτική δημοκρατία; Ο Ποσαντόφσκι, ένας από τους αντιπροσώπους, έθεσε στο συνέδριο το ερώτημα για το αν το κόμμα θα όφειλε να υποτάξει τη μελλοντική πολιτική του στη μια ή την άλλη δημοκρατική αρχή, ως απόλυτες αξίες ή θα έπρεπε «όλες οι δημοκρατικές αρχές να υποταχθούν πλήρως στα συμφέροντα του κόμματος»; Ο Πλεχάνοφ έδωσε μια σαφή και αποφασιστική απάντηση:

«Κάθε δημοκρατική αρχή πρέπει να εκτιμάται όχι καθεαυτή, αφηρημένα, αλλά σε σχέση με αυτό που μπορούμε να αποκαλέ- σουμε τη βασική αρχή της δημοκρατίας, συγκεκριμένα το salus populi suprema lex. (η σωτηρία του λαού είναι ο υπέρτατος νόμος] Μεταφρασμένο στη γλώσσα του επαναστάτη, αυτό το ρητό σημαίνει ότι η επιτυχία της επανάστασης είναι ο υπέρτατος νόμος. Κι αν η επιτυχία της επανάστασης απαιτούσε τον προσωρινό περιορισμό στην εφαρμογή της μιας ή της άλλης δημοκρατικής αρχής, τότε θα ήταν εγκληματικό να μην εφαρμοστεί αυτός ο περιορισμός. Κατά τη προσωπική μου γνώμη, ακόμα κι η αρχή του γενικού εκλογικού δικαιώματος πρέπει να ειδωθεί από την οπτική γωνία που μόλις ανέφερα. Τποθετικά είναι πιθανό, εμείς οι Σοσιαλδημοκράτες να ταχθούμε ενάντια στο γενικό εκλογικό δικαίωμα. Οι αστοί των ιταλικών δημοκρατιών, κάποιες φορές αφαίρε- σαν το δικαίωμα της ψήφου από πρόσωπα που ανήκαν στην αριστοκρατία. Το επαναστατικό προλεταριάτο μπορεί και να περιορίσει τα πολιτικά δικαιώματα των ανώτερων τάξεων, όπως αυτές οι τάξεις είχαν περιορίσει τα δικά του πολιτικά δικαιώματα. Την καταλληλότητα τέτοιων μέτρων μπορεί να τη κρίνει κανείς μόνο με βάση τον κανόνα: salus revolutiae suprema lex.

Την ίδια θέση πρέπει να υιοθετήσουμε επίσης και στο ζήτημα της διάρκειας των κοινοβουλίων. Αν στη διάρκεια μιας έκρηξης

- 5 3 -

Τόνι Κλιφ

επαναστατικού ενθουσιασμού ο λαός εκλέξει ένα πολύ καλό κοινοβούλιο -ένα είδος chambre introuvable- τότε θα είμαστε υποχρεωμένοι να προσπαθήσουμε να το μετατρέψουμε σε “μακρύ κοινοβούλιο” κι αν οι εκλογές δεν έχουν επιτυχημένο αποτέλεσμα, τότε θα είμαστε υποχρεωμένοι να το διαλύσουμε, όχι σε δυο χρονιά, αλλά αν ήταν δυνατόν σε δυο βδομάδες».8

Η δήλωση του Πλεχάνοφ περιγράφει επακριβώς τις πολιτικές των μπολσεβίκων, ιδιαίτερα το 1917. Θα ζούσε για να μετανιώσει πικρά για τα λόγια του.*

Ο Μαρτόφ, που με τη λήξη του Συνεδρίου είχε γίνει πια αντίπαλος του Λένιν, σε εκείνη τη φάση δεν διαφωνούσε με τη δήλωση του Πλεχάνοφ σχετικά με τη δικτατορία του προλεταριάτου. Ωστόσο, ο ορισμός που έδινε ο ίδιος ήταν πολύ λιγότερο ακραίος. Μερικές βδομάδες αργότερα, κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασης του συνεδρίου στην Ενωση των Ρώσων Σοσιαλδημοκρατικών στο Εξωτερικό, ο Μαρτόφ προσπάθησε να «υπερασπίσει» τον Πλεχάνοφ, στρογγυλεύοντας τη δήλωσή του:

«Αυτές οι φράσεις (του ΠλεχάνοψΙ ξεσήκωσαν την κατακραυγή ορισμένων συνέδρων, αυτό θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί αν ο σύντροφος Πλεχάνοφ πρόσθετε ότι φυσικά είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς μια τόσο τραγική κατάσταση όπως αυτή όπου το προλεταριάτο, για να εδραιώσει τη νίκη του, θα είναι αναγκασμένο να τσαλαπατήσει πολιτικά δικαιώματα όπως η ελευθερία του Τύπου (Πλεχάνοφ: Merci)»9

Ο Τρότσκι, που σε μια επόμενη φάση του συνεδρίου θα ταχθεί με τον Μαρτόφ ενάντια στον Λένιν, στη συγκεκριμένη στιγμή υπεράσπισε τη δικτατορία του προλεταριάτου. Όμως, του διέφυγε η σκληρή πραγ

* Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ούτε ο Πλεχάνοφ ούτε οι αντίπαλοί του έκαναν διάκριση ανάμεσα στην προλεταριακή και την αστική δημοκρατία -μια διάκριση που δεν έγινε μέχρι το 1917. Επίσης, υπάρχουν καταστάσεις που η επανάσταση μπορεί να προχωρήσει μόνο με γιακωβίνικες μη-δημοκρατικές μεθόδους. Πρόκειται για καταστάσεις ζωής και θανάτου (όπως στη Ρωσία από το 1918 και μετά) αλλά που η εφαρμογή τέτοιων μεθόδων περικλείει κινδύνους κάθε είδους -η επανάσταση σε μια ανεπτυγμένη χώρα έχει πολλές πιθανότητες να τους αποψύγει.

- 5 4 -


ματικότητα, ότι μια τέτοια δικτατορία χρειάζεται να στραφεί κι ενάντια στις συντηρητικές ιδέες που η παλιά τάξη πραγμάτων, στην προσπά- θειά της να διατηρηθεί, σκορπάει στις πλατιές μάζες. Υπερασπίστηκε το πρόγραμμα, κάνοντας μια παράφραση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου:

«Η εξουσία της εργατικής τάξης είναι αδιανόητη μέχρι τη στιγμή που η μεγάλη της μάζα ενωθεί στην επιθυμία για αυτή την εξουσία. Τότε, θα αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία. Δεν θα πρόκειται για τη δικτατορία μιας μικρής ομάδας συνωμοτών ή ενός μειοψηψικού κόμματος, αλλά της μεγάλης πλειοψηφίας για τα συμφέροντα αυτής της μεγάλης πλειοψηφίας, για να φραχτεί ο δρόμος στην αντεπανάσταση. Με δυο λόγια, θα αντιπροσωπεύει τη νίκη της καθαρής δημοκρατίας... Η δικτατορία του προλεταριάτου θα είναι ...η πολιτική εξουσία της οργανωμένης εργατικής τάξης, η οποία θα αποτελεί τη πλειοψηφία του έθνους».10

Ο Τρότσκι επανέλαβε, αργότερα στο συνέδριο, την ίδια ιδέα: «Όταν οι σοσιαλιστές κατακτήσουν την πλειοψηφία, τότε ξεκινάει η εποχή της δικτατορίας του προλεταριάτου».11

Φυσικά τα παραπάνω, δεν αποτελούσαν πραγματική απάντηση στα επιχειρήματα του Ακίμοφ, ιδιαίτερα όσον αφορούσε τη Ρωσία, όπου το προλεταριάτο αποτελούσε μια μικρή μειοψηφία του πληθυσμού. Σ ’ αυτή την περίπτωση η δικτατορία, ενώ θα υποστηριζόταν από την πλειοψηφία του προλεταριάτου, θα εξακολουθούσε να είναι η δικτατορία μιας μειοψηφίας.

Το Πρόγραμμα που υιοθέτησε το Συνέδριο ήταν ουσιαστικά το ίδιο με το Σχέδιο που είχε υποβληθεί για συζήτηση. Οι μόνες διαφορές ήταν η πρόσθεση του αιτήματος για εκλεγμένους δικαστές και μερικές τροποποιήσεις στις λεπτομέρειες των αιτημάτων σχετικά με την εργατική νομοθεσία για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Είναι ενδιαφέρον να επισημάνουμε σ’ αυτό το σημείο, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ό,τι ακολούθησε μετά το Συνέδριο, πως κατά τη διάρκεια της συζήτησης για το πρόγραμμα του κόμματος, ο Μαρτίνοφ εξαπέλυσε μια σκληρή επίθεση στην παμφλέτα του Λένιν «Τι να κάνουμε;». Ομως, δεν

- 5 5 -

Τόνι Κλιφ

βρήκε καμιά υποστήριξη.

0 Λένιν κόντρα στον Μαρτόφ πάνω στο θέμα του καταστατικού. Ο Τρότσκι υποστηρίζει τον Μαρτόφ

Αξίζει να επαναλάβουμε, στο φως των γεγονότων ιτου ακολούθησαν, ότι το πρόγραμμα υιοθετήθηκε ομόφωνα, με μόνο μια αποχή.

Φτάνοντας η 16η και η 17η συνεδρίαση, η ενότητα των «ισκρι- στών» έγινε λιγότερο αρραγής. Κάμποσες ψηφοφορίες με πολύ μικρή διαφορά στα αποτελέσματα, έδειξαν ότι ένας αριθμός αντιπροσώπων ψήφιζαν μαζί με τη Bund και τους «οικονομιστές» ενάντια στον Λένιν και τον Πλεχάνοφ. Όμως, αυτές οι ψηφοφορίες αφορούσαν πολύ δευ- τερεύοντα θέματα.

Η βόμβα έσκασε στην 22η συνεδρίαση, που ήταν αφιερωμένη στη συζήτηση του καταστατικού. Η συζήτηση γινόταν για τις διατάξεις του καταστατικού που όριζαν την ιδιότητα του κομματικού μέλους. Ο Λένιν πρότεινε ότι το Αρθρο 1 θα έπρεπε να ορίζει ως κομματικό μέλος κάποιον «που αποδέχεται το πρόγραμμα του κόμματος, το υποστηρίζει με υλικά μέσα και με την προσωπική συμμετοχή σε μια από τις κομματικές οργανώσεις». Ο Μαρτόφ πρότεινε μια διαφορετική διατύπωση η οποία ξεκινούσε με τα ίδια λόγια αλλά με την τελική φράση να είναι: «και με την τακτική προσωπική σχέση κάτω από τη διεύθυνση μιας από τις κομματικές οργανώσεις».

Ο Λένιν πήρε ξανά και ξανά το λόγο για να εξηγήσει τη δική του διατύπωση. Ήθελε ένα σφιχτοδεμένο κόμμα επαναστατών:

«Το κόμμα πρέπει να αποτελεί μόνο την πρωτοπορία, τον ηγέτη των μεγάλων μαζών της εργατικής τάξης, το σύνολο (ή σχεδόν το σύνολο) της οποίας εργάζεται κάτω από τον έλεγχο και τη διεύθυνση' των κομματικών οργανώσεων, όμως, αυτό το σύνολο δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι ενταγμένο στο κόμμα».12

Ο Μαρτόφ, επίσης, πήρε πολλές φορές το λόγο. Ήταν υπέρ ενός πλατιού κόμματος. Είπε:

- 56 -


«Όσο περισσότερο πιο διαδεδομένη είναι η ιδιότητα του κομματικού μέλους, τόσο το καλύτερο. ιΜόνο χαρά μπορούμε να νιώ- σουμε, αν ο κάθε απεργός, ο κάθε διαδηλωτής, που θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες των πράξεων του, μπορεί να δηλώνει ανοιχτά ότι είναι και μέλος του κόμματος».13

Επίσης και ο Αξελροντ επιχειρηματολόγησε ενάντια στην «στενή» ερμηνεία της ιδιότητας του κομματικού μέλους από τον Λένιν:

«Ας πάρουμε για παράδειγμα υπόψη ένα καθηγητή πανεπιστημίου ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του και δηλώνει ότι είναι σοσιαλδημοκράτης. Αν υιοθετήσουμε τη διατύπωση του Λένιν, τότε αποκλείουμε το τμήμα εκείνων των ανθρώπων που, αν και δεν μπορούν να ενταχθούν απευθείας σε μια οργάνωση, παρόλα αυτά είναι μέλη του κόμματος».14

Ο Τρότσκι υιοθέτησε μια παρόμοια στάση.Ο Λένιν υποστήριξε ότι το κόμμα πρέπει να οργανώνει την πρωτο

πορία του προλεταριάτου, το πιο ταξικά συνειδητό τμήμα του. Το κόμμα πρέπει να οδηγεί την τάξη. Δεν μπορεί να είναι τόσο πλατύ όσο η τάξη. Μίλησε κατακρίνοντας τον Τρότσκι:

«Μας είπε εδώ, ότι αν η μια μετά την άλλη ομάδα εργατών συλ- λαμβάνονταν, και αν όλοι αυτοί οι εργάτες δήλωναν ότι δεν ανήκουν στο κόμμα μας, τότε το κόμμα μας θα ήταν κάτι το πολύ παράξενο. Μήπως ισχύει ακριβώς το αντίθετο; Μήπως αυτό που είναι παράξενο είναι ο συλλογισμός του συντρόφου Τρότσκι; Αντιμετωπίζει ως κάτι δυσάρεστο αυτό που ένας επαναστάτης με κά- ποια εμπειρία θα αντιμετώπιζε με ικανοποίηση. Αν αποδεικνυό- ταν ότι εκατοντάδες και χιλιάδες εργάτες που έχουν συλληφθεί σε απεργίες και διαδηλώσεις δεν είναι μέλη μιας κομματικής οργάνωσης, αυτό το μόνο που θα αποδείκνυε είναι ότι οι οργανώσεις μας είναι καλές, ότι εκπληρώνουμε το ρόλο μας, να εξασφαλίζουμε τη μυστικότητα της δράσης ενός λίγο ως πολύ στενού κύκλου ηγετών και την ίδια στιγμή να κινητοποιούμε πλατιές μάζες στο κίνημα...

Θα ήταν προτιμότερο δέκα που κάνουν πραγματική δουλειά να μην έχουν τον τίτλο του κομματικού μέλους (αυτοί που κάνουν πραγματική δουλειά δεν κυνηγάνε τίτλους!) παρά να απο

- 5 7 -

Τόνι Κλιψ

κτήσει το δικαίωμα και την ευκαιρία να δηλώνει μέλος ένας φαφλατάς...

...Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε κομματικό μέλος είναι υπεύθυνο για το κόμμα και ότι το κόμμα είναι υπεύθυνο για κάθε ένα από τα μέλη του».15

Ο Λένιν κι ο Τρότσκι συγκρούστηκαν και στο ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στον ορισμό της ιδιότητας του κομματικού μέλους και την εξάπλωση του οπορτουνισμού. Ο Τρότσκι είπε:

«Δεν πιστεύω ότι απέναντι στον οπορτουνισμό μπορούμε να επιστρατεύσουμε νομοθετικούς εξορκισμούς. Δεν αποδίδω καμιά μυστικιστική δύναμη στο καταστατικό... Τον οπορτουνισμό τον παράγουν αίτια πολύ βαθύτερα από το ένα ή το άλλο άρθρο του καταστατικού: γεννιέται από τα σχετικά στάδια ανάπτυξης της αστικής δημοκρατίας και του προλεταριάτου».16

Ο Λένιν σχολίασε στη παμφλέτα του «Ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω» αυτή την άποψη του Τρότσκι. Δίνει, υποστήριξε, μια παθητική περιγραφή του οπορτουνισμού, αντί να τον αντιπαλεύει:

«Το ζήτημα δεν είναι ότι ένα άρθρο του καταστατικού μπορεί να γεννήσει τον οπορτουνισμό, αλλά ότι με τη βοήθειά του μπορεί να σφυρηλατηθεί ένα αιχμηρό όπλο ενάντια στον οπορτουνισμό. Όσο βαθύτερες είναι οι αιτίες, τόσο πιο αιχμηρό πρέπει να είναι το όπλο. ΓΓ αυτό το λόγο, το να δικαιολογείται μια διατύπωση που ανοίγει τη πόρτα στον οπορτουνισμό, στη βάση του ότι ο οπορτουνισμός έχει ‘βαθιές αιτίες’ είναι πολιτική ουράς πρώτου μεγέθους».17

Ο Πλεχάνοφ τάχτηκε στο πλευρό του Λένιν:

«Έχω διαμορφώσει από πριν μια ιδέα, αλλά όσο περισσότερο συλλογίζομαι γύρω από όσα λέχθηκαν, τόσο δυναμώνει η πεποίθησή μου ότι το δίκιο το έχει ο Λένιν... Οι διανοούμενοι μπορεί να διστάσουν, για ατομικίστικους λόγους, να ενταχθούν στο κόμμα, τόσο το καλύτερο, γιατί γενικά είναι οπορτουνιστές... Και μόνο αυτός ο λόγος θα ήταν αρκετός για τους αντίπαλους του οπορτουνισμού να ψηφίσουν τη πρότασή του»."

Οι υποστηρικτές της Ισκρα διασπάστηκαν και ο Λένιν έχασε την

- 58 -


ψηφοφορία, με 28 κατά και 23 υπέρ της πρότασής του. Στη πλειοψηψία που στήριξε τον Μαρτόφ συμπεριλαμβάνονταν οι πέντε αντιπρόσωποι της Bund και οι δυο «οικονομιστές». Αυτοί οι εφτά ψήφοι εξασφάλιζαν στο Μαρτόφ και τους υποστηρικτές του μια πλειοψηψία ικανή να κυριαρχήσει από κει και πέρα στο συνέδριο.

Ο Λένιν βρέθηκε επανειλημμένα στη μειοψηφία μετά την απόφαση για το Αρθρο 1 του καταστατικού. Ο Μαρτόφ -που πια αντιτασσόταν συνεχώς στον Λένιν- επικράτησε στο ένα θέμα μετά το άλλο σε όλες τις συνεδριάσεις από την 23η μέχρι την 26η. Όμως, τα ζητήματα που κρί- θηκαν σ’ αυτές ήταν δευτερεύουσας σημασίας.

Ρή ξη για τ η σ ύνθ ε σ η τ η ς σ υ ν τα κ τικ ή ς επιτροπής τ η ς ισκρα

Τα πράγματα άλλαξαν στην 27η συνεδρίαση. Ο Λένιν κέρδισε ξανά την πλειοψηφία. Στη διάρκεια εκείνης της συνεδρίασης το συνέδριο απέρριψε τη πρόταση της Bund να διατηρήσει την αυτονομία της μέσα στο κόμμα και να αποτελέσει τη μοναδική οργάνωση του εβραϊκού προλεταριάτου (41 ψήφοι κατά, 5 υπέρ και 5 αποχές). Λίγο μετά, οι αντιπρόσωποι της Bund αποχώρησαν από το συνέδριο. Κατόπιν το ίδιο έκαναν κι οι δυο «οικονομιστές» επειδή το συνέδριο αποφάσισε ότι η Ένωση των Ρώσων Επαναστατών Σοσιαλδημοκρατών του Εξωτερικού (υποστηρικτές της Ισκρα) θα αποτελούσε το μοναδικό εκπρόσωπο του κόμματος έξω από τη Ρωσία. Κατά συνέπεια ο Μαρτόφ έχασε μονομιάς εφτά ψήφους, με τους υποστηρικτές του να περιορίζονται στους 20 ψήφους, ενώ ο Λένιν διατήρησε τους 24 που είχε.

Το συνέδριο έπρεπε τώρα να προχωρήσει στην εκλογή των ηγετικών κομματικών οργάνων. Είχε ήδη συμφωνήσει στη δομή τους. Το καταστατικό προέβλεπε μια κεντρική επιτροπή τριών μελών που θα δρούσε μέσα στη Ρωσία και είχε ορίσει τηνΙσκρα ως το κεντρικό όργανο του κόμματος, που θα παρείχε την ιδεολογική ηγεσία. Πάνω από αυτά τα δυο όργανα, θα βρισκόταν ένα κομματικό συμβούλιο αποτε-

- 5 9 -

Τόνι Κλιφ

λουμένο από πέντε μέλη: δυο θα τα διόριζε η κεντρική επιτροπή, δυο η Ίσκρα και ένα θα εκλεγόταν από το συνέδριο.

Ο Λένιν με τη πλειοψηφία που δ ιέθετε εξασφάλισε την εκλογή όσων πρότεινε για την κεντρική επιτροπή των τριών ατόμων. Αυτό που παρουσίαζε δυσκολίες ήταν η συντακτική επιτροπή της Ίσκρα, αφού μέχρι εκείνη τη στιγμή αναμενόταν ότι θα εκλέγονταν οι έξι που την αποτελούσαν μέχρι τότε. Απ’ αυτούς όμως, οι τέσσερις -ο ι Μαρτόφ,

Ποτρέσοφ, Ζάσουλιτς και Αξελροντ- ήταν τώρα αντίπαλοι του Λένιν. Ο Λένιν πρότεινε μια συντακτική επιτροπή με τρεις -Πλεχάνοφ, Λένιν και Μαρτόφ. Πάνω σ’ αυτό το ζήτημα επήλθε η διάσπαση του κόμματος σε μπολσεβίκους (πλειοψηφία) και σε μενσεβίκους (μειοψηφία).

Ο Πλεχάνοφ, ο Λένιν κι ο Μαρτόφ εκλέχτηκαν στην συντακτική. Ο Νόσκοφ, ο Κριζανόφκι και ο Λέγκνικ «λενινιστές κι οι τρεις τους» εκλέχτηκαν στην κεντρική επιτροπή. Ο Πλεχάνοφ εκλέχτηκε πρόεδρος του κομματικού συμβουλίου. Η συζήτηση για τη σύνθεση της συντακτικής επιτροπής, για το αν επανεκλέγονταν τα έξι μέλη της όπως επιθυμούσε ο Μαρτόφ ή μόνο τα τρία που πρότεινε ο Λένιν, συνεχιζόταν για εννιά πολύωρες συνεδριάσεις. Η αντιπαράθεση ήταν σκληρή και πικρόχολη.

Το ερώτημα αν η συντακτική επιτροπή θα έπρεπε να αποτελείται από έξι ή από τρία μέλη έμοιαζε περίπου σαν τρικυμία στο ποτήρι, κάτι που είχε να κάνει με προσωπικές αντιπαραθέσεις, πολύ ασήμαντο ζήτημα για να προκαλέσει τη διάσπαση ενός σοβαρού κινήματος. Ο Λένιν αντιμετώπιζε αυτή τη κατάσταση ως μια σύγκρουση ανάμεσα σε

όσους αποδέχονταν το δικαίωμα του κόμματος να ορίζει τα στελέχη του μ’ εκείνους που είχαν τις συνήθειες του «μικρού κύκλου» και της «παρέας» με το προσωπικό στοιχείο να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Σ ’ εκείνο το σημείο, δεν ήταν καθόλου βέβαιος αν αυτή η διαφορά δικαιολογούσε μια διάσπαση.

Ο Τρότσκι, υποστηρικτής της παλιάς συντακτικής επιτροπής της Ισκρα, χρησιμοποίησε επιχειρήματα όπως:

- 60 -


«Το συνέδριο δεν έχει ούτε το ηθικό ούτε το πολιτικό δικαίωμα να ανασχηματίσει την συντακτική επιτροπή... Ας αψήσουμε την επιτροπή να κάνει η ίδια όσες αλλαγές κρίνει απαραίτητες στη σύνθεσή της, αν θεωρεί αναγκαίο να γίνουν. Πρόκειται για ένα πολύ λεπτό ζήτημα το οποίο δεν μπορεί να θίξει το συνέδριο...»19

Το σχόλιο του Λένιν ήταν το εξής:

« Τέτοια επιχειρήματα απλώς έθεταν το όλο ζήτημα στη βάση του οίκτου και των πληγωμένων αισθημάτων και ήταν μια άμεση αποδοχή χρεοκοπίας όσον αφορά τα πραγματικά επιχειρήματα αρχής, τα πραγματικά πολιτικά επιχειρήματα... Αν υιοθετήσουμε αυτή την αντίληψη, που είναι η αντίληψη των φιλισταίων και όχι η κομματική αντίληψη, θα είμαστε υποχρεωμένοι σε κάθε περίπτωση εκλογών να λαμβάνουμε υπόψη μας και τα εξής: μήπως θα προσβληθεί ο Πετρόψ αν δεν εκλεγεί ο ίδιος κι εκλεγεί ο Ιβανόφ, μήπως προσβληθεί κάποιος μέλος της οργανωτικής επιτροπής αν κάποιο άλλο μέλος -κ ι όχι ο ίδιος- εκλεγεί στην Κεντρική Επιτροπή: Πού θα οδηγήσει αυτό σύντροφοι; Αν έχουμε μαζευτεί εδώ για να δημιουργήσουμε ένα κόμμα κι όχι με σκοπό να εντρυ- φήσουμε σε αμοιβαίες φιλοφρονήσεις και φιλισταϊκούς συναισθηματισμούς, τότε ποτέ δεν θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε με μια τέτοια αντιμετώπιση. Πρόκειται να εκλέξουμε στελέχη του κόμματος και δεν μπορεί να γίνεται συζήτηση για έλλειψη εμπιστοσύνης σε οποιοδήποτε πρόσωπο δεν εκλέγεται: το μόνο μας μέλημα πρέπει να είναι το συμφέρον της δουλειάς και το αν ταιριάζει κάποιος για τη θέση στην οποία εκλέγεται».

Ο Λένιν ξεσπάθωσε κατά της «παλιοπαρέας» που επιμένει στην συνέχεια του «κύκλου της». ”

«Αυτοί οι άνθρωποι έχουν τόσο συνηθίσει στο γυάλινο κόσμο της στενής και ζεστής παρεούλας τους,, που μόλις έγινε συζήτηση σ’ ένα ελεύθερο κι ανοιχτό στίβο γα τη δική τους ευθύνη, τους ήρθε λιγοθυ- μιά... Ο διανοουμενίστικος ατομικισμός και η ψυχολογία του κύκλου ήρθαν στην σύγκρουση με την ανάγκη για ανοιχτές κουβέντες μπροστά στο κόμμα».11

Όταν ο Μαρτόφ αρνήθηκε να υποταχθεί στην απόφαση του συνε

-61 -

Τόνι Κλιφ

δρίου σχετικά με την συντακτική επιτροπή, δηλώνοντας «Δεν είμαστε κολίγοι!» ο Λένιν τάχθηκε κατά αυτού του «αριστοκρατικού αναρχισμού» και επέμενε ότι «πρέπει να μάθουν να επιμένουν ότι η εκπλήρωση των καθηκόντων του κομματικού μέλους δεν αφορούν μόνο τη βάση αλλά επίσης και ‘όσους είναι στη κορυφή’».22 Γιατί ο Μαρτόφ κι οι φίλοι του προσπάθησαν να αρνηθούν την πραγματική αναποτελεσματικότητα της παλιάς συντακτικής επιτροπής που απομάκρυνε το συνέδριο με την απόφασή του; Ο Λένιν απαντάει:

«Η παλιά επιτροπή των έξι ήταν τόσο αναποτελεσματική, που ούτε μια φορά στη διάρκεια των τριών χρόνων δεν συνεδρίασε σε πλήρη σύνθεση. Μπορεί να φαίνεται απίστευτο, όμως είναι γεγονός. Ούτε ένα από τα 45 φύλλα της Ισκρα δεν ετοιμάστηκε (από τεχνικής και συντακτικής άποψης) από κανέναν άλλον, πέρα από τον Μαρτόφ και τον Λένιν. Εκτός από τον Πλεχάνοφ, κανείς, ούτε μια φορά, δεν έθεσε ένα σημαντικό ιδεολογικό ζήτημα σε συζήτηση. Ο Αξελροντ δεν εργάστηκε καθόλου (δεν έγραψε τίποτα για τη "Zarya" και μόνο τρία-τέσσερα άρθρα στα 45 φύλλα της Ισκρα). Η Ζάσουλιτς και ο Σταρόβερ |Ποτρέσοφ| έγραφαν μόνο και έλεγαν τη γνώμη τους, όμως ποτέ δεν έκαναν κάποια εργασία σύνταξης και επιμέλειας».21

Ο Λένιν δήλωσε, εξηγώντας τα δικά του κίνητρα, ότι στα 45 φύλλα της Ισκρα, ο Μαρτόφ είχε συνεισφέρει 39 άρθρα, ο Λένιν 32, και ο Πλεχάνοφ 24. Η Ζάσουλιτς είχε γράψει μόνο έξι άρθρα, ο Αξελροντ 4 και ο Ποτρέσοφ οχτώ.24

Στον Λένιν ήταν εντελώς ξένη κάθε επιθυμία να επιδείξει υποστήριξη με καλούς τρόπους προς τους βετεράνους αντί να υποτάξει τα πάντα στις ανάγκες της επανάστασης. Τον χαρακτήριζε τέτοια διανοητική εντιμότητα, τόση πίστη στο σκοπό, ώστε ήταν αδύνατο να θυσιάσει τις ανάγκες της οργάνωσης στα προσωπικά του συναισθήματα. Όσοι ήταν έτοιμοι να υποτάξουν τις ανάγκες του κινήματος σε δευτερεύου- σες προτιμήσεις, αργότερα αποδείχτηκε ότι δεν ήταν επαναστάτες, ότι ήταν συμφιλιωτές.

Για τον Τρότσκι ήταν πολύ δυσκολότερο να είναι σκληρός απένα

- 6 2 -


ντι στους βετεράνους. Ήταν περίπου δέκα χρόνια νεότερος από τον Λένιν. Σ ’ αντίθεση μ’ αυτόν, ο Τρότσκι δεν είχε συνεργαστεί επί χρόνια με τους βετεράνους ώστε να πειστεί για τις αδυναμίες τους ούτε διέθετε την αυτοπεποίθηση για τη δική του συμβολή. Ήταν ακόμα ένας άπειρος νεαρός -23 χρονών. Ο Τρότσκι θυμόταν χρόνια αργότερα, στο βιβλίο του «Για τον Λένιν»:

«Όταν έψτασα στο Λονδίνο ήμουν, από πολλές πλευρές, ένας πρωτάρης επαρχιώτης. Οχι μόνο δεν είχα βρεθεί ξανά στο εξωτερικό, δεν είχα δει ακόμα καν την Πετρούπολη! Από τη Μόσχα και το Κίεβο είχα δει μόνο τις φυλακές μεταγωγών». “

Ο Τρότσκι «ερωτεύτηκε» τη Βέρα Ζάσουλιτς, τον Πάβελ Αξελροντ και τον Λεβ Ντεϊτς -τους βετεράνους του κινήματος. Αυτός ο θαυμασμός θα γινόταν συντρίμια μόνο μετά το 1914, όταν η Ζάσουλιτς και ο Ντεϊτς υποστήριξαν τον πόλεμο του Τσάρου και ο Αξελροντ κράτησε μια μεσοβέζικη στάση.

Ο Λένιν εξεπλάγη όταν ο Τρότσκι τάχτηκε με τον Μαρτόφ. Σύμφωνα με την Κρούπσκαγια, ο Λένιν «ο τελευταίος που περίμενε πως θα ταλαντευόταν, ήταν ο Τρότσκι».26

Η σ τά σ η απ ένα ντι σ τ ο υ ς φ ιλελεύθερουςΤη τελευταία μέρα του συνεδρίου, ο Ποτρέσοφ, με την υποστήριξη

του Μαρτόφ, της Ζάσουλιτς, του Αξελροντ και του Τρότσκι κατέθεσε στο συνέδριο μια πρόταση υπέρ της υποστήριξης των φιλελεύθερων αστών από τους σοσιαλιστές υπό τρεις όρους. Πρώτον, ότι «τα φιλελεύθερα ή ψιλελεύθερα-δημοκρατικά ρεύματα» θα πρέπει «με σαφήνεια και χωρίς υπεκφυγές να δηλώσουν ότι στη πάλη τους ενάντια στο απολυταρχικό καθεστώς θα ταχθούν αποφασιστικά στο πλευρό των Σοσιαλδημοκρατών»! Δεύτερον, οι φιλελεύθεροι «δεν θα περιλάβουν στο πρόγραμμά τους αιτήματα που στρέφονται ενάντια στην εργατική τάξη ή στη δημοκρατία γενικότερα, ή που θα συσκοτίζουν την πολιτική της συνείδηση». Τρίτον, θα έπρεπε να υιοθετήσουν ως σύνθημα του

- 6 3 -

Τόνι Κλιφ

αγώνα τους, το αίτημα για γενικό, άμεσο εκλογικό δικαίωμα με μυστική ψηφοφορία.17 Η πρόταση του Ποτρέσοφ θα γινόταν η αιτία για μεγάλες παρανοήσεις σχετικά με τις επαναστατικές δυνατότητες των φιλελεύθερων. Δίνει μια πρόγευση για τον μενσεβικισμό του 1905 και των επόμενων χρόνων.

Ο Λένιν σχολίασε αυτή την πρόταση στο βιβλίο «Ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω»:

«Τα “φιλελεύθερα ή ψιλελεύθερα-δημοκρατικά ρεύματα" θα θα πρέπει “με σαφήνεια και χωρίς υπεκφυγές να δηλώσουν ότι στη πάλη τους ενάντια στο απολυταρχικό καθεστώς θα ταχθούν αποφασιστικά στο πλευρό των Σοσιαλδημοκρατών”.. Είναι δυνατόν ο σύντροφος Σταρόβερ [Ποτρέσοφ] να πιστεύει ότι τμήματα της αστικής τάξης μπορούν “να ταχτούν αποφασιστικά στο πλευρό των Σοσιαλδημοκρατών”;; Είναι ανοησία, και ακόμα κι αν ένας εκπρόσωπος αυτού του ρεύματος το δήλωνε 'με σαφήνεια και χωρίς υπεκφυγές’ (μια εντελώς αβάσιμη υπόθεση) εμείς, το κόμμα του προλεταριάτου, θα ήμασταν υποχρεωμένοι να μην πιστέψουμε τις διακηρύξεις τους. Το να είσαι φιλελεύθερος και την ίδια στιγμή να τάσσεσαι αποφασιστικά με τους σοσιαλδημοκράτες -το ένα αποκλείει το άλλο...[Ο όρος της πρότασης του Σταρόβερ που δηλώνει ότι οι φιλελεύθεροι] “δεν θα περιλάβουν στο πρόγραμμά τους αιτήματα που στρέφονται ενάντια στην εργατική τάξη ή στη δημοκρατία γενικότερα, ή που θα συσκοτίζουν την πολιτική της συνείδηση”.. Δεν υπήρξαν ποτέ, ούτε πρόκειται να υπάρξουν ψιλελεύθερα-δημοκρατικά ρεύματα τα οποία δεν θα συμπεριλάμβαναν στο πρόγραμμά τους αιτήματα που στρέφονται ενάντια στα συμφέροντα της εργατικής τάξης και που συσκοτίζουν την πολιτική της συνείδηση».2*Προκαλεί πράγματι έκπληξη ότι ο Τρότσκι, αυτός που στο μέλλον

θα διατύπωνε τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης, υποστήριξε την πρόταση του Ποτρέσοφ!

- 6 4 -


4Έ ν το ν η επίθεση σ το ν Λένιν

Τον Σεπτέμβρη του 1903, οι μενσεβίκοι ηγέτες συγκεντρώθηκαν στη Γενεύη για να αποφασίσουν τη μελλοντική τους πορεία. Εκλέξανε μια σκιώδη κεντρική επιτροπή για να διεξάγει αγώνα ενάντια στη λενι- νιστική επιτροπή. Τα μέλη της ήταν οι: Αξελροντ, Μαρτόφ, Τρότσκι, Νταν και Ποτρέσοψ.1 (Εκτός του Τρότσκι, όλοι οι υπόλοιποι θα παρέμεναν μενσεβίκοι μέχρι τέλους).

Οι μενσεβίκοι εξαπέλυσαν μια ολομέτωπη επίθεση ενάντια στον «υπερσυγκεντρωτισμό» του Λένιν. Ο Μαρτόφ έγραψε ότι ένα υπερσυγκεντρωτικό κόμμα ήταν προορισμένο να εκφυλιστεί σε μια «γραφειοκρατική, πραξικοπηματική οργάνωση» που θα τη διέταζε ένας αρχηγός και θα ήταν ξεκομμένη από τις μάζες.2 Ο Πλεχάνοφ, που λίγο μετά το Δεύτερο Συνέδριο είχε σπάσει με τον Λένιν, πήγε ακόμα πιο μακριά. Σε ένα άρθρο του με τίτλο «Συγκεντρωτισμός ή Βοναπαρτισμός», κατηγόρησε τον Λένιν για βοναπαρτισμό, δηλώνοντας ότι η αντίληψη του Λένιν για τον συγκεντρωτισμό ήταν αυτή ενός Βοναπάρτη. Είναι «έτοιμος με ελαφριά καρδιά να πετάξει έξω από το κόμμα τη μια κατηγορία συντρόφων μετά την άλλη, να μαδήσει ψύλλο-ψύλλο την αγκινάρα».3 Η Βέρα Ζάσουλιτς έψτασε στο σημείο να συγκρίνει τον Λένιν με τον Λουδοβίκο 14ο.4

Ο Τρότσκι δεν έμεινε πίσω. Κατόρθωσε μάλιστα οι επιθέσεις του στον Λένιν, να ξεπεράσουν σε σκληρότητα αυτές που είχαν εξαπολύσει

- 6 5 -

Τόνι Κλιψ

ο Μαρτόφ, ο Πλεχάνοφ κι η Ζάσουλιτς.

Η Εκθεση τ η ς Σιβη ριανής Αντιπροσω π είας απ ό τ ο ν Τρ ότσκι

Αμέσως σχεδόν μετά το συνέδριο, ο Τρότσκι έγραψε μια έκθεση η οποία ήταν μια σκληρή επίθεση στον Λένιν:

«Το συνέδριο θεωρούσε ότι επιτελούσε μια δημιουργική εργασία: ήταν μόνο καταστροφική και μάλιστα καταστροφική από καπρίτσιο. Γ ιατί ποιος μπορούσε να υποθέσει ότι το συνέδριο θα σύντριβε την συντακτική επιτροπή της Ίσκρα, δηλαδή της εφημερίδας που μόλις είχε αναγνωριστεί ως το κεντρικό όργανο του κόμματος; Ποιος πολιτικός αστρολόγος θα μπορούσε να προβλέ- ψει ότι οι σύντροφοι Μαρτόφ και Λένιν θα παρέμβαιναν στο συνέδριο ως οι επικεφαλής δυο εχθρικών φραξιών;

Ήταν σαν κεραυνός εν αιθρία. Και γΓ αυτό, τη μεγαλύτερη προσωπική ευθύνη φέρει ο σύντροφος Λένιν. Αυτός ο άνθρωπος, με όλη την ενεργητικότητα και το ταλέντο που τον χαρακτηρίζει, στο Δεύτερο Συνέδριο της ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας λειτούργησε αποδιοργανωτικά... Στη δεύτερη φάση των εργασιών του συνεδρίου πίσω από τον Λένιν σχηματίστηκε μια συμπαγής πλειοψηφία σκληρών’ ισκριστών που αντιπαρατέθηκε στη μειοψηφία των μαλακών’ ισκριστών. Εμείς, ως αντιπρόσωποι της Ενωσης Σ ιβηρίας, ήμασταν στους 'μαλακούς!.. Δεν πιστεύουμε ότι αυτό το γεγονός κηλιδώνει τις επαναστατικές περγαμηνές μας».5

«Την επόμενη μέρα, σύντροφοι, θάψαμε την Ισκρα... Από 'κει και πέρα δεν υπήρχε πια Ίσκρα. Μόνο στον αόριστο μπορούμε να αναφερομαστε πια σ' αυτήν»6

Ο Τρότσκι έγραψε, απηχώντας τον Μαρτόφ, ότι ο Λένιν ωθούταν από «δίψα για εξουσία» (Wille zur Macht) η οποία τον έφερε στο σημείο να επιβάλλει στο κόμμα μια «κατάσταση πολιορκίας»:

«Η 'κατάσταση πολιορκίας' στην οποία ο Λένιν με τόση ενεργητικότητα επέμενε, απαιτεί απόλυτες εξουσίες Η πρακτική της οργανωμένης δυσπιστίας χρειάζεται ένα σιδερένιο χέρι. Το σύστημα του Τρόμου, στέφεται με έναν Ροβεσπιέρο. Ο σύντροφος

- 6 6 -


Λένιν αφού εξέτασε στο μυαλό του τα μέλη του κόμματος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σιδερένιο χέρι μπορεί να είναι μόνο το δικό του. Και είχε δίκιο. Σύμφωνα με τη κατάσταση πολιορκίας η ηγεμονία της σοσιαλδημοκρατίας στον αγώνα για απελευθέρωση σημαίνει την ηγεμονία του Λένιν πάνω στη σοσιαλδημοκρατία».

"...έχουμε υποστεί μια ήττα επειδή η μοίρα αποφάσισε τη νίκη όχι του συγκεντρωτισμού, αλλά του εγω-συγκεντρωτισμού ”*

(Ο Τρότσκι είχε ξεχάσει τα ίδια του τα λόγια στο συνέδριο, ότι δηλαδή το καταστατικό του κόμματος πρέπει να αποτελεί «την οργανωμένη δυσπιστία του κόμματος απέναντι σε όλα τα τμήματά του»).

Όπως ένας σύγχρονος Ροβεσπιέρος:

«Ο Λένιν μεταμόρφωσε ένα ταπεινό συμβούλιο σε μια παντοδύναμη Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας ούτως ώστε να υιοθετήσει ο ίδιος το ρόλο του Αδιάφθορου. Ο,τιδήποτε βρισκόταν στο δρόμο του έπρεπε να παραμεριστεί. Το ενδεχόμενο της καταστροφής του ισκριστικού Montagne* δεν ήταν κάτι που θα σταματούσε τον σύντροφο Λένιν. Γ ϊ αυτόν επρόκειτο απλά για ζήτημα εγκαθίδρυσης, μέσω του Συμβουλίου και χωρίς αντίσταση, μιας 'Δημοκρατίας της Αρετής και του Τρόμου ».9

Ο Λένιν έστρωνε το δρόμο της αντίδρασης, όπως κι ο Ροβεσπιέρος:

«Στη παρούσα στιγμή μας απειλεί ένας μεγάλος κίνδυνος. Η αναπόφευκτη κατάρρευση του λενινιστικού ‘συγκεντρωτισμού’ που πλησιάζει όλο και ταχύτερα θα ...προκαλέσει μια απογοήτευση που μπορεί να αποδειχτεί μοιραία, όχι μόνο για τους Ροβε- σπιέρους και τις νησίδες του συγκεντρωτισμού αλλά και γενικά για την ιδέα μίας ενιαίας οργάνωσης μάχης. Τότε, κυρίαρχοι της κατάστασης θα είναι οι 'θερμιδοριανοί’ του σοσιαλιστικού οπορτουνισμού».10

Ο Τρότσκι καταφεύγει εδώ, για πρώτη φορά, στην σημαντική αναλογία ανάμεσα στον Λένιν και τον Ροβεσπιέρο, τους μπολσεβίκους και

* (στμ) Οι «Ορεινοί» της Γαλλικής Επανάστασης, δηλαδή η mo αδιάλλακτη πτέρυγα που είχε κέντρο τους Γιακωβίνους

- 6 7 -

Τόνι Κλιφ

τους Γιακωβίνους στην οποία θα επέστρεψε τα επόμενα χρόνια και σε διαφορετικές συνθήκες. Ωστόσο, σε έναν επίλογο, ο Τρότσκι συμπλήρωσε ότι στην πραγματικότητα δεν σκόπευε να συγκρίνει τον Λένιν με τον Ροβεσπιέρο επειδή ο Λένιν ήταν «μια καρικατούρα του Ροβεσπιέ- ρου»11.

Η αποξένω ση το υ Τρ ότσκι α π ό τ ο υ ς μ ενσεβίκουςΟ Πλεχάνοφ που στη διάρκεια του συνεδρίου είχε υποστηρίξει το

Λένιν, άλλαξε γνώμη λίγο μετά. Ανακοίνωσε ότι δεν αντέχει να «πυροβολεί συντρόφους» και ότι προτιμάει «μια σφαίρα στο κεφάλι αντί μια διάσπαση». Αποφάσισε να καλέσει τους Μαρτόφ, Αξελροντ, Ζάσου- λιτς και Ποτρέσοψ στη συντακτική επιτροπή της Ισκρα. Ο Λένιν πα- ραιτήθηκε αηδιασμένος. Ο ι μενσεβίκοι απέκτησαν τον έλεγχο της Ισκρα. Όμως, ο Πλεχάνοφ συνέχιζε να είναι ιδιαίτερα εχθρικός απέναντι στον Τρότσκι. Απαίτησε από τους υπόλοιπους της συντακτικής επιτροπής να μη δημοσιευτεί ποτέ ξανά άρθρο του Τρότσκι. Ως δικαιολογία επιστράτευσε το γεγονός ότι στην Εκθεση της Σιβηριανής Αντιπροσωπείας, ο Τρότσκι του είχε επιτεθεί. Ο Πλεχάνοφ απείλησε να παραιτηθεί, υποστηρίζοντας ότι θεωρούσε «ηθικά αποκρουστικό» να είναι υπεύθυνος για ένα έντυπο στο οποίο αρθρογραφεί ο Τρότσκι.

Η ηγεσία των μενσεβίκων βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Ο Τρότσκι ήταν μέχρι τότε ένας επιφανής εκπρόσωπός τους, ενώ ο Πλεχάνοφ είχε ταχτεί με τον Λένιν. Ωστόσο, χάρη στον Πλεχάνοφ είχαν αποκτήσει τον έλεγχο της Ισκρα. Για ένα διάστημα οι μενσεβίκοι ηγέτες και κυρίως ο Μαρτόφ προσπάθησαν να αντισταθούν στις απαιτήσεις του Πλεχάνοφ, αλλά τελικά υποχώρησαν. Τον Απρίλη το 1904 ο Τρότσκι αποχώρησε από την Ισκρα.12

Αυτή η αποξένωση συνοδεύτηκε από εντεινόμενες πολιτικές διαφορές ανάμεσα στον Τρότσκι και σε όλους τους ηγέτες των μενσεβίκων. Μετά το συνέδριο, επεδείκνυαν μια όλο και πιο έντονη τάση, σε αντίδραση στην αδιαλλαξία του Λένιν, να προσαρμόζονται προς τα δε

- 6 8 -


ξιά, προς μια συμμαχία με τους αστούς φιλελεύθερους.Στις 8-9 Φλεβάρη του 1904 ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στη Ρωσία

και την Ιαπωνία. Ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στο πόλεμο, ήταν η προσπάθεια της τσαρικής κυβέρνησης να καλλιεργήσει την πολεμική υστερία με σκοπό να εξουδετερώσει τις επαναστατικές κινήσεις. Ο πρωθυπουργός Πλέβε έφτασε στο σημείο να δηλώσει: «Χρειαζόμαστε ένα μικρό, νικηφόρο πόλεμο για να αναστρέψουμε την παλίρροια της επανάστασης».13

Οι φιλελεύθεροι ήταν πολύ πρόθυμοι να παίξουν το παιχνίδι του τσαρισμού. Η πρώτη τους αντίδραση ήταν η έκφραση του πατριωτισμού. Η εφημερίδα τους, η Osvobozhdenie (Απελευθέρωση) πρότεινε ως σύνθημα το «Ζήτω ο στρατός!». Οταν οι Γιαπωνέζοι απέδειξαν την ανώτερη πολεμική τους ικανότητα σε στεριά και θάλασσα, ο πατριωτισμός των φιλελεύθερων έγινε κάπως λιγότερο ενθουσιώδης και απέκτησε μια μετριοπαθή αντιπολιτευτική χροιά. Μετά την νίκη των Γιαπωνέζων στη μάχη του Λιαογιάνκ τον Ιούλη, η στάση των φιλελεύθερων έγινε πιο έντονη, αφού πλέον έγινε φανερό ότι η Ρωσία δεν επρό- κειτο να κερδίσει τον πόλεμο και ότι η κυβέρνηση βρισκόταν σε αδιέξοδο. Τώρα, τα γενναία τέκνα της αριστοκρατίας και των μεσαίων τάξεων μπορούσαν να δείξουν το θάρρος τους. Η Osvobozhdenie έγραψε ότι «Η κατοχή της Μαντζουρίας κι η διέξοδος προς τη θάλασσα, είναι για τη Ρωσία μια σκέτη ανοησία από οικονομικής απόψεως».14 Η στάση των φιλελεύθερων απέναντι στον πόλεμο έγινε ντεφαιτιστική. Η ήττα θα αδυνάτιζε τον Τσάρο και θα υποχρέωνε το απολυταρχικό καθεστώς να κάνει παραχωρήσεις: «Οι Ιάπωνες» δήλωσε ένα φιλελεύθερος «δεν θα είναι αυτοί που θα μπουν στο Κρεμλίνο. Οι Ρώσοι θα μπουν».”

Με αυξημένη την αυτοπεποίθησή τους οι φιλελεύθεροι ξεκίνησαν μια πολιτική καμπάνια χρησιμοποιώντας ως όχημά της τα «ζέμστβος» -τα όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης. Εκεί εκφράζανε τα παράπονά τους και σχέδιασαν ένα πανεθνικό συνέδριο των ζέμστβος. Το συνέδριο έγι- νε τον Νοέμβρη και το ακολούθησαν «συμπόσια» στα οποία συμμετείχαν φιλελεύθεροι γαιοκτήμονες, βιομήχανοι, καθηγητές πανεπιστη

- 6 9 -

Τόνι Κλιφ

μίων, δικηγόροι, γιατροί, οικονομολόγοι και άλλοι. Εκφωνήθηκαν μακροσκελείς ομιλίες, συζητήθηκαν σχέδια συνταγματικής μεταρρύθμισης, εκφράστηκαν διαμαρτυρίες. Ωστόσο, ο στόχος δεν ήταν η ανατροπή του Τσαρισμού, αλλά το παζάρεμα μιας συμφωνίας μαζί του.

Οι μενσεβίκοι υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό αυτά τα συμπόσια. Κάλεσαν τους εργάτες να υποστηρίξουν τους φιλελεύθερους, ενισχύο- ντας το θάρρος τους με αυτό τον τρόπο, και να αποφύγουν οποιαδή- ποτε ακραία δράση, μήπως και τρομάξουν οι φιλελεύθεροι.

ΙΥ αυτό το σκοπό, οι εκδότες της Ισκρα έστειλαν μια επιστολή σε όλες τις κομματικές οργανώσεις η οποία δήλωνε ότι:

«...στα πλαίσια του αγώνα κατά της απολυταρχίας και ιδιαίτερα στην παρούσα φάση του, η στάση μας απέναντι στη φιλελεύθερη μπουρζουαζία καθορίζεται από το σκοπό να της ενσταλάξουμε περισσότερο θάρρος και να την ωθήσουμε να συμφωνήσει με τα αιτήματα που προβάλει το προλεταριάτο υπό την ηγεσία της Σοσιαλδημοκρατίας». “

Ακολούθως, αφού είχε διατυπώσει αυτή τη θέση, ο Αξελροντ πρό- τεινε συγκεκριμένες τακτικές για την καμπάνια: πρέπει να γίνουν προσπάθειες

«...να φέρουμε τις μάζες σε άμεση επαφή με το συνέδριο των Ζέμστβος και να κατευθύνουμε τη διαδήλωση μπροστά στο κτίριο όπου θα γίνεται το συνέδριο. Κάποιοι από τους διαδηλωτές μπαίνουν στην αίθουσα όπου διεξάγονται οι εργασίες και τη κατάλληλη στιγμή, ένας εκπρόσωπός τους που έχει επιλεχθεί ειδικά γΓ αυτή τη περίπτωση, ζητάει την άδεια του συνεδρίου να διαβάσει μια δήλωση εκ μέρους των εργατών. Αν δεν δοθεί η άδεια, ο εκπρόσωπος διαμαρτύρεται έντονα για την άρνηση του συνεδρίου, το οποίο μιλά εξ ονόματος του λαού, να ακούσει τη φωνή των γνήσιων εκπροσώπων του λαού.

Η εκτελεστική επιτροπή πρέπει εκ των προτέρων να έχει πάρει μέτρα ούτως ώστε η εμφάνιση χιλιάδων εργατών έξω από το κτίριο όπου θα συγκεντρώνονται οι εκπρόσωποι των Ζέμστβος και μερικών εκατοντάδων μέσα σε αυτό το κτίριο, δεν θα προκαλέσει πανικό στους συνέδρους και έτσι ντροπιασμένοι να αναζητήσουν

- 7 0 -


την προστασία της αστυνομίας και των Κοζάκων, με αποτέλεσμα μια ειρηνική διαδήλωση να μετατραπεί σε μια άσχημη και βίαιη σύγκρουση, χάνοντας το πραγματικό της νόημα».17

Ο Μαρτίνοφ, εκπρόσωπος των μενσεβίκων, εξήγησε με παρόμοιους όρους τη λογική πίσω από αυτή τη θέση στη μπροσούρα του «Δυο Δικτατορίες» (1904):

«Η επερχόμενη επανάσταση θα είναι επανάσταση της αστικής τάξης... κι αυτό σημαίνει ότι... ότι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό θα εξασφαλίσει την κυριαρχία κάποιας ή όλων των αστικών τάξεων... Αν ισχύουν τα παραπάνω, τότε είναι ξεκάθαρο ότι η επερχόμενη επανάσταση δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να υιοθετήσει πολιτικές μορφές που θα εναντιώνονται στη θέληση του συνόλου της αστικής τάξης, αφού αυτή θα είναι η κυρίαρχος του αύριο. Συνεπώς, αν ακολουθηθεί μια τακτική που απλά θα τρομάζει τη πλειοψηφία των αστικών στοιχείων, αυτό θα σήμαινε ότι ο επαναστατικός αγώνας του προλεταριάτου θα έχει μόνο μια έκβαση -την παλινόρθωση της απολυταρχίας στην αρχική μορφή της».

Κατά συνέπεια, ο επαναστατικός στόχος έπρεπε να είναι: «τα πιο δημοκρατικά ‘κατώτερα’ στρώματα της κοινωνίας να αναγκάσουν τα ‘ανώτερα’ να οδηγήσουν την αστική επανάσταση στη λογική της κατάληξη»."

Εκείνη την περίοδο η μενσεβίκικη εφημερίδα Ισκρα εκτιμούσε ως εξής τους συσχετισμούς στη ρώσικη κοινωνία:

«Τι αντικρίζουμε όταν κοιτάμε το στίβο της πάλης στη Ρωσία; Μόνο δυο δυνάμεις: τη τσαρική απολυταρχία και τη φιλελεύθερη αστική τάξη, με τη δεύτερη να είναι οργανωμένη και να διαθέτει τεράστιο ειδικό βάρος. Οι εργαζόμενες μάζες είναι κατακερματισμένες και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα, δεν υπάρχουμε ως ανεξάρτητη δύναμη και κατά συνέπεια το καθήκον μας είναι η υποστήριξη της δεύτερης δύναμης, της φιλελεύθερης αστικής τάξης. Πρέπει να την ενθαρρύνουμε και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να τη τρομάξουμε προβάλλοντας ανεξάρτητα συνθήματα του προλεταριάτου».1’

-71 -

Τόνι Κλιφ

Για τ η ν Υπ ο κ α τά σ τα σ ηΠροκαλεί έκπληξη το γεγονός, λοιπόν, ότι μέχρι τα τέλη του 1904

η στάση του Τρότσκι απέναντι στους μενσεβίκους ήταν μεσοβέζικη στη καλύτερη περίπτωση. Τον Αύγουστο του 1904 δημοσίευσε μια παμ- φλέτα εκατό πυκνογραμμένων σελίδων με τίτλο «Τα Πολιτικά μας Κα- θήκονταί». Την αφιέρωσε «στον αγαπητό δάσκαλό μου, Πάβελ Μπορί- σοβιτς Αξελροντ» και επανειλημμένα στις σελίδες της ο Τρότσκι δηλωνόταν ως μενσεβίκος. Τόσο αυτή η παμφλέτα όσο κι η προηγούμενη, η «Εκθεση της Σιβηριανής Αντιπροσωπείας» δημοσιεύτηκε υπό την αιγίδα του κομματικού εκδοτικού μηχανισμού που βρισκόταν στα χέρια των μενσεβίκων. Η δεύτερη παμφλέτα είχε ακόμα πιο οξύ τόνο από την πρώτη. Σ ’ αυτήν ο Τρότσκι αποκήρυσσε τον Λένιν ως «αποτρόπαιο», «έκλυτο», «δημαγωγό», «μοχθηρό κι αποκρουστικό από ηθικής άποψης», «δικηγοράκο», «απωθητικά μοχθηρό», «επιδέξιο στατιστικολό- γο». Παρόλο που εκείνη τη περίοδο ο Τρότσκι έσπαγε τους δεσμούς του με τους μενσεβίκους, σε ένα ζήτημα, αυτό της κομματικής οργάνωσης, συμφωνούσε απολύτως μαζί τους.

Σ ’ ένα μεγάλο βαθμό ο Τρότσκι έγραψε τη παμφλέτα ως μια πολεμική στο «Ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω» του Λένιν. Ο Τρότσκι κατηγορεί τον Λένιν ότι η όλη του προσπάθεια έχει σκοπό να συσπειρώσει την επαναστατική διανόηση σε μια μαρξιστική ορθοδοξία ενώ την ίδια στιγμή αντιμετωπίζει υποτιμητικά τους εργάτες σαν ένα απλό, παθητικό αντικείμενο χειραγώγησης. Βλέπει το παρελθόν της ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας κάτω από ένα διαφορετικό φως: η Ισκρα δεν απο- τελούσε ένα βήμα προόδου σε σχέση με τον «οικονομισμό»:

«Η οικονομίστικη’ περίοδος, αφορούσε άμεσα και αποκλειστικά τη πάλη για επιρροή στις προλεταριακές μάζες, μια πάλη που δεν στρεφόταν κατά άλλων δημοκρατικών κομμάτων, αλλά ενάντια στην έλλειψη κουλτούρας του ίδιου του προλεταριάτου και ενάντια στη βαρβαρότητα των πολιτικών συνθηκών της Ρωσίας.Η περίοδος της Ισκρα, από την άποψη του αντικειμενικού πολιτικού νοήματος της, ήταν μια περίοδος πάλης για επιρροή πάνω

- 7 2 -


στην επαναστατική διανόηση».®

«Η κριτική του οικονομισμου και των λαϊκίστικων, τρομοκρατικών και εθνικιστικών προκαταλήψεων, κατέλαβε τη μερίδα του λέο- ντος στη δουλειά της Ισκρα... Η Ισκρα δεν ήταν μια εφημερίδα πολιτικής, ήταν μια εφημερίδα πολεμικής... Με τη πάλη της ενάντια στον λαϊκισμό, τη τρομοκρατία και τον εθνικισμό, η Ισκρα έδειξε στη διανόηση το δρόμο του αγώνα για τα ιστορικά συμφέροντα του προλεταριάτου. Αυτό που κυριαρχούσε στην Ισκρα δεν ήταν ο σκοπός να οριοθετήσει πολιτικά το προλεταριάτο, αλλά να αποσαφηνίσει στη διανόηση τα ιστορικά συμφέροντα αυτής της τάξης [του προλεταριάτου]...

Δεν επεξεργάστηκε τις τακτικές του πολιτικά αυτόνομου προλεταριάτου... απλά έδειξε στην επαναστατική διανόηση την αναγκαιότητα για μια τέτοια αυτόνομη πολιτική».21

Η Ισκρα χειραγώγησε το προλεταριάτο:

«Η θεωρία της πολιτικής ανάπτυξης του προλεταριάτου δεν μπορεί να υποκαθιστά το πολιτικά ανεπτυγμένο προλεταριάτο».0

Παραπέρα, υποστήριζε ο Τρότσκι, η αντίληψη του Λένιν για το κόμμα ήταν μια απλή συνέχεια της παλιάς παράδοσης της Ισκρα η οποία σε γενικές γραμμές αντιμετώπιζε το κόμμα «ως ένα τεχνικό μηχανισμό για την απαραίτητη διάδοση έντυπου υλικού». Ομως,

«Ο μηχανισμός, προσαρμοσμένος με εξαιρετική επιτυχία στη διανομή της επαναστατικής φιλολογίας, αποδείχτηκε εντελώς άχρηστος στο ρόλο του ρυθμιστή της ζωντανής επαναστατικής ενέργειας των μαζών». “

«Η κληρονομιά της Ισκρα είναι η παραμέληση των σκοπών της αυτόνομης δραστηριότητας του προλεταριάτου».24

Αποκομμένος από τις μάζες, γράφει ο Τρότσκι, και αντιμετωπίζοντας υποτιμητικά το προλεταριάτο, ο Λένιν κι οι υποστηρικτές του καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι εργάτες πρέπει να κρατηθούν έξω από την πολιτική, στα χέρια των φιλελεύθερων.

«Η ομάδα των επαγγελματιών επαναστατών’ δεν βάδιζε επικε

- 7 3 -

Τόνι Κλιφ

φαλής του συνειδητού προλεταριάτου, δρούσε (όσο δρούσε) στη θέση αυτού του προλεταριάτου».25

Παρόλο που η θέση του Λένιν βρισκόταν στον αντίποδα του «οι- κονομίστικου υποκαταστισμού», συνεχίζει ο Τρότσκι, μοιραζόταν κι οι δυο την ίδια περιφρόνηση προς την εργατική τάξη. Και οι δυο θεωρούσαν ότι οι εργάτες είναι ανίκανοι να μπουν σε πολιτική δράση, ο ορίζο- ντάς τους ήταν περιορισμένος και καθορισμένος αποκλειστικά από τις άμεσες ανάγκες τους.

«Η παραίτηση των οικονομιστών’ από την πολιτική όπως και η πολιτική υποκατάστασης’ των αντιπάλων τους, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια απόπειρα του νεαρού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος να 'ξεγελάσει' την ιστορία...

Αν οι οικονομιστές’ αφοπλίζονται μπροστά στο μέγεθος του σκοπού τους και αρκούνται στο ταπεινό ρόλο εκείνων που βαδίζουν στην ουρά της ιστορίας, οι ‘πολιτικοί,’ από την άλλη πλευρά, έχουν λύσει το πρόβλημα προσπαθώντας να κάνουν την ιστορία ουρά τους».16

Ο σκοπός του Λένιν ήταν το χτίσιμο μιας «ορθόδοξης θεοκρατίας» η οποία «θα σκέφτεται για λογαριασμό του προλεταριάτου και θα το υποκαθιστά πολιτικά».27 Ο Τρότσκι έγραφε: «Ζήτω η αυτόβουλη δράση του προλεταριάτου! Κάτω η πολιτική υποκατάσταση!».®

Η αυτόβουλη δράση της εργατικής τάξης θα ανέβαζε το επίπεδο της συνείδησής της ούτως ώστε να εκπληρώσει τις ιστορικές ανάγκες της:

«Ο μαρξισμός διδάσκει ότι τα συμφέροντα του προλεταριάτου καθορίζονται από τις αντικειμενικές συνθήκες της ύπαρξής του. Αυτά τα συμφέροντα είναι τόσο ισχυρά και τόσο αναπόφευκτα ώστε τελικά υποχρεώνουν το προλεταριάτο να τα εισάγει στο βασίλειο της συνείδησης, δηλαδή, να κάνει την κατάκτηση των αντικειμενικών συμφερόντων, υποκειμενικό σκοπό του».”

Το ότι ο Λένιν στηριζόταν σε μια πολιτική υποκατάστασης, είχε και συνέπειες στο εσωκομματικό καθεστώς:

«Στην εσωτερική πολιτική ζωή του κόμματος αυτές οι μέθοδοι οδηγούν... σε μια κατάσταση όπου ο κομματικός μηχανισμός

- 7 4 -


υποκαθιστά’ το κόμμα, η κεντρική επιτροπή υποκαθιστά το κομματικό μηχανισμό και στο τέλος ο δικτάτορας υποκαθιστά την κεντρική επιτροπή».30

Ποιος ήταν ο παράγοντας που οδήγησε τους ισκριστές στην πολιτική της υποκατάστασης;

«πως μπορούμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο, όπου οι υποκα- ταστασιακές μέθοδοι -η υποκατάσταση του προλεταριάτου- εφαρμόστηκαν με τις πιο διαφορετικές μορφές καθ’ όλη την περίοδο της Ισκρα, κι ωστόσο δεν ξεσήκωσαν την κριτική στις τάξεις των ισκριστών; Αυτό που καθόρισε την δράση της Ισκρα, ήταν ότι η πάλη της για το προλεταριάτο, για τις αρχές του, για το τελικό σκοπό του, διεξάχθηκε στο περιβάλλον της επαναστατικής διανόησης».31

Η απάντηση στις πολιτικές της υποκατάστασης ήταν σύμφωνα με τον Τρότσκι το αυθόρμητο:

«...η ανάπτυξη της αστικής κοινωνίας οδηγεί αυθόρμητα το προλεταριάτο να διαμορφωθεί πολιτικά. Οι αντικειμενικές τάσεις αυτής της διαδικασίας αποκτούν τη πιο ξεκάθαρη έκφρασή τους στον επαναστατικό, δηλαδή τον μαρξιστικό, σοσιαλισμό».32

Από τη σκέψη του Τρότσκι διέφευγε πλήρως η σημασία των ιδεών που διατύπωσε ο Λένιν στο «Τι να κάνουμε;» Δεν είχε συλλάβει διαλεκτικά τις επιπτώσεις που έχει ο καπιταλισμός στη συνείδηση της εργατικής τάξης.

Κατά την άποψη του Λένιν, όπως έχει τονιστεί, ο ίδιος ο καπιταλισμός τείνει να οργανώνει προς την ταξική πάλη την εργατική τάξη. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, υπονομεύει συνεχώς την ενότητα της εργατικής τάξης, προκαλώντας φυγόκεντρες δυνάμεις. Ο καθημερινός αγώνας για τα άμεσα οικονομικά αιτήματα ενώνει τμήματα της τάξης, όμως αυτή η ενότητα δεν διαρκεί: στην πραγματικότητα πολύ συχνά, η οικονομική πάλη εμποδίζει την ενότητα της τάξης ως σύνολο. Η διαλεκτική αντίθεση ανάμεσα στις δυνάμεις που ωθούν στην ενότητα και εκείνες που την υπονομεύουν, δημιουργεί την ανάγκη για ένα επαναστατικό κόμμα μιας μειοψηφίας -κάποιες φορές πολύ μικρής μειοψη

- 7 5 -

Τόνι Κλιφ

φίας- της εργατικής τάξης. Χωρίς μια τέτοια οργάνωση, με την σαφή ιδεολογική της οριοθέτηση και πειθαρχία, οι σοσιαλιστές θα καταλήξουν να είναι η «ουρά» της τάξης, που επηρεάζεται από ένα σωρό ιδέες, ενώ η πλειοψηφία της καθορίζεται από τις κυρίαρχες ιδέες της κοινωνίας, δηλαδή τις ιδέες της αστικής τάξης. Στην αντίληψη του Λένιν για το κόμμα δεν υπάρχει τίποτα το ελιτίστικο ή το υποκαταστασιακό.

Για έ να π λ α τύ , μαζικό κόμμαΓια τον Τρότσκι η εναλλακτική λύση σε οργανωτικό επίπεδο απέ

ναντι στην λογική υποκατάστασης του Λένιν, ήταν η προοπτική του Αξελροντ για «πλατύ κόμμα» στα πρότυπα των ευρωπαϊκών Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Ένα τέτοιο κόμμα θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνει στις γραμμές του όχι μόνο το προχωρημένο τμήμα της τάξης, αλλά και εργάτες με πολύ διαφορετικά επίπεδα συνείδησης:

«Είναι ξεκάθαρο ότι το κόμμα μας θα σχηματίζει πάντοτε μια σειρά ομόκεντρους κύκλους, που από το κέντρο προς τα έξω θα περιλαμβάνουν μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων και θα έχουν χαμηλότερο επίπεδο συνείδησης. Τα πιο συνειδητά και εκ τούτου τα πιο επαναστατικά στοιχεία θα αποτελούν πάντοτε μια ‘μειοψηφία’ στο κόμμα μας. Και αυτό μπορούμε να το εξηγήσουμε μόνο με την πίστη μας στο ότι η κοινωνική επανάσταση είναι ο προορισμός της εργατικής τάξης και ότι στο ιστορικό κίνημα του προλεταριάτου ταιριάζουν καλύτερα οι επαναστατικές ιδέες».13

Συγκρίνετε το παραπάνω απόσπασμα με τη διατύπωση του Λένιν:

«Το να δηλώνει κανείς ότι είμαστε το κόμμα της τάξης ως δικαιολογία για την οργανωτική χαλαρότητα, ως δικαιολογία για τη σύγχυση της οργάνωσης με την αποδιοργάνωση, σημαίνει ότι ξεχνά τη διάκριση ανάμεσα στην πρωτοπορία και τις μάζες που έλκονται από αυτήν, σημαίνει ότι ξεχνά το διαρκές καθήκον της πρωτοπορίας να ανεβάζει όλο και πλατύτερα στρώματα στο δικό της ανώτερο επίπεδο, σημαίνει απλά ότι αυταπατάται και κλείνει τα μάτια στο πόσο πελώριοι είναι οι σκοποί μας, σημαίνει ότι υποβιβάζει αυτούς τους σκοπούς».34

- 7 6 -


Στο «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα», η έννοια του συγκεντρωτισμού διαφέρει κατά πολύ από αυτήν που είχε υποστηρίξει ο Τρότσκι στη διάρκεια του Δεύτερου Συνεδρίου. Τώρα έδινε στο συγκεντρωτισμό την έννοια του οργανωτικού «συντονισμού» (soglasovanie) κι όχι της κεντρικής ηγεσίας: «στην παρούσα, κρίσιμη στιγμή, ο στόχος που χρειάζεται να υλοποιήσουμε... είναι να πάρουμε όλα τα στοιχεία οργάνωσης που υπάρχουν και να τα ενώσουμε σε μια συστηματική, συγκεντρωτική δράση, χωρίς διασπορά ή ...αποκλίσεις».15

Ο Τρότσκι παλεύοντας τον συγκεντρωτισμό του Λένιν, στην πραγματικότητα πάλευε με ένα σκιάχτρο. Δεν έπαιρνε υπόψη του τα λόγια που είχε πει ο Λένιν το 1903: το «Γενικό Επιτελείο» του κόμματος πρέπει «να υποστηρίζεται πραγματικά από τη καλή και συνειδητή θέληση του στρατού που ακολουθεί και την ίδια στιγμή καθοδηγεί το γενικό επιτελείο».34 Για τον Λένιν, φυσικά, ο συγκεντρωτισμός ήταν ένα μέσο για το ξεπέρασμα του κατακερματισμού τόσο στο κόμμα όσο και στη τάξη, μιας και ο κατακερματισμός αναπαράγεται αυθόρμητα από τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός ενώνει τους εργάτες και την ίδια στιγμή τους διαιρεί (με βάση τον τόπο που ζούνε, τον κλάδο που εργάζονται, το φύλο τους, την καταγωγή ή το χρώμα τους και πολλά άλλα).

Στην αντίληψη του Λένιν για το κόμμα, ο Τρότσκι αντιπαραθέτει τις απόψεις του Αξελροντ:

«Στην μια περίπτωση έχουμε ένα κόμμα που σκέφτεται για λογαριασμό του προλεταριάτου, που υποκαθιστά το προλεταριάτο, και στην άλλη έχουμε ένα κόμμα που εκπαιδεύει πολιτικά και κινητοποιεί το προλεταριάτο ώστε να ασκήσει την πίεσή του στη θέληση όλων των πολιτικών ομάδων και κομμάτων. Αντικειμενικά. αυτά τα δυο συστήματα δίνουν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα».37

Ξ α ν ά για τ ο ν Μ πολσεβικισμό και τ ο ν ΓιακωβινισμόΣτη διάρκεια του συνεδρίου ο Τρότσκι είχε αποκρούσει τη ρετσινιά

του «γιακωβινισμού» που απέδιδαν στην Ισκρα οι «οικονομιστές». Τώ-

- 77 -

Τόνι Κλιφ

ρο, χρησιμοποίησε αυτή την κατηγορία ενάντια στον Λένιν. Το τελευταίο κεφάλαιο του «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα» έχει τίτλο «Γιακωβι- νισμός και Σοσιαλδημοκρατία». Ο Τρότσκι στηρίζει το κατηγορητήριό του σε ένα απόσπασμα του «Ένα Βήμα μπρος, Δυο Βήματα πίσω»: «Ενας Γιακωβίνος που ταυτίζεται πλήρως με την οργάνωση του προλεταριάτου -ενός προλεταριάτου με συνείδηση των ταξικών συμφερόντων του- αυτός είναι ένας επαναστάτης σοσιαλδημοκράτης».38

Ο Τρότσκι παραθέτει αυτή τη φράση για να υποστηρίξει ότι ο Λένιν δεν κάνει διάκριση ανάμεσα στους αστούς επαναστάτες Γιακωβί- νους και τους προλεταριακούς Σοσιαλδημοκράτες. Αν ο Τρότσκι παράθετε και την επόμενη πρόταση του Λένιν, τότε η επιχειρηματολογία του θα κατέρρεε. «Ενας Γιρονδίνος που αναστενάζει για τους καθηγητές και τα γυμνασιόπαιδα, που φοβάται το προλεταριάτο και που ποθεί την απόλυτη αξία των δημοκρατικών αιτημάτων, αυτός είναι ένας οπορτουνιστής».39

Πολλά χρόνια αργότερα, ο Τρότσκι ειρωνευόταν την «πανσοφία» του όταν δασκάλευε τον Λένιν:

«...ότι η Γαλλική Επανάσταση ήταν μια μικροαστική επανάσταση ενώ η δική μας θα είναι προλεταριακή, ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος επιστροφής στο παρελθόν, στους Γιακωβίνους κλπ... Δεν χρειάζεται να επισημάνουμε το γεγονός ότι ο Λένιν διέθετε μια κατανόηση για τις διαφορές ανάμεσα στον 18ο και τον 20ο αιώνα, ανάμεσα στους αβράκωτους’ και τους βιομηχανικούς εργάτες, εξίσου καλή με τη δική μας. Παρόλα αυτά, είχε απόλυτο δίκιο να ακολουθεί το νήμα της ιστορικής συνέχειας από τους ΓΙακωβίνους στο μπολσεβικισμό»"

Η αναλογία ανάμεσα στους Γιακωβίνους και τους Γιρονδίνους από τη μια, με την επαναστατική και την οπορτουνιστική πτέρυγα του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος από την άλλη, είχε χρησιμοποιηθεί πολλές φορές. Ο σκοπός αυτής της σύγκρισης, φυσικά, δεν ήταν η ταύτιση του Γιακωβινισμού με τον επαναστατικό σοσιαλισμό. Η αναλογία είχε ως σκοπό την υπογράμμιση ενός και μόνο πράγματος: οι επαναστάτες σοσιαλιστές, όπως κι οι Γ Ιακωβίνοι, ήταν αδιάλλακτοι ενώ οι

- 7 8 -


οπορτουνιστές έπαιρναν το δρόμο της συμφιλίωσης και του συμβιβασμού, όπως είχαν κάνει κι οι Γιρονδίνοι. Η αστική κι η προλεταριακή επανάσταση έχουν μια σειρά κοινά χαρακτηριστικά. Αρκεί να διαβάσει κανείς την «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» του Τρότσκι, με τις επανειλημμένες αναφορές στις ομοιότητες με τη Γαλλική Επανάσταση. Πολλές από τις μεθόδους των δυο επαναστάσεων ήταν παρόμοιες, αν και το περιεχόμενό τους ήταν ριζικά διαφορετικό. Δεν ήταν ο Λένιν, αλλά ο Τρότσκι εκείνος που συχνά έτεινε να το παρακάνει στη χρήση των ιστορικών αναλογιών, προσπαθώντας να τους αποδώσει μεγαλύτερο βάθος από αυτό που πραγματικά είχαν. Ο Λένιν ποτέ δεν ξέχασε ότι οι αναλογίες πρέπει να χρησιμοποιούνται μέσα στα πολύ αυστηρά προσδιορισμένα πλαίσια που τους ταιριάζουν.

Ωστόσο, ο Τρότσκι συνέχισε την επίθεση στηριζόμενος στην αναλογία του Λένιν με τους Γιακωβίνους. Εξαιτίας των περιορισμών που έθετε η εποχή της, η Γαλλική Επανάσταση μπορούσε να εδραιώσει μόνο μια αστική κοινωνία. Ο Γιακωβινισμός -αυτό το «ανώτατο όριο μαξιμαλισμού που ήταν ικανή να φτάσει η αστική κοινωνία»- επεδίωκε τη διαιώνιση του μισο-εξισωτικού απόγειου της επανάστασης το οποίο δεν ήταν συμβατό με την ιστορική ανάπτυξη.

«Οι ΓΙακωβίνοι ήταν ουτοπιστές. Έθεσαν στον εαυτό τους το στόχο να εγκαθιδρύσουν μια δημοκρατία ορθολογισμού και ισότητας Ήθελαν μια εξισωτική δημοκρατία που θα στηρίζεται στην ατομική ιδιοκτησία, μια δημοκρατία ορθολογισμού και αρετής στα πλαίσια της εκμετάλλευσης μιας τάξης από μια άλλη. Μπλέχτηκαν σε μια αντίθεση γιγάντιων διαστάσεων και για να τη λύσουν κατέφυγαν στη βοήθεια της γκιλοτίνας».

Το όνειρο των Γιακωβίνων το υπονόμευε η ίδια η ιστορική ανάπτυξη:

«Για να διατηρήσουν την εξουσία οι Γιακωβίνοι, η ιστορία έπρε- πε να σταματήσει. Γιατί κάθε βήμα προς τα μπρος έφερνε σε σύγκρουση τα διαφορετικά στοιχεία που τους στήριζαν και κατά αυτό τον τρόπο υπονομευόταν η επαναστατική θέληση που ενσάρκωναν οι Ορεινοί. Οι Γιακωβίνοι δεν μπορούσαν να πιστέψουν

-79-

Τόνι Κλιφ

και δεν πίστευαν ότι η Αλήθεια' τους θα συνέχιζε να κερδίζει έδαφος όσο περνούσε ο χρόνος. Τα γεγονότα αποδείκνυαν ότι παντού, από κάθε χαραμάδα της κοινωνίας, πρόβαλαν οι ιντριγκα- δόροι, οι υποκριτές, οι αριστοκράτες, οι μετριοπαθείς.’ Αυτοί που χτες ήταν ειλικρινείς πατριώτες και πραγματικοί ΓΙακωβίνοι, σήμερα εμφανίζονταν ως διστακτικοί. Η εφαρμογή της κατάστασης πολιορκίας’ και το τράβηγμα των διαχωριστικών γραμμών από τη γκιλοτίνα με σκοπό τη διατήρηση της επαναστατικής ορμής, αυτές ήταν οι τακτικές που υπαγόρευε στους Γιακωβίνους το ένστιχτο της πολιτικής αυτοσυντήρησής τους...»

Η φιλοσοφία των Γιακωβίνων ήταν ακραία ιδεαλιστική:

«Πίστευαν στην απόλυτη δύναμη της Ιδέας, της Αλήθειας. ’Ξέρω μόνο δυο κόμματα’ είπε ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος σε μια από τις τελευταίες μεγάλες ομιλίες του, στις 8 του Θερμιδόρ, το κόμμα των καλών πολιτών και το κόμμα των κακών! Μαζί με την απόλυτη πίστη στη μεταφυσική ιδέα πήγαινε κι η πλήρης δυσπιστία απέναντι στους πραγματικούς ανθρώπους. Η Ύποψία’ έγινε η αναπόφευκτη μέθοδος υπηρέτησης της Αλήθειας...»

Οι Γιακωβίνοι κατέφυγαν στον Τρόμο για να αντισταθούν στην πραγματικότητα:

«Το μόνο που τοποθέτησαν οι Γιακωβίνοι ανάμεσα στους εαυτούς τους και τη μετριοπάθεια ήταν η γκιλοτίνα. Η λογική της κίνησης των τάξεων στρεφόταν εναντίον τους, γι’ αυτό προσπάθησαν να την αποκεφαλίσουν. Επρόκειτο για μια τρέλα: ήταν μια πολυκέφαλη Αερναία Ύδρα, και τα κεφάλια της αρετής και της αλήθειας γίνονταν όλο και πιο σπάνια. Οι ’εκκαθαρίσεις’ των Γ Ιακωβίνων αποδυνάμωσαν τους ίδιους. Η γκιλοτίνα ήταν μόνο το μηχανικό μέσο για τη πολιτική τους αυτοκτονία, όμως αυτή η αυτοκτονία αποτελούσε τη μοναδική μοιραία διέξοδο από μια απελπιστική ιστορική κατάσταση».41

Η αντίληψη του Λένιν για το ρόλο της επαναστατικής Σοσιαλδημοκρατίας, υποστήριζε ο Τρότσκι, ήταν όμοια με την αντίληψη που είχαν οι Γιακωβίνοι για το δικό τους ρόλο. Σύμφωνα με τον Τρότσκι, οι Γιακωβίνοι του Λένιν δεν θα χαρίζονταν ούτε στον Μαρξ:


«Δεν χωρά καμιά αμφιβολία ότι όλο το διεθνές κίνημα του προλεταριάτου θα καθόταν στο εδώλιο του επαναστατικού δικαστηρίου κατηγορούμενο για μετριοπάθεια και η λεόντειος κεφαλή του Μαρξ θα ήταν η πρώτη που θα έπεφτε από το χτύπημα της γκιλοτίνας»."

Ο Λένιν δεν επεδίωκε τη δικτατορία του προλεταριάτου, έγραφε ο Τρό-

τσκι, αλλά τη δικτατορία πάνω στο προλεταριάτο. «Δικτατορία πάνω στο Προλεταριάτο» είναι ο τίτλος του τελευταίου τμήματος στο καταληκτικό κεφάλαιο της μπροσούρας.*

«...η δικτατορία πάνω στο προλεταριάτο δεν είναι η αυτόβουλη δράση της εργατικής τάξης η οποία έχει πάρει στα χέρια της τη μοίρα της κοινωνίας, αλλά μια πανίσχυρη διοικητική οργάνωση’ που κυβερνά το προλεταριάτο και μέσω αυτού όλη τη κοινωνία, διασφαλίζοντας, υποτίθεται, τη μετάβαση στο σοσιαλισμό»."

Ο Τρότσκι αντιπαραθέτει στην υποτιθέμενη επιδίωξη της δικτατορίας πάνω στο προλεταριάτο του Λένιν, μια ιδιαιτέρως «ελευθεριακή» -εννοεί ιδεαλιστική- εικόνα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Σ ’ αυτό το σημείο ακολουθεί όντως την περιγραφή που είχε κάνει στο Δεύτερο Συνέδριο. Γράφει:

«Οι σκοποί του νέου καθεστώτος θα είναι τόσο σύνθετοι, ώστε μπορούν να επιτευχθούν μόνο δια μέσου της αντιπαράθεσης διάφορων μεθόδων οικονομικής και πολιτικής ανασυγκρότησης, δια μέσου μακρών αντιπαραθέσεων’ και συστηματικής διαπάλης όχι μοναχά ανάμεσα στο κόσμο του σοσιαλισμού και τον κόσμο του καπιταλισμού αλλά και ανάμεσα στα διαφορετικά ρεύματα του ίδιου του σοσιαλισμού, ρεύματα τα οποία θα εμφανιστούν αναπόφευκτα μόλις η προλεταριακή δικτατορία θέσει για επίλυση δεκάδες και εκατοντάδες ανεπίλυτα προβλήματα. Καμιά ‘ισχυρή οργάνωση με κύρος' δεν θα σταθεί ικανή να καταπνίξει αυτά τα ρεύματα και τις αντιπαραθέσεις... διότι είναι απολύτως προφανές το γεγονός ότι ένα προλεταριάτο το οποίο είναι ικανό να ασκήσει τη δικτατορία του στη κοινωνία, δεν θα ανεχτεί καμιά δικτατορία

* Αυτό το υποκεφάλαιο περικόπηκε χωρίς εξήγηση στην αγγλική έκδοση

- 81 -

Τόνι Κλιφ

πάνω στο ίδιο».44

Ο Τρότσκι αγνοεί, σε αυτό το σημείο, τη πιθανότητα, ‘διαφορετικά ρεύματα του ίδιου του σοσιαλισμού’ να φτάσουν να εκφράζουν τη σύγκρουση αντίθετων ταξικών συμφερόντων που μπορούσαν να οδηγήσουν σε εμφύλιο πόλεμο, υποχρεώνοντας έτσι τη δικτατορία του προλεταριάτου να λάβει μέτρα ακραίας σκληρότητας. Επίσης, παραβλέπει εντελώς τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει η δικτατορία του προλεταριάτου σε μια χώρα όπου η εργατική τάξη αποτελεί τη μειοψηφία -και μάλιστα τη μικρή μειοψηφία- του πληθυσμού.

Στα κείμενα του Τρότσκι ενάντια στη λογική της υποκατάστασης υπάρχει, ωστόσο, ένα σημαντικό στοιχείο αλήθειας. Ο κίνδυνος της υποκατάστασης είναι πραγματικός και πηγάζει από τις ίδιες κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές συνθήκες που επιβάλλουν την αναγκαιότητα ενός επαναστατικού κόμματος και της δικτατορίας του προλεταριάτου. Όπως επεσήμανε ο ίδιος με λαμπρό τρόπο, στο βιβλίο πάνω στο οποίο εργαζόταν λίγο προτού δολοφονηθεί:

«Βεβαίως, υπάρχουν ποικίλοι κίνδυνοι στην ίδια τη διαδικασία της αυστηρής διαλογής και επιλογής ανθρώπων με προωθημένες απόψεις και της συγκρότησής τους σε μια σφιχτή, συγκεντρωτική οργάνωση. Όμως, οι ρίζες αυτών των κινδύνων δεν θα εντοπιστούν ποτέ στη λεγάμενη αρχή’ του συγκεντρωτισμού. Αντίθετα, πρέπει να αναζητηθούν στην έλλειψη ομοιογένειας και την καθυστέρηση των εκμεταλλευόμενων -δηλαδή στις γενικές κοινωνικές συνθήκες που κάνουν αναγκαία την συγκεντρωτική ηγεσία της πρωτοπορίας της τάξης».45

Ο κίνδυνος της υποκατάστασης μπορεί να αποφευχθεί - χωρίς αυτό να οδηγήσει στο άλλο άκρο, στη πολιτική της «ουράς» - μόνο αν μια οργάνωση οδηγεί την τάξη, στηριζόμενη στα πιο προχωρημένα τμήματά της, χωρίς να προχωρά τόσο πολύ γρήγορα ώστε να εξαφανίζεται από τον ορίζοντα αυτών των τμημάτων. Η αντίληψη του Λένιν για το επαναστατικό κόμμα αναφέρεται σε μια οργάνωση που οδηγεί την εργατική τάξη, δεν την περιορίζει ούτε τη στραγγαλίζει.

- 82 -


Στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, ο Τρότσκι θα ασκούσε ανελέητη αυτοκριτική για τη στάση που κράτησε απέναντι στην άποψη του Λένιν για το κόμμα. Στην αυτοβιογραφία του κάνει την ακόλουθη εκτίμηση:

«Η ρήξη μου με τον Λένιν έγινε σε αυτό που μπορεί να θεωρηθεί ηθική’ ή ακόμα και προσωπική βάση. Όμως, αυτό ήταν μόνο η επιφάνεια. Κατά βάθος, η ρήξη είχε πολιτικά αίτια μια επιφανειακή έκφραση των οποίων ήταν η διαφορά στις οργανωτικές μεθόδους. Θεωρούσα τον εαυτό μου υποστηριχτή του συγκεντρωτισμού, ωστόσο δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι εκείνη τη περίοδο δεν κατανοούσα πλήρως το πόσο πολύ το επαναστατικό κόμμα θα χρειαζόταν σε έντονο βαθμό και επιτακτικά τον συγκεντρωτισμό, για να οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους στον πόλεμο εναντίον της παλιάς τάξης πραγμάτων».44

Τόνι Κλιφ

5Μια εξήγηση τ η ς ρή ξη ς ανάμεσα σ το ν Λένιν και τ ο ν Τρότσκι

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε την επιμονή, επί τόσα χρόνια, του Τρότσκι στη διαφωνία του με τον Λένιν; Γιατί ήταν ένας συμφιλιωτής που προσπαθούσε να ενώσει τους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους;

Η απορία είναι εύλογη, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι το 1917, στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και ουσιαστικά μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Τρότσκι εφάρμοζε με συνέπεια στη δράση του τις αντιλήψεις του Λένιν για τον ηγετικό ρόλο του κόμματος. Έχουμε ήδη αναφερθεί

στο νεαρό της ηλικίας του την περίοδο του Δεύτερου Συνεδρίου και στη βαθιά εντύπωση που του έκαναν οι βετεράνοι -ιδιαίτερα η Ζάσουλιτς και ο Αξελροντ. Αναφερθήκαμε επίσης στον αντίχτυπο που είχε η εχθρική στάση του Πλεχάνοφ, που στο συνέδριο ήταν σύμμαχος του Λένιν. Όμως, τα παραπάνω δεν μπορούν να εξηγήσουν τα χρόνια της

συνεχούς διαφωνίας με τον Λένιν στο ζήτημα του κόμματος.

Μια σειρά παράγοντες έπαιξαν ρόλο.Πρώτον, η διάσπαση ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μεν

σεβίκους δεν ήταν ένα μονόπρακτο έργο. Εν συντομία, η ιστορία της σχέσης ανάμεσα στις δυο πτέρυγες είναι η ακόλουθη:

Ιούλης-Αύγουστος 1903: επίσημη διάσπαση

Ανοιξη 1905: πραγματική διάσπαση 1906-7: ημι-ενότητα

-84-


1908-9: διάσπαση 1910: ημι-ενότητα 1912: οριστική διάσπαση

Σε ένα άλλο κείμενο έχω περιγράφει τους δισταγμούς του ίδιου του Λένιν μετά το Δεύτερο Συνέδριο:

«Από τα γραπτά του Λένιν εκείνης της περιόδου φαίνεται ότι ούτε κι ο ίδιος δεν ήταν ξεκάθαρος για τη σημασία και το βάθος της διάσπασης. Η αβεβαιότητά του αποκαλύπτεται εν μέρει από το γεγονός ότι το τμήμα των Απάντων του που καλύπτει αυτή την περίοδο περιέχει έναν απίστευτο αριθμό γραμμάτων που δεν στάλθηκαν, λόγων που δεν εκψωνήθηκαν και άρθρων που γράφτηκαν πρόχειρα αλλά δεν δημοσιεύτηκαν. Από αυτά που βγήκαν στο φως της δημοσιότητας φαίνεται πως δεν περίμενε ότι η διάσπαση με τους μενσεβίκους θα κράταγε πολύ και πως δεν θεωρούσε σωστή τη διάσπαση του κόμματος για ασήμαντα’ θέματα....

Εξι μήνες μετά το Συνέδριο έγραψε:‘Οι διαφωνίες που χωρίζουν αυτή τη στιγμή τις δυο πτέρυγες

ανάγονται κυρίως όχι σε ζητήματα προγράμματος ή τακτικής, αλλά μόνο σε οργανωτικά ζητήματα Τα οργανωτικά ζητήματα είναι βέβαια λιγότερο βασικά απ’ ότι τα ζητήματα προγράμματος και τακτικής1

Ο Λένιν αμφιταλαντεύονταν για μήνες....Ήταν μόνο έπειτα από έξι μήνες |από το Συνέδριο] που ο Λέ

νιν κατέληξε στο συμπέρασμα πως η διάσπαση ήταν αναγκαία και επιβεβλημένη. Σταμάτησε να αμφιταλαντεύεται και πρόβαλε το επιχείρημα ότι η διάσπαση ήταν μια αντανάκλαση των διαφορών μεταξύ της προλεταριακής πλευράς από τη μια και της μι- κροαστικής-διανοουμενίστικης πλευράς του κόμματος από την άλλη».1

Ξανά και ξανά, συναντάει κανείς στην ηγεσία της μπολσεβίκικης φράξιας συμφιλιωτές που έπαιρναν το πάνω χέρι από τον Λένιν. Παρόλο που η Κ.Ε που έκλεξε το Δεύτερο Συνέδριο αποτελούταν ολοκληρωτικά από μπολσεβίκους, ήταν σε αντλιθεση με την αδιαλλαξία του Λένιν απέναντι στους μενσεβίκους. Μήνες πέρασαν με ανταλλαγή δη

-85-

Τόνι Κλιφ

κτικών επιστολών ανάμεσα στα μέλη της, μέχρι που, φτάνοντας το καλοκαίρι του 1904, ο Λένιν ουσιαστικά είχε τεθεί εκτός Κ.Ε, παρόλο που τυπικά συνέχιζε να είναι μέλος της. Τον Ιούλη του 1904 η Κεντρική Επιτροπή προχώρησε προς ένα συμβιβασμό με τους μενσεβίκους. Σε μια ανακοίνωσή της, που δημοσιεύτηκε στην Ισκρα, η Κ.Ε αναγνώριζε την εξουσία της συντακτικής επιτροπής -πέντε μέλη, όλοι μενσεβίκοι- καλούσε τον Λένιν να ενταχθεί σε αυτήν και αποκήρυσσε την εκστρατεία του για τη σύγκλιση ενός νέου, τρίτου, συνεδρίου του κόμματος όπου θα ξεκαθαρίζονταν οι λογαριασμοί με τους μενσεβίκους.1

Στη βάση του κόμματος η διάσπαση επίσης πήρε πολύ χρόνο:

«Στη Μόσχα η τυπική ρήξη δεν έγινε πριν τον Μάη του 1905.Στη Σιβηρία και σε άλλα μέρα οι δυο φράξιες δρούσαν μέσα στην ίδια οργανωτική δομή καθ’ όλη τη διάρκεια του 1904 και του 1905 και εξακολούθησαν έτσι μέχρι την ενοποιητική συνδιάσκεψη που έγινε τον Απρίλη-Μάη του 1906.

Το περίφημο παράνομο τυπογραφείο στο Καύκασο, όπου κυριαρχούσε η μπολσεβίκικη επιρροή, εξακολουθούσε το 1904 να τυπώνει τη μενσεβίκικη Ισκρα και πολλές μπροσούρες των μενσεβίκων. Ό ι διαφορές της γνώμης’ έγραψε ο Γιενούκιτζε δεν είχαν επίδραση στη δουλειά μας.’ Μόνο μετά το Τρίτο Συνέδριο του κόμματος, δηλαδή όχι νωρίτερα από τα μέσα του 1905, πέρασε το τυπογραφείο υπό τον έλεγχο της μπολσεβίκικης Κεντρικής Επιτροπής».4

Τ ο 1910 ο Λένιν άρχισε να χάνει ξανά υποστήριξη στο εσωτερικό της φράξιάς του και πολλά ηγετικά στελέχη των μπολσεβίκων άρχισαν να υποστηρίζουν τα καλέσματα για ενωμένο κόμμα. Στις γραμμές των συμφιλιωτών περιλαμβάνονταν πολλά από τα τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που είχε εκλεγεί στο Πέμπτο Σ υνέδριο (1907) με πιο γνωστούς ανάμεσά τους τον Α.Ι Ρίκοφ, Β.Π Νόγκιν, Ι.Φ. Ντουμπρόβινσκι, Σ.Α. Λοζόφ- κσι και Γκ. Τ. Σοκόλνικοψ. Ο Λένιν κατόρθωσε να επικρατήσει απέναντι στους συμφιλιωτές μόλις το 1912.5

Σε πολλές Σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις των επαρχιών, όπως


το Εκατερίνεμπουργκ, το Περμ, η Τούλα, το Ορέλ, το Μπακού, η Κο- λομά, το Γιαροσλάβ, το Κίεβο και το Βορονέζ, οι μπολσεβίκοι διαχωρίστηκαν από τους μενσεβίκους μόλις τον Μάη του 1917. Σε άλλα επαρχιακά κέντρα, όπως το Μινσκ, η Τιφλίδα, το Νίζνι-Νόβγκοροντ, το Ομσκ, το Τομσκ, η Οδησσός, το Νικολάεφ, το Ζλατούστ, η Κοστρομά, η Σεβαστούπολη και το Βιτέμπσκ, η διάσπαση έγινε τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη του 1917. Συνολικά, 351 κομματικές οργανώσεις περιλάμβαναν και μπολσεβίκους και μενσεβίκους μέχρι τον Σεπτέμβρη. Στην πραγματικότητα, σε μερικές πόλεις, οι μπολσεβίκοι διαχωρίστηκαν οργανωτικά από τους μενσεβίκους μετά την Επανάσταση του Οκτώβρη.6

Ο Τρότσκι, λοιπόν, δεν αντιμετώπιζε μια ξεκάθαρη επιλογή ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους.

Πρέπει να προσθέσουμε επίσης, ότι η πολιτική των μενσεβίκων πήρε τα διακριτά χαρακτηριστικά της μόνο μετά την επανάσταση του 1905. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν ήταν ξεκάθαρο προς ποια κατεύθυνση θα κινούταν η πλειοψηφία των μενσεβίκων, αφού ήταν κεντριστές, δηλαδή ταλαντεύονταν ανάμεσα στα επαναστατικά και τα ρεφορμιστικά ρεύματα του εργατικού κινήματος. Όπως θα δούμε στη συνέχεια για παράδειγμα, στη διάρκεια της επανάστασης του 1905 η ηγεσία των μενσεβίκων στη Ρωσία, ιδιαίτερα ο Νταν κι ο Μαρτίνοφ, επηρεάστηκαν από τον Τρό- τσκι και τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης. Χρειάστηκε να έρθει η περίοδος της αντίδρασης, από το 1907 μέχρι το 1910, για να αποκτήσει ο μενσεβικισμός τα μόνιμα χαρακτηριστικά του.

Οι εμπειρίες το υ Τρ ό τσ κι α π ό τ π ν Επ α ν ά σ τα σ η το υ 190 5 και τ ο ν συμφιλιωτισμό

Η εμπειρία της επανάστασης του 1905 δεν ενθάρρυνε τον Τρότσκι να πλησιάσει τους μπολσεβίκους. Καταρχήν, ο ίδιος, χωρίς να διαθέτει κάποια κομματική οργάνωση, κατόρθωσε να επηρεάσει έντονα τα γε-

- 8 7 -

Τόνι Κλιφ

γονότο αφού έγινε πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Ο Λουνα- τσάρσκι έγραψε αργότερα στο βιβλίο του «Επαναστατικές Σιλουέτες»:

«Πρέπει να πω ότι το 1905-6 απ' όλους τους σοσιαλδημοκράτες ηγέτες, ο Τρότσκι αποδείχτηκε αναμφίβολα ο καλύτερα προετοιμασμένος, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Κουβαλούσε λιγό- τερο απ' όλους τα σημάδια της στενότητας του πνεύματος των εμιγκρέδων, το οποίο, όπως έχω πει, επηρέαζε ακόμα και τον Λένιν εκείνη την περίοδο. Ο Τρότσκι κατανοούσε καλύτερα απ’ όλους τους άλλους τι σήμαινε η διεξαγωγή του αγώνα σε ευρεία, πανεθνική κλίμακα. Βγήκε από την επανάσταση έχοντας γίνει πολύ δημοφιλής, ενώ αντίθετα αυτό δεν έγινε ούτε με τον Λένιν ούτε με τον Μαρτόφ. Ο Πλεχάνοφ είχε χάσει ένα μεγάλο ποσοστό από τη δίκιά του επιρροή-εξαιτιας των μισο-καντέτικων τάσεων που είχε επιδείξει. Ο Τρότσκι τότε, βρισκόταν στις πρώτες θέσεις»/

Η δογματική και σεκταριστική αντιμετώπιση των σοβιέτ [του 1905] από τους μπολσεβίκους της Πετρούπολης, δεν τους έκανε αγαπητούς στον Τρότσκι. Αρχικά, η Επιτροπή Πετρούπολης των μπολσεβίκων, αντιμετώπισε με φόβο την εμφάνιση του Σοβιέτ, εκτιμώντας ότι πρόκειται για ένα αντισοσιαλιστικό σώμα. Κάποια μέλη της πρότειναν το μποϋκοτάρισμα του 2οβιέτ -αφού το θεωρούσαν περιττό από τη στιγμή που υπήρχε το κόμμα, και κάποια άλλα πρότειναν τη συμμετοχή όσο περισσότερων μπολσεβίκον γινόταν με σκοπό «να ανατινάξουν το Σοβιέτ από τα μέσα» επειδή κι εκείνοι το θεωρούσαν περιττό. Ο Τ ρότσκι πολλά χρόνια αργότέρα, σε μια επιστολή προς το Γ ραφείο Κομματικής Ιστορίας με ημερομηνία 25 Αυγούστου 1921, ανέφερε ότι:

«Η μπολσεβίκικη ομάδα, με επικεφαλής τον Μπογκντάνοφ μέλος της Κεντρικής Επιτροπής των μπολσεβίκων, αντιτάχθηκε αποφασιστικά στη δημιουργία μια μη-κομματικής εργατικής οργάνωσης με εκλεγμένους αντιπροσώπους. Η αρνητική στάση της ηγεσίας των μπολσεβίκων απέναντι στα σοβιέτ συνεχίστηκε μέχρι τον ερχομό του συντρόφου Λένιν στη Ρωσία. Ήμουν παρών στη συνεδρίαση της μπολσεβίκικης Κ.Ε (ή του Γραφείου της K.F. ή του Γραφείου Πετρούπολης της K.F.) κατά την οποία καταστρώθη-


καν οι τακτικές σε σχέση με τα σοβιέτ. Ο Μπογκντανοφ πρότεινε το εξής σχέδιο: Να γίνει άμεσα η πρόταση στο σοβιέτ, εξ ονόματος της μπολσεβίκικης ψράξιάς του, να αποδεχτεί το σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα και τη γενική ηγεσία του κόμματος. Αν το σοβιέτ απέρριπτε αυτή την πρόταση, τότε οι μπολσεβίκοι θα αποχωρούσαν... Ακόμα και τότε, ο τελεσιγραψισμός’ (ουλτιματι- σμός ) του Μπογκντανοφ εκφραζόταν με απόλυτη σαφήνεια. Απορρίφτηκε κάθε αντίρρηση να παρουσιαστεί ένα τελεσίγραφο στο Σοβιέτ σχετικά με το [κομματικό! πρόγραμμα. Μερικές μέρες αργότερα, ο σύντροφος Αντον (Κράσικοψ) όντως πρότεινε, εξ ονόματος των μπολσεβίκων, στο Σοβιέτ να αποδεχτεί το κομματικό πρόγραμμα και να αναγνωρίσει τον ηγετικό ρόλο του κόμματος. Απ’ όσο μου επιτρέπει η μνήμη μου, η συζήτηση ήτανε σύντομη. Η πρόταση του Κράσικοφ δεν συνάντησε σχεδόν καμιά υποστήριξη. Όμως, αντίθετα με ότι πρόβλεπε το σχέδιο του Μπογκντανοφ, οι μπολσεβίκοι δεν αποχώρησαν από το σοβιέτ».8

Το γεγονός ότι το Σοβιέτ της Πετρούπολης επέζησε μόνο 50 μέρες, και το ότι δεν αντιμετώπισε τη δοκιμασία της κατάληψης της εξουσίας, συνέβαλε στο να μην αναδειχτεί η σημασία ενός κόμματος που τα μέλη του θα έχουν σκληραγωγηθεί στον αγώνα για ηγεσία στο σοβιέτ. Στην επανάσταση του 1905 το προλεταριάτο ήταν ανώριμο. Η σύγκρουση με την αστική τάξη δεν είχε το χρόνο και το χώρο να κορυφωθεί όπως έγινε το 1917. Τότε, η διαφοροποίηση ανάμεσα στον μπολσεβικισμό και τον μενσεβικισμό βάθαινε διαρκώς από τον Φλεβάρη του 1917 μέχρι τον Ιούνη και κατόπιν στα Ιουλιανά, στο πραξικόπημα του Κορνί-

λοφ τον Αύγουστο και τελικά στην Επανάσταση του Οκτώβρη. Το 1905, ούτε ο μπολσεβικισμός ούτε ο μενσεβικισμός είχαν οριοθετηθεί με έντονο τρόπο.

0 Τρ ότσκι και οι «άνθρωποι τω ν επιτροπώ ν·Η μπροσούρα του Τρότσκι «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα» παρό

λο που ήταν βαθιά λανθασμένη στην εκτίμησή της γύρω από την αντίληψη του Λένιν για το κόμμα, διέθετε ωστόσο ένα σημαντικό στοιχείο

-89-

Τόνι Κλιφ

αλήθειας. Περιέχει μια αρκετά ακριβή περιγραφή του τρόπου σκέψης των «ανθρώπων των επιτροπών» [επαγγελματικά στελέχη] οι οποίοι είχαν ψτάσει στο συμπέρασμα ότι από τη στιγμή που στηρίζονταν στο συγκεντρωτικό κόμμα, δεν χρειαζόταν να στηριχτούν στην εργατική τάξη. Αλλού έχω γράψει ότι:

«Ενώ στα χρόνια πριν την επανάσταση του 1905 και στα χρόνια της αντίδρασης που την ακολούθησαν, οι άνθρωποι των επιτροπών επεδείκνυαν ένα βαθμό δράσης και συνειδητοποίησης πολύ υψηλότερο ακόμα και από τα πιο προχωρημένα τμήματα του προλεταριάτου, στη διάρκεια της ίδιας της επανάστασης, έμεναν πίσω σε σημαντικό βαθμό».’

Οι άνθρωποι των επιτροπών δεν διέκριναν το κρίσιμο ρόλο που θα έπαιζε στη διάρκεια της επανάστασης η πρωτοβουλία των μαζών. Αντι- θέτως, επέδειξαν συντηρητικά και ελιτίστικα χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα μπορούμε να διαπιστώσουμε από μια προκήρυξη που έγραψε ο Στάλιν στις παραμονές της επανάστασης του 1905, η οποία τελείωνε με την έκκληση: «Ας δώσουμε τα χέρια μας ο ένας στον άλλον κι ας συσπειρωθούμε γύρω από τις κομματικές επιτροπές. Δεν πρέπει ούτε για ένα λεπτό να ξεχάσουμε ότι μόνο οι κομματικές επιτροπές είναι άξιες να μας οδηγήσουν στη ‘γη της επαγγελίας] τον σοσιαλιστικό κόσμο».10 Συγκρίνετε το παραπάνω απόσπασμα με τα λόγια που έγραψε ο Λένιν, σχεδόν την ίδια μέρα, στη μακρινή Γενεύη: «Αφήστε να ξεσπάσει ο θυμός και το μίσος που έχει συσσωρευτεί στις καρδιές σας στη διάρκεια των αιώνων της εκμετάλλευσης, των βασάνων και της θλί

ψης»·Το 1905 ο Λένιν χρειάστηκε να υπερνικήσει τον συντηρητισμό των

ανθρώπων των επιτροπών. Στο Τρίτο Συνέδριο του μπολσεβίκικου κόμματος, την άνοιξη του 1905, ο Λένιν πρότεινε ένα σχέδιο απόφασης που καλούσε το κόμμα να ανοίξει τις πύλες του στους εργάτες οι οποίοι θα έπρεπε να καταλάβουν ηγετικές θέσεις στις γραμμές του. Οι περισσότεροι από τους αντιπροσώπους στο συνέδριο ήταν 'άνθρωποι των επιτροπών’ και αντίθετοι σε κάθε κίνηση που θα αδυνάτιζε την

- 9 0 -


εξουσία τους πάνω στη'βάση του κόμματος. Οχυρωμένοι πίσω από τσιτάτα παρμένα από το «Τι να κάνουμε;» του Λένιν, αυτοί οι αντιπρόσωποι συνιστούσαν «ιδιαίτερη προσοχή» στην εισδοχή εργατών στις κομματικές επιτροπές και καταδίκαζαν τα «παιχνίδια με τη δημοκρατία». Η πρόταση του Λένιν καταψηφίστηκε με δώδεκα ψήφους κατά και εννιά υπέρ."

Η μονόπλευρη άποψη του Τρότσκι για τον λενινιστικό συγκεντρωτισμό έγινε πιο έντονη με την εμπειρία από τη δράση των ανθρώπων των επιτροπών στη διάρκεια το 1905. Στην πραγματικότητα, όμως, στα χρόνια που ακολούθησαν οι άνθρωποι των επιτροπών έπαιξαν ένα θετικό, κρίσιμο ρόλο στην επιβίωση του μπολσεβίκικου κόμματος. Οπως έχω γράψει αλλού:

«Τα επαγγελματικά στελέχη, οι άνθρωποι των επιτροπών, ήταν από πολλές απόψεις άτομα με θαυμαστό χαρακτήρα. Αφιέρωναν τη ζωή τους στο επαναστατικό κίνημα και έθεταν τον εαυτό τους αποκλειστικά στη διάθεση του κόμματος. Το κίνημα ήταν η ζωή τους. Επειδή έκαναν μεγάλες θυσίες είχαν και μεγάλο ηθικό κύρος. Ηταν πάντα σε θέση να ζητάνε θυσίες από τη βάση του κόμματος, γιατί οι ίδιοι'έδιναν τέτοια παραδείγματα. Είχαν αποκτήσει μεγάλη αυτοπεποίθηση γιατί πολλές φορές είχαν αναγκαστεί να πάρουν άμεσα και γρήγορα αποφάσεις σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Ηταν ικανοί, δαιμόνιοι, ενεργητικοί και με δυνατή θέληση: όντας τελείως παράνομοι, δεν θα μπορούσαν να είχαν επιβιώσει διαφορετικά.

Αυτά τα στελέχη συνέχιζαν την άκούραστη δράση τους για χρονιά. Αρκεί να κοιτάξουμε για παράδειγμα τον κατάλογο των αντιπροσώπων στο Πέμπτο Συνέδριο στο Λονδίνο (1907), για να διακρίνουμε μια σειρά από πρόσωπα που αποτελούσαν τη ραχο- κοκαλιά του μπολσεβικισμού, που ήταν φορείς της παράδοσής του, που εξασφάλιζαν τη συνέχεια του κόμματος.

Στη διάρκεια της περιόδου όπου κυριάρχησε η αντίδραση, ανάμεσα στο 1906 και το 1910, δεν ήταν αυτά τα στελέχη που εγκα- τέλειψαν μαζικά το κόμμα. Οι περισσότεροι παρέμειναν στις γραμμές του. Στη διάρκεια του αγώνα, ξετυλίχτηκε μια διαδικασία επιλογής των στελεχών και αυτοί που επικράτησαν ήταν. σχε

-91 -

Τόνι Κλιφ

δόν ολοκληρωτικά, οι άνθρωποι των επιτροπών. Δυστυχώς όμως, η αυτοθυσία και πολλές άλλες σπάνιες ικανότητες, δεν αποτε- λούν εγγύηση απέναντι στη συντηρητικοποίηση του κομματικού μηχανισμού. Ο γνωστός φυσιοδίφης Χέρμπερτ Σπένσερ είχε παρατηρήσει πολύ σοφά, ότι ο συντηρητισμός κάθε οργανισμού βρίσκεται σε ευθεία αναλογία με την τελειότητά του. Ο Λένιν που ήξερε να στρατολογεί και να εκπαιδεύει τους ανθρώπους των επιτροπών, να διατηρεί τη πίστη τους, είχε να συγκρουστεί με τον συντηρητισμό τους στη διάρκεια της επανάστασης του 1905».12

Η αντίθ ε σ η τ η ς Ρ ό ζ α ς Λο ύξε μπ ουρ γκ σ τ η ν αντίληψ η τ ο υ Λ έ νιν για τ ο κόμμα

Υπήρξε κι ένας άλλος παράγοντας που πιθανά έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση του Τρότσκι από τον Λένιν. Όλοι οι ηγέτες

του σοσιαλιστικού κινήματος έξω από τη Ρωσία τάχτηκαν με τους μενσεβίκους. Ανάμεσά τους ήταν ο Καρλ Κάουτσκι, ο Αουγκουστ Μπέ- μπελ κι η Ρόζα Λούξεμπουργκ. Ιδιαίτερη σημασία είχε η στάση της Ρό- ζας Λούξεμπουργκ, η οποία ήταν επικεφαλής ενός κόμματος που πάλευε παράνομα στο εσωτερικό της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, στην Πολωνία. Η παρουσίαση της θέσης της Λούξεμπουργκ μας βγάζει αρκετά έξω από τα πλαίσια αυτής της βιογραφίας, όμως επειδή η θέση της Ρό- ζας επηρέασε πολύ τον Τρότσκι, αυτή η «παράκαμψη» είναι αναγκαία.

Σε όλη τη διάρκεια του 1904, ο Μαρτόφ, ο Αξελροντ, ο Ποτρέσοφ κι ο Νταν, ζητούσαν από τους γνωστούς τους [Σοσιαλδημοκράτες] στη Γερμανία, να εκφράσουν τις απόψεις τους γύρω από τη διάσπαση των μπολσεβίκων και των μενσεβίκων. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ανταποκρί- θηκε γράφοντας ένα κείμενο με τίτλο «Τα Οργανωτικά Ζητήματα της Ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας» το οποίο δημοσιεύτηκε και στην επιθεώρηση Neue Zeit και στην Ισκρα.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, όπως κι ο Τρότσκι στα "Πολιτικά μας Καθήκοντα” πιάστηκε από το χαρακτηρισμό που έδωσε ο Λένιν στους Σοσιαλδημοκράτες ως «Γιακωβίνων που έχουν δεσμούς με το προλετα

- 9 2 -


ριάτο το οπιίο έχει αποκτήσει συνείδηση των ταξικών συμφερόντων του». Η Λούξεμπουργκ απαντούσε ότι:

«Η αλήθεια είναι ότι η Σοσιαλδημοκρατία δεν είναι δεμένη με την οργάνωση του προλεταριάτου. Είναι η ίδια το προλεταριάτο. Εξαιτίας αυτού, ο σοσιαλδημοκρατικός συγκεντρωτισμός ... είναι η κυριαρχία της πλειοψηφίας στο εσωτερικό του ίδιου του κόμματός του...

Τα ηγετικά όργανα του σοσιαλιστικού κόμματος έχουν τη τάση να παίζουν συντηρητικό ρόλο... Η τωρινή τακτική πολιτική της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας έχει κερδίσει τη γενική εκτίμηση επειδή είναι και ευλύγιστη και δίκαια. Αυτό είναι ένα σημάδι της επιτυχημένης προσαρμογής του κόμματος... Ωστόσο, η ίδια η τελειότητα αυτής της προσαρμογής ήδη κλείνει ευρύτερους ορίζοντες για το κόμμα...

Το μοναδικό ‘υποκείμενο’ στο οποίο σήμερα αξίζει ο ρόλος της διεύθυνσης είναι το συλλογικό εγώ’ της εργατικής τάξης. Η εργατική τάξη απαιτεί το δικαίωμα να κάνει τα λάθη της και να μάθει μέσα στη διαλεκτική της ιστορίας.

Ας μιλήσουμε ξεκάθαρα. Ιστορικά, τα λάθη που κάνει ένα πραγματικά επαναστατικό κίνημα είναι άπειρες φορές πιο γόνιμα, από το αλάθητο της πιο έξυπνης Κεντρικής Επιτροπής».13

Γιατί η Ρόζα Λούξεμπουργκ πήρε αυτή τη θέση; Υπάρχουν κάποιοι γενικότεροι λόγοι, με τους οποίους ασχολήθηκα στο βιβλίο μου για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ:

«Για να κατανοήσουμε τις ρίζες της πιθανής υποτίμησης του ρόλου της οργάνωσης εκ μέρους της Ρόζα Λούξεμπουργκ και της πιθανής υπερτίμησης του ρόλου που παίζει το αυθόρμητο, θα πρέπει να εξετάσουμε τη κατάσταση στην οποία δρούσε. Πρώτα απ’ όλα, είχε να καταπολεμήσει την οπορτουνιστική ηγεσία του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Εκείνη η ηγεσία έδινε απόλυτη έμφαση στον παράγοντα της οργάνωσης και υποτιμούσε αφάνταστα το ρόλο της αυθόρμητης κίνησης των μαζών.Η ρεφορμιστική ηγεσία, για παράδειγμα, ακόμα και όταν αποδεχόταν τη πιθανότητα μιας μαζικής [γενικής] απεργίας, σκεφτόταν ως εξής: οι συνθήκες κάτω από τις οποίες θα γίνει η μαζική, πολιτική απεργία και ο κατάλληλος χρόνος της εκδήλωσής της -για

- 9 3 -

Τόνι Κλιφ

παράδειγμα, όταν τα ταμεία των συνδικάτων θα είναι γεμάτα- θα καθοριστούν από τις ηγεσίες του κόμματος και των συνδικάτων και μόνο από αυτές, μέχρι και την ημερομηνία. Σε αυτές ανήκε αποκλειστικά το δικαίωμα να καθορίσουν τους σκοπούς της απεργίας οι οποίοι, σύμφωνα με τον Μπέμπελ, τον Κάουτσκι. τον Χίλφερντινγκ, τον Μπερνστάϊν και άλλους, ήταν η κατάκτηση του γενικού εκλογικού δικαιώματος ή η υπεράσπιση του κοινοβουλίου. Πάνω απ’ όλα, ένας κανόνας θα έπρεπε να παραμείνει απαραβίαστος: οι εργάτες δεν πρέπει να κάνουν τίποτα δίχως την εντολή του κόμματος και της ηγεσίας του. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε ριχτεί στη μάχη ενάντια σε αυτή την αντίληψη της παντοδύναμης κομματικής ηγεσίας από τη μια μεριά και των ασήμαντων μαζών από την άλλη. Όμως, δίνοντας αυτή τη μάχη, ίσως να λύγισε το ραβδί κάπως υπερβολικά.

Μια άλλη πτέρυγα του εργατικού κινήματος την οποία έπρεπε να παίρνει υπόψη της η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν το Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PPS). Ηταν μια σοβινιστική οργάνωση, με δηλωμένο στόχο την εθνική ανεξαρτησία της Πολωνίας... To PPS επιδιδοταν σε τυχοδιωκτικές δραστηριότητες, όπως την οργάνωση τρομοκρατικών ομάδων κλπ. Η δράση του δεν βασιζόταν στην εργατική τάξη ως σύνολο, αλλά μόνο στις κομματικές οργανώσεις. Σ ’ αυτήν την περίπτωση επίσης, η κοινωνική διαδικασία δεν σήμαινε και πολλά, ενώ οι αποφάσεις της ηγεσίας σήμαιναν τα πάντα. Πάλι σε αυτή την περίπτωση (στον μακρόχρονο αγώνα της ενάντια στο βολονταρισμό του PPS) η Ρόζα Λούξεμπουργκ έδινε έμφαση στο ρόλο του αυθόρμητου».14

Ένα βασικό επιχείρημα της Ρ. Λούξεμπουργκ ενάντια στον Λένιν, ήταν ότι ο τελευταίος μεταφύτευε στο έδαφος της Ρωσίας ευρωπαϊκά, γερμανικά και βρετανικά (Φαβιανά), μοντέλα οργάνωσης.

Εκτός από τους γενικούς λόγους για τους οποίους η Ρόζα Λούξεμπουργκ υιοθέτησε αυτή τη στάση στο οργανωτικό ζήτημα, υπήρχαν επίσης και άμεσοι, ιδιαίτεροι λόγοι. Ο Τζ. Π. Νετλ (JP NettI) εξηγεί ότι η Ρ. Λούξεμπουργκ είχε «να ξεκαθαρίσει με τον Λένιν λογαριασμούς για το εθνικό ζήτημα».15

Ο Νετλ γράφει ότι «το οργανωτικό ζήτημα δεν έπαιξε κάποιο ρόλο

-94-


στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με τους Πολωνούς στο Δεύτερο Συνέδριο».16 Το κρίσιμο ζήτημα ήταν η συμπερίληψη του δικαιώματος στην εθνική αυτοδιάθεση στο πρόγραμμα του ΣΔΕΚΡ. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και το πολωνικό κόμμα της, η «Σοσιαλδημοκρατία του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας» (SDKPiL) καταλαμβανόταν όλο και πιο έντονα από την εμμονή στην ανυποχώρητη αντίθεση στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, και αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος της επίθεσης που εξαπέλυσε η Λούξεμπουργκ στον Λένιν.

Ο Λένιν δημοσίευσε ένα άρθρο για το εθνικό ζήτημα στο ψύλλο του Ιούλη 1903 της Ισκρα. Σ ’ αυτό, για άλλη μια φορά υποστήριζε την ανάγκη το ΣΔΕΚΡ να υποστηρίξει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση όλων των καταπιεσμένων εθνών, ανάμεσα σ’ αυτά και του πολωνικού. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ κι ο Λέο Γιόγκισες αντέδρασαν έντονα. Εδωσαν άμεσα εντολή στου_ς αντιπροσώπους του SDKPiL στο Συνέδριο του1903, να ανακοινώσουν χωρίς καθυστέρηση στους Ρώσους ότι μετά τη δημοσίευση του άρθρου στην Ισκρα, οι διαπραγματεύσεις

«...κρέμονται τώρα από μια κλωστή... Θα ήταν πολύ καλό να πείτε στους Ρώσους ότι μετά από αυτό το άρθρο η ηθική αξία της συνένωσης μαζί τους |ως όπλο ενάντια στο PPS] ουσιαστικά εκλείπει και αυτή η ηθική πτυχή ήταν το μόνο που μας ενδιέφερε έτσι κι αλλιώς. Αν δεν είναι διατεθειμένοι να αλλάξουν το Αρθρο 7 [του προγράμματος, το οποίο περιλάμβανε το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση που υπογράμμιζε και το άρθρο στην Ισκρα] θα πρέπει να διακόψουμε την |σχεδιαζόμενη [ προσχώρηση. Πείτε στη Ζάσουλιτς ότι μετά το άρθρο της Ισκρα εγώ [η Ρόζα| έχω χάσει κάθε ενδιαφέρον στην προσχώρηση και ότι συμβούλευσα να μην γίνει καμιά περαιτέρω παραχώρηση».17

Σε ένα τηλεγράφημα -πιθανή ημερομηνία 6 Αυγούστου- η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Λέο Γιόγκισες έθεσαν στο ΣΔΕΚΡ ένα τελεσίγραφο: Αν δεν αφαιρεθεί η παράγραφος 7, το πολωνικό κόμμα δεν θα συμμετέχει στο συνέδριο. Ο Λένιν κι οι υπόλοιποι Ρώσοι ηγέτες δεν υποχώρησαν και κατά συνέπεια στις 7 Αυγούστου οι Πολωνοί αντιπρόσωποι αποχώρησαν από το συνέδριο."

- 95 -

Τόνι Κλιφ

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι το οργανωτικό ζήτημα δεν είχε σημασία για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Το πολωνικό κόμμα της ήταν μια χαλαρή οργάνωση, πολύ μακριά από την αντίληψη του Λένιν για το επαναστατικό κόμμα:

«Σε ένα μεγάλο βαθμό τα μέλη της ελίτ του κόμματος δρούσαν με βάση τη δίκιά τους πρωτοβουλία και σύμψωνα με τις προτιμήσεις και τις συνήθειες του καθενός. Εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, οι εντολές ήταν πράγματι κάτι σπάνιο... η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη περιοριζόταν στη διατύπωση γνωμών με δυσδιάκριτες αποχρώσεις. Ο Ντζερζίνσκι είχε ψρικιάσει μ’ αυτή τη χαλαρότητα, την οποία θεωρούσε δείγμα παρακμής. ‘Καθόλου πολιτική, καμιά κατεύθυνση, κανενός είδους αμοιβαία βοήθεια...Ο καθένας πρέπει να τα βγάζει πέρα μόνος του.’ Αυτή η ανεπιση- μότητα, η έλλειψη σχεδίου, απείχε πολύ από το να είναι τυχαία παράλειψη στη λειτουργία του κομματικού μηχανισμού. Αντιθέ- τως, ήταν σκόπιμη και φυλασσόταν με ζήλο. Κάποια από τα ηγετικά στελέχη ένιωθαν ιδιαίτερη αποστροφή στην ενασχόληση με χρηματικά ζητήματα ή με την οργανωτική ρουτίνα: θεωρούσαν ότι τους αποσπούσαν από τα γραψίματά τους. Ο Μαρσλέφσκι απαντούσε με οργισμένο ύφος στην Σεζάρινα Βονιαρόφσκαγια το 1902: ‘Δεν έχω καμιά διάθεση να ασχοληθώ με χρηματικά ζητήματα... Για τέτοια θέματα, θα πρέπει να απευθύνεστε στον Βλά- ντεκ |Ολζέβσκι| τον ταμία.’ Η ίδια στάση, και μάλιστα πιο έντονη, χαρακτήριζε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Κάποια στιγμή έγινε επίσημη κομματική απόφαση να μην ασχολείται καθόλου με οργανωτικά ζητήματα, και ότι δεν έπρεπε να συμμετέχει στις επίσημες συνδιασκέψεις και συνέδρια του κόμματος».19

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν ήταν ποτέ μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματός της.

Η χαλαρότητα της οργανωτικής δομής του πολωνικού κόμματος δεν προήγαγε την εσωκομματική δημοκρατία. Ενώ στο ΣΔΕΚΡ υπήρχαν επίσημες διαδικασίες για την αντιπαράθεση απόψεων και την επίλυση των διαφωνιών, τα μέλη της πολωνικής “ηγεσίας προτιμούσαν να εκφράζουν τις γνώμες τους ανεπίσημα, ο ένας στον άλλο. Η συνοχή του κόμματος δεν ήταν προϊόν πειθαρχίας ή συνειδητής θέλησης.

- 9 6 -


Ήταν, μάλλον, προϊόν συναίνεσης”®Τα ανώτερα στελέχη του πολωνικού κόμματος θεωρούσαν τους

εαυτούς τους μια «ομάδα ίσων». Αντιμετώπιζαν τους «εαυτούς τους ως ίσους μεταξύ τους, αλλά κανέναν άλλον ίσο στον ίδιο βαθμό: η στάση αυτή ήταν περισσότερο προϊόν πίστης παρά γνώσης. Ακόμα περισσότερο, η συνεργασία ήταν περιορισμένη, για συγκεκριμένους σκοπούς

μόνο: ήταν μια ομάδα που απαιτούσε από τα μέλη της μόνο όσα ήταν διατεθειμένα να αποδεχτούν».21

Ο ανεπίσημος τρόπος καθοδήγησης του πολωνικού κόμματος σή- μαινε ότι τα μέλη του δεν ήταν πάντοτε σωστά πληροψορημένα για τους λόγους που πάρθηκαν κάποιες αποφάσεις. Ο Νετλ γράφει για παράδειγμα, σχετικά με τις διαπραγματεύσεις του 1903 με το ΣΔΕΚΡ:

«Κανείς δεν μπήκε στο κόπο να ενημερώσει επίσημα τα μέλη του πολωνικού κόμματος για τις διαπραγματεύσεις και το λόγο της αποτυχίας τους. Ακόμα και κάποιοι από τα ηγετικά στελέχη, όπως ο Πούλιαν Μαρσλέφσκι κι η Σεζάρινα Βονιαρόφσκαγια, χρειάστηκε να βασιστούν σε ενημέρωση από τους Ρώσους ή σε κουτσομπολιά Πολωνών επισκεπτών για να μάθουν τι έγινε. Υπήρχε μια τεράστια απόσταση ανάμεσα στο επίσημο σκεπτικό του SDKPiL για τα οργανωτικά ζητήματα που υποτίθεται ήταν το αντικείμενο των διαπραγματεύσεων και την προσωπική εκτίμηση της Ρόζας Λούξεμπουργκ ότι ο κύριος σκοπός της συνένωσης με τους ρώσους ήταν η ηθική ενίσχυση στον αγώνα ενάντια στο PPS. Όλος ο θόρυβος γύρω από το οργανωτικό ζήτημα αποδεικνυό- ταν τώρα κενός περιεχομένου. Η Ρόζα κι ο Λέο είχανε προφανώς καταλήξει σε μια απόφαση για το ζήτημα και είχαν θέσει βασικές προτεραιότητες, που μπορεί να ήταν οι δικές τους αλλά όχι απαραίτητα οποιουδήποτε άλλου. Κάποια μέλη αγν<χ>ύσαν το σκεπτικό της και συνέχιζαν να θεωρούν ότι το ανυπέρβλητο εμπόδιό στην προσχώρηση ήταν τα οργανωτικά ζητήματα. Κάποια άλλα μέλη θεωρούσαν ότι κι αυτά τα ζητήματα δεν ήταν τόσο σημαντικά ώστε να αποκλείουν αυτή την ενότητα, την οποία κι εκείνη κήρυττε επί μακρόν».22

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ μετέφερε τις παραδόσεις του πολωνικού

- 97 -

Τόνι Κλιφ

κόμματος στην γερμανική Ένωση Σπάρτακος. «Μ ε πολλούς τρόπους οι προσωπικές σχέσεις, στάσεις και ιδέες που αναπτύχθηκαν στηνΈνω- ση Σπάρτακος για τη κομματική ζωή και δράση... ήταν άμεσα, αν και ασυνείδητα, στηριγμένες στο μοντέλο του SDKPiL... Τόσο στη μια περίπτωση όσο και στην άλλη, δεν δινόταν κι ιδιαίτερη προσπάθεια στην οργάνωση».23

Η κατηγορία που εξαπέλυε η Ρόζα στον Λένιν, ότι δηλαδή η αντίληψή του για το κόμμα παραβίαζε την εσωκομματική δημοκρατία, δεν ταίριαζε και πολύ με την πρακτική της ίδιας στο πολωνικό κόμμα. Οπως εξηγεί ο Νετλ, η στάση της Ρόζας Λούξεμπουργκ «στο πολωνικό κόμμα δεν έπαιρνε υπόψη τα αιτήματα περί περισσότερης 'δημοκρατίας': αντί να ελέγχει τις κομματικές οργανώσεις, απλά επέλεξε να τις αγνοεί εξολοκλήρου».”

Μόλις το 1917-18 η Ρόζα Λούξεμπουργκ άλλαξε τη γνώμη που είχε ότι οι μπολσεβίκοι κι οι μενσεβίκοι πρέπει να είναι στο ίδιο κόμμα. Το καλοκαίρι του 1911 έγραψε ότι:

«Παρόλα αυτά, η ενότητα του κόμματος μπορεί ακόμα να σωθεί αν οι δυο πλευρές εξαναγκάζονταν να συμμετέχουν σε μια κοινή συνδιάσκεψη».

Τον Αύγουστο του 1911 επαναλάμβανε ότι:«Ο μόνος τρόπος να διασωθεί η ενότητα, είναι η πραγματοποίηση

μιας συνδιάσκεψης με ανθρώπους που θα έχουν σταλθεί από τη Ρωσία, γιατί όλοι τους εκεί θέλουν ενότητα και ειρήνη και εκπροσωπούν τη μοναδική δύναμη που μπορεί να συνεφέρει όσους επιδίδονται σε κοκορομαχίες στο εξωτερικό».15

Τον Δεκέμβρη του 1913 η Ρόζα Λούξεμπουργκ καταδίκασε την «ομάδα του Λένιν» γιατί διέσπασε την κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΔΕΚΡ στη Δούμα. Αποκάλεσε τους μπολσεβίκους «διασπαστική ομάδα» που τη δημιούργησε ο Λένιν.“ *

Ο Τρότσκι δεν γνώριζε τα πραγματικά κίνητρα της αντίθεσης που έκφρασε η Ρόζα Λούξεμπουργκ στην αντίληψη του Λένιν για τη κομματική οργάνωση, γνώριζε όμως ότι η Λούξεμπουργκ απέρριπτε αυτή

- 9 8 -


την αντίληψη και το γεγονός αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην δική του στάση.

Επειδή την ιστορία την κάνουν τα ανθρώπινα όντα, κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Τρότσκι θα πρέπει να έπαιξαν το ρόλο τους στην αντίθεσή του στον Λένιν. Μια πολύ συνηθισμένη εξήγηση για την επιμονή του Τρότσκι σε αυτή την αντιπαράθεση, είναι η περηφάνια του. Αυτά είναι ανοησίες. Ο Τρότσκι ήταν απόλυτα αψο- σιωμένος στην επανάσταση. Η εξήγηση για τη «ξεροκεψαλιά» του Τρότσκι μάλλον έχει να κάνει σε κάποιο βαθμό με ένα προσωπικό του γνώρισμα που επεσήμανε ο Λένιν στη «Διαθήκη» του, λίγο πριν πεθά- νει: «Προσωπικά είναι ίσως ο ικανότερος άνθρωπος στη παρούσα Κ.Ε. Όμως, έχει επιδείξει μια υπερβολική αυτοπεποίθηση...»." Η αυτοπεποίθηση του Τρότσκι ήταν δίκοπο μαχαίρι. Ηταν η δύναμή του. Μπορούσε, όμως, να γίνει κι η αδυναμία του.

Συμπ ερ ασ μ ατικάΟ Μαρξ έχει γράψει ότι η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι

έργο της ίδιας. Όμως, έχει γράψει επίσης ότι οι κυρίαρχες ιδέες σε μια κοινωνία είναι οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης. Υπάρχει μια αντίφαση ανάμεσα σε αυτές τις δυο θέσεις και δεν βρίσκεται στο κεφάλι του Μαρξ, αλλά στην ίδια την κοινωνική πραγματικότητα. Αν δεν υπήρχε αυτή η αντίφαση, τότε η μετάβαση στο σοσιαλισμό είτε δεν θα απαι-

* Το 1907 ο Γιόγκισες αποφάσισε να μετατρέψει το πολωνικό κόμμα σε μια συγκεντρωτική οργάνωση. Έγινε υπερσυγκεντρωτική, με λίγα σημάδια δημοκρατίας: 'Από όλες τις απόψεις, από το 1907 μέχρι το 1911, το SDKPiL ήταν ο Γιόγκισες... Ήταν ένας ιδιαίτερα σκληρός και μη-ανεκτικός ηγέτης που δεν ανεχόταν αντιρρήσεις: οι μέθοδοι με τις οποίες αντιμετώπιζε τους εσωκομματικούς αντιπάλους του, αν και ήταν λιγότερο πολεμικές από αυτές του Λένιν, παρόλα αυτά ήταν το ίδιο αποτελεσματικές... Οσοι διαφώνησαν μαζί του, διαπίστωσαν ότι το πιο απλό ήταν να παραιτηθούν, και μεταξύ του 1908 και του 1911 διάφορα γνωστά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του SDKPiL αποσύρθηκαν σιωπηλά. Όσοι παρέμειναν ενεργοί, υποβάλλονταν σε μια όλο και πιο άκαμπτη πειθαρχία και μια αυθαίρετη συμπεριφορά -η επιλογή που είχαν ήταν είτε να το βουλώσουν είτε να τα παρατήσουν».21.

- 9 9 -

Τόνι Κλιφ

τούσε κανένα κόπο, είτε θα ήταν αδύνατη. Αν μόνο η πρώτη θέση είναι σωστή, τότε η μετάβαση στο σοσιαλισμό δεν απαιτεί κανένα κόπο. Τα εκατομμύρια των εργατών θα ήταν ενωμένα απέναντι σε μια μικροσκο- πική κυρίαρχη τάξη. Στη δεύτερη περίπτωση, ο σοσιαλισμός δεν θα έρθει ποτέ, αφού οι εργάτες θα είναι πάντοτε αιχμάλωτοι των αστικών ιδεών.

Εξαιτίας των παραπάνω αντιφάσεων, η ταξική πάλη -η πάλη ανάμεσα στους εργάτες και τους καπιταλιστές- παίρνει τη μορφή της πάλης και μέσα στις γραμμές της εργατικής τάξης. Κάποιοι εργάτες έχουν πιο έντονη ταξική συνείδηση και είναι πιο θαρραλέοι και άλλοι είναι περισσότερο καθυστερημένοι και υποτακτικοί στα κελεύσματα των καπιταλιστών. Η απεργιακή φρουρά δεν έχει σκοπό να εμποδίσει τους καπιταλιστές να δουλέψουν: έτσι κι αλλιώς δεν δουλεύουν ποτέ και δεν πρόκειται να το κάνουν στη διάρκεια μιας απεργίας. Οι εργάτες που συμμετέχουν σε μια απεργιακή φρουρά αντιμετωπίζουν άλλους εργάτες που είναι, ή μπορεί να γίνουν, απεργοσπάστες. Χωρίς αυτή την αντίθεση, δεν θα υπήρχε καμιά ανάγκη για επανάσταση, εμφύλιο πόλεμο, δικτατορία του προλεταριάτου. Αν όλοι οι εργάτες ήταν ενωμένοι στην υποστήριξή τους στον σοσιαλισμό, τότε δεν θα υπήρχε ανάγκη για επαναστατική βία: αν τα εκατομμύρια των εργατών απλά έφτυναν ταυτόχρονα, οι καπιταλιστές θα πνίγονταν.

Σύμφωνα με τον Λένιν η αναγκαιότητα της ύπαρξης ενός κόμματος της πρωτοπορίας πηγάζει από την ανισομέρεια της συνείδησης των εργατών, από την πίεση για κατακερματισμό σε διαφορετικές ομάδες που υπονομεύει την ενότητα της τάξης. Όμως, η ανισομέρεια στην ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης γεννάει επίσης τον ελιτισμό και την υποκατάσταση. Ο Τρότσκι είδε μόνο τη μια πλευρά αυτού του κινδύνου και κατά συνέπεια επί δεκατέσσερα περίπου χρόνια αρνιόταν να αποδεχτεί την αντίληψη του Λένιν για το κόμμα. Μόνο το 1917 την υιοθέτησε ανεπιφύλακτα.

Η αντίληψη που είχε ο Τρότσκι για το κόμμα τον εμπόδισε να χτίσει μια οποιουδήποτε είδους μαζική οργάνωση πριν το 1917. Ανάμεσα

- 100 -


στο 1903 και το 1917, ο Τρότσκι είχε γύρω του μια ομάδα συγγραφέων και αρθρογράφων, ποτέ μια οργάνωση. Ως επικεφαλής μιας «αντιφρα- ξιονιστικής» φράξιας, ήταν πάντοτε απομονωμένος. Η στάση του «πάνω από φράξιες», σήμαινε ότι οι ενεργοί σοσιαλιστές είχαν στην πράξη να επιλέξουν, και επέλεγαν, ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους. Μπορεί να αποσπάς τα χειροκροτήματα όταν φλυαρείς περί ενότητας, όμως αν οι δυο βασικές φράξιες δεν είναι έτοιμες για ενότητα, καμιά γέφυρα δεν μπορεί να χτιστεί μεταξύ τους και πέφτεις στο κενό ανάμεσά τους.

Η λανθασμένη πρακτική του Τρότσκι τροφοδότησε με τη σειρά της και τη λανθασμένη θεωρία του για το κόμμα. Από την στιγμή που δεν είχε να κάνει με στελέχη, δεν χρειαζόταν και να επιλέγει άτομα με προωθημένες απόψεις, να τα συσπειρώνει σε μια σφιχτή, συγκεντρωτική οργάνωση, να χτίζει ένα μηχανισμό και στην ανάγκη να παλεύει με αυτόν το μηχανισμό. Θεωρούσε το συγκεντρωτισμό στο κόμμα απλά ένα βάρος. Ήταν όπως το πουλί που μονολογεί: «Α, πόσο πιο εύκολο θα ήταν το πέταγμα, αν δεν υπήρχε η αντίσταση του αέρα». Πόσο πιο εύκολο θα ήταν να οδηγήσεις την εργατική τάξη προς τα μπρος, αν δεν χρειαζόταν να είσαι φορτωμένος με μια οργάνωση που υπέφερε από δυσκινησία, συντηρητισμό και τάση προς τον ελιτισμό και την υποκατάσταση.

Μόνο το 1917 ο Τρότσκι απαλλάχτηκε πλήρως από το βάρος της απόρριψης της αντίληψης του Λένιν για το κόμμα πρωτοπορίας, όταν η ανάγκη για ένα τέτοιο μαζικό, συγκεντρωτικό κόμμα τού έγινε απόλυτα φανερή. Τότε κατάλαβε ότι δεν μπορείς να ξεφύγεις από το κίνδυνο της υποκατάστασης αποφεύγοντας απλά να χτίσεις ένα τέτοιο κόμμα.

Η άποψη που καθόριζε την προσέγγιση του Τρότσκι στο ζήτημα του κόμματος τα χρόνια πριν ενταχθεί στους μπολσεβίκους, ήταν ότι ο συγκεντρωτισμός του Λένιν θα υπονόμευε την αυτόβουλη δράση των εργατών. Βέβαια, ο συγκεντρωτισμός μπορεί να έχει και αυτό το αποτέλεσμα, αν εφαρμοστεί με λάθος τρόπο. Ομως, μια σωστή ηγεσία, ένας

- 101 -

Τόνι Κλιφ

σωστά εφαρμοσμένος συγκεντρωτισμός, είναι η αναγκαία προϋπόθεση για να δυναμώσει η αυτοπεποίθηση και η δράση των ίδιων των εργατών. Αυτό απαιτεί μια ηγεσία που θα βλέπει μακριά.

Το γεγονός ότι η «πάνω από φράξιες» στάση του Τρότσκι υπονόμευσε πλήρως τον αντίκτυπο της σημαντικότατης θεωρητικής συνεισφοράς του -της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης- ήταν πράγματι μια τραγωδία. Οι μενσεβίκοι απέρριψαν αυτή τη θεωρία γιατί ήταν επαναστατική, ενώ οι μπολσεβίκοι έκλεισαν τα μάτια και τα αυτιά τους γιατί ο δημιουργός της ήταν εκπρόσωπος των μενσεβίκων. Οπως θα δούμε στη συνέχεια, η θέση του Τρότσκι για το κόμμα αδυνάτισε πολύ τον αντίκτυπο της μεγαλειώδους θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης, όπως η δύναμη μιας αλυσίδας καθορίζεται από την αντοχή του πιο αδύναμου κρίκου της.

- 10 2 -


6Τρότσκι και Π άρβους: η γέννηση τ η ς θεωρίας τ η ς Διαρκούς Επ α νά στα σ η ς

Τον Σεπτέμβρη του 1904 ο Τρότσκι ανακοίνωσε τη ρήξη του με τους μενσεβίκους σε ένα «Ανοιχτό Γράμμα προς τους Συντρόφους» το οποίο έστειλε στην Ισκρα. Το γράμμα δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Ο Τρό- τσκι γινόταν όλο και πιο εχθρικός απέναντι στη προσέγγιση των μενσεβίκων με τους αστούς φιλελεύθερους κατά τη διάρκεια της καμπάνιας των ζέμστβο στο δεύτερο εξάμηνο του 1904. Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, έμεινε στο σπίτι του Αλεξάντερ Ισραελ Χέλφαλντ (Πάρβους) στο Μόναχο. Ο Πάρβους, δώδεκα χρόνια μεγαλύτερος από τον Τρό- τσκι, ήταν επίσης Ρώσος Εβραίος που είχε εγκατασταθεί στη Γερμανία από τα μέσα της δεκαετίας του 1890. Η συνάντησή τους επηρέασε βαθιά την σκέψη του Τρότσκι μέχρι το τέλος της ζωής του.

Εκείνη την εποχή ο Πάρβους είχε μεγάλη φήμη ως μαρξιστής συγγραφέας και πολιτικός διανοητής. Ο Τρότσκι αναφέρει στην αυτοβιογραφία του ότι:

«Αναμφισβήτητα ο Πάρβους ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς μαρξιστές των αρχών του αιώνα. Εφάρμοζε με δεξιοτεχνία τη μαρξιστική μέθοδο, διέθετε έναν ευρύ ορίζοντα και παρακολουθούσε προσεχτικά κάθε σημαντικό γεγονός στην παγκόσμια αρένα. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την άφοβη σκέψη του και ένα αρρενωπό και μυώδες στυλ γραφής, τον έκαναν αξιοθαύμαστο συγγραφέα. Οι πρώιμες μελέτες του με έφεραν πιο κοντά στα

- 1 03 -

Τόνι Κλιφ

προβλήματα της κοινωνικής επανάστασης και, για μένα, μετέβα- λαν οριστικά την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο, από τελικό σκοπό' που απείχε έτη φωτός,, σε ένα πρακτικό καθήκον των ημερών μας».1

Μερικά χρόνια αργότερα, ο Πάρβους παρήκμασε πολιτικά και προσωπικά: έγινε έμπορος όπλων, ενθουσιώδης υποστηρικτής της ιμπεριαλιστικής Γερμανίας και σύμβουλος του Έμπερτ, του [Σοσιαλδημοκράτη] προέδρου της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Παρόλα αυτά, το 1915, όταν ο Πάρβους είχε γίνει πια σοσιαλ-πατριώτης κι ο Τρότσκι είχε διακόψει κάθε σχέση μαζί του, ο Τρότσκι με εντιμότητα αναγνώριζε το διανοητικό χρέος του στον Πάρβους:

«Ο συγγραφέας αυτών των γραμμών θεωρεί ζήτημα προσωπικής τιμής να αποδώσει όσα αξίζουν στον άνθρωπο στον οποίο χρωστάει τα περισσότερα σε σχέση με όλη τη παλιότερη γενιά της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στο επίπεδο των ιδεών και της διανοητικής ανάπτυξης... Ακόμα και τώρα, δεν βρίσκω κάποιο λόγο να αποκηρύξω αυτή τη διάγνωση και πρόγνωση, η μερίδα του λέοντος της οποίας ανήκει στον Πάρβους».2

Το 1895-96 ο Πάρβους έγραψε μια σειρά άρθρων για την επιθεώρηση Neue Zeit σχετικά με την αποτελεσματικότητα της πολιτικής μαζικής απεργίας. Προηγήθηκε της Ρόζας Λούξεμπουργκ στην ανάπτυξη της ιδέας ότι η μαζική απεργία μπορεί να γίνει σημαντικό όπλο στο οπλοστάσιο του σοσιαλιστικού κινήματος. Τον Αύγουστο του 1904 υποστήριζε ότι η γενική απεργία ήταν το κρίσιμο όπλο της εργατικής επίθεσης.

Ήδη από το 1895 ο Πάρβους προέβλεπε έναν πόλεμο ανάμεσα στη Ρωσία και την Ιαπωνία και ότι μέσω ενός τέτοιου πολέμου θα αναπτυσσόταν η ρώσικη επανάσταση. Λίγο μετά το ξέσπασμα του ρωσο-ιαπω- νικού πολέμου, ξεκίνησε μια σειρά άρθρων στην Ισκρα, με τον εύγλωττο τίτλο «Πόλεμος και Επανάσταση» (αργότερα ανατυπώθηκε στο βιβλίο Rossiia ι revoliutsiia) τα οποία ξεκινούσαν με την προφητική φράση: «Ο ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος είναι η αιματοβαμμένη αυγή των επερχόμενων μεγάλων γεγονότων».3

- 104 -


Συνέχιζε, με τη διατύπωση της θέσης ότι με το ξέσπασμα του ρωσο- ιαπωνικού πολέμου έψτασε στο τέλος της η περίοδος της ευρωπαϊκής σταθερότητας που είχε ξεκινήσει το 1871 μετά τους τελευταίους πολέμους εθνικής ενοποίησης στην Ευρώπη. Το εθνικό κράτος, όπως κι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, είχαν γίνει εμπόδια στη παραπέρα οικονομική ανάπτυξη: «Η καπιταλιστική τάξη πραγμάτων έχει μετατραπεί από καιρό σε εμπόδιο για την οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη της Ευρώπης». Ο ανταγωνισμός για τις πρώτες ύλες και τις υπερπόντιες αγορές, τα αντιμαχόμενα εθνικά οικονομικά συμφέροντα, η άπληστη ανάγκη για συνεχή βιομηχανική επέκταση -όλα αυτοί οι παράγοντες οδηγούν «αναπόφευκτα σε έναν παγκόσμιο πόλεμο». Το κλειδί για μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων βρισκόταν στα χέρια της διεθνούς εργατικής τάξης η οποία θα καταργούσε ταυτόχρονα και την ατομική ιδιοκτησία και το εθνικό κράτος.

Ο Πάρβους έγραψε ότι η εμπλοκή της Ρωσίας στην ιμπεριαλιστική σύγκρουση πήγαζε από την ανάγκη της να παραμείνει μια μεγάλη δύναμη και από την επιθυμία της να αποσπάσει τη προσοχή από τη πίεση στο εσωτερικό της με μια πολεμική σύγκρουση. Ωστόσο, ο πόλεμος θα αποκάλυπτε τη σαπίλα του τσαρικού καθεστώτος και θα επιτάχυνε την κοινωνική αποσύνθεση. Το τσαρικό καθεστώς ήταν το πιο ασταθές απ’ όλα τα ευρωπαϊκά καθεστώτα. Η αναταραχή στη Ρωσία θα είχε παγκόσμιο αντίκτυπο: «Η παγκόσμια διαδικασία της καπιταλιστικής ανάπτυξης οδηγεί σε πολιτική αναταραχή στη Ρωσία. Με τη σειρά της αυτή η αναταραχή θα επηρεάσει την πολιτική εξέλιξη σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Η Ρώσικη Επανάσταση θα αλλάξει τον καπιταλιστικό κόσμο και το ρώσικο προλεταριάτο θα γίνει η πρωτοπορία της κοινωνικής επανάστασης».4

■Μέχρι τ η ν 9η Γενάρη»Οταν ο Τρότσκι εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Πάρβους, έφερε μα

ζί του το ανολοκλήρωτο χειρόγραφο μιας παμφλέτας με θέμα την κοι

- 1 05 -

Τόνι Κλιφ

νωνική και πολιτική κρίση στη Ρωσία και στην οποία υποστήριζε πόσο ανέφικτη ήταν η προοπτική μιας επανάστασης στη Ρωσία υπό την ηγεσία της αστικής τάξης. Σ' αυτή την παμφλέτα υποστήριζε επίσης ότι το κίνημα των αγροτών δεν μπορούσε να νικήσει από μόνο του, ότι η αναμέτρηση με τον Τσαρισμό έθετε επί τάπητος το ζήτημα της ένοπλης εξέγερσης κι ότι το επόμενο βήμα σ’ αυτή την πορεία θα ήταν η γενική απεργία. Η παμφλέτα είχε γραφτεί πριν τη Ματωμένη Κυριακή στην Πετρούπολη, όταν ξεκίνησε το μαζικό απεργιακό κύμα. Ο Τρότσκι είχε ολοκληρώσει το γράψιμό της τον Δεκέμβρη του 1904 και μετά τα γεγονότα της Ματωμένης Κυριακής (9 Γενάρη 1905) της έδωσε τον τίτλο Do 9 Ianvara, «Μέχρι την 9η Γενάρη». Ο Πάρβους διάβασε το χειρόγραφο και εντυπωσιάστηκε. Δήλωσε:

«Την ανάλυση αυτή την έχουν επιβεβαιώσει πλήρως τα γεγονότα. Κανένας δεν μπορεί τώρα να αρνηθεί ότι η γενική απεργία είναι η πιο σημαντική μορφή πάλης. Η 22η Γενάρη ήταν η πρώτη πολιτική απεργία έστω κι αν μεταμφιέστηκε κάτω από το ράσο ενός παπά. Το μόνο που χρειάζεται να προσθέσουμε είναι ότι πιθανά η επανάσταση στην Ρωσία μπορεί να φέρει μια δημοκρατική εργατική κυβέρνηση στην εξουσία».5

Ο Τρότσκι έγραψε την παμφλέτα ως απάντηση στην εκστρατεία των ζέμστβο που κορυφώθηκε τον Νοέμβρη 1904, σε ένα συνέδριο το οποίο κάλεσε τον Τσάρο να μεταρρυθμίσει το σύστημα διακυβέρνησης. Το πρώτο μέρος της παμφλέτας είναι αφιερωμένο στην ανάδειξη της δειλίας των αιτημάτων που πρόβαλαν οι φιλελεύθεροι. Απέφευγαν να ζητήσουν Σύνταγμα, γενικό εκλογικό δικαίωμα και μια κοινοβουλευτική δημοκρατία:

«Συμβιβασμός αντί για αγώνα... Συναίνεση με κάθε κόστος. Από δω πηγάζει η τάση... να οργανώνονται όχι με σκοπό τον αγώνα ενάντια στον απολυταρχισμό, αλλά με σκοπό να του γίνουν χρήσιμοι. Οχι για να νικήσουν την κυβέρνηση, αλλά για να κερδίσουν μια θέση πλάι της, να είναι άξιοι της ευγνωμοσύνης και της εμπιστοσύνης της...»6

Αφού εκθέτει το δειλό χαρακτήρα της αστικής τάξης, ο Τρότσκι

- 106 -


προχωράει στην ανάλυση της επαναστατικής φύσης του προλεταριάτου. Σ ’ αυτό το σημείο αναδεικνύεται σε όλη της τη δύναμη η ρεαλιστική φαντασία του Τρότσκι. Περιγράφει με εντυπωσιακή διαύγεια την επερχόμενη επανάσταση. Τρίβεις τα μάτια σου διαβάζοντας αυτό το κείμενο, θαρρείς κι είναι γραμμένο μετά τα γεγονότα, κι όχι πριν. Η επανάσταση, έγραφε ο Τρότσκι, θα κάνει τη διαδρομή από τη γενική απεργία στην ένοπλη εξέγερση:

«Αυτό που είναι σημαντικότερο να ξεκαθαριστεί είναι ότι η κυ- ριότερη αρένα των επαναστατικών γεγονότων είναι η πόλη. Κανείς δεν θα τολμήσει να το αρνηθεί. Περαιτέρω, δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι μόνο αν συμμετέχουν οι μάζες, πάνω από όλα το βιομηχανικό προλεταριάτο, οι διαδηλώσεις θα μετατραπούν σε μια λαϊκή επανάσταση... Να τραβήξει τους εργάτες από τις μηχανές και τα πόστα τους, να τους βγάλει έξω από τις πύλες των εργοστασίων στους δρόμους, να πάνε στο γειτονικό εργοστάσιο για να ξεκινήσει κι εκεί η απεργία, να τραβήξει νέες μάζες στο δρόμο και με αυτόν τον τρόπο, από μέρος σε μέρος, από εργοστάσιο σε εργοστάσιο, με τα πλήθη να μεγαλώνουν σπάζοντας τους αστυνομικούς κλοιούς, προσελκύοντας περαστικούς με ομιλίες και συνθήματα, τραβώντας ομάδες που θα έρχονται από την αντίθετη κατεύθυνση, γεμίζοντας τους δρόμους και καταλαμβάνοντας κτίρια κατάλληλα για μαζικές συνελεύσεις και συγκεντρώσεις, παίρνοντας δύναμη σε αυτά τα σημεία, χρησιμοποιώντας τα για συνεχείς επαναστατικές συγκεντρώσεις, με ένα κοινό που θα ανανεώνεται συνέχεια φέρνοντας τάξη στη κίνηση των μαζών, εξυψώνοντας το ηθικό τους, εξηγώντας τους σκοπούς και τις συνέπειες όσων συμβαίνουν -με αυτούς τους τρόπους εν τέλει η πόλη μετα- τρέπεται σε ένα επαναστατικό στρατόπεδο: αυτός πρέπει να είναι ο γενικός σκοπός του σχεδίου δράσης.

Ας επαναλάβουμε: το σημείο εκκίνησης, σύμφωνα με τη σύνθεση των βασικών επαναστατικών μας δυνάμεων, πρέπει να είναι οι χώροι δουλειάς και τα εργοστάσια. Αυτό σημαίνει ότι σημαντικές διαδηλώσεις στους δρόμους που ανοίγουν την προοπτική αποφασιστικών γεγονότων, πρέπει να ξεκινήσουν με μια μαζική γενική απεργία».7

Ομως, την έκβαση της μάχης δεν θα την κρίνει μόνο η εργατική τά

- 107 -

Τόνι Κλιφ

ξη στις πόλεις. Η αγροτιά αντιπροσωπεύει «μια μεγάλη δεξαμενή πιθανής επαναστατικής ενέργειας»:

«Πρέπει να γίνει κάλεσμα στους αγρότες να πραγματοποιήσουν τις δικές τους συγκεντρώσεις τη μέρα της πολιτικής απεργίας, να εγκρίνουν αποφάσεις που θα απαιτούν τη σύγκλιση της Συντακτικής Συνέλευσης, οι αγρότες που ζουν κοντά στις πόλεις θα πρέπει να τραβηχτούν εκεί ώστε να πάρουν μέρος στις διαδηλώσεις των επαναστατικών μαζών κάτω από το λάβαρο της Συντακτικής Συνέλευσης».*

Τέλος, κάτι εξίσου σημαντικό:

«Είναι επιτακτικό να γίνει η πιο έντονη δουλειά ανάμεσα στους στρατιώτες με σκοπό τη μέρα που θα ξεκινήσει η απεργία, κάθε στρατιώτης που θα σταλεί να καταστείλει τους 'ταραξίες να γνωρίζει ότι απέναντι του έχει το λαό που απαιτεί τη σύγκλιση της Συντακτικής Συνέλευσης».9

Ο πόλεμος με την Ιαπωνία έχει κάνει τους φαντάρους δεκτικούς στην επαναστατική σοσιαλιστική προπαγάνδα:

«Ενας χρόνος πολέμου έχει περάσει. Είναι, φυσικά, αδύνατο να γνωρίζουμε επακριβώς το βαθμό στον οποίο αυτός ο χρόνος έχει επηρεάσει τη συνείδηση των φαντάρων. Ομως, δεν χωράει αμφιβολία ότι αυτή η επιρροή είναι κολοσσιαία. Ένα από τα αγκωνάρια της στρατιωτικής ύπνωσης είναι η συνεχής διατήρηση στο μυαλό των στρατιωτών της πεποίθησης του ανίκητου, της δύναμης και της υπεροχής απέναντι σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Από τον πόλεμο δεν έχει επιζήσει ούτε ίχνος αυτής της πεποίθησης...Το χάσιμο της πίστης στο ανίκητο του, σημαίνει ότι ο στρατός, σε ένα μεγάλο βαθμό, έχει χάσει και τη πίστη στο ανίκητο της τάξης πραγμάτων που υπηρετεί... Το ένα φέρνει το άλλο...

Τα πλοία μας είναι πιο αργοκίνητα. Τα πυροβόλα μας έχουν μικρότερο βεληνεκές, οι στρατιώτες μας είναι αγράμματοι, οι υπα- ξιωματικοί δεν έχουν ούτε χάρτη ούτε πυξίδα, οι φαντάροι είναι ξυπόλητοι, κουρελιασμένοι και ξενηστικωμένοι, ο Ερυθρός Σταυρός μας κλέβει. Το Υπουργείο είναι αρχικλέφτης -φήμες και πληροφορίες για όλα αυτά φτάνουν στο στράτευμα που τις απορροφά με απληστία. Κάθε τέτοια φήμη, διαβρώνει, σαν το οξύ, τη

- 108 -


σκουριασμένη πανοπλία του ηθικού. Χρόνια προπαγάνδας σε συνθήκες ειρήνης δεν θα μπορούσαν να φέρουν τα αποτελέσματα ενός χρόνου πολέμου. Το αποτέλεσμα είναι ότι το μόνο που παραμένει όρθιο είναι ο μηχανισμός της πειθάρχησης... Οσο η απολυταρχία γίνεται πιο αναξιόπιστη, τόσο περισσότερο οι εχθροί της γίνονται αξιόπιστοι...

Αυτό το κλίμα πρέπει να αξιοποιηθεί. Είναι επιτακτικό να εξηγήσουμε στους φαντάρους το νόημα της δράσης των μαζών με επικεφαλής το κόμμα. Αυτό το νόημα πρέπει να εντυπωθεί έντονα στις συνειδήσεις τους με νέες προκηρύξεις και με ακόμα περισσότερες προκηρύξεις. Το σύνθημα «κάτω ο πόλεμος», που μπορεί να ενώσει το στρατό με τον επαναστατημένο λαό, πρέπει να ριχτεί όσο πιο πλατιά γίνεται. Είναι αναγκαίο, ώστε οι αξιωματικοί να μην εμπιστεύονται πλέον τους στρατιώτες...

Το πεζοδρόμιο' θα κάνει τα υπόλοιπα. Θα διαλύσει τα τελευταία υπολείμματα της ύπνωσης του στρατώνα μέσα στον επαναστατικό ενθουσιασμό του λαού».10

Η περιγραφή του Τρότσκι για την επερχόμενη επανάσταση ήταν προφητική. Βασιζόταν σε μια πολύ περιορισμένη ιστορική εμπειρία. Το βιομηχανικό προλεταριάτο είχε διαδραματίσει πολύ μικρό στη Γαλλική Επανάσταση. Στην επανάσταση του 1848 το προλεταριάτο δεν τέθηκε επικεφαλής της αγροτιάς και δεν κατόρθωσε να τραβήξει στο πλευρό του το στρατό. Ούτε η Παρισινή Κομμούνα προϊδέαζε για τον συνδυασμό εργατών, αγροτών και φαντάρων που χαρακτήρισε το 1905. Στη παμφλέτα «Μ έχρι τις 9 Γενάρη» αποτυπώνεται ο συνδυασμός της ακούραστης, δημιουργικής φαντασίας, της διαύγειας και της αυτοπεποίθησης του Τρότσκι.

Συγκρίνετε τα παραπάνω αποσπάσματα, με τη πρόγνωση του Πέ- τερ Στρούβε, του πρώην μαρξιστή που εκείνη την εποχή είχε γίνει ηγέτης των φιλελεύθερων, δυο μέρες πριν τη Ματωμένη Κυριακή: «Στη Ρωσία, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα που ονομάζεται επαναστατικός λαός»." Τα λόγια του Στρούβε θυμίζουν τη δήλωση του Βίτε, του υπουργού Οικονομίας του Τσάρου το 1895: «Ευτυχώς, η Ρωσία δεν διαθέτει μια εργατική τάξη όπως συμβαίνει στη Δύση. Συνεπώς, δεν έχουμε ερ

- 1 09 -

Τόνι Κλιφ

γατικό πρόβλημα: και ούτε πρόκειται να βρουν έδαφος στη Ρωσία για να καλλιεργηθούν».12

0 Π ά ρ β ο υ ς για τ ις προοπτικές τ η ς Ρώ σικης Ε π α ν ά σ τ α σ η ςΔεν είναι, λοιπόν, παράξενο ότι ο Πάρβους ενθουσιάστηκε με αυτά

που είχε γράψει ο Τρότσκι. Ρίχτηκε με ενθουσιασμό στο γράψιμο ενός προλόγου για την παμφλέτα. Ξεκινάει με μια ανάλυση της αδυναμίας της ρώσικης αστικής τάξης και της ανικανότητάς της να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην επανάσταση. Στη Τσαρική Ρωσία δεν υπήρξαν ανεξάρτητες επαρχιακές πόλεις στις οποίες θα έβρισκε χώρο να διαμορφωθεί μια δραστήρια πολιτικά μεσαία τάξη, η οποία θα μπορούσε να εγκαθιδρύσει σ' αυτές μια βάση για την εξουσία της. Στις προηγούμενες

επαναστάσεις:

«Σε όλη την Ευρώπη, ο πολιτικός ριζοσπαστισμός στηριζόταν, όπως όλοι γνωρίζουν, στους μικροαστούς. Δηλαδή, τα τμήματα της αστικής τάξης που ήταν κομμάτι της βιομηχανικής ανάπτυξης αλλά την ίδια στιγμή υπερκεράζονταν από τη τάξη των καπιταλιστών... Στη προκαπιταλιστική Ρωσία οι πόλεις αναπτύχθηκαν περισσότερο με βάση το κινέζικο μοντέλο, παρά με βάση το ευρωπαϊκό. Ηταν διοικητικά κέντρα, με αποκλειστικά επίσημο και γραφειοκρατικό χαρακτήρα, από τα οποία απούσιαζε η οποι- αδήποτε πολιτική σημασία ενώ από οικονομικής άποψης πρό- σψεραν αγορές για να εμπορεύονται τα προϊόντα τους ο γαιοκτήμονας κι ο αγρότες από τα περίχωρά τους. Η ανάπτυξή τους ήταν ακόμα ουσιαστικά ανεπαίσθητη όταν τη τερμάτισε η εμφάνιση του καπιταλισμού, που άρχισε να διαμορφώνει μεγάλες πόλεις κατ’ εικόνα και ομοίωση, δηλαδή πόλεις-βιομηχανικά κέντρα και κόμβους του παγκόσμιου εμπορίου... Ο παράγοντας που εμπόδισε την ανάπτυξη της μικροαστικής δημοκρατίας ευεργέτησε τη ταξική συνείδηση του προλεταριάτου στη Ρωσία -υπήρχε αδύναμη ανάπτυξη της βιοτεχνικής παραγωγής. Ετσι, το προλεταριάτο συγκεντρώθηκε μονομιάς σχεδόν στα μεγάλα εργοστάσια...».

Τ ι ισχύει για την αγροτιά;

-110 -


«Ολο και μεγαλύτερες μάζες αγροτών θα τραβιούνται στο κίνημα. Όμως, το μόνο που μπορούν να κατορθώσουν είναι να εντείνουν την ακυβερνησία που ήδη μαστίζει τη χώρα και να αδυνατίσουν με αυτό τον τρόπο την κυβέρνηση ακόμα περισσότερο.Δεν μπορούν να συγκροτήσουν ένα συνεκτικό επαναστατικό στρατό...

Όσο θα προχωράει η επανάσταση, τόσο περισσότερη πολιτική δράση θα πέφτει στους ώμους του προλεταριάτου. Αυτό θα ευρύνει τη πολιτική αυτοσυνείδησή του και θα αυξήσει την πολιτική του ενέργεια.

Το προλεταριάτο της Ρωσίας έχει ήδη συσσωρεύσει μια επαναστατική δύναμη που ξεπερνάει οτιδήποτε έχουν πετύχει άλλοι λαοί στη διάρκεια επαναστατικών ξεσηκωμών... Όταν το προλεταριάτο της Ρωσίας τελικά ανατρέψει την απολυταρχία, θα απο- τελεί ένα στρατό δοκιμασμένο στον επαναστατικό αγώνα, σταθερό και αποφασισμένο, πάντοτε έτοιμο να χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να επιβάλει τα αιτήματά του.

...Στην Ρωσία, μόνο οι εργάτες μπορούν να φέρουν σε πέρας μια επαναστατική εξέγερση. Στη Ρωσία, η προσωρινή επαναστατική προσωρινή κυβέρνηση θα είναι μια κυβέρνηση της εργατικής δημοκρατίας... Μια Σοσιαλδημοκρατική προσωρινή κυβέρνηση δεν μπορεί να φέρει τη σοσιαλιστική ανατροπή στη Ρωσία, όμως η ίδια η διαδικασία της διάλυσης της απολυταρχίας και της εγκαθίδρυσης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, θα κάνει το έδαφος πρόσφορο για την πολιτική της δράση...»11

Είναι σαφές, ότι ο Τρότσκι επηρεάστηκε από τον Πάρβους στην επεξεργασία πολλών απόψεών του γύρω από τις διεθνείς προοπτικές του καπιταλισμού και της επανάστασης, τη ρώσικη ιστορία, το τσαρικό κράτος, τη φυσιογνωμία της ρώσικης αστικής τάξης και το ρόλο της εργατικής τάξης και της αγροτιάς. Όπως έγραψε πολλά χρόνια αργότερα ο ίδιος ο Τρότσκι: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι [ο Πάρβους] άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στη προσωπική μου ανάπτυξη, ιδιαίτερα όσον αφορά την κοινωνικο-επαναστατική κατανόηση της εποχής μας».14 Ο Τρότσκι πάντοτε θεωρούσε το χρονικό διάστημα που πέρασε στο Μόναχο το1904, ως το σημείο καμπής στη διανοητική του ανάπτυξη.

-111 -

Τόνι Κλιφ

Ο Πάρβους στο πρόλογο της παμψλέτας του Τρότσκι δεν διατύπωνε τη θέση ότι η εργατική επανάσταση θα ξεπερνούσε τα δημοκρατικά πλαίσια και θα έφτανε στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Από αυτή την άποψη ήταν πίσω από τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης που ο Τρότσκι θα διατύπωνε στη διάρκεια των επόμενων μηνών. Ωστόσο, εκείνη την περίοδο, ούτε ο ίδιος ο Τρότσκι δεν οραματιζόταν τη μελλοντική ρώσικη επανάσταση να πηγαίνει πέρα από τα αστικοδημοκρατικά της καθήκοντα. Για παράδειγμα, τον Αύγουστο του 1904 έγραφε στη μπροσούρα «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα»:

«Εμείς, ως κομμουνιστές, ως σκαπανείς του νέου σοσιαλιστικού κόσμου, γνωρίζουμε πώς να εκπληρώσουμε το επαναστατικό μας καθήκον απέναντι στο παλιό αστικό κόσμο. Θα πολεμήσουμε στα οδοφράγματα. Και θα κατακτήσουμε για λογαριασμό του την ελευθερία που είναι ανήμπορος να κατακτήσει χωρίς εμάς...

Μόνο η ελεύθερη Ρωσία του μέλλοντος στην οποία εμείς... θα είμαστε προφανώς υποχρεωμένοι να αποτελούμε ένα κόμμα της αντιπολίτευσης κι όχι της κυβέρνησης, θα βοηθήσει τη ταξική πάλη του προλεταριάτου να αναπτυχθεί σε όλο το εύρος της».15

Στη διανοητική συνεργασία τους πριν την επανάσταση του 1905, ο Πάρβους, ο γηραιότερος από τους δύο, είχε το προβάδισμα απέναντι στον Τρότσκι, τον νεαρότερο. Όμως, οι ρόλοι θα αντιστρέφονταν, ως αποτέλεσμα της επανάστασης και της ανάπτυξης της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης.

- 112 -


7Η Επ α νά στα σ η το υ 1905

Η Επανάσταση του 1905 ήταν μια μεγάλη δοκιμασία για τις ικανότητες του Τρότσκι ως ηγέτη, οργανωτή και θεωρητικό. Από αυτή τη δοκιμασία βγήκε νικητής και τροπαιούχος.

Την Κυριακή 9 Γενάρη ο στρατός άνοιξε πυρ σε χιλιάδες άοπλους εργάτες οι οποίοι μαζί με τις οικογένειές τους προσπάθησαν να φτά- σουν στα Χειμερινά Ανάκτορα του Τσάρου, με ένα ψήφισμα που τον εκλιπαρούσε να προχωρήσει σε κάποιες μεταρρυθμίσεις. Η «Ματωμένη Κυριακή», όπως έμεινε γνωστή, πυροδότησε ένα τεράστιο, οργισμένο κύμα απεργιών και διαδηλώσεων. Ο ένας εργοδότης μετά τον άλλο, αναγκαζόταν να παραχωρήσει στους εργάτες κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις που τόσο αψήφιστα είχε αγνοήσει ο Τσάρος. Οι ένοπλες δυνάμεις δεν έμειναν ανέγγιχτες από τη λαϊκή εξέγερση. Η πρώτη σοβαρή ανταρσία στις γραμμές τους εκδηλώθηκε στο θωρηκτό Ποτέμκιν, όταν οι ναύτες στην Οδησσό, το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας, πέρασαν στο πλευρό των εργατών. Επίσης στασίασαν οι ναύτες στην Κρονστάν- δη, ένα ναύσταθμο-φρούριο κοντά στη Πετρούπολη και οι συνάδελφοί τους στη Σεβαστούπολη. Τα περιστατικά ανταρσίας και ανυπακοής στο στρατό έφτασαν από 10 τον Απρίλη-Ιούνη, σε 89 το τελευταίο εξάμηνο του 1905.' Οι αγρότες ρίχτηκαν κι αυτοί στη δράση: εξεγερμένοι χωρικοί πυρπόλησαν περίπου 2.000 αρχοντικά.2

Στις 13 Οκτώβρη συγκροτήθηκε στη Πετρούπολη ένα εργατικό

- 11 3 -

Τόνι Κλιφ

συμβούλιο -σοβιέτ.Η επανάσταση του 1905 αποκάλυψε την απίστευτη ικανότητα του

Τρότσκι να οδηγεί τις μάζες. Επίσης, το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς «διατύπωσε τελικά την αντίληψή του για τις εσώτερες δυνάμεις της ρώ- σικης κοινωνίας και τις προοπτικές της ρώσικης επανάστασης»3 ανέπτυξε δηλαδή τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης.

Σ' αυτό το κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με τον ρόλο που διαδραμάτισε ο Τρότσκι στην Επανάσταση του 1905. Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης είναι το θέμα του επόμενου κεφαλαίου. Φυσικά, αυτά τα δυο θέματα διαπλέκονται με διαλεκτικό τρόπο. Η εμπειρία του 1905 έθρεψε τη θεωρία και, με τη σειρά της, η θεωρία καθοδήγησε την εμπειρία και τη πρακτική.

Ο Τρότσκι διατήρησε ακλόνητη την πίστη του στην προλεταριακή επανάσταση μέχρι το τέλος της ζωής του. Για εκείνον, η επανάσταση του 1905 ήταν αναμενόμενη και καλοδεχούμενη. Όπως έγραφε μερικά

χρόνια μετά την επανάσταση:

«Την περιμέναμε, ποτέ δεν αμφιβάλλαμε ότι θα έρθει. Για μας, ήταν για χρόνια το μόνο λογικό συμπέρασμα του δόγματός’ μας, το οποίο κοροϊδεύανε ασημαντότητες κάθε απόχρωσης. Δεν πίστευαν στον επαναστατικό ρόλο του προλεταριάτου, αντίθετα, πίστευαν στη δύναμη των εκκλήσεων των ζέμστβο, στον Βίτε, στον Σβιάτοπολκ-Μίρσκι, στα μασούρια της δυναμίτιδας. Δεν υπήρχε ούτε μια πολιτική προκατάληψη στην οποία να μην αφιερώνουν τη πίστη τους. Το μοναδικό που θεωρούσαν προκατάληψη ήταν η δική μας πίστη στο προλεταριάτο».4

Τ ο ξεκίνημα τ η ς ε π α ν ά σ τα σ η ςΟ Τρότσκι επέστρεψε παράνομα στη Ρωσία το Φλεβάρη του 1905.

Εφτασε στο Κίεβο, όπου και έμεινε για μερικές βδομάδες, χρησιμοποιώντας ένα πλαστό διαβατήριο με το όνομα Αρμπούζοφ, ενός απόστρα- του δεκανέα. Εκεί ήρθε σε επαφή με τον Λεονίντ Κράσιν, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής των μπολσεβίκων και «συμφιλιωτή» που ήθελε να

- 1 14 -


γεφυρώσει το ρήγμα ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους. Ο Κράσιν είχε στη διάθεσή του ένα μεγάλο και καλά εξοπλισμένο παράνομο τυπογραφείο κάπου στον Καύκασο. Ο Τρότσκι έγραψε μια σειρά από παμφλέτες που τυπώθηκαν σε εκείνο το πιεστήριο. Την άνοιξη, ο Κράσιν τον βοήθησε να μετακινηθεί στη Πετρούπολη, δίνο- ντάς του επαφή με κάμποσες γιάφκες.

Τους επόμενους δύο μήνες μετά τη «Ματωμένη Κυριακή» οι απεργίες απλώθηκαν από περιφέρεια σε περιφέρεια: σ' αυτές συμμετείχαν ένα εκατομμύριο εργάτες σε 122 πόλεις5. Ο αριθμός των απεργών τον Γενάρη και τον Φλεβάρη ήταν μεγαλύτερος από το σύνολο των δέκα προηγούμενων χρόνων.6

Αμέσως μετά τον ερχομό του στη Ρωσία και ζώντας τον αντίχτυπο των γεγονότων, ο Τ ρότσκι έγραψε:

«Η επανάσταση ωθεί το προλεταριάτο στη πρώτη γραμμή και του δίνει ηγεμονία... Μόνο το προλεταριάτο μπορεί να εξασφαλίσει τη νίκη της εξέγερσης και συνολικότερα τον θρίαμβο της επανάστασης... Αλλες ομάδες του πληθυσμού των πόλεων, όπως επίσης και η αγροτιά, θα διαδραματίσουν το ρόλο που τους αναλογεί στην επανάσταση, στο βαθμό που ακολουθούν το προλεταριάτο, το υποστηρίζουν, διευκολύνουν το έργο του. Ούτε η αγροτιά, ούτε τα μικροαστικά στρώματα, ούτε η διανόηση, θα διαδραματίσουν ένα ρόλο ανεξάρτητο, συγκρινόμενο με το ρόλο που θα διαδραματίσει το προλεταριάτο.

Συνεπώς, η σύνθεση της προσωρινής κυβέρνησης θα καθοριστεί από το προλεταριάτο. Τούτο σημαίνει... ότι η ανάπτυξη της επανάστασης οδηγεί το προλεταριάτο και μαζί του το κόμμα μας, στην πολιτική υπεροχή».7

Στο ίδιο φύλλο της'Ισκρα, ο Μαρτόφ διατύπωνε την αντίθετη άποψη. Ο ριζικός εκδημοκρατισμός της Ρωσίας, υποστήριζε, αποτελεί την ιστορική αποστολή των μεσαίων τάξεων:

«Δικαιούμαστε να περιμένουμε ότι ένας νηφάλιος πολιτικός υπολογισμός, θα σπρώξει την αστική δημοκρατία μας να δράσει με τον ίδιο τρόπο που έδρασε η αστική δημοκρατία στον προηγούμενο αιώνα κάτω από την επιρροή του επαναστατικού ρομα-

- 115 -

Τόνι Κλιφ

ντισμού»."

Στις 6 Αύγουστού ο Τσάρος με μια διακήρυξή του ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας συμβουλευτικής Δούμας (βουλής). Το δικαίωμα ψήφου δεν δινόταν σε όλους: το μεγαλύτερο τμήμα της μη-Ευρωπαϊκής Ρωσίας στερούνταν την αντιπροσώπευση. Χωρίς εκλογικά δικαιώματα έμεναν όλοι οι κάτοικοι της Πολωνίας, της Σιβηρίας, της Υπερκαυκα- σίας και της Κεντρικής Ασίας, εκτός όσων κατοικούσαν στις πόλεις Μπακού, Βαρσοβία, Αοτζ, Τασκένδη, Ιρκούτσκ και Τιφλίδα. Ακόμα και στις περιοχές που θα γίνονταν εκλογές, δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι ήταν από 25 χρονών και πάνω και πληρούσαν κριτήρια ιδιοκτησίας. Η πλειοψηψία των μισθωτών, ακόμα και κάποιοι ιδιοκτήτες, δεν μπορούσαν να ψηφίσουν. Ούτε η εκλογή ήταν άμεση. Αντί της ισότητας της ψήφου, ο νόμος καθιέρωνε την αντιπροσώπευση της κάθε κατηγορίας ψηφοφόρων -αγρότες, γαιοκτήμονες και αστοί ιδιοκτήτες- με ένα περίπλοκο σύστημα που ευνοούσε τις ανώτερες τάξεις. Ο Τσάρος διατηρούσε το δικαίωμα να συγκαλεί και να διαλύει τη Δούμα, που ονομάστηκε «Δούμα του Μπουλίγκιν».

Ο Πάβελ Μιλιούκοφ, ο ηγέτης του φιλελεύθερου κόμματος των Συνταγματικών Δημοκρατών ή Καντέ, καλωσόρισε τη διακήρυξη του Τσάρου, περιγράψοντάς την ως τη διάβαση του Ρουβίκωνα για τη συνταγματική διακυβέρνηση του έθνους. Αυτή η δήλωση ώθησε τον Τρό- τσκι, ο οποίος ήταν υπέρ του μποϋκοτάζ αυτής της Δούμας, να γράψει μια «Ανοικτή Επιστολή στον καθηγητή Μιλιούκοφ»:

«Στην πραγματικότητα, ο Ρουβίκωνας της ιστορίας διασχίζεται μονάχα τη στιγμή που οι υλικοί πόροι της κυβέρνησης περνάνε από τα χέρια της απολυταρχίας στα χέρια του λαού. Ομως, αυτά τα πράγματα, κύριε καθηγητά, δεν επιτυγχάνονται ποτέ με μια υπογραφή στο κάτω μέρος μιας περγαμηνής. Τέτοια'πράγματα γεννιούνται στο δρόμο. Πραγματοποιούνται στη μάχη. Σφραγίζονται από τη νίκη του λαού στη σύγκρουσή του με τις σιδερό- ψρακτες δυνάμεις της αντίδρασης».

Ο Τρότσκι θυμίζει πως τα μεγάλα σημεία καμπής στη Γαλλική

- 1 16-


Επανάσταση, δεν ήρθαν με τις διακηρύξεις συνταγματικών αρχών, αλλά με πραγματικές μετατοπίσεις στο συσχετισμό δύναμης. Θύμισε επίσης τα γεγονότα της επανάστασης του 1848 στη Γερμανία και το πώς οι Γερμανοί φιλελεύθεροι αρκέστηκαν στις υποσχέσεις του Πρώσου βασιλιά για ελευθερία, πώς αυτή η στάση βοήθησε τον μονάρχη να καθυποτάξει την επανάσταση και με την άμπωτη της επανάστασης ο μονάρχης σύντριψε και ταπείνωσε τον φιλελευθερισμό:

«Η ιστορία δεν διδάσκει τίποτα στους καθηγητές της. Τα λάθη και τα εγκλήματα του φιλελευθερισμού είναι διεθνή. Επαναλαμβάνετε όσα έκαναν οι πρόγονοί σας σε μια ίδια κατάσταση μισόν αιώνα πριν... Φοβάστε να έρθετε σε ρήξη με τη Δούμα γιατί, για σας, αυτή η συνταγματική οφθαλμαπάτη μοιάζει αληθινή στην ξερή και άγονη έρημο στην οποία περιπλανιόταν ο ρώσικος φιλελευθερισμός στη πρώτη δεκαετία του...

Εσείς, κύρια καθηγητά, δεν θα τα πείτε αυτά στο λαό. Ομως, θα τα πούμε εμείς. Και αν προσπαθήσετε να αντιπαρατεθείτε μαζί μας όχι στα φιλελεύθερα συμπόσια, αλλά μπροστά στις μάζες, θα αποδείξουμε ότι με τη δική μας χοντροκομμένη, σκληρή, επαναστατική γλώσσα μπορούμε να γίνουμε ακαταμάχητα πειστικοί και εύγλωττοι. Για εσάς, η μεγάλη αναμέτρηση του λαού με την απολυταρχία εξαντλείται σε επαρχιακά συνέδρια, αντιπροσωπείες, διαβουλεύσεις και διακηρύξεις. Αν η επανάσταση δεν υποχωρήσει, η γραφειοκρατία θα βρει σε σας το προπύργιό της και αν όντως προσπαθήσετε να γίνετε αυτό το προπύργιο, τότε η νικηφόρα επανάσταση θα σας γκρεμίσει... | Αν, από την άλλη, ηττηθεί η επανάσταση, τότε ο φιλελευθερισμός δεν θα έχει καμιά χρησιμότητα για τον Τσαρισμό],

Επιλέγετε να μην ενοχλείστε από τις φωνές που ακούγονται από τα δεξιά και από εκείνες που ακούγονται από τα αριστερά...Η επανάσταση δεν έχει πει ακόμα τη τελευταία της λέξη. Με δυνατές και αποφασιστικές κινήσεις πιέζει το μαχαίρι στο λαιμό της απολυταρχίας. Ας προσέξουν οι ευψυολόγοι του φιλελευθερισμού, να μη βάλουν τα χέρια τους κάτω από τη κοφτερή, ατσάλινη λεπίδα. Ας προσέξουν».’

- 1 17-

Τόνι Κλιφ

Η γενική απεργία το υ Οκτώ βρη κι η εμφ άνιση το υ Σο βιέτ τ η ς Π ετρ ο ύ π ο λ η ς

Η ΝαταΧία Σέντοβα, η σύζυγος του Τρότσκι, συνελήφθη σε μια πρωτομαγιάτικη διαδήλωση κοντά στη Πετρούπολη. Ο ίδιος ο Τρό- τσκι είχε μπει στο στόχαστρο ενός χαφιέ που είχε διεισδύσει στην παράνομη οργάνωση. Ο Τρότσκι έφυγε βιαστικά για τη Φινλανδία, που τότε ήταν τμήμα της Τσαρικής Αυτοκρατορίας αλλά απολάμβανε ένα ειδικό καθεστώς με πολύ μεγαλύτερες ελευθερίες. Εμεινε εκεί, μελετώντας και γράφοντας, μέχρι τα μέσα του Οκτώβρη όταν έφτασαν τα νέα ότι στη πρωτεύουσα είχε ξεσπάσει γενική απεργία.

«Στις 9 Οκτώβρη, η έκτακτη συνδιάσκεψη του συνδικάτου των σιδηροδρομικών στην Πετρούπολη διατύπωσε τα αιτήματα της απεργίας και ενημέρωσε με τον τηλέγραφο όλα τα δίκτυα. Τα αιτήματα ήταν τα εξής: οχτάωρο, πολιτικές ελευθερίες, αμνηστία, Συντακτική Συνέλευση,

Στις 10 Οκτώβρη στη Μόσχα, το Χάρκοβο και το Ρεβέλ κηρύχτηκε η γενική πολιτική απεργία. Στις 11 στο Σμολένσκ, το Κοζ- λόφ, το Εκατερίνοσλαβ και το Λοτζ, στις 12 στο Κουρσκ, στο Μπιελγκορόντ, τη Σαμάρα, το Σαράτοψ και τη Πολτάβα, στις 13 στη Πετρούπολη, στη Ορσα, το Μινσκ, το Κρεμεντσούκ και τη Συμψερόπολη, στις 14 στο Γκόμελ, το Καλίς, το Ροστόφ του Ντον, τη Τιφλίδα και το Ιρκουτσκ, στις 15 στη Βίλνα, την Οδησσό και το Μπατούμ, στις 16 στο Ορεμπουργκ, στις 17 στο Γιού- ριεφ, το Βιτέμπσκ και το Τομσκ. Η Ρίγα, η Λιμπάβα, η Βαρσοβία, το Πλοτσκ, το Μπιελοστόκ, η Κόβνα, το το Ντβινσκ, το Πσκοψ, η Πολτάβα, το Νικολάεφ, η Μαριούπολη, το Καζάν, το Τσεστό- χοβο, το Ζλατούστ και άλλα μέρη, κατέβηκαν επίσης στην απεργία. Τα εργοστάσια και σε πολλά σημεία η εμπορική κίνηση, παρέλυσαν. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια παρέμειναν κλειστά...

Η απεργία αποδείκνυε, όπου μπορούσε, ότι δεν ήταν απλά μια προσωρινή διακοπή της εργασίας, μια παθητική διαμαρτυρία με σταυρωμένα τα χέρια. Υπεράσπιζε τον εαυτό της και, κάνοντας αυτό, περνούσε στην επίθεση.

Σε πόλεις του νότου |οι απεργοί] ύψωσαν οδοφράγματα, κατέλαβαν οπλοπωλεία και πρόβαλαν μια ηρωική, αν κι όχι νικηφόρα,

- 1 18-


αντίσταση.»10

Στις 13 Οκτώβρη συγκροτήθηκε το Σοβιέτ Εργατών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης. Αντιπροσώπευε περίπου 200.000 εργάτες, τους μισούς εργάτες της πρωτεύουσας. Στην ακμή του, στο Σοβιέτ συμμετείχαν 562 αντιπρόσωποι, η πλειοψηφία των οποίων (οι 351) ήταν μετα- λεργάτες." Πολύ γρήγορα, το Σοβιέτ απέκτησε λειτουργίες πολύ ευρύτερες από μιας απεργιακής επιτροπής. Έγινε ένα «εργατικό κοινοβούλιο» που ασχολιόταν με πολλά θέματα. Ο Τρότσκι έγραψε για το Σοβιέτ:

«Η ηγετική φωνή της επανάστασης ήταν η Πετρούπολη... τα συνθήματα και οι μορφές πάλης της Πετρούπολης είχαν ένα βροντερό, επαναστατικό αντίλαλο σε όλη τη χώρα. Οι μορφές οργάνωσης που υιοθετούσε η Πετρούπολη, ο τόνος του τύπου της, έγιναν το μοντέλο για τις επαρχίες...

Αν, λοιπόν, πρέπει να θεωρήσουμε τη πρωτεύουσα στον |ποτα- μό| Νέβα ως το επίκεντρο των γεγονότων στους τελευταίους μήνες του 1905, τότε μέσα στην ίδια την Πετρούπολη πρέπει να δεχτούμε το Συμβούλιο (Σοβιέτ) των Εργατών Αντιπροσώπων ως τον ακρογωνιαίο λίθο αυτών των γεγονότων... Το Σοβιέτ ήταν ο άξονας γύρω από τον οποίο εκτυλίσσονταν όλα τα γεγονότα, κάθε νήμα τους κατευθυνόταν προς αυτό, και από το Σοβιέτ ξεπη- δούσαν όλα τα καλέσματα στη δράση».12

Το Σοβιέτ της Πετρούπολης έκανε δημοφιλή την ιδέα των σοβιέτ πέρα από την πρωτεύουσα και ανάμεσα στον Οκτώβρη και τον Δεκέμβρη του 1905 σε όλα τα μεγάλα ή μικρότερα βιομηχανικά κέντρα συ- γκροτήθηκαν αντίστοιχα σοβιέτ. Ο αριθμός τους έφτασε τα σαράντα με πενήντα.13

Ο Τρότσκι επέστρεψε στη πρωτεύουσα την επόμενη μέρα της συγκρότησης του Σοβιέτ. Στην πράξη έγινε ο ηγέτης του. Ήταν ο συγγραφέας όλων σχεδόν των διακηρύξεων και αποφάσεων του Σοβιέτ. Ήταν επίσης ο εκδότης της εφημερίδας του σοβιέτ, της Ισβέστια. Ήταν ο εμπνευστής της στρατηγικής και της τακτικής του σοβιέτ κι ο λαμπρός του ρήτορας. Ο Λουνατσάρσκι, διακεκριμένος ομιλητής κι ο ίδιος, το

- 11 9 -

Τόνι Κλιφ

έθεσε ως εξής: «Θεωρώ τον Τρότσκι ως πιθανά τον μεγαλύτερο ρήτορα της εποχής μας»:

«Η εντυπωσιακή του εμφάνιση, οι όμορφες και σαρωτικές χειρονομίες του, ο έντονος ρυθμός του λόγου του, η δυνατή αλλά ποτέ κουραστική φωνή του, η αξιοθαύμαστη συνεκτικότητα και μαστοριά των ψράσεών του, ο πλούτος των εικόνων του, η ειρωνεία του που ζεματάει, το πάθος του, η αυστηρή λογική του -καθάρια σαν γυαλισμένο ατσάλι - αυτές είναι οι αρετές του Τρότσκι ως ρήτορα. Μπορεί να μιλάει με σύντομες φράσεις ή να εκτοξεύει ασυνήθιστα εύστοχα σχόλια και επίσης μπορεί να κάνει υπέροχες, πολιτικές ομιλίες του είδους που μόνο από τον Ζωρές είχα ακού- σει. Εχω δει τον Τρότσκι να μιλάει επί δυόμισι μέχρι τρεις ώρες μπροστά σε ένα σιωπηλό, ακροατήριο όρθιων το οποίο άκουγε σαν να ήταν μαγεμένο την έξοχη πολιτική του διάλεξη... Τα άρθρα και τα βιβλία του είναι ακινητοποιημένος λόγος -είναι λογοτέχνης στην ομιλία του και ρήτορας στη γραφή του».14

Εκτός από την Ισβέστια, ο Τρότσκι μαζί με τον Πάρβους έβγαζαν την καθημερινή εφημερίδα μαζικής κυκλοφορίας Russkaya Gazeta. Επίσης, ο Τρότσκι συμμετείχε στην έκδοση της Nachalo (Το ξεκίνημα) που έκφραζε τις απόψεις των μενσεβίκων. Ήταν μια πολύ καλή εφημερίδα, με κυκλοφορία που άγγιζε το μισό εκατομμύρια φύλλα.

τ ο Μ ανιφ έστο το υ Ο κτώ βρη τ ο υ Τ σ άρ ο υΟ Τσάρος, τρομαγμένος από τη γενική απεργία, δημοσίευσε στις

17 Οκτώβρη μια διακήρυξη που την είχε γράψει εξ ονόματος του ο Κόμης Βίτε, ο μισοψιλελεύθερος πρωθυπουργός. Μ’ αυτήν, υποσχόταν Σύνταγμα, πολιτικές ελευθερίες και καθιέρωση του γενικού εκλογικού δικαιώματος. Ηταν το τέλος για τη Δούμα του Μπουλίγκιν, πριν καν

γεννηθεί.

«Για τρεις μέρες περίπου έμοιαζε σαν όλη η Ρωσία των πόλεων να πανηγύριζε, όχι απλά ανακουφισμένη αλλά γεμάτη αγαλλίαση από τη τροπή που είχαν πάρει τα πράγματα...Οι αξιωματούχοι ανακοίνωναν με ενθουσιασμό τα νέα. Το κείμενο της διακήρυξης

- 120 -


διαβάστηκε σε εκκλησίες, συναγωγές και τζαμιά, σε ακροατήρια που το καλωσόριζαν... Οι πολίτες αγκαλιάζονταν όπου συναντιόταν και συζητούσαν τις νέες εξελίξεις. Στους δρόμους, τα πλήθη ζητωκραύγαζαν τους στρατιώτες...» ,s

Αυτά τα πλήθη, σε γιορτινή ατμόσφαιρα, γέμιζαν τους δρόμους και διάβαζαν το μανιφέστο με έξαψη και χαρά. Λίγοι είχαν αντιληφθεί τη διαταγή που είχε εκδώσει ο υπουργός Εσωτερικών, ο στρατηγός Τρέ- ποφ, την ίδια μέρα που είχε κυκλοφορήσει η διακήρυξη του Τσάρου. Αυτή η διαταγή που είχε κολληθεί στους τοίχους, παρακινούσε την αστυνομία: «μη τσιγκουνεύεστε τις σφαίρες».

Στις 17 Οκτώβρη ο Τρότσκι συμμετείχε σε μια διαδήλωση προς το Πανεπιστήμιο. Θυμάται:

«Οι πάντες προσπαθούσαν να ανοίξουν δρόμο προς το μπαλκόνι απ' το οποίο θα μιλούσαν οι ρήτορες. Το μπαλκόνι, τα παράθυρα και το κωδωνοστάσιο του πανεπιστήμιου ήταν στολισμένα με κόκκινα λάβαρα. Κατάφερα να μπω με δυσκολία. Ημουν τρίτος ή τέταρτος στη σειρά για να μιλήσω. Το θέαμα που ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια μου ήταν εκπληκτικό. Ο δρόμος ήταν ασφυκτικά γεμάτος. Τα μπλε καπέλα των φοιτητών και τα κόκκινα λάβαρα έμοιαζαν με φωτεινά σημάδια διάσπαρτα σε ένα πλήθος εκατό χιλιάδων ανθρώπων. Η σιωπή ήταν απόλυτη - οι πάντες ήθελαν να ακούσουν τους ομιλητές. Πολίτες! Τώρα που η κλίκα που κυβερνάει είναι με τη πλάτη κολλημένη στο τοίχο, τώρα μας υπόσχεται την ελευθερία. Μας υπόσχονται εκλογικά δικαιώματα και νομοθετική εξουσία. Ποιος υπόσχεται αυτά τα πράγματα; ο Νικόλαος ο Δεύτερος. Τα υπόσχεται με καλή θέληση; με καθαρή καρδιά; Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί κάτι τέτοιο. Ξεκίνησε τη βασιλεία του δίνοντας συγχαρητήρια στους θαυμάσιους Φαναγκορίιτσι του |ένα σύνταγμα Κοζάκων] για τη δολοφονία των εργατών στο Γιαροσλάβ και πατώντας στο ένα πτώμα μετά το άλλο, έφτασε στη Ματωμένη Κυριακή, την 9 Γενάρη. Αυτόν τον ακούραστο δήμιο που κάθεται στο θρόνο τον υποχρεώσαμε να μας υποσχεθεί ελευθερία. Τι μεγάλος θρίαμβος!

Ομως, μη βιάζεστε να πανηγυρίσετε τη νίκη, γιατί η νίκη δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Είναι μια επιταγή το ίδιο πράγμα με το

- 121 -

Τόνι Κλιφ

χρυσάφι; Η υπόσχεση της ελευθερίας είναι το ίδιο με την ελευθερία; Αν κάποιος ανάμεσά σας πιστεύει τις υποσχέσεις του Τσάρου, ας το φωνάξει -όλοι θα θέλαμε να γνωρίσουμε μια τόσο σπάνια περίπτωση. Κοιτάξτε γύρω σας πολίτες, από χτες τι έχει αλλάξει; Εχουν ανοίξει οι πύλες των φυλακών μας; Μήπως το Φρούριο Πέτρου και Παύλου Ιφυλακή ΣτΜ| δεν συνεχίζει να ρίχνει τη σκιά του πάνω στη πόλη; Δεν ακούτε τα βογκητά πίσω από τα καταραμένη τείχη; Επέστρεψαν τα αδέλφια μας από τους ερημότοπους της Σιβηρίας;

'Αμνηστία, αμνηστία, αμνηστία!' ήταν η απάντηση από το συγκεντρωμένο πλήθος.

Αν η κυβέρνηση είχε ειλικρινή αποφασίσει να σταματήσει την αντιπαράθεσή της με τον λαό, το πρώτο που θα έκανε θα ήταν να παραχωρήσει αμνηστία. Όμως, πολίτες, αρκεί η αμνηστία; Σήμερα θα αψήσουν ελεύθερους εκατοντάδες πολιτικούς αγωνιστές και αύριο θα συλλάβουν χιλιάδες. Μήπως η εντολή να μην τσι- γκουνευτούν τις σφαίρες, δεν είναι σε όλους τους τοίχους δίπλα στη διακήρυξη που υπόσχεται τις ελευθερίες μας; Μήπως δεν χρησιμοποίησαν τις σπάθες τους σήμερα το πρωί σε ένα ειρηνικό πλήθος που άκουγε έναν ομιλητή; Μήπως δεν είναι ο Τρέποφ, ο δήμιος, αφέντης της Πετρούπολης;

' Κάτω ο Τρέποψ!' ήρθε η απάντηση.Ναι, κάτω ο Τρέποφ! Όμως, είναι ο μόνος; Δεν υπάρχουν άλλα

καθάρματα στις εφεδρείες της γραφειοκρατίας έτοιμα να πάρουν τη θέση του; Ο Τρέποφ μάς διαφεντεύει με τη βοήθεια του στρατού. Η Φρουρά, βουτηγμένη στο αίμα της 9 Γενάρη, είναι το στήριγμα κι η δύναμή του. Σ ’ αυτούς απευθύνεται η διαταγή να μη λυπηθούν σφαίρες για τα στήθη και τα κεφάλια σας. Δεν μπορούμε, δεν θέλουμε και δεν πρέπει να ζούμε με την απειλή της κάνης του όπλου. Πολίτες! Ας γίνει αίτημά μας η απόσυρση του στρατού από την Πετρούπολη! Ούτε ένας στρατιώτης να μην μείνει σε απόσταση 25 βέρστια (περίπου 25 χιλιόμετρα, στμ| από τη πρωτεύουσα! Τη τάξη θα τη διατηρήσουν οι ίδιοι οι ελεύθεροι πολίτες. Κανείς δεν θα υποφέρει από τη βία και τη κατάχρηση εξουσίας. Ο λαός θα πάρει τον καθένα κάτω από την προστασία του.

Έξω ο στρατός! Εξω ο στρατός από την Πετρούπολη!.’Πολίτες! Η δύναμη είμαστε εμείς. Πρέπει να φρουρήσουμε την

ελευθερία μας με το ξίφος στο χέρι. Όσο για τη διακήρυξη του

- 1 22-


Τσάρου να, κοιτάξτε, είναι ένα κομμάτι χαρτί, το τσαλακώνω στη χούφτα μου. Σήμερα το κυκλοφόρησαν και αύριο θα το πάρουν πίσω, σχίζοντάς το σε μικρά κομματάκια, όπως σχίζω εγώ τώρα αυτή τη χάρτινη ελευθερία μπροστά στα μάτια σας!».“

Η Πετρούπολη άκουγε για πρώτη φορά τον ρήτορα της επανάστασης.

Στις 18 Οκτώβρη το Σοβιέτ υιοθέτησε μια απόφαση που δήλωνε: «Το αγωνιζόμενο επαναστατικό προλεταριάτο δεν μπορεί να καταθέσει τα όπλα του μέχρις ότου οι πολιτικές ελευθερίες του ρώσικου λαού αποκτήσουν γερά θεμέλια, μέχρι την εγκαθίδρυση μιας αβασίλευτης δημοκρατίας». Το Σοβιέτ απαίτησε από την κυβέρνηση να αποσύρει όλες τις στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις από την πόλη, να παραχωρήσει γενική αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, να άρει την κατάσταση πολιορκίας σε όλη τη Ρωσία και τέλος να εγ- γυηθεί τη σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης ύστερα από εκλογές όπου θα ίσχυε η ισότητα και η μυστικότητα της ψήφου στην οποία θα είχαν δικαίωμα όλοι.17 Ο Τρότσκι έγραψε το κύριο άρθρο στο φύλλο της Ισβέστια, της εφημερίδας του Σοβιέτ, την επόμενη μέρα:

«Λοιπόν, μας παραχώρησαν ένα Σύνταγμα. Μας παραχώρησαν την ελευθερία της συνάθροισης, όμως οι συναθροίσεις μας είναι περικυκλωμένες από τον στρατό. Μας παραχώρησαν την ελευθερία του λόγου, όμως η λογοκρισία ζει και βασιλεύει. Μας παραχώρησαν ακαδημαϊκή αυτονομία, αλλά τα πανεπιστήμιά μας συνεχίζουν να είναι κατειλημμένα από το στρατό. Έδωσαν το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας, αλλά οι φυλακές συνεχίζουν να είναι ξέχειλες από κρατούμενους. Μας έδωσαν τον Βίτε, αλλά έχουμε ακόμα τον Τρέποψ. Μας έδωσαν ένα Σύνταγμα, αλλά η απολυταρχία είναι εδώ. Μας έδωσαν τα πάντα και δεν μας έδωσαν τίποτα».1*

Στις 18 Οκτώβρη εκατοντάδες χιλιάδες συγκεντρώθηκαν γύρω από τον καθεδρικό ναό Καζάν, απαιτώντας αμνηστία. Όταν έγινε ξεκάθαρο πως τη διαδήλωση την περίμενε μια καλοστημένη ενέδρα, ότι ο στρατός είχε παραταχθεί γύρω από τις φυλακές και ότι η αιματοχυσία

-123 -

Τόνι Κλιφ

ήταν αναπόφευκτη, η ηγεσία του Σοβιέτ αποφάσισε να διαλύσει το πλήθος.”

Δυο μέρες μετά τη διακήρυξη του Τσάρου, στις 19 Οκτώβρη, ο Τρότσκι πρότεινε στο Σοβιέτ να αναστείλει την γενική απεργία η οποία είχε αρχίσει να σπάει:

«...Οι επαρχίες, που βγήκαν στην απεργία πριν από την πρωτεύουσα, άρχισαν να επιστρέφουν στη δουλειά. Στις 19 σταμάτησε η απεργία στη Μόσχα. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης αποφάσισε να τερματίσει την απεργία στις 21 το μεσημέρι. [Ηταν) το τελευταίο που αποσύρθηκε από το πεδίο της μάχης, και καλώντας εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες να επιστρέφουν στους τόρνους τους ταυτόχρονα την ίδια ώρα, οργάνωσε μια εντυπωσιακή επίδειξη προλεταριακής πειθαρχίας».”

ΠογκρόμΣτις 21 Οκτώβρη το Σοβιέτ ανακοίνωσε ότι σε δυο μέρες, στις 23

του μηνός, θα οργανώσει ένα επίσημο μνημόσυνο των εργατών που δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια της απεργίας. Στις 22 Οκτώβρη μαθεύτηκε ότι η χωροφυλακή του Τρέποφ σκόπευε να αιματοκυλίσει τη διαδήλωση κι ότι η Οχράνα, η μυστική αστυνομία του Τσάρου, σχεδία- ζε ένα πογκρόμ εναντίον των Εβραίων. Πογκρόμ είχαν ξεσπάσει ήδη σε άλλες πόλεις. Ο Τρότσκι πρότεινε στο Σοβιέτ την εξής απόφαση:

«Τα πογκρόμ ενάντια στους Εβραίους κι οι διωγμοί των διανοούμενων και των εργατών από τις Μαύρες Εκατονταρχίες («παρακρατικές» συμμορίες του καθεστώτος ΣτΜ| με τη συνεργασία της ένστολης και της μυστικής αστυνομίας, που ξεσπάνε σε όλη τη Ρωσία, συνιστούν μια νέα επίθεση σε όλες τις κοινωνικές ομάδες που παλεύουν για την ελευθερία. Γι’ αυτό το λόγο, το Συμβούλιο των Εργατών Αντιπροσώπων παίρνει την αμετάκλητη απόφαση ότι το ρώσικο προλεταριάτο θα απαντήσει με κάθε διαθέσιμο μέσο σε κάθε απόπειρα των Μαύρων Εκατονταρχιών και αυτών που τις ενθαρρύνουν να πάρουν το μονοπάτι της βίας, του φόνου και της ληστείας με σκοπό να σταματήσουν την μεγάλη και αποφασιστική πορεία του [του προλεταριάτου] προς την

- 1 24-


ελευθερία».21

Ο Τρότσκι χρειάστηκε να διδάξει το Σοβιέτ και τους εργάτες πώς να υποχωρούν. Τη νύχτα της 22 Οκτώβρη, ο Τρότσκι επιχειρηματολόγησε στο Σοβιέτ υπέρ της ακύρωσης του μνημόσυνου, προτείνοντας την εξής απόφαση:

«Το Σοβιέτ αποφασίζει: το προλεταριάτο της Πετρούπολης θα ριχτεί στην ύστατη μάχη με την τσαρική κυβέρνηση όχι τη μέρα που θα επιλέξει ο Τρέποφ αλλά τη μέρα που το οργανωμένο και οπλισμένο προλεταριάτο θα θεωρήσει κατάλληλη. ΓΓ αυτό, το Συμβούλιο των Αντιπροσώπων αποφασίζει να αντικαταστήσει την καθιερωμένη νεκρική πομπή με μεγάλες συγκεντρώσεις στη μνήμη των θυμάτων σε κάθε γειτονιά».22

Αυτή η απόφαση, ωστόσο, δεν σταμάτησε την εξάπλωση των πο- γκρόμ σε όλη τη χώρα. Ο Τρότσκι έγραψε:

«Εκατό πόλεις και κωμοπόλεις της Ρωσίας μετατράπηκαν σε κόλαση. Ένα σύννεφο καπνού υψωνόταν προς τον ήλιο. Πυρκαγιές κατέκαιγαν δρόμους ολόκληρους με τα σπίτια και τους κατοίκους τους. Αυτή ήταν η εκδίκηση της παλιάς τάξης πραγμάτων για τη ταπείνωση που είχε υποστεί.

Στρατολόγησε τα οπλισμένα στίφη της από κάθε δρομάκι από κάθε τρώγλη. Εδώ μπορούσες να βρεις τον μικρομαγαζάτορα και τον ζητιάνο, τον ταβερνιάρη και τους μόνιμους θαμώνες του, τον επιστάτη και τον σπιούνο της αστυνομίας, τον επαγγελματία κλέφτη και τον ερασιτέχνη διαρρήκτη, τον μικροβιοτέχνη και τον μπράβο του μπουρδέλου, τον πεινασμένο κι ανίδεο μουζίκο |χω- ρικό] και τον πρώην αγρότη που τώρα έχει κουφαθεί από τον βρυχηθμό των μηχανών. Η θυμωμένη φτώχεια, η απελπιστική άγνοια, η ακόλαστη διαφθορά, τέθηκαν κάτω από τις διαταγές του συμφέροντος των προνομιούχων και της ακυβερνησίας της κυρίαρχης τάξης.

Αυτοί οι άνθρωποι είχαν τις πρώτες εμπειρίες της δράσης στο ‘πεζοδρόμιο’ κατά τη διάρκεια των λεγάμενων πατριωτικών διαδηλώσεων στις αρχές του ρωσο-ιαπωνικού πολέμου. Τότε έγιναν γνωστά τα σύμβολά τους: το πορτραίτο του Τσάρου, ένα μπουκάλι βότκα, η τρίχρωμη σημαία. Από τότε, η οργάνωση των σκου-

- 125-

Τόνι Κλιφ

πιδιών της κοινωνίας είχε προχωρήσει σε γιγάντια κλίμακα. Παρόλο που η μάζα των πογκρομιστών (αν η λέξη μάζα είναι ο κατάλληλος όρος) παρέμεινε λίγο ως πολύ ανοργάνωτη, ο πυρήνας της ήταν πάντοτε πειθαρχημένος κι οργανωμένος παραστρατιω- τικά, λάμβανε τις διαταγές και τα συνθηματικά του από ψηλά κι όριζε τη στιγμή και τη κλίμακα των δολοφονικών του επιχειρήσεων. Ο Κομισάροψ, ένας αξιωματούχος της αστυνομίας, δήλωσε:' Κάθε είδος πογκρόμ μπορεί να οργανωθεί, με δέκα ή με 10.000 ανθρώπους, όπως επιθυμείτε

Στα όργια του Μαύρου Οκτώβρη -μπροστά του η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου μοιάζει με αθώα θεατρική παράσταση- σε 100 πόλεις 3.500 με 4.000 άνθρωποι δολοψονήθηκαν και γύρω στις 10.000 τραυματίστηκαν βαριά».23

Στο Τομσκ, με τη παρουσία του κυβερνήτη και του τοπικού δεσπότη, οι Μαύρες Εκατονταρχίες έκλεισαν χίλιους ανθρώπους σε ένα θέατρο και τους έκαψαν ζωντανούς.14

Σε μια σειρά πόλεις οι εργάτες οργάνωσαν ένοπλα αποσπάσματα που αντιστάθηκαν ενεργητικά στις συμμορίες. Η ένοπλη αντίσταση των εργατών της Πετρούπολης ήταν η πιο αποτελεσματική. Εκεί δεν έγινε κανένα πογκρόμ:

«Οι εργάτες έκαναν πυρετώδεις προετοιμασίες για να υπερασπίσουν τη πόλη τους. Σε κάποιες περιπτώσεις, ολόκληρα εργοστάσια είχαν πάρει την απόφαση να βγουν στο δρόμο με το πρώτο σημάδι κινδύνου. Στα οπλοπωλεία, παρά τις αστυνομικές απαγορεύσεις, το εμπόριο των Browning [περίστροφα, ΣτΜ| ανθούσε. Όμως, τα περίστροφα είναι ακριβά και οι πλατιές μάζες δεν έχουν χρήματα να τα αγοράσουν, τα επαναστατικά κόμματα και το Σοβιέτ αντιμετώπιζαν δυσκολίες στον εξοπλισμό των μαχητικών αποσπασμάτων τους. Εντωμεταξύ πλήθαιναν οι φήμες για τα πογκρόμ που οργανώνονταν. Όλα τα εργοστάσια και τα εργαστήρια που είχαν πρόσβαση σε σίδερο και ατσάλι άρχισαν, με δική τους πρωτοβουλία, να κατασκευάζουν αυτοσχέδια όπλα. Χιλιάδες σφυριά έφτιαχναν στιλέτα, λόγχες, σιδερογροθιές. Το απόγευμα, στη διάρκεια μιας συνεδρίασης του Σοβιέτ, ο ένας αντιπρόσωπος μετά τον άλλο ανέβαινε στο βήμα κρατώντας ψηλά το όπλο του για να μεταφέρει την επίσημη απόφαση αυτών που τον

- 126-


εκλέξανε να καταστείλουν το πογκρόμ μόλις ξεσπούσε. Και μόνο αυτή η επίδειξη [αποφασιστικότητας) άρκεσε να για κόψει την όρεξη των απλών’ πογκρομιστών. Όμως, οι εργάτες δεν σταμάτησαν εκεί. Στις περιοχές των εργοστασίων, πέρα από τη Πύλη του Νιέφσκι, οργάνωσαν μια κανονική πολιτοφυλακή με τακτικές νυχτερινές περιπολίες. Παράλληλα, εξασφάλισαν την περιφρούρηση των κτιρίων που στεγάζονταν οι επαναστατικές εφημερίδες: ένα αναγκαίο μέτρο εκείνες τις αγχωμένες μέρες όταν ο δημοσιογράφος έγραφε κι ο στοιχειοθέτης δούλευε, με ένα περίστροφο στη τσέπη τους».25

Τ ο Σο βιέτ κα τα κτάει τ η ν ελευθερία τ ο υ ΤύπουΕκείνες τις μέρες, που πολλές φορές αναφέρονταν ως «οι μέρες της

λευτεριάς», οι εργάτες απολάμβαναν πολλές νέες ελευθερίες. Στις 19 Οκτώβρη το Σοβιέτ ανακοίνωσε την de facto καθιέρωση της ελευθερίας του Τύπου:

«Το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων αποφασίζει ότι οι μόνες εφημερίδες που θα κυκλοφορούν θα είναι εκείνες των οποίων οι εκδότες αγνοούν την επιτροπή λογοκρισίας και αρνούνται να υποβάλλουν τα φύλλα τους στους λογοκριτές, όπως κάνει το Σοβιέτ με τη δική του εφημερίδα. Γι’ αυτό το λόγο, οι στοιχειοθέτες κι οι άλλοι εργάτες στα τυπογραφεία, θα δουλέψουν μόνο εφόσον οι εκδότες δηλώσουν την ετοιμότητά τους να εφαρμόσουν στη πράξη την ελευθερία του Τύπου...

Οι εφημερίδες οι οποίες αρνούνται να εφαρμόσουν τη παρούσα απόφαση θα κατάσχονται από τους πωλητές τους και όσοι εργάτες δεν αποδέχονται την απόφαση του Σοβιέτ των Αντιπροσώπων θα υφίστανται μποϋκοτάζ.

Αυτή η απόφαση, η ισχύς της οποίας τις επόμενες μέρες επε- κτάθηκε σε όλα τα έντυπα, έγινε ο νέος νόμος για τον Τύπο».24

«Από τον Οκτώβρη και μετά, η μεγάλη πλειοψηφία των τυπογράφων ρίχτηκε στη παραγωγή παράνομου υλικού. Οι συνωμοτικές μέθοδοι ουσιαστικά εγκαταλείφτηκαν σε όλα τα μαγαζιά. Παράλληλα, εντάθηκε η πίεση των εργατών πάνω στους εκδότες. Οι τυπογράφοι επέμεναν ότι οι εφημερίδες θα δημοσιεύονται αγνο

- 127 -

Τόνι Κλιφ

ώντας τη λογοκρισία, σε διαφορετική περίπτωση θα κατέβαιναν σε απεργία».27

Η Γενική Απεργία τ ο υ ΝοέμβρηΣτις 26 Οκτώβρη ξέσπασε ανταρσία στην Κροστάνδη. Δυο μέρες

αργότερα η κυβέρνηση κήρυξε το στρατιωτικό νόμο στη Κροστάνδη κι η ανταρσία συντρίφτηκε. Οι πιο πολιτικοποιημένοι στρατιώτες κι ναύτες κινδύνευαν να εκτελεστούν. Την ίδια μέρα, η κυβέρνηση κήρυξε την Πολωνία σε κατάσταση πολιορκίας. Στις 1 Νοέμβρη το Σοβιέτ οργάνωσε επίσημη υποδοχή των «εκπροσώπων της καταπιεζόμενης Πολωνίας». Ο Τρότσκι τους καλωσόρισε θερμά, διακήρυξε το δικαίωμα της Πολωνίας να καθορίσει τη μοίρα της και πρότεινε την εξής απόφαση:

«Το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων καλεί το επαναστατικό προλεταριάτο της Πετρούπολης να επιδείξει την αδελφική του αλληλεγγύη στους επαναστάτες στρατιώτες της Κροστάνδης και τους επαναστάτες εργάτες της Πολωνίας ξεκινώντας μια γενική πολιτική απεργία, που ήδη έχει αποδείξει τη τεράστια δύναμή της, και μαζικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.

Αύριο, 2 Νοέμβρη, στις 12 το μεσημέρι, οι εργάτες της Πετρούπολης θα κατέβουν σε απεργία με τα συνθήματα: Κάτω το στρατοδικείο! Κάτω η θανατική ποινή! Κάτω ο στρατιωτικός νόμος στην Πολωνία και σε όλη την Ρωσία!

Πριν σημάνει 12 στις 2 Νοέμβρη, όλα τα μεγάλα εργοστάσια κι επιχειρήσεις της Πετρούπολης που αντιπροσωπεύονταν στο Σοβιέτ, είχαν κατέβει στην απεργία. Πολλές μεσαίες και μικρές βιομηχανικές επιχειρήσεις οι οποίες μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν πάρει μέρος σε κινητοποιήσεις με πολιτικό περιεχόμενο, κατέβηκαν κι αυτές στην απεργία, εκλέξανε αντιπροσώπους και τους έστειλαν στο Σοβιέτ. Η περιφερειακή επιτροπή των σιδηροδρομικών της Πετρούπολης υιοθέτησε την απόφαση του Σοβιέτ και όλες οι σιδηροδρομικές γραμμές, με εξαίρεση της Φινλανδίας, παρέλυσαν. Ο αριθμός των απεργών του Νοέμβρη ξεπέρασε όχι μόνο αυτόν του Γενάρη, αλλά και αυτόν της απεργίας του Οκτώ-βρη> “

- 128-


Ο Κόμης Βίτε πίστεψε ότι θα καλμάρει το προλεταριάτο στέλνοντας στο Σοβιέτ της Πετρούπολης το εξής τηλεγράφημα:

«Αδέλφια εργάτες, επιστρέψτε στην εργασία σας, εγκαταλείψτε την ανταρσία, σκεφτείτε τις γυναίκες και τα παιδιά σας. Μην ακούτε κακόβουλες συμβουλές. Ο Τσάρος μας ορμήνεψε να αφιερώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα προβλήματα των εργατών. Με αυτόν τον σκοπό, η Αυτοκρατορική του Μεγαλειότητα, δημιούργησε ένα Τπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας, το οποίο θα καθιερώσει σχέσεις δίκαιες ανάμεσα στους εργάτες και τους εργοδότες. Δώστε μας χρόνο και θα κάνουμε για σας ότι είναι δυνατόν. Ακούστε τη συμβουλή ενός ανθρώπου με καλή θέληση που επιθυμεί το καλό σας. Κόμης Βίτε».”

Το Σοβιέτ γνωστοποίησε το τηλεγράφημα στη συνεδρίαση της 3 Νοέμβρη. Ο Τρότσκι έδωσε την απάντηση για λογαριασμό του Σοβιέτ γράφοντας την ακόλουθη δήλωση:

«Το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων, λαμβάνοντας υπόψη το τηλεγράφημα του Κόμη Βίτε προς τους αδελφούς εργάτες,' επιθυμεί καταρχήν να εκψράσει την έκπληξή του για την οικειότητα με την οποία ο διαλεχτός του Τσάρου επιλέγει να απευθυνθεί στους εργάτες της Πετρούπολης, σαν αδέλφια'’ του. Δεν υπάρχει κανείς οικογενειακός δεσμός ανάμεσα στους προλετάριους και τον Κόμη Βίτε.

Επί της ουσίας του θέματος, το Σοβιέτ διακηρύσσει ότι:Α. Ο Κόμης Βίτε μας καλεί να σκεφτούμε τις γυναίκες και τα

παιδιά μας. Ως απάντηση, το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων, καλεί όλους τους εργάτες να μετρήσουν πόσες χήρες κι ορφανά προστέθηκαν στις γραμμές της εργατικής τάξης από τότε που ο Κόμης Βίτε ανέλαβε εξουσία.

Β. Ο Κόμης Βίτε μας εφιστά την προσοχή στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Τσάρου για τους εργαζόμενους. Το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων, υπενθυμίζει στο προλεταριάτο της Πετρούπολης τη Ματωμένη Κυριακή 9 Γ ενάρη.

Γ. Ο Κόμης Βίτε μας ζητάει πίστωση χρόνου και υπόσχεται να κάνει ότι είναι δυνατόν’ για τους εργάτες. Το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων γνωρίζει ότι ο Κόμης Βίτε έχει ήδη βρει το χρόνο να παραδώσει την Πολωνία στους δήμιους του στρατού

- 1 29-

Τόνι Κλιφ

και δεν αμφιβάλλει ότι ο Κόμης Βίτε θα κάνει όντως ότι είναι δυ- νατόν για να στραγγαλίσει το επαναστατικό προλεταριάτο.

Δ. Ο Κόμης Βίτε δηλώνει ότι είναι άνθρωπος με καλές προθέσεις απέναντι μας. Το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων δηλώνει ότι δεν έχει ανάγκη τα χατίρια των υπηρετών του Τσάρου. Απαιτεί μια κυβέρνηση του λαού, εκλεγμένη μετά από γενική, μυστική ψηφοφορία».30

Η απεργία που κήρυξε το Σοβιέτ έμεινε περιορισμένη στην περιφέρεια της Πετρούπολη και ακόμα κι εκεί η συμμετοχή δεν ήταν απόλυτη. Γι’ αυτό το λόγο, στη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ στις 4 Νοέμβρη ο Τρότσκι πρότεινε το σταμάτημα της απεργίας. Η πρόταση εγκρίθηκε με εννιά ψήφους έναντι έξι. Όμως, όταν η ίδια πρόταση κατατέθηκε για έγκριση στην ολομέλεια του Σοβιέτ απορρίφτηκε πανηγυρικά, με 400 ψήφους κατά και μόλις 4 υπέρ της.31 Ο Τρότσκι, γεμάτος ανησυχία για την έκβαση της μάχης, επιστράτευσε όλη του τη πειθώ και την επόμενη μέρα έπεισε τελικά το Σοβιέτ να κηρύξει τη λήξη της απεργίας.

Αμέσως μετά η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι οι ναύτες κι οι στρατιώτες της Κροστάνδης θα δικαστούν από πολιτικά δικαστήρια -όχι από το στρατοδικείο. Μ' αυτόν τον τρόπο το Σοβιέτ μπόρεσε να αποσυρθεί από τη μάχη αν όχι με νίκη, τουλάχιστον χωρίς να ντροπιαστεί. Η υποχώρηση ήταν αναγκαία, αφού οι εργάτες στην περιφέρεια είχαν αρχίσει να κουράζονται: ο Τρότσκι πίστευε ότι είναι αναγκαίο να λες πάντοτε την αλήθεια στους εργάτες.

«ιΜόλις έγινε γνωστό τηλεγράφημα με το οποίο η κυβέρνηση ανακοινώνει ότι οι ναύτες της Κροστάνδης δεν θα δικαστούν από στρατοδικείο, αλλά από το δικαστήριο της στρατιωτικής περιφέρειας.

Αυτό το τηλεγράφημα δεν είναι τίποτα περισσότερο από την επίδειξη της αδυναμίας της τσαρικής κυβέρνησης, τίποτα λιγότε- ρο από απόδειξη της δικιάς μας δύναμης. Για μια ακόμα φορά μπορούμε να συγχαρούμε το προλεταριάτο της Πετρούπολης για μια μεγάλη ηθική νίκη. Όμως, ας το πούμε ξεκάθαρα: ακόμα κι αν αυτό το κυβερνητικό τηλεγράφημα δεν έκανε την εμφάνισή του,

- 130-


θα καλούσαμε τους εργάτες της Πετρούπολης να σταματήσουν την απεργία. Τα νέα δείχνουν ότι η πολιτική κινητοποίηση είναι σε υποχώρηση σε όλη τη Ρωσία. Η απεργία μας, όσο πραγματικές επιπτώσεις κι αν έχει, δεν ξεπερνάει το χαρακτήρα μιας επίδειξης δύναμης. Μόνο από αυτή τη σκοπιά μπορούμε να κρίνουμε την επιτυχία ή την αποτυχία της».“

Ο αγώνας χρειαζόταν να ανέβει σε ένα υψηλότερο επίπεδο, όμως το προλεταριάτο δεν ήταν ακόμα έτοιμο για κάτι τέτοιο. Από κινητοποιήσεις όπως οι απεργίες, υποστήριζε ο Τρότσκι, πρέπει να περάσου- με στην εξέγερση:

«Μπροστά μας βρίσκεται μια αποφασιστική και ανελέητη πάλη. Ας αναστείλουμε τώρα την απεργία, ας αρκεστούμε σ’ αυτή την τεράστια ηθική νίκη... Αμεσα χρειάζεται να προχωρήσουμε στην οργάνωση και τον εξοπλισμό των εργατών για μάχη. Πρέπει να συγκροτήσετε 'δεκαμελείς ομάδες μάχης' με εκλεγμένους διοικητές σε κάθε εργοστάσιο και μετά 'εκατονταρχίες' πάλι με εκλεγμένους διοικητές. Σ' αυτούς τους πυρήνες πρέπει να εμψυσήσετε πειθαρχία τέτοιου βαθμού, ώστε ολόκληρο το εργοστάσιο να είναι έτοιμο να ριχτεί οποιαδήποτε στιγμή στη μάχη με το πρώτο κάλεσμα... Το Σοβιέτ αποφάσισε, με μεγάλη πλειοψηφία, να τερματίσει την απεργία τη Δευτέρα 7 Νοέμβρη στις 12 το μεσημέρι. Αψίσες με την απόφαση του Σοβιέτ μοιράστηκαν σε όλα τα εργοστάσια και τοιχοκολλήθηκαν στην πόλη. Η απεργία τερματίστηκε με την ίδια ενότητα με την οποία ξεκίνησε, την ορισμένη μέρα και ώρα. Είχε διαρκέσει 120 ώρες».“

Η πά λη για τ ο οχτάω ροΔεν υπάρχει κάποιο Σινικό Τείχος που χωρίζει τους μερικούς αγώ

νες για οικονομικές μεταρρυθμίσεις από τον πολιτικό αγώνα για την επανάσταση. ΓΓ αυτό το λόγο, οι δυο γενικές απεργίες, τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη, ώθησαν τους εργάτες να παλέψουν για τα οικονομικά τους αιτήματα. Ήδη στη διάρκεια των μεγάλων εκείνων απεργιών υπήρχαν πολλές περιπτώσεις που οι εργάτες, όταν επέστρεφαν στα εργοστάσια, αρνιόντουσαν να συνεχίσουν να δουλεύουν με τις προηγού

- 131 -

Τόνι Κλιφ

μενες συνθήκες.Οι εργοδότες δεν πήραν μέτρα ενάντια στους απεργούς τον Οκτώ

βρη. Αντίθετα, κάμποσοι βιομήχανοι επέτρεψαν στους εργάτες να κάνουν συνελεύσεις στα εργοστάσια, τους πλήρωσαν τμήμα ή ολόκληρα τα μεροκάματα της απεργίας και δεν απέλυσαν ούτε ένα εργάτη επειδή συμμετείχε σ’ αυτήν.14 Στην επόμενη αντιπαράθεση, την απεργία του Νοέμβρη, η κατάσταση άλλαξε:

«Στις 26 Οκτώβρη, αντιπρόσωποι ενός διαμερίσματος της Πετρούπολης αποφάσισαν, χωρίς να το γνωρίζει το Σοβιέτ, να εφαρμόσουν το οχτάωρο στα εργοστάσια με επαναστατικά μέσα. Αυτή την πρόταση την υιοθέτησαν ομόφωνα στις 27 Οκτώβρη πολλές εργατικές συνελεύσεις. Στη μεταλλουργία Αλεξαντρόψσκι στήθηκε κάλπη με μυστική ψηφοφορία, για να μην νιώσουν πιεσμένοι οι εργάτες. Το αποτέλεσμα ήταν 1668 υπέρ και 14 κατά. Από τις 28 του μηνός πολλά εργοστάσια μετάλλου της Πετρούπολης άρχισαν να εφαρμόζουν το οχτάωρο. Το ίδιο κίνημα ξεπή- δησε ταυτόχρονα στην άλλη άκρη της Πετρούπολης...

Τα Σοβιέτ υιοθέτησαν μια απόφαση τεράστιας σημασίας: κάλε- σε όλα τα εργοστάσια και επιχειρήσεις να εφαρμόσουν το οχτάωρο με δική τους πρωτοβουλία».15

Αυτή ήταν μια πρόκληση που δεν στρεφόταν ενάντια στον Τσαρισμό, αλλά ενάντια στους καπιταλιστές. Και αυτοί με τη σειρά τους απάντησαν ανάλογα. Οι βιομήχανοι και οι κρατικές επιχειρήσεις προχώρησαν σε ένα γενικό λοκ-αουτ, υποχρεώνοντας τους εργάτες να δουλέψουν με τις παλιές συνθήκες: χωρίς πολλά-πολλά απολύθηκαν 19.000 εργάτες.16

Για άλλη μια φορά ο Τρότσκι έπρεπε να τεθεί επικεφαλής μιας οργανωμένης και πειθαρχημένης υποχώρησης. Οπως έγραψε:

«Το προλεταριάτο βρισκόταν με τη πλάτη κολλημένη στο τοίχο. Η υποχώρηση ήταν αναπόφευκτη. Ομως, οι εργαζόμενες μάζες επέμεναν και αρνιόντουσαν ακόμα και να ακούσουν για επιστροφή στη δουλειά με τις παλιές συνθήκες.

Στις 6 Νοέμβρη το Σοβιέτ υιοθέτησε μια συμβιβαστική απόφαση, σύμφωνα με την οποία το αίτημα [για οχτάωροί δεν ήταν γε

- 132-


νικό και ο αγώνας για την εφαρμογή του θα συνεχιζόταν μόνο στα εργοστάσια ττου υπήρχε κάποια πιθανότητα επιτυχίας. Η λύση αυτή ήταν προφανώς ανεπαρκής γιατί δεν έδινε ένα σαφές μήνυμα και κινδύνευε να κομματιάσει το κίνημα σε μια σειρά από ασύνδετους μεταξύ τους αγώνες. Εντωμεταξύ η κατάσταση συνέχιζε να χειροτερεύει...

Απαιτούνταν δραστικά βήματα και στις 12 Νοέμβρη το Σοβιέτ αποφάσισε να σημάνει υποχώρηση. Ηταν η πιο δραματική απ’ όλες τις συνεδριάσεις του εργατικού κοινοβουλίου. Οι ψήφοι ήταν μοιρασμένες. Δυο σημαντικά μεταλλουργικά εργοστάσια επέμεναν στη συνέχιση του αγώνα. Τα υποστήριζαν αντιπρόσωποι από μια σειρά υφαντουργίες, υαλουργίες και καπνεργοστάσια. Το εργοστάσιο Πουτίλοφ τασσόταν αποφασιστικά κατά [της συνέχισης της απεργίας]...Ύστερα από μια συζήτηση που διήρκε- σε τέσσερις ώρες, το Σοβιέτ αποφάσισε με μεγάλη πλειοψηφία να υιοθετήσει μια απόφαση που κήρυττε την υποχώρηση.

Ο Τρότσκι, ως εισηγητής εκ μέρους της Εκτελεστικής Επιτροπής, συνόψισε ως εξής τα αποτελέσματα της σύγκρουσης υπερασπίζοντας την πρόταση για αναστολή: Μπορεί να μην κερδίσαμε το οχτάωρο για τις μάζες, ωστόσο κερδίσαμε τις μάζες στην υπόθεση του οχτάωρου. Στο εξής το σύνθημα: Το οχτάωρο κι ένα όπλο! Θα είναι στη καρδιά κάθε εργάτη της Πετρούπολης».17

0 α ν τίχ τυ π ο ς σ τ η ν αγρ οτιάΤα αποφασιστικά γεγονότα της επανάστασης εκτυλίχτηκαν στις

πόλεις και ιδιαίτερα στην Πετρούπολη. Ομως, όπως γράφει ο Τρότσκι, είχαν μια δυνατή ηχώ στην ύπαιθρο:

«Οι φλόγες των εξεγέρσεων των χωρικών ήρθαν να συμπληρώσουν την επαναστατική τοιχογραφία των πόλεων που έβραζαν σαν καζάνι. Στα τέλη Νοέμβρη και στις αρχές Δεκέμβρη, οι αγροτικές αναταραχές απλώθηκαν σε πολλές περιοχές της χώρας: στο κέντρο κοντά στη Μόσχα, στον Βόλγα, στον Ντον και στο Βασίλειο της Πολωνίας ξεσπούσαν συνέχεια αγροτικές απεργίες, κα- ταστρέψονταν κρατικά πρατήρια αλκοόλ, αρχοντικά πυρπολού- νταν, γίνονταν καταλήψεις γης και κτιρίων. Ολόκληρη η περιφέρεια του Κόβνο συνταρασσόταν από την εξέγερση των αγροτών

- 133-

Τόνι Κλιφ

της Λιθουανίας. Αϊτό τη Λιβονία έφταναν όλο και πιο ανήσυχα μηνύματα. Οι γαιοκτήμονες εγκατέλειπαν τα αρχοντικά τους και οι κρατικοί αξιωματούχοι στις επαρχίες τα πόστα τους».3*

Ενας ιστορικός γράφει:

«Στα τέλη του Οκτώβρη και τον Νοέμβρη η αγροτική αναταραχή Iεξαπλώθηκε]... η ένταση μεγάλωνε στη Πολωνία ενώ η πυρκαγιά της εξέγερσης συνέχισε να μαίνεται χωρίς σταματημό στις επαρχίες της Βαλτικής και στην Γεωργία. Ομως, οι περισσότερο εξεγερμένες περιοχές βρίσκονταν στην ευρωπαϊκή Ρωσία, ιδιαίτερα στις δεκαεννιά επαρχίες που αποτελούσαν το κεντρικό- νότιο τμήμα της. Σ ’ αυτή την περιοχή, το 50% των επαρχιών έζησε κύματα παράνομων πρακτικών από τους αγρότες, που ξεκινούσαν από τη παραδοσιακή υλοτομία |στα δάση του τσιφλικά ΣτΜ] και έφταναν στο κάψιμο των επαύλεων και τιςς δολοφονίες των γαιοκτημόνων. Σε εφτά επαρχίες -το Βορονέζ, το Κουρσκ, τη Πολτάβα, το Τσερνίγκοφ, το Σαράτοψ, το Ταμπόψ και την Πέν- ζα- αυτή η κατάσταση έψτασε στο επίπεδο της γενικευμένης εξέγερσης. Στη λίστα όσων η ιδιοκτησία καταπατήθηκε, πυρπολή- θηκε ή λεηλατήθηκε, συμπεριλαμβάνονταν τα ονόματα μεγάλων οικογενειών: Κασάτκιν-Ροστόψσκι, Κοτσουμπέι, Ορλόψ-Νταβί- ντοφ, Απράξιν, Βοροντσόψ-Ντασκόφ, Βολκόνσκι, Κάτκοψ, Σερ- μπάτοφ, Στολύπιν, Σουβάλοφ, Λεϊχτενμπεργκ, Σακόβσκοϊ, Πέ- τροβο-Σολόβοβο, Βοϊκοφ, Πάνιν, Ροντζιάνκο και Μούσιν-Πού- σκιν. Κι ενώ η κραυγή Άς λαλήσει ο κόκκινος κόκορας!’ σύμβολο της φλογερής εκδίκησης των αγροτών ακουγόταν από τσιφλίκι σε τσιφλίκι, οι κυβερνήτες βομβάρδιζαν τον Βίτε με αιτήσεις που ζητούσαν την αποστολή πρόσθετων στρατευμάτων για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση».39

Ο Τρότσκι όταν απευθυνόταν στην αγροτιά επεδείκνυε αξεπέραστη εξυπνάδα. Σε μια προκήρυξη για τους αγρότες -ο Κράσιν την κυκλοφόρησε με την υπογραφή της Κεντρικής Επιτροπής των μπολσεβίκων- ο Τρότσκι χρησιμοποίησε απλή γλώσσα με φράσεις κατάλληλες να διαβαστούν φωναχτά, αφού μόνο λίγοι αγρότες ήξεραν γράμματα. Μίλαγε στους αγρότες για τη σφαγή του Γενάρη στην Πετρούπολη. Περιέγραψε πώς οι εργάτες πορεύτηκαν «ειρηνικά και ήρεμα» στο πα-

- 134 -


λάτι του Τσάρου, κρατώντας τα πορτραίτα του, εικόνες και εξαπτέρυ- γα της Εκκλησίας.

«Τι έκανε ο Τσάρος; Πώς απάντησε στους εκμεταλλευόμενους της Αγίας Πετρούπολης;

Ακούσατε, ακούσατε χωρικοί...Μ’ αυτόν τον τρόπο μίλησε ο Τσάρος στο λαό του...Ολος ο στρατός της Πετρούπολης παρατάχτηκε... Αυτά ήταν

τα στολίδια που έβαλε ο Τσάρος για να μιλήσει με τους υπηκόους του...

Διακόσιες χιλιάδες εργάτες κινήθηκαν προς το παλάτι.Ήταν ντυμένοι στα κυριακάτικά τους, οι μεγάλοι με τα γκρίζα

μαλλιά και οι νέοι, οι γυναίκες μαζί με τους συζύγους τους. Οι πατεράδες κι οι μανάδες κρατούσαν τα μικρά τους από το χέρι. Έτσι πήγε ο λαός στον Τσάρο του.

Ακούσατε, ακούσατε χωρικοί!Η κάθε λέξη ας χαραχτεί στις καρδιές σας...Κάθε δρόμος, κάθε πλατεία, από όπου θα περνούσαν οι ειρηνι

κοί εργάτες ήταν πιασμένα από το στρατό.'Αφήστε μας να πάμε στον Τσάρο’ ικέτευαν οι εργάτες.Οι γέροι έπεφταν στα γόνατά τους.Οι γυναίκες ικέτευαν, τα παιδιά ικέτευαν.Αφήστε μας να πάμε στον Τσάρο’!Και τότε, συνέβη!Τα όπλα έβγαλαν κεραυνούς. Το χιόνι βάφτηκε κόκκινο από το

αίμα των εργατών...Πείτε σε όλους πώς ο Τσάρος φέρθηκε στους καταπιεσμένους

της Αγίας Πετρούπολης.Θυμηθείτε, χωρικοί της Ρωσίας, πως όλοι οι Τσάροι της Ρωσίας

επαναλάμβαναν με περηφάνια: Στη χώρα μου είμαι ο πρώτος αυ- λικός κι ο πρώτος γαιοκτήμονας!..

Οι Ρώσοι Τσάροι μετέτρεψαν τους χωρικούς σε κολήγους και τους έκαναν δώρο στους υπηρέτες τους σαν να ήταν σκυλιά...

Χωρικοί, στις συγκεντρώσεις σας πείτε στους στρατιώτες, τους γιους του λαού που ζουν από τα χρήματα του λαού, να μην τολμήσουν να πυροβολήσουν το λαό».

Μ’ αυτόν τον τρόπο, με απλά λόγια, χωρίς μια στιγμή να αφήνει τη

- 135-

Τόνι Κλιφ

φαντασία του μουζίκου, ο Τρότσκι εξήγησε τους σκοπούς του κόμματός του και τα μέσα που θα χρησιμοποιούσε για να τους πετύχει. Μετάφρασε τη λέξη «επανάσταση» που δεν ήταν γνώριμη στους αγρότες στο δικό τους ιδίωμα:

«Χωρικοί, ας ξεσπάσει αυτή η πυρκαγιά σε όλη τη Ρωσία την ίδια στιγμή και καμιά δύναμη δεν θα μπορεί να τη σβήσει. Μια τέτοια πυρκαγιά που απλώνεται σε όλη τη χώρα ονομάζεται επανάσταση».40

Ο Τρότσκι τελειώνει την έκκλησή του στους αγρότες με τα παρακάτω λόγια:

«Χωρικοί, ξεσηκωθείτε! Ηρθε η ώρα! Οι εργάτες της πόλης σάς καλούνε στη μάχη! Η τσαρική κυβέρνηση έχει έτοιμο το στρατό της για να καταπνίξει το λαό που ξύπνησε. Ομως, αν η αγροτιά όλης της Ρωσίας ξεσηκωθεί κι ενωθεί με τους εργάτες της πόλης, τότε ο στρατός δεν θα μπορέσει να τα βάλει με την επανάσταση του λαού. Η τσαρική κυβέρνηση θα πέσει, η πατρίδα μας θα λευτερωθεί και οι εργαζόμενοι άνθρωποι θα μπορούν να παλέψουν ανοιχτά κι ελεύθερα για την ευτυχία όλων.Χωρικοί, ξεσηκωθείτε!Κάτω οι γραφειοκράτες του Τσάρου!Κάτω η τσαρική απολυταρχία!Ζήτω η εξέγερση των εργατών και των αγροτών!Ζήτω η Εθνική Συντακτική Συνέλευση!

[υπογραφή] Κεντρική Επιτροπή του ΣΔΕΚΡ»"

Για τ η ν έ νο π λη εξέγερσηΗ απεργία του Νοέμβρη δεν κατέκτησε το οχτάωρο για την εργα

τική τάξη αλλά, όπως επεσήμανε ο Τρότσκι, κέρδισε την εργατική τάξη στο οχτάωρο. Παρομοίως, δεν νίκησε η εξέγερση της εργατικής τάξης, όμως, κέρδισε την εργατική τάξη στην ιδέα της εξέγερσης.

Ο Τρότσκι υποστήριξε με σαφήνεια ότι η γενική απεργία δεν πρόκειται να φέρει τη νίκη απέναντι στον Τσαρισμό κι ότι πρέπει να γίνει ο

- 136 -


βατήρας για την ένοπλη εξέγερση:

«Στη διάρκεια της πάλης η εξασθένηση του εχθρού έχει μεγάλη σημασία. Αυτό πετυχαίνει μια απεργία. Την ίδια στιγμή, η απεργία κινητοποιεί τον στρατό της επανάστασης. Όμως, ούτε το ένα, ούτε το άλλο από μόνα τους, αποτελούν μια επανάσταση.

Μένει ακόμα να αποσπαστεί η εξουσία από τα χέρια των παλιών κυβερνητών και να παραδοθεί στα χέρια της επανάστασης. Αυτό είναι το βασικό καθήκον. Μια γενική απεργία δημιουργεί μόνο τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Από μόνη της δεν αρκεί για να επιτύχει τον σκοπό»."

Η λογική κι αναγκαία κλιμάκωση της απεργίας πρέπει να είναι η ανοιχτή εξέγερση και η επιτυχία της ένοπλης εξέγερσης εξαρτάται, πάνω απ’ όλα από το κέρδισμα των ένστολων μουζίκων στο πλευρό του επαναστατικού προλεταριάτου. Οι στρατιώτες ήταν κι αυτοί επηρεασμένοι από την επανάσταση:

«Η απεργία του Νοέμβρη ταρακούνησε τη συνείδηση πλατιών κύκλων μέσα στο στρατό και στη διάρκεια λίγων ημερών προκά- λεσε πολιτικές συγκεντρώσεις σε στρατώνες της φρουράς της Πετρούπολης. Στρατιώτες, όχι μόνο ατομικά, αλλά κι ως αντιπρόσωποι μονάδων, άρχισαν να κάνουν όλο και πιο συχνά την εμφάνισή τους στις συνεδριάσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής και στην ίδια την ολομέλεια του Σοβιέτ, κάνοντας ομιλίες, ζητώντας υποστήριξη: στις γραμμές των στρατιωτών ενισχυόταν η επαναστατική διάθεση, οι προκηρύξεις διαβάζονταν πλατιά».43

«Οι συγκεντρώσεις των στρατιωτών απλώθηκαν σε όλη τη χώρα. Οι στρατώνες ξεχείλιζαν από το πνεύμα της ανταρσίας. Η δυσαρέσκεια, σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κατά κανόνα γεννιέται από τις άμεσες ανάγκες των στρατιωτών, κατόπιν αναπτύσσεται γοργά και αποκτάει πολιτική κατεύθυνση. Από τις ...3 Νοέμβρη και μετά, ιδιαίτερα σοβαρές ταραχές στις τάξεις του στρατού ξέσπασαν στην Πετρούπολη (ανάμεσα στους ναύτες), στο Κίεβο, το Γιεκατερίνονταρ, στο Γιελιζάβετπολ, στο Προσκούροβο, το Κουρσκ, και τη Λόμζα. Στη Βαρσοβία, οι στρατιώτες της Φρουράς απαίτησαν την απελευθέρωση των συλληφθέντων αξιωματικών τους. Από όλες τις πλευρές έρχονταν πληροφορίες ότι ο στρατός στην Μαντζουρία φλέγονταν από την επανάσταση. Στο

- 1 37-

Τόνι Κλιφ

Ιρκούτσκ στις 28 Νοέμβρη έγινε μια συγκέντρωση στην οποία συμμετείχε όλη η φρουρά -περίπου 4.000 στρατιώτες. Υπό την προεδρία ενός υπαξιωματικού, η συγκέντρωση αποφάσισε να ταχτεί υπέρ του αιτήματος για Συντακτική Συνέλευση. Σε πολλές πόλεις οι στρατιώτες συναδελψώνονταν με τους εργάτες στη διάρκεια συγκεντρώσεων. Στις 2-3 Δεκέμβρη ξέσπασαν ταραχές στην φρουρά της Μόσχας. Εγιναν συγκεντρώσεις στις οποίες συμμετείχαν ακόμα και Κοζάκοι. Διαδηλώσεις στους δρόμους υπό τους ήχους της ‘Μασσαλιώτιδας Σε κάποια συντάγματα οι αξιωματικοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους».44

Η δράση των εργατών δεν επηρέασε στον ίδιο βαθμό όλους τους στρατιώτες. Ο Τρότσκι έκανε την οξυδερκή παρατήρηση ότι η ταξική προέλευση των στρατιωτών έπαιζε αποφασιστικό ρόλο:

«Οι περισσότερο επαναστατικοί είναι οι σκαπανείς, οι μηχανικοί, οι πυροβολητές, με δυο λόγια, οι ειδικευμένοι, με πολλές γνώσεις και τεχνικά εκπαιδευμένοι στρατιώτες κι όχι η γκρίζα μάζα των αγράμματων του πεζικού. Στη διαφορά του πνευματικού επιπέδου αντιστοιχεί η διαφορετική κοινωνική προέλευση. Η μεγάλη πλειοψηφία των στρατιωτών του πεζικού είναι νεαροί αγρότες, ενώ οι μηχανικοί και οι πυροβολητές προέρχονται κατά κανόνα από τους κόλπους των βιομηχανικών εργατών».

Το ίδιο ίσχυε και για το ναυτικό. Εκεί επίσης:

«Τα τεχνικά εκπαιδευμένα, δηλαδή τα προλεταριακά στοιχεία, διαδραμάτισαν το βασικό επαναστατικό ρόλο... Ποιοι ήταν οι άν- δρες που ηγήθηκαν στις ανταρσίες των ναυτών; Ποιοι ύψωσαν το κόκκινο λάβαρο στο θωρηκτό; Οι τεχνικοί, οι άνθρωποι του μηχανοστασίου. Αυτοί οι βιομηχανικοί εργάτες με τη στολή του ναύτη, που αποτελούν τη μειοψηφία του πληρώματος, παρόλα αυτά κυριαρχούν σε αυτό, επειδή ελέγχουν τη μηχανή, τη καρδιά του θωρηκτού.

Η τριβή ανάμεσα στη προλεταριακή μειοψηφία και την αγροτική πλειοψηφία στις ένοπλες δυνάμεις είναι το χαρακτηριστικό όλων των ξεσηκωμών στο στρατό και τις παραλύει, τους κλέβει τη δύναμη. Οι εργάτες φέρνουν στους στρατώνες τα πλεονεκτήματα της τάξης τους: οξυδέρκεια, τεχνική εκπαίδευση, αποφασιστικότητα και τη δυνατότητα για συντονισμένη δράση. Οι αγρό

- 138-


τες συνεισφέρουν την τεράστια δύναμη του αριθμού τους. Με τη γενική επιστράτευση ο στρατός ξεπερνάει την έλλειψη παραγωγικού συντονισμού που χαρακτηρίζει τον μουζίκο με ένα μηχανιστικό τρόπο, κι η παθητικότητά του, το σημαντικότερο πολιτικό ελάττωμα του, μετατρέπεται έτσι σε αναντικατάστατη αρετή. Ακόμα κι όταν τα συντάγματα των αγροτών έλκονται στο επαναστατικό κίνημα στη βάση των άμεσων αναγκών τους, τείνουν πάντοτε να υιοθετήσουν αναβλητικές τακτικές και στην πρώτη αποφασιστική επίθεση του εχθρού εγκαταλείπουν τους 'στασιαστές’ και αποδέχονται να μπουν ξανά κάτω από το ζυγό της στρατιωτικής πειθαρχίας.

Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι η επίθεση είναι η μοναδική κατάλληλη μέθοδος στις στρατιωτικές εξεγέρσεις: η επίθεση χωρίς διακοπές που μπορεί να προκαλέσουν δισταγμούς και αταξία. Ομως, επίσης συνεπάγεται ότι η τακτική της επαναστατικής επίθεσης αντιμετωπίζει το σημαντικότερο εμπόδιο στην καθυστέρηση και τη δύσπιστη παθητικότητα του μουζί- κου-στρατιώτη.

Αυτή η αντίθεση θα αποκαλύπτονταν σύντομα και με ιδιαίτερη ένταση στην καταστολή της εξέγερσης του Δεκέμβρη η οποία έκλεισε το πρώτο κεφάλαιο της ρώσικης επανάστασης»."

Το κέρδισμα των στρατιωτών και των ναυτών στο πλευρό του προλεταριάτου είναι κρίσιμο για τη νίκη της επανάστασης και ο Τρότσκι δίνει μια λαμπρή ανάλυση του τρόπου με τον οποίο μπορούν να κερδη- θούν οι ένοπλες δυνάμεις, μια ανάλυση που ήταν προφητική για το 1917.

«Με δεδομένη τη σημερινή στρατιωτική τεχνολογία, ο θρίαμβος της επανάστασης θα ήταν πράγματι αδύνατος αν δεν υπήρχε η ταξική συγγένεια στις δυο πλευρές του οδοφράγματος. Ομως, από την άλλη, η αντίληψη ότι ‘το πέρασμα του στρατού στο πλευρό του λαού’ είναι μια ειρηνική κι αυθόρμητη εκδήλωση, αποτελεί την πιο επικίνδυνη αυταπάτη...

Το πολιτικό κλίμα που επικρατεί στο στρατό, αυτός ο μεγάλος άγνωστος παράγοντας σε κάθε επανάσταση, μπορεί να γίνει γνωστό μοναχά στη διάρκεια της σύγκρουσης ανάμεσα στους στρατιώτες και το λαό. Το πέρασμα του στρατού στο πλευρό της επανάστασης είναι προϊόν μιας ψυχολογικής διαδικασίας. Ομως, δεν

- 1 39-

Τόνι Κλιφ

είναι μόνο ψυχολογικά τα μέσα που φέρνουν αυτό το αποτέλεσμα. Στις τάξεις του στρατού συνδυάζονται και διασταυρώνονται διαφορετικά κίνητρα και στάσεις: μόνο μια μειοψηφία είναι συνειδητά επαναστατική ενόσω η πλειοψηφία διστάζει και περιμένει την ώθηση απ’ έξω. Αυτή η πλειοψηφία θα καταθέσει τα όπλα ή θα τα στρέψει ενάντια στην αντίδραση μόνο όταν πιστέψει στην πιθανότητα μιας λαϊκής νίκης.

Αυτή η πίστη δεν δημιουργείται μόνο με επαναστατική αγκιτάτσια. Μόνο όταν οι στρατιώτες πειστούν ότι ο λαός έχει ριχτεί σε έναν αγώνα ζωής ή θανάτου στο δρόμο -όχι για να διαδηλώσει ενάντια στην κυβέρνηση αλλά για να την ανατρέψει- μόνο τότε γίνεται δυνατόν ψυχολογικά να περάσουν στο πλευρό του λαού!

Συνεπώς, η εξέγερση, στην ουσία της, δεν αποτελεί τόσο μια πάλη ενάντια στον στρατό όσο μια πάλη για τον στρατό. Οσο πιο πεισματώδης, γενικευμένη και επιτυχημένη είναι η εξέγερση τόσο πιο πιθανή -για την ακρίβεια αναπόφευκτη- γίνεται μια ριζική αλλαγή στη στάση των στρατευμάτων. Οπως είδαμε στη Μόσχα, ο ανταρτοπόλεμος στηριγμένος στη γενική απεργία δεν αρκεί για να φέρει τη νίκη. Ομως δημιουργεί τις συνθήκες για την ανίχνευση των διαθέσεων του στρατού και μετά την πρώτη σημαντική νίκη -όταν δηλαδή ένα τμήμα της φρουράς περάσει στο πλευρό των εξεγερμένων- ο αντάρτικος αγώνας μπορεί να μεταμορφωθεί σε μια μαζική πάλη κατά την οποία ένα κομμάτι των στρατευμάτων με την υποστήριξη του ένοπλου και άοπλου πληθυσμού, πολεμάει ένα άλλο κομμάτι το οποίο βρίσκεται περικυκλωμένο από το γενικευμένο μίσος».46

Τ ο Σο βιέτ - Έ μ β ρ υ ο τ η ς κυβ έ ρνησ η ς τω ν εργατώ νΤο Σοβιέτ της Πετρούπολης -το οποίο κράτησε για 50 μέρες, από

τις 13 Οκτώβρη μέχρι τις 3 Δεκέμβρη 1905- σύμφωνα με τον Τρότσκι «οργάνωσε τις εργαζόμενες μάζες, κατεύθυνε τις πολιτικές απεργίες και διαδηλώσεις, εξόπλισε τους εργάτες και προστάτεψε τον πληθυσμό από τα πογκρόμ». Ηταν το έμβρυο μιας κυβέρνησης των εργατών.

«Το όνομα εργατική κυβέρνηση’ που έδωσαν στο Σοβιέτ από

- 140-


τη μια οι ίδιοι οι εργάτες κι από την άλλη ο αντιδραστικός τύπος, ήταν έκφραση του γεγονότος ότι το Σοβιέτ αποτελούσε το έμβρυο μια κυβέρνησης των εργατών...

Πριν τη δημιουργία του Σοβιέτ βρίσκουμε ένα πλήθος επαναστατικών οργανώσεων μέσα στο προλεταριάτο... Ομως, αυτές ήταν οργανώσεις εντός του προλεταριάτου κι ο άμεσος στόχος τους ήταν να αποκτήσουν μαζική επιρροή. Το Σοβιέτ από την αρχή ήταν το προλεταριάτο οργανωμένο κι ο στόχος του ήταν η πάλη για την επαναστατική εξουσία».47

Ο Τρότσκι δίνει μια ζωντανή περιγραφή του Σοβιέτ της Πετρούπολης:

«Τα γραφεία του Σοβιέτ ήταν συνεχώς πλημμυρισμένα από πα- ραπονούμενους και ενάγοντες κάθε είδους -κυρίως εργάτες, υπηρέτες κι υπηρέτριες, εμποροϋπάλληλους, αγρότες, στρατιώτες και ναύτες. Κάποιοι από αυτούς είχαν μια απολύτως φαντασμαγορική ιδέα για τη δύναμη και τις μεθόδους του Σοβιέτ. Ένας τυφλός βετεράνος του ρωσο-τουρκικού πολέμου, φορτωμένος με παράσημα κάθε είδους, παραπονιόταν για την απόλυτη φτώχεια του και παρακαλούσε το Σοβιέτ να πιέσει τον Νούμερο Ένα’ (τον Τσάρο) για την περίπτωσή του. Αιτήσεις και αιτήματα κατέφτα- ναν από τα πιο απομακρυσμένα σημεία της χώρας. Μετά την απεργία του Νοέμβρη, οι κάτοικοι μιας περιφέρειας της πολωνικής επαρχίας έστειλαν στο Σοβιέτ ένα ευχαριστήριο τηλεγράφημα. Ένας ηλικιωμένος Κοζάκος από την επαρχία της Πολτάβα παραπονιόταν για την άδικη μεταχείρισή του από την πριγκίπισ- σα Ρέπνιν: τον εκμεταλλεύτηκε ως υπάλληλό της επί 28 χρόνια και μετά τον απέλυσε χωρίς καμιά δικαιολογία. Ο παππούς ζητούσε από το Σοβιέτ να διαπραγματευτεί για λογαριασμό του με την πριγκίπισσα. Ο φάκελος που περιείχε αυτό το παράξενο αίτημα, είχε ως διεύθυνση απλά Προς την Εργατική Κυβέρνηση, Πετρούπολη’ κι όμως παραδόθηκε χωρίς κανένα πρόβλημα από την επαναστατική ταχυδρομική υπηρεσία».4*

Η τελ ε υτα ία χειρονομία το υ Σο βιέτΟ τεράστιος κρατικός μηχανισμός του Τσαρισμού παρέμενε ανέ-

- 141 -

Τόνι Κλιφ

παφος. Είναι αλήθεια ότι στις ένοπλες δυνάμεις υπήρχε αναταραχή, ιδιαίτερα στο ναυτικό, όμως γενικά το πεζικό των μουζίκων παρέμεινε πιστό στον Τσάρο. Ο ι σποραδικές εξεγέρσεις των στρατιωτών συντρίφτηκαν. Πίσω από τον στρατό στεκόταν η μάζα της αγροτιάς. Παρόλο που ένα μέρος της αφυπνίστηκε από την επανάσταση, αυτή η αφύπνιση ήταν πολύ αργή. Ο Τρότσκι το έθεσε πολύ αιχμηρά: «Όλα τα στοιχεία που χρειάζονται για μια επιτυχημένη επανάσταση ήταν εκεί, όμως δεν ωρίμασαν».”

Ο Τρότσκι, αντιμέτωπος με αυτή την κατάσταση, επέδειξε μια λαμπρή διαίσθηση τακτικής. Αυτό που απαιτούνταν ήταν να ενθαρρυνθεί η δράση των εργατών, να παρενοχληθεί ο εχθρός, χωρίς εμπλοκή σε μια γενικευμένη αναμέτρηση. Σε ένα μεγάλο βαθμό, ο σκοπός των πρωτοβουλιών που έπαιρνε δεν ήταν τόσο το κέρδισμα πραγματικών κατακτήσεων, κάτι το οποίο δεν ήταν δυνατόν, όσο το κέρδισμα των εργατών στις επαναστατικές ιδέες. Οπως έχουμε δει, αν οι εργάτες δεν μπορούσαν να κερδίσουν σε μια εξέγερση, μπορούσαν να κερδηθούν στην ιδέα της εξέγερσης, προετοιμάζοντας μ’ αυτό τον τρόπο μια μελλοντική εργατική επανάσταση.

Η ήττα της απεργίας του Νοέμβρη άφησε στο Σοβιέτ ανοιχτό μονάχα ένα δρόμο -των χειρονομιών με τις οποίες θα εξέθετε τον Τσαρισμό. Στις 2 Δεκέμβρη κυκλοφόρησε μια διακήρυξη που καλούσε σε οικονομικό μποϋκοτάζ του Τσαρισμού και υπογραφόταν από το Σοβιέτ, την Αγροτική Ένωση και τα σοσιαλιστικά κόμματα. Ο Πάρβους ήταν ο συγγραφέας του «Οικονομικού Μανιφέστου». Καλούσε τον πληθυσμό να σταματήσει την πληρωμή των φόρων, να κάνει τις συναλλαγές του μόνο με χρυσά νομίσματα κι όχι χαρτονομίσματα και να αποσύρει τις καταθέσεις του από τις τράπεζες. Η διακήρυξη κατάγγελλε τη διαφθορά του τσαρικού καθεστώτος, την οικονομική του χρεοκοπία, το ‘μαγείρεμα’ των ισολογισμών του και πάνω απ’ όλα τον μη-αντιπροσωπευτι- κό του χαρακτήρα:

«Η μόνη που μπορεί να σταματήσει την οικονομική καταστροφή είναι η Συντακτική Συνέλευση μετά την ανατροπή της απολυ

- 142 -


ταρχίας. Θα προχωρήσει σε εξέταση των δημόσιων οικονομικών και θα καταρτίσει ένα λεπτομερή, ακριβή και τεκμηριωμένο ισολογισμό των δημόσιων εσόδων και εξόδων (έναν προϋπολογισμό).

Αυτό που αναγκάζει την κυβέρνηση να αναβάλει την σύγκληση της λαϊκής συνέλευσης είναι ο φόβος του λαϊκού ελέγχου ο οποίος θα αποκάλυπτε σε όλο τον κόσμο την οικονομική της χρεοκοπία.

Η κυβέρνηση ανάγκασε το λαό να πολεμήσει μέχρι θανάτου για να συγκαλύψει τις αρπακτικές δραστηριότητές της. Εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες χάνονται και καταστρέφονται σ’ αυτή τη μάχη ενόσω η βιομηχανία, το εμπόριο τα μέσα επικοινωνίας διαλύονται συθέμελα...

Η απολυταρχία δεν απολάμβανε ποτέ της εμπιστοσύνης του λαού και η εξουσία της δεν πήγαζε ποτέ από το λαό.

Στην παρούσα περίοδο, η κυβέρνηση συμπεριψέρεται στο εσωτερικό της ίδιας της χώρας της ως να ήταν κατακτημένη περιοχή»”

Η «Οικονομική Διακήρυξη» ήταν ένα υποκατάστατο -και μάλιστα φτωχό υποκατάστατο - της εξέγερσης. Υπήρχε μια αντίθεση ανάμεσα σε αυτή και σε ολόκληρη την επιχειρηματολογία του Τρότσκι και του Σοβιέτ που υποστήριζε ότι ο μόνος δρόμος για την ανατροπή του Τσαρισμού ήταν η ένοπλη εξέγερση. Ο Τρότσκι έγραψε μετά:

«Δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι η Διακήρυξη από μόνη της δεν μπορούμε να ανατρέψει τον Τσάρο ή να [πλήξει) τα οικονομικά του... Η Οικονομική Διακήρυξη του Σοβιέτ δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα προοίμιο της εξέγερσης του Δεκέμβρη»51

Τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ ΣοβιέτΣτις 3 Δεκέμβρη στρατιωτικές μονάδες περικύκλωσαν το κτίριο

της Ελεύθερης Οικονομικής Ενωσης όπου συνεδρίαζε το Σοβιέτ. Το απόγευμα, ο Τρότσκι προήδρευε σε μια συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την προετοιμασία της ατζέντας για την ολομέλεια του Σοβιέτ. Ενημέρωσε για τις πρόσφατες επιθέσεις της κυβέρνησης: οι

- 143 -

Τόνι Κλιφ

προσωρινοί κυβερνήτες είχαν πια την εξουσία να κηρύττουν τα κυβερνεία τους σε κατάσταση πολιορκίας -σε κάποια το είχαν ήδη κάνει-και οι εφημερίδες που δημοσίευσαν την Οικονομική Διακήρυξη κατασχέθηκαν. Ανακοινώνονταν νέοι δρακόντειοι νόμοι ενάντια στις απεργίες. Ο υπουργός Εσωτερικών ετοιμαζόταν να απαγορεύσει τη λειτουργία των κομμάτων που συμμετείχαν στο Σοβιέτ και να συλλάβει τους ηγέτες τους.

«Ο εκπρόσωπος της Κεντρικής Επιτροπής του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (μπολσεβίκοι) κατέθεσε την πρόταση του κόμματός του: να αποδεχτούν την πρόκληση, αποκαθιστώντας άμεσα επαφή με όλες τις επαναστατικές οργανώσεις της χώρας, να ορίσουν την ημερομηνία έναρξης της γενικής πολιτικής απεργίας, να κινητοποιούσουν όλες τις δυνάμεις και εφεδρείες και με την υποστήριξη του αγροτικού κινήματος και των ανταρσιών στο στρατό να προχωρήσουν στην αποφασιστική λύση.

Ο αντιπρόσωπος του συνδικάτου των σιδηροδρομικών δήλωσε ότι είναι βέβαιος ότι το συνέδριο του συνδικάτου του που θα ξεκινήσει στις 6 Δεκέμβρη θα ταχτεί υπέρ της απεργίας».

Ο Τρότσκι θεωρούσε αυτές τις προτάσεις εντελώς απραγματοποίητες. Τα γεγονότα απέδειξαν αμέσως ότι είχε δίκιο.

«Ο αντιπρόσωπος του συνδικάτου ταχυδρομείων και τηλεγραφείων, τάχτηκε υπέρ της πρότασης του κόμματος και έκψρασε την ελπίδα ότι η γενική απεργία θα εμψυσήσει νέα ζωή στην απεργία του συνδικάτου του η οποία είχε αρχίσει να ψυλλορροεί.Η συζήτηση διακόπηκε όταν έψτασαν πληροφορίες για την επικείμενη σύλληψη του Σοβιέτ. Η πληροφορία επιβεβαιώθηκε μετά από μισή ώρα. Εκείνη την ώρα, η μεγάλη αίθουσα στον κάτω όροφο είχε γεμίσει από αντιπροσώπους, εκπροσώπους των κομμάτων, δημοσιογράφους και προσκεκλημένους. Η Εκτελεστική Επιτροπή, που συνεδρίαζε στον απάνω όροφο αποφάσισε ότι κάποια από τα μέλη της θα έπρεπε να αποχωρήσουν, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια της δράσης της σε περίπτωση που συλληφθούν τα υπόλοιπα μέλη. Ομως, ήταν ήδη αργά ...

ΙΟ Τρότσκι] άνοιξε ένα παράθυρο του πρώτου ορόφου και φώναξε: 'Σύντροφοι, μην αντιστέκεστε! Προκαταβολικά δηλώνουμε

- 1 44-


ότι σε περίπτωση που πέσουν πυροβολισμοί, θα προέρχονται είτε από την αστυνομία είτε από κάποιον προβοκάτορα Λίγα λεπτά μετά, στρατιώτες ανέβηκαν τις σκάλες στον πρώτο όροφο και πήραν θέσεις έξω από το δωμάτιο που συνεδρίαζε η Εκτελεστική Επιτροπή.

Ο πρόεδρος (απευθυνόμενος σε έναν αξιωματικό): 'Κλείστε την πόρτα και μην εμποδίζετε τις εργασίες! Οι στρατιώτες έμειναν στο κατώφλι αλλά δεν έκλεισαν την πόρτα.

Ο πρόεδρος: Ή συνεδρίαση συνεχίζεται. Ποιος θέλει να πάρει το λόγο:’

Ο αντιπρόσωπος του συνδικάτων υπαλλήλων γραφείων: ‘Με τις σημερινές της πράξεις της γυμνής βίας, η κυβέρνηση ενισχύει το επιχείρημα υπέρ της γενικής απεργίας. Κήρυξε από μόνη της την απεργία. Η έκβαση της νέας, αποφασιστικής δράσης του προλεταριάτου εξαρτάται από τα στρατεύματα. Ας υπερασπίσουν την πατρίδα!’ (Ο αξιωματικός κλείνει βιαστικά τη πόρτα κι ο αντιπρόσωπος υψώνει τη φωνή του) Ακόμα και μέσα από κλεισμένες πόρτες, το αδελφικό κάλεσμα των εργατών, η φωνή της βασανισμένης χώρας τους, θα φτάσει στους στρατιώτες

Η πόρτα ανοίγει κι ο μοίραρχος της χωροφυλακής μπαίνει στο δωμάτιο χλωμός σαν το θάνατο (φοβόταν μη δεχτεί καμιά σφαίρα) ακολουθούμενος από καμιά εικοσαριά χωροφύλακες που παρατάσσονται πίσω από τις καρέκλες των αντιπροσώπων.

Ο πρόεδρος: 'Κηρύσσω τη λήξη της συνεδρίασης της Εκτελεστικής Επιτροπής

Από κάτω ερχόταν ο ήχος δυνατών, μεταλλικών χτυπημάτων. Θαρρείς και δεκάδες σφυριά χτυπούσαν τα αμόνια τους. Οι αντιπρόσωποι έσπαγαν τα περίστροφά τους για να μην πέσουν στα χέρια της αστυνομίας!

Ξεκίνησε η έρευνα. Οι πάντες αρνήθηκαν να δώσουν τα στοιχεία τους. Αφού τους έγινε σωματικός έλεγχος, καταγράφηκαν τα χαρακτηριστικά τους και καταχωρήθηκαν αριθμητικά, τα μέλη της εκτελεστικής επιτροπής οδηγήθηκαν μακριά από καμιά δεκαριά μισο-μεθυσμένους φρουρούς».52

Ένα δεύτερο Σοβιέτ συγκροτήθηκε αμέσως μετά τις συλλήψεις, από αντιπροσώπους που τυχαία είχαν αποφύγει τη σύλληψη κι από νε- οεκλεγμένους. Ο Πάρβους ήταν επικεφαλής της νέας Εκτελεστικής

- 145 -

Τόνι Κλιφ

Επιτροπής. Το Σοβιέτ ήταν υποχρεωμένο να συνεδριάζει μυστικά και κατόρθωσε να πραγματοποιήσει μόνο μια ολομέλεια. Ούτε είχε την ίδια επιρροή με το προηγούμενο. Στις 6 Δεκέμβρη το Σοβιέτ κάλεσε σε πανρωσική γενική πολιτική απεργία,11 αλλά βρήκε πολύ μικρή ανταπόκριση.

Στις 9 Δεκέμβρη ξέσπασε στη Μόσχα μια εργατική εξέγερση υπό την ηγεσία των μπολσεβίκων. Ήταν το ζενίθ της επανάστασης. Η εξέγερση συντρίφτηκε εφτά μέρες μετά.

Στις 2 Γενάρη 1906 ήρθε η σειρά του δεύτερου Σοβιέτ να συλλη- φθεί.

Π ρο ά γ γ ελ ο ςΑμέσως μόλις οι πόρτες της φυλακής έκλεισαν πίσω του, ο Τρό-

τσκι έβγαλε από τη δράση του Σοβιέτ της Πετρούπολης τα συμπεράσματα για το μέλλον:

«Η ουσία του Σοβιέτ ήταν η προσπάθειά του να γίνει δημόσια εξουσία. Το προλεταριάτο από τη μια κι ο αντιδραστικός Τύπος από την άλλη, αποκαλούσαν το Σοβιέτ 'Εργατική Κυβέρνηση’: αυτό αντανακλούσε το γεγονός ότι το Σοβιέτ ήταν το έμβρυο μιας κυβέρνησης των εργατών. Στο βαθμό που το Σοβιέτ διέθετε όντως εξουσία, την χρησιμοποιούσε. Στο βαθμό που αυτή η εξουσία ήταν στα χέρια του στρατού και της γραφειοκρατικής μοναρχίας, το Σοβιέτ προσπαθούσε να τους την αποσπάσει. Πριν τη δημιουργία του Σοβιέτ υπήρχαν οργανώσεις, σοσιαλδημοκρατικές κυρίως, μέσα στους κόλπους των βιομηχανικών εργατών. Ομως, επρόκειτο για οργανώσεις εντός του προλεταριάτου, ο κύριος σκοπός τους ήταν να αποκτήσουν μαζική επιρροή. Το Σοβιέτ είναι το ίδιο το προλεταριάτο οργανωμένο, ο σκοπός του είναι η επαναστατική εξουσία.

Το κύριο όπλο του Σοβιέτ ήταν η γενική πολιτική απεργία. Η δύναμή της έγκειται στην αποδιοργάνωση της κυβερνητικής ισχύος. Οσο μεγαλύτερη είναι η αναρχία’ που δημιουργεί μια απεργία, τόσο πιο κοντά βρίσκεται στη νίκη... Οσο πιο αποτελεσματική είναι η αποδιοργάνωση της κυβέρνησης από την απερ

- 146-


γία, τόσο περισσότερο η οργάνωση της απεργίας είναι υποχρεωμένη να αναλαμβάνει κυβερνητικές λειτουργίες...

Παρόλα αυτά, δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι το πρώτο νέο κύμα της επανάστασης θα οδηγήσει στη δημιουργία Σοβιέτ σε όλη την έκταση της χώρας. Ένα πανρωσικό Σοβιέτ, οργανωμένο από ένα πανρωσικό εργατικό συνέδριο, θα αναλάβει την ηγεσία των τοπικών οργανώσεων που έχει εκλέξει το προλεταριάτο... Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται και το νέο Σοβιέτ δεν θα ζήσει ξανά την εμπειρία των Πενήντα Ημερών. Ωστόσο, αυτές οι πενήντα μέρες έχουν προσφέρει ένα ολόκληρο πρόγραμμα δράσης.

Αυτό το πρόγραμμα είναι ξεκάθαρο. Η οργάνωση της επαναστατικής συνεργασίας με τον στρατό, την αγροτιά και τα κατώτερα πληβειακά στρώματα των μεσοαστών στις πόλεις. Η κατάργηση της απολυταρχίας. Η καταστροφή του υλικού μηχανισμού καταπίεσης, με τη ανασυγκρότηση και μερική διάλυση του στρατού.Η συντριβή συνολικά του γραφειοκρατικού μηχανισμού. Η καθιέρωση του οχτάωρου. Ο εξοπλισμός του πληθυσμού ξεκινώντας από το προλεταριάτο. Η μετατροπή των Σοβιέτ σε όργανα επαναστατικής αυτοκυβέρνησης στις πόλεις. Η δημιουργία Συμβουλίων Αγροτών Αντιπροσώπων (Αγροτικές Επιτροπές) που θα είναι όργανα της αγροτικής επανάστασης. Η διοργάνωση εκλογών για τη Συντακτική Συνέλευση κι η διεξαγωγή προεκλογικής κα- μπάνιας με ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα των εκπροσώπων του λαού...

Η ιστορία των Πενήντα Ημερών αποτελεί μόνο μια σελίδα στο μεγάλο βιβλίο του αγώνα του προλεταριάτου και του τελικού του θριάμβου».**

Οι μενσεβίκοι κάτω απ ό τ η μεθυστική επιρροή το υ ΤρότσκιΤον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη οι ηγέτες των μενσεβίκων στην

Πετρούπολη, ιδιαίτερα ο Νταν κι ο Μαρτίνοφ, επηρεάστηκαν από τον Τρότσκι. Διακήρυτταν ότι η αστική τάξη είναι αντεπαναστατική και όπως έκαναν κι οι μπολσεβίκοι, προετοίμαζαν την κατάληψη της εξουσίας και την εγκαθίδρυση μια επαναστατικής προσωρινής κυβέρνησης. Για παράδειγμα ο Νταν έγραφε στον Κάουτσκι στις 9 Νοέμβρη 1905

- 147-

Τόνι Κλιφ

ότι: «Εδώ ζούμε σαν σε μεθύσι. Η επαναστατική ατμόσφαιρα επηρεάζει τους ανθρώπους όπως το κρασί». Δυο βδομάδες μετά έγραψε στον Αντλερ: «Οσον αφορά τη γενική απεργία, έχει προκαλέσει την πιο επαναστατική και μαχητική διάθεση στους εργάτες της Αγίας Πετρούπολης και επηρεάζει έντονα την ηγεσία».55

Πολλά χρόνια αργότερα ο Νταν εξηγούσε ότι:

«Η ’τροτσκιστική' θεματολογία... άρχισε να επηρεάζει όλο και περισσότερο τον τρόπο έκφρασης και την αρθρογραφία διακεκριμένων μελών της συντακτικής επιτροπής της Ισκρα (περισσότερο απ’ όλους τον Μαρτίνοφ και τον γράφοντα) με τη δεδηλωμένη επιδοκιμασία ενός σημαντικού τμήματος των μενσεβίκων, ιδιαίτερα των μενσεβίκων εργατών. Η γενική κατεύθυνση της Nachalo επίσης άρχισε να γίνεται όλο και περισσότερο ‘τροτσκι- στική’».56

Από την επαναστατική ευφορία δεν επηρεάστηκαν όλοι οι μενσεβίκοι ηγέτες. Ο Αξελροντ και ο Πλεχάνοφ ήταν από τους πιο αποφασιστικούς πολέμιους της στροφής των μενσεβίκων προς τα αριστερά όπως κι ο Μαρτόφ, αν και σε μικρότερο βαθμό.

Ο Νταν, ο Μαρτίνοφ, ο Μαρτόφ κι ο Ποτρέσοψ συμμετείχαν μαζί με τον Πάρβους και τον Τρότσκι στην έκδοση της εφημερίδας Nachalo. Το κύριο άρθρο της 20 Νοέμβρη δήλωνε:

«Οσο η ιστορία ανέβαλε την κατάρρευση της απολυταρχίας, ενόσω ο παγκόσμιος καπιταλισμός αναπτυσσόταν κι οι καπιταλιστικές σχέσεις μεταμόρφωναν τη παλιά τάξη πραγμάτων στη Ρωσία, τόσο πιο λογικό έχει γίνει να αναμένουμε μια άμεση μετάβαση από τη δημοκρατική στη σοσιαλιστική επανάσταση.

Οι επιφανειακοί μαρξιστές συνήθως απαντούν σ’ αυτό το επιχείρημα υποστηρίζοντας ότι ο χαρακτήρας μιας επανάστασης καθορίζεται από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και ότι συνεπώς μια σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία στο άμεσο μέλλον είναι τεχνικώς αδύνατη, επειδή οι παραγωγικές δυνάμεις δεν έχουν ωριμάσει επαρκώς. Όμως, αυτό είναι μια διαστρέβλωση της μαρξιστικής θεωρίας. Είναι αλήθεια ότι το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων καθορίζει το χαρα

-148 -


κτήρα της επανάστασης, αλλά μόνο σε τελευταία ανάλυση. Αυτό που όντως κάνει, είναι να επιφέρει μια συγκεκριμένη οικονομική ανάπτυξη και μέσω αυτής, την ανάπτυξη της ταξικής πάλης, η οποία καθορίζει κύρια και άμεσα το χαρακτήρα μιας επανάστασης. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η ταξική πάλη αναπτύσσεται πολύ πιο ανεξέλεγκτα σε σύγκριση με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και υπόκειται πολύ περισσότερο σ’ αυτό που λέμε τυχαίο».57

Ο Μαρτίνοφ έγραφε σε ένα άλλο άρθρο της Nachalo:

«Ρωτάτε ποια θα είναι τα αιτήματά μας στη Συντακτική Συνέλευση; Η σαφής και κατηγορηματική απάντησή μας είναι: θα απαιτήσουμε όχι κοινωνικοποίηση’ αλλά σοσιαλισμό, όχι το χωρισμό της γης σε ίσους κλήρους αλλά τη δημόσια ιδιοκτησία όλων των μέσων παραγωγής. Είναι αλήθεια ότι οι χυδαίοι μαρξιστές θα προβάλουν την αντίρρηση ότι 'μια σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία είναι αδύνατη στο άμεσο μέλλον’».

Κι αφού ο Μαρτίνοφ καταρρίπτει θριαμβευτικά όλες αυτές τις αντιρρήσεις, καταλήγει στο συμπέρασμα:

«Μόνο οι σοσιαλδημοκράτες...στη παρούσα συγκυρία έχουν προβάλει αποφασιστικά το σύνθημα της διαρκούς επανάστασης και μόνο αυτοί θα οδηγήσουν τις μάζες στη τελευταία κι αποφασιστική νίκη».5*

Ο Μαρτόφ μειοψηφούσε στη συντακτική επιτροπή της Nachalo. Ενιωθε εκεί σαν ψάρι έξω από το νερό. Έγραψε στον Αξελροντ: «Θα πρέπει να συμφωνήσουμε στη προπαγάνδιση μιας αρκετά παρακινδυνευμένης ιδέας, χωρίς να π ρο βά λλουμε από τη μεριά μας αντιρρήσεις».5’ Το 1909 ο Μαρτόφ έγραψε στο βιβλίο του "Ιστορία της Ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας” για τις ‘περιστάσεις’ που εξηγούν την απόκλιση των μενσεβίκων’ από τη πολιτική τους γραμμή."

Η επαναστατική μέθη επηρέασε και τους μενσεβίκους της Μόσχας. Υποστήριξαν με ενθουσιασμό την ένοπλη εξέγερση υπό την ηγεσία των μπολσεβίκων τον Δεκέμβρη του 1905.“

Η γραμμή της Nachalo ήταν σχεδόν ταυτόσημη με τη γραμμή της

Τόνι Κλιφ

Novaia Zhisn του Λένιν. Ετσι, όταν η κυβέρνηση έκλεισε και τις δυο εφημερίδες στις 2-3 Δεκέμβρη, μπόρεσαν να βγάλουν μια κοινή εφημερίδα, τη Severny Golos (Φωνή του Βορρά). Ο Λένιν μπορούσε να γράφει απολύτως δικαιολογημένα:

«Από την Severny Golos οι μενσεβίκοι μαζί με τους μπολσεβίκους, κάλεσαν από κοινού για γενική απεργία και εξέγερση και κάλεσαν τους εργάτες να συνεχίσουν τον αγώνα μέχρι τη κατάληψη της εξουσίας. Η ίδια η επαναστατική κατάσταση γεννούσε πολύ πρακτικά συνθήματα. Οι διαφωνίες στην εκτίμηση των γεγονότων αφορούσαν μόνο λεπτομέρειες: για παράδειγμα, η Nachalo θεωρούσε τα Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων ως όργανα επαναστατικής αυτοκυβέρνησης, ενώ η Novaia Zhisn εκτιμούσε ότι αποτελούν εμβρυώδη όργανα της επαναστατικής κρατικής εξουσίας που ένωναν το προλεταριάτο με τους επαναστάτες δημοκράτες.

Η Nachalo έκλινε προς τη δικτατορία του προλεταριάτου. Η Novaia Zhisn υποστήριζε τη δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς. Ομως, μήπως τέτοιου είδους διαφωνίες δεν έχουν παρατηρηθεί σε κάθε στάδιο ανάπτυξης όλων των σοσιαλιστικών κομμάτων της Ευρώπης;»61

Οι επαναστατικές διαθέσεις ήταν ιδιαιτέρως μεταδοτικές. Το 1906, μετά τα γεγονότα, ο Μιλιούκοφ -ο ηγέτης των Καντέ- εξηγούσε τη πα- θητικότητα του κόμματος τους τελευταίους μήνες του 1905 με τα παρακάτω επιχειρήματα:

«Τους τελευταίους μήνες του 1905 οποιαδήποτε διαμαρτυρία, ακόμα κι από ένα κόμμα όπως οι Συνταγματικοί Δημοκράτες, ήταν απολύτως αδύνατη. Οσοι κατηγορούν τώρα το κόμμα μας επειδή δεν διαμαρτυρήθηκε για τις επαναστατικές ψευδαισθήσεις του τροτσκισμού... δεν κατανοούν ή έχουν ξεχάσει, τις διαθέσεις του δημοκρατικού ακροατηρίου που συμμετείχε στις συγκεντρώσεις»."

Οι μενσεβίκοι, που στη διάρκεια της επανάστασης είχαν στραφεί πολύ αριστερά, έκαναν μια απότομη στροφή προς τα δεξιά μετά την επανάσταση. Στο Ενωτικό Συνέδριο της Στοκχόλμης τον Απρίλη του

- 1 5 0 -


1906, η αριστερή τους πτέρυγα η οποία επηρεαζόταν από τον Τρότσκι και τον Πάρβους, μόλις και διακρινόταν. Σύμφωνα με τον Λένιν:

«...κάτι που έκανε εντύπωση ήταν η πλήρης απουσία από τις τάξεις των μενσεβίκων του ρεύματος που είχε φανεί στη Nachalo και που στο κόμμα μας συνηθίζεται να συνδέεται με τα ονόματα του Τρότσκι και του Πάρβους. Είναι αλήθεια ότι κατά πάσα πιθανότητα ανάμεσα στους μενσεβίκους να υπήρχαν μερικοί ‘παρβικοί’ και 'τροτσκιστές' -μου είπαν ότι ήταν περίπου οχτώ».6*

Ο Λουνατσάρσκι εξήγησε την στροφή 180 μοιρών των μενσεβίκων με αυτά τα λόγια:

«Ο ι μενσεβίκοι είναι ιμπρεσιονιστές, άνθρωποι που υποκύπτουν στο κλίμα της στιγμής. Οταν εμφανίστηκε η επαναστατική παλίρροια κι ήρθε ο Οκτώβρης-Νοέμβρης του 1905, η Nachalo κάλπασε με μεγάλη ταχύτητα κι έγινε περισσότερο μπολσεβίκικη κι από τους μπολσεβίκους. Κάλπασε από τη δημοκρατική δικτατορία στη δικτατορία του προλεταριάτου. Ομως, όταν ήρθε η άμπωτης της επανάστασης, όταν ο ενθουσιασμός υποχώρησε κι οι Καντέ πήραν το πάνω χέρι, οι μενσεβίκοι έσπευσαν να προσαρμοστούν στο κλίμα της υποχώρησης. Τώρα τριπόδιζαν πίσω από τους Καντέ και έκαναν περιφρονητικά πέρα τις μορφές πάλης του Οκτώβρη-Νοέμβρη».65

Ο Τρότσκι εκείνη την περίοδο της επανάστασης, δεν καταλάβαινε πλήρως ότι η επαναστατική στάση των μενσεβίκων ήταν υποπροϊόν της αστάθειας και του ιμπρεσιονισμού τους. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα, το 1909, μπορούσε να γράψει:

«Ο ισχυρισμός ότι το κυριότερο ψυχολογικό γνώρισμα του οπορτουνισμού είναι η ανικανότητα να περιμένει, μπορεί να μοιάζει παράδοξος. Ομως, είναι αναμφίβολα σωστός. Σε περιόδους κατά τις οποίες φιλικές και εχθρικές κοινωνικές δυνάμεις προκα- λούν -μέσω του ανταγωνισμού και της αλληλεπίδρασής τους- μια πλήρη πολιτική ακινησία, όταν η μοριακή διαδικασία της οικονομικής ανάπτυξης, εντείνοντας αυτές τις αντιθέσεις, όχι μόνο

- 151 -

Τόνι Κλιφ

δεν διαταράσσει την πολιτική ισορροπία αλλά την ενισχύει ωσάν να είναι κάτι που θα διαρκέσει για πάντα, σε τέτοιες περιόδους ο οπορτουνισμός που κατατρύχεται από την ανυπομονησία, avu- ζητάει γύρω του ‘νέες’ μεθόδους και μέσα για να πραγματοποιήσει όσα η ιστορία δεν είναι ακόμα έτοιμη να δώσει. Κουρασμένος από την ανεπάρκεια και την αναξιοπιστία του, αρχίζει την αναζήτηση συμμάχων . Και ρίχνεται με ζέση στη κοπριά του φιλελευθερισμού».64

Πολλά χρόνια αργότερα, το 1940, ο Τρότσκι κατανοούσε πολύ καλά τη φύση της επαναστατικής στάσης των μενσεβίκων τον Οκτώβρη- Νοέμβρη του 1905:

«Οπορτουνιστές μέχρι το μεδούλι, οι μενσεβίκοι στάθηκαν προσωρινά ικανοί να προσαρμοστούν στην επαναστατική άνοδο. Ωστόσο ήταν ανίκανοι να την κατευθύνουν ή να παραμείνουν πιστοί στα ιστορικά της καθήκοντα κατά τη διάρκεια της υποχώρησής της».67

Ο ιμπρεσιονισμός ήταν το κύριο χαρακτηριστικό των μενσεβίκων που άγονταν και φέρονταν από τα πάνω και τα κάτω του αγώνα. Ένα επαναστατικό κόμμα χρειάζεται να είναι ακλόνητο, αποφασιστικό.

Στ ο στοιχείο το υΤο 1905 ο Τρότσκι ήταν στο στοιχείο του. Μπορούσε να κοιτάξει

πίσω στο 1905 κατά τη περίοδο της πιο μαύρης αντίδρασης και να γράψει:

«Ακριβώς επειδή η επανάσταση τραβάει το πέπλο του μυστηρίου για να αποκαλύψει το πραγματικό πρόσωπο της κοινωνικής δομής, ακριβώς επειδή φέρνει τις τάξεις αντιμέτωπες στην ανοιχτή πολιτική αρένα, ο μαρξιστής πολίτικος αισθάνεται ότι η επανάσταση είναι το φυσικό του στοιχείο».6*

Περίμενε ανυπόμονα την επόμενη επανάσταση:

«Η ιστορία ολόκληρη είναι μια μεγάλη μηχανή στην υπηρεσία των ιδεών μας. Δουλεύει με βάρβαρη βραδύτητα, με μια σκληρότητα χωρίς συναίσθημα, όμως δουλεύει. Είμαστε σίγουροι γι' αυ

- 152 -


τό. Κι όταν ο παμφάγος μηχανισμός της καταπίνει το αίμα της ζωής μας σαν να ήταν καύσιμο, θέλουμε να της φωνάξουμε με όση δύναμη μας απομένει:Πιο γρήγορα! Κάνε το πιο γρήγορα!»6*

Η επανάσταση του 1905 ήταν η γενική δοκιμή της επανάστασης του 1917. Ήταν επίσης κι η γενική δοκιμή του ρόλου που διαδραμάτισε ο Τρότσκι το 1917. Η απόλυτη αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση που έδειξε τότε, καλλιεργήθηκαν το 1905.

«Τα γεγονότα του 1905 ήταν ο πρόλογος των δυο επαναστάσεων του 1917, του Φλεβάρη και του Οκτώβρη. Σ ’ αυτόν τον πρόλογο περιλαμβάνονταν όλα τα στοιχεία του δράματος, όμως δεν αναπτύχθηκαν πλήρως. Ο ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος έκανε τον Τσαρισμό να παραπατάει. Η μοναρχία αντιμέτωπη με ένα μαζικό κίνημα, τρόμαξε από την αντιπολίτευση της φιλελεύθερης αστικής τάξης. Οι εργάτες είχαν οργανωθεί ανεξάρτητα από την αστική τάξη και σε αντιπαράθεση μ' αυτήν, στα σοβιέτ, μια μορφή οργάνωσης που τότε έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της. Σε μεγάλο μέρος της χώρας ξεσπούσαν αγροτικές εξεγέρσεις για τη κατάληψη της γης. Οχι μόνο οι αγρότες αλλά και τα επαναστατικά κομμάτια του στρατού στρέφονταν προς τα σοβιέτ, τα οποία, στη στιγμή της μεγαλύτερης έντασης, αμφισβήτησαν ανοιχτά την εξουσία της μοναρχίας. Ωστόσο, όλες οι επαναστατικές δυνάμεις έμπαιναν για πρώτη φορά στη δράση και γι’ αυτό δεν είχαν εμπειρία και αυτοπεποίθηση... Έστω με μερικά σπασμένα πλευρά, ο Τσαρισμός κατόρθωσε να επιζήσει από την εμπειρία του 1905 και να βγει απ’ αυτή δυνατός».70

Παρόλο που τα χρόνια τα οποία ακολούθησαν την επανάσταση του 1905 ήταν πολύ άγονα για τον Τρότσκι, ο άμεσος καρπός της επανάστασης ήταν η ανάπτυξη από αυτόν της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης.

- 1 53-

Εργατική διαδήλωση του Σοβιέτ στη διάρκεια της επανάστασης του 1905

Τόνι Κλιψ


8Η Διαρκής Επ α νά στα σ η

Ηταν κατά τη διάρκεια του 1905 που ο Τρότσκι ανέπτυξε τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, η οποία αποτέλεσε τη μεγαλύτερη συνεισφορά του στο μαρξισμό και τον οδηγό στη σκέψη και τη δράση του

στο υπόλοιπο της γεμάτης γεγονότα ζωής του. Είτε ως ηγετική φυσιογνωμία της επανάστασης, ιδρυτής κι ηγέτης του Κόκκινου Στρατού, της Κομμουνιστικής Διεθνούς, είτε ως κατατρεγμένος εξόριστος, ο Τρότσκι υπεράσπισε και εμβάθυνε τις ιδέες που διατύπωσε για πρώτη φορά το 1905. Η διαύγεια των ιδεών αποτελούσε για τον Τρότσκι μια από τις βασικές ανάγκες της ζωής. Όπως έγραψε στην αυτοβιογραφία

του: «Δεν μπορώ να διανοηθώ τη πολιτική δράση ή τη διανοητική ζωή γενικότερα, χωρίς μια ευρεία πολιτική άποψη για το μέλλον».1

Η επανάσταση του 1905 αποτέλεσε κι ένα εργαστήριο στο οποίο δοκιμάστηκαν και διαμορφώθηκαν όλες οι τάσεις του ρώσικου μαρξι

σμού. Στον πυρήνα των διαφωνιών ανάμεσα σ’ αυτές τις τάσεις βρισκόταν το ερώτημα του ιστορικού χαρακτήρα της ρώσικης επανάστασης.

Οι μενσεβίκοι κι οι μπολσεβίκοι για τπ προοπτική τ η ς ρώσικης ε π α ν ά σ τα σ η ς

Οι μπολσεβίκοι κι οι μενσεβίκοι διαφωνούσαν για το χαρακτήρα που θα είχε η κυβέρνηση η οποία θα προέκυπτε, ή έπρεπε να προκύψει,

- 155 -

Τόνι Κλιφ

από την επανάσταση. Οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν ότι έπρεπε να είναι μια δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς ενώ οι μενσεβίκοι ότι έπρεπε να είναι μια αστική κυβέρνηση. Ομως και οι δυο πτέρυγες της ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας συμφωνούσαν σε ένα πράγμα: ότι η επερχόμενη επανάσταση θα ήταν αστική. Η επανάσταση θα ήταν αστική, γιατί θα ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις του καπιταλισμού, από τη μια μεριά, με την απολυταρχία, τους γαιοκτήμονες και τα απομεινάρια της φεουδαρχίας από την άλλη.

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη περαιτέρω ανάλυση για να δείξουμε ότι αυτή ήταν η άποψη των μενσεβίκων. Ομως, λόγω της επανάστασης του Οκτώβρη του 1917 η οποία προχώρησε πολύ παραπέρα από τα αστικά πλαίσια, έχει ιδιαίτερη σημασία να επιμείνουμε στο γεγονός ότι αυτή ήταν κι η άποψη του Λένιν όχι μόνο το 1905, αλλά και για πολλά χρό

νια ακόμα.Στη παμφλέτα του «Δυο Τακτικές της Σοσιαλδημοκρατίας στη

Δημοκρατική Επανάσταση» ο Λένιν έγραψε για το μέλλον της ρώσικης επανάστασης:

«Στη καλύτερη περίπτωση θα μπορέσει να κάνει ένα ριζικό αναδασμό της ιδιοκτησίας γης προς όφελος της αγροτιάς, να εφαρμόσει ένα συνεπή και πλήρη εκδημοκρατισμό, φτύνοντας ως την εγκαθίδρυση της | κοινοβουλευτικής! δημοκρατίας, να ξηλώσει όλα τα ασιατικά, καταπιεστικά γνωρίσματα όχι μόνο από τη ζωή του χωριού αλλά και από την ζωή του εργοστασίου, να βάλει τις βάσεις για μια σοβαρή βελτίωση της ζωής των εργατών και του βιοτικού τους επιπέδου, και τέλος -αλλά εξίσου σημαντικό- να μεταφέρει την επαναστατική πυρκαγιά στην Ευρώπη. Μια τέτοια νίκη με κανένα τρόπο δεν θα έχει μετατρέψει την αστική μας επανάσταση σε επανάσταση σοσιαλιστική. Η δημοκρατική επανάσταση δεν θα ξεπεράσει τα πλαίσια των αστικών κοινωνικο-οι- κονομικών σχέσεων».2

Και πρόσθετε ότι: «Αυτή η δημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία, δεν θα αδυνατίσει αλλά θα δυναμώσει την κυριαρχία της αστικής τά

- 156-


ξης»·1Λαμβάνοντας υπόψη την καθυστέρηση της ρώσικης κοινωνίας και

το μικρό μέγεθος της ρώσικης εργατικής τάξης, ο Λένιν απέρριπτε

«..τις ανόητες μισομοναρχικές απόψεις για άμεση πραγματοποίηση του μάξιμουμ προγράμματος, την κατάκτηση της εξουσίας με σκοπό τη σοσιαλιστική επανάσταση. Ο βαθμός της οικονομικής ανάπτυξης της Ρωσίας, (όρος αντικειμενικός) κι ο βαθμός της ταξικής συνείδησης και της οργάνωσης των πλατιών μαζών του προλεταριάτου (όρος υποκειμενικός που συνδέεται άμεσα με τον αντικειμενικό) καθιστούν αδύνατη την πλήρη κι άμεση απελευθέρωση της εργατικής τάξης. Μόνο ολότελα αμαθείς άνθρωποι μπορούν να αγνοούν τον αστικό χαρακτήρα της συντελούμε- νης δημοκρατικής επανάστασης... Οποιος θέλει να τραβήξει στο σοσιαλισμό από άλλο δρόμο, έξω από την πολιτική δημοκρατία, θα καταντήσει αυτονόητα σε ανόητα και αντιδραστικά συμπεράσματα τόσο με την οικονομική όσο και με την πολιτική έννοια».4

Παραπέρα: «Εμείς, οι μαρξιστές, πρέπει να ξέρουμε ότι δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει άλλος δρόμος για την αληθινή ελευθερία του προλεταριάτου και της αγροτιάς εκτός από το δρόμο της αστικής ελευθερίας και της αστικής προόδου».5 Στο ίδιο βιβλίο ο Λένιν έκανε σαψές ότι το πρόγραμμα της επανάστασης έπρεπε να περιορίζεται σε αλλαγές μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού:

«...χρειάζεται ένα πρόγραμμα δράσης [αυτής της κυβέρνησης) που να ανταποκρίνεται στις αντικειμενικές συνθήκες της ιστορικής στιγμής που ζούμε και στα καθήκοντα της προλεταριακής δημοκρατίας. Το πρόγραμμα αυτό είναι ολόκληρο το μίνιμουμ πρόγραμμα του κόμματός μας, το πρόγραμμα των άμεσων πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων, που είναι απόλυτα πραγματοποιήσιμες πάνω στη βάση των δοσμένων κοινωνικο-οι- κονομικών σχέσεων...»6

Ο Λένιν δεν αναθεώρησε αυτή την άποψη παρά μόνο μετά την επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 στη Ρωσία. Στη παμφλέτα του «Πόλεμος και Ρώσικη Σοσιαλδημοκρατία» που έγραψε τον Σεπτέμβρη του 1914, υποστήριζε ότι η ρώσικη επανάσταση έπρεπε να περιοριστεί

- 157 -

Τόνι Κλιφ

στην εκπλήρωση

«των τριών θεμελιωδών όρων για μια συνεπή δημοκρατική αλλαγή, δηλαδή, την κοινοβουλευτική δημοκρατία (με πλήρη ισότητα και αυτοδιάθεση για όλα τα έθνη), τη δήμευση όλων των μεγάλων αγροκτημάτων και το οκτάωρο».7

Ακόμα περισσότερο, είναι ξεκάθαρο σε όλα τα γραπτά του μέχρι το 1917, πως θεωρούσε ότι μια ολόκληρη περίοδος θα μεσολαβούσε ανάμεσα στην επερχόμενη αστική επανάσταση και τη μελλοντική προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση. Η στάση του απέναντι στο αγροτικό ζήτημα είναι χαρακτηριστική απ’ αυτή την άποψη. Ο Λένιν επέμενε ότι η εθνικοποίηση της γης δεν είναι σοσιαλιστικό αλλά καπιταλιστικό αίτημα, η πραγματοποίηση του οποίου, μιας και άνοιγε το δρόμο για την καπιταλιστική ανάπτυξη, θα αύξανε ταυτόχρονα το μέγεθος του προλεταριάτου και θα οδηγούσε στην όξυνση της ταξικής πάλης. Θα έκανε δυνατή τη πραγματοποίηση του «αμερικάνικου δρόμου της καπιταλιστικής ανάπτυξης» δηλαδή μιας ανάπτυξης ανεμπόδιστης από τα υπολείμματα της φεουδαρχίας. Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στη γη είναι ό,τι περισσότερο μπορεί να γίνει σε μια αστική κοινωνία για να συντριβούν τα εμπόδια στην ελεύθερη επένδυση κεφαλαίων στη γη και στην απελευθέρωση της ροής των κεφαλαίων από τον ένα κλάδο της παραγωγής στον άλλο.

«Η εθνικοποίηση δίνει τη δυνατότητα να φτάσει στην ανώτατη βαθμίδα το γκρέμισμα όλων των φραγμάτων στην έγγεια ιδιοκτησία, καθαρίζοντας' μ’ αυτό τον τρόπο όλη τη γη για την ανάπτυξη ενός νέου οικονομικού συστήματος προσαρμοσμένου στις ανάγκες του καπιταλισμού».8

0 Τρότσκι για τ ις ιδιαιτερότητες τ η ς ρώσικης ιστορίαςΟ Τρότσκι υποστήριζε μια άποψη που διέφερε απ’ αυτές των μεν

σεβίκων και των μπολσεβίκων σχετικά με τον ιστορικό χαρακτήρα της ρώσικης επανάστασης και τη προοπτική της.

Το 1906 ο Τρότσκι έγραψε το «Αποτελέσματα και Προοπτικές -

- 158-


Οι κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης» ως ένα μακροσκελή πρόλογο για το βιβλίο του «Η Επανάστασή μας» -μια συλλογή δοκιμίων και χρονικών του 1905.

Ο παραδοσιακός μαρξισμός αντιμετώπιζε τις καθυστερημένες χώρες υπό το φως της γνωστής φράσης του Μαρξ, ότι δηλαδή οι προηγμένες βιομηχανικά χώρες δείχνουν το μέλλον της ανάπτυξης στις καθυστερημένες. Ο Μαρξ είχε γράψει στο Πρόλογο του «Κεφαλαίου» ότι «Η χώρα που είναι περισσότερο ανεπτυγμένη βιομηχανικά δείχνει στη πιο καθυστερημένη την εικόνα του μέλλοντος της». Το συμπέρασμα που έβγαζαν οι μενσεβίκοι από τέτοιες δηλώσεις, ήταν πως, δεδομένων των εθνικών διαφορών, ο αναπτυσσόμενος καπιταλισμός στη Ρωσία και σε άλλες καθυστερημένες χώρες θα είχε μπροστά του τα ίδια ιστορικά καθήκοντα με αυτά του νεαρού καπιταλισμού της Γαλλίας το 1789. Ο Τρότσκι απέρριπτε αυτή τη μηχανιστική και γραμμική άποψη για την ιστορική ανάπτυξη της Ρωσίας.

Όταν διατύπωσε τη θεωρία του το 1906, εκτιμούσε ότι αφορούσε μόνο τη Ρωσία. Μετά την εμπειρία της Κινέζικης Επανάστασης (1925- 27), ο Τρότσκι τη γενίκευσε ώστε να αψορά όλες τις σχετικά καθυστερημένες χώρες.

Το σημείο αφετηρίας της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης είναι η ενότητα της υψηλίου. Είναι αλήθεια ότι διαφορετικές χώρες έχουν φτάσει σε διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης, όμως, αυτό έχει γίνει στα πλαίσια ενός παγκόσμιου συστήματος.

Η τσαρική Ρωσία δεν αναπτύχθηκε σε απομόνωση. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της βρισκόταν υπό συνεχή πίεση από τους πιο προχωρημένους γείτονές της.

«Η ρώσικη κοινωνική ζωή, η οποία χτίστηκε πάνω σε μια συγκεκριμένη οικονομική βάση, βρισκόταν συνεχώς κάτω από την επιρροή, ακόμα και την πίεση, του εξωτερικού, κοινωνικού της περιβάλλοντος.

Οταν αυτή η κοινωνική και κρατική οργάνωση ήρθε κατά τη διαδικασία του σχηματισμού της σε σύγκρουση με άλλες, γειτονι

- 1 59-

Τόνι Κλιφ

κές οργανώσεις, οι πρωτόγονες οικονομικές της σχέσεις από τη μια μεριά κι η σχετικά υψηλή ανάπτυξη των άλλων, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαδικασία που ακολούθησε».’

Το τσαρικό κράτος έγινε ένα όλο και μεγαλύτερο βάρος στους ώμους της οικονομίας και της κοινωνίας, ξεζουμίζοντάς τις και εμποδίζοντας την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Η ισχύς του τσαρικού κράτους απέτρεψε την ανάπτυξη ανεξάρτητων συντεχνιών και μαστόρων, των ανεξάρτητων πόλεων και μιας ανεξάρτητης αστικής τά

ξης.Η οικονομική πίεση από τη Δύση έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη

διαμόρφωση του ρώσικου καπιταλισμού, με τον ίδιο τρόπο που η στρατιωτική πίεση από τη Λιθουανία, τη Πολωνία και τη Σουηδία είχε εξαναγκάσει τη παλιά Ρωσία να εξοπλιστεί με πυροβόλα όπλα και να δημιουργήσει ένα μόνιμο στρατό. Το ξένο κεφάλαιο διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία. Το βρετανικό κεφάλαιο ήταν σχεδόν εξολοκλήρου ο ιδιοκτήτης της κλωστοϋφαντουργίας, και στο κλάδο του μετάλλου συμπεριλαμβάνονταν φίρμες παγκόσμια γνωστές, όπως η Ζήμενς, η Ερικσον κι η Νόμπελ.

Ενώ οι διεθνείς παράγοντες υπονόμευαν το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό βάρος της αυτόχθονης, ρώσικης αστικής τάξης, έδιναν πρόσθετο βάρος στο ρώσικο προλεταριάτο. Ήταν συγκεντρωμένο σε εργοστάσια πολύ μεγαλύτερα απ’ αυτά της Δύσης. Το εργοστάσιο Πουτίλοφ στη Πετρούπολη, με τους 30.000 εργάτες του, ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο στο κόσμο εκείνη την εποχή. Το ειδικό βάρος του ρώσικου προλεταριάτου ήταν πολύ μεγαλύτερο από το μέγεθος του.

Η ρώσικη αστική τάξη, λόγω της καθυστερημένης εμφάνισής της, ήταν πολύ λιγότερο επαναστατική απ’ ότι η γαλλική αστική τάξη στον καιρό της δικής της επανάστασης. Αν η γαλλική αστική τάξη κατόρθωσε να φέρει σε πέρας την επανάσταση του 1789-93, η γερμανική πρό- δωσε την επανάσταση του 1848 και συνθηκολόγησε με τον Κάιζερ και τους γιούνκερς. Ο Τρότσκι υποστήριζε ότι η ρώσικη αστική τάξη θα ήταν ακόμα πιο δειλή από τη γερμανική.

- 160-


Η νεαρή εργατική τάξη στη Ρωσία ήταν πολύ πιο δυνατή από τις αντίστοιχες στη Γαλλία ή τη Γερμανία την εποχή των δικών τους επαναστάσεων, όχι μόνο υλικά αλλά και πνευματικά. Η επίδραση του διεθνούς στοιχείου ήταν αποφασιστική και σ’ αυτό το σημείο. Η ρώσικη εργατική τάξη είχε πηδήξει πάνω από ολόκληρα στάδια που είχε περά- σει, για παράδειγμα, το αγγλικό προλεταριάτο, στα αιτήματα και τις ελπίδες της. Στη Βρετανία χρειάστηκε να περάσει ένας αιώνας μετά τη βιομηχανική επανάσταση για να κερδίσει η ιδέα του οχτάωρου τα μυαλά και τις καρδιές των εργατών, ενώ στη Ρωσία η εργατική τάξη το αγκάλιασε δυνατά από τα πρώτα βήματά της. Στη Βρετανία πέρασαν 91 χρόνια πριν το συνδικάτο του μετάλλου δεχτεί στις τάξεις του εργάτριες, στη Ρωσία οι εργάτες και οι εργάτριες οργανώνονταν από τη αρχή μαζί. Η Ρωσία δεν χρειάστηκε έναν ρώσο Ανταμ Σμιθ ή έναν ρώσο Ρικάρντο για να φτάσει σε ένα ρώσο Καρλ Μαρξ, ούτε χρειάστηκε έναν ρώσο Χέγκελ ή Φόυερμπαχ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη γλώσσα στην οποία μεταφράστηκε το «Κεφάλαιο» ήταν τα ρώσικα: ο Πρώτος Τόμος δημοσιεύτηκε στα γερμανικά το 1867 και πέντε χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε στα ρώσικα, δηλαδή πολύ πριν από τη πρώτη αγγλική ή γαλλική έκδοση.

Όμως, η προηγμένη βιομηχανία και το προλεταριάτο της Ρωσίας, συνδυάζονταν με τη πιο καθυστερημένη ύπαιθρο κι αγροτιά. Το ξύλινο άροτρο (η sokha) συνδυαζόταν με τα πιο προηγμένα και συγκεντρο- ποιημένα εργοστάσια στο κόσμο. Η αγροτική εξέγερση -χαρακτηριστικό της αυγής του καπιταλισμού, όπως οι εξεγέρσεις του Γουότ Τάϊ- λερ στην Αγγλία, του Τόμας Μύνστερ στη Γερμανία κι η JackerieB στη Γαλλία- συνδυαζόταν με ένα προλεταριάτο οργανωμένο σε σοβιέτ που πάλευε για την εξουσία.

Στην καρδιά της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης βρίσκεται ο νόμος της άνισης και συνδυασμένης ανάπτυξης. Παρόλο που ο Τρό- τσκι χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο «Νόμος της Ανισης και Συνδυασμένης Ανάπτυξης» στη δεκαετία του '30, η έννοιά του διαποτί- ζει τα «Αποτελέσματα και Προοπτικές» και όλη τη μετέπειτα σκέψη

- 161 -

Τόνι Κλιφ

του.Η αγροτιά, υποστηρίζει ο Τρότσκι, δεν είναι μια ανεξάρτητη δύνα

μη. Επειδή είναι εξατομικοποιημένη δεν μπορεί να οργανώσει τον εαυτό της. Στον καπιταλισμό, πάντοτε η ύπαιθρος ακολουθεί τη πόλη. Κατά συνέπεια, αν η επαναστατική δύναμη στην πόλη είναι το προλεταριάτο, τότε η αγροτιά θα ακολουθήσει το προλεταριάτο:

«Στη Ρωσία, το αγροτικό πρόβλημα αποτελεί ένα μεγάλο βάρος για τον καπιταλισμό. Είναι, ταυτόχρονα, μια μεγάλη βοήθεια για το επαναστατικό κόμμα και μια μεγάλη πρόκληση... Είναι το ζήτημα που σκοντάφτει ο φιλελευθερισμός και το memento mori της αντεπανάστασης».10

Η τύχη της επανάστασης θα κριθεί από το αν το προλεταριάτο θα τραβήξει πίσω του την αγροτιά:

«Το προλεταριάτο στην εξουσία, θα σταθεί απέναντι στην αγροτιά ως η τάξη που την απελευθέρωσε. Η κυριαρχία του προλεταριάτου δεν θα σημάνει μόνο την δημοκρατική ισότητα, την ελεύθερη αυτοδιοίκηση, τη μεταφορά όλου του φορολογικού βάρους στις πλούσιες τάξεις, τη διάλυση του μόνιμου στρατού στον ένοπλο λαό και την κατάργηση των προνομίων της εκκλησίας, αλλά και την επίσημη αναγνώριση όλων των επαναστατικών αλλαγών (απαλλοτριώσεων) που έχουν επιφέρει οι αγρότες στην έγγεια ιδιοκτησία. Το προλεταριάτο θα κάνει αυτές τις αλλαγές αφετηρία για τα επόμενα κρατικά μέτρα για τη γεωργία.

Η ρώσικη αγροτιά, κάτω από αυτές τις συνθήκες, θα έχει συμφέρον στην πρώτη και πιο δύσκολη περίοδο της επανάστασης να διατηρηθεί το προλεταριακό καθεστώς (η εργατική δημοκρατία) όχι λιγότερο από όσο η γαλλική αγροτιά ήθελε τη διατήρηση του στρατιωτικού καθεστώτος του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, το οποίο με τη δύναμη των ξιφολογχών του εγγυόταν στους νέους ιδιοκτήτες το απαραβίαστο της περιουσίας τους»."

Διαβάζοντας αυτές τις γραμμές, καταλαβαίνουμε πόσο αδικαιολόγητη ήταν η κατηγορία που εξαπέλυσαν αργότερα οι σταλινικοί στον Τρότσκι, ότι δηλαδή υποτιμούσε την επαναστατική δυναμική της αγροτιάς.

- 162 -


Μετά τη νίκη της επανάστασης, έγραφε ο Τρότσκι, η συμμαχία του προλεταριάτου και της αγροτιάς θα γνωρίσει μεγάλες εντάσεις:

«Το προλεταριάτο θα είναι αναγκασμένο να απλώσει τη ταξική πάλη στα χωριά και να καταστρέφει, με αυτόν τον τρόπο, την κοινότητα συμφερόντων που ενώνει όλους τους αγρότες, έστω και σε περιορισμένο βαθμό. Από τη πρώτη στιγμή της κατάληψης της εξουσίας, το προλεταριάτο θα είναι αναγκασμένο να ζητήσει στήριξη στον ανταγωνισμό ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς των χωριών, ανάμεσα στο αγροτικό προλεταριάτο και την αγροτική αστική τάξη. Ενώ η ανομοιογένεια της αγροτιάς δημιουργεί δυσκολίες και περιορίζει τη βάση της προλεταριακής πολιτικής, ο ανεπαρκής βαθμός ταξικής διαφοροποίησης στην αγροτιά, θα δημιουργήσει εμπόδια στην ανάπτυξη της προωθημένης ταξικής πάλης στο εσωτερικό της, μιας πάλης στην οποία μπορεί να στηριχτεί το προλεταριάτο των πόλεων. Ο πρωτογονισμός της αγροτιάς στρέφει το εχθρικό του πρόσωπο στο προλεταριάτο».12

Ο φανατισμός που διακατέχει τους αγρότες για την ιδιοκτησία τους, θα σημαίνει ότι θα καλωσορίσουν το προλεταριάτο που τους βοηθάει να αποκτήσουν τη γη των γαιοκτημόνων, αλλά επίσης ότι θα στραφούν εναντίον του όσο θα εφαρμόζει τις κολλεκτιβίστικες και διε- θνιστικές πολιτικές του:

«Οσο περισσότερο σαφής κι αποφασιστική γίνεται η πολιτική του προλεταριάτου που κατέχει την εξουσία, τόσο περισσότερο το έδαφος που πατάει στενεύει και γίνεται πιο ασταθές. Είναι πολύ πιθανό κι ίσως αναπόφευκτο να προκύψει αυτή η κατάσταση...

Τα δυο βασικά γνωρίσματα της προλεταριακής πολιτικής τα οποία θα συναντήσουν τη μεγαλύτερη αντίθεση από τους συμμάχους του προλεταριάτου, είναι ο κολεκτιβισμός κι ο διεθνισμός.

Ο πρωτόγονος και μικροαστικός χαρακτήρας της αγροτιάς, η περιορισμένη επαρχιακή οπτική της, η έλλειψη παγκοσμίων πολιτικών δεσμών και εντάξεων, θα δημιουργήσει τρομερές δυσκολίες για την παγίωση της επαναστατικής πολιτικής και του προλεταριάτου στην εξουσία».11

- 163 -

Τόνι Κλιφ

Την τύχη της επανάστασης στη Ρωσία θα τη κρίνει η πορεία της διεθνούς επανάστασης στη Δύση:

«Μέχρι ποιου σημείου μπορεί η σοσιαλιστική πολιτική της εργατικής τάξης να εφαρμοστεί στις καθυστερημένες οικονομικές συνθήκες της Ρωσίας; Ένα μόνο μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα -ότι πολύ πριν έρθει αντιμέτωπη με τη τεχνική καθυστέρηση της χώρας, θα έρθει αντιμέτωπη με πολιτικά εμπόδια. Χωρίς την άμεση κρατική υποστήριξη του ευρωπαϊκού προλεταριάτου, η εργατική τάξη στη Ρωσία δεν μπορεί να διατηρηθεί στην εξουσία και να μετατρέψει τη προσωρινή κυριαρχία της σε μια σοσιαλιστική δικτατορία με διάρκεια. Όμως, από την άλλη πλευρά, δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι η σοσιαλιστική επανάσταση στη Δύση θα μας επιτρέψει να μετατρέψουμε άμεσα τη προσωρινή κυριαρχία της εργατικής τάξης σε μια σοσιαλιστική δικτατορία».14

Η επανάσταση δεν θα μπορέσει να επιβιώσει για πολύ σε απομόνωση:

«Αν το ρώσικο προλεταριάτο βρεθεί στην εξουσία, έστω και μόνο εξαιτίας της προσωρινής συγκυρίας των περιστάσεων στην αστική μας επανάσταση, θα αντιμετωπίσει την οργανωμένη εχθρότητα της παγκόσμιας αντίδρασης, όμως, ταυτόχρονα, θα συναντήσει την ετοιμότητα του παγκόσμιου προλεταριάτου να του προσφέρει οργανωμένη βοήθεια. Αφημένη στις δικές της δυνάμεις, η εργατική τάξη της Ρωσία θα συντρίβει αναπόφευκτα από την αντεπανάσταση, από τη στιγμή που η αγροτιά τής γυρίσει τη πλάτη. |Η εργατική τάξη) δεν θα έχει άλλη επιλογή, από το να συνδέσει τη μοίρα της πολιτικής εξουσίας της με τη μοίρα ολόκληρης της ρώσικης επανάστασης, με τη μοίρα της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ευρώπη. Η κολοσσιαία κρατική ισχύ που του έχει δοθεί από τη προσωρινή συγκυρία της αστικής επανάστασης, θα ριχτεί στη ζυγαριά της ταξικής πάλης σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο. Με τη κρατική εξουσία στα χέρια του, με την αντεπανάσταση πίσω του και την ευρωπαϊκή αντίδραση μπροστά του,(το προλεταριάτο της Ρωσίας] θα στραφεί στους συντρόφους του σε όλο τον κόσμο με τη παλιά πολεμική κραυγή που τώρα θα είναι το κάλεσμα στην ύστατη μάχη: Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!»15

- 164-


Τα γεγονότα επιβεβαίωσαν εξολοκλήρου τη προφητική πρόβλεψη του Τρότσκι.

Μετά την επανάσταση, το 1922, ο Τρότσκι διατύπωσε μια λαμπρή περίληψη της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης:

«Η Ρώσικη Επανάσταση παρόλο που είχε να κάνει με αστικά καθήκοντα, δεν μπορούσε να περιοριστεί στην εκπλήρωση αυτών των καθηκόντων. Η επανάσταση μπορούσε να εκπληρώσει τα άμεσα, αστικά καθήκοντα μόνο με το πάρσιμο της εξουσίας από το προλεταριάτο. Και το προλεταριάτο από τη στιγμή που θα είχε την εξουσία στα χέρια του, δεν θα μπορούσε να περιοριστεί στα αστικά πλαίσια της επανάστασης. Αντίθετα, η προλεταριακή πρωτοπορία, για να διασφαλίσει τη νίκη της θα έπρεπε από τα πρώτα στάδια της κυριαρχίας να πραγματοποιήσει μεγάλες επιθέσεις όχι μόνο στις φεουδαρχικές αλλά και στις καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησίας. Στη πορεία αυτών των επιθέσεων θα έρθει σε σύγκρουση όχι μόνο με τις αστικές ομάδες που τη στήριξαν κατά τα πρώτα στάδια του επαναστατικού αγώνα της, αλλά και με τις πλατιές μάζες της αγροτιάς με τη συνεργασία των οποίων το προλεταριάτο ήρθε στην εξουσία.

Οι αντιθέσεις ανάμεσα σε μια εργατική κυβέρνηση και τη μεγάλη πλειοψηφία της αγροτιάς σε μια καθυστερημένη χώρα μπορούν να λυθούν σε διεθνή κλίμακα, στην αρένα της παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης. Το νικηφόρο προλεταριάτο αφού έσπασε, λόγω ιστορικής αναγκαιότητας, τα στενά όρια της ρώσικης επανάστασης, θα είναι αναγκασμένο να σπάσει και τα εθνικά και κρατικά της όρια, δηλαδή θα είναι αναγκασμένο να επιδιώξει συνειδητά τη μετατροπή της ρώσικης επανάστασης σε πρόλογο της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης».16

Η μ ο ν α δ ικ ό τη τα τ η ς άποψ ης ίο υ τρ ό τσ κ ιΚανένας από τους μαρξιστές ηγέτες δεν συμφώνησε με τη θεωρία

της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι. Έχουμε ήδη εξετάσει τις θέσεις των μενσεβίκων και των μπολσεβίκων. Ομως, ακόμα κι ο Πάρβους, που βρισκόταν πιο κοντά στη σκέψη του Τρότσκι, δεν συμφωνούσε μαζί του. Οι ιδέες του Πάρβους δεν ταυτίζονταν με αυτές του Τρότσκι. Ο

-165 -

Τόνι Κλιφ

Τρότσκι εξηγεί ότι:

«Το 1905 οι απόψεις |του Πάρβους) ήταν κοντά στις δικές μου, χωρίς ωστόσο να ταυτίζονται... Ο Πάρβους δεν πίστευε ότι μια εργατική κυβέρνηση στη Ρωσία θα κινιόταν στη κατεύθυνση της σοσιαλιστικής επανάστασης, δηλαδή ότι στη πορεία εκπλήρωσης των δημοκρατικών καθηκόντων θα μετεξελισσόταν σε σοσιαλιστική δικτατορία. Ο Πάρβους περιόριζε την εργατική κυβέρνηση στα δημοκρατικά της καθήκοντα...

Το 1905... Ο Πάρβους έβλεπε τη κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο ως το δρόμο προς τη δημοκρατία κι όχι προς το σοσιαλισμό, ουσιαστικά ανέθετε στο προλεταριάτο το ρόλο που θα διαδραμάτιζε τους πρώτους οχτώ με δέκα μήνες της Επανάστασης του Οκτώβρη. Παραπέρα, ακόμα και τότε ο Πάρβους έδειχνε προς μια δημοκρατία τύπου Αυστραλίας, όπου το εργατικό κόμμα θα έχει τη κυβέρνηση αλλά όχι την εξουσία και θα εφαρμόζει τα ρεφορμιστικά του αιτήματα ως παράρτημα του προγράμματος της αστικής τάξης».17

Ποια ήταν η θέση της Ρόζας Λούξεμπουργκ; Στην αυτοβιογραφία του ο Τρότσκι υποστηρίζει ότι κατά τη διάρκεια του Πέμπτου Συνεδρίου του ΣΔΕΚΡ στο Λονδίνο το 1907, η Ρόζα υιοθέτησε την ίδια θέση μ' αυτόν σχετικά με τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης.1* Τον ίδιο ισχυρισμό επαναλαμβάνει κι ο Ισαάκ Ντόϋτσερ στο «Ο Προφήτης Οπλισμένος» χωρίς, όμως, να τον τεκμηριώνει περισσότερο.19 Ο συγγραφέας αυτών των γραμμών είχε υιοθετήσει αυτό τον ισχυρισμό στο βιβλίο του για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ.” Ομως, μια προσεκτικότερη εξέταση αποκαλύπτει ότι ο ισχυρισμός δεν είναι σωστός.21

Στο άρθρο της «Τα Οργανωτικά Προβλήματα της Ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας» η Ρόζα Λούξεμπουργκ γράφει: «Η επανάσταση που θα ξεσπάσει σύντομα στη Ρωσία θα είναι αστική κι όχι προλεταριακή».22 Στο Πέμπτο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ η Ρόζα Λούξεμπουργκ δήλωσε ότι η μαζική απεργία των εργατών στη Ρωσία «ήταν ένα μέσο ταξικής πάλης για την κατάκτηση των πιο στοιχειωδών ελευθεριών στο σύγχρονο ταξικό κράτος».23 Το 1915 έγραφε πάλι αναφερόμενη στην επανάσταση του 1905 ότι: «Ήταν μια προλεταριακή επανάσταση με

- 166 -


αστικά καθήκοντα και προβλήματα, ή αν θέλετε, μια αστική επανάσταση που διεξήχθη με σοσιαλιστικές, προλεταριακές μεθόδους».14

Οι απόψεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ για το χαρακτήρα της ρώσικης επανάστασης ήταν -από κάθε άποψη- ίδιες με αυτές του Λένιν κι όχι μ’ αυτές του Τρότσκι. Είναι αλήθεια ότι χρησιμοποίησε τη φράση «διαρκής επανάσταση». Για παράδειγμα, αμέσως μετά τη Ματωμένη Κυριακή της 9 Γενάρη έγραψε για την ανάγκη «η ρώσικη επανάσταση να διατηρήσει το διαρκή της χαρακτήρα».*5

Αλλοι, όπως ο Καρλ Κάουτσκι κι ο Φραντς Μέρινγκ χρησιμοποίησαν κι αυτοί τη φράση «διαρκής επανάσταση» όταν έγραψαν για τη ρώσικη επανάσταση. Ο Κάουτσκι, για παράδειγμα, το έκανε όταν έγραψε για την Επανάσταση του 1905.0 Τρότσκι ισχυρίστηκε το 1922 ότι «ο Κάουτσκι ταυτίστηκε πλήρως με τις απόψεις μου... Υιοθέτησε την προοπτική της 'διαρκούς επανάστασης’» ." Η αλήθεια είναι ότι η αντίληψη του Κάουτσκι ήταν διαμετρικά αντίθετη μ’ αυτή του Τρότσκι. Ο Κάουτσκι θεωρούσε ότι ο χαρακτήρας της ρώσικης επανάστασης θα ήταν αστικός και εξαιτίας της ασυνέπειας της αστικής τάξης, την επανάσταση θα την έφερνε σε πέρας το προλεταριάτο κι η αγροτιά. Ο Λένιν είχε δίκιο όταν δήλωσε, σε ένα πρόλογο της ρωσικής μετάφρασης του δοκιμίου του Κάουτσκι, ότι η θέση του τελευταίου ταυτιζόταν με εκείνη του μπολσεβικισμού.

Ο Λ έ νιν κι η θεωρία το υ ΤρότσκιΈχουμε ήδη περιγράφει τη θέση του Λένιν για τη «δημοκρατική δι

κτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς» σε σχέση με τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Είναι πολύ λυπηρό το γεγονός ότι πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Λένιν δεν είχε διαβάσει ποτέ τα «Αποτελέσματα και Προοπτικές» του Τρότσκι. Όπως έγραψε ο τελευταίος το 1929:

«Θέλω να επισημάνω ότι... ο Λένιν, όπως μου γίνεται ιδιαίτερα σαφές τώρα που διαβάζω ξανά τα παλιά άρθρα του, δεν διάβασε

- 167 -

Τόνι Κλιφ

ποτέ τη βασική μου εργασία... Η εξήγηση πιθανά είναι ότι το Ή Επανάστασή μας' που δημοσιεύτηκε το 1906, κατασχέθηκε πολύ γρήγορα και κατόπιν όλοι μας βρεθήκαμε στην εμιγκράτσια, όμως ίσως να έπαιξε και ρόλο το γεγονός ότι τα 2/3 του βιβλίου αποτελούταν από ανατυπώσεις παλιών άρθρων. Αργότερα πολλοί σύντροφοι μού είπαν ότι δεν διάβασαν το βιβλίο γιατί νόμιζαν ότι αποτελούταν αποκλειστικά από παλιές εργασίες... Ο Λένιν σε κανένα σημείο δεν αναλύει ή αναψέρεται σε κάποιο απόσπασμα από το «Αποτελέσματα και Προοπτικές» ούτε καν φευγαλέα, και κάποιες από τις αντιρρήσεις του Λένιν για τη διαρκή επανάσταση, οι οποίες προφανώς δεν έχουν σχέση με μένα, αποδεικνύουν ότι δεν είχε διαβάσει αυτό το βιβλίο».27

Ο Λένιν που ήταν τόσο έντονα κριτικός στην συμβιβαστικότητα του Τρότσκι απέναντι στους μενσεβίκους, είναι βέβαιο ότι δεν θα έκανε και τον κόπο να αναζητήσει ένα σπάνιο βιβλίο του οποίου ένα τμήμα ήταν το «Αποτελέσματα και Προοπτικές».

Δεν υπάρχει αμφιβολία η προοπτική του Τρότσκι για τη ρώσικη επανάσταση αποδείχτηκε ολόσωστη το 1917. Αποδείχτηκε ότι ήταν σωστή όχι μόνο απέναντι στην προοπτική που έδιναν οι μενσεβίκοι, αλλά και απέναντι στις απόψεις του Λένιν από το 1905 μέχρι το 1916 για τη «δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς».

Ωστόσο, παρά τη καθαρή ματιά του για τις μελλοντικές εξελίξεις, ο Τρότσκι έκανε σοβαρό λάθος στην ανάλυση των συγκεκριμένων προοπτικών του μπολσεβικισμού και του μενσεβικισμού. Για τον Τρότσκι και τα δυο ρεύματα ήταν δεδομένο ότι θα γίνονταν εμπόδια στο δρόμο της επανάστασης. Αυτή ήταν για παράδειγμα η άποψη που έκψρασε στο άρθρο «Οι διαφορές μας» που έγραψε το 1909 και δημοσιεύτηκε στη πολωνική μαρξιστική επιθεώρηση της Ρόζας Λούξεμπουργκ, τη Przeglad social-demokratyczny:

«Ενώ οι μενσεβίκοι παίρνουν ως αφετηρία τους την αψηρημένη έννοια ότι ‘η επανάστασή μας είναι αστική’ και καταλήγουν στην ιδέα ότι το προλεταριάτο πρέπει να προσαρμόσει όλες τις τακτι

- 168 -


κές του στη συμπεριφορά των φιλελεύθερων αστών για να εξασφαλίσουν το πέρασμα της κρατικής εξουσίας στην αστική τάξη, οι μπολσεβίκοι έχουν ως αφετηρία τους μια εξίσου αψηρημένη έννοια - τη ‘δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς’- και καταλήγουν στην ιδέα ότι ένα προλεταριάτο που κατέχει την κρατική εξουσία θα επιβάλει αστικοδημοκρατικούς περιορισμούς στον εαυτό του. Είναι αλήθεια ότι πάνω σε αυτό το ζήτημα η διαφορά ανάμεσά τους είναι μεγάλη: ενώ οι αντεπανα- στατικές πτυχές του μενσεβικισμού έχουν ήδη γίνει απολύτως εμφανείς, αυτές του μπολσεβικισμού θα αποτελέσουν σοβαρή απειλή μόνο στην περίπτωση της νίκης».2®

Ομως, ο Τρότσκι έκρινε λάθος τον Λένιν οι προοπτικές του οποίου για την επανάσταση του 1905 δεν περιλάμβαναν μόνο μια αδύνατη πλευρά -τον περιορισμό της επανάστασης σε αστικοδημοκρατικά καθήκοντα- αλλά και μια δυνατή, την εσωτερική δυναμική της, την ανεξάρτητη δράση της εργατικής τάξης. Όταν ήρθε η δοκιμασία του 1917, ο μπολσεβικισμός, ύστερα από μια εσωτερική σύγκρουση, απέβαλε την αστικοδημοκρατική κρούστα του. Ο Λένιν απέδειξε στη δράση ότι ένας επαναστατικός στρατός με περιορισμένο πρόγραμμα μπορεί να ξεπε- ράσει τους περιορισμούς αυτού του προγράμματος, εφόσον παραμένει αυθεντικά επαναστατικός, ανεξάρτητος και διαδραματίζει ηγεμονικό ρόλο στον αγώνα.

Τπήρχε μια αντίφαση στις θέσεις του Λένιν για τις προοπτικές της ρώσικης επανάστασης, μια αντίφαση ανάμεσα στα αστικοδημοκρατικά καθήκοντα της επανάστασης και τον ηγετικό ρόλο του προλεταριάτου σε αυτήν. Όσον αφορά το πρώτο στοιχείο, δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα στον μπολσεβικισμό και τον μενσεβικισμό, όμως διέφεραν ριζικά όσον αφορά τον ηγετικό ρόλο του προλεταριάτου. Ο Λένιν έγραψε:

«Οι μπολσεβίκοι διεκδικούσαν για το προλεταριάτο το ρόλο του ηγέτη της επανάστασης. Οι μενσεβίκοι περιόριζαν το ρόλο του στα καθήκοντα της ακρας αντιπολίτευσης.’ Οι μπολσεβίκοι καθόριζαν συγκεκριμένα το ταξικό χαρακτήρα και τη ταξική σημασία της επανάστασης, λέγοντας ότι μια νικηφόρα επανάσταση εξυπακούεται ότι θα είναι μια 'επαναστατική δικτατορία του προ-

- 169 -

Τόνι Κλιφ

λεταριάτου και της αγροτιάς Οι μενσεβίκοι ερμήνευαν πάντοτε την έννοια της αστικής επανάστασης με τόσο λαθεμένο τρόπο που τους οδηγούσε να δεχτούν ότι ο ρόλος του προλεταριάτου στην επανάσταση θα ήταν ένας ρόλος υποταγής και εξάρτησής του από την αστική τάξη».”

Και ξανά:

«Οι σοσιαλδημοκράτες στηρίζουν τους υπολογισμούς τους ολοκληρωτικά και αποφασιστικά στη δραστηριότητα, στη συνει- δητότητα και στην ανάπτυξη της οργάνωσης του προλεταριάτου, στην επιρροή του πάνω στη μάζα των εργαζόμενων και των εκμε- ταλλευομένων».30

Παραπέρα:

«Σύμφωνα με την προλεταριακή σκοπιά των πραγμάτων, η ηγεμονία σε έναν πόλεμο πηγαίνει σ’ εκείνον που παλεύει με τον πιο ενεργητικό τρόπο, που ποτέ δεν χάνει μια ευκαιρία για να δώσει ένα χτύπημα στον εχθρό, που πάντοτε συνταιριάζει τη δράση με τα λόγια, που είναι λοιπόν ο ιδεολογικός ηγέτης των δημοκρατικών δυνάμεων, που κριτικάρει τις μεσοβέζικες πολιτικές κάθε είδους».31

Μόνο ένα βήμα χωρίζει την αντίληψη του Λένιν για την ανεξαρτησία και ηγεμονία του προλεταριάτου από την άποψη ότι μπορεί να ξε- περάσει τα αστικοδημοκρατικά όρια και να προχωρήσει στη προλεταριακή επανάσταση. Τον Σεπτέμβρη του 1905 έγραφε για παράδειγμα:

«Από τη δημοκρατική επανάσταση πρέπει κατευθείαν και σε απόλυτη συμφωνία με το μέγεθος της δύναμής μας -της δύναμης του ταξικού συνειδητού και οργανωμένου προλεταριάτου- να αρχίσουμε να περνούμε στη σοσιαλιστική επανάσταση. Είμαστε υπέρ της αδιάκοπης επανάστασης. Δεν θα μείνουμε στη μέση του δρόμου»."

Περιληπτικά, ο Λένιν δίνει δυο διαφορετικές απαντήσεις στο ερώτημα: τι γίνεται μετά τη νίκη της επανάστασης; Η πρώτη, την οποία μπορούμε να τη βρούμε κυρίως στο βιβλίο του «Δυο τακτικές της Σοσιαλδημοκρατίας στη Δημοκρατική Επανάσταση» είναι ότι θα υπάρξει

- 170-


μια περίοδος καπιταλιστικής ανάπτυξης. Η δεύτερη μπορεί να διατυ

πωθεί σύντομα ω ς εξής: ας πάρουμε την εξουσία και μετά βλέπουμε.

Ο πω ς έλεγε κι ο Ναπολέων: «On s’ engage et p u is ... on voit».

Είναι αλήθεια ότι η ασάφεια των διατυπώσεων του Λένιν για τη δη

μοκρατική δικτατορία στο «Δυο Τακτικές...» έκανε δυνατό το γλίστρη

μα μπολσεβίκων ηγετών προς τον μενσεβικισμό, όπω ς κι έγινε ανάμεσα

τον Μ άρτη-Απρίλη του 1917 όταν ο Στάλιν, ο Κάμενεφ κι άλλοι υπο

στή ριξα ν την Π ροσωρινή Κ υβέρνηση. Ο Τ ρ ό τσ κ ι είχε δίκιο όταν

ασκούσε κριτική στο «Δυο Τ α κτικές...» . Είχε, όμως, απολύτω ς άδικο

όταν υποτιμούσε τη βασικό δυνατό πολιτικό σημείο των μπολσεβίκων.

Δεν έκρινε σωστά τη στάση του Λένιν γιατί δεν την αντιμετώπιζε δια

λεκτικά.

Πρέπει να πάρουμε υπόψη τη δυναμική των στοιχείων στα οποία

βασιζόταν και ταυτόχρονα διαμόρφωνε ο Λένιν: τη πάλη του προλετα

ριάτου ενάντια στον τσαρισμό και τους συνεργούς του, τη φιλελεύθερη

αστική τάξη, τον αγώνα του προλεταριάτου σαν εμπροσθοφυλακή της

αγροτιάς, του ηγεμονικού του ρόλου σε μια ένοπλη εξέγερση, το ρόλο

ενός μαρξιστικού κόμματος στη πάλη για την κατάκτηση της εξουσίας

κλπ. Σ ε αυτήν την επαναστατική άλγεβρα, η πραγματική τιμή του

άγνωστου ή αμφίβολου στοιχείου στην εξίσωση του Λένιν -π ό σ ο πέρα

από το μίνιμουμ πρόγραμμα θα προχωρήσει η δημοκρατική επανάστα

ση- θα καθοριζόταν ουσιαστικά από τη δυναμική του ίδιου του αγώνα.

Παρόλα αυτά, η αδυναμία της άποψης του Λένιν για τη δημοκρατική

δικτατορία, προκάλεσε το 1917 μια κρίση ηγεσίας στο κόμμα, πριν ο

ίδιος επιστρέφει στη Ρωσία. Ή ταν εκείνος και μόνο εκείνος που επανε-

ξόπλισε το κόμμα ξεπερνώντας την ασάφεια της αντίληψης για τη δη

μοκρατική δικτατορία. (Α ργότερα, την εποχή τη ς επικράτησης του

Στάλιν στη δεκαετία του 1920, αυτή η αντίληψη διαδραμάτισε ένα πο

λύ άσχημο ρόλο).

Ο υσια στικά , τον Τ ρ ότσκι πα ραπλάνησε η δυνα τότητά του για

αψηρημένες γενικεύσεις. Δεν μπόρεσε να εκτιμήσει σω στά τα πλεονε

κτήματα όχι μόνο σ το πρόγραμμα του μπολσεβικ ισμού, α λλά και

- 171 -

Τόνι Κλιφ

στους ανθρώπους που συσπειρώνονταν, οργανώνονταν και εκπαιδεύο

νταν πίσω από τα προγράμματα. Έτσι, σε ολόκληρο το βιβλίο του για

την ιστορία της επανάστασης του 1905, δεν βρίσκουμε ούτε μια αναφο

ρά στους μπολσεβίκους ή τον Λένιν. Πολύ αργότερα ο ίδιος ομολογού

σε ότι:

«Έχοντας μείνει μακριά κι από τις δυο φράξιες την περίοδο της προσφυγιάς, ο συγγραφέας δεν μπόρεσε να εκτιμήσει πλήρως ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, ότι δηλαδή, πίσω από τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον μπολσεβικισμό και τον μενσεβικισμό, διαμορφώνονταν αντίστοιχα αλύγιστοι επαναστάτες από τη μια μεριά και στοιχεία που γίνονταν όλο και περισσότερο συμβιβαστικά και οπορτουνιστικά από την άλλη».13

Αλλού έχω γράψει:

«Σαν συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι η αψηρημένη αλγεβρική

φόρμουλα του Λένιν για τη δημοκρατική δικτατορία, μεταφράστηκε

στη ζωή στη γλώσσα της αριθμητικής και ότι τα τελικά του συμπερά

σματα ήταν το γενικό σύνολο της δράσης του μπολσεβίκικου κόμμα

τος που κατάψερε να μπει επικεφαλής της εργατικής τάξης».14

Ο Τρότσκι έκλινε πάντοτε προς την υπερβολική αφαίρεση. Ό πω ς

το έθεσ ε ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του:

«Η αίσθηση της ανωτερότητας του γενικού απέναντι στο μερικό,

του νόμου απέναντι στο μεμονωμένο γεγονός, της θεωρίας απέναντι

στη προσωπική εμπειρία, είχε ριζώσει στο μυαλό μου από τη νεανική

μου ηλικία και δυνάμωνε όσο προχωρούσαν τα χρόνια. Αργότερα [αυ

τή η προσέγγιση] έγινε ένα αναπόσπαστο στοιχείο του συγγραφικού

και πολιτικού έργου μου».15

Η θέση του Τρότσκι ότι οι αντιλήψεις των μπολσεβίκων και των

μενσεβίκων για τη ρώσικη επανάσταση ήταν ανάλογες, αποδείχτηκε

εντελώς λάθος. Πρέπει πάντοτε να έχουμε την αίσθηση των ορίων π έ

ρα από τα οποία μια αναλογία γίνεται ψευδής. Ή ταν αυτή η αψηρημένη

αντίληψη που τροφοδότησε επί πολλά χρόνια τον συμψιλιωτισμό του

- 1 72 -


Τρότσκι, αφού στο κάτω-κάτω, για εκείνον, κι οι δυο φράξιες είχαν εξί

σου λάθος στις εκτιμήσεις τους γύρω από το κεντρικό ζήτημα των προ

οπτικών της ρώσικης επανάστασης.

Ή ταν το εύρος της ιστορικής του οπτικής γωνίας που έκανε τον

Τρότσκι να μην διακρίνει τις πραγματικές, ποιοτικές διαφορές ανάμεσα

στον μπολσεβικισμό και τον μενσεβικισμό. Δεν έλαβε υπόψη του τα

λόγια του Κλάουζεβιτς που τόσο αγαπούσε ο Λένιν, ότι δηλαδή για να

συνταιριάξεις μια αφηρημένη έννοια με τον πραγματικό κόσμο, χρειά

ζεται «να επιστρέφεις στα δεδομένα της σχετικής εμπειρίας, γιατί όπως

πολλά φυτά βγάζουν καρπούς μόνο όταν δεν σηκώνονται πολύ ψηλά

από το έδαφος, με τον ίδιο τρόπο στις πρακτικές τέχνες, τα θεωρητικά

φύλλα και άνθη δεν πρέπει να απομακρύνονται αλλά να μένουν κοντά

στην εμπειρία, η οποία είναι το κατάλληλο έδαφος γι’ αυτά».34

Η ασυναγώνιστη ικανότητα του Τρότσκι να γενικεύει, ήταν η πηγή

της αδυναμίας να κατανοήσει συγκεκριμένα τον μπολσεβικισμό. Παρα-

δόξως, λοιπόν, η έξοχη θεωρητική συνεισφορά του - η θεωρία της διαρ

κούς επανάστασης- έγινε η πηγή της αδυναμίας του να κατανοήσει το

πραγματικό χαρακτήρα του μπολσεβίκικου κόμματος. Ό πω ς θα δούμε

στη συνέχεια, αυτή την αδυναμία την ξεπέρασε μόνο το 1 9 1 7 .0 ίδιος ο

Τρότσκι εξήγησε πώ ς ξεπέρασε τις λανθασμένες απόψεις του:

«Ο καθένας από μας είχε την ευκαιρία να αποκηρύξει ένα κομμάτι

από το ήδη άχρηστο παρελθόν ούτως ώ στε να διατηρήσει, να αναπτύ

ξει και διασφαλίσει τη νίκη εκείνου του άλλου κομματιού του παρελθό

ντος του που πέρασε τη δοκιμασία των γεγονότων. Ένα τέτοιο κατα

στάλαγμα δεν έρχεται εύκολα. Ό μως, μόνο με αυτό το τίμημα, και μόνο

με αυτό το τίμημα, μπορεί κάποιος να κατακτήσει το δικαίωμα να συμ

μετέχει σε μια επανάσταση της εργατικής τάξης».37

Η θεωρία τ η ς Δ ια ρκ ο ύς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς σπάει τη κυριαρχία τ ο υ κα ο υτσ κια νο ύ μαρξισμού

Μ ετά τον θάνατο του Μ αρξ και του Ένγκελς το χρίσμα του μαρξι

- 173 -

Τόνι Κλιφ

σμού ιιέρασε στον Καρλ Κάουτσκι, του επονομαζόμενου «Πάπα του

μαρξισμού». Ο μαρξισμός του ήταν βαθιά επηρεασμένος από τις κοι

νωνικές συνθήκες της εποχής στην οποία δρούσε το γερμανικό εργατι

κό κίνημα. Μ ε την εμπειρία μιας σχετικής κοινωνικής ειρήνης, με τον

καπιταλισμό να επεκτείνεται χωρίς αναταράξεις κάνοντας συστηματι

κά παραχωρήσεις στους εργάτες, ο μαρξισμός του Κάουτσκι πήρε το

δρόμο της υποταγής και καθορίστηκε από τον ρεφορμισμό. Η αντίλη

ψή του για την ιστορία ήταν μοιρολατρική, ντετερμινιστική και μηχανι

στική.

Η εργατική τάξη για τον Κάουτσκι δεν ήταν το υποκείμενο της

ιστορίας, ο διαμορφωτής των αντικειμενικών συνθηκών, αλλά ο παθη

τικός δέκτης στα ερεθίσματα του εξωτερικού κόσμου. Η εργατική τάξη,

στη θεώρηση του Κάουτσκι, ήταν το αντικείμενο της ιστορίας. Σύμφω

να μ’ αυτόν, η δύναμη της εργατικής τάξης θα μεγάλωνε αυτόματα -μ ε

την αύξηση του αριθμού των εργατών, την αύξηση τη ς οικονομικής

τους δύναμης και από το αναπόφευκτο προϊόν όλων των παραπάνω:

την ανάπτυξη της συνείδησης. Αυτή η διαδικασία θα οδηγούσε αναπό

φευκτα στον σοσιαλισμό. Ό σο μεγάλωνε η εργατική τάξη σε μέγεθος

τόσο θα αναπτυσσόταν κι η συνείδησή της, μέχρι που η μεγάλη της

πλειοψηψία να ταχτεί υπέρ του σοσιαλισμού. «Η οικονομική ανάπτυξη

θα ο δηγή σει με φ υσικό τρ ό π ο στη ν επίτευξη α υτή ς τη ς προόδου»

έγραφε ο Κάουτσκι.1*

Τα μοναδικά καθήκοντα που είχε μπροστά του το σοσιαλιστικό

κόμμα ήταν τα καθήκοντα της προπαγάνδας και της οργάνωσης:

«Το σοσιαλιστικό κόμμα είναι ένα επαναστατικό κόμμα, όμως όχι

ένα κόμμα που κάνει την επανάσταση. Γνωρίζουμε ότι ο σκοπός μας

μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια επανάσταση. Γνωρίζουμε επίσης πό

σο λίγο περνάει από το χέρι μας να δημιουργήσουμε μια επανάσταση,

ακριβώς όσο λίγο περνάει από το χέρι των αντιπάλων μας να την εμπο

δίσουν. Δεν είναι μέρος της δουλειάς μας να υποθάλψουμε μια επανά

σταση ή να προετοιμάσουμε το δρόμο για αυτήν».”

- 174 -


Τ ρ εις άνθρω ποι έκαναν σμπαράλια τον πα θητικό , μηχανιστικό

μαρξισμό του Κάουτσκι: ο Λένιν, με τη θεωρία του για το επαναστατικό

κόμμα και την αποκατάσταση της αυθεντικής μαρξιστικής αντίληψης

για το κράτος και την επανάσταση, η Ρόζα Λούξεμπουργκ με την ανά

λυσή της για τη μαζική απεργία κι ο Τρότσκι με τη θεωρία της Διαρ

κούς Επανάστασης. Από μια άποψη, ο καθένας από αυτούς τους τρεις,

αντέδρασε σε μια συγκεκριμένη πτυχή του καουτσκισμού με την οποία

ερχόταν αντιμέτωπος στη πολιτική του δράση. Ο Λένιν, ο οποίος ήταν

ο κύριος οργανω τής του επαναστατικού κόμματος, χρειάστηκε από

νωρίς να έρθει αντιμέτω πος με το ζήτημα του κόμματος, της σχέσης

του με τη τάξη, την ανισομέρεια στο επίπεδο συνείδησης διαφορετικών

στρωμάτων εργατών και για το πώ ς το επαναστατικό κόμμα θα σχετι

ζόταν με διαφορετικά τμήματα της τάξης. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, αντι

μέτωπη με μια πανίσχυρη γραφειοκρατία στα συνδικάτα και στο Σ ο

σιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας, στράφηκε στη μαζική απεργία

αντιμετωπίζοντας την ω ς το ηφαίστειο που θα έσπαγε τη κρούστα η

οποία περιόριζε το εργα τικό κίνημα. Ο Τ ρ ότσκι ω ρίμασε πολιτικά

ακριβώς στο αποκορύφωμα της επανάστασης και διατύπωσε τη θεωρία

της Διαρκούς Επανάστασης.

Τ ο γεγονός ότι η έξοχη θεωρία του Τρότσκι δεν είχε κανέναν απο-

λύτω ς αντίχτυπο στο σοσιαλιστικό κίνημα της Ρωσίας ήταν κάτι τραγι

κό. Οι μενσεβίκοι, που απομακρύνθηκαν από τον ριζοσπαστισμό που

είχαν δείξει το 1905, την απέρριψαν χωρίς πολύ σκέψη. Οι μπολσεβίκοι

δεν ήταν πρόθυμοι να δώσουν τη παραμικρή προσοχή στις ιδέες ενός

υπερασπιστή του μενσεβικισμού. Η «αντιψραξιονιστική» φράξια του

Τρότσκι ουσιαστικά υπονόμευσε τη θεωρητική προσφορά του. Η δύνα

μη μιας αλυσίδας καθορίζεται από τη δύναμη του πιο αδύναμου κρίκου

της - και στη περίπτωση του Τρότσκι αυτός ο κρίκος ήταν η στάση του

απέναντι στο ζήτημα του κόμματος. Ή ταν μια αδυναμία που αργότερα,

στη δεκαετία του 1920, θα την εκμεταλλευόταν ο Στάλιν στη φραξιονι

στική πάλη του ενάντια στον Τρότσκι.

- 175 -

Τόνι Κλιφ

9Ο Τρότσκι δικάζεται

Η δίκη του Σοβιέτ της Π ετρούπολης ξεκίνησε στις 19 Σεπτέμβρη.

Από την πρώτη μέρα, το δικαστήριο πλημμύρισε με ψηφίσματα που

καταδίκαζαν τη δίωξη, τα οποία υπέγραφαν χιλιάδες εργάτες. Ένα από

αυτά τα ψηφίσματα δήλωνε ότι:

«Εμείς οι κάτωθι υπογεγραμμένοι εργάτες στο εργοστάσιο Ομπούχοφ... διαμαρτυρόμαστε για τη άδικη μεταχείριση του Σοβιέτ από την κυβέρνηση και ιδιαίτερα για τις κατηγορίες που έχουν απαγγελθεί ενάντια στους συντρόφους μας, οι οποίοι απλά υλοποίησαν τα αιτήματα μας μέσω του Σοβιέτ. Και δηλώνουμε στην κυβέρνηση ότι αν ο σύντροφός μας Π. Α. Ζλύντνεψ, ο οποίος χαίρει της εκτίμησης όλων μας, είναι ένοχος, τότε όλοι μας είμαστε ένοχοι, κάτι το οποίο το επιβεβαιώνουμε με τις υπογραφές μας.

Περισσότερες από 2.000 υπογραφές ακολουθούσαν».1«Το κτίριο των δικαστηρίων είχε τεθεί σε στρατιωτικό νόμο και

είχε μετατραπει σε οχυρωμένο στρατόπεδο. Στο προαύλιο, στις πύλες, στους γειτονικούς δρόμους, είχαν εγκατασταθεί λόχοι στρατού και Κοζάκων. Στην υπόγεια σήραγγα που ένωνε το κτίριο της φυλακής με τα δικαστήρια, σε κάθε γωνία, σε κάθε αίθουσα στο δικαστικό μέγαρο, πίσω από τη πλάτη κάθε κατηγορούμενου, ίσως ακόμα και μέσα στις καμινάδες, μπορούσες να δεις χωροφύλακες με τις σπάθες τους τραβηγμένες από το θηκάρι.

Περίπου 400 μάρτυρες κλήθηκαν να καταθέσουν, από τους οποίους παρουσιάστηκαν καμιά διακοσαριά. Εργάτες, βιομήχα-

- 176 -


νοι, χωροφύλακες, μηχανικοί, υπηρέτες και υπηρέτριες, απλοί πολίτες. δημοσιογράφοι, ταχυδρομικοί και τηλεγραφικοί υπάλληλοι, αστυνομικοί διευθυντές, γυμνασιόπαιδα, μέλη της Δούμα και γερουσιαστές, θυρωροί, καθηγητές, αλήτες και στρατιώτες, επί ένα ολόκληρο μήνα παρέλασαν μπροστά απ’ το δικαστήριο. Και κάτω από τα διασταυρούμενα πυρά απ’ τις έδρες των δικαστών, των επιτρόπων, της υπεράσπισης και τους πάγκους των κατηγορουμένων -π ρ ο π α ν τό ς από εκείνη τη πλευρά- ξαναζωντάνεψαν γραμμή τη γραμμή, γράμμα το γράμμα, τη περίοδο της δράσης, της τόσο πλούσιας σε γεγονότα, του εργατικού Σοβιέτ».

Τα συναισθήματα της αντι-Τσαρικής κοινής γνώμης εκφράστηκαν

σε ένα σωρό περιστατικά:

«Εφημερίδες, γράμματα, γλυκά και λουλούδια -άπειρες ποσότητες λουλουδιών- έκαναν την εμφάνισή τους. Λουλούδια στις μπουτονιέρες, λουλούδια σε χέρια και αγκαλιές και τέλος λουλούδια απλωμένα στους εδώλια των κατηγορουμένων. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου δεν τολμούσε να αποβάλει’ αυτούς τους ευωδιαστούς εισβολείς. Στο τέλος, ακόμα κι οι αξιωματικοί της χωροφυλακής και οι υπάλληλοι του δικαστηρίου, πλήρως αποθαρρυμένοι’ από την επικρατούσα ατμόσφαιρα, έδιναν τα λουλούδια στους κατηγορούμενους...

Κατόπιν, οι εργάτες κλήθηκαν να καταθέσουν ως μάρτυρες. Δεκάδες συγκεντρώθηκαν στην αίθουσα των μαρτύρων κι όταν ο υπάλληλος άνοιξε τη πόρτα της αίθουσας όπου διεξαγόταν η δίκη, τα επαναστατικά τραγούδια μπορούσαν να ακουστούν μέχρι την έδρα του προέδρου. Εκείνοι οι εργάτες μάρτυρες έκαναν μεγάλη εντύπωση. Έφεραν μαζί τους την επαναστατική ατμόσφαιρα των εργατικών προαστίων και ήταν τόσο εμφανής η θεία περιφρόνηση με την οποία αγνοούσαν το τελετουργικό του δικαστηρίου, ώ στε ο πρόεδρός, κίτρινος σαν λεμόνι, το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να απλώνει τα χέρια του σε μια χειρονομία παραίτησης».2

Σε μια στιγμή, οι κατηγορούμενοι σηκώθηκαν για να αποτιμήσουν

φόρο τιμής στη μνήμη ενός συντρόφου τους που είχε εκτελεστεί πριν

ξεκινήσει η δίκη:

- 1 77 -

Τόνι Κλιφ

«Οι μάρτυρες, οι συνήγοροι υπεράσπισης, το ακροατήριο, όλοι σηκώθηκαν σιωπηλοί για να τιμήσουν τη μνήμη του πεσόντος. Οι αξιωματικοί της αστυνομίας και της χωροφυλακής, εν πλήρη συγχύσει, σηκώθηκαν κι αυτοί μαζί με όλους τους άλλους».1

Η βάση του κατηγορητηρίου ήταν ότι το Σοβιέτ ήταν αναμεμιγμέ-

νο στην οργάνωση μιας εξέγερσης. Ο Τρ ότσκι πήρε το λόγο στις 4

Ο κτώβρη. Ξεκίνησε την ομιλία του δηλώνοντας ότι το ζήτημα της ένο

πλης εξέγερσης δεν περιλήφθηκε ποτέ στην ατζέντα του Σοβιέτ, όμως

ο λόγος γι’ αυτό ήταν ότι το Σοβιέτ θεωρούσε δεδομένη τη θέση του γι'

αυτό το ζήτημα και δεν χρειαζόταν να το συζητήσει. Κατόπιν ο Τρό-

τσκι καταπιάστηκε με το γενικότερο ζήτημα, της χρήσης βίας για πολι

τικούς σκοπούς:

«Θεωρούσε το Σοβιέτ αρμόδιο τον εαυτό του να εφαρμόσει σε κάποιες περιπτώσεις βία ή κατασταλτικά μέτρα; Η απάντησή μου σ’ αυτό το ερώτημα σε γενικές γραμμές είναι: Ναι! Στις συνθήκες που δημιουργεί μια γενική πολιτική απεργία, οι οποίες συνίστα- νται στο ότι παραλύουν τον κρατικό μηχανισμό -κά τω από αυτές τις συνθήκες κατά τις οποίες η παλιά τάξη πραγμάτων είναι εμφανές ότι πνέει τα λοίσθια κι όπου ακριβώς εναντίον αυτής της παλιάς τάξης στρέφεται η πολιτική απεργία, δεν μπορεί να δράσει, να ρυθμίσει και να διατηρήσει τη δημόσια τάξη, ακόμα και με τα βάρβαρα μέσα τα οποία ήταν και τα μόνα που είχε στη διάθεσή της. Εντωμεταξύ η απεργία έχει σπρώξει εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες έξω από τα εργοστάσια στους δρόμους και τους έχει χειραφετήσει ώστε να συμμετέχουν στη δημόσια, πολιτική ζωή. Ποιος μπορούσε να τους καθοδηγήσει, να επιβάλει την πειθαρχία στις γραμμές τους; Ποιο κομμάτι της παλιάς τάξης πραγμάτων; Η αστυνομία; Η χωροφυλακή; Η μυστική αστυνομία; Αναρωτιέμαι: ποιος; Και δεν μπορώ να βρω καμιά απάντηση. Καμιά άλλη εκτός από το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων».4

Τ ο Σοβιέτ, δήλωσε, αμφισβητεί τους μηχανισμούς του τσαρισμού,

οργανώνοντας μια πειθαρχημένη εργατική εξουσία:

«Το Σοβιέτ, το οποίο κατηύθυνε αυτή την κολοσσιαία στοιχειακή δύναμη, έβαλε στον εαυτό του το στόχο να ελαχιστοποιήσει

- 178 -


τις εσωτερικές τριβές, να προλάβει τις τυχόν υπερβολές και να εξασφαλίσει ότι τα αναπόφευκτα θύματα σε αυτόν τον αγώνα θα είναι όσο το δυνατόν λιγότερα. Και υιοθετώντας αυτούς τους σκοπούς, το Σοβιέτ μετατράπηκε στη διάρκεια της πολιτικής απεργίας που το δημιούργησε, σε όργανο της αυτοκυβέρνησης των επαναστατημένων μαζών: ένα όργανο εξουσίας. Κυβερνούσε ένα μέρος του συνόλου σύμφωνα με τη θέληση του συνόλου. Ηταν μια δημοκρατική εξουσία που οι διαταγές της εφαρμόζονταν εθελοντικά. Όμως, από τη στιγμή που το Σοβιέτ αποτελού- σε την οργανωμένη εξουσία της μεγάλης πλειοψηφίας, ήταν αναπόφευκτα αναγκασμένο να χρησιμοποιήσει κατασταλτικά μέτρα ενάντια σε εκείνα τα στοιχεία στο εσω τερικό των μαζών που έσπερναν την αναρχία στις γραμμές του. Τ ο Σοβιέτ, ως μια νέα ιστορική δύναμη, ως η μοναδική εξουσία σε μια περίοδο πλήρους ηθικής, πολιτικής και λειτουργικής χρεοκοπίας του παλιού μηχανισμού, ως η μοναδική εγγύηση της προσωπικής ασυλίας και της δημόσιας τάξης με την ορθή έννοια του όρου, θεωρούσε τον εαυτό του εξουσιοδοτημένο να χρησιμοποιεί την ισχύ του απέναντι σε τέτοια στοιχεία. Οι αντιπρόσωποι της παλιάς τάξης πραγμάτων, η οποία είναι βασισμένη εξολοκλήρου στη δολοφονική καταπίεση, δεν έχουν κανένα δικαίωμα να μιλάνε με ηθική αγανάκτηση για τις βίαιες μεθόδους του Σοβιέτ. Η ιστορική εξουσία που εκπροσωπεί ο κατήγορος σε αυτή τη δίκη, είναι η οργανωμένη βία της μειοψηψίας απέναντι στη πλειοψηψία. Η νέα εξουσία, της οποίας το Σοβιέτ είναι ο προάγγελος, είναι η οργανωμένη θέληση της πλειοψηφίας που καλεί στην τάξη τη μειοψηφία. Σε αυτή τη διάκριση έγκειται το επαναστατικό δικαίωμα ύπαρξης του Σοβιέτ, ένα δικαίωμα που υπερβαίνει κάθε νομική ή ηθική αντίρρηση».*

Ο Τρότσκι συνέχισε υποστηρίζοντας ότι η πολιτική απεργία οδη

γεί φυσιολογικά στην εξέγερση:

«Τι κάνει μια πολιτική απεργία: Παραλύει τον οικονομικό μηχανισμό του κράτους, διαταράσσει τις επικοινωνίες ανάμεσα στα διαφορετικά τμήματα της διοικητικής μηχανής, απομονώνει την κυβέρνηση μέχρι που να γίνει ανήμπορη. Από την άλλη πλευρά, ενώνει πολιτικά τις μάζες των εργατών από τα εργοστάσια και αντιπαρατάσσει αυτόν τον εργατικό στρατό στη κρατική εξουσία.

-179 -

Τόνι Κλιφ

Σ' αυτά, κύριοι δικαστές, βρίσκεται η ουσία της εξέγερσης. Η ένωση των προλεταριακών μαζών σε μια και μοναδική επαναστατική δράση διαμαρτυρίας, η αντιπαράθεσή τους ως εχθρών της οργανωμένης δύναμης του κράτους, αυτό, κύριο δικαστές, είναι η εξέγερση όπως την εννοούσε το Σοβιέτ κι όπως την εννοώ και εγώ».6

Για να νικήσει η εξέγερση οι στρατιώ τες πρέπει να κερδηθούν στο

πλευρό της επανάστασης:

«Ποιες ήταν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πιστεύαμε ότι η εξέ

γερση μπορούσε να είναι νικηφόρα; Η συμπάθεια του στρατού. Η πρώ

τη προϋπόθεση ήταν να τραβήξουμε τον στρατό στο πλευρό μας. Να

ω θήσουμε τους στρατιώ τες να κατανοήσουν τον ανέντιμο ρόλο που

έπαιζαν, να τους πείσουμε να εργαστούν μαζί με το λαό και για τα συμ

φέροντα του λαού -α υ τό το καθήκον θέσαμε στον εαυτό μας...

Τ ό τε λοιπόν, κάτω από ποιες συνθήκες θεωρούσαμε -κ α ι θεωρού

με ακόμα- ότι μπορούμε να περιμένουμε το πέρασμα του στρατού στο

πλευρό τη ς επανάστασης; Π οιες ήταν οι π ρ οϋποθέσεις για κάτι τ έ

τοιο;»7

Η απάντηση σ ’ αυτό το ερώτημα, ήταν η ετοιμότητα των εργατών

να θυσιάσουν τις ζω ές τους στον αγώνα:

«Όσο σημαντικά κι αν είναι τα όπλα, δεν βρίσκεται σε αυτά η ουσιαστική δύναμη. Όχι η ικανότητα των μαζών να σκοτώσουν, αλλά η ετοιμότητά τους να πεθάνουν, αυτό, κύριοι δικαστές, πιστεύουμε ότι εξασφαλίζει, σε τελευταία ανάλυση, την επιτυχία της λαϊκής εξέγερσης».8

Ο ι εργά τες μπορούν να κερδίσουν τους στρ ατιώ τες στο πλευρό

τους μόνο όταν α ποδείξουν την ετοιμότητά το υς να πεθάνουν στα

οδοφράγματα:

«Ένα οδόφραγμα δεν αποτελεί απλά ένα φυσικό εμπόδιο. Το οδόφραγμα εξυπηρετεί το σκοπό της εξέγερσης επειδή, δημιουργώντας ένα προσωρινό φραγμό στη κίνηση των στρατευμάτων, τα φέρνει σε στενή επαφή με το λαό. Εδώ, στα οδοφράγματα, ο

- 180-


στρατιώτης ακούει -ίσ ω ς για πρώτη φορά στη ζωή του- τα λόγια απλών, έντιμων ανθρώπων, τις αδελφικές εκκλήσεις τους, τη φωνή της συνείδησης του λαού: και, ως αποτέλεσμα αυτής της επαφής ανάμεσα στους πολίτες και τους στρατιώτες, η στρατιωτική πειθαρχία θρυμματίζεται και εξαφανίζεται».’

Αφού όρισε μ’ αυτόν τον τρόπο το ρόλο της εξέγερσης στην επα

νάσταση, ο Τρότσκι εξαπέλυσε μια επίθεση στη τσαρική κυβέρνηση με

τις Μ αύρες Εκατονταρχίες και τη μυστική αστυνομία της. Ο ίδιος ο

Τσά ρος ήταν ο προστάτης των Μ αύρων Εκατονταρχιών. Ο Τρότσκι

αναφέρθηκε σε αποκαλύψεις που είχε κάνει στη Πρώτη Δούμα ο φιλε

λεύθερος πρίγκιπας Ορούσοψ, ο οποίος είχε αποκαλύψει τις καυχησιές

ενός ανώτερου αξιωματικού της χωροφυλακής (αναφέρθηκε σε προη

γούμενο κεφάλαιο) ότι «μας είναι εύκολο να οργανώσουμε οποιοδήπο-

τε είδος πογκρόμ, είτε χρειάζεται δέκα ανθρώπους είτε, αν θέλετε, δέκα

χιλιάδες». Ο Τρότσκι ολοκλήρωσε την ομιλία του με τα παρακάτω λό

για:

«Η πολιτική αγωγή μας καλεί να αποδεχτούμε ότι το Σοβιέτ όπλισε τους εργάτες για τον αγώνα ενάντια στην 'υφιστάμενη μορφή διακυβέρνησης Αν μου ζητηθεί να δώσω μια κατηγορηματική απάντηση για το αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε θα απαντήσω:Ναι! Ναι, είμαι πρόθυμος να αποδεχτώ αυτή την κατηγορία, όμως, μόνο υπό έναν όρο. Δεν γνωρίζω αν η πολιτική αγωγή και το δικαστήριο αποδεχτούν αυτόν τον όρο.

Ας ρωτήσω: τι εννοεί η πολιτική αγωγή με τη φράση μορφή κυβέρνησης'; Εδώ και πολύ καιρό η κυβέρνηση δεν υποστηρίζεται από το έθνος αλλά από τον στρατιωτικό, αστυνομικό μηχανισμό με τη συνεργασία των Μαύρων Εκατονταρχιών. Αυτό που έχουμε μπροστά μας δεν είναι η κυβέρνηση του έθνους, αλλά ένα αυτόματο πυροβόλο για μαζικές δολοφονίες. Δεν βρίσκω άλλη ονομασία για τον κυβερνητικό μηχανισμό που κατασπαράσσει τις ζωντανές σάρκες της χώρας. Αν μου πείτε ότι τα πογκρόμ, οι εμπρησμοί, οι φόνοι, οι βιασμοί... αν μου πείτε ότι όλα αυτά που συμβαίνουν στο Τβερ, στο Ροστόφ, στο Κουρσκ, στο Σίντλτσε, αν μου πείτε ότι το Κισίνεφ, η Οδησσός, το Μπιάλιστοκ, είναι η μορφή διακυβέρνησης της Ρώσικης Αυτοκρατορίας, τότε θα συμψω-

-181 -

Τόνι Κλιφ

νήσω με την πολιτική αγωγή ότι τον περασμένο Ο κτώβρη και Νοέμβρη εξοπλιζόμασταν, κατευθείαν και άμεσα, ενάντια στη μορφή διακυβέρνησης της Ρώσικης Αυτοκρατορίας».10

Τι ηρωική ομιλία!

Στις 13 Ο κτώβρη στο δικαστήριο προκλήθηκε μια μεγάλη αίσθη

ση. Ένας από τους συνηγόρους υπεράσπισης έλαβε μια επιστολή από

τον Γερουσιαστή Λοπούχιν, έναν διευθυντή της αστυνομίας που είχε

απολυθεί πρόσφατα, με την οποία ζητούσε να κληθεί ως μάρτυρας. Ο

Λοπούχιν, ένας μισο-φιλελεύθερος αξιωματούχος, είχε διεξάγει μια ει

δική έρευνα για τις μυστικές δραστηριότητες της ίδιας της υπηρεσίας

του και έστειλε στο δικαστήριο αντίγραφο της έκθεσης που είχε υποβά

λει στον Στολίπιν, τον νέο υπουργό Εσωτερικών. Σύμφωνα με αυτή την

έκθεση, οι αφίσες που καλούσαν στα πογκρόμ τυπώνονταν στα πιεστή

ρια της μυστικής αστυνομίας. Κατόπιν διανέμονταν σε όλη τη Ρωσία

από πράκτορες της μυστικής αστυνομίας και μέλη μοναρχικών κομμά

των. Y πήρχαν στενοί οργανωτικοί δεσμοί ανάμεσα στη μυστική α στυ

νομία και τις μαυροεκατονταρχίτικες συμμορίες. Ο στρατηγός Τρέποφ,

Διοικητής της Αυτοκρατορικής Αυλής, αυτοπροσώ πως υπέβαλε τακτι

κά στον Τσάρο αναφορές για αυτές τις δραστηριότητες και διαχειριζό

ταν κολοσσιαία κρατικά κονδύλια με τον δηλωμένο στόχο της οργάνω

σης των πογκρόμ.

Τ ο δικαστήριο αρνήθηκε να αποδεχτεί την επιστολή ω ς αποδεικτι

κό στοιχείο και να καλέσει ω ς μάρτυρα τον Λοπούχιν. Αυτή η άρνηση

αποκάλυψε ατράνταχτα τον πολιτικό χαρακτήρα της δίωξης και πα

ράλληλα αποκάλυψε και πολλά άλλα. Η υπεράσπιση ζήτησε επίσης να

κληθεί ω ς μάρτυρας ο Βίτε, ο τέω ς πρωθυπουργός. Κι αυτό το αίτημα

απορρίψτηκε. Οι κατηγορούμενοι κι οι συνήγοροί τους αποφάσισαν να

μποϋκοτάρουν το υπόλοιπο της διαδικασίας.

Στις 2 Νοέμβρη η ετυμηγορία ανακοινώθηκε σε μια άδεια αίθουσα.

Ο Τρότσκι και δεκατέσσερις άλλοι καταδικάστηκαν σε ισόβια εξορία

στη Σιβηρία και αφαίρεση όλων των πολιτικών δικαιωμάτων τους. Δυο

κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε σύντομες ποινές φυλάκισης. Οι

- 1 82 -


υπόλοιποι αθωώθηκαν.

Α π ό δ ρ α σ η απ ό τ η ΣιβηρίαΣτις 3 Γενάρη, ο Τρ ότσκι κι οι σύντροφοί του οδηγήθηκαν από

τους δεσμώ τες τους σε μια τσαρική φυλακή όπου τους «έντυσαν» με τις

γκρίζες σ τολές και σκούφους των καταδίκων. Ό μως, τους επέτρεψαν να

κρατήσουν τα εσώρουχα και τις μπότες τους. Τ ο τελευταίο είχε ξεχωρι

στή σημασία για τον Τρότσκι, επειδή είχε κρύψει ένα πολύ καλά πλα-

στογραψημένο διαβατήριο στη σόλα της μιας μπότας του, ενώ στο τα

κούνι είχε κρύψει μερικά χρυσά νομίσματα.

Δυο μέρες μετά, στις 6 το πρωί και μέσα από σκοτεινούς και έρη

μους δρόμους οι κρατούμενοι, με τις συζύγους και τα παιδιά τους έφτα-

σαν με συνοδεία σε ένα σιδηροδρομικό σταθμό για να ξεκινήσουν το

μακρύ ταξίδι προς τον τόπο της εξορίας τους. Πριν την αναχώρησή

τους είχαν κατορθώσει να βγάλουν κρυφά από τη φυλακή ένα «Απο

χαιρετιστήριο Μήνυμα» στους εργάτες της Π ετρούπολης, με το οποίο

τους ευχαριστούσαν για την αλληλεγγύη τους στο Σοβιέτ και τους δια-

βεβαίωναν για την πίστη τους στο τελικό θρίαμβο της επανάστασης. Ο

προορισμός όλων των κρατουμένων ήταν το χωριό Ομπντόρσκ, βαθιά

μέσα στον Αρκτικό Κύκλο. Η απόσταση αυτού του χωριού από τον κο

ντινότερο σιδηροδρομικό σταθμό ήταν 1.500 χιλιόμετρα και από το κο

ντινότερο τηλεγραφείο 800 χιλιόμετρα.

Για τη φρούρηση των κρατουμένων είχαν παρθεί έκτακτα μέτρα.

Επειδή οι αρχές φ οβόντουσαν ότι οι στρατιώ τες της Π ετρούπολης ίσως

αποδεικνύονταν αναξιόπιστοι, η συνοδεία επιλέχτηκε από μονάδες της

Μ όσχας.

Σε μια επιστολή του προς τη Ναταλία, ο Τρότσκι δίνει μια ζωντανή

περιγραφή του ταξιδιού προς την εξορία:

«Είμαστε σε πολύ καλή διάθεση και μάλιστα ύστερα από 13 μήνες κράτησης. Παρόλο που τα παράθυρα των βαγονιών έχουν κάγκελα, μπορούμε να δούμε την ελευθερία, την ζωή, την κίνη

- 18 3 -

Τόνι Κλιφ

ση... Ο αξιωματικός διοικητής της φρουράς είναι περιποιητικός και ευγενικός -ό σ ο για τους φαντάρους σχεδόν όλοι τους έχουν διαβάσει περιγραφές της δίκης μας και μας δείχνουν σημάδια έντονης συμπάθειας... Μέχρι και το τελευταίο λεπτό δεν γνωρίζανε ποιους ανθρώπους θα συνοδεύσουν και πού. Ύ στερα από τα προληπτικά μέτρα ασφαλείας που πάρθηκαν ξαφνικά όταν μας συνόδευαν από τη Μόσχα στην Πετρούπολη, πίστευαν πως πήγαιναν κατάδικους στο Σλούσεμπουργκ για εκτέλεση. Στο θάλαμο αναμονής της φυλακής παρατήρησα ότι οι φαντάροι της φρουράς μας ήταν συγκινημένοι και εξαιρετικά εκνευρισμένοι σαν να κατέχονταν από ένα αίσθημα ενοχής. Δεν είχα ανακαλύψει το γιατί, μέχρι που επιβιβαστήκαμε στο βαγόνι. Πόσο χάρη- καν οι στρατιώτες όταν έμαθαν πως είχαν να κάνουν με «εργατικούς αντιπροσώπους», καταδικασμένους μοναχά σε εξορία!

Οι χωροφύλακες έμοιαζε να επιτηρούν με ιδιαίτερη προσοχή τη φρουρά των στρατιωτών, τουλάχιστον, αυτό πίστευαν οι τελευταίοι...

12 Γενάρη 1906:Σε κάθε σταθμό το βαγόνι μας ζώνεται από χωροφύλακες και

στους μεγαλύτερους σταθμούς προστίθεται και η έφιππη χωροφυλακή. Οι χωροφύλακες με τα τουφέκια τους κρεμασμένα στον ώμο απειλούν με τα περίστροφά τους όποιον πλησιάζει -είτε τυχαία, είτε από περιέργεια. Μόνο δυο είδη ανθρώπων απολαμβάνουν αυτού του είδους τη φύλαξη, οι κρατικοί εγκληματίες' κι οι υπουργοί... Από τη μια, αυστηρή επιτήρηση, από την άλλη, ιδιαίτερη ευγένεια στα όρια των κανόνων που έχουν οριστεί... Μ πορούμε να είμαστε περήφανοι για τον εαυτό μας: φοβούνται το Σ οβιέτ ακόμα και μετά το θάνατό του».11

Οι κρατούμενοι έψτασαν σιδηροδρομικώς μέχρι το Τιούμεν στα

βάθη της Σιβηρίας. Στις 16 Γενάρη ο Τρότσκι γράψει στη Ναταλία:

«Η φυλακή του Τιούμεν ήταν ξεχειλισμένη από πολιτικούς κρα

τούμενους, οι περισσότεροι είχαν εξοριστεί με διοικητικές πράξεις [όχι

μετά από δίκη ΣτΜ ]. Κατά τη διάρκεια του προαυλισμού σταματούσαν

κάτω από τα παράθυρά μας κι άρχιζαν το τραγούδι. Μ έχρι και που σή

κωσαν ένα κόκκινο λάβαρο που έγραψε ‘Ζήτω η Επανάσταση!! Ή ταν

- 18 4 -


πολύ καλή χορωδία, χωρίς αμφιβολία είχαν όλο το χρόνο να κάνουν

πρόβες... Ή ταν πολύ εντυπωσιακό, συγκινητικό... Μ έσω των αεραγω

γών το ύς στείλα με ένα σύντομο μήνυμα. Οι ποινικοί κατάδικοι μας

έστειλαν ένα μεγάλο υπόμνημα, γραμμένο σε πρόζα και με ομοιοκατα

ληξία, με το οποίο ζητούσαν από μας, 'τους ευγενείς επαναστάτες της

Π ετρούπολης’ να τους βοηθήσουμε στα βάσανά τους...»12

Σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, τις επιστολές του Τρότσκι τις τα

χυδρομούσαν στα κρυφά στρατιώ τες της φρουράς.

Στο Τιούμεν οι κρατούμενοι επιβιβάστηκαν σε έλκηθρα και υπό

αυστηρή φύλαξη ξεκίνησαν το αργό ταξίδι προς το Τομπόλσκ. Έκανε

πολύ κρύο, η θερμοκρασία είχε πέσει στους - 3 0 βαθμούς κελσίου. Τ ο

καραβάνι των 40 ελκήθρων που τα έσερναν άλογα, κινούταν από την

αυγή μέχρι το σούρουπο, ώ στε να αποτραπεί κάθε απόπειρα απόδρα

σης.

Ο Τρότσκι διαπίστωσε πόσο ριζικά είχε αλλάξει η επανάσταση τις

αντιλήψεις της σιβηριανής αγροτιάς:

«Συζητάνε για πολιτικά θέματα, αναρωτιούνται αν η υπάρχου- σα κατάσταση θα διαρκέσει για πάντα ή αν θα υπάρξει σύντομα μια αλλαγή. Ο οδηγός μας -έν α αγόρι δεκατριών χρονών- φώναζε σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής: ’Ξυπνάτε! Ξυπνάτε! Ολοι εσείς οι εργαζόμενοι άνθρωποι ξυπνάτε και ετοιμαστείτε για τη μάχη, πεινασμένοι άνθρωποι!’ Οι στρατιώ τες τον σψαλιάριζαν που και που (uv και ήταν φανερό ότι τον συμπαθούσαν) και απειλούσαν ότι θα τον αναφέρουν στον αξιωματικό. Τ ο παλικαράκι καταλάβαινε πολύ καλά ότι οι στρατιώτες ήταν μαζί του και συνέχιζε να καλεί τους εργάτες να εξεγερθούν...»13

Μ έρα τη μέρα το καραβάνι κατευθυνόταν βόρεια, μέσα από μια

περιοχή που τη θέριζε ο τύφος. Σ τις 12 Φ λεβά ρη στο Μ περεζόφ , ο

Τρότσκι έγραψε την τελευταία επιστολή εκείνου του ταξιδιού, αψού εί

χε αποφασίσει να αποδράσει από κείνο το σημείο, αντί να συνεχίσει μέ

χρι το Ο μπντόρσκ προσθέτοντας ακόμα 500 χιλιόμετρα στο ταξίδι του.

Σ το Μ περεζόφ ο Τρότσκι συνάντησε έναν εξόριστο γιατρό ο οποί

- 185 -

Τόνι Κλιφ

ος τον δασκάλεψε πώ ς θα παραστήσει ότι πάσχει από ισχιαλγία, ώ στε

να αποφύγει το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού και να παραμείνει υπό

χαλαρή επιτήρηση στο τοπικό νοσοκομείο. Η ισχιαλγία είναι πολύ δύ

σκολο να διαγνωστεί. Και το να την υποκριθείς απαιτεί ιδιαίτερη δύνα

μη θέλησης. Ο Τρότσκι ήταν ιδιαίτερα πειστικός και γι’ αυτό τον άφη

σαν στο νοσοκομείο μέχρι να αναρρώσει και να είναι σε θέση να κάνει

το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού. Κανείς δεν είχε αποδράσει μέχρι τό

τε από το Μ περεζόφ. Τ ον Φ λεβάρη με τις χιονοθύελλες το τόλμημα

φαινόταν αδύνατο. Η αστυνομία δεν πίστευε ότι κάποιος θα έκανε

απόπειρα να αποδράσει.

Ο Τρότσκι είχε να διαλέξει ανάμεσα σε τρεις διαδρομές. Η διαδρο

μή που είχε κάνει το καραβάνι ήταν η ευκολότερη, αλλά και η πιο ριψο

κίνδυνη, αφού υπήρχαν πολλοί αστυνομικοί σταθμοί και ένα τηλεγρά

φημα θα τους κινητοποιούσε άμεσα. Μια δεύτερη διαδρομή ήταν προς

τα δυτικά, μέσα από τα Ουράλια προς το λιμάνι του Αρχάγγελου και

μετά σε ένα πλοίο, όμως ήταν δύσκολη και επικίνδυνη. Γι’ αυτό ο Τρό-

τσκι επέλεξε μια άλλη διαδρομή, νοτιοδυτικά μέσα από την τούνδρα

-χ ω ρ ίς δρόμους- κατά μήκος του ποταμού Σόσβα, σε έναν οικισμό

χρυσωρύχων στα Ουράλια, ο οποίος ήταν και το τέρμα μιας μονής σι

δηροδρομικής γραμμής που ενωνόταν με τη γραμμή Περμ-Βιάτκα.

Σ ε ένα μικρό βιβλιαράκι με τον αρχικό τίτλο «Εκεί και Πίσω» ο

Τρότσκι περιέγραφε τους κινδύνους που ελλόχευαν στη διαδρομή που

επέλεξε:

«Η διαδρομή περνούσε από μια άγονη κι έρημη περιοχή. Σε όλο το μήκος αυτών των χιλιάδων βερστιών [ένα βέρστι = 1.070 μέτρα, στμ| δεν υπάρχει καθόλου αστυνομία, κανένας ρώσικος εποικισμός, μόνο απομονωμένες γιούρτες’ [καταυλισμοί με τσα- ντήρια, στμ| των ΓΊακουτίων. Φυσικά, δεν υπάρχει ούτε ένα τηλεγραφείο και ούτε ένα άλογο σε ολάκερη τη διαδρομή. Μ πορείς να την ταξιδέψεις μόνο με τάρανδο... ο δρόμος είναι γεμάτος από κινδύνους, απίστευτους κινδύνους και στερήσεις.

Σε εκατοντάδες βέρστια δεν συναντάς ούτε ίχνος ανθρώπινης παρουσίας. Οι μολυσματικές και μεταδοτικές ασθένειες θερίζουν

- 1 86 -


τους Γιακούτιους, τους μοναδικούς κατοίκους αυτής της περιοχής. Η σύφιλη είναι κάτι το συνηθισμένο και ο τύφος είναι σχεδόν μόνιμο φαινόμενο. Αν αρρωστήσεις δεν υπάρχει βοήθεια. Τον περασμένο χειμώνα ένας νεαρός έμπορος από το Μ περεσόφ , ο Ντομπροβόλσκι πέθανε στη γιούρτα του Ουρβίνσκ στη διαδρομή του Σοσβίνσκι. Επί δυο βδομάδες ήταν αναίσθητος από τον πυρετό, χωρίς τη παραμικρή φροντίδα ή προσοχή. Επίσης υπάρχει η πιθανότητα ο τάρανδος να αρρωστήσει ή απλά να εξαντληθεί και να μην γίνεται να βρεθεί άλλος στη θέση του. Και κάτι άλλο - ο ι χιονοθύελλες. Συνεχίζονται για μέρες και νύχτες και ο Φλεβάρης είναι ο μήνας τους. Αν πέσεις σε μια χιονοθύελλα δεν έχεις τη παραμικρή ελπίδα».”

Ο Τρ ότσκι βρήκε έναν αγρότη, συμπαθούντα, πρόθυμο να τον

βοηθήσει. Μ έσω εκείνου βρήκε έναν οδηγό, έναν ντόπιο Ζυργιανό με

θύστακα, που γνώριζε καλά την τούνδρα, μιλούσε ρωσικά και κάμπο-

σ ες από τις ντόπιες διαλέκτους. Έκαναν μια συμφωνία:

«Ο Νικίτα και γω κλείσαμε τη συμφωνία. Θα αγοράσω τρεις ταράνδους, τους καλύτερους που υπάρχουν. Επίσης θα προμηθευτώ το έλκηθρο. Αν ο Νικίβορ με φέρει σώο στον οικισμό των ορυχείων, το έλκηθρο κι οι τάρανδοι θα ναι δικοί του και θα πληρώσω από πάνω και 50 ρούβλια».15

Ο σο πλησίαζε η μέρα της απόδρασης, ο Τ ρ ότσκι παρίστανε ότι

ανάρρωνε από την ισχιαλγία. Τη παραμονή το απόγευμα παρακολού

θησε μια ερασιτεχνική παράσταση ενός θεατρικού έργου του Τσέχοφ.

Σ το διάλειμμα συνάντησε τον διοικητή της αστυνομίας και του δήλωσε

ότι πια αισθάνεται αρκετά δυνατός ώ στε να συνεχίσει το ταξίδι του

προς το Ο μπντόρσκ. Τ ο κόλπο έπιασε.

Τα μεσάνυχτα ο Τρότσκι έτρ εξε στον αχυρώνα του αγρότη όπου

τον περίμενε το έλκηθρο. Ο αγρότης έριξε από πάνω του παγωμένο

άχυρο, το έδεσε με ένα σκοινί, και ξεκίνησε. Τ ο παγωμένο άχυρο σύ

ντομο άρχισε να στάζει νερό σε όλο του το σώμα. Σ ε μικρή απόσταση

από την πόλη περίμενε ο Ζυργιανός: βρισκόταν στο σημείο του ραντε

βού, αλλά ήταν σκνίπα στο μεθύσι.

- 187 -

Τόνι Κλιφ

Οι φίλοι του Τρότσκι στο Μ περεζόφ είχαν σκαρφιστεί ένα τέχνα

σμα για να τον βοηθήσουν: έστειλαν έναν από αυτούς με ένα φρεσκο-

σφαγμένο μοσχαράκι στη δημοσιά για το Τ ομπόλσκ. Η κίνηση αυτή

έγινε αντιληπτή όπω ς ακριβώς περίμεναν και όταν η απόδραση του

Τρότσκι αποκαλύφθηκε δυο μέρες μετά, η αστυνομία έτρ εξε πίσω από

το ...μοσχάρι χάνοντας μ’ αυτό τον τρόπο ακόμα δυο μέρες. (16). Ο

Τρότσκι περιγράφει με έντονες πινελιές τις περιπέτειές του:

«Πήραμε το δρόμο για τον ποταμό Σόσβα. Οι τάρανδοι που είχε αγοράσει ο οδηγός μου ήταν θαυμάσιοι, τους είχε ξεδιαλέξει από ένα κοπάδι από κάμποσες εκατοντάδες κεφάλια. Στην αρχή του ταξιδιού ο οδηγός βυθιζόταν συχνά στον ύπνο, αφού ήταν μεθυσμένος και το έλκηθρο σταματούσε. Κινδυνεύαμε κι οι δυο.Σε λίγο δεν έπαιρνε καν χαμπάρι όταν κάθε τόσο τον ταρακου- νούσα για να τον συνεφέρω. Του 'βγαζα τότε και 'γω τον σκούφο, τα μαλλιά του πάγωναν και σιγά-σιγά ξεμεθούσε. Συνεχίσαμε το ταξίδι μας. Εξοχο, μαγευτικό ταξίδι! Πάνω στην άσπιλη χιονόλευ- κη έρημο, ανάμεσα από έλατα και ίχνη ξεμοναχιασμένων ζώων.Οι τάρανδοι τρέχανε με ζωηράδα, βγάζοντας τη γλώσσα τους στο πλάι του στόματος και ξεφυσώντας:

Τσου, τσου, τσου...Ο δρόμος ήταν στενός στριμώχνονταν το να ζώο δίπλα σ τ’ άλ

λο, και απορούσες πώς δεν εμποδίζονταν στο τρέξιμό τους. Παράξενα πλάσματα -δ εν ένοιωθαν ούτε πείνα ούτε κούραση. Από τότε που φύγαμε οι τάρανδοί μας τρέχανε 24 ολόκληρες ώρες νηστικοί κι είχανε να φάνε άλλες τόσες πριν φύγουμε. Σύμφωνα με τις εξηγήσεις του οδηγού μου, αυτό είναι ολότελα κανονικό και μόλις τώρα άρχισαν τη πορεία το υς Τρέχανε με άνεση, ξεκούρα- στα, οχτώ ίσαμε δέκα βέρστια την ώρα. Μονάχοι τους βρίσκανε τη τροφή τους. Μ ε ένα κούτσουρο δεμένο στο λαιμό αμολιόντανε ελεύθεροι. Οι τάρανδοι διαλέγανε μόνοι τους ένα μέρος, όπου μυρίζονταν μια λακκούβα, χώνανε βαθιά το λαιμό τους και τρώγανε. Ένιωθα γι' αυτά τα ζώα το ίδια αίσθημα που νιώθει ο αεροπόρος για τη μηχανή του, όταν πετά εκατοντάδες μέτρα πάνω από τον ωκεανό.

Ο μπροστάρης από τους τρεις ταράνδους, ο 'οδηγός' τους ας πούμε, άρχισε να κουτσαίνει. Ή μασταν ανάστατοι. Έ πρεπε να

- 188 -


αντικατα σταθεί. Ψάχναμε να βρούμε κάποια κατασκήνω ση Οστιάκων. Σε τούτα τα μέρη οι κατασκηνώσεις βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Ωστόσο, ο οδηγός μου ήξερε να τις εντοπίζει από αδιόρατα, σχεδόν, σημάδια. Μυριζόταν τον καπνό από πολλά βέρστια μακριά.

Χάσαμε παραπάνω από ένα 24ωρο για ν' αντικαταστήσουμε τον τάρανδο. Ω ς αντιστάθμισμα, όμως, την αυγή απόλαυσα ένα εξαίσιο θέαμα: Τρεις Οστιάκοι πιάσανε με το λάσο, από ένα κοπάδι με καμιά κατοσταριά κεφάλια, τρεις σε πλήρη καλπασμό ταράνδους, που τους είχαν διαλέξει από πριν καθώς τα σκυλιά τους περνούσαν από μπροστά τους.

Περάσαμε πάλι δάση, μετά βάλτους σκεπασμένους με χιόνι κι έπειτα τεράστιες εκτάσεις καμένων δασών. Πάνω στο χιόνι βράζαμε νερό (από λιωμένο χιόνι) και πίναμε τσάι. Ο οδηγός μου, ούτε συζήτηση, προτιμούσε βότκα, τον πρόσεχα όμως για να μην το παρακάνει.

Ο δρόμος έδειχνε να 'ναι πάντα ο ίδιος, ωστόσο άλλαζε χωρίς να το καταλαβαίνεις. Μπορούσες να το αντιληψθείς αν παρακολουθούσες πως τρέχανε οι τάρανδοι. Τώρα περνάμε ένα ξέφωτο ανάμεσα σε ένα δάσος από σημύδες και τη κοίτη κάποιου ποταμού. Ο δρόμος είναι φριχτός. Ο αέρας εξαφανίζει από τα μάτια μας τα χνάρια που αφήνει το έλκηθρο. Ο τρίτος τάρανδος σκοντάφτει και βγαίνει από τη γραμμή. Χώνεται στα χιόνια ίσαμε τη κοιλιά και κάνει κάτι απεγνωσμένος πήδους, ξανάρχεται στη γραμμή, στριμώχνει το μεσαίο ζώο και παραμερίζει τον μπροστάρη τάρανδο.

Σε κάποιο άλλο σημείο, ο δρόμος ζεσταμένος από τον ήλιο γίνεται τόσο δυσκολοδιάβατος σε τέτοιο βαθμό που τα λουριά στο έλκηθρο σπάνε δυο φορές και σε κάθε τέτοιο σταμάτημα, τα πέδιλα του ελκήθρου κολλάνε στο παγωμένο χιόνι και χρειάζεται τεράστια προσπάθεια να τα λευτερώσουμε. Μ ετά τα δυο πρώτα τμήματα της πορείας, οι τάρανδοι είναι εμψανώς κουρασμένοι...

Ομως τώρα ο ήλιος έχει δύσει, ο δρόμος είναι πάλι παγωμένος και η οδήγηση γίνεται ξανά ευκολότερη. Ο δρόμος είναι μαλακός όχι βαλτώδης - 'ο πιο εμπορικός δρόμος’ όπως μου λέει ο οδηγός. Οι τάρανδοι τρέχουν σχεδόν αθόρυβα και τραβάνε το έλκηθρο χωρίς μεγάλη προσπάθεια. Στο τέλος είμαστε αναγκασμένοι να λύσουμε τον ένα τάρανδο και να τον δέσουμε πίσω από το έλκη

- 1 89 -

Τόνι Κλιφ

θρο επειδή η εύκολη οδήγηση κάνει τα ζωντανά να τινάζονται με κίνδυνο να σπάσουνε το έλκηθρο. Τ ο έλκηθρο κυλάει ήρεμα, αθόρυβα, λες κι είναι βάρκα στην επιφάνεια μιας καθαρής σαν κρύσταλλο λίμνης. Στο μουντό λυκόφως το δάσος φαντάζει ακόμα πιο γιγάντιο. Δεν μπορώ να διακρίνω τον δρόμο, η κίνηση του ελκήθρου είναι σχεδόν ανεπαίσθητη. Τα μαγεμένα δέντρα μας πλησιάζουν με ταχύτητα, οι θάμνοι τρέχουν μακριά μας κι από τις δυο πλευρές του δρόμου, τα γέρικα χιονισμένα κούτσουρα μαζί με τις σημύδες χάνονται από τα μάτια μας. Όλα φαίνονται τυλιγμένα στο μυστήριο. Τσου-τσου-τσου ...ακούς το ρυθμικό ξεψύση- μα των ταράνδων μέσα στη βουβή ησυχία του δάσους τη νύχτα.

Τ ο ταξίδι διήρκεσε μια βδομάδα. Είχαμε διανύσει 700 χιλιόμετρα στα Ουράλια. Ό λο και συχνότερα συναντούσαμε ταξιδιώτες. Παρίστανα τον μηχανικό της αποστολής του βαρόνου Ταλ στο Βόρειο Πόλο. Λίγο πριν τα Ουράλια έπεσα πάνω σε έναν υπάλληλο που είχε δουλέψει σε εκείνη την αποστολή και γνώριζε τα μέλη της. Μ ε στρίμωξε με αμέτρητες ερωτήσεις. Ευτυχώς δεν ήταν ακριβώς νηφάλιος. Βγήκα από τη δύσκολη θέση προσφέρο- ντάς του μια μποτίλια ρούμι που χα μαζί μου για έκτακτες περιστάσεις. Μ ετά όλα έγιναν όπως έπρεπε. Όταν φτάσαμε στα Ο υράλια μπορούσες να ταξιδέψεις με άλογο. Τώρα παρίστανα τον υπάλληλο και παρέα με ένα εφοριακό που επιθεωρούσε την περι- φέρειά του, έψτασα στη μονή σιδηροδρομική γραμμή. Η αστυνομία στο σταθμό παρακολουθούσε αδιάφορα καθώς ξεφορτωνόμουνα από πάνω μου τις οστιάτικες γούνες.

Η θέση μου σε εκείνο το σημείο δεν ήταν ακόμα ασφαλής: Ή ταν εύκολο να συλληψθώ -κα τό π ιν τηλεγραφικών οδηγιών από το Τομπόλσκ- αψού σε κείνη τη γραμμή όλοι οι «ξένοι» γίνονταν αντιληπτοί. Είχα αγωνία. Ό μως μόλις βρέθηκα σε ένα άνετο βαγόνι της γραμμής του Περμ, ένιωσα ότι είχα κερδίσει τη μάχη. Το τρένο πέρασε από τους ίδιους σταθμούς που μας είχαν 'υποδεχτεί' η μυστική αστυνομία, τα στρατιωτικά αποσπάσματα και οι ενωμοτάρχες της χωροφυλακής. Όμως, τώρα πήγαινα στην αντίθετη κατεύθυνση και ταξίδευα με διαφορετικά συναισθήματα. Για τα πρώτα λεπτά, το σχεδόν άδειο βαγόνι μου έμοιαζε πολύ κλειστό και πνιγηρό και γι' αυτό πήγα μπροστά να πάρω καθαρό αέρα τη νύχτα. Από μέσα μου, αυθόρμητα, βγήκε μια κραυγή -κραυγή χαράς και ελευθερίας».17

- 190 -


Ο Τ ρ ότσκι δεν έπαψε να είναι ο συγγραφέας, ο καλλιτέχνης, σε

όλη τη διάρκεια εκείνου του μεγάλου ταξιδιού. Τ ο περισσότερο διά

στημα προσπ αθούσε να μείνει ξύπνιος κι όταν σταματούσαν για να

ανάψουν μια φωτιά, έπρεπε να λιώσει τον πάγο για να κάνει νερό για

το τσάι, καθόταν για να καταγράψει τις παρατηρήσεις του σε ένα τε

τράδιο ασκήσεων. Εκεί έκανε ζωντανές περιγραφές των τοπίων, για τα

δάση και το σχήμα τους, για τα διαφορετικά ίχνη που άφηναν στο χιόνι

ο λύκος, η αλεπού και άλλα ζώα, τις συζητήσεις του με τον οδηγό, τα

έθιμα των Οστιάκων.

«Οι Οστιάκοι εδώ δεν μιλάνε καθόλου ρωσικά, εκτός από ρώσι- κες βρισιές. Αυτές, όπως και το αλκοόλ που διανέμει επίσημα το κράτος, είναι η μοναδική συνεισφορά της ρώσικης κουλτούρας σε αυτές τις φυλές. Είναι παράξενο να ακούς, στη μέση των μυστηριωδών ήχων της οστιάτικης γλώσσας, μια λέξη, που προβάλει σαν μετεωρίτης, η οποία τόσο συχνά χρησιμοποιείται στη γλώσσα μας, η οποία προφέρεται πολύ καθαρά, χωρίς τη παραμικρή προφορά. Κι αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν ούτε 'καλημέρα ' να πουν στα ρωσικά».1*

Ο Τρότσκι επίσης κατέγραψε την αβάσταχτη σκλαβιά των Ο στιά

κων γυναικών.

Μ έσα στον ενθουσιασμό του ο Τρότσκι αψήψησε κάθε κίνδυνο και

στη πρώτη στάση τηλεγράφησε στη Ναταλία - η οποία έμενε με το γιο

τους που ήταν ακόμα βρέφος σε μια μικρή φινλανδική πόλη κοντά στη

Π ετρούπολη και της ζήτησε να συναντηθούν σε μια στάση που θα στα

ματούσαν τα τρένα τους. Ξεκίνησε αμέσως, χωρίς να γνωρίζει το όνομα

του σταθμού, που κατά κάποιο μυστήριο τρόπο δεν είχε περιληψθεί

στο τηλεγράφημα. Μ παίνοντας σε ένα κουπέ γεμάτο γαιοκτήμονες

που κουβαλούσαν καλούδια κάθε είδους πίσω στα χτήματά τους, άκου-

γε τις κουβέντες τους, τις γεμάτες από κρασιά και χαβιάρι. Επιτέλους

ανέφεραν το όνομα του σταθμού -Σέμινο.

Ο ταν τα δυο τρένα -π ο υ πήγαιναν σε α ντίθετες κατευθύνσεις-

σταμάτησαν στο Σέμινο η Ναταλία έτρεξε στην αποβάθρα να βρει τον

-191 -

Τόνι Κλιφ

Τρότσκι, αλλά δεν μπορούσε να τον δει. Π έρασε από όλα τα βαγόνια,

αλλά πάλι τίποτα. Εντέλει σε ένα βαγόνι είδε το γούνινο παλτό του.

Βγήκε έξω ξανά. Εκεί ήταν, στην αποβάθρα, ψάχνοντας για εκείνη. Γύ

ρισαν μαζί πίσω στο τρένο και εντελώς ανοιχτά γελούσε και αστειευό

ταν μέχρι την Πετρούπολη. « ' Ηθελα να τον κάνω αόρατο», έγραψε αρ

γότερα η Ναταλία «να τον κρύψω κάπου μακριά, εξαιτίας της ποινής

καταναγκαστικών έργων που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι του λόγω

της απόδρασής του. Ό μως, ο ίδιος ήθελε να φαίνεται και έλεγε ότι αυτό

είναι η καλύτερη προστασία του».1’

Ο Τρότσκι, η Ναταλία κι ο γιος τους έμειναν μόνο για λίγο στη Π ε

τρούπολη. Ή ταν πολύ επικίνδυνο μέρος γι’ αυτούς. Πήγανε στη Φ ιν

λανδία και για ένα μικρό διάστημα έμειναν σε ένα χωριό, το Ο γκμπλού,

κοντά στο Χέλσινγκφορς. Εκεί ο Τρότσκι έγραψε το βιβλιαράκι για το

ταξίδι του, το «Εκεί και Πίσω». Μ ε την αμοιβή για αυτό το βιβλίο ταξί

δεψαν στο εξω τερικό, μέσω Στοκχόλμης. Ο Τ ρότσκι ξεκινούσε τώρα

μια νέα πολιτική προσφυγιά που θα κρατούσε δέκα χρόνια.

Οι κατηγορούμενοι με τους συνήγορούς τους, στη δίκη του Σοβιέτ της Πετρούπολης


ΙΟχ αμένα χρόνια: 19 0 6 -19 14

Για τον Τρ ότσκι ξεκινούσε μια περίοδος πολιτικής προσφυγιάς

που θα διαρκούσε δέκα χρόνια, μέχρι τον Μ άη του 1917. Τ α χρόνια

ανάμεσα στο 1906 και το 1910 ήταν μια περίοδος βαθιάς αντίδρασης.

Η υποχώρηση του εργατικού κινήματος μπορεί να αποτυπωθεί στη κα

ταστροφική πτώ ση της απεργιακής δράσης μετά το αποκορύφωμα του

1905:

Έτος Αριθμός απεργών (χιλιάδες)

Ποσοστό στο σύνολο της εργατικής τάξης

1895-1904 (μ.ο) 431 1,46%-5,10%1905 2,863 163,8%1906 1,108 65,8%1907 740 41,9%

1908 176 9,7%

1909 64 3,5%1910 47 2,4%

«Το 1908 και ακόμα περισσότερο το 1909, ο αριθμός των απεργών

ήταν κατά πολύ μικρότερος ακόμα και από το μέσο όρο της δεκαετίας

που προηγήθηκε της επανάστασης» έγραψε ο Λένιν.' Ιδιαίτερα έντονη

ήταν η κάμψη τω ν πολιτικών απεργιών. Τα στοιχεία2 για εκείνη την

κάμψη είναι τα ακόλουθα:

- 19 3 -

Τόνι Κλιφ

Έτος Σύνολο ημερών απεργίας

Σύνολο ημερών πολιτικής απεργίας

1895-1904 (σύνολο) 2.079,4781905 23.609,387 7.569,7081906 5.512,749 763,6051907 2.433,123 521,647

1908 864,666 864,666

Η κάμψη της επανάστασης άφησε πλήρως την πρωτοβουλία στα

χέρια της τσαρικής κυβέρνησης και ο Λευκός Τρόμος κυριάρχησε. Στη

διάρκεια τη ς δικτατορίας του Στολίπιν αναγγέλθηκαν περισσότερες

από 5.500 θανατικές καταδίκες και περισσότεροι από 3.500 άνθρωποι

εκτελέστηκαν.Ή ταν τρεις φορές περισσότεροι από τους εκτελεσμένους

στη διάρκεια του μαζικού κινήματος (αυτός ο απολογισμός δεν περι

λαμβάνει εκτελεσμένους χωρίς δίκη, όπω ς για παράδειγμα μετά τη κα

ταστολή της ένοπλης εξέγερσης).3

Α πό τη στιγμή που το επαναστατικό κίνημα άρχισε να κάμπτεται

και η τσάρική κυβέρνηση ανέκτησε την αυτοπεποίθησή της, η αποσά

θρωση του εργατικού κινήματος εκτυλίχτηκε ταχύτατα, μέχρι που βρέ

θηκε εντελώς διαλυμένο. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 1905 η περι

φέρεια της Μ όσχας του ΣΔΕΚΡ είχε 1.435 μέλη.4 Τον Μάη-Ιούνη 1906

έφτασαν τα 5 .320.' Στα μέσα του 1908 ο αριθμός των μελών είχε πέσει

στα 250 και έξι μήνες αργότερα στα 150. Τ ο 1910 στη θέση του γραμμα

τέα της περιφέρειας βρέθηκε κάποιος Κοκούσκιν, πράκτορας της Οχρά-

να - τ η ς μυστικής αστυνομίας4- και η οργάνωση διαλύθηκε εντελώς. Ο

Ζινόβιεφ θα έγραφε αργότερα: «Κατά τη διάρκεια εκείνης της δυσάρε

στης περιόδου, το κόμμα έπαψε να υπάρχει ω ς ενιαίο σύνολο».7

Ο Τρ ό τσ κι κι οι ηγέτες τ η ς αυ σ τρ ια κ ή ς σ οσ ια λ δ η μ ο κ ρ α τία ςΑπό το 1907 μέχρι το 1914 ο Τρότσκι ζούσε στη Βιέννη. Εφόσον

δεν ήταν μέλος κάποιου κόμματος ή οργάνωσης στη Ρωσία, βρήκε το

- 1 9 4 -


χρόνο και τη διάθεση να συμμετέχει στο αυστριακό σοσιαλδημοκρατι

κό κίνημα. Σ ’ αυτό το σημείο διέφερε ριζικά από τον Λένιν. Ο Λένιν

ήταν τόσο πολύ απορροφημένος στο χτίσιμο του ρώσικου κόμματος

ώστε, μέχρι το ξέσπασμα του Π ρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, δεν πήρε

μέρος σε κανένα άλλο εργατικό κίνημα. Μ όνο όταν ξέσπασε ο πόλεμος

άρχισε να δραστηριοποιείται στο σοσιαλιστικό κίνημα της Ελβετίας.

Π ροσπάθησε να διαμορφώσει μια ομάδα επαναστατών διεθνιστών σε

ρήξη με το Σοσιαλιστικό Κόμμα και όντως κατάφερε να σχηματίσει μια

φράξια η οποία α ποτέλεσε το πρόπλασμα του Κομμουνιστικού Κόμμα

τος της Ελβετίας.*

Ο Τρότσκι έγινε μέλος της αυστριακής Σοσιαλδημοκρατίας, συμ

μετείχε στις συγκεντρώσεις και τις διαδηλώσεις της, έγραφε για τις εφη

μερίδες της και μερικές φορές έκανε σύντομες ομιλίες στα γερμανικά.’

Επίσης συνάντησε τους η γέτες τη ς και διατήρησε στενή επαφή μαζί

τους. Θαύμαζε τον Βίκτορ Αντλερ, τον ιδρυτή του κόμματος και επα

νειλημμένα έγραψε γι' αυτόν λόγια γεμάτα αγάπη και ενθουσιασμό. Για

παράδειγμα το 1913 έγραψε ότι: «Η Αυστρία έχει προσφέρει στο εργα

τικό κίνημα δυο αξιοθαύμαστους ηγέτες... τον Βίκτορ Αντλερ και τον

Καρλ Κάουτσκι». Ο Βίκτορ Αντλερ, σύμφωνα με τον Τρότσκι, «διέθετε

ένα πανίσχυρο, αναλυτικό μυαλό»: «είναι ένας α πό τους λαμπρότερους

ομιλητές στην Ευρώπη». «Έχει αναπτύξει σε βαθμό τελειό τη τας την

πλούσια πολιτική του διαίσθηση, έχει καλλιεργήσει ένα έξοχο πολιτικό

όραμα και έχει κάνει τον αυτοσχεδιασμό σε ζητήματα τακτικής βασική

εγγύηση της πολιτικής επιτυχίας». Ο Τρότσκι ολοκληρώνει το άρθρο

του για τον Βίκτορ Αντλερ με τις εξής φράσεις:

«Κατά τη διάρκεια των έξι χρόνων της παραμονής μου στη Βιέννη είχα τη τύχη να παρακολουθήσω από κοντά τον Αντλερ, ως πολιτικό και κομματικό ηγέτη, βουλευτή, λαϊκό ρήτορα και συζητητή. Από όλες τις εντυπώσεις μια είναι που ξεχωρίζει: η ανεξάντλητη γενναιόδωροι που χαρακτήριζε τη φύση του».10

Ο Τρότσκι επίσης συμπαθούσε πολύ τον γιο του Βίκτορ Αντλερ,

τον Φριτζ, που ήταν γραμματέας της σοσιαλδημοκρατικής νεολαίας

- 195 -

Τόνι Κλιφ

και εκδότης του Kam pf (Αγώνας) του θεωρητικού περιοδικού του κόμ

ματος. Στη διάρκεια του Π ρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ο Φριτζ, σε μια

πράξη α πελπισίας, θα δο λοφ ονούσε τον βαρόνο Σ τουργκ, π ρ ω θυ

πουργό της Α υστρίας." *

Ο Τρότσκι είχε επίσης σχέσεις με τον Ρούντολφ Χίλφερντινγκ, τον

Ό το Μ πάουερ, τον Μ αξ Αντλερ και τον Καρλ Ρένερ. Γρήγορα πείστη

κε ότι δεν επρόκειτο για πραγματικούς επαναστάτες. Ό π ω ς ανέφερε

στην αυτοβιογραφία του πολλά χρόνια αργότερα:

«Ήταν άνθρωποι με πολύ καλές σπουδές, των οποίων η γνώση για διάφορα θέματα υπερέβαινε τη δική μου. Παρακολουθούσα με έντονο και θα μπορούσα να πω γεμάτο σεβασμό ενδιαφέρον τις συζητήσεις τους στο καφέ Σεντράλ. Όμως, σύντομα άρχισα να αναρωτιέμαι. Εκείνοι οι άνθρωποι δεν ήταν επαναστάτες. Όχι απλά δεν ήταν, αλλά αντιπροσώπευαν τον τύπο του ανθρώπου που είναι όσο πιο μακριά γίνεται από αυτόν του επαναστάτη. Το χαρακτηριστικό αυτό εκφραζόταν στα πάντα -σ τ η προσέγγισή τους σε όλα τα ζητήματα, στα πολιτικά τους σχόλια και τις ψυχολογικές εκτιμήσεις, στην αυτοϊκανοποίησή τους -όχ ι αυτοπεποίθηση, αυτοϊκανοποίηση. Μέχρι που έψτασα να νιώθω τον ψιλι- σταϊσμό τους ακόμα και στον τόνο της φωνής τους».12

Πολλοί διανοούμενοι «είχαν ενταχθεί στο κόμμα με την ακλόνητη

πεποίθηση πω ς μια κάποια λεπτομερής γνώση του ρωμαϊκού δικαίου

τους έδινε το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα να κατευθύνουν τη μοίρα της

εργατικής τάξης».11 Εκείνοι οι «μαρξιστές» ήταν στην πραγματικότητα

σχολιαστές των γεγονότων, που είχαν διαχωρίσει εντελώ ς τη θεωρία

από τη πράξη. Προσαρμόζονταν πάντοτε στο κοινωνικό και πολιτικό

status quo.

Η στενή φιλία του Τρότσκι με τους ηγέτες της αυστριακής Σοσιαλ

δημοκρατίας, όπω ς και με τον Κάουτσκι, τον Μ πέμπελ και άλλους ηγέ

τες τη ς γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, συνέβαλε ώ στε να καλείται

* Το 1919 ο Λένιν και ο Τρότσκι ονόμασαν τον Φριτζ Αντλερ επίτιμο γραμματέα της Τρίτης Διεθνούς και απογοητεύτηκαν πολύ όταν απέρριψε αυτόν τον τίτλο. Ο Φριτζ Αντλερ θα γινόταν αργότερα γραμματέας της Δεύτερης Διεθνούς.

- 19 6 -


συχνά να εμφανιστεί ω ς εκπρ όσω πος του ρώσικου σοσιαλισμού στα

συνέδρια του αυστριακού και του γερμανικού κόμματος. Έγινε επίσης

μια γνωστή φιγούρα στα συνέδρια της Διεθνούς.

Λικβ ιντα ρ ισ τές και ΥπεραριστεροίΗ αποσά θρω ση του ρώσικου εργατικού κινήματος γέννησε δυο

παρεκκλίσεις. Σ τις γραμμές των μενσεβίκων εκδηλώ θηκε μια κίνηση

προς τα δεξιά. Αυτή εκφράστηκε με τους δισταγμούς για επανέναρξη

της παράνομης δουλειάς και με την διάθεση να κρατηθεί η όποια δρά

ση στα πλαίσια που επέτρεπε το τσαρικό καθεστώς. Ο Λένιν ονόμαζε

αυτή τη τάση «λικβινταρισμό» και τους υποστηρικτές της «λικβινταρι-

στές» : ήθελαν να «λικβιντάρουν» (διαλύσουν) το παράνομο κόμμα.

Από την άλλη μεριά, στις γραμμές των μπολσεβίκων η παρέκκλιση

ήταν υπεραριστερή: συνίστατο στην άρνηση προσαρμογής στις συνθή

κες που είχε επιφέρει η νίκη της α ντεπανάστασης, σε α πελπισμένες

απόπειρες να συνεχιστεί ο πόλεμος μέχρις εσχάτων και στο μποϋκοτάζ

των λιγοστών κοινωνικών και πολιτικών θεσμών που πρόσφεραν έστω

περιορισμένες δυνατότητες για νόμιμη δράση.

Ο Τρότσκι, όπω ς κι ο Λένιν, απέρριπτε και τις δυο παρεκκλίσεις.

Τ όσο ο ένας όσο και ο άλλος, πίστευαν ότι ήταν αναγκαίο να χτιστεί

ξανά το παράνομο κόμμα, ώ στε να ελέγχει τη πολιτική δουλειά σε κάθε

νόμιμο θεσμό, από τη Δούμα μέχρι τα συνδικάτα. Ω σ τό σο ο Τρότσκι,

λόγω του συμφιλιωτισμού του, ήταν ασυνεπής στη πάλη ενάντια στις

δυο παρεκκλίσεις και στην πραγματικότητα κατέληξε να συνεργάζεται

με εκπροσώ πους και των δυο.

Οι μενσεβίκοι μ ετα το π ίζο ντα ι δεξιάΚατά τη διάρκεια του 1905, ο Αξελροντ, ο Πλεχάνοφ και ο Μ αρ

τόφ ήταν μοναχικές φωνές που υποστήριζαν ότι οι Σοσιαλδημοκράτες

πρέπει να επιδείξουν «τακτ» απέναντι στο υς φ ιλελεύθερ ους. Τώ ρα

- 197-

Τόνι Κλιφ

όμως, στη διάρκεια της περιόδου της αντίδρασης, η συμμαχία με το φι

λελεύθερο κόμμα, τους Καντέ, έγινε η βασική πολιτική του μενσεβικι-

σμού. Ο Ραχμέτοφ, ένας από τους εκπροσώ πους του μενσεβικισμού,

έθεσε την εξής επιχειρηματολογία υπέρ ενός τέτοιου συνασπισμού:

«Για τους Καντέ είναι πολύ ευκολότερο να τα στρίβουν και να συμβιβάζονται όταν βρίσκονται μπροστά σε ένα τοίχο συμπαγούς εχθρότητας παρά όταν προσεγγίζονται με μια προσφορά πολιτικής συμμαχίας... Η πίεση της κοινής γνώμης στους Καντέ μπορεί να επιτύχει πολύ περισσότερα (με την αποστολή στη Δούμα ψηφισμάτων, αιτημάτων, με την οργάνωση συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας, τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Εργατική Ομάδα και τους Καντέ) παρά με το άμυαλο, και γΓ αυτό άχρηστο, υβρεολόγιο».14

Ο Νταν, που το 1905 ήταν υπέρμαχος της διαρκούς επανάστασης,

ένα χρόνο αργότερα έγραφε τα εξής:

«Οσο διστακτικά, δειλά και τυφλά κι αν είναι τα αστικά κόμματα όπω ς οι Καντέ, στηρίζονται σε τάξεις που ωθούνται από το ιστορικό υπόβαθρο και από πραγματικά συμφέροντα, στο μονοπάτι όχι του συμβιβασμού με την παλιά τάξη πραγμάτων, αλλά της οξυμένης πάλης εναντίον της... Η πλειοψηψία των αστικών τάξεων πρέπει να είναι συνοδοιπόροι του προλεταριάτου μέχρι την ανατροπή της απολυταρχίας και συνεπώς τα προοδευτικά αστικά κόμματα πρέπει να είναι συνοδοιπόροι της Σοσιαλδημοκρατίας».15

Ο Α ξελρ οντ δή λω σ ε σ το Τ έτα ρ το Συνέδριο του κόμματος, τον

Απρίλη-Μάη 1906:

«Στη Ρωσία οι κοινωνικές σχέσεις δεν έχουν ωριμάσει πέραν του σημείου της αστικής επανάστασης: η ιστορία ωθεί όλο και πιο έντονα τους εργάτες και τους επαναστάτες στο δρόμο της αστικής επανάστασης, κάνοντάς τους αθέλητους υπηρέτες της αστικής τάξης, παρά στο δρόμο της κοινωνικής επανάστασης και της προετοιμασίας του προλεταριάτου σε επίπεδο τακτικής και οργάνωσης για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας».16

Σ το ίδιο πνεύμα ο Αξελροντ υποστήριξε ότι αν προέκυπτε μια σύ

- 198 -


γκρουση ανάμεσα στους «ειδικούς σκοπούς της σοσιαλδημοκρατίας»

και τα ευρύτερα δημοκρατικά αιτήματα της αστικής προόδου, τότε «το

κόμμα θα έπρεπε να αποκηρύξει τους ...σκοπούς του».17

Τον Ο κτώβρη του 1906 ο Αξελροντ ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με

τον καθηγητή Βλαντιμίρ Γκέσεν, έναν από τους κορυφαίους Καντέ,

σχετικά με τη συνεργασία των δυο κομμάτων, Σοσιαλδημοκρατών και

Καντέ, στις εκλογές για τη Δεύτερη Δούμα:

«Υπάρχουν ενδείξεις ότι σε ορισμένες περιφέρειες οι μενσεβίκοι και οι φ ιλελεύθεροι συνέπηξαν ανεπίσημες συμμαχίες για τις εκλογές στη Δεύτερη Δούμα... Μ ετά τις εκλογές για τη Δεύτερη Δούμα το Φλεβάρη του 1907, ο Λένιν κατηγόρησε τους μενσεβίκους ότι σκόπιμα προχώρησαν σε συνεργασίες με τους φιλελεύθερους στην Πετρούπολη, διασπώντας με αυτό τον τρόπο τις τοπικές σοσιαλδημοκρατικές ψήφους, με αντάλλαγμα κάποιες παραχωρήσεις από τη πλευρά των φιλελεύθερων».1*

Ο Μ αρτόφ έκανε κάμποσα βήματα προς τον λικβινταρισμό με την

έκκλησή του για ισότητα δικαιωμάτων των νόμιμων και παράνομων

κομματικών οργανώσεων. Σύμφωνα με την άποψή του, η παράνομη

οργάνωση θα είχε ω ς κύριο σκοπό τη στήριξη του νόμιμου κόμματος:

«...μια λίγο ως πολύ ομοιογενής και σ ’ ένα βαθμό συγκεντρωτική συνωμοτική παράνομη οργάνωση έχει νόημα τώρα (και μεγάλο νόημα) μόνο στο βαθμό που συμβάλει στο χτίσιμο ενός Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος το οποίο εξ ανάγκης θα είναι Χιγό- τερο ομοιογενές και θα έχει ως βασικά σημεία στήριξής του τις ανοιχτές εργατικές οργανώσεις».19

Ο Λένιν έκανε κριτική σ ’ αυτή την ιδέα γιατί

«στην πράξη οδηγεί στην υποταγή του κόμματος στους λικβι- νταριστές, γιατί ο νόμιμος’ που τάσσεται ενάντια στο παράνομο κόμμα θεωρώντας τον εαυτό του τμήμα αυτού του κόμματος δεν είναι τίποτα άλλο από λικβινταριστής. Η ισότητα’ ανάμεσα σε έναν παράνομο Σοσιαλδημοκράτη που καταδιώκεται από την αστυνομία με έναν νόμιμο’ που προστατεύεται από την νομιμό- τητά του και το διαζύγιο που έχει πάρει από το κόμμα, είναι στην πραγματικότητα μια 'ισότητα’ παρόμοια μ’ αυτή ανάμεσα σε έναν

- 1 99 -

Τόνι Κλιφ

καπιταλιστή και έναν εργάτη... Οι παράνομες οργανώσεις είναι αυτές που πρέπει να κρίνουν αν όντως ο νόμιμος’ είναι υπέρ του κόμματος, δηλαδή η "θεωρία της ισότητας’ πρέπει να απορριψτεί χωρίς περιστροφές».”

Για τον Μ αρτόφ η παράνομη δουλειά θα έπρ επε να περιοριστεί

στη συγκρότηση ενός στοιχειώδους μηχανισμού σε εφεδρεία, ο οποίος

θα ενεργοποιούνταν σε περίπτωση κατάστασης πλήρους παρανομίας.

Α ντίθετα, για τον Λένιν ο στοιχειώ δης μηχανισμός ήταν οι νόμιμες

δραστηριότητες να έχουν ω ς ρόλο τη διεύρυνση του πεδίου δράσης του

παράνομου κόμματος. Ο ι πολιτικές συνέπειες της απομάκρυνσης από

τη παράνομη δουλειά θα ήταν σημαντικές. Ή ταν φυσικά αδύνατο για

παράδειγμα να υποστηρίζεις την ανατροπή του τσαρισμού σε έντυπα

που στόχο είχαν να περάσουν τη λογοκρισία. Ο περιορισμός της δρά

σης του κόμματος σε νόμιμα πλαίσια, σήμαινε ουσιαστικά την εγκατά

λειψη της πάλης για δημοκρατία. Αυτό θα ήταν το πρώτο βήμα για την

υποστήριξη μιας πολιτικής που προσέβλεπε στο βαθμιαίο μετασχημα

τισμό του τσαρικού καθεστώτος σε μια συνταγματική μοναρχία, δηλα

δή αυτό που επιθυμούσαν οι Καντέ.

Ένας τρόπος να διαλυθεί το παράνομο κόμμα ήταν η αντικατάστα

σή του από ένα πλατύ Εργατικό Συνέδριο. Αυτή η ιδέα ήταν το πνευ

ματικό τέκνο του Αξελροντ:

«...το εργατικό συνέδριο θα διαδραματίσει το ρόλο μιας προλεταριακής συντακτικής συνέλευσης η οποία θα διαλύσει το παλιό κομματικό μας σύστημα και θα βάλει τα θεμέλια για ένα νέο κομματικό καθεστώς στις γραμμές της Σοσιαλδημοκρατίας και των προχωρημένων στρωμάτων του προλεταριάτου. Ένα τέτοιο συνέδριο θα αποτελέσει το μεγαλύτερο θρίαμβο του κόμματός μας».21

Ο Λάριν, το «τρομερό παιδί» του μενσεβικισμού, υποστήριξε την

ίδια ιδέα σε μια μπροσούρα με τίτλο «Ένα πλατύ Εργατικό Κόμμα και

ένα Εργατικό Συνέδριο».“ Ένα τέτοιο πλατύ εργατικό κόμμα, σύμφωνα

με τον Λάριν, θα μπορ ούσε να συμπεριλάβει στις γρ αμμές του τις

900 .000 από τα 9 εκατομμύρια των προλετάριων της Ρωσίας. Η «τα

- 2 0 0 -


μπέλα» θα έπρεπε να κατέβει - τ ο κόμμα δεν θα έπρεπε να ονομάζεται

Σοσιαλδημοκρατικό. Τ ο κόμμα των Σοσιαλδημοκρατών και το κόμμα

των Σ οσιαλεπαναστατών [Εσέροι ΣτΜ ] θα έπρεπε να συγχωνευτούν

και η νέα οργάνωση θα έπρεπε να ήταν ένα «ακομμάτιστο κόμμα». Στο

νέο κόμμα οι Σοσιαλδημοκράτες κι οι Σ οσιαλεπαναστάτες θα έπρεπε

να παίζουν ένα ρόλο προπαγανδιστικών ρευμάτων.23

Ένας ά λλος μενσεβίκος, ο Ν. Ροσκόψ, πρότεινε την ίδρυση μιας

ανοιχτής, ειρηνικής εργατικής οργάνωσης, «μιας πολιτικής ένωσης για

την προστασία των συμφερόντων της εργατικής τάξης»:

«Σ’ όλα αυτά δεν υπάρχει ούτε υποψία βίας, δεν υπάρχει ούτε μια λέξη, ούτε μια σκέψη για την αναγκαιότητα μιας βίαιης επανάστασης, επειδή στην πραγματικότητα, καμιά τέτοια ανάγκη δεν πρόκειται να προκύψει. Αν ο οποιοσδήποτε, τυφλωμένος από την αντιδραστική του φρενίτιδα αποφάσιζε να κατηγορήσει τα μέλη αυτής της ένωσης ότι επιδιώκουν μια βίαιη επανάσταση, όλο το βάρος αυτής της ανόητης, αβάσιμης και νομικά σαθρής κατηγορίας θα έπεψτε στο κεφάλι του κατήγορου!»24

Ο ι φωνές υπέρ του εργατικού συνεδρίου ήταν ιδιαίτερα έντονες το

καλοκαίρι του 1906, όταν η Πρώτη Δούμα είχε διαλυθεί και είχαν ξεκι

νήσει οι προετοιμασίες για την εκλογή της Δ εύτερη ς Δούμας. Ό πω ς

γράψει ο βιογράφος του Αξελροντ: «Π ρος τα τέλη του 1906 οι μενσεβί

κοι σε γενικές γραμμές υποστήριζαν το εργατικό συνέδριο αν και υπήρ

χαν διαφοροποιήσεις στην έμφαση ανάμεσά τους».25

Ο Τρότσκι πήρε μια επαμφοτερίζουσα στάση σχετικά με το εργατι

κό συνέδριο. Υ π οστή ρ ιξε την ιδέα αλλά απέρριψε τη φραξιονιστική

στάση των μενσεβίκων στο ζήτημα. Στις 2 Σεπτέμβρη 1906; σε ένα μα

κροσκελές, προσωπικό γράμμα στον Αξελροντ, υποστήριζε ότι πριν γί

νει οποιοδήποτε βήμα για την οργάνωση του εργατικού συνεδρίου

«το κόμμα πρέπει να προχωρήσει σε μια συμφωνία δεσμευτική και για τις δυο πτέρυγες... Ενότητα του κόμματος στη βάση της ενότητας στη ταξική πάλη, ενότητα με κάθε κόστος! Αυτή είναι η θέση μου, δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά... ’Ζήτω το κόμμα!!Και είμαι βαθύτατα πεπεισμένος ότι το χέρι του δασκάλου μας

- 201 -

Τόνι Κλιφ

ΠΒΑ [Αξελροντ| θα είναι το πρώτο που θα κρατήσει αυτό το λάβαρο...»

Ο Τ ρότσκι δεν είχε αμφιβολία ότι ο Αξελροντ θα έπαιρνε στα χέρια

του την οργάνωση του εργατικού συνεδρίου και κάτι τέτοιο

«απαιτεί την ικανότητα υπέρβασης των φτηνών υπολογισμών ενός

τυπικού επαναστάτη ή κομματικού παράγοντα στο όνομα της ευρείας

αντίληψης των επαναστατικών και κομματικών καθηκόντων»."

Σ το Π έμπτο Συνέδριο του κόμματος το 1907, οι μπολσεβίκοι κατέ

θεσαν ένα σχέδιο απόφασης το οποίο παρόλο που επιβεβαίωνε το δι

καίωμα των μελών του κόμματος να συζητούν το ζήτημα του εργατι

κού συνεδρίου στον κομματικό τύπο, απαγόρευε στα μέλη ή τις οργα

νώσεις του κόμματος να εμπλέκονται σε προπαγανδιστική ή οργανωτι

κή δουλειά για τη σύγκληση ενός τέτοιου συνεδρίου. Αυτή η πρόταση

εξόργισε τον Τρότσκι, ο οποίο εξαπέλυσε μια οξύτατη επίθεση στους

μπολσεβίκους.27

Τ ο 1907 η οργάνωση των μενσεβίκων φυλλορρόησε. Σύμφωνα με

τον Μ αρτόφ: «Σ’ αυτό το σημείο, οι κομματικές δυνάμεις κατέρρευσαν

σαν πύργος από τραπουλόχαρτα».1* Τον Δεκέμβρη του 1907 ο Νταν

έγραφε στον Αξελροντ ότι: «Δεν υπάρχουν χρήματα, δεν υπάρχουν άν

θρωποι [που να ενδιαφέρονται] για κομματική δουλειά... Αυτή τη στιγ

μή ο μενσεβικισμός απλά δεν υφίσταται ω ς οργανωμένη δύναμη στη

Ρωσία».”

Ο Τρ ό τσ κι «υπεράνω φραξιών·Από το 1907 μέχρι το 1914 ο Τρότσκι είχε υιοθετήσει μια στάση

«υπεράνω των φραξιών». Π ότε σψυροκοπούσε τη μια πλευρά, πότε την

άλλη. Η μικροσκοπική «μη-φραξιονιστική» φράξιά του τασσόταν στο

πλευρό των μενσεβίκων στα οργανωτικά ζητήματα και στο πλευρό των

μπολσεβίκων όταν γινόταν αντιπαραθέσεις για την πολιτική προοπτι

κή.

- 202 -


Τον Ο κτώβρη του 1908 ο Τρότσκι ξεκίνησε την έκδοσή μιας εφ η

μερίδας με τίτλο Πράβδα. Κυκλοφορούσε άτακτα λόγω έλλειψης χρη

μάτων. Τ ο πρώτο χρόνο της έκδοσής της κυκλοφόρησαν μόνο πέντε

φύλλα. Σύμφωνα με τον Τρότσκι ο σκοπός της εφημερίδας ήταν η ενο

ποίηση των Σοσιαλδημοκρατών και η απόρριψη της «δικτατορίας των

ανθρώπων των επιτροπών»:

«Ένα νέο κόμμα γεννιέται κάτω από το σάβανο του παλιού. Το καθήκον μας, το καθήκον όλων των ζωντανών και υγιών στοιχείων της Σοσιαλδημοκρατίας, είναι να θέσουμε όλες μας τις δυνάμεις στην υπηρεσία αυτού του σκοπού, να διευκολύνουμε τη γέννηση και την ανάπτυξη του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος πάνω σ' αυτή την υγιή, προλεταριακή βάση».*

Μ ε την «Πράβδα» του Τρότσκι συνεργάστηκαν τόσο μενσεβίκοι

κεντριστές όσο και υπεραριστεροί «Βπεριοντιστές» -μια ομάδα που είχε

διαγράψει το μπολσεβίκικο κόμμα με την ηγεσία του Λένιν. Ο Τρότσκι

«σκόπευε να απευθυνθεί στους απλούς εργάτες’ και όχι στα κομματικά

στελέχη και να ‘υπηρετεί όχι να καθοδηγεί’ τους α ναγνώστες του».31

Ο Ντόϊτσερ σχολιάζει αυτή τη δήλωση, επισημαίνοντας ότι κάτω

από τη διεύθυνση του Τρότσκι:

«Η απλή γλώσσα της Πράβδα και το γεγονός ότι υποστήριζε την ενότητα του κόμματος, της εξασφάλισε μια κάποια δημοτικότητα όμως δεν της εξασφάλισε μια διαρκή πολιτική επιρροή. Εκείνοι που τάσσονται σαφώς υπέρ μιας φράξιας ή ομάδας συνήθως αναπτύσσουν μια λίγο πολύ περίπλοκη επιχειρηματολογία και απευθύνονται περισσότερο στο μεσαίο ή ανώτερο στελεχικό δυναμικό του κινήματος παρά στη βάση του. Από την άλλη, εκείνοι, που υποστηρίζουν ότι το κόμμα, παρά τις διαφορές, πρέπει να ενωθεί, διαθέτουν ένα απλό επιχείρημα εύκολο στην εξήγηση και ελκυστικό, όπω ς κι ο Τ ρότσκι στη συγκεκριμένη περίπτω ση. Ο μως, συχνά αυτή η επιρροή είναι επιφανειακή. Οι αντίπαλοί τους που κερδίζουν στην δική τους πλευρά τα στελέχη του κόμματος πάνω σε μια πιο δουλεμένη θέση, το πιθανότερο είναι ότι αργά ή γρήγορα θα κερδίσουν και τη βάση: τα στελέχη μεταφέρουν την επιχειρηματολογία, σε πιο απλουστευμένη μορφή προς

- 2 0 3 -

Τόνι Κλιφ

τα κάτω, προς τη βάση. Οι εκκλήσεις του Τρότσκι για την ενότητα των σοσιαλιστών προς στιγμή κέρδισαν την επιδοκιμασία πολλών... Ομως, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που επιδοκίμαζαν τις εκκλήσεις για ενότητα σύντομα θα τις αγνοούσαν και θα ακολουθούσαν τη μια ή την άλλη φράξια, αφήνοντας τον κήρυκα της ενότητας απομονωμένο. Επίσης, στην λαϊκή εκφορά του Τρότσκι, στην έμφαση που έδινε στις απλές κουβέντες' ’ , στην υπόσχεσή του να ‘υπηρετεί και όχι να καθοδηγεί’ μπορούσε κάποιος να διακρίνει ένα ίχνος δημαγωγίας, γιατί ο πολιτικός, ιδιαίτερα ο επαναστάτης πολιτικός, υπηρετεί καλύτερα όσους τον ακούν καθοδηγώντας τους».31

Η Πράβδα του Τρότσκι γραφόταν σχεδόν εξολοκλήρου από μια

μικρή ομάδα λαμπρών δημοσιογράφω ν - τ ο ν Τ ρ ότσκι, τον Α ντολφ

Γιόφε, τον Ντάβιντ Ριαζάνοφ και άλλους. Ό πω ς έγραψε ο Λένιν: «Η ερ

γατική εφημερίδα του Τρότσκι είναι μια εφημερίδα για τους εργάτες,

αφού σ ’ αυτή δεν βρίσκει κανείς ούτε ίχνος εργατικής πρωτοβουλίας ή

την ο ποιαδήποτε σύνδεση με εργατικές οργανώσεις».11

Ο Τρότσκι δεν ήταν ο μοναδικός συμφιλιωτής στη ρώσικη Σ οσιαλ

δημοκρατία, κάθε άλλο. Σ ε μια περίοδο που το κόμμα είχε γίνει κυριο

λεκτικά κομμάτια, πολλά μέλη του καλούσαν απλά σε ενότητα ανάμε

σα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους και τον τερματισμό κάθε

φραξιονιστικής διαμάχης. Ο Λένιν είχε αρχίσει να χάνει υποστήριξη

ακόμα και στο εσωτερικό της φράξιάς του, αφού πολλοί γνωστοί μπολ

σεβίκοι υποστήριζαν την ενοποίηση του κόμματος. Σ τις τά ξεις των

συμφιλιωτών ήταν και πολλοί που είχαν εκλεγεί τακτικά ή αναπληρω

ματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος στο Π έμπτο Συ

νέδριο, όπω ς ο A I Ρίκοφ, ο Β Π Νόγκιν, ο I Φ Ντουμπροβίνσκι, ο Σ A

Λοζόψσκι και ο Γ I Σοκόλνικοφ.34

Υ π ό αυτές τις συνθήκες οι μενσεβίκοι ηγέτες κατάφεραν να συγκα-

λέσουν, στις αρχές του Γενάρη 1910, μια ολομέλεια της Κεντρικής Επι

τροπής του κόμματος στο Παρίσι. Ο Λένιν, που ήταν α ντίθετος στη σύ

γκληση της ολομέλειας, σε αυτή την περίπτωση βρέθηκε να μειοψηφεί

όχι μόνο γενικά μέσα στο κόμμα, αλλά και στην ίδια του τη φράξια. Ο

- 2 0 4 -


μόνος γν ω στός μπολσεβίκος που τον υπ οστήριξε ήταν ο Ζινόβιεφ.

(Από κείνη τη στιγμή και πέρα ο Ζινόβιεφ θα γινόταν ο στενότερος συ

νεργάτης του Λένιν, ο οποίος τον εμπιστευόταν πλήρως, μέχρι που τα

γεγονότα του 1917 έθεσαν σε μεγάλη δοκιμασία αυτή την εμπιστοσύ

νη).

Επί τρεις α τελείω τες βδομάδες ο Λένιν σψυροκοπήθηκε από όλες

τις πλευρές. Αναγκάστηκε να συναινέσει στο σταμάτημα της έκδοσης

του «Προλετάρι» - τ η ς εφημερίδας της φράξιάς του- και στην έκδοση

μιας κοινής εφημερίδας με τους μενσεβίκους της «Σοτσιαλντεμοκράτ».

Στη συντακτική της επιτροπή θα συμμετείχαν δυο μπολσεβίκοι, ο Λ έ

νιν κι ο Ζινόβιεφ, στο πλάι δυο μενσεβίκων, του Μ αρτόφ και του Νταν,

και το πέμπτο μέλος θα ήταν ο Βάρσκι ως εκπρόσω πος της πολωνικής

σοσιαλδημοκρατίας. Η «Πράβδα» της Βιέννης του Τρότσκι ανακηρύ-

χτηκε επίσημο όργανο του κόμματος (ο Κάμενεφ πήρε εντολή να πάει

εκεί και να βοηθήσει στην έκδοσή της) και η Κεντρική Επιτροπή επι

φορτίστηκε να της εξασφαλίσει οικονομική στήριξη. Σαν να μην έφτα

ναν όλα αυτά, ήρθε και η προσβολή, αφού η ολομέλεια αν και καταδί

κασε φραστικά τους λικβινταριστές, τους κάλεσε να συμμετέχουν στις

κομματικές διαδικασίες και να ορίσουν τρεις εκπροσώ πους τους στην

παράνομη Κεντρική Επιτροπή.

Ο Τρότσκι το τράβηξε τόσο πολύ ώ στε να χαιρετίσει τα αποτελέ

σματα της Ο λομέλειας του Παρισιού ω ς «τον μεγαλύτερο θρίαμβο της

ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας στην ιστορία της».15

Ω σ τό σ ο η «ενότητα» δεν «περπάτησε» ποτέ, όχι τόσο λόγω της

αδιαλλαξίας των μπολσεβίκων όσο επειδή οι μενσεβίκοι δεν ήταν έτοι

μοι να υλοποιήσουν τις δεσμ εύσ εις τους. Η Ο λομέλεια του Γενάρη

1910 υποχρέωνε τους μεν μπολσεβίκους να διακόψουν την οποιαδήπο-

τε επαφή με τους μποϋκοτιστές, τους δε μενσεβίκους να κόψουν κάθε

σχέση με τους λικβινταριστές. Για τον Λένιν η υλοποίηση αυτής της

εντολής ήταν κάτι εύκολο, αφού ήδη είχε επιτύχει τη διαγραφή από το

μπολσεβίκικο στρατόπεδο του Μ πογκντάνοφ, του Λουνατσάρσκι και

των υπόλοιπων μποϋκοτιστών. Ω σ τόσο, οι μενσεβίκοι ήταν ανήμποροι

- 205 -

Τόνι Κλιφ

να εκπληρώσουν τις δικές τους υποχρεώσεις. Οι λικβινταριστές είχαν

μεγάλη επιρροή στις γραμμές τους. Αν οι μενσεβίκοι τους εξεδίωκαν, η

ψράξιά τους θα διαλυόταν ολοκληρωτικά και μ’ αυτό τον τρόπο θα δι

ευκόλυναν την επικράτηση των μπολσεβίκων στο κίνημα. Λίγο αργό

τερα, ο Μ αρτόφ θα έκανε σαφές ότι οι μενσεβίκοι δεν σκόπευαν ποτέ

να εφαρμόσουν στη πράξη όσα υποσχέθηκαν και ότι είχαν συμφωνήσει

στην «ενότητα» μόνο και μόνο επειδή ήταν πολύ αδύναμοι για να δια

κινδυνέψουν μια άμεση ρήξη.34

Τ ο τελειω τικό χτύπημα στο όλο σχήμα ήρθε όταν οι τρεις λικβι-

νταριστές που είχαν οριστεί να συμμετέχουν στην Κεντρική Επιτροπή

-Π Λ Γκάρβι, I A Ισουψ και Κ Μ Ερμολάεψ- αρνήθηκαν απερίφραστα

οπ ο ια δή π ο τε σχέση με την παράνομη οργάνω ση και δή λω σαν την

εχθρ ότη τά το υς ακόμα και στην έννοια μιας Κ εντρικής Επιτροπής.

Ό ταν οι «συμψιλιωτιστές» μπολσεβίκοι, που πλειοψηφούσαν στη Ρω

σία, πρότειναν περαιτέρω διαπραγματεύσεις με άλλους ηγέτες των λι-

κβινταριστών, ο Λένιν απλά τους αγνόησε. Ό ταν ο Μ αρτόφ κι ο Νταν

προσπάθησαν να περάσουν την άποψή τους στη «Σοτσιαλντεμοκράτ»,

την εφημερίδα που εκδίδανε από κοινού με τους μπολσεβίκους, απέτυ-

χαν. (Στη Συντακτική Επιτροπή ο Βάρσκι ψήφισε μαζί με τον Λένιν και

τον Ζινόβιεψ).

Τον Αύγουστο του 1910 ο Κάμενεφ παραιτήθηκε από τη θέση του

εκπροσώ που της ΚΕ στην «Πράβδα». Από κει και πέρα η «Πράβδα»

έγινε το όργανο των συμφιλιωτών, της ομάδας «Βπέρεντ» και μιας σει

ράς άλλων μενσεβίκων.

Ο συμψιλιωτισμός μετέτρεψ ε τον Τρότσκι σε αιχμάλωτο των μεν

σεβίκων. Ό πω ς είχε γράψει ο Μ αρτόφ σε μια επιστολή του στον Αξελ-

ροντ:

«Του απάντησα [του Τρότσκι] με μια επιστολή περισσότερο ειρω

νική παρά θυμωμένη.... Του έγραψα ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από μας

και τους λικβινταριστές, γιατί αυτό που τον κάνει να υπερασπίζεται το

δικαίωμα των λικβινταριστών να παραμείνουν στο κόμμα, δεν είναι η

- 2 0 6 -


μεγαλοψυχία του... αλλά αντίθετα, η σω στή εκτίμηση ότι ο Λένιν θέλει

να καταβροχθίσει όλους τους ανεξάρτητους ανθρώπους, ανάμεσά τους

και τον Τρότσκι, μαζί με τους λικβινταριστές».37

«Η λογική τω ν περιστάσεων» έγραψε ο Μ αρτόψ σε κάποια άλλη

στιγμή

«..εξαναγκάζει τον Τρότσκι να ακολουθεί το μενσεβίκικο δρόμο, παρά τις συγκροτημένες εκκλήσεις για κάποιου είδους σύνθεση' του μενσεβικισμού με τον μπολσεβικισμό.,.Όχι μόνο βρέθηκε στο στρατόπεδο των λικβινταριστών, αλλά είναι και αναγκασμένος να υιοθετεί την πιο εριστική στάση τους απέναντι στον Λένιν».3*

Μ ε άλλα λόγια, οι ηγέτες των μενσεβίκων ήταν αποφασισμένοι να

φέρουν μέχρι τέλους το σχίσμα στο κόμμα, όπω ς ακριβώς κι ο Λένιν, αν

και για λόγους τακτικής δημόσια υποκρίνονταν ότι επεδίωκαν το αντί

θετο. Ο Λένιν καλούσε ανοιχτά σε ρήξη με τους μενσεβίκους. Οι μενσε

βίκοι ηγέτες χρησιμοποιούσαν την συμφιλιωτική στάση του Τρότσκι

για να ρίξουν την ευθύνη για τη διάσπαση αποκλειστικά στον Λένιν.

Στην πράξη, ο Τρότσκι εξαπέλυε τους κεραυνούς του σχεδόν αποκλει

στικά στον Λένιν, επειδή ο τελευταίος, σ ’ αντίθεση με τους μενσεβί

κους, ήταν εμψατικά αντίθετος στην ιδέα της ενότητας των μπολσεβί

κων με τους μενσεβίκους.

Στις 26 Νοέμβρη 1910 ο Τρότσκι κυκλοφόρησε μια προκήρυξη με

την οποία καλούσε όλες τις φράξιες του ΣΔΕΚΡ να ενωθούν. Έκανε έκ

κληση για:

«...αρμονική εργασία που θα επιτελούν από κοινού όλα τα τμήματα του Κόμματος - οι «Γκόλος». οι «Πλεχανοψικοί», οι «Λενι- νιστές», οι «Βπεριοντιστές» και οι ανένταχτοι. Τ ο κόμμα, πνευματικά έχει ήδη ξεπεράσει τη νηπιακή του περίοδο και είναι πια καιρός όλα τα μέλη του να νιώσουν και να συμπεριψερθούν οχ επαναστάτες Σοσιαλδημοκράτες, ως κομματικοί πατριώτες κι όχι ως μέλη φραξιών. Αυτή η συνεργασία πρέπει να πραγματοποιηθεί στα πλαίσια του κόμματος ως ενιαίου συνόλου κι όχι μέσω φραξιονιστικών σωμάτων».39

- 207 -

Τόνι Κλιφ

«Οι ιστορικές μας φράξιες, ο μπολσεβικισμός κι ο μενσεβικισμός,

στην προέλευσή τους αποτελούν καθαρά διανοητικά κατασκευάσμα

τα» έγραψε ο Τρότσκι στη μενσεβίκικη εφημερίδα Λ ουχ." Σ ’ αντίθεση

με τον Λένιν, ο οποίος αντιμετώπιζε τη φραξιονιστική πάλη στο εσω τε

ρικό του ΣΔΕΚΡ ω ς το προϊόν ανατιθέμενων ταξικών πιέσεων, ο Τρό-

τσκι την αντιμετώπιζε απλά ω ς τον αγώνα της διανόησης «για επιρροή

στο ανώριμο προλεταριάτο». Ο Λένιν, αντίθετα, υποστήριζε ότι ακόμα

«κι αν δεν υπήρχε διανόηση, οι εργάτες δεν θα μπορούσαν να υπεκφύ-

γουν το ζήτημα του αν θα ακολουθήσουν το υς φ ιλελεύθερ ους ή θα

οδηγούσαν την αγροτιά ενάντια στους φ ιλελεύθερους».41

Τ ον Γενάρη του 1912 ο Λένιν συγκάλεσε μια κομματική συνδιά

σκεψη στην Πράγα και εν τέλει, αφού αρνήθηκε να προσκαλέσει τους

μενσεβίκους, προκά λεσε και τη τυπική διάσπαση του κόμματος. Ω ς

απάντηση, ο Τρότσκι έπεισε τους μενσεβίκους που είχαν σχέση με την

οργανωτική επιτροπή, να συγκαλέσουν μια σοσιαλδημοκρατική συν

διάσκεψη στη Βιέννη τον Αύγουστο του 1912. Οι μπολσεβίκοι αρνήθη-

καν να πάρουν μέρος. Οι μενσεβίκοι, οι «βπεριοντιστές», η εβραϊκή

Μ πουντ και η ομάδα του Τρότσκι συνασπίστηκαν σε αυτό που ονομά

στηκε το «Μ πλοκ του Αυγούστου».

Ο Τρότσκι περίμενε ότι η άνοδος των επαναστατικών διαθέσεων

που άρχιζε εκείνη την περίοδο στη Ρωσία θα έσπρωχνε, όπω ς το 1905,

τους μενσεβίκους προς τα αριστερά, κάνοντας δυνατή μια συμφιλίωση

με τον μπολσεβικ ισμό. Ω σ τό σ ο , το 1912 το χάσμα ανάμεσα σ το υς

μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους ήταν πια πολύ βαθύ. Οι μπολσεβί

κοι είχαν ατσαλωθεί στη διάρκεια της περιόδου της αντίδρασης ενώ οι

μενσεβίκοι είχαν γίνει μια χαλαρή συμμαχία διασπαρμένων ομάδων. Οι

μενσεβίκοι ηγέτες συμμετείχαν στο Μ πλοκ του Αυγούστου δίχως αυ

ταπάτες περί ενότητας με τους μπολσεβίκους. Η ένταξή τους ήταν ένα

τέχνασμα για να ρίξουν στους μπολσεβίκους το φταίξιμο για τη διά

σπαση.

Τ ο Μ πλοκ του Αυγούστου άρχισε να αποσυντίθεται από τη στιγμή

που συγκροτήθηκε. Ο Ριαζάνοψ, ο συνεργάτης του Τρότσκι που δεν


ανήκε ο ύτε στη φράξια τω ν μπολσεβίκων ούτε των μενσεβίκων, εξη

γούσε στον Κάουτσκι ότι: «Αυτό που κρατάει ενωμένους τους μενσεβί

κους, τους μπουντιστές και τον Τρότσκι δεν είναι τίποτα περισσότερο

από το προσωπικό μίσος γι* αυτόν τον μπαγαπόντη τον Λένιν». Μια

τέτοια συγκολλητική ουσία ήταν α πολύτως ανεπαρκής για να διατηρή

σει μια συμμαχία τόσο ετερόκλητων ομάδων. Φτάνοντας πια ο Φ λεβ ά

ρης του 1913, ο Τρότσκι εξαπέλυε σκληρές επιθέσεις στη «Λουχ» την

εφ ημερίδα που είχε α π οφ α σίσει να εκδώ σει στη ν Π ετρ ού π ο λη το

«Μ πλοκ του Αυγούστου». Αντί σε αυτή να εκπροσωπούνται ό λες οι

απόψεις, η «Λουχ» έκφραζε αποκλειστικά και μόνο τη γραμμή των λι-

κβινταριστών. Επιπλέον κατηγόρησε τη συντακτική της επιτροπή ότι

δεν δημοσίευε τα άρθρα του και δεν μπήκε καν στον κόπο να απαντή

σει στις διαμαρτυρίες του. Παρακάλεσε τον Αξελροντ να χρησιμοποιή

σει το κύρος του ώ στε να πείσει τους λικβινταριστές της Π ετρούπολης

να διορθώσουν τους τρόπους τους. Διαφορετικά θα αναγκαζόταν να

κόψει τους δεσμούς του με εκείνους «που υφάρπαξαν τη συνδιάσκεψη

του Αυγούστου». Θ α του ήταν ιδιαιτέρως οδυνηρό να μην βρίσκεται

στο ίδιο στρατόπεδο με τον Αξελροντ «όμως, δεν μπορώ να αποδώσω

στον εαυτό μου με κανένα τρόπο απιστία απέναντι στους συμμάχους

μου».42

Τ ο «Μ πλοκ του Αυγούστου» είχε διαλυθεί σχεδόν ολοκληρωτικά

το καλοκαίρι του 1913.

Η ά ν ο δ ο ς τω ν μπολσεβίκω ν 1 9 1 2 -1 9 1 4Τ ο 19 I I η εργατική τάξη της Ρωσίας άρχισε να περνάει σταδιακά

στην επίθεση. Τ ο κίνημα πήρε μια τεράστια ώθηση ύστερα από τη βάρ

βαρη σφαγή των εργατών στα χρυσωρυχεία του [ποταμού] Λένα στις 4

Σεπτέμβρη 1912. Εξι χιλιάδες εργάτες είχαν κατέβει σε απεργία σε εκεί

να τα χρυσωρυχεία που βρίσκονταν σε μια περιοχή της «τάϊγκα» 2.000

χιλιόμετρα μακριά από τον σιβηρικό σιδηρόδρομο. Ένας αξιωματικός

έδωσε εντολή στη χωροφυλακή να ανοίξει πυρ και 500 άοπλοι εργάτες

- 2 0 9 -

Τόνι Κλιφ

έπεσαν νεκροί ή βαριά τραυματισμένοι. Κύματα απεργιών σάρωσαν

όλη τη χώρα. Η αναζωογόνηση του εργατικού κινήματος συνεχίστηκε

μέχρι την κήρυξη του Π ρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1914.

Σ ’ α υτές τις συνθήκες οι μπολσεβίκοι είδαν την επιρροή τους να με

γαλώνει. Στις εκλογές που έγιναν σε μια σειρά νόμιμες εργατικές οργα

νώσεις οι υποψήφιοι που στήριξαν επικράτησαν των υποψηφίων που

στήριξαν οι μενσεβίκοι. Στις εκλογές που έγιναν στις 21 Απρίλη 1913

για την εκλογή εκτελεστικής επιτροπής στο συνδικάτο μετάλλου της

Π ετρούπολης, οι υποψήφιοι του ψηφοδελτίου της «Πράβδα» (της εφη

μερίδας του Λένιν, στμ] -δηλαδή οι υποστηρικτές των μπολσεβίκων-

κέρδισαν τις 10 από τις 14 έδρες. Στις 22 Αυγούστου έγινε μια γενική

συνέλευση για την επανεκλογή της ίδιας εκτελεστικής, στην οποία συμ

μετείχαν περισσότεροι από 3.000 εργάτες μετάλλου. Τ ο μπολσεβίκικο

ψηφοδέλτιο κέρδισε τη συντριπτική πλειοψηφία, των μενσεβίκων πήρε

μόλις 150 ψήφους.

Τον Ιούνη του 1914 ο Λένιν ανέφερε ότι από τα 14 συνδικάτα της

Π ετρούπολης οι μπολσεβίκοι πλειοψηφούσαν στα δέκα, οι μενσεβίκοι

στα τρία και σε ένα είχαν ίσο αριθμό αντιπροσώπων. Από τα 13 συνδι

κάτα στη Μ όσχα, οι μπολσεβίκοι πλειοψ ηφούσαν στα δέκα και στα

υπόλοιπα τρία δεν υπήρχε σαφής πλειοψηφία, ω στόσο έκλιναν προς

τους μπολσεβίκους. Στη Μ όσχα οι ναρόντνικοι ή οι λικβινταριστές δεν

έλεγχαν ούτε ένα συνδικάτο.43

Στις εκλογές για τη Τέταρτη Δούμα το 1912, οι μπολσεβίκοι έβγα

λαν έξι βουλευτές και οι μενσεβίκοι εψτά. Ό μω ς κι οι έξι μπολσεβίκοι

προέρχονταν από τις εργατικές συνοικίες των μεγάλων πόλεων, ενώ οι

μενσεβίκοι από μεσοαστικές εκλογικές περιφέρειες. Στα εφτά «γκου-

μπέρνια» [κυβερνεία, διοικητικές - γεω γραφ ικές περιφ έρειες, ΣτΜ ]

που ανέδειξαν μενσεβίκους βουλευτές υπήρχαν συνολικά 136.000 βιο

μηχανικοί εργάτες. Στα έξι που ανέδειξαν μπολσεβίκους, το σύνολο

των βιομηχανικών εργατών ήταν 1.144.000. Μ ε άλλα λόγια, οι μενσεβί

κοι είχαν την υποστήριξη του 11,8% των εργατών εκλεκτόρω ν και οι

μπολσεβίκοι του 88,2%.**

- 2 1 0 -


Ο ι εφημερίδες των μπολσεβίκων, επίσης, είχαν πολύ μεγαλύτερη

επιρροή μέσα στην εργατική τάξη από ότι οι εφημερίδες των μενσεβί

κων. Στις 22 Απρίλη του 1912 στην Π ετρούπολη ξεκίνησε να κυκλοφο

ρεί μια μπολσεβίκικη εφημερίδα, η «Πράβδα» (Αλήθεια). Ο Τρότσκι

κατάγγειλε την «κλοπή» και την «υφαρπαγή» του ονόματος «από τον

κύκλο τα συμφέροντα του οποίου έρχονται σε αντίθεση με τα ζωτικά

συμφέροντα του κόμματος, του κύκλου που ζει και αναπτύσσεται μόνο

μέσω του χάους και της σύγχυσης»." Ο Λένιν δεν έκανε πίσω.

Η Πράβδα του Λένιν α πέκτησε πολύ μεγαλύτερη επιρροή στους

εργάτες απ’ ότι η «Λουχ» των μενσεβίκων και έφτασε στην εντυπωσια

κή κυκλοφορία, 40 .000 με 60.000 φύλλα. Κατά τη διάρκεια του 1913, η

«Πράβδα» έλα βε 2.181 οικονομικές εισφ ορές από εργατικές ομάδες

ενώ η «Λουχ» 661.

Οι μενσεβίκοι που είχαν παραμελήσει τη παράνομη δουλειά, έβ λε

παν τώρα τους εαυτούς τους να αγκομαχούν πίσω από τους μπολσεβί

κους που είχαν καβαλήσει τη παλίρροια του εργατικού κινήματος και

κυριαρχούσαν στις νόμιμες οργανώσεις. Οι μενσεβίκοι είχαν ηττηθεί

στο δικό τους γήπεδο. Υποβαθμίζοντας τις παράνομες οργανώσεις, εί

χαν προσφέρει στους μπολσεβίκους το μοναδικό πλεονέκτημα να κά

νουν προπαγάνδα και να στρατολογούν εργάτες που αναζητούσαν μια

σαφή, αιχμηρή, επαναστατική πολιτική.

Π ολεμ ικός Α ντα π ο κ ρ ιτή ςΟ Τ ρότσκι, απομονωμένος στο ρώσικο σοσιαλιστικό κίνημα, τον

Σεπτέμβρη του 1912 αποδέχτηκε τη προσφορά της φιλελεύθερης εφη

μερίδας Kievskaia Mysl να πάει ω ς πολεμικός ανταποκριτής στα Βαλ

κάνια, όπου πύκνωναν τα σύννεφα του πολέμου. Ο Τρ ότσκι γράφει

στην αυτοβιογραφία του:

«Η πρόταση ήρθε τη κατάλληλη στιγμή για ένα ακόμα λόγο, το Μ πλοκ του Αυγούστου είχε αποδειχτεί μια αποτυχία. Ένιωθα ότι πρέπει να απομακρυνθώ, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστη

-211 -

Τόνι Κλιφ

μα, από τις συγκρούσεις των Ρώσων εμιγκρέδων. Οι λιγοστοί μήνες που πέρασα στα Βαλκάνια ήτανε μήνες πολέμου και με δίδαξαν πολλά».44

Ο Τρότσκι έφυγε από τη Βιέννη στις αρχές του Ο κτώβρη, τις μέρες

που ξεσπ ούσε ο Π ρώτος Βαλκανικός Π όλεμος κατά τον οποίο Σέρβοι,

Βούλγαροι, Μαυροβούνιοι και Ελληνες πολέμησαν ενάντια στην τουρ

κική αυτοκρατορία. Μ ετά από μια εκστρατεία έξι βδομάδων οι Τούρ

κοι είχαν α πωθηθεί ουσιαστικά στις πύλες της Κωνσταντινούπολης.

Ο Τρότσκι ήταν αντίπαλος του σοβινισμού σε κάθε μορφή του και

κατήγγειλε τις ακρότητες που διέπραξαν οι Βούλγαροι εις βάρος των

Τούρκων. Κάμποσα χρόνια πριν, στις 3 Γενάρη 1909, είχε γράψει για

την κατάσταση στα Βαλκάνια:

«Οι μεθοδεύσεις των καπιταλιστικών δυνάμεων διαπλέκονται με τις ίντριγκες των βαλκανικών δυναστειών. Αν αυτή η κατάσταση συνεχιστεί η Βαλκανική θα μετατραπεί σε Κουτί της Πανδώρας...

Μόνο ένα ενιαίο κράτος όλων των βαλκανικών εθνοτήτων, οργανωμένο σε μια ομοσπονδιακή, δημοκρατική βάση, στο πρότυπο της Ελβετίας ή των ΗΠΑ μπορεί να φέρει την ειρήνη στο εσω τερικό των Βαλκανίων και να δημιουργήσει τις συνθήκες για την απρόσκοπτη ανάπτυξη των παραγωγικών τους δυνάμεων».47

Ό μως, όπω ς εξηγούσε ο Τρότσκι στη «Πράβδα» της Βιέννης, μια

τέτοια δημοκρατία δεν μπορούσε να την εγκαθιδρύσει η αστική τάξη:

«Η κρατική ενότητα της Βαλκανικής Χερσονήσου μπορεί να πραγματοποιηθεί με δυο δρόμους: είτε από τα πάνω, με την επέκταση ενός βαλκανικού κράτους, όποιου αποδειχτεί ισχυρότερο, εις βάρος των πιο αδύνατων: αυτός είναι ο δρόμος των πολέμων της εξολόθρευσης και της καταπίεσης των πιο αδύνατων εθνών, ο δρόμος που ενισχύει τις μοναρχίες και το μιλιταρισμό. Είτε από τα κάτω, μέσω της ένωσης των ίδιων των λαών: αυτός είναι ο δρόμος της επανάστασης, ο δρόμος που οδηγεί στην ανατροπή των βαλκανικών δυναστειών ξεδιπλώνοντας το λάβαρο της Ο μοσπονδιακής Δημοκρατίας των Βαλκανίων...»

Ο Τρότσκι εφάρμοζε τη θεωρία του της Διαρκούς Επανάστασης

- 212 -


στα Βαλκάνια:

«Η βαλκανική αστική τάξη, όπω ς σε ό λες τις χώ ρες που έχουνε

μπει αργοπορημένα στο δρόμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, είναι

πολιτικά στείρα, δειλή, χωρίς ταλέντο και ποτισμένη μέχρι το μεδούλι

από το σοβινισμό. Η ενοποίηση τω ν Βαλκανίων είναι εντελώ ς πέρα

από τις δυνάμεις της. Οι αγροτικές μάζες είναι τόσο διασκορπισμένες,

αδαείς και αδιάφορες για την πολιτική, για να περιμένει κάποιος μια

πολιτική πρωτοβουλία εκ μέρους τους. Κατά συνέπεια, το καθήκον της

δημιουργίας κανονικών συνθηκών εθνικής και κρατικής ύπαρξης στα

Βαλκάνια πέφτει, με όλο το ιστορικό του βάρος, στους ώμους του βαλ

κανικού προλεταριάτου».4*

Τώ ρα , όμως, το Κουτί τη ς Π ανδώρας είχε ανοίξει κι ο Τρ ότσκι

έβλεπε καταπρόσωπο τη σκοτεινή φρίκη του πολέμου. Περιγράφει τις

πρώ τες εντυπώσεις του από τον πόλεμο: «μια αίσθηση... ανημποριάς

μπροστά στην ιστορική μοίρα και ...οδύνης για αυτές τις ανθρώπινες

ορδές που τις οδηγούσαν στην καταστροφή».4’

«Να πως είναι η πραγματικότητα όταν κοιτάς από κοντά. Κρέας που σαπίζει, ανθρώπινη σάρκα και η σάρκα των υποζυγίων, χωριά έχουν γίνει πύρινες στήλες, άνδρες που εξοντώνουν «άτομα όχι νεαρότερα των 12 ετών», όλοι αποκτηνώνονται, χάνουν την ανθρωπιά τους. Ο πόλεμος αποκαλύπτει το πραγματικό του πρόσωπο, είναι, πρώτα και κύρια, ένα αποκρουστικό πράγμα που το βλέπεις αν σηκώσεις έστω και μια γωνία της κουρτίνας που κρέμεται εμπρός από τις πράξεις πολεμικής ανδρείας».30

Πίσω από το προσωπείο του πολιτισμού προβάλει η βαρβαρότητα:

«Η χαοτική μάζα των υλικών αποκτημάτων, των συνηθειών, εθίμων και προκαταλήψεων την οποία ονομάζουμε πολιτισμό μάς υπνωτίζει όλους και γεννά τη ψεύτικη πεποίθηση ότι η ανθρώπινη πρόοδος έχει κατακτήσει τα βασικά -κα ι μετά έρχεται ο πόλεμος αποκαλύπτοντας ότι ακόμα δεν έχουμε σηκωθεί από τα τέσσερα της βαρβαρικής περιόδου της ιστορίας μας».31

Αυτή η αίσθηση της τραγωδίας χαρακτηρίζει όλες τις πολεμικές

- 2 1 3 -

Τόνι Κλιφ

ανταποκρίσεις του Τρότσκι. Κάθε μια είναι ένα σοβαρό δοκίμιο, αξιο

θαύμαστο για τις πληροφορίες που δίνει, τις έντονες περιγραφές και

τον ζωντανό τρόπο γραφής -κ α ι στη καρδιά του κάθε άρθρου βρίσκο

νται οι κοινωνικές συγκρούσεις στα έθνη που συμμετέχουν στον πόλε

μο. Μ ερικά παραδείγματα διαλεγμένα στη τύχη:

«Έχει γραφτεί ότι ο λαός της Βουλγαρίας ήθελε τον πόλεμο, τον απαίτησε. Σ’ αυτό τον ισχυρισμό επέμεναν ιδιαίτερα κάποιοι Ρώσοι δημοσιογράφοι οι οποίοι πήραν τη πληροφόρησή τους για το λαϊκό αίσθημα κατευθείαν από το Γενικό Επιτελείο ή το αρχηγείο του Οκτωβριστικού Κόμματος. Δεν ήταν αλήθεια. Ο λαός δεν ήθελε πόλεμο και δεν μπορούσε να τον θέλει. Ο αγρότης που του επιτάξανε τα ζώα, τα κάρα και τα τρόφιμα και τον έστειλαν να επιτεθεί στο Οντρίν, η γυναίκα του που έμεινε μόνη με τα παιδιά τους σε μια ρημαγμένη καλύβα, δεν ήθελαν τον πόλεμο. Θα ήταν χαρούμενοι με μια ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης...Το ανώτερο στρώμα του σώματος των αξιωματικών της Βουλγαρίας παρουσιάζει μια πολύ διαφορετική εικόνα. Η Βουλγαρία επί 27 έτη δεν είχε εμπλακεί σε πόλεμο. Σε αυτή την περίοδο οι «ήρωες» του Σερβο-Βουλγαρικού πολέμου κατόρθωσαν να προσαρμοστούν πολύ επιτυχημένα στις συνθήκες της ειρήνης, της ευημερίας και των κερδών. Ο πλούτος της χώρας μεγάλωσε, τράπεζες ιδρύθηκαν, ο προϋπολογισμός μεγάλωσε, το ίδιο και οι δαπάνες για τον στρατό, άνοιξαν μεγάλες ευκαιρίες για πλουτισμό. Οι ταγματάρχες και οι συνταγματάρχες του 1885 έγιναν στρατηγοί - κυρίως στο σώμα του εφοδιασμού που είχε να κάνει με το εμπόριο και τις τράπεζες. Η λατρεία του στρατού για αυτούς μεταμορφώθηκε, πρώτα και κύρια, σε λατρεία του προσωπικού τους κέρδους.Ο θεός τους δεν είναι πια ο Αρης αλλά ο Ερμής και όπως αποδείχτηκε στη δίκη των υπουργών του Σταμπολίσκι, ο Ερμής με τη διπλή ιδιότητα ω ς θεού του εμπορίου και θεού της κλεψιάς».52

Κατόπιν ο Τ ρότσκι περιγράφει τη ζωή σε ένα «σικ» προάστιο του

Βουκουρεστίου, τη ς ρουμανικής πρω τεύουσας, όπου συνυπήρχαν ο

πλούτος κι η φτώχεια:

«Χ τες το απόγευμα, ενόσω καθόμουνα στα τραπεζάκια ενός καφέ στη Calea Victoriei. παρακολουθούσα δυο Τσιγγάνες που

- 2 1 4 -


περπατούσανε μέσα στο πλήθος. Ήταν ένα βραδινό πλήθος, δηλαδή όσο πιο χαλαρό, τεμπέλικο, θορυβώδες και έτοιμο για διασκέδαση γινόταν. Οι Τσιγγάνες ήταν ιδιαίτερα νέες, ντροπαλά κορίτσια ανάμεσα στα δεκαεφτά με δεκαεννιά, όμως ήδη μητέρες: κουβαλούσαν κι οι δυο τα παιδιά τους, μικροσκοπικά πλασματά- κια τυλιγμένα με κουρέλια, λες κι ήταν μικρά σακιά. Ήταν ξυπόλητες και ντυμένες με πολύχρωμα βαμβακερά κομμάτια υφάσματος, πρόχειρα ραμμένα σε κοντές φούστες και μισάνοιχτες μπλούζες. Ήταν πολύ νεαρά κορίτσια, αλλά στα πρόσωπά τους έβλεπες χαραγμένη την έντονη συγκέντρωση της μάνας που θέλει να προστατέψει το μικρό της. Στρατιωτικά αυτοκίνητα κορνάριζαν (ο ήχος της κόρνας των στρατιωτικών αυτοκινήτων εδώ μοιάζει με του τρομαγμένου γουρουνιού, ίσως για να είναι πιο εντυπωσιακός), χοντροί skoptsiH (αμαξάδες) τσιγκλούσανε τα μαύρα τους άλογα, κομψές κοκέτες λίκνιζαν τους γοφούς τους, πατριωτικοί γέροντες τις ακολουθούσαν, αξιωματικοί βροντούσαν τα σπιρούνια τους, ορχήστρες έπαιζαν στους ανοιχτούς χώρους των καφέ, τα πάντα ήταν θορυβώδη, περίεργα και διασκεδαστικά, όμως οι δυο ντροπαλές, ξυπόλητες μανάδες με τα παιδιά τους αγκαλιά, διέλυαν αυτή την ατμόσφαιρα της νωχελικής διασκέδασης, σαν να έμπηγαν μια σφήνα στη καρδιά. Πόσες νεαρές μητέρες, καταραμένες από τη μοίρα σε αυτή τη Χερσόνησο, με παιδιά στην αγκαλιά ή στην κοιλιά, περιμένουν μάταια να επιστρέφουν οι άν- δρες τους; Πόσες γριές μάνες περιμένουν μάταια την επιστροφή των γιων τους;»53

Πραγματικά μια περιγραφή που σου σκίζει τη καρδιά! Παρακάτω

γράφει:

«Από τη μια πλευρά, οι κυρίες του Βουκουρεστίου ντύνονται πολύ κομψά για τις βόλτες τους και το τελετουργικό γυάλισμα της μπότας είναι προφανώς Ανατολίτικο σε χαρακτήρα. Και από την άλλη πλευρά, η πλειοψηφία του πληθυσμού περπατά ξυπόλητη, ανάμεσα στους μεγαλοπρεπείς και λαμπερούς αξιωματού- χους, τις έξοχες κυρίες που όλες τους έχουν την ίδια κοψιά, κοκα- λιάρικα, κουρελιασμένα και βρόμικα παιδιά χωρικών τρέχουν πέρα δώθε, πουλώντας φρέσκα καρύδια και δαμάσκηνα, ή μισόγυ- μνα βουτηγμένα στη ψείρα τσιγκανάκια απλώνουν το χέρι για ελεημοσύνη. Ξερακιανοί χωρικοί με λευκές πουκαμίσες που ψτά-

- 2 1 5 -

Τόνι Κλιφ

νουν μέχρι τους αστραγάλους τους περπατάνε στην άσφαλτο ξυπόλητοι, κουβαλάνε λάχανα ή πάπιες και όταν συναντάς αυτές τις λευκοντυμένες φιγούρες στο κατώφλι του ξενοδοχείου σου, τότε σου βγάζουν ταπεινά τα καπέλα τους. Σ’ αυτή τη σιωπηλή υπόκλιση είναι συμπυκνωμένοι αιώνες πείνας, δυστυχίας και απελπιστικής σκλαβιάς».54

Η εμπειρία του Τρότσκι ω ς πολεμικού ανταποκριτή στους Βαλκα

νικούς Π ολέμους έπαιξε σημαντικό ρόλο στο μέλλον του. Ό πω ς εξήγη

σε στην αυτοβιογραφία του: «Τα χρόνια 1912-13 μου πρόσφεραν μια

στενή γνωριμία με τη Σερβία, τη Βουλγαρία και με τον πόλεμο. Από

π ο λ λ ές απόψ εις ήταν μια σημαντική προετοιμασία όχι μόνο για το

1914 αλλά και επίσης για το 1917».“

Ο Τρότσκι ήταν ένας πολύ μεθοδικός δημοσιογράφος. Τα άρθρα

του για τα Βαλκάνια ήταν έξοχα. Ο ασυνήθιστος συνδυασμός του υλι

κού της έρευνας με πινελιές έντονου ρεπορτάζ και βινιέτες διαφόρων

προσώπων, ήταν κάτι το πολύ ζωντανό και τα άρθρα του είχαν το χα

ρακτήρα ενός πολύ φρέσκου δοκιμίου.

Ω σ τό σ ο , η α πα σχόληση του Τ ρ ότσκι στη θ έση του πολεμικού

ανταποκριτή μιας φιλελεύθερης εφημερίδας, ήταν και έκφραση της έλ

λειψης ριζών στο εργατικό κίνημα της Ρωσίας εκείνης της εποχής. Την

ίδια ακριβώς περίοδο είχαμε την επανεμφάνιση ενός μαζικού επανα

στα τικο ύ κινήματος. Τ ο 1912 και 1913 ο Τ ρ ό τσ κ ι έγραψ ε για την

Kievskaia Mysl 73 άρθρα για το υς Βαλκανικούς Π ολέμους. Τ α ίδια

χρόνια ο Λένιν έγραψε 261 άρθρα για την Πράβδα. Δεν ήταν τό σ ο

εντυπωσιακά όσο του Τρότσκι, όμως ταίριαζαν στις ανάγκες του κόμ

ματος το οποίο έχτιζε και καθοδηγούσε:

«Ο Λένιν γνώριζε πώς να γράψει πολύ απλά, σύντομα άρθρα για την Πράβδα. Είχαν να κάνουν πάντοτε με γεγονότα και το κάθε άρθρο επικεντρωνόταν μοναχά σε μια ιδέα την οποία εξηγούσε επίμονα. Μπορεί να επανερχόταν στο ίδιο θέμα ξανά και ξανά, όμως πάντοτε χρησιμοποιούσε μια διαφορετική γωνία, ένα διαφορετικό παράδειγμα, διαφορετικές ιστορίες... Το στυλ γραφής του ήταν απλό και χωρίς ιδιαίτερες λογοτεχνικές αξιώσεις. Το

- 2 1 6 -


γράψιμό του ήταν απλό, αιχμηρό και επαναληπτικό».54

Ό ταν ο Λένιν έγραψε για την Πράβδα, απευθυνόταν σε ένα συγκε

κριμένο κομματικό ακροατήριο, ενώ το ακροατήριο της Kievskaia Mysl

στο οποίο απευθυνόταν ο Τρότσκι ήταν πολύ πιο αδιαμόρψωτο και

συνεπώς ο σκοπός των άρθρων δεν ήταν σαφής. Παρόλη τη δημοσιο

γραφική τους αξία, τα άρθρα του Τρότσκι δεν είχαν κανένα απτό δε

σμό με ομάδες ανθρώπων ή οργανώσεις που διαδραμάτιζαν ρόλο στη

πραγματική πάλη. Αντιθέτως, η καθεμιά από τις δραστηριότητες του

Λένιν υπάκουε σε ένα και μοναδικό σκοπό και η σχέση του με την τάξη

περνούσε μέσα από ένα επαναστατικό κόμμα. Τ ο ζήτημα του κόμμα

τος - τ ο πιο αδύνατο σημείο στο οπλοστάσιο του Τρότσκι- επηρέαζε

κάθε πτυχή της δράσης του.

Συ μπ έρ ασ μ α: Τ ο βασικό λ ά θ ο ς τ ο υ ΤρότσκιΚανείς δεν ήταν περισσότερο ξεκάθαρος για το πόσο σημαντικό

ήταν το λάθος του συμψιλιωτισμού του, από τον ίδιο τον Τρότσκι μετά

την ένταξή του στους μπολσεβίκους το 1917. Έγραψε επί τούτου το

1929:

«Η στάση μου στα εσωκομματική ζητήματα ήταν ‘συμφιλιωτική’ και πάνω σε αυτή τη βάση δρούσα όταν συμμετείχαν στη συγκρότηση διάφορων ομάδων. Ο συμψιλιωτισμός μου πήγαζε από ένα είδος σοσιαλεπαναστατικής μοιρολατρείας. Πίστευα ότι η λογική της ταξικής πάλης θα υποχρέωνε kui τις δυο φράξιες να ακολουθήσουν την ίδια επαναστατική γραμμή. Εκείνο το διάστημα, η μεγάλη ιστορική σημασία της πολιτικής του Λένιν δεν μου ήταν καθόλου ξεκάθαρη, η πολιτική του δηλαδή του να τραβάει ασυμβίβαστα ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές και, όταν ήταν αναγκαίο, να προχωράει <ττη διάσπασης, με σκοπό τη σψυρηλάτηση και το δυνάμωμα του πυρήνα ενός πραγματικά επαναστατικού κόμματος...

Επιδιώκοντας την ενότητα με κάθε κόστος, άθελά μου άλλά και αναπόφευκτα, εξιδανίκευσα κεντριστικές τάσεις στον μενσεβικι- σμό. Παρά τις τρεις σπασμωδικές απόπειρες μου, δεν ήρθα σε πο

- 217 -

Τόνι Κλιφ

λιτική συμφωνία με τον μενσεβικισμό, ούτε μπορούσα, Ωστόσο, η συμφιλιωτική γραμμή με έφερνε σε όλο και οξύτερη σύγκρουση με τον μπολσεβικισμό, αφού ο Λένιν, σε αντίθεση με τους μενσεβίκους, απέρριπτε ακούραστα τον συμφιλιωτισμό και δεν μπορούσε να μην τον απορρίπτει. Είναι φανερό ότι καμιά φράξια δεν μπορούσε να συγκροτηθεί στη βάση του συμψιλιωτισμου.

Από δω βγαίνει ένα μάθημα: Είναι απαράδεκτο και μπορεί να καταλήξει μοιραίο, να διασπάς ή να αδυνατίζεις μια πολιτική γραμμή στο όνομα ενός χυδαίου συμψιλιωτισμού, είναι απαράδεκτο να εξιδανικεύεις τον κεντρισμό όταν κάνει ζιγκ-ζαγκ προς τα αριστερά, είναι απαράδεκτο, στο κυνήγι των χιμαιρών του κεντρι- σμού, να φουσκώνεις και να υπερβάλεις τις διαφορές γνώμης με γνήσιους επαναστάτες που σκέφτονται όπως εσύ. Αυτά είναι τα πραγματικά μαθήματα των πραγματικών λαθών του Τρότσκι».57

Για τον Λένιν, τα χρόνια ανάμεσα στο 1907 και το 1914 ήταν τα

χρόνια της συγκρότησης του μπολσεβίκικου κόμματος, της επιλογής

στελεχών, της εκπαίδευσης και του ατσαλώ ματός τους. Για τον Τρό-

τσκι ήταν εφτά, ατέλειωτα, χαμένα χρόνια.

- 2 1 8 -


110 πρώ τος Παγκόσμιος Π όλεμος

Ο Τρότσκι, για να αττοψύγει την σύλληψη και την κράτηση στην

Αυστρία, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος έφυγε από τη Βιέννη και εγκατα

στάθηκε στη Ζυρίχη. Για τους Ρώσους επαναστάτες που ζούσαν στην

Γερμανία και την Αυστρία, η ουδέτερη Ελβετία έγινε το καταφύγιό

τους. Ο Καρλ Ράντεκ, ο Νικολάι Μ πουχάριν και αργότερα ο Λένιν, πή

γαν επίσης στη Ζυρίχη.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ζυρίχη, που κράτησε μό

λις δυο μήνες, ο Τρότσκι έγραψε μια μπροσούρα με τίτλο «Ο Π όλεμος

και η Διεθνής». Δημοσιεύτηκε σε σειρά άρθρων πρώτα στην εφημερίδα

“Γκόλος» [«Φωνή» ΣτΜ ] που εξέδιδε ο Μ αρτόφ στο Παρίσι και κατό

πιν, τον Δεκέμβρη του 1914 κυκλοφόρησε παράνομα στη Γερμανία. Η

γερμανική κυβέρνηση καταδίκασε τον Τρότσκι ερήμην σε πολύμηνη

φυλάκιση. Η μπροσούρα του Τρότσκι ήταν η πρώτη εκτενής αντιπολε

μική διακήρυξη από Ρώσο σοσιαλιστή. Ο Τρότσκι ήταν ένας από τους

βασικούς εμπνευστές της επαναστατικής αντιπολίτευσης στον πόλεμο

και της Συνδιάσκεψης του Τσίμερβαλντ που θα οργανωνόταν στη συ

νέχεια.

Στην παμφλέτα, ο Τρότσκι έστρεφε τα πυρά του κυρίως κατά της

γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, του ηγετικού κόμματος της Δεύτερης

Διεθνούς, που τώρα υποστήριζε τον πόλεμο. Ο Τ ρότσκι έγραψε:

«Ολες οι απόψεις που προσπαθούν να δικαιολογήσουν την τω

- 2 1 9 -

Τόνι Κλιφ

ρινή αιματοβαμμένη σύγκρουση ως πόλεμο εθνικής άμυνας, είναι είτε υποκρισία είτε στραβομάρα. Αντιθέτως, η πραγματική, αντικειμενική σημασία του πολέμου έγκειται στη κατάρρευση των υπαρχόντων εθνικών οικονομικών κέντρων και την υποκατάστασή τους από μια παγκόσμια οικονομία. Ομως, ο δρόμος τον οποίον επιλέγουν οι κυβερνήσεις για να επιλύσουν αυτό το πρόβλημα του ιμπεριαλισμού, δεν είναι η επινοητική, οργανωμένη συνεργασία των παραγωγών σε όλη την ανθρωπότητα, αλλά η εκμετάλλευση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος από την καπιταλιστική τάξη της νικήτριας χώρας, δηλαδή [αυτό που κρίνεται) σ ’ αυτό τον πόλεμο είναι ποια χώρα θα μετατραπεί από Μεγάλη Δύναμη σε Παγκόσμια Δύναμη.

Ο πόλεμος αναγγέλλει την πτώση του εθνικού κράτους. Ω σ τό σο την ίδια στιγμή αναγγέλλει και τη πτώση του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος...

Ο πόλεμος του 1914 είναι η πιο κολοσσιαία κατάρρευση σε όλη την ιστορία ενός οικονομικού συστήματος που καταστράφηκε από τις δικές του εγγενείς αντιφάσεις...

Ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει τις υλικές συνθήκες ενός νέου, σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος. Ο ιμπεριαλισμός οδήγησε τα καπιταλιστική έθνη σε ένα χάος ιστορικών διαστάσεων. Ο πόλεμος του 1914 δείχνει το δρόμο της διεξόδου από αυτό το χάος, σπρώχνοντας βίαια το προλεταριάτο στο μονοπάτι της επανάστασης».1

«Ο πόλεμος είναι η μέθοδος με την οποία ο καπιταλισμός, στο αποκορύφωμα της ανάπτυξής του, επιζητά να λύσει τις ανεπίλυτες αντιφάσεις του. Σε αυτή τη μέθοδο, το προλεταριάτο πρέπει να αντιτάξει τη δική του μέθοδο, τη μέθοδο της κοινωνικής επανάστασης».2

Ο Τ ρότσκι υποστηρίζει τη δημιουργία μιας νέας Διεθνούς:

«Οπως τα εθνικά κράτη έχουν γίνει ένα εμπόδιο στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, κατά παρόμοιο τρόπο τα σοσιαλιστικά κόμματα έχουν μετατραπεί στα κυριότερα εμπόδια του επαναστατικού κινήματος του προλεταριάτου.

....ολόκληρο το βιβλίο γράφτηκε, από τη πρώτη ως τη τελευταία σελίδα, έχοντας στο νου την ανάγκη για μια νέα Διεθνή, η οποία πρέπει να γεννηθεί μέσα σε αυτόν τον παγκόσμιο κατακλυ-

- 2 2 0 -


σμό, η Διεθνής της ύστατης μάχης και της τελικής νίκης».1

Ποιο πρόγραμμα για το αντιπολεμικό κίνημα υποστήριζε ο Τρό-

τσκι;

«Το άμεσο σταμάτημα του πολέμου' είναι το σύνθημα με το οποίο η Σοσιαλδημοκρατία μπορεί να συσπειρώσει τις διασκορπισμένες δυνάμεις της, τόσο στα εθνικά κόμματα όσο και συνολικά στη Διεθνή...

Οι όροι της ειρήνης -τη ς ειρήνης των ίδιων των λαών, όχι των διπλωματών- πρέπει να ισχύουν για ολόκληρη τη Διεθνή. Οχι πολεμικές αποζημιώσεις. Τ ο δικαίωμα στην αυτοδιάθεση για κάθε έθνος. Οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης -χω ρ ίς μοναρχίες, χωρίς μόνιμους στρατούς, χωρίς φεουδαρχικές κάστες, χωρίς μυστική διπλωματία.

Ο πιο σίγουρος δρόμος για να μπορέσει η Σοσιαλδημοκρατία να απομονώσει τη μιλιταριστική αντίδραση και να την υποχρεώσει να περάσει στην άμυνα, είναι με το σύνθημα της ειρήνης».4

Αργότερα, τον Νοέμβρη του 1914, ο Τρότσκι πήγε στη Γαλλία και

έμεινε στο Παρίσι μέχρι την απέλασή του στην Ισπανία, στις 30 Ο κτώ

βρη 1916.

Η αντιπολεμική πολιτική τ ο υ Λ έ νινΟ Λένιν θεωρούσε ότι ο πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός, όπω ς κι ο

Τρότσκι. Τ ό σο ο ένας όσο κι ο άλλος, καταδίκαζαν τις σοσιαλιστικές

ηγεσίες που υποστήριζαν την πολεμική προσπάθεια των κυβερνήσεών

τους. Επίσης, κι οι δυο τους καλούσαν την εργατική τάξη σε δράση ενά

ντια στον πόλεμο. Κι οι δυο υποστήριζαν το χτίσιμο μιας νέας Δ ιε

θνούς. Ω σ τόσο, ανάμεσα στον Λένιν και τον Τρότσκι υπήρχαν σημα

ντικές διαφορές όσον αφορά τη στρατηγική και τη ταχτική της αντί

στα σης στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, διαφορές που γεννήθηκαν από

την πολύχρονη φραξιονιστική ένταση που απομάκρυνε τον έναν από

τον άλλον.

Καταρχήν, ο Λένιν υποστήριζε μια πολιτική επαναστατικού ντεφε-

-221 -

Τόνι Κλιφ

τισμού |επαναστατικής «ηττοπάθειας» ΣτΜ ]. Τον Α ύγουστο του 1914

έγραφε:

«Από την άποψη της εργατικής τάξης και των εργαζόμενων μαζών όλων των Χαών της Ρωσίας, η ήττα της τσαρικής μοναρχίας και του στρατού της, η οποία καταπιέζει την Πολωνία, την Ουκρανία και πολλά άλλη έθνη της Ρωσίας και υποδαυλίζει το μίσος ανάμεσα στους λαούς ώστε να δυναμώνει τη Μεγαλορωσι- κή καταπίεση των άλλων εθνοτήτων, σταθεροποιώντας με αυτό τον τρόπο τη βάρβαρη κυβέρνηση της Τσαρικής μοναρχίας, θα είναι το μικρότερο κακό».5

Σ τον Λένιν δεν άρεσαν οι υπεκφ υγές. Αν κάποιος επιθυμεί την

ανατροπή της «δικιάς του» κυρίαρχης τάξης με εμφύλιο πόλεμο, τό τε

θα πρέπει να καλωσορίσει την ήττα της «δικιάς του» χώρας:

«Επανάσταση σε καιρό πολέμου σημαίνει εμφύλιος πόλεμος. Η μετατροπή ενός πολέμου ανάμεσα σε κυβερνήσεις σε εμψύλιο πόλεμο διευκολύνεται, από τη μια μεριά, από τις στρατιωτικές αποτυχίες («ήττες») των κυβερνήσεων, από την άλλη, δεν μπο- ρείς να επιδιώκεις μια τέτοια μετατροπή χωρίς ταυτόχρονα να διευκολύνει την ήττα».6

«'Πόλεμος ενάντια στον πόλεμο’ είναι μια κοινότυπη φράση, παρεκτός κι αν σημαίνει πόλεμο ενάντια στη δίκιά σου κυβέρνηση».7

«...η αποκήρυξη του συνθήματος της ήττας σημαίνει ότι αφήνεται η επαναστατική ορμή να εκφυλιστεί σε μια άδεια φράση ή σε μια πελώρια υποκρισία».*

«Μια επαναστατική τάξη δεν μπορεί παρά να επιθυμεί την ήττα της κυβέρνησής της σε ένα αντιδραστικό πόλεμο και δεν μπορεί να μη βλέπει ότι οι στρατιωτικές αποτυχίες της τελευταίας θα διευκολύνουν την ανατροπή της...

Οι σοσιαλιστές όλων των εμπόλεμων χωρών θα πρέπει να εκ- φράσουν την επιθυμία τους να ηττηθούν όλες οι κυβερνήσεις ■τους!..

Οχι ειρήνη δίχως προσαρτήσεις,’ αλλά ειρήνη στα καλύβια πόλεμος στα παλάτια, ειρήνη για το προλεταριάτο και τον εργαζόμενο λαό, πόλεμος στην αστική τάξη!»’

- 2 2 2 -


Η γραμμή του επαναστατικού ντεφετισμού ισχύει για όλες τις ιμπε

ριαλιστικές χώρες:

«...αν καλέσουμε τις μάζες να παλέψουν ενάντια στις κυβερνήσεις τους, ανεξάρτητα από την στρατιωτική κατάσταση της δοσμένης χώρας,’ τότε όχι μόνο απορρίπτουμε το σύνθημα της 'άμυνας της πατρίδας’ ως αρχή στο τωρινό πόλεμο, αλλά ομολογούμε και τη επιθυμία για ήττα κάθε αστικής κυβέρνησης με σκοπό τη μετατροπή της ήττας σε επανάσταση».10

Κάθε υποχώρηση από τον «επαναστατικό ντεφ ετισμό», έλεγε ο

Λένιν, μπορούσε να οδηγήσει σε δισταγμούς στη διεξαγωγή της ταξι

κής πάλης με τη δικαιολογία μήπως και αδυνατίσει η εθνική άμυνα.

Εκτός από το ζήτημα του επαναστατικού ντεφαιτισμού, μια άλλη

διαφωνία του Λένιν με τον Τ ρότσκι αφορούσε το σύνθημα της Ε ιρ ή

νης! Ο Λένιν υποστήριζε ότι κανένα ρεφορμιστικό ημίμετρο δεν προ

σφέρει πραγματική διέξοδο από τον πόλεμο. Ο μόνος τρόπος για να

σταματήσει ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι ο εμφύλιος πόλεμος:

«Το να προτείνεις, άμεσα ή έμμεσα, ότι υπάρχει μια ρεφορμιστική λύση στα προβλήματα που έχει θέσει ο τωρινός πόλεμος, θα αποτελούσε μια ξετσίπωτη παραπλάνηση των μαζών. Γιατί αυτός ο πόλεμος έχει δημιουργήσει μια επαναστατική κατάσταση στην Ευρώπη, έχει βάλει στο κέντρο όλα τα θεμελιώδη προβλήματα του ιμπεριαλισμού, τα οποία θα λυθούν με ιμπεριαλιστικές μεθόδους εκτός αν ανατραπούν επαναστατικά οι σημερινές κυβερνήσεις και κυρίαρχες τάξεις της Ευρώπης»."

Ο Λένιν απέρριπτε με έντονη περιφρόνηση το πασιφιστικό πρό

γραμμα του Κάουτσκι και της ομάδας του:

«Κάθε πρόγραμμα ειρήνης’ θα παραπλανεί το λαό και θα είναι σκέτη υποκρισία εκτός αν ο βασικός του στόχος είναι να εξηγήσει στις μάζες την αναγκαιότητα της επανάστασης και να υποστηρίξει, να βοηθήσει και να αναπτύξει τους μαζικούς επαναστατικούς αγώνες που ξεσπάνε παντού (αναβρασμός ανάμεσα στις μάζες, διαμαρτυρίες, συναδελφώσεις στα χαρακώματα, απεργίες, διαδηλώσεις...)»12

- 223 -

Τόνι Κλιφ

Ενώ όμως ο Λένιν αντιτιθόταν στο πασιφισμό και το σύνθημα για

'ειρήνη! δεν στεκόταν εχθρικά απέναντι στην αυθόρμητη διάθεση των

μαζών για ειρήνη. Π ρέπει να γίνεται διάκριση, υποστήριζε, ανάμεσα

στη διάθεση των μαζών για ειρήνη και το πρόγραμμα του επαναστατι

κού κόμματος για τον τερματισμό του πολέμου, το κόμμα δεν πρέπει

να γίνεται ουρά των μαζών που αφυπνίζονται:

«Θα πρέπει ...οι σοσιαλιστές να παραμείνουν αδιάφοροι απέναντι στο αίτημα για ειρήνη που ακούγεται από ολοένα και μεγαλύτερες μάζες ανθρώπων; Μ ε κανένα τρόπο. Τα συνθήματα της ταξικά συνειδητής πρωτοπορίας του προλεταριάτου είναι ένα πράγμα, ενώ τα αυθόρμητα αιτήματα των μαζών είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Η επιθυμία για ειρήνη είναι ένα από το πιο σημαντικά συμπτώματα, το οποίο αποκαλύπτει την απαρχή της απογοήτευσης από τα αστικά ψέματα περί πολέμου απελευθέρωσης περί ‘άμυνας της πατρίδας’ και παρόμοιες πλαστογραφίες με τις οποίες η τάξη των καπιταλιστών αποκοιμίζει τον όχλο. Οι σοσιαλιστές θα πρέπει να δείξουν τη μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το σύμπτωμα. Θα πρέπει να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να αξιοποιηθεί η επιθυμία των μαζών για ειρήνη. Όμως, με ποιο τρόπο μπορεί να αξιοποιηθεί; Η αποδοχή του συνθήματος της ειρήνης και η επανάληψή του, το μόνο που σημαίνει είναι παρα- πλάνηση των μαζών με την αυταπάτη ότι οι παρούσες κυβερνήσεις και κυρίαρχες τάξεις είναι ικανές να προσφέρουν την ειρήνη με ένα τρόπο ικανοποιητικό για τη δημοκρατία και την εργατική τάξη. Τίποτα δεν είναι πιο βλαβερό από αυτή την παραπλάνη- ση... Πρέπει να αξιοποιήσουμε τη διάθεση για ειρήνη ούτως ώστε να εξηγήσουμε στις μάζες ότι τα οφέλη που περιμένουν από την ειρήνη, δεν μπορούν να έρθουν χωρίς μια σειρά από επαναστάσεις».13

Η δύναμη της θέσης του Λένιν ήταν ότι με τον εξτρεμισμό του, το

«λύγισμα του ραβδιού» - μ ε την υποστήριξη της θέσης ότι η ήττα της

«δικιάς σου» κυβέρνησης είναι το μικρότερο κακό- μπορούσε να τρα

βήξει μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους επαναστάτες και

τους σοσιαλπατριώ τες. Η θέση του Λένιν ήταν ξεκάθαρη, η γλώ σσα

του απλή. Δεν χωρούσαν παρερμηνείες σε αυτά που έλεγε.

- 2 2 4 -


0 Τρ ότσκι κι ο «Ε π α ν α σ τα τικ ό ς Ντεφ ετισμός»Ο Τρότσκι δεν συμφωνούσε με το σύνθημα του «επαναστατικού

ντεφετισμού» που διατύπωνε ο Λένιν. Έγραφε, για παράδειγμα, σε ένα

άρθρο με τίτλο «Η Καταστροφή του Π ολέμου κι οι Πολιτικές Π ροοπτι

κές»;

«Δεδομένου ότι οι άλλες παράμετροι θα παραμείνουν στα θερές, μια ήττα η οποία τσακίζει τη μια κρατική δομή σημαίνει την αντίστοιχη ενδυνάμωση του αντιπάλου του. Και δεν γνωρίζουμε να υπάρχει κανένας ευρωπαϊκός κρατικός και κοινωνικός οργανισμός η ενδυνάμωση του οποίου θα ήταν προς το συμφέρον του ευρωπαϊκού προλεταριάτου...

Η ρώσικη Σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να εξαρτήσει το πολιτικό της σχέδιο από την κινητήριο δύναμη μιας πολεμικής καταστροφής...

...μια επανάσταση που γεννιέται από την ήττα κληρονομεί μια οικονομική ζωή πλήρω ς αποδιοργανωμένη από τον πόλεμο, άδεια κρατικά ταμεία και άκρως οξυμένες διεθνείς σχέσεις.

...η στρατιωτική καταστροφή με την εξάντληση που επιφέρει στις υλικές και πνευματικές δυνάμεις και πόρους του πληθυσμού, εμπεριέχει μόνο μια περιορισμένη δυνατότητα να ξεσηκώσει μια ενεργητική αγανάκτηση, την διαμαρτυρία και την επαναστατική δράση. Από ένα σημείο και πέρα, η εξάντληση μπορεί να είναι τό σο μεγάλη ώστε να καταστέλλει την ενεργητικότητα και να παραλύει τη θέληση. Αυτά που θα επικρατήσουν θα είναι η απελπισία, η παθητικότητα και η ηθική κατάπτωση...

Οι γιγάντιες διαστάσεις που έχει λάβει ο τωρινός πόλεμος -μ ε τον απείρως παρατεταμένο χαρακτήρα του- μπορεί να κόψει τα φτερά της κοινωνικής ανάπτυξης για πολύ καιρό και κατά συνέπεια, πρώτα και κύρια, τα φτερά του επαναστατικού κινήματος του προλεταριάτου»."

Τ ο επιχείρημα του Τρότσκι είναι καθαρά φορμαλιστικό, όχι υλιστι

κό διαλεκτικό. Η επανάσταση κι ο εμφύλιος πόλεμος έχουν καθαρά αρ

νητικές συνέπειες από την άποψη του οικονομικού ορθολογισμού: ο

άμεσος αντίκτυπος τους είναι να πλήττουν τις παραγωγικές δυνάμεις

της κοινωνίας. Είναι ω στόσο γεγονός, ότι οι συνθήκες οικονομικού χά

- 225 -

Τόνι Κλιφ

ους αποτελοϋν μια από τις προϋποθέσεις της προλεταριακής επανά

στασης.

Ο Τρότσκι έγραφε σε μια «Ανοιχτή Επιστολή στη Συντακτική Επι

τροπή της μπολσεβίκικης επιθεώρησης 'Κομουνίστ'»:

«Με κανένα τρόπο δεν μπορώ να συμφωνήσω με το επιχείρημά σας ...ότι η ήττα της Ρωσίας αποτελεί το μικρότερο κακό.’ Πρόκειται για μια αχρείαστη και απολύτως αδικαιολόγητη παραχώρηση στη πολιτική μεθοδολογία του σοσιαλπατριωτισμού, ο οποίος αντικαθιστά την επαναστατική πάλη ενάντια στον πόλεμο και στις συνθήκες που τον προκαλούν, με έναν προσανατολισμό, ιδιαίτερα αυθαίρετο στις σημερινές συνθήκες, προς το μικρότερο κακό».15

Η εμπειρία της Ρωσίας και της Γερμανίας το 1917 και 1918 θα απο-

δείκνυε ποιος έχει δίκιο σχετικά με τον αντίκτυπο της στρατιωτικής ή τ

τας στην επανάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο ο Τρότσκι προσέγγιζε

τον επαναστατικό ντεφετισμό ήταν λανθασμένος. Ο σκοπός της σοσια

λιστικής επανάστασης είναι, χωρίς αμφιβολία, να αναπτύξει τις παρα

γωγικές δυνάμεις, όμως, στη πράξη, βραχυπρόθεσμα, πλήττει τις παρα

γωγικές δυνάμεις και μπορεί να είναι το προϊόν αυτής της ζημιάς. Για

παράδειγμα, κανείς δεν μπορεί να απορρίψει εν ονόματι της σοσιαλι

στικής οικοδόμησης, την ανατίναξη γεφυριών από τον επαναστατικό

στρατό που προσπαθεί να ανακόψει την προέλαση του αντεπαναστα-

τικού στρατού. Η αλήθεια είναι πάντοτε συγκεκριμένη. Αντίθετα, η

προσέγγιση του ζητήματος από τον Τρότσκι ήταν πέρα για πέρα αψη-

ρημένη, συνεπώς ασαφής.

Ο Τ ρότσκι επίσης αντιτάχθηκε έντονα στην απόρριψη του συνθή

ματος της ειρήνης από τον Λένιν. Στην ίδια ανοιχτή επιστολή, τόνιζε:

«Δεν μπορώ να συμφιλιωθώ με την ασάφεια και τις υπεκφυγές της θέσης σας σχετικά με το ζήτημα της κινητοποίησης του προλεταριάτου κάτω από το σύνθημα του αγώνα για την ειρήνη. Η πραγματικότητα είναι ότι μέσω αυτού του συνθήματος οι εργαζόμενες μάζες αποκτάνε ξανά τη πολιτική τους λογική και ότι οι επαναστατικές δυνάμεις του σοσιαλισμού συσπειρώνονται σε

- 226 -


όλες τις χώρες. Κάτω από αυτό το σύνθημα εκτυλίσσεται η προσπάθεια αποκατάστασης των διεθνών δεσμών του προλεταριά-

Ο Λένιν πάντοτε έλεγε τα σύκα, σύκα και τη σκάφη, σκάφη. Ένα

σύνθημα πρέπει πάντοτε να ταιριάζει στον πολιτικό σκοπό. Συμπεραί-

νοντας ότι δεν υπάρχει τρόπος να σταματήσει ο ιμπεριαλιστικός πόλε

μος μέσω του ρεφορμιστικού δρόμου, το επαναστατικό κόμμα θα πρέ

πει να θέσει τους εργάτες συμμετρικά ενάντια στον εχθρό τους. Κατά

συνέπεια, αυτό που απαιτείται για να σταματήσει ο ιμπεριαλιστικός

πόλεμος είναι ο εμφύλιος πόλεμος. Η φιλολογία περί ειρήνης σήμαινε

απλά αποδοχή ότι υπάρχει πιθανότητα πω ς μια μεταρρύθμιση μπορεί

να σταματήσει τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

Ω σ τό σο , έχει ιδιαίτερη σημασία να θέσουμε τη διαφωνία ανάμεσα

στον Λένιν και τον Τρότσκι πάνω στο ζήτημα του επαναστατικού ντε

φετισμού, στη πραγματική τη ς διάσταση. Καταρχήν, ο Τ ρ ότσκι δεν

ήταν ο μοναδικός διεθνιστής σοσιαλιστής ηγέτης που αντιτιθόταν στο

σύνθημα του επαναστατικού ντεφετισμού. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο

Καρλ Λήμπκνεχτ και ο Φρα ντς Μ έρινγκ υιοθετούσαν την ίδια θέση.

Τάσσονταν ενάντια στην εθνική άμυνα και υπέρ μιας ειρήνης χωρίς νι

κητές και ηττημένους, χωρίς αποζημιώσεις και προσαρτήσεις. Ο Λένιν,

για πολιτικούς λόγους, ήταν πολύ σκληρότερος στην κριτική της θέσης

του Τρότσκι, απ’ ότι στη κριτική της θέση ς της Λούξεμπουργκ ή του

Λήμπκνεχτ.

Επίσης, ούτε όλοι οι μπολσεβίκοι υποστήριζαν τη θέση του Λένιν

για τον επαναστατικό ντεφετισμό.

Οταν στις αρχές Σεπτέμβρη του 1914 οι θέσεις του Λένιν έφτασαν

στην Π ετρούπολη, η κομματική ηγεσία εκεί πρόβαλε μια σειρά αντιρ

ρήσεις, ιδιαίτερα για το σύνθημα του «επαναστατικού ντεφετισμού». Η

ομάδα των μπολσεβίκων βουλευτών της Δούμα προσπ άθησε να αμ

βλύνει την αιχμηρότητα των διατυπώσεων του Λένιν. Τ ο ίδιο επαναλή-

φθηκε στη Μ όσχα και στις επαρχίες. «Ο πόλεμος βρήκε τους ‘λενινι-

σ τές ’ απροετοίμαστους» ανέφερε σε μια έκθεσή της η Οχράνα (μυστική

- 227 -

Τόνι Κλιφ

αστυνομία) της Μ όσχας «και για ένα μεγάλο διάστημα δεν μπορούσαν

να συμφωνήσουν στη στάση τους απέναντι στον πόλεμο». Οι μπολσε

βίκοι της Μ όσχας έστειλαν ένα κωδικοποιημένο μήνυμα μέσω Σ το κ

χόλμης στον Λένιν, στο οποίο δήλωναν ότι η συμβουλή του «να που

λήσουμε το σπίτι» (το σύνθημα του επαναστατικού ντεφετισμού) δεν

βρήκε ανταπόκριση.17

Ο Μ παέψσκι, παλιός μπολσεβίκος, σημείω σε ότι το σύνθημα για

ήττα της «δική μας κυβέρνησης προκάλεσε αντιρρήσεις στο εσωτερικό

της Ρωσίας και υπήρχε μια τάση να αποφεύγεται η διατύπωση της λ έ

ξης ‘ήττα ’ ω ς ‘μιας πολύ δυσάρεστης λ έξη ς’» 18. Ο Σλιάπνικοφ επίσης

ανακαλούσε αργότερα στις αναμνήσεις του ότι παρόλο που γενικά οι

Θ έσεις του Λένιν ανταποκρίνονταν στις αντιλήψεις των αγωνιστών του

κ ό μ μ α το ς , το ζή τη μ α τ η ς « ή τ τ α ς » π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε σ ύ γ χ υ σ η .” Η

"Sotsialdem okrat” ανέφερε ότι η μοσχοβίτικη οργάνωση των μπολσεβί

κων υιοθέτησε τις Θ έσεις του Λένιν παραλείποντας όμως την παρά

γραφο που αναψερόταν στη «ήττα της δίκιά σου χώρας»” . Υπάρχουν

και άλλα στοιχεία που αποδεικνύουν τη διστακτικότητα των αγωνι

στών του κόμματος στη Ρωσία και στο εξω τερικό να υιοθετήσουν τη

ντεφετιστική στάση, όχι μόνο στις αρχές του πολέμου αλλά και μέχρι

το ξέσπασμα της επανάστασης το 1917.21

Τον Νοέμβρη του 1914 συνελήφθησαν οι πέντε μπολσεβίκοι βου

λευτές της Δούμας. (Ο έκτος είχε παραιτηθεί λίγο νωρίτερα). Τον Φ λ ε

βάρη του 1915 οδηγήθηκαν στο δικαστήριο, μαζί με άλλα πέντε στελέ

χη των μπολσεβίκων. Ο λοι τους, και περισσότερο απ’ όλους ο Κάμε-

νεφ, ο θεωρητικός τους μέντορας, έκαναν ότι μπορούσαν για να κρατή

σουν αποστάσεις από τη θέση του Λένιν για τον επαναστατικό ντεφετι

σμό. (Η μοναδική τιμητική εξαίρεση ήταν ο Μ Κ Μ ουράνοφ, βουλευτής

της Δούμα). Ο Κάμενεψ δήλω σε χωρίς περιστροφές ότι οι θέσεις του

Λένιν έρχονταν σε κατευθείαν αντίθεση με τις δικές του απόψεις για

τον πόλεμο. Ο Κάμενεψ υποστήριξε ότι τις θ έσεις του Λένιν τις είχε

απορρίψει τόσο η ομάδα της Δούμας όσο και οι κεντρικοί θεσμοί, εννο

ώντας την Κεντρική Επιτροπή -ισχυριζόμενος ότι εκπροσωπεί και τα

- 228 -


δυο αυτά όργανα. Ένας άλλος μπολσεβίκος που δικαζόταν επεσήμανε

ότι οι Θ έσεις του Λένιν έρχονταν σε αντίθεση με τη δήλωση και των

δυο σοσιαλδημοκρατικών ομάδων που διαβάστηκε στη Δούμα στις 27

Ιούλη 1914. (22)

Π α ρ α μ έ ν ο ν τα ς συμφιλιωτικόςΤπήρχε ακόμα ένα πεδίο διαφωνίας ανάμεσα στον Λένιν και τον

Τρότσκι. Ο Τρότσκι δεν συμφωνούσε με τα αυστηρά κριτήρια του Λ έ

νιν για το ποιος ήταν και ποιος δεν ήταν διεθνιστής. Ο Λένιν υποστήρι

ζε ότι ο Καρλ Κάουτσκι, ο Βίκτορ Αντλερ, η Οργανωτική Επιτροπή των

μενσεβίκων και ά λλες παρόμοιες ηγεσίες, δεν συγκαταλέγονται στο

στρατόπεδο των διεθνιστών. Σ ε μια «Επιστολή της Κεντρικής Επιτρο

πής του Σ ΔΕΚΡ στη Συντακτική Επιτροπή της εφημερίδας του Τρό-

τσκι Ή ά σε Σλόβο’» [Η Υπ όθεσή μας ΣτΜ ) ο Λένιν έγραφε:

«Τι πρέπει να εννοούμε με τη λέξη διεθνισμός; Είναι, για παράδειγμα, δυνατό να περιλάβουμε στις τάξεις των διεθνιστών όσους υποστηρίζουν την ανασυγκρότηση της Διεθνούς στη βάση της αμοιβαίας αμνηστίας’; Ο πω ς γνωρίζετε, ο βασικός εκπρόσωπος της ‘θεωρίας της αμνηστίας' * είναι ο Κάουτσκι. Ο Βίκτορ Αντλερ υποστηρίζει την ίδια θέση.

Θεωρούμε τους υποστηρικτές της αμνηστίας ως τους πιο επικίνδυνους αντιπάλους του διεθνισμού... Η πιο αποφασιστική πάλη ενάντια στην 'αμνηστία' αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ του διεθνισμού. Είναι μάταιο να αναψερόμαστε στο διεθνισμό, αν δεν υπάρχει η επιθυμία και η ετοιμότητα να έρθουμε σε πλήρη ρήξη με τους υπερασπιστές της αμνηστίας’».23

Πριν αναφερθούμε στη στάση που κράτησε ο Τ ρ ότσκι απέναντι

στις διάφορες μενσεβίκικες ηγεσίες κατά τη διάρκεια του πολέμου, ας

παρουσιάσουμε πρώτα εν συντομία τη στάση των ηγετών του μενσεβι-

* Ο Κάουτσκι υποστήριζε ότι μετά τον πόλεμο, οι σοσιαλιστές θα έπρεπε να συγχωρήσουν όσους από τις γραμμές τους είχαν υποστηρίξει την εθνική άμυνα των δικών τους χωρών. Για να αναστηλωθεί η Διεθνής θα χρειαζόταν μια «γενική αμνη-

- 229 -

Τόνι Κλιφ

κισμού. Στην άκρα δεξιά του φάσματος -αμυνίτες και σοβινιστές- ήταν

ο Πλεχάνοφ, η Βέρα Ζάσουλιτς, κι ο Λεβ Ντεϊς. Τάχθηκαν υπέρ της

Αντάντ και της άμυνας της Ρωσίας. Ο Πλεχάνοφ έγραψε: «Η Ρωσία δεν

ανήκει στον Τσάρο, ανήκει στον εργαζόμενο λαό της. Ό σοι έχουν στη

καρδιά τους τα συμφέροντα αυτού του λαού δεν μπορούν να μείνουν

αδιάφοροι για τη μοίρα της Ρωσίας».24 Η Ανγκέλικα Μ παλαμπάνοφ

αργότερα μετέφερε τα λόγια του Πλεχάνοφ: «Ό πω ς το σκέφτομαι τώ

ρα, αν δεν ήμουνα γέρος και άρρωστος, θα κατατασσόμουν στο στρα

τό. Τίποτα δεν θα μου έδινε μεγαλύτερη ευχαρίστηση από το να λόγχι

ζα τους Γερμανούς συντρόφ ους σα ς».2’ Π όσο μεγάλο θα έπ ρ επ ε να

ήταν το πλήγμα για τον Τρότσκι, όταν θα είδε τους παλιούς βετερά

νους, στους οποίους ήτανε αφοσιωμένος, όπω ς η Ζάσουλιτς και ο Ντε-

ϊς, για τους οποίους είχε έρθει σε ρήξη με τον Λένιν το 1903, να εντάσ

σονται τώρα στο πατριωτικό στρατόπεδο.

Η στάση του Π ότρεσοψ δεν ήταν και πολύ καλύτερη από του Π λε

χάνοφ. Δεν είχε ψτάσει στο σημείο να υποστηρίζει τη κυβέρνηση του

Τσάρου, ω στόσο ήταν υπέρ του πολέμου. Στις αρχές του 1915 έγραψε:

«Η ήττα της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας και της Τουρκίας ήταν πολύ πιο επιθυμητή, από τη σοσιαλιστική άποψη, σε σχέση με την ήττα της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας...Όι Ρώσοι σοσιαλιστές βρίσκονται αντιμέτωποι με μια αντιδραστική κυβέρνηση που απαγορεύει κάθε δράση των ανεξάρτητων κοινωνικών δυνάμεων ακόμα και για την εθνική άμυνα η οποία απαιτεί τη μεγαλύτερη κινητοποίηση της λαϊκής ενεργητικότητας... Συνεπώς, ενώ οι Ρώσοι σοσιαλιστές δεν αντιτίθενται στην εθνική προσπάθεια αυτοάμυνας και ενόσω αναγνωρίζουν ότι ο πόλεμος θέτει ζητήματα τα οποία πρέπει να κριθούν και να επιλυθούν, τώ ρα και στο μέλλον απ’ όλες τις τάξεις της κοινότητας, συνεχίζουν να παλεύουν ενάντια στη ρώσικη κυβέρνηση με όλες τις δυνάμεις τους. Δεν αντιτάσσονται στον πόλεμο, ούτε ρίχνουν αντιπολεμικά συνθήματα, όχι μόνο γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν αναποτελεσματικό αλλά και γιατί το θεωρούν επιζήμιο».26

Η θέση που πήρε ο Πάβελ Αξελροντ ήταν πιο επαμφοτερίζουσα.

- 230 -


Τον Δεκέμβρη του 1914 έγραφε ότι ήταν αδύνατον «να αγνοήσει κά

ποιος το ερώτημα ποιος ξεκίνησε [τον πόλεμο], επιβάλλοντας με αυτόν

τον τρόπο σε όλες τις υφιστάμενες την επίθεση χώρες το καθήκον να

υπερασπίσουν την ανεξαρτησία τους». «Το να κατηγορεί κάποιος τους

σοσιαλιστές του Βελγίου επειδή υπεράσπισαν τη χώρα τους» δεν «είναι

μαρξισμός, είναι κυνισμός».

«Ενόσω υπάρχει η πατρίδα, ενόσω, επί του παρόντος, η ζωή και οι κινήσεις του προλεταριάτου περιορίζονται από τα σύνορα των πατρίδων, και ενόσω το προλεταριάτο δεν νιώθει άλλο έδαφος, διεθνές, κάτω από τα πόδια του, τότε το ζήτημα του πατριωτισμού και της αυτοάμυνας θα συνεχίζει να υπάρχει για την εργατική τάξη».

Ο Αξελροντ υποστήριξε ότι η στάση της ηγεσίας της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας δεν ήταν προδοτική, αφού τη συμπεριφορά της την υπαγόρευσε «ένα έντονο συναίσθημα, η συνείδηση του οργανικού δεσμού με αυτό το κομμάτι γης, την πατρίδα, πάνω στο οποίο ζουν και δουλεύουν οι γερμανοί προλετάριοι».27

Ο Αξελροντ σχολίασε επιδοκιμαστικά ένα επιχείρημα του Ζιλ Γκε-

ντ, του Γάλλου σοσιαλπατριώτη: αν το σπίτι όπου μένουν μαζί ένας κα

πιταλιστής και ένας εργάτης πιάσει φωτιά, τότε ο εργάτης θα πρέπει να

προσπαθήσει να τη σβήσει, αφού είναι και δικό του σπίτι. Παραπέρα, οι

γάλλοι εργάτες είχαν κάθε συμφέρον να προτιμάνε το κοινοβουλευτικό

καθεστώς της Γαλλίας από την ημι-απολυταρχική Γερμανία: «Οι γάλ-

λοι σοσιαλιστές δεν είχαν άλλη επιλογή από το να πάρουν ενεργό μέ

ρος στην άμυνα της χώρας τους».28

Ο Αμπραχαμ Α σερ, ο βιογράφος του Α ξελροντ, περιέγραψε ως

εξής τη θέση του:

«Κατανοούσε την απόφαση των Γάλλων και των Βέλγων σοσιαλιστών να υπερασπίσουν τις χώρες τους, όμως, αρνήθηκε να δώσει την έγκρισή του στην υποστήριξη του Τσάρου από τους σοσιαλιστές της Ρωσίας. ιΜε τον ίδιο τρόπο, αντιτάχθηκε στην ιδέα της πλήρους ήττας ή νίκης και των δυο πλευρών ...η συντριπτική ήττα μιας μεγάλης δύναμης το μόνο που θα σήμαινε θα ήταν μια μεγάλη ατυχία για ολόκληρη την ανθρωπότητα’ επειδή

- 231 -

Τόνι Κλιφ

η οικονομική κατάρρευση που θα συνεπαγόταν θα παρεμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη ολόκληρης της Ευρώπης. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, θεωρούσε ότι μια μερική ήττα για τη Τσαρική Ρωσία, μια ήττα η οποία δεν θα επηρέαζε την οργανική ανάπτυξη της χώρας θα συνέβαλε στην αποσύνθεση του παλιού καθεστώτος ».

Η επαμφοτερίζουσα στάση του, δεν έκανε τον Αξελροντ αγαπητό

στους σοσιαλπατρώ τες που αποτελούσαν τη πλειοψηφία τω ν μενσεβί

κων, ούτε στους Διεθνιστές που ήταν η μειοψηφία:

«Η άρνηση του Αξελροντ να κρατήσει μια απλή και σαψή θέση για τον πόλεμο εξόργισε πολλούς Ρώσους μαρξιστές. Τ ο 1916 παραπονέθηκε ότι από το ξέσπασμα του πολέμου μέχρι τώρα έχω βρεθεί ιδιαίτερα απομονωμένος ακόμα και μέσα στο στενό κύκλο των συντρόφων μου.' Ένιωθε πως σχεδόν όλοι είχαν παρε- ξηγήσει τη στάση του. Ο μω ς στη πραγματικότητα, η πηγή της απομόνωσής του ήταν η γενικευμένη πεποίθηση ότι οι επιφυλακτικές και στρεψόδικες δηλώσεις υπέκρυπταν αναποψασιστικό- τητα, ασάφεια και, το πιο σοβαρό, ανεπαρκή θέληση να αντιτα- χθεί στον πόλεμο».”

Στα αριστερά του Αξελροντ στεκόταν ο Μ αρτόφ. Τ ο 1930, κοιτά

ζοντας προς τα πίσω, ο Τρότσκι τον αποκάλεσε «Αμλετ του δημοκρα

τικού σοσιαλισμού», «απ’ τη σκέψη του απούσιαζε το ελατήριο της θ έ

λησης».30 Γι’ αυτό και πάντοτε ταλαντευόταν. «Σχεδόν πάντοτε η πρώ

τη του αντίδραση στα γεγονότα ήταν επαναστατική, όμως πριν καν

προψτάσει να βάλει τις σκέψεις του στο χαρτί, το νου του θα τον κυνη

γούσαν απ’ όλες τις μεριές οι αμφιβολίες».31

Στις αρχές του πολέμου, ο Μ αρτόφ πήρε μια πολύ ευνοϊκή στάση

απέναντι στο τρόπο που αντέδρασε ο Λένιν.32 Εκείνη τη περίοδο ο Λ έ

νιν επαινούσε την «Γκόλος», την εφημερίδα που εξέδιδε στο Παρίσι ο

Μ αρτόφ, ω ς «την καλύτερη σοσιαλιστική εφημερίδα στην Ευρώπη».

Ο πω ς έγραφε ο Λένιν:

«Οσο πιο συχνά και έντονα διαφωνούσα με τον Μαρτόφ στο παρελθόν, τόσο πιο εμψατικά πρέπει να τονίσω τώρα ότι αυτός ο συγγραφέας κάνει ακριβώς αυτό που θα έπρεπε να κάνει ένας Σο-

- 232 -


σιαλδημοκράτης».33

Ο Μ αρτόφ ψ λέρταρε με την ιδέα να συνεργαστεί με τον Λένιν.

Έγραψε στον Αξελροντ στις 14 Ο κτώβρη 1914: «Πιο σύντομα απ’ ότι

με τον Πλεχάνοφ μπορούμε ίσως να έρθουμε σε συνεννόηση με τον Λ έ

νιν, ο οποίος μοιάζει να είναι έτοιμος να αναλάβει τον ηγετικό ρόλο στη

πάλη ενάντια στο ν οπο ρτο υν ισμ ό σ το υ ς κ ό λ π ο υς τη ς Δ ιεθν ο ύς» .

Ο μως, σαν να είχε και δεύτερες σκέψεις, πρόσθεσε αμέσως: «Σχετικά με

μια πιθανή συμφωνία με τον Λένιν, απλά το ανέφερα: δεν έχω καμιά

διάθεση να συνεργαστώ μαζί του και θα προτιμούσα να ξεκαθαρίσουμε

αυτό το θέμα μόνοι μας, μέσα στο στρατόπεδο του μενσεβικισμού»34.

Στις 7 Ο κτώβρη, ο Μ αρτόφ πήρε ακόμα μεγαλύτερες αποστάσεις από

τον Λένιν: «Είναι προφανές ότι ο Λένιν και Σία περισσότερο θα μας εκ

θέσουν παρά θα μας βοηθήσουν».35

Ο Μ αρτόφ ταλαντευόταν επί πολλούς μήνες ανάμεσα στον Α ξελ

ροντ και τον Τρότσκι. Ο ταν ο τελευταίος πήγε στο Παρίσι, τον Νοέμ

βρη του 1914, εντάχτηκε στη συντακτική επιτροπή της «Γκόλος». Στα

μέσα του Γενάρη 1915 η εφημερίδα σταμάτησε να εκδίδεται λόγω της

πίεσης από τη λογοκρισία. Στις 19 Γενάρη κυκλοφόρησε μια νέα εφη

μερίδα η «Νάσε Σλόβο». Ή ταν μια φτωχική έκδοση, δυο σελίδων - τ ο

πολύ τεσσά ρω ν μερικές φ ορές- γεμάτη από λευκά διαστήματα που

άφηνε το ψαλίδι του λογοκριτή. Εκδότες ήταν ο Μ αρτόφ κι ο Τρότσκι.

Ο Μ αρτόφ ερχόταν πολύ συχνά σε σύγκρουση με τη πλειοψηφία της

συντακτικής επιτροπής και ιδιαίτερα με τον Τρότσκι. Ο Λουνατσάρσκι,

ο οποίος συμμετείχε στην συντακτική επιτροπή της «Νάσε Σλόβο», π ε

ριγράφει τις έντονες διαφωνίες ανάμεσα στον Τ ρότσκι και τον Μ αρτόφ

κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων της συντακτικής επιτροπής:

«Ο Τρότσκι προσπάθησε με κάθε τρόπο να πείσει τον Μαρτόφ να διακόψει κάθε δεσμό με τους αμυνίτες. Οι συνεδριάσεις της συντακτικής επιτροπής μετατράπηκαν σε πολύωρες συζητήσεις, κατά τις οποίες ο Μαρτόφ, με μια εντυπωσιακή πνευματική σβελτάδα, στα όρια της πονηρής σοφιστείας, απέφευγε να δώσει μια σαφή απάντηση αν θα έρθει σε πλήρη ρήξη με τους αμυνίτες και

- 233 -

Τόνι Κλιφ

γι' αυτό ο Τρότσκι κάποιες φορές του έκανε πολύ θυμωμένες επιθέσεις. Τα πράγματα έψτασαν στο σημείο της πλήρους ρήξης ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Μαρτόφ -το υ οποίου, ειρήσθω εν παρόδω, ο Τρότσκι πάντοτε σεβόταν την πολιτική σκέψη- και την ίδια στιγμή στη πλήρη ρήξη όλων εμάς των αριστερών διεθνι- στών με την ομάδα του Μαρτόφ».36

Ω στόσο, παρ’ όλες τις έντονες διαφωνίες με τον Μ αρτόφ, ο Τρό-

τσκι απέφευγε για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα να έρθει σε ολο

κληρωτική ρήξη μαζί του.

Τον Α ύγουστο του 1915 ο Μ αρτόφ είχε ουσιαστικά αποχωρήσει

από τη «Νάσε Σ λόβο» αν και τυπικά παραιτήθηκε στις 18 Μ άρτη 1916.

Η συντακτική επιτροπή, απαντώντας στην επιστολή παραίτησής του,

δήλω σε ότι αυτός αντιτιθόταν σε όλες τις επιθέσεις στους αμυνίτες και

ότι είχε παραβιάσει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα «στο παθητικό

διεθνισμό και τον προλεταριακό πασιφισμό από τη μια μεριά και τον

σοσιαλιστικό, επαναστατικό διεθνισμό από την άλλη, που μόνο αυτός

υπηρετεί τους σκοπούς της εργατικής τάξης στη νέα εποχή».37

Ενώ παρέμενε στην συντακτική επιτροπή της «Ν άσε Σ λόβο» ο

Μ αρτόφ συνέχιζε να συνεργάζεται με τον Αξελροντ στην οργανωτική

επιτροπή των μενσεβίκων η οποία στις 25 Ιούλη 1915 δήλωνε: «Το

π ρ ο λετα ριά το δεν μπορεί να παραμείνει αδιάφ ορο μπροστά στην

επερχόμενη ήττα... Τ ο προλεταριάτο έχει ζωτικό συμφέρον στην αυτο

συντήρηση του έθνους».18

Ιδιαίτερη σημασία για το μενσεβίκικο στρατόπ εδο απέκτησαν οι

Ε πιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας και η ομάδα της Δούμα με επικεφα

λής τον Ν Σ Τσχέϊτζε. Τον Μάη του 1915 οι βιομήχανοι ίδρυσαν τις

Επιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας με σκοπό να εντείνουν την παρα

γωγή για τη πολεμική προσπάθεια και τον Ιούλη αποψασίστηκε σε αυ

τές τις επιτροπές να συμμετέχουν και αντιπρόσωποι των εργατών. Οι

μενσεβίκοι τάχτηκαν υπέρ της συμμετοχής στις Επιτροπές, οι μπολσε

βίκοι κατά. Ω σ τό σο , οι μπολσεβίκοι κατέβασαν υποψήφιους στις εκλο

γές για την ανάδειξη αντιπροσώπων, με στόχο να εξηγήσουν στους ερ

- 234 -


γάτες τις αντιπολεμικές τους απόψεις. Από τους 176 αντιπροσώπους

τη ς Π ετρ ού π ο λη ς οι 95 ψήφισαν υπέρ του σχεδίου α πόφ α ση ς τω ν

μπολσεβίκων το οποίο απέρριπτε την συμμετοχή στις Επιτροπές και 81

ψήφισαν ενάντια στους μπολσεβίκους.39 Μ ε την εξαίρεση του Μ αρτόφ,

όλοι οι μενσεβίκοι ηγέτες τάχθηκαν υπέρ της συμμετοχής.

Ο μενσεβίκοι α ντιπ ρόσω π οι στη Δούμα παρέμειναν ελεύθερ οι

όταν το 1914 συνελήφθησαν οι μπολσεβίκοι συνάδελφοί τους. Ένας

από αυτούς, ο Μάκοφ, έφτασε στο σημείο να ψηφίσει υπέρ των πολεμι

κών πιστώσεων και γι’ αυτό το λόγο εκδιώχτηκε από την ομάδα. Δυο

άλλοι, ο Τσκενκέλι και ο Κάστοφ, ήταν ανοιχτά πατριώτες. Ο Τσχέιτζε,

ο ηγέτης της ομάδας, παρόλο που είχε ταχτεί υπέρ της Συνδιάσκεψης

του Τσίμερβαλντ και της αντιπολεμικής της διακήρυξης, συνέχιζε να

υποστηρίζει την εργατική συμμετοχή στις Επιτροπές Πολεμικής Βιομη

χανίας.10

Ο Τρότσκι ήταν υπέρ της ολοκληρωτικής ρήξης με τον Πλεχάνοφ,

τη Ζάσουλιτς, τον Ν τέτς και τον Πότρεσοφ. Είχε επίσης ταχτεί έντονα

κατά της συμμετοχής στις Επιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας. Στις 11

Ν οέμβρη 1915 έγραφε στη «Νάσε Σλόβο», μετά τις εκλογές για τις Επι

τροπές Πολεμικής Βιομηχανίας στην Πετρούπολη:

«Για τη Σοσιαλδημοκρατία και τις οργανώσεις της, η οργανωτική επαφή με τα επιτελεία του σοσιαλπατριωτισμού είναι πλέον ανεπίτρεπτη. Δεν μπορούμε να έχουμε καμιά σχέση με τους σο- σιαλπατριώτες που συνδέονται ανοιχτά με την πάλη της αστικής τάξης ενάντιά μας. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κύρος του εργατικού κόμματος για να καλύψουμε αυτούς τους κρατούμενους της προλεταριακής συνείδησης και δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την οποιαδήποτε οργανωτική σχέση να περιορίσει την πάλη μας εναντίον τους, η οποία πρέπει να ψτάσει και 0u φτάσει μέχρι το τέλος!».41

Ω στόσο, ο Τρότσκι δεν ήταν τόσο ξεκάθαρος στη στάση του, όταν

η συζήτηση έφτανε στους μενσεβίκους αντιπροσώπους στη Δούμα και

τον Τσχέιτζε. Τον Ιούνη του 1915 υπερασπίστηκε την ομάδα της Δ ού

μα απέναντι στις κριτικές του Λένιν:

- 235 -

Τόνι Κλιφ

«Οι τελευταίες ενέργειες των αντιπροσώπων μας, οι ομιλίες των Τσχέιτζε, Τσενκέλι, Τουλιάκοψ και η στάση τους στις ψηφοφορίες, συνιστούν αναμψίβολα ένα βήμα προς την πολιτική σαφήνεια και ασυμβίβαστο πνεύμα...

Είμαι περήφανος για την συμπεριφορά τω ν αντιπροσώπω ν μας,

όπω ς και όλα τα επαναστατικά στοιχεία της Διεθνούς. Τ ους θεωρώ ως

το πιο σημαντικό κανάλι διεθνιστικής διαπαιδαγώγησης του προλετα

ριάτου στη Ρωσία που υπάρχει σήμερα».12

Ό μως, στις 20 Απρίλη 1916, ο Τρότσκι είχε πια αλλάξει γνώμη και

κριτικάριζε την «ανεπαρκώς καθορισμένη θέση της σοσιαλδημοκρατι

κής ομάδας της Δούμα υπό την ηγεσία του Τσχέιτζε»:

«Κάποιοι από αυτούς είναι επαναστάτες σοσιαλπατριώ τες, αποδέχονται τον πόλεμο. Θέλουν να επισπεύσουν το ξέσπασμα μιας εθνικής επανάστασης’ ασκώντας κριτική στον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση διεξάγει τον πόλεμο. Είναι προφανές ότι με αυτή την αφετηρία, μιας εθνικής επανάστασης κάτω από το λάβαρο του πατριωτισμού, είναι γι’ αυτούς αναγκαίο να αναζητήσουν μια κοινή γλώσσα με το ‘Προοδευτικό Μ πλοκ’ και να περιορίσουν τη σφαίρα της ‘επαναστατικής’ κριτικής τους σε ζητήματα εσωτερικής πολιτικής και στρατιωτικής τεχνικής».

Ο Τρότσκι επίσης υποστήριξε ότι άλλα μέλη της σοσιαλδημοκρα

τικής ομάδας στη Δούμα περιόρισαν τη δράση τους σε έναν «παθητικό

διεθνισμό».43

Η Συνδιάσκεψ η το υ Τ σ ίμε ρ βα λντΣτις 5 Σεπτέμβρη 1915, ύστερα από μήνες προετοιμασίας, πραγ-

ματοποιήθηκε στο Τσίμερβαλντ της Ελβετίας μια Συνδιάσκεψη αντι

π ο λεμικώ ν σο σ ια λιστώ ν. Τ ο όνομα α υτού του μικροσκοπ ικού και

άγνωστου χωριού έμελλε να ακουστεί στα πέρατα του κόσμου. Πολλά

χρόνια αργότερα ο Τρότσκι θυμόταν ότι:

«Οι αντιπρόσωποι, σε τέσσερις άμαξες, ξεκίνησαν για τα βουνά. Οι περαστικοί έριχναν ματιές γεμάτες περιέργεια στην παρά

- 236 -


ξενη πομπή. Οι ίδιοι οι αντιπρόσωποι αστειεύονταν μεταξύ τους. λέγοντας ότι μισό αιώνα μετά την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς, οι διεθνιστές χωρούσαν σε τέσσερις άμαξες».*4

Στη Συνδιάσκεψη συμμετείχαν 38 αντιπρόσωποι, κάποιοι εκ των

οποίων ήταν πα ρα τηρητές χωρίς δικαίωμα ψήφου. Από την έναρξη

κιόλας της Συνδιάσκεψης διαμορφώθηκαν τρεις ευδιάκριτες ομάδες.

Δεκαεννιά με είκοσι αντιπρόσωποι, η πλειοψηφία, αποτελούσαν τη δ ε

ξιά πτέρυγα. Υποστήριζαν γενικά το σύνθημα της ειρήνης, αλλά ήταν

αντίθετοι στην οποιαδήποτε ρήξη με τους σοσιαλπατριώ τες ή σε μια

διάσπαση της Δ εύτερη ς Διεθνούς. Σ ’ αυτή την ομάδα συγκαταλέγο

νταν οι περισσότεροι Γερμανοί αντιπρόσωποι, οι Γάλλοι, κάποιοι Ιτα

λοί, οι Πολωνοί κι οι Ρώσοι μενσεβίκοι. Την αριστερή πτέρυγα, μια

ομάδα οχτώ αντιπροσώπων με επικεφ αλής τον Λένιν, α ποτελούσαν

εκείνοι που δεν τους ικανοποιούσε το γενικόλογο σύνθημα περί ειρή

νης, κατήγγειλαν την κοινωνική ειρήνη, διεκδικούσαν την οργανωτική

ρήξη με τους σοσιαλπατριώτες και τάσσονταν υπέρ της επαναστατικής

ταξικής πάλης. Σ ’ αυτή την ομάδα ανήκαν ο Ζινόβιεψ, ένας Λιθουανός,

ο Π ολωνός Κάρλ Ράντεκ, δυο Σουηδοί αντιπρόσωποι και ο Γιούλιους

Μ πορχαρντ, ο αντιπρόσωπος της γερμανικής ομάδας «Διεθνείς Σοσια

λιστές». Ανάμεσα στις δυο αυτές ομάδες, υπήρχε μια μικρότερη, «κε

ντρώα» ομάδα πέντε μ’ έξι αντιπροσώπω ν, ανάμεσα στο υς οποίους

ήταν ο Τρότσκι, ο Γκριμ, η Μ παλαμπάνοψ κι η Ρόλαντ-Χολστ.

Στους αντιπροσώπους μοιράστηκε η γερμανική έκδοση της μπρο

σούρας του Λένιν και του Ζινόβιεψ με τίτλο «Σοσιαλισμός και Π όλε

μος». Ό μως, οι μπολσεβίκοι δεν κατόρθωσαν να πείσουν τη Συνδιάσκε

ψη να υιοθετήσει τις θέσεις που κατέθεσαν. Αυτές οι θέσεις έβαζαν ως

ζωτική προϋπόθεση για την επαναστατική κινητοποίηση του προλετα

ριάτου τη διάσπαση των σοσιαλιστικών κομμάτων και τον ανελέητο

αγώνα ενάντια στην πλειοψηφία της ηγεσίας του εργατικού κινήματος.

Τα μυαλά αυτών των ηγεσιών, δήλωναν οι μπολσεβίκικες θέσεις «είναι

ποτισμένα από τον εθνικισμό και καταφαγωμένα από τον οπορτουνι

σμό». «Οταν ήρθε ο πόλεμος» τόνιζαν «παρέδωσαν το προλεταριάτο

- 237 -

Τόνι Κλιφ

στα χέρια του ιμπεριαλισμού και εγκατέλειψαν τις αρχές του σοσιαλι

σμού και μαζί μ’ αυτές την πραγματική πάλη για τις καθημερινές ανά

γκες του προλεταριάτου».

Τ ο σχέδιο απόφασης του Λένιν καταψηφίστηκε με μεγάλη πλειο

ψηφία, αφού το κατηγόρησαν ω ς παιδιάστικες και επικίνδυνες ανοη

σίες. Ο Μερχάιμ δήλω σε ότι δεν μπορεί να δεσμευτεί ότι θα καλέσει το

γαλλικό λαό σε εξέγερση κατά του πολέμου, κατά την άποψή του η ευ

ρωπαϊκή κατάσταση δεν ήταν ώριμη για επανάσταση.

Η γέτης τη ς πλειοψ ηφίας τω ν Γερμανών αντιπ ροσώ π ω ν ήταν ο

Γκέοργκ Λέντεμπουρ, ένας οπα δός του Κάουτσκι. Ο Κάουτσκι είχε

υποστηρίξει είτε την αποχή από τη ψηφοφορία για τις πολεμικές πι

στώ σεις είτε την υπερψήφισή τους «με επιφυλάξεις». Για να δικαιολο

γήσει αυτή τη στάση είχε δηλώσει: «Η Διεθνής δεν είναι όργανο κατάλ

ληλο για τον πόλεμο, είναι κατάλληλο για την ειρήνη». Μ ετά το τέλος

του πολέμου θα υπήρχε ανάγκη συνεννόησης με τους σοσιαλπατριώ-

τες: «Όλοι είμαστε άνθρωποι και κάνουμε λάθη, παρόλα αυτά ο πόλε

μος θα περάσει και μπορούμε να κάνουμε μια νέα αρχή». Ο Λ έν τε

μπουρ δήλω σε κατά τη διάρκεια της Συνδιάσκεψης του Τσίμερβαλντ

ότι «Η πρόταση του Λένιν είναι απαράδεκτη». Και πρ όσθεσε: «Ίσως,

ξεσπάσουν επαναστατικές ενέργειες, αλλά όχι επειδή θα κάνουμε έκ

κληση σε κάποια διακήρυξη... Οι άνθρωποι που υπογράφουν ή μοιρά

ζουν μια τέτοια διακήρυξη σε εμπόλεμες χώρες θα εξοντωθούν άμεσα».

Ο Ερνστ Μ άγιερ δήλω σε ότι το είδος της δράσης που πρότεινε ο Λένιν

δεν ήταν έτοιμη να το ακολουθήσει ούτε η πιο μικροσκοπική ομάδα

του γερμανικού προλεταριάτου. Ένας Ιταλός αντιπρόσωπος επεσήμα-

νε ότι ο σκοπός της Συνδιάσκεψης ήταν να τερματίσει έναν παγκόσμιο

πόλεμο κι όχι να εξαπολύσει έναν εμφύλιο.

Η Συνδιάσκεψη απέκρουσε κατηγορηματικά κάθε προσπάθεια του

Λένιν να προκαλέσει ρήγμα στη Δεύτερη Διεθνή και να ιδρύσει μια νέα

Διεθνή. Για παράδειγμα ο Μερχάιμ δήλωσε κατά τη διάρκεια της συζή

τησης: «Το κίνητρό σας, σύντροφε Λένιν, δεν είναι ο πό θο ς για ειρήνη,

αλλά για να θ έσετε τα θεμέλια μιας νέας Διεθνούς: αυτό είναι που μας

- 238 -


χωρίζει». Σ το ίδιο πνεύμα, η επίσημη διακήρυξη της Συνδιάσκεψης τό

νιζε ότι: «με κανένα τρόπο δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι αυτή η Συνδιά

σκεψη έχει σκοπό μια διάσπαση ή την ίδρυση μιας νέας Διεθνούς».45

Τ ο τελικό κείμενο της διακήρυξης που υιοθέτησε η Συνδιάσκεψη

ήταν σχεδόν ίδιο με το σχέδιο α πόφασης του Τρότσκι. Τ ο κείμενο αφού

περιέγραφε με συγκινητικό τρόπο τα βάσανα της εμπόλεμης Ευρώπης,

έριχνε το φταίξιμο για τον πόλεμο στον καπιταλισμό, τις κυβερνήσεις

του και τα προδοτικά κόμματα. Κ αλούσε τους εργάτες να στα μα τή

σουν τη σοβινιστική μόλυνση και να βάλουν τέλος στη σφαγή. Η δια

κήρυξη τελείωνε με α υτές τις γραμμές:

«Ποτέ μέχρι τώρα στην ανθρώπινη ιστορία δεν υπήρξε ένας σκοπός πιο επείγων, πιο ευγενής, πιο ανυπέρβλητος, η υλοποίηση του οποίου πρέπει να είναι καρπός της κοινής μας εργασίας.Για να ψτάσουμε σε αυτό τον σκοπό, την ειρήνη ανάμεσα στα έθνη, καμιά θυσία δεν είναι τόσο μεγάλη, κανένα φορτίο δεν είναι τόσο βαρύ.

Εργαζόμενοι και εργαζόμενες! Μανάδες και πατεράδες! Χήρες και ορφανά! Λαβωμένοι και σακατεμένοι! Σε όλους που υποφέρουν από τον πόλεμο ή από τις συνέπειές του, φωνάζουμε, πάνω από τα σύνορα, πάνω από τα γεμάτα καπνούς πεδία των μαχών, πάνω από τις ερημωμένες πόλεις και χωριά:

Εργάτες όλου του κόσμου, ενωθείτε!»44

Παρά την εμπνευσμένη γλώ σσα, η διακήρυξη ήταν ασαφής στα

συμπεράσματά της: δεν περιείχε καμιά έκκληση για εμφύλιο πόλεμο

κόντρα στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, κανένα κάλεσμα για τη δημιουρ

γία μιας νέας Διεθνούς. Αντί για τα παραπάνω, περιοριζόταν στην έκ

φραση θολών φιλελεύθερων και πασιψιστικών αισθημάτων:

«| Αυτός) ο αγώνας είναι επίσης αγώνας για την ελευθερία, για την αδελφοσύνη των εθνών, για τον σοσιαλισμό. Ο σκοπός πρέπει να είναι ο αγώνας για την ειρήνη -για μια ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις και αποζημιώσεις. Μια τέτοια ειρήνη μπορεί να γίνει πιθανή, μόνο αν καταδικαστεί όποια σκέψη για παραβίαση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των εθνών. Καμιά βίαιη προσάρτηση, μέρους ή του συνόλου μιας κατεχόμενης χώρας. Οχι

- 239 -

Τόνι Κλιφ

προσαρτήσεις, ανοιχτές ή καλυμμένες, καμιά αναγκαστική οικονομική ενοποίηση που θα γίνει ακόμα περισσότερο αβάσταχτη με την στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Τ ο δικαίωμα των εθνών να επιλέγουν την κυβέρνησή τους θα πρέπει να αποτελέσει την απαραβίαστη, βασική αρχή των διεθνών σχέσεων».47

Π αρόλο που ο Τ ρ ότσκι όταν έγραψε στη «Ν άσε Σ λόβο» έκανε

αναφορές στην επερχόμενη κοινωνική επανάσταση και στην ανάγκη

για μια Τρίτη Διεθνή, τίποτα απ’ αυτά δεν συμπεριλαμβανόταν στο

σχέδιο της διακήρυξης που κατέθεσε στην Συνδιάσκεψη. Ακόμα και το

ζήτημα της καταψήφισης των πολεμικών πιστώ σεω ν παρακάμψθηκε

ύστερα από την κατηγορηματική απαίτηση των Γερμανών αντιπροσώ

πων, επίσης δεν συμπεριλήφθηκαν στη τελική διακήρυξη συγκεκριμένα

βήματα της ταξικής πάλης στο επίπεδο του κοινοβουλίου (καταψήφιση

προϋπολογισμών, απόσυρση από υπουργικές θέσεις) παρόλο που στο

αρχικό σχέδιο που κατέθεσε, ο Τ ρότσκι δήλωνε ότι τέτοια βήματα ήταν

το στοιχειώδες που έπρεπε να κάνουν οι σοσιαλιστές σε περίοδο π ο λέ

μου.

Ω σ τόσο, ο Λένιν κι οι υποστηρικτές του υπέγραψαν τη διακήρυξη

του Τσίμερβαλντ: «Ψηφίζουμε τη διακήρυξη επειδή τη θεωρούμε κάλε

σμα σε αγώνα και επειδή σε αυτόν τον αγώνα επιθυμούμε με τον πιο

έν το νο τρ ό π ο να συμβ αδίσουμε και με τα ά λλα τμ ήμα τα τη ς Δ ιε

θνούς».

Ο Τρότσκι έγραφε, κριτικάροντας την αριστερή ομάδα:

«Ιδιαίτερα κατά την προκαταρκτική συνάντηση, ο σύντροφος Λένιν άφησε να διαψανεί καθαρά ότι -συνεπής με προηγούμενα άρθρα και εκθέσεις του- τηρούσε μια εντελώς αρνητική στάση απέναντι στο σύνθημα της πάλης για ειρήνη. Η πολιτική θέση του στο εν λόγω ζήτημα συνοψίζεται στον εξής αψορισμό: ο στόχος μας δεν είναι να κάνουμε τα κανόνια να σιωπήσουν, είναι να τα κάνουμε να υπηρετήσουν τον σκοπό μας».4*

Ταυτόχρονα με τη δράση του στο ρωσικό και το διεθνές σοσιαλι

στικό κίνημα, ο Τ ρ ότσκι δρ αστη ρ ιοποιή θηκε και στις γραμμές των

Γάλλων σοσιαλιστών. Από την αρχή σχεδόν της διαμονής του στη Γαλ-

- 240 -


Χία, κράτησε επαφή με μια μικρή αντιπολεμική ομάδα, αποτελούμενη

κυρίως από «συνδικαλιστές» (αναρχοσυνδικαλιστές ή «επαναστάτες

συνδικαλιστές» Στμ) με επικεφ αλής τον Α λφρέντ Ροσμέρ, τον Πιέρ

Μ ονάτ και τον Α λμπέρ Μ περντερόν, οι οποίοι αργότερα θα ίδρυαν το

Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας. Ο Τ ρότσκι συμμετείχε τακτικά στις συ

ναντήσεις τους και επηρέασε τις ιδέες και την πολιτική τους. Την άνοι

ξη του 1916 δημοσίευσαν μια κοινή αντιπολεμική διακήρυξη με τις

υπογραφές της «Νάσε Σλόβο» και της Vie O uvrier («Η Ζωή των Εργα

τών»), Ω σ τό σο , τα συνθήματα της διακήρυξης δεν έδειχναν στην κα

τεύθυνση της σοσιαλιστικής επανάστασης ως του μέσου για να τερμα

τιστεί ο πόλεμος: «Κάτω ο πόλεμος! Οχι προσαρτήσεις! Οχι πολεμικές

πιστώσεις! Ζήτω η ελευθερία και η ανεξαρτησία των εθνών! Ζήτω η οι

κονομική ενοποίηση των λαών!»4’

0 Τρ ότσκι πλησιάζει τ ο υ ς μπολσεβίκουςΟ σο συνεχιζόταν ο πόλεμος γινόταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι

η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους «αμυνίτες» και τους διεθνιστές

στο ρώσικο εργατικό κίνημα ταυτιζόταν με τη διαχωριστική γραμμή

ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους. Αυτός ο διαχωρι

σμός αφορούσε και τη συντακτική επιτροπή της «μη-φραξιονιστικής»

Νάσε Σλόβο. Σ' αυτήν συμμετείχαν κάμποσοι μενσεβίκοι: ο Μ αρτόφ, ο

Σ εμκόφσκι, η Κ ολοντάι, ο Τ σιτσέριν κι ο Ο υρίτσκι. Επίσης μερικοί

πρώην μποϋκοτιστές μπολσεβίκοι: ο Μανουίλσκι, ο Λουνατσάρσκι κι ο

Ποκρόφσκι όπω ς και πρώην «συμφιλιωτικοί» μπολσεβίκοι - ο ι Σοκόλ-

νικοφ και Λοζόφσκι. Στη «Νάσε Σλόβο» συμμετείχαν ακόμα ο Βουλγα-

ρο-ρουμάνος Κριστιάν Ρακόφσκι, ο Πολωνός Καρλ Ράντεκ κι η Ιταλο-

ρωσίδα Αγγέλικα Μ παλαμπάνοφ. Ο Τρότσκι κρατούσε μια ενδιάμεση

θέση.

Στις 14 Φλεβάρη 1915 ο Τρότσκι δημοσίευσε στη «Νάσε Σλόβο»

μια δήλωση όπου για πρώτη φορά αναφερόταν στις προηγούμενες δια

φωνίες του με τους μενσεβίκους, την άρνησή του να γράψει στα έντυπά

- 241 -

Τόνι Κλιφ

τους αϊτό το 1913 και μετά, και την άρνησή του να είναι ο εκπρόσωπός

τους σε διεθνείς συνδιασκέψεις και συνέδρια. Επρόκειτο για μια δημό

σια ρήξη με το Μ πλοκ του Αυγούστου και τις πολιτικές τις οποίες εκεί

νο πρέσβευε50

Σε ένα κύριο άρθρο στις 5 Ιούνη 1915 ο Τρότσκι διακήρυττε ότι οι

προηγούμενες διαψωνίες στο ρώσικο εργατικό κίνημα είχαν χάσει πια

τη σημασία τους: η «Νάσε Σλόβο» δεν θα στήριζε ούτε την Ο ργανωτι

κή Επιτροπή των μενσεβίκων ούτε την Κεντρική Επιτροπή των μπολ

σεβίκων.51 Ω σ τό σο , ήδη οι πρώην μπολσεβίκοι κι ιδιαίτερα οι Μανουίλ-

σκι, Λοζόψσκι και Λουνατσάρσκι κεντρισμένοι από τον πόλεμο άρχι

σαν να πλησιάζουν τον Λένιν. Την επόμενη μέρα [6 Ιούνη], ο Μ ανουίλ-

σκι κι ο Αντόνοψ-Οβσεένκο, με την υποστήριξη του Λουνατσάρσκι και

τον Ζαλέψσκι, δημοσίευσαν τη δική τους διακήρυξη με την οποία κα-

λούσαν στην «συσπείρωση όλων των διεθνιστικών σοσιαλδημοκρατι

κών στοιχείω ν» και τάσσοντα ν υπέρ τη ς συνεργασίας κυρίως με τη

μπολσεβίκικη «Σ οτσιαλντεμοκράτ».52 Σε τέσσερα συνεχόμενα ψύλλα

της «Νάσε Σλόβο» ο Μανουίλσκι άσκησε κριτική στον Τρότσκι για τις

δικαιολογίες που πρ όβ αλλε σχετικά με τη διφορούμενη στά ση του

Τσχέιτζε και των άλλων βουλευτών.51 (Στα ίδια φύλλα ο Τρότσκι, με

ανυπόγραφα άρθρα, συνέχιζε να υπερασπίζεται τον Τ σχέιτζε).

Π ρος τον Λένιν άρχισαν να κινούνται και κάποιοι μενσεβίκοι που

συμμετείχαν στη «Ν άσε Σλόβο» με κυριότερη περίπτω ση την Κολο-

ντάι, η οποία διατηρούσε επαφή με τον Λένιν καθ’ όλη τη διάρκεια του

πολέμου. Ένα άρθρο με τίτλο «Δυο κόμματα» έκανε την αντιπαράθεση

ανάμεσα στο σοσιαλπατριωτισμό των μενσεβίκων και το διεθνισμό των

μπολσεβίκων:

«Οι εργατικές ομάδες που συνδέονται με τη Σοτσιαλντεμο- κράτ’ αποτελούν αυτή τη στιγμή στη Ρωσία τη μοναδική έκφραση του ενεργητικού, συνεπούς και ισχυρού διεθνιστικού πνεύματος. Αυτό το ρεύμα αντιπροσωπεύει το βασικό πυρήνα που μπορεί να συγκροτήσει γύρω του ένα αυθεντικό διεθνιστικό προλεταριακό κόμμα στη Ρωσία, να αναζωογονήσει την επαναστατική ταξική

- 242 -


πάλη, διεκδικώντας συνεχώς μια και μοναδική πολιτική οργάνωση του προλεταριάτου. Για τον ενεργό, μη-φραξιονισμό στη Ρωσία, δεν υπάρχει άλλος οργανωτικός δρόμος για την ενότητα πέρα από αυτόν της ενοποίησης σε μια ενιαία οργάνωση με τον 'Λενινισμό.' Κάτι τέτοιο σημαίνει στην ουσία ένταξη στη 'λενινιστική' οργάνωση».14

Η ‘μη-ψραξιονιστική’ φράξια της «Νάσε Σλόβο» άρχισε να ψυλ-

λορροεί. Κάποιοι επέστρεψαν οριστικά στον μενσεβικισμό - ο Μ αρτόφ

κι ακόμα πιο δεξιά ο Σεμκόψσκι. Η πλειοψηφία στράφηκε στον μπολ-

σεβικισμό. Σχεδόν όλοι οι συνεργάτες της «Νάσε Σλόβο» θα βρεθούν

το 1917 στο πλευρό του Λένιν: Τρότσκι, Λουνατσάρσκι, Ποκρόφσκι,

Ριαζιάνοψ, Μ ανουίλσκι, Κολλοντάι, Αντόνοφ-Ο βσεένκο και Ρακόψσκι.

Τη μεγαλύτερη δυσκολία να κάνει βήματα προς τον μπολσεβικι-

σμό την είχε ο Τρότσκι: ίσως λόγω της μακρόχρονης διαμάχης με τον

Λένιν, ίσως λόγω του συμψιλιωτισμού του ο οποίος πήγαζε από την

εκτίμηση ότι -ό π ω ς το 1905- η πίεση των επαναστατικών γεγονότων

θα ανάγκαζε στο μέλλον τους μενσεβίκους να στραφούν προς τα αρι

στερά. Π αρόλες τις δυσκολίες, όμως, ο Τρότσκι έκανε αυτά τα βήματα:

ήρθε σε ρήξη με τον Μ αρτόφ και όξυνε τις επιθέσεις του στον Τσχέιτζε

και τη μενσεβίκικη ομάδα της Δούμα.

Ό μως, ακόμα δεν ήταν έτοιμος να ενταχθεί στους μπολσεβίκους.

Αυτό ίσχυε ακόμα και τον Αύγουστο του 1916 όταν έγραψε μια γενική

εκτίμηση των διαφορετικών ρευμάτων της ρωσικής σοσιαλδημοκρα

τίας, στην οποία παραδεχόταν ότι οι προπολεμικές διαφορές είχαν σχέ

ση με τις διαφορές που προέκυψαν μετά το ξέσπασμα του πολέμου. Σε

αυτό το ά ρθρο ο Τρ ότσκι α ποδεχόταν την ανάγκη συνεργασίας με

τους μπολσεβίκους, όμως συνέχιζε να ασκεί κριτική στη θέση τους για

τον πόλεμο και να μιλάει για την απειλή απέναντι στους μη-μπολσεβί-

κους διεθνιστές που αντιπροσώπευαν. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν πολύ

ειλικρινής στις σκληρές κριτικές του προς το «Μ πλοκ του Αυγούστου»

στο οποίο είχε πρωτοστατήσει:

«Η πολιτική δουλειά του Μ πλοκ του Αυγούστου' στη Ρωσία

- 243 -

Τόνι Κλιφ

διεξάγεται σχεδόν ολοκληρωτικά στα πλαίσια των Επιτροπών Π ολεμικής Βιομηχανίας. Η Επιτροπή Π ρωτοβουλίας της Π ετρούπολης κι η Ομάδα της Μ όσχας βασίζουν αποκλειστικά σχεδόν τις τακτικές τους στη συνεργασία με τη ψιλελεύθερη-ιμπερια- λιστική αστική τάξη.

Στις τάξεις του |του Μ πλοκ ΣτΜ| ξεσπούν συχνά διαφωνίες που έχουν να κάνουν με το συγκεκριμένο περιεχόμενο της συμμετοχής στις Επιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας. Κάποιοι, οι ανοιχτοί σοσιαλπατριώτες, απαιτούν η συμμετοχή να γίνει κάτω από το λάβαρο της εθνικής άμυνας. Κάποιοι άλλοι -εν ώ στην πραγματικότητα υποτάσσουν την πολιτική του προλεταριάτου στην αμυνίτικη ‘αντιπολιτευτική ' πολιτική της αστικής τάξης- ντύνουν την πολιτική τους με έναν καθαρά φραστικό διεθνισμό, με πλατωνικές διακηρύξεις αλληλεγγύης στο Τσίμερβαλντ και άλλα τέτοια παρόμοια.

Η εσωτερική πάλη αυτών των δυο τάσεων παραλύει, ουσιαστικά, την Οργανωτική Επιτροπή [των μενσεβίκων]. Παρά τη διεθνή και ρώσικη εμπειρία των δυο τελευταίων χρόνων, όμως, όλοι τους εξακολουθούν να αναφέρονται στο κοινό πλαίσιο του ‘Μ πλοκ του Αυγούστου,’ στο κοινό έδαφος της αμυνίτικης πρακτικής.

Τ ο κέντρο της καθημερινής δουλειάς του ‘Μ πλοκ του Αυγούστου,’ τα δυο βασικά του στηρίγματα, παραμένουν οι Επιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας της κεντρικής Πετρούπολης και της Μ όσχας που σηκώνουν την σημαία του πατριωτισμού.

Η ομάδα της Δούμα βρίσκεται σε μια κατάσταση χρονιάς κατάρρευσης. Από το βήμα της Δούμα ο Τσχέιτζε κι ο Σκόμπελεψ εκφράζουν την αλληλεγγύη τους στο Τσίμερβαλντ και αποποιούνται κάθε πολιτική ευθύνη για την Οργανωτική Επιτροπή. Ομως, ούτε μια φορά δεν έχουν ταχθεί κατά της συμμετοχής στις Επιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας.

Η λεγάμενη Γραμματεία Εξωτερικού είναι προσδεδεμένη στην κοινοβουλευτική ομάδα, η δράση της οποίας γίνεται με βάση τις Επιτροπές Πολεμικής Βιομηχανίας».

Θ α περίμενε κανείς, ύστερα απ’ αυτή τη σκληρή επίθεση στους

μενσεβίκους, ότι ο Τρότσκι θα καλούσε σε συγχώνευση με τους μπολ

σεβίκους. Ο μως, δεν είναι ακόμα έτοιμος για κάτι τέτοιο:

- 244-


«Στο στρατόπεδο των Ρώσων διεθνιστών, έχουμε πριν από όλα την ομάδα της 'Σοτσιαλντεμοκράτ.' Σε μας έχει λάχει ο κλήρος, ξανά και ξανά, να επισημάνουμε τα γνωρίσματα αυτής της οργάνωσης τα οποία, αν και δεν μειώνουν τη σημασία της ως επαναστατικού παράγοντας στις παρούσες συνθήκες κρίσης, την εμποδίζουν να αγκαλιάσει το σύνολο των επαναστατικών στοιχείων του κινήματος.

Από τις πρώτες κιόλας μέρες του πολέμου η Σοτσιαλντεμο- κράτ’ αντιμετώπισε με εχθρότητα το σύνθημα της πάλης για ειρήνη. Ομως, η εμπειρία έχει αποδείξει ότι παντού η κινητοποίηση των προλεταριακών οργανώσεων έχει ξεκινήσει με αυτό το σύνθημα. Οι επαναστάτες διεθνιστές μπορούν σήμερα να ψέρουν εις πέρας με επιτυχία το έργο τους μόνο κάτω από αυτό το σύνθημα... Τέλος, το παράδοξο και εσωτερικά αντιφατικό σύνθημα ‘η ήττα της Ρωσίας είναι το μικρότερο κακό’ προκαλεί δυσκολίες στους Γερμανούς ομοϊδεάτες μας και παρεμποδίζει αντί να ενισχύει την προπαγανδιστική μας δράση».55

Σ τις αρχές του 1916, σε ένα προσωπικό γράμμα στην Ενριέτα Ρό-

λαντ-Χ ορστ, ο Τρότσκι ήταν ακόμα περισσότερο επικριτικός απέναντι

στους μπολσεβίκους:

«Ο ρώσικος εξτρεμισμός είναι το προϊόν ενός άμορφου και καθυστερημένου κοινωνικού περιβάλλοντος, όπου η αρχική ιστορική κίνηση του προ λετα ριά του φυσιολογικά χρειάζετα ι την απλούστευση και τον εκχυδαϊσμό της θεωρίας και της πολιτικής.

...Γνωρίζω πολύ καλά με τι κοροϊδίες αντιμετωπίστηκε εκεί η προκήρυξη της Αριστεράς του Τσίμερβαλντ, για να έχω οποιαδή- ποτε αμφιβολία επί τούτου. Στο κάτω-κάτω, δεν πρέπει να ξεχνάς ότι οι Λενινιστές δεν έχουν ομοϊδεάτες στην Γερμανία, ούτε στην Γαλλία, ούτε στην Βρετανία και, κατά την άποψή μου, δεν μπορούν να έχουν».» *

Ενώ ο Τ ρ ότσκι πρόβαλε επιχειρήματα για την ανάγκη τήρησης

* Οι παραπάνω φράσεις θυμίζουν όσα είχε γράψει ο Τρότσκι στον Τσχέιτζε στις 1 Απρίλη 1913: «Και πραγματικά τι ανόητη εμμονή είναι αυτός ο κακομοιριασμένος τσακωμός που προκαλεί συστηματικά ο αρχι-ιντριγκαδόρος Λένιν... αυτός ο επαγγελματίας εκμεταλλευτής της καθυστέρησης του ρώσικου εργατικού κινήμα-

- 2 4 5 -

Τόνι Κλιφ

αποστάσεων από τον Λένιν υποστήριζε ότι ήταν ανάγκη «να τηρήσου

με έναν πιο ευγενικό τόνο απέναντι στον Κάουτσκι, ο οποίος στη διάρ

κεια των τελευταίων μηνών κινείται σταθερά προς τα’ αριστερά».56 Πα

ρόλα αυτά, άρχισε να παίρνει με αργούς ρυθμούς αποστάσεις από τον

συμφ ιλιω τισμό. Σε ένα δοκίμιό του με τίτλ ο «Ο ι διαφ ορές μας» το

οποίο έγραψε τον Νοέμβρη του 1924, ο Τρότσκι εξέταζε τη προσέγγι

σή του στο μπολσεβικισμό στη διάρκεια του πολέμου:

«Αν πάρουμε υπόψη τη περίοδο του πολέμου ως ένα σύνολο, τότε γίνεται ξεκάθαρο ότι για μένα, η τρομερή ταπείνωση του σο σιαλισμού στις αρχές του πολέμου ήταν ένα σημείο καμπής στη διαδρομή μου από τον κεντρισμό στον μπολσεβικισμό σε όλα ανεξαιρέτως τα ζητήματα. Ο σο επεξεργαζόμουν μια όλο και πιο σω στή, δηλαδή μπολσεβίκικη, αντίληψη της σχέσης ανάμεσα στην τάξη και το κόμμα, ανάμεσα στη θεωρία και την πολιτική και ανάμεσα στην πολιτική και την οργάνωση, η γενική επαναστατική οπτική μου γωνία ενάντια στην αστική κοινωνία γινόταν φυσιολογικά πιο δυνατή και με περισσότερο ρεαλιστικό περιεχόμενο.

Από τη στιγμή που κατάλαβα ότι απέναντι στον αμυνιτισμό ήταν αναγκαία μια πάλη μέχρις εσχάτων, οι θέσεις του Λένιν με συγκλόνισαν με όλη τους τη δύναμη. Αυτά που πριν μου φαίνονταν ως 'διασπάσεις' και 'μικρότητες' κλπ, τώρα αποκαλύπτονταν στη σωστή τους διάσταση, δηλαδή σαν ένας ευεργετικός και ασύγκριτα προνοητικός αγώνας για την επαναστατική ανεξαρτησία του προλεταριακού κόμματος... Μέχρι ένας επαναστάτης να κατασταλάξει στη ορθή αντίληψη για το χτίσιμο του κόμματος και στη μέθοδο με την οποία λειτουργεί αυτό το κόμμα, δεν υπάρχει καμιά περίπτωση να έχει μια σωστή, σταθερή ή συνεπή συμμετοχή στο εργατικό κίνημα. Χωρίς την κατάλληλη αμοιβαία σχέση ανάμεσα στη θεωρία, τα συνθήματα, τις τακτικές και τη δουλειά της κομματικής οργάνωσης δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατική.

τος... Ολόκληρο το οικοδόμημα του Λενινισμού αυτή τη περίοδο βασίζεται σε ψέματα και παραχαράξεις και εμπεριέχει το δηλητηριώδες σπέρμα της ίδιας του της αποσύνθεσης»57. Αργότερα ο Τρότσκι επιβεβαίωσε την αυθεντικότητα αυτής της επιστολής..58

- 246 -


μαρξιστική, δηλαδή μπολσεβίκικη, πολιτική...Η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν θα μπορούσε να πραγματο

ποιηθεί ούτε να εδραιωθεί χωρίς το μπολσεβίκικο κόμμα. Κατά συνέπεια, η μοναδική πραγματικά επαναστατική δουλειά ήταν εκείνη που βοήθησε αυτό το κόμμα να σχηματισθεί και να δυναμώσει. Σε σύγκριση με αυτό το βασικό καθήκον η οποιαδήποτε άλλη επαναστατική εργασία παράμενε κάτι το παράπλευρο, χωρίς καμιά εσωτερική εγγύηση επιτυχίας ή αξιοπιστίας και, σε πολλές περιπτώσεις, ερχόταν σε άμεση αντίθεση με τη κύρια επαναστατική δουλειά της περιόδου. Τπ ό αυτή την έννοια, ο Λένιν είχε δίκιο όταν υποστήριζε ότι η συμφιλιωτική στάση, προσψέροντας προστασία και κάλυψη στο μενσεβικισμό, συχνά μετέτρεπε τα επαναστατικά συνθήματα, εκτιμήσεις κλπ, σε κενές φράσεις».5’

Πραγματικά, ένα έξοχο παράδειγμα πνευματικής εντιμότητας!

Η προσέγγιση των μπολσεβίκων από τον Τ ρότσκι δεν ακολούθησε

μια ομαλή, ευθεία γραμμή. Είχε πολλά ζιγκ-ζαγκ, συχνά διακοπτόταν

και μετά ξεκινούσε πάλι.

Η κυκλοφορία της «Νάσε Σλόβο» απαγορεύτηκε στις 15 Σ επτέμ

βρη 1916. Την επόμενη μέρα ο Τρότσκι διατάχτηκε να εγκαταλείψει τη

Γαλλία. Σ τις 30 Ο κτώ βρη η γαλλική αστυνομία τον α π έλ α σε στην

Ισπανία. Από κει, πήγε στις ΗΠΑ. Στις 13 Γενάρη 1917 αποβιβάστηκε

στο λιμάνι της Νέας Τόρκης. Μ ε το που έφτασε, μπήκε στη συντακτική

επιτροπή της «Νόβι Μ ιρ», μιας ρώσικης εφημερίδα που εξέδιδαν ο

Μ πουχάριν, ο Βολοντάρσκι κι ο Τσουντνόφσκι. Έγινε το στήριγμά της.

0 Τρ ότσκι κι η Ε π α ν ά σ τα σ η τ ο υ Φ λεβάρηΗ επαναστατική αισιοδοξία του Τ ρότσκι ήταν δυνατή όσο ποτέ.

Στις 14 Γενάρη 1917 έγραψε: «Αφησα μια Ευρώπη πνιγμένη στο αίμα,

όμως έφυγα με μια βαθιά πίστη στην επερχόμενη επανάσταση»."

Ο ταν τα νέα της επανάστασης του Φλεβάρη έψτασαν στη Ν. Υόρ-

κη, ο Τρότσκι ξεκίνησε μια σειρά άρθρων πάνω στην επανάσταση. Στις

27 Φλεβάρη 1917 έγραψε:

«Οι δρόμοι της Π ετρούπολης μιλάνε πάλι τη γλώ σσα του

- 247 -

Τόνι Κλιφ

1905...Και όπως το 1905, στους δρόμους αντιπαρατίθενται μόνο δυο δυνάμεις: οι επαναστατημένοι εργάτες και ο στρ ατός του Τσάρου... Η αποδιοργανωμένη, εκτεθειμένη, καταρρέουσα κυβέρνηση από πάνω, ο στρατός κλονισμένος συθέμελα, η δυσαρέσκεια, η αβεβαιότητα και ο φόβος των κυρίαρχων τάξεων, βαθιά οργή των λαϊκών μαζών, το αριθμητικά μεγαλωμένο προλεταριάτο που έχει ατσαλωθεί στη φωτιά των γεγονότων - όλα τα παραπάνω μας δίνουν το δικαίωμα να πούμε ότι είμαστε μάρτυρες της αρχής της δεύτερης ρώσικης επανάστασης. Ας ελπίσουμε ότι πολλοί ιχπό μας θα συμμετέχουμε σ ’ αυτήν».*1

Λίγες μέρες αργότερα ο Τρότσκι έμαθε ότι ο Τσάρος παραιτήθηκε

και στην εξουσία είχαν έρθει οι φιλελεύθεροι. Ο Μιλιούκοφ, ο ηγέτης

τους, δήλω σε ότι η Ρωσία θα συνέχιζε τον πόλεμο «μέχρις εσχάτων». Ο

Τρότσκι, χωρίς δισταγμό, διακήρυξε ότι η αστική τάξη δεν θα σταθεί

ικανή να εδραιώσει την κυριαρχία της και πως ότι συνέβη ήταν μόνο η

αρχή: «Η πανίσχυρη χιονοστιβάδα της επανάστασης κινείται με όλη

της την ταχύτητα και καμιά ανθρώπινη δύναμη δεν θα μπορέσει να της

φράξει το δρόμο. Οι Ροντζιάνκο [πρόεδρος της Δούμα ΣτΜ ) και οι Μι-

λιούκοφ βιάστηκαν να μιλήσουν για ‘νόμο και τάξη’». Οι φιλελεύθεροι

αστοί φοβούνταν ότι το μαζικό κίνημα που τους έφερε στην εξουσία θα

τους τσαλαπατούσε άμα συνέχιζε τη πορεία του και γι’ αυτό καλούσαν

σε τερματισμό της επανάστασης... «λες κι η σιδερένια σκούπα της έχει

ήδη σα ρώ σει ολοκληρω τικά τα αντιδραστικά σκουπίδια που έχουν

συσσωρευτεί στο πέρασμα των αιώνων» γύρω από τους τσαρικούς κλέ

φτες.

«Τώρα το έθνος θα ορθώσει το ανάστημά του - τ ο ένα στρώμα μετά το άλλο- όλοι οι καταπιεσμένοι, δυστυχισμένοι και ληστεμένοι από τον τσαρισμό...

Το επαναστατικό προλεταριάτο επικεφαλής των λαϊκών μαζών της Ρωσίας θα εκπληρώσει το ιστορικό του καθήκον: θα εκδιώξει τη μοναρχική αντίδραση από όπου προσπαθήσει να βρει καταφύγιο και θα απλώσει το χέρι στο προλεταριάτο της Γερμανίας κι όλης της Ευρώπης. Είναι αναγκαίο να απαλλαγούμε όχι μόνο από τον Τσαρισμό αλλά και από τον πόλεμο...

- 2 4 8 -


Τώρα, το δεύτερο κύμα της επανάστασης θα σηκωθεί βρυχού- μενο πάνω από τα κεφάλια των Μιλιούκοφ και Ροντζιάνκο, θάβοντας κάθε απόπειρά τους να αποκαταστήσουν την τάξη και να έρθουν σε συνεννόηση με τη μοναρχία. Η επανάσταση από τα ίδια της βάθη θα δημιουργήσει τη δίκιά της κυβέρνηση, το επαναστατικό όργανο του λαού που θα βαδίζει στη νίκη. Οι μεγάλες μάχες κι οι μεγάλες θυσίες είναι μπροστά μας, και μόνο μετά από αυτές η νίκη θα είναι ολοκληρωτική και αυθεντική».62

Οι φιλελεύθεροι, υποστήριζε ο Τρότσκι, δεν μπορούν να διατηρή

σουν τη κρατική εξουσία στα χέρια τους:

«Αν η ρώσικη επανάσταση σταματούσε σήμερα, όπως θέλουν οι εκπρόσωποι του φιλελευθερισμού, τότε, την επόμενη μέρα, η τσαρική αντίδραση, η αριστοκρατία κι η γραφειοκρατία θα έδιωχναν τους Μ ιλιούκοφ και τους Γ'κουτσκόφ από τα ανασφαλή υπουργεία τους, όπω ς έκανε κάμποσα χρόνια πριν η πρωσική αντίδραση με τους αντιπροσώπους του πρωσικού φιλελευθερισμού. Ομως, η ρώσικη επανάσταση δεν θα σταματήσει. Οταν θα έρθει η ώρα, η επανάσταση θα κάνει στην άκρη τους αστούς φιλελεύθερους που της φράζουν το δρόμο, όπως έκανε και με τη τσαρική αντίδραση».61

Μ ερικές μέρες αργότερα, ο Τρότσκι διατύπωνε ιδέες όμοιες - σ χ ε

δόν λέξη προς λέξη, χωρίς να το ξέρει- με αυτές που έγραφε ο Λένιν

στα «Γράμματα από Μακριά» και κατόπιν στις φημισμένες «Θ έσεις του

Απρίλη»:

«Ήδη από αυτή τη στιγμή, άμεσα, το επαναστατικό προλεταριάτο χρειάζεται να αντιτάξει τους δικούς του επαναστατικούς θεσμούς, τα Σ οβιέτ των Εργατών, Σ τρατιω τώ ν και Αγροτών Αντιπροσώπων στη Προσωρινή Κυβέρνηση. Σε αυτόν τον αγώνα το προλεταριάτο, συσπειρώνοντας γύρω του τις λαϊκές μάζες που σηκώνουν το ανάστημά τους, θα πρέπει να βάλει στον εαυτό του το καθήκον της κατάκτησης της εξουσίας. Μόνο μια επαναστατική εργατική κυβέρνηση θα έχει τη θέληση και τη δυνατότητα, ακόμα και κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για τη σύγκληση της Συντακτικής Συνέλευσης, να προχωρήσει σε ένα ριζικό ξεκα- θάρισμα σε όλη τη χώρα, να ανασυγκροτήσει τον στρατό από τη

- 249-

Τόνι Κλιφ

βάση προς τη κορυφή, να τον μετατρέψει σε επαναστατική πολιτοφυλακή και να αποδείξει μέσα στη δράση στα χαμηλότερα στρώματα των αγροτών ότι η μοναδική τους σωτηρία θα έρθει αν υποστηρίξουν ένα επαναστατικό, εργατικό καθεστώς».**

Την επόμενη μέρα ο Τρότσκι αναφέρθηκε στον αντίκτυπο που θα

είχε στην επανάσταση ο συνεχιζόμενος πόλεμος. Η Προσωρινή Κυβέρ

νηση θα συνέχιζε τον πόλεμο:

«Τα συμφέροντα του ξετσίπω του ιμπεριαλισμού είναι τώρα γραμμένα στα λάβαρα της κυβέρνησης "Δεν υπάρχει πια η τσαρική κυβέρνηση’ λένε στο λαό οι Γκουτσκόφ και Μιλιούκοψ 'τώρα πρέπει να χύσετε το αίμα σας για το πανεθνικό συμφέρον.’ Όμως, με εθνικό συμφέρον οι Ρώσοι ιμπεριαλιστές εννοούν ότι θέλουν να αρπάξουν ξανά την Πολωνία, να κατακτήσουν τη Γαλικία, την Κωνσταντινούπολη, την Αρμενία, την Περσία...

Αν επιτρέψουμε το γερμανικό προλεταριάτο να θεωρήσει ότι ο ρώσικος λαός και η κυριότερη επαναστατική δύναμη, το προλεταριάτο, στηρίζουν την αστική κυβέρνηση της Ρωσίας, τότε αυτό θα αποτελέσει ένα τρομερό χτύπημα στους ανθρώπους που σκέφτονται όπω ς εμείς, στους επαναστάτες σοσιαλιστές της Γερμανίας».

Η μετατροπή του ρώσικου προλεταριάτου σε πατριωτικό κρέας

για τα κανόνια της φιλελεύθερης αστικής τάξης, υποστήριζε ο Τρότσκι,

θα σήμαινε ότι «οι εργατικές μάζες της Γερμανίας θα ρίχνονταν στην

αγκαλιά των σοβινιστών και η προοπτική της επανάστασης στη Γερμα

νία θα απομακρυνόταν για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα». Οι ερ

γάτες της Ρωσίας θα τάσσονταν κατά της συνέχισης του ιμπεριαλιστι

κού πολέμου και σε συνδυασμό με την ανικανότητα των φιλελεύθερων

να τον συνεχίσουν επιτυχημένα, θα επισπευδόταν ο ερχομός μιας εργα

τικής κυβέρνησης. Μια τέτοια κυβέρνηση «θα αποτελούσε ένα θανάσι

μο χτύπημα στους Χοεντσόρλεν [τη δυναστεία του γερμανού αυτοκρά-

τορα ΣτΜ ] επειδή θα έδινε μια πανίσχυρη ώθηση στο επαναστατικό κί

νημα του γερμανικού προλεταριάτου και στις εργαζόμενες μάζες των

άλλων χωρών».“

- 250 -


Την επόμενη μέρα, 8 Μ άρτη, ο Τρότσκι σκιαγραφούσε τις άμεσες

επαναστατικές δυνατότητες της συμμαχίας της αγροτιάς με το προλε

ταριάτο:

«Το ζήτημα της γης θα διαδραματίσει τεράστιο ρόλο στην ένωση των προλεταριακών στοιχείων του στρατού με τα αγροτικά του βάθη. "Γη γη των γαιοκτημόνων κι όχι της Κωνσταντινούπολης” θα πει ο προλετάριος στρατιώτης στον αγρότη στρατιώτη, εξηγώντας του ποιον και τι εξυπηρετεί ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Και πάνω στην επιτυχία της προπαγάνδας και του αγώνα μας ενάντια στον πόλεμο -πά νω απ’ όλα στους εργάτες και δευ- τερευόντως ανάμεσα στις αγροτικές και φανταρίστικες μάζες, θα εξαρτηθεί η απάντηση στο ερώτημα πόσο γρήγορα την φιλελεύθερη ιμπεριαλιστική κυβέρνηση θα την αντικαταστήσει μια επαναστατική εργατική κυβέρνηση η οποία θα στηρίζεται άμεσα στο προλεταριάτο και στα χαμηλότερα αγροτικά στρώματα που θα το στηρίζουν».*6

Ό μω ς ο Τ ρότσκι ακόμα επέμενε να διαφωνεί με τους μπολσεβίκους

στο ζήτημα της διάσπασης των σοσιαλιστικών κομμάτων. Στη Ν. Υόρ-

κη ο Μ πουχάριν παρακινούσε τους αμερικάνους σοσιαλιστές να σπά

σουν από το Σοσιαλιστικό Κόμμα και να συγκροτήσουν ένα νέο επανα

στατικό κόμμα. Ο Τρότσκι διαφώνησε με αυτό το κάλεσμα. Τον Γενά

ρη και τον Φλεβάρη του 1917 ο Τρότσκι κι ο Μπουχάριν αντιπαρατέ-

θηκαν για το ζήτημα αυτό σε μια σειρά συγκεντρώσεις αμερικάνων σο

σιαλιστών. Η Αλεξάνδρα Κολλοντάι, που είχε ενταχθεί πλέον στους

μπολσεβίκους, υποστήριζε τον Μ πουχάριν σε αυτή τη διαμάχη και

έγραψε μια επιστολή στον Λένιν στην οποία κατηγορούσε τον Τρ ό-

τσκι. Ο Λένιν απάντησε στο ίδιο ύψος.67

Επιστροφ ή σ τη ΡωσίαΣτις 27 Μ άρτη 1917 ο Τρότσκι, η οικογένειά του και μια μικρή

ομάδα εμιγκρέδων σαλπάρισαν από τη Ν. Υόρκη πάνω στο νορβηγικό

πλοίο Κριστιάναψιορντ. Σ τις 3 Απρίλη αγκυροβόλησε στο Χάλιψαξ

- 251 -

Τόνι Κλιφ

της Νέας Σκότιας [στον Καναδά ΣτΜ ) όπου η βρετανική στρατιωτική

αστυνομία άρπαξε τον Τρότσκι και την οικογένειά του από το πλοίο

και τους έκλεισαν σε ένα στρατόπεδο με Γερμανούς αιχμαλώτους πο

λέμου στο Αμχερστ.

Σ το στρατόπ εδο ήταν έγκλειστοι 800 Γερμανοί. Ο Τρότσκι τους

μίλησε, εξηγώντας τους τις ιδέες του Τσίμερβαλντ και τους μίλησε για

τον αγώνα του Καρλ Λήμπκνεχτ ενάντια στον Κάιζερ και τον πόλεμο.

Τ ο στρ ατόπ εδο μετατράπηκε σε μια διαρκή πολιτική συγκέντρωση.

Μ ετά τις διαμαρτυρίες των Γερμανών αξιωματικών, ο [βρετανός] διοι

κητής του στρ ατοπ έδου α παγόρευσε στον Τ ρ ότσκι να απευθύνεται

στους ναύτες και τους φαντάρους. Πεντακόσιοι τριάντα από τους τε

λευταίους υπέγραψαν ένα κείμενο διαμαρτυρίας γι* αυτή την απόφαση.

Ο Τρότσκι γράφει στην αυτοβιογραφία του:

«Οταν η είδηση της σύλληψής μου έψτασε στον ρώσικο επαναστατικό τύπο, η βρετανική πρεσβεία στη Πετρούπολη που μάλλον δεν περίμενε τόσο σύντομα την επιστροφή μου, εξέδωσε μια επίσημη ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία οι Ρώσοι που είχαν συλληψθεί στον Καναδά ταξίδευαν 'με την οικονομική ενίσχυση της γερμανικής πρεσβείας με σκοπό να ανατρέψουν τη ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση! Τουλάχιστον, αυτές ήταν καθαρές κουβέντες. Η 'Πράβδα,' η οποία εκδιδόταν υπό την καθοδήγηση του Λένιν, απάντησε στον Μπιουκάναν [τον Βρετανό πρέσβη] στις 16 Απρίλη, με λόγια που χωρίς αμφιβολία βγήκαν από την πένα του Λένιν: ‘Μπορεί κανείς να θεωρήσει έστω και για μια στιγμή αξιόπιστο τον ισχυρισμό ότι ο Τρότσκι, ο πρόεδρος του Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης το 1905 -έν α ς επαναστάτης που έχει θυσιάσει αγόγγυστα πολλά χρόνια της ζωής του στην υπηρεσία της επανάστασης- ότι ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να έχει την οποιαδήποτε σχέση με ένα σχέδιο που χρηματοδοτεί η γερμανική κυβέρνηση; Πρόκειται για μια ξετσίπωτη, πρωτάκουστη, θρασεία κατασυκοφάντηση ενός επαναστάτη..."

Ο Βρετανός πρέσβης αιψνιδιάστηκε από την κατακραυγή για τον

εγκλεισμό του Τρότσκι στο Χάλιψαξ. Ο σερ Τζορτζ Μπιουκάναν έγρα

- 252 -


φε στο ημερολόγιό του στις 30 Απρίλη 1917:

«Του θύμισα [στον Μιλιούκοφ] ότι στις αρχές Απρίλη τον είχα πληροφορήσει ότι ο Τρότσκι και άλλοι Ρώσοι πολιτικοί πρόσφυγες είχαν εγκλειστεί στο Χάλιφαξ μέχρι να αποσαφηνιστούν οι επιθυμίες της Προσωρινής Κυβέρνησης σχετικά με τη τύχη τους.Στις 8 Απρίλη, μετά από παράκλησή του, ζήτησα από την κυβέρνησή μου να τους απελευθερώσει και να τους επιτρέψει να συνεχί- σουν το ταξίδι τους. Δυο μέρες μετά με ικέτεψε να ακυρώσω αυτό το αίτημα και να μεταφέρω ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση ελπίζει να κρατηθούν στο Χάλιφαξ μέχρι να συγκεντρωθούν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά μ’ αυτούς. Τπεύθυνη λοιπόν για τη παράταση της κράτησής τους, μέχρι τις 21 Απρίλη, ήταν η Προσωρινή ?Κυβέρνηση και του είπα ότι θα έκανα γνωστό αυτό το γεγονός εκτός αν η κυβέρνησή του δημοσίευε από την πλευρά της μια επίσημη ανακοίνωση ότι δεν είχαμε αρνηθεί να εκδώσουμε βίζες και διαβατήρια για οποιονδήποτε Ρώσο μας παρουσίαζαν αίτημα οι ρωσικές προξενικές αρχές. Συγκατατέ0ηκε σε α υ τό » "

Εν τέλει παρενέβησαν τα Σοβιέτ κι ο Μ ιλιούκοφ αναγκάστηκε να

υποχωρήσει. Στις 29 Απρίλη ο Τρότσκι έφυγε από το Αμχερστ και στις

πύλες του στρατοπέδου τον συνοδέυσαν εκατοντάδες αιχμάλωτοι φω-

νάζοντας συνθήματα και τραγουδώντας την Διεθνή, που έπαιζε η μπά-

ντα τους. Μ ετά από ένα ταξίδι που κράτησε τρεις βδομάδες, ο Τρότσκι

έφ τασε στην Φινλανδία στις 4 Μάη. Από κει ταξίδεψε με τρένο στην

Πετρούπολη.

- 253 -


12Μάης και ΐούνης 1917

0 Τρ ότσκι επιστρέφει σ τ ο Σο βιέτ τ η ς Π ετρ ο ύ π ο λ η ςΤα επόμενα πέντε κεφάλαια καλύπτουν την πολιτική δραστηριό

τητα του Τρότσκι από την επιστροφή του στη Ρωσία τον Μ άη μέχρι

την Οκτωβριανή Επανάσταση. Γράφοντας για αυτή την περίοδο είναι

α δύνατο να μην χρησιμοποιήσουμε εκτεν ώ ς αποσπ ά σμα τα α πό το

μνημειώδες έργο του Τρ ότσκι την «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστα

σης». Πρόκειται για ένα ξεχωριστό επίτευγμα. Καμιά άλλη επανάσταση

δεν στάθηκε τόσο τυχερή ώ στε ένας από τους βασικούς ηγέτες της να

είναι κι ο μεγαλοφυής ιστορικός της. Στην «Ιστορία» του Τρότσκι, η

επανάσταση αναλύεται και περιγράφεται έξοχα ως ένα γεγονός κατά

το οποίο εκατομμύρια καταπιεσμένοι επί αιώνες, στέκονται στα πόδια

τους και υψώνουν τη φωνή τους. Σε αυτό το έργο αποτυπώνονται με

την πιο μεγάλη ζωντάνια οι α λλαγές στις συνειδήσεις τω ν εργατών,

των αγροτών και των φαντάρων μέσα στη φωτιά του αγώνα.

Στην περίπτωση του Τ ρότσκι και της μπολσεβίκικης επανάστασης

είναι αδύνατο να διαχωρίσουμε το ιστορικό από το βιογραψικό στοι

χείο. Ω σ τό σο θα προσπαθήσουμε να περιοριστούμε, όσο πιο σύντομα

γίνεται, στην παράθεση των ιστορικών γεγονότων, τα οποία επηρέα

σαν τον Τρότσκι και τα οποία κι αυτός με τη σειρά του τα επηρέασε.

- 255 -

Τόνι Κλιφ

Ό τα ν ο Τρ ότσκι έφ τα σε σ το Μ πελοοστρόψ , τον σιδηροδρομικό

σταθμό στα σύνορα με την Φινλανδία, τον υποδέχτηκε μια αντιπροσω

πεία της ομάδας του -τω ν Μ εζραγιόντσι- και αντιπροσωπεία της Κε

ντρικής Επιτροπής των μπολσεβίκων. Από τους μενσεβίκους κανείς

δεν πήγε να τον υποδεχτεί. Ο Τρότσκι γράφει:

«Στο Φινλανδικό Σταθμό της Π ετρούπολης τύχαμε μιας ενθουσιώδους υποδοχής. Ο Ουρίτσκι και ο Φιοντόροφ έκαναν ομιλίες και εγώ τους απάντησα με μια έκκληση για μια δεύτερη επανάσταση -τ η δική μας. Και όταν με σήκωσαν στα χέρια τους, σκέ- φτηκα το Χάλιψαξ όπου είχα την ίδια εμπειρία, όμως αυτή τη φορά επρόκειτο για χέρια φίλων».1

Ο Τρότσκι από το σταθμό πήγε κατευθείαν στη συνεδρίαση της

Εκτελεστικής Επιτροπής του Σ οβιέτ της Π ετρούπολης, ακριβώς την

ημέρα που οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες έμπαιναν στην κυ

βέρνηση συνασπισμού [την Προσωρινή Κυβέρνηση ΣτΜ ]. Ο Κερένσκι

έγινε υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικού, ο Σ κόμπελεφ υπουργός

Εργασίας, ο Τσερ ετέλι υπουργός Ταχυδρομείων και Τηλεγραφείων, ο

Περεβέρζεφ υπουργός Δικαιοσύνης και ο Π εσεχόνοφ υπουργός Εφο

διασμού.

Ο Τσχέιτζε, πρόεδρος του Σοβιέτ και πρώην συνεργάτης του Τρό-

τσκι, που όμως του είχε εξαπολύσει επιθέσεις από το Νόβι Μιρ, δεν

ήταν και πολύ ενθουσιώ δης στην αντιμετώπιση του νεοφερμένου. Ο

Νικολάι Σουχάνοφ, ο αριστερός μενσεβίκος και συγγραφέας των «Ση

μειώσεων από την Επανάσταση», ανεκτίμητων αναμνήσεων που απο-

τελούν την πιο τίμια και ζωντανή περιγραφή εκείνων των μεγάλων γε

γονότων από έναν αυτόπ τη μάρτυρα, περιγράφει την υποδοχή του

Τρότσκι στο Σοβιέτ:

«Ο Τσχέιτζε, με συμπεριφορά διαφορετική από ότι προς τους φίλους’ του, αγνόησε την εμφάνιση του Τρότσκι στην αίθουσα και δεν πρότεινε ένα επίσημο καλωσόρισμα στο διακεκριμένο επαναστάτη που επιπροσθέτως μόλις είχε βγει από τη φυλακή. Όμως, ο Τρότσκι είχε ήδη γίνει αντιληπτός και η αίθουσα αντήχησε από τις φωνές Ό Τρότσκι! Θέλουμε τον σύντροφο Τρότσκι!’

- 256 -


Ήταν η πρώτη εμφάνιση του φημισμένου ρήτορα στο βήμα της επανάστασης. Έγινε θερμά δεκτός. Και, με τη χαρακτηριστική του οξυδέρκεια, έκανε τη πρώτη του ομιλία -για την Ρώσικη Επανάσταση και τον αντίκτυπο της στην Ευρώπη και γενικότερα στον κόσμο. Μίλησε για την προλεταριακή αλληλεγγύη και τον διεθνή αγώνα για ειρήνη, όμως αναφέρθηκε επίσης και στον (κυβερνητικό ΣτΜ] συνασπισμό. Μ ε φράσεις προσεκτικές και σε χαμηλό τόνο -όχ ι δηλαδή κάτι που τον χαρακτήριζε- επεσήμανε το πόσο στείρο πρακτικά και πόσο άστοχο από άποψη αρχής ήταν το συγκεκριμένο βήμα που είχε γίνει. Είπε ότι με το συνασπισμό η αστική τάξη αιχμαλώτισε το Σοβιέτ...

Ο Τρότσκι ήταν εμψανώς ενοχλημένος σε αυτό το ντεμπούτο κάτω από το ουδέτερο βλέμμα ενός άγνωστου πλήθους και από τα εχθρικά σχόλια καμιάς εικοσάδας σοσιαλπατριωτών!.. Από την αρχή δεν περίμενε καμιά συμπάθεια...

Οι σοσιαλιστές υπουργοί σηκώθηκαν να τον αντικρούσουν. Ο Πεσεχόνοψ και ο Τσερετέλι ήταν έξαλλοι. Ο δαιμονικός Σκόμπε- λεψ ξεφούρνισε μια μυστηριακή διατύπωση περί φλεγόμενης καρδιάς και ψυχρής σκέψης. Ο σο για τον Κερένσκι -ό π ω ς συνήθως, δεν έκανε το κόπο να εμφανιστεί...»2

Ο Σουχάνοφ σχολίαζε:

«Παρόλο που ο Τρότσκι δεν ανήκε στο κόμμα των μπολσεβίκων,

είχαν ήδη αρχίσει να κυκλοφορούν φήμες ότι στην πραγματικότητα

ήταν χειρότερος από τον Λένιν».3

Α υτό είναι το ρεπ ορτάζ μιας εφ ημερίδας που αναψέρεται στην

πρώτη ομιλία του Τ ρότσκι στο Σοβιέτ:

«Τα νέα της Ρώσικης Επανάστασης μας βρήκαν στη Νέα Υόρ- κη... |Η Επανάσταση) έχει εγκαινιάσει μια νέα εποχή, μια εποχή από αίμα και ατσάλι, όχι σε ένα πόλεμο ανάμεσα σε έθνη, αλλά σε ένα πόλεμο των καταπιεζόμενων τάξεων ενάντια στις κυρίαρχες τάξεις (Εκκωψαντικό χειροκρότημα)... Η ρώσικη επανάσταση είναι ο πρόλογος της παγκόσμιας επανάστασης. Ομως, δεν μπορώ να κρύψω ότι υπάρχουν πράγματα με τα οποία δεν συμφωνώ. Θεωρώ επικίνδυνη την είσοδο στην κυβέρνηση. Δεν πιστεύω ότι η κυβέρνηση μπορεί να κάνει θαύματα. Πριν είχαμε μια διπλή κυ

- 257 -

Τόνι Κλιφ

βέρνηση, έκφραση των αντίθετων οπτικών των δυο τάξεων. Ο συνασπισμός δεν πρόκειται να σβήσει αυτή την αντίθεση, απλά θα τη μεταφέρει στο εσωτερικό της κυβέρνησης. Ομως, η επανάσταση δεν πρόκειται να χαθεί εξαιτίας της κυβέρνησης συνασπισμού. Ωστόσο θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό τρία πράγματα: α. καμιά εμπιστοσύνη στην αστική τάξη β. έλεγχος της δικιάς μας ηγεσίας γ. εμπιστοσύνη στη δική μας, επαναστατική δύναμη.

Τι προτείνουμε: Πιστεύω ότι το επόμενο βήμα πρέπει να είναι η μεταφορά όλης της εξουσίας στο Συμβούλιο των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων. Μόνο με την εξουσία συγκεντρωμένη στο ένα χέρι μπορεί να σωθεί η Ρωσία. Ζήτω η ρώσικη επανάσταση, ο πρόλογος της παγκόσμιας επανάστασης. (Χειροκρότημα)».4

«Όλη η εξουσία στα σοβιέτ», «καμιά υποστήριξη στην Προσωρινή

κυβέρνηση»: αυτά τα λόγια ήταν σχεδόν πανομοιότυπα με τα συνθή

ματα που είχε διατυπώσει ο Λένιν τον προηγούμενο μήνα.

Οι μπολσεβίκοι αντιμετώπιζαν με πολύ ζεστό τρόπο τον Τρότσκι.

Θυμάται:

«Οι μπολσεβίκοι πρότειναν να εκλεγώ στην Εκτελεστική Επιτροπή μιας και το 1905 ήμουνα πρόεδρος του σοβιέτ. Αυτή η πρόταση προκάλεσε αναταραχή στην επιτροπή. Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι άρχισαν να ψιθυρίζουν ο ένας στο αυτί του άλλου. Εκείνη την περίοδο διέθεταν μια μεγάλη πλειοψηφία σε όλους τους επαναστατικούς θεσμούς. Τελικά αποψασίστηκε να με συ- μπεριΧάβουν στην Εκτελεστική Επιτροπή με συμβουλευτική ψήφο».5

Οι μεζραγιόντσιΟ Τρότσκι ήταν συνδεδεμένος με την ομάδα των μεζραγιόντσι |σε

ελεύθερη μετάφραση «διακτιδική» ομάδα Σ τΜ ]. Αυτή η οργάνωση

δρούσε στη ν Π ετρ ού πολη α πό το 1913, ξεχω ριστά τό σ ο α πό τους

μπολσεβίκους όσο και από τους μενσεβίκους. Τ ο 1915 κατόρθωσε να

αποκαταστήσει μια ασταθή επαφή με τον Τρότσκι και τη συντακτική

ομάδα της Νάσε Σλόβο. Εκείνη τη στιγμή είχε περίπου 60 με 80 μέλη.6

- 258 -


Μ έχρι την επανάσταση του Φ λεβάρη 1917 «τα μέλη δεν ξεπέρασαν

ποτέ τα 150».7 Η οργάνωση έβγαζε προκηρύξεις και μια μικρή τετρα σέ

λιδη εφημερίδα, την «Βπερέντ» (Εμπρός), συνολικά κυκλοφόρησαν 16

φύλλα της. Ο πω ς επισημαίνει ο Σλιάπνικοφ, η πολιτική των μεζραγιό-

ντσι ήταν πολύ κοντά στις ιδέες των μπολσεβίκων:

«Στη σφαίρα της πολιτικής αποδέχονταν πλήρως την στάση μας απέναντι στον πόλεμο, συμπεριλαμβανομένου και του εμφυλίου πολέμου και τα καθήκοντα της εργατικής τάξης σε αυτόν. Ωστόσο αυτές οι θέσεις δεν τους εμπόδιζε να ονειρεύονται την ενότητα με όλους εκείνους που απέρριπταν αυτές τις θέσεις και εναντίον των οποίων διεξήγαγαν μια αδιάκοπη εκστρατεία προσπαθώντας να κρατήσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερες αποστάσεις».*

Στα συνθήματα των μεζραγιόντσι συμπεριλαμβάνονταν το «Ζήτω

η Τρίτη Διεθνής!» και το «Ζήτω το ενωμένο Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατι

κό Εργατικό Κόμμα».’

Η ομάδα, παρά το μικρό της μέγεθος, ανέλαβε κάποιες εντυπωσια

κές πρωτοβουλίες. Οι γυναίκες μέλη των μεζραγιόντσι διαδραμάτισαν

σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της Διεθνούς Μ έρας της Γυναίκας με

μια αντιπολεμική διαδήλωση.10 Κυκλοφόρησαν μια προκήρυξη στην

οποία τόνιζαν:

«Ο υπεύθυνος [για όλα τα βάσανα του λαού| είναι η κυβέρνηση! Ξεκίνησε τον πόλεμο και δεν μπορεί να τον τελειώσει. Η κυβέρνηση καταστρέφει τη χώρα και μας ρίχνει στη πείνα. Τπεύθυνοι είναι οι καπιταλιστές! Ο πόλεμος τους φέρνει κέρδη. Είναι καιρός να τους φωνάξουμε: Α ρκετά!’ 'Κάτω η εγκληματική κυβέρνηση και όλη η συμμορία της των ληστών και δολοφόνων. Ζήτω η ειρήνη!»"

Πριν καλά-καλά σχηματιστεί το σοβιέτ της Π ετρούπολης στις 27

Φλεβάρη, οι μεζραγιόντσι ήδη καλούσαν στο σχηματισμό του σοβιέτ.

Αυτό που πρότειναν στον λαό ήταν να σχηματίσει τη δική του προσω

ρινή επαναστατική κυβέρνηση και να μην δώσει την εξουσία στην αστι

κή τάξη:

«Στη θέση της τσαρικής κυβέρνησης δημιουργείται η προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση. Πρέπει να συγκροτηθεί από τους

- 259 -

Τόνι Κλιφ

αντιπροσώπους του προλεταριάτου και του στρατού. Σύντροφοι! Ο ργανώ στε αμέσω ς εκλογές για το Συμβούλιο των Εργατών Αντιπροσώπων. Ο στρατός ήδη διενεργεί εκλογές των δικών του αντιπροσώπων. Αύριο θα σχηματιστεί επιτέλους η προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση».12

Οι μεζραγιόντσι ήταν η πρώτη ομάδα που πρόβαλε το αίτημα της

εκλογής των αξιωματικών από τους φαντάρους, με μια προκήρυξή της

την 1 Μάρτη:

«Εκλέξτε τους δικούς διοικητές διμοιριών, λόχων και συνταγμάτων, εκλέξτε επιτροπές σε κάθε λόχο για τον έλεγχο του εφοδιασμού σε τρόφιμα. Ολοι οι αξιωματικοί πρέπει να τεθούν κάτω από τον έλεγχο των επιτροπών λόχων. Αποδεχθείτε μόνο τους αξιωματικούς εκείνους που γνωρίζετε ότι είναι φίλοι του λαού... Σ τρατιώ τες! Τώ ρα που εξεγερθήκα τε και νικήσατε, οι πρώην εχθροί θα σας παρουσιαστούν ως φίλοι -αξιωματικοί που θα παριστάνουν τους φίλους σας. Στρατιώτες! Να φοβάστε περισσότερο την ουρά της αλεπούς από το δόντι του λύκου!».13

Οι μενσεβίκοι και σοσιαλεπαναστάτες ηγέτες του Σοβιέτ εξοργί

στηκαν σε τέτοιο βαθμό με αυτή την προκήρυξη ώ στε έσπευσαν να τη

καταγγείλουν με ένα άρθρο στην καθημερινή «Ισβέστια» (Νέα) του Σ ο

βιέτ, στις 3 Μ άρτη. Ω σ τό σο , το επαναστατικό κλίμα ανάμεσα στους

φαντάρους ήταν τόσο έντονο ώ στε τελικά οι συμβιβαστές αναγκάστη

καν να αποδεχτούν ότι δεν μπορούσαν να διατηρήσουν τις παλιές δο

μές πειθαρχίας στον στρατό. Τ ο α ποτέλεσμα ήταν ένας συμβιβασμός, η

Διαταγή No 1:

«Σε όλους τους λόχους, τάγματα, συντάγματα, αποθήκες, πυροβολαρχίες, μοίρες, τις ειδικές υπηρεσίες των διάφορων στρατιωτικών οργανισμών και σε όλα τα σκάφη του ναυτικού, θα εκλεγούν άμεσα επιτροπές από τους αντιπροσώπους του κατώτερου προσωπικού των ανωτέρω στρατιωτικών μονάδων...

Ο στρατιωτικός κλάδος υποτάσσεται σε κάθε του πολιτική εκδήλωση στο Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων και στις επιτροπές του.

...Οι διαταγές της στρατιωτικής επιτροπής της Κρατικής Δού-

- 2 6 0 -


μα θα εκτελούνται μόνο εψόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τις διαταγές και τις αποφάσεις του Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων...

Ο πλισμός κάθε είδους, όπως τουφέκια, πολυβόλα, θωρακισμένα αυτοκίνητα, πρέπει να βρίσκεται στη διάθεση και υπό τον έλεγχο των επιτροπών λόχων και συνταγμάτων και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να παραδίδονται στους αξιωματικούς ακόμα κι αν το απαιτήσουν.

Εν υπηρεσία και κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των στρατιωτικών καθηκόντων οι στρατιώτες πρέπει να επιδεικνύουν την πιο αυστηρή στρατιωτική πειθαρχία, όμως, έκτος υπηρεσίας, στην πολιτική, κοινωνική και ιδιωτική τους ζωή οι στρατιώτες δεν μπορούν να αποστερηθούν τα δικαιώματα τα οποία απολαμβάνει ο κάθε πολίτης. Ειδικά, καταργείται η προσοχή και ο στρατιωτικός χαιρετισμός για τους φαντάρους που βρίσκονται εκτός υπηρεσίας».15

Η Διαταγή επισημοποιούσε και επέκτεινε το καθεστώς της δυαδι

κής εξουσίας στις τάξεις του στρατού. Ο Τρότσκι την περιέγραψε δι

καιολογημένα ω ς «το μοναδικό άξιο λόγου ντοκουμέντο της Επανά

στασης του Φ λεβά ρη»16 και ο Σουχάνοψ «πρακτικά, τη μοναδική ανε

ξάρτητη πολιτική πρωτοβουλία της ολομέλειας του Σοβιέτ καθ’ όλη τη

διάρκεια της επανάστασης».17

Αν μη τι άλλο, οι μεζραγιόντσι εκείνες τις μέρες βρίσκονταν στα

αριστερά τω ν μπολσεβίκων. Τον Φ λεβά ρη του 1917 οι μεζραγιόντσι

καλούσαν τους εργάτες και τους φαντάρους «να πάρουν την εξουσία

στα χέρια τους». Ο ι δια π ρα γμα τεύσεις για τη συγχώνευση με τους

μπολσεβίκους προχωρούσαν και -σύμφ ω να με τον Σλιάπνικοψ- είχαν

σχεδόν ολοκληρωθεί με επιτυχία:

«Στα μέσα του Μάρτη το θέμα είχε διευθετηθεί επιτυχώς και μόνο η εμφάνιση στο κόμμα μας των διαφορών που πρόβαλαν οι σύντροφοι που γύρισαν από την Σιβηρία και το γλίστρημα της Πράβδα μας σε αμυνίτικες θέσεις, εμπόδισε την ολοκλήρωση της συγχώνευσης εκείνη τη στιγμή».18

Ο Σλιάπνικοψ αναψ έρεται σ το ρόλο τω ν Κάμενεψ, Σ τάλιν και

Μουράνοψ, οι οποίοι επέστρεψαν στη Π ετρούπολη στις 12 Μ άρτη και

- 261 -

Τόνι Κλιφ

ανέλαβαν την έκδοση της Πράβδα. Αυτή η αλλαγή οδήγησε σε μια θ ε

αματική στροφή της εφημερίδας στα δεξιά. Η νέα διεύθυνση δήλωσε

ότι οι μπολσεβίκοι θα στηρίξουν αποφασιστικά την Προσωρινή Κυβέρ

νηση «όσο αυτή αγωνίζεται ενάντια στην αντίδραση ή την αντεπανά

σταση» -ξεχνώ ντα ς ότι στη συγκεκριμένη συγκυρία η μοναδική αντε-

παναστατική δύναμη ήταν η ίδια η Προσωρινή Κυβέρνηση. Η νέα διεύ

θυνση τη ς εφ ημερίδας ανακοίνω σε επ ίση ς μια νέα στά ση απέναντι

στον πόλεμο. Ο Κάμενεφ έγραψε:

«Όταν ένας στρατός βρίσκεται απέναντι σε έναν άλλο στρατό θα ήταν η πιο ανόητη πολιτική να προτείνουμε να παρατήσουμε τα όπλα και να γυρίσουμε σπίτι. Μια τέτοια πολιτική δεν θα ήταν πολιτική ειρήνης αλλά πολιτική σκλαβιάς, μια πολιτική που ο ελεύθερος λαός θα την απορρίψει μετά βδελυγμίας. Όχι. ο ελεύθερος λαός θα σταθεί αποφασιστικά στις θέσεις του, στη κάθε σφαίρα θα απαντήσει με σψαίρα, στη κάθε οβίδα με οβίδα. Αυτό είναι αναπόφευκτο».1’

Οι μεζραγιόντσι είχαν στις γραμμές μερικούς πολύ ταλαντούχους

συγγραφείς και ρήτορες. Εκτός από τον Τρότσκι, στους μεζραγιόντσι

ανήκαν οι Λουνατσάρσκι, Π οκρόβσκι, Γιόψε, Βολοντάρσκι και άλλοι

μελλοντικοί η γέτες τη ς Επα νά στασης του Ο κτώ βρη. Ό μ ω ς, όταν ο

Τρότσκι επέστρεψ ε στη Ρωσία, οι Μ εζραγιόντσι εξακολουθούσαν να

είναι μια μικρή ομάδα, ίσως να είχαν 300 μέλη, όχι ένα πραγματικό

κόμμα. (Τα μέλη του μπολσεβίκικου κόμματος στην Π ετρούπολη μόνο

είχαν ψτάσει τις 16.000 τον Απρίλη). Ή ταν προφανές ότι μόνο ένα μα

ζικό επαναστατικό κόμμα μπορούσε να ανταποκριθεί στα καθήκοντα

που έβαζε η περίοδος.

Ο Τρ ότσκι ε ξακο λο υθ εί ν α διστάζει σχετικά με τη προσχώ ρηση σ τ ο υ ς μπολσεβίκους

Ό μως, ο Τρότσκι ακόμα δεν έκανε το βήμα να προσχωρήσει στους

μπολσεβίκους. Ο π ω ς αναφέραμε προηγουμένως, η πολιτική γραμμή

του Τρότσκι στη «Νόβι Μιρ» ήταν ίδια με τη γραμμή που διατύπωνε ο

- 2 6 2 -


Λένιν στα «Γράμματα από μακριά» και σ τις «Θ έσεις του Απρίλη».

Ο ταν ο Τρότσκι συνάντησε τον Κάμενεψ τον Μάη του 1917, ο τελευ

ταίος απαντώ ντας στα λόγια του Τρ ότσκι του είπε ότι δεν υπήρχαν

διαφορές με τον Λένιν: «Δεν νομίζω, μετά τις Θ έσεις του Απρίλη...». Ο

Τρότσκι σχολιάζει: «Οχι μόνο ο Κάμενεψ, αλλά και δεκάδες άλλοι θ εω

ρούσαν την άποψη του Λένιν ‘τροτσκιστική’ και καθόλου μπολσεβίκι

κη »." Συνεπώς η προσχώρηση του Τρότσκι στους μπολσεβίκους ήταν

αναπόφευκτη παρ’ όλους τους καυγάδες του παρελθόντος.

Στις 10 Μ άη ο Λένιν, μαζί με τον Κάμενεψ και τον Ζινόβιεφ, συνα-

ντήθηκε με την ηγεσία των μεζραγιόντσι και τους πρότεινε μια θέση

στη συντακτική επιτροπή της Πράβδα και στην οργανωτική επιτροπή

του επικείμενου συνεδρίου του κόμματος. Σύμφωνα με τις σημειώσεις

του Λένιν, ο Τρότσκι έκφρασε τη συμφωνία του «εψόσον ο μπολσεβικι-

σμός διεθνοποιεί το χαρακτήρα του», όμως πρόσθεσε: «Οι μπολσεβίκοι

από-μπολσεβικοποιούνται από μόνοι τους και δεν μπορώ να αποκαλέ-

σω τον εαυτό μου μπολσεβίκο. Δεν είναι δυνατόν να μας ζητά τε να

αναγνωρίσουμε τον μπολσεβικισμό. Δεν είναι επιθυμητό να επιμένουμε

σε παλιές ταμπέλες». Θ α έπρεπε να συγχωνευτούν σε ένα νέο κόμμα,

με νέα ονομασία και ένα κοινό συνέδριο των οργανώσεων.21

Ο Λένιν δεν μπορούσε να αποδεχτεί αυτές τις προτάσεις. Οι προ

σω π ικοί μικροκα υγά δες δεν έπαιζαν κανένα ρόλο στη στά ση του.

Αλλωστε, πριν τις 10 Μ άη είχε προτείνει στην Κεντρική Επιτροπή των

μπολσεβίκων να π ρ ο σφ ερθεί η θ έση του εκδότη τη ς Πράβδα στον

Τρότσκι (μια πρόταση που απέρριψε η Κεντρική Επιτροπή).22 Ο μω ς,

δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να απαρνηθεί το παρελθόν του μπολσε

βίκικου κόμματος.

Ο Τρ ότσκι πλησιάζει τ ο ν Λέ νινΩ σ τό σο ο Τρότσκι δεν είχε άλλη εναλλακτική διέξοδο από το να

προσχω ρήσει στον μπολσεβικ ισμό. Ο Τ ρ ότσκι ήταν ένας λαμπ ρός

στρατηγός που όμως διοικούσε ένα μικροσκοπικό απόσπασμα στρα-

- 263 -

Τόνι Κλιφ

τιωτών, ενώ ο Λένιν ήταν ο αναγνωρισμένος ηγέτης ενός μεγάλου κόμ

ματος. Για να νικήσει η επανάσταση χρειαζόταν ένα κόμμα με μέλη σε

κάθε εργοστάσιο, σε κάθε μονάδα του στρατού, ικανό να κερδίζει το

νου και τις καρδιές τω ν εργατώ ν και τω ν στρατιω τών. Ω ς άτομο, ο

Τρότσκι μπορούσε να κάνει τη φωνή του να ακουστεί. Ό μως, μόνο ένα

μαζικό, καλά πειθαρχημένο κόμμα μπορούσε να μετατρέψει τα λόγια

σε πράξεις. Ό ταν οι μεζραγιόντσι προσχώρησαν στους μπολσεβίκους

τον Ιούλη, έφεραν στο κόμμα 4 .000 μέλη. Οι μπολσεβίκοι είχαν ήδη

200 .000 μέλη.23

Τ ο γεγονός είναι ότι μόλις δυο-τρεις μέρες μετά τη συνάντηση με

τον Λένιν, τον Κάμενεψ και τον Ζινόβιεψ στις 10 Μάη, ο Τρότσκι κατέ-

ληξε στο συμπέρασμα ότι οι μεζραγιόντσι θα έπρεπε να προσχωρήσουν

στους μπολσεβίκους. Ο λόγος για τον οποίο η συγχώνευση καθυστέρη

σε μέχρι τον Ιούλη, ήταν ότι ο Τρότσκι έπρεπε να πείσει τα άλλα μέλη

της ομάδας που για χρόνια κρατούσαν τις αποστάσεις τους από τους

μπολσεβίκους.

Ανάμεσα στον Μ άη και στον Ο κτώβρη ο Τρότσκι «αιχμαλωτίστη

κε» από τη στρατηγική ιδιοψυία του Λένιν. Μ πορούσε να γράψει κοι

τώντας προς τα πίσω και με απόλυτη ειλικρίνεια ότι: «Ο Τρότσκι πήγε

στον Λένιν όπω ς πηγαίνει κανείς σε ένα δάσκαλο τη δύναμη και τη ση

μασία του οποίου κατάλαβε αργότερα από άλλους, αλλά πληρέστερα

από αυτούς»24. Περιέγραψε τον Λένιν ως τον «μεγαλύτερο επαναστάτη

του αιώνα».25

Ο Ρασκόλνικοψ, ο ηγέτης των ναυτών της Κρονστάνδης, ο οποίος

βρισκόταν σε στενή επαψή με τον Τρότσκι από τον ερχομό του τελευ

ταίου στη Ρωσία και κατόπιν έκανε μαζί του κάμποσες βδομάδες στη

ψυλακή, έγραψε στα απομνημονεύματά του:

«Η στάση του Τρότσκι απέναντι στον Βλαντιμίρ Ίλιτς [Λένιν] χαρακτηριζόταν από απέραντη εκτίμηση. Τον έβαζε πιο ψηλά από όσους σύγχρονούς του είχε συναντήσει στη Ρωσία και το εξωτερικό. Στο τόνο με τον οποίο αναψερόταν ο Τρότσκι στον Λένιν διέκρινες την αφοσίωση ενός μαθητή. Τότε, ο Λένιν είχε πί

- 264 -


σω του τριάντα χρόνια υπηρεσίας στην υπόθεση του προλεταριάτου, ο Τρότσκι είκοσι. Ο μως, ο απόηχος των διαφωνιών τους εκείνων των χρόνων είχε εξαφανιστεί πλήρως. Δεν υπήρχε καμιά διαφορά ανάμεσα στη τακτική γραμμή του Λένιν και του Τρότσκι. Η επαναπροσέγγισή τους, διαψαινόμενη ήδη από τον καιρό του πολέμου, είχε παγιωθεί αποφασιστικά και χωρίς αμφιβολία από τη στιγμή της επιστροφής του Λεβ Νταβίντοβιτς |Τρότσκι| στη Ρωσία. Μ ετά τις πρώτες ομιλίες του, όλοι εμείς οι παλιοί λενινιστές, τον νιώσαμε δικό μας».26

Σ το ίδιο μοτίβο έγραψε κι ο Λουνατσάρσκι, συνεργάτης επί πολλά

χρόνια του Τρότσκι:

«Μετά τη προσχώρηση του Τρότσκι στους μπολσεβίκους, μόνο απέναντι στον Λένιν επεδείκνυε -συνεχίζει να επιδεικνύει- μια διακριτική ευκαμψία’ η οποία είναι συγκινητική. Με τη σεμνότητα ενός πραγματικά μεγάλου άνδρα, αναγνωρίζει τη πρωτοκαθεδρία του Λένιν».27

Σε όλη την «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» του Τρότσκι προ

βάλει ο θαυμασμός του για τον Λένιν:

«Ο Λένιν έγινε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του πιο επαναστατικού κόμματος στην παγκόσμια ιστορία, επειδή η σκέψη και η θέλησή του ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις των γιγάντιων επαναστατικών δυνατοτήτων της χώρας και της εποχής. Αλλοι υπολείπονταν κατά μερικά εκατοστά, κάποιοι ακόμα περισσότερο».2*

«Εκτός από τα εργοστάσια, τους στρατώνες, τα χωριά, το μέτωπο και τα σοβιέτ, η επανάσταση διέθετε κι ένα άλλο εργαστήρι: τον εγκέφαλο του Λένιν».”

«Η τέχνη της επαναστατικής ηγεσίας στις κρίσιμες στιγμές συ- νίσταται κατά τα εννιά δέκατα στην ικανότητα να συλλαμβάνεις τις διαθέσεις των μαζών... Μια αξεπέραστη ικανότητα να εντοπίζει τις διαθέσεις των μαζών ήταν η μεγάλη δύναμη του Λένιν».10

«Ο Λένιν... διακρινόταν από ένα βαθύ ρεαλισμό και μια αλάνθαστη αίσθηση για τις μάζες».11

«Οι εφημερίδες του κόμματος δεν υπερέβαλαν τις επιτυχίες, δεν διαστρέβλωναν το συσχετισμό δυνάμεων, δεν προσπαθούσαν να κερδίσουν με κραυγές. Τ ο σχολείο του Λένιν ήταν σχολείο επαναστατικού ρεαλισμού».”

- 265 -

Τόνι Κλιφ

«Η μόνιμη έγνοια του Λένιν: να εκφράζεται με τη μεγαλύτερη απλότητα, εκείνη που πηγάζει, από τη μια, από τις αντικειμενικές συνθήκες και, από την άλλη, μια απλότητα που συστηματοποιεί την υποκειμενική εμπειρία των μαζών».13

«Οι απλές και πολύ βαθιές γενικεύσεις του |του Λένιν) ...ενσωματώνονταν τόσο μόνιμα στη συνείδηση των μαζών, οι καθάριες κουβέντες του έρχονταν από το λαό και επέστρεφ α ν σε αυ-

«...τα βασικά χαρακτηριστικά του Λένιν ως πολιτικού ήταν η τόλμη στη σύλληψη ιδεών και η λεπτομερής προσοχή για την υλοποίησή τους...».15

Ο Τρότσκι υποστήριξε απόλυτα τον Λένιν κατά τη διάρκεια των

Ημερών του Ιούνη, στα Ιουλιανά και στις διώξεις που τα ακολούθη

σαν, κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος του Κορνίλοφ. Συμφωνού

σε απόλυτα με τη στρατηγική και τακτική που χάραζε ο Λένιν και επα

νειλημμένα έψ τασε ανεξάρτητα στα ίδια συμπεράσματα με τον Λένιν.

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του Ο κτώβρη, ο Λένιν βρέθηκε

πολλές φορές στη μειοψηφία μέσα στη Κεντρική Επιτροπή του κόμμα

τος. Ο μω ς, ο Τ ρ ότσκι ήταν π ά ντοτε ο πιο στα θ ερ ό ς υπ οστηρικτής

του.

Μ πορούμε να πούμε ό τι ανάμεσα στο ν Λένιν και τον Τ ρ ότσκι

υπήρχε ένας καταμερισμός εργασίας. Ενώ ο Λένιν, ακόμα και πριν πε-

ράσει στη παρανομία μετά τις 6 Ιούλη, σπάνια έκανε δημόσιες εμφανί

σεις στο σοβιέτ αφού ήταν απορροφημένος στη καθοδήγηση του κόμ

ματος, ο Τρότσκι, σχεδόν από τη στιγμή που πάτησε το πόδι του στη

Ρωσία, ήταν ο ακούραστος ρήτορας και σύντομα κέρδισε τη θέση του

πιο διάσημου ομιλητή του σοβιέτ.

Ο Σουχάνοφ χρησιμοποιεί αυτές τις φράσεις για να περιγράφει την

υπεροχή του Τρότσκι εκείνη την εποχή: «Ο Τρότσκι, όπω ς κι ο Λένιν,

ήταν ένας μνημειώδης συμπαίχτης σε ένα μνημειώδες παιχνίδι και στο

ίδιο το κόμμα του Λένιν, μετά τον ίδιο, δεν υπήρχε τίποτα, για ένα με

γάλο, πάρα πολύ μεγάλο, χρονικό διάστημα».34

- 266 -


0 Τρ ότσκι κι η Κ ρ ο ν σ τά ν δ ηΑ μέσω ς σχεδόν μετά την επιστροφ ή του στη Ρωσία, ο Τρ ότσκι

χρειάστηκε να δράσει ω ς εκπρόσω πος των μπολσεβίκων. Η αφορμή

ήταν η Κρονστάνδη.

Οι 80 .000 ναύτες της Βαλτικής διαδραμάτισαν στην επανάσταση

ένα ρόλο πολύ μεγα λύ τερο α πό τον αριθμό το υς, κι οι ν α ύτες της

Κρονστάνδης, ένα νησάκι-φρούριο περίπου 25 χιλιόμετρα α πό την

πρωτεύουσα, ήταν η πρωτοπορία τους. Τον Φλεβάρη του 1917 ο πλη

θυσμός της Κρονστάνδης ήταν 82.000 άτομα: 20 .000 φαντάροι, 12.000

ναύτες και 50 .000 άμαχοι.37 Από την τελευταία κατηγορία, οι 17.000

δούλευαν στα ναυπηγεία , σ τις τερ ά σ τιες σ τεγα νές δεξα μ ενές , σ το

οπλοστάσιο, στα χημικά εργαστήρια και στα άλλα εργοστάσια.38 Σ το

τσαρικό ναυτικό η ταξική διαφοροποίηση ήταν πολύ εντονότερη από

τον στρατό ξηράς. Τ ο ποσοστό των βιομηχανικών εργατών στο πεζικό

ήταν μικροσκοπικό, μόλις 3% το 1913. Σ το ναυτικό, επειδή οι μηχανές

έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο, το 53,5% όλων των ναυτών ήταν προλε

τάριοι (εκ των οποίων το 30,8% βιομηχανικοί εργάτες), το 9,3% μισο-

προλετάριοι και το 24,9% αγρότες. ̂ Ενώ στο ναυτικό το 84% των αν-

δρών ήταν εγγράμματοι και το 10% σχεδόν εγγράμματοι, στο πεζικό τα

αντίστοιχα ποσοστά ήταν 49% και 23% ." Τ ο 93% των αξιωματικών του

ναυτικού προέρχονταν από τις τάξεις των ευγενών γαιοκτημόνων41. Το

γεγονός ότι αξιωματικοί και ναύτες έρχονταν σε στενή επαφή όξυνε

τον ανταγωνισμό μεταξύ τους.

Ό ταν ξέσπ α σε η επανάσταση του Φ λεβάρη, οι ναύτες της Κρον

στάνδης έκφρασαν την οργή τους με αιματηρές επιθέσεις σε αξιωματι

κούς, σε έκταση ασύγκριτα μεγαλύτερη από ό,τι συνέβη στο στρατό

ξηράς. Περίπου 24 αξιωματικοί και 10-15 υπαξιωματικοί του ναυτικού

σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των επιθέσεων, 162 συνελήφθη-

σαν από τους άνδρες τους και άλλοι έφυγαν από τη βάση για να γλιτώ

σουν τη ζωή τους.42 Υπ ό αυτή την έννοια, το «σώμα των αξιωματικών

επί της ουσίας διαλύθηκε».43 Ένας αυτόπτης μάρτυρας διαπίστωσε αρ

-267 -

Τόνι Κλιφ

γότερα ότι επρόκειτο για μια περίπτω ση «ενός Ο κτώβρη μέσα στον

Φλεβάρη» - μ ε άλλα λόγια, η εξουσία πέρασε σε άλλα χέρια οκτώ μή

νες πριν γίνει κάτι τέτοιο στην υπόλοιπη Ρωσία.*4

Στη Κρονστάνδη η επιρροή των μπολσεβίκων απλώ θηκε ταχύτα

τα. Ενώ στις 10 Μ άρτη υπήρχαν πολύ λίγοι μπολσεβίκοι εκεί (μόλις το

4,1% των α ντιπροσώπων στο σοβιέτ) στις 5 Μ άη οι μπολσεβίκοι α ποτε-

λούσαν το 31,2% τω ν αντιπ ροσώ π ω ν.45 Τ ο Φ λεβ ά ρη το κόμμα των

μπολσεβίκων ουσιαστικά δεν είχε κανένα μέλος του στην Κρονστάνδη.

Στα τέλη Απρίλη, όμως, τα μέλη του κόμματος έφταναν τις 3 .0 0 0 “

Ένας ιστορικός γράφει ότι:

«Στην Κρονστάνδη δεν υπήρξε δυαδική εξουσία, μιας και το σοβιέτ ήταν από την αρχή η μοναδική εξουσία και δεν δεχόταν καμιά ανάμιξη στις αποφάσεις του, ούτε καν από τη Προσωρινή Κυβέρνηση. Ο σο για τις σχέσεις με την Πετρούπολη, το σοβιέτ της Κρονστάνδης, όπως και η μεγάλη πλειοψηφία των άλλων σοβιέτ, από την αρχή αναγνώριζε την εξουσία του σοβιέτ της Πετρούπολης».47

Ο ι άνδρες της Κρονστάνδης ήταν όντως πολύ ανυπόμονοι και στις

δυο βδομάδες που ακολούθησαν την Επανάσταση του Φλεβάρη έγιναν

κατά πολύ πιο ριζοσπαστικοί σε σχέση με την υπόλοιπη Ρωσία. Στις 18

Απρίλη, όταν κυκλοφόρησε η είδηση ότι ο υπουργός Εξωτερικών Μιλι-

ούκοψ είχε στείλει μια διπλωματική νότα στο υς Σ υμμάχους με την

οποία τασσόταν υπέρ της συνέχισης του «Πολέμου μέχρι τη Νίκη», το

σοβιέτ της Κρονστάνδης το οποίο είχε απορρίψει τη πρόταση καταδί

κης της κυβέρνησης που είχαν καταθέσει οι μπολσεβίκοι, ανακάλυψε

ότι ήταν απομονωμένο στην πόλη. Μ εγάλα πλήθη συγκεντρώθηκαν

έξω από τα γραφεία της οργάνωσης των μπολσεβίκων και γιγάντιες συ

νελεύσεις στα εργοστάσια και τους στρατώνες ενέκριναν την πρόταση

των μπολσεβίκων που καλούσε στην «ανατροπή της Προσωρινής Κυ

βέρνησης και το πέρασμα όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ».48 Σε μια από

τις μεγάλες συγκεντρώσεις που γίνονταν στους δρόμους, μίλησε ο Σ Κ

Ροσάλ, μπολσεβίκος και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σ ο

- 2 6 8 -


βιέτ, ο οποίος κάλεσε στην ανατροπή της κυβέρνησης.4’ Από τη μεριά

της, η Εκτελεστική Επιτροπή απάντησε καθαιρώντας τον Ροσάλ, με

την αιτιολογία της απειθαρχίας. Οι μπολσεβίκοι ξεκίνησαν αμέσως μια

καμπάνια για διενέργεια νέων εκλογών στο σοβιέτ, μια καμπάνια που

στέφ θηκε με ιδιαίτερη επιτυχία. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν και οι

μπολσεβίκοι που μέχρι τότε ήταν το μικρότερο κόμμα στο σοβιέτ έγι-

ναν το μεγαλύτερο.

Δ υστυχώ ς, η καμπάνια τω ν μπολσεβίκων της Κρονστάνδης για

άμεση ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης, ερχόταν σε αντίθεση

με τη πολιτική της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος, η οποία την

καταδίκασε σε απόφαση που δημοσίευσε στις 22 Α π ρίλη ." (Εκείνη η

απόφαση δεν είχε ω ς στόχο μόνο την κομματική επιτροπή της Κρον

στάνδης. Η κομματική επιτροπή του Χέλσινγκφορς, ακόμα και κάποιοι

μπολσεβίκοι της Π ετρούπολης είχαν ρίξει το ίδιο σύνθημα).

Ω σ τό σ ο , η κομματική επιτρ οπ ή τη ς Κ ρ οσ τά ν δης απέρριψ ε τη

μομφή της Κεντρικής Επιτροπής. Στις 5 Μ άη συγκροτήθηκε το νέο

σοβιέτ της Κρονστάνδης. Στις 13 Μ άη, η νέα Εκτελεστική Επιτροπή

αποφάσισε να επισημοποιήσει το γεγονός ότι α ποτελούσε τη μοναδι

κή εξουσία σ το νησί και πρότεινε ένα σχέδιο απόφ α σης σε αυτό το

πνεύμα στην ολομέλεια του σοβιέτ. Στις 14 Μ άη ο Τρότσκι μίλησε στο

σοβιέτ. Τάχτηκε υπέρ του περάσματος όλης της εξουσίας στα σοβιέτ

και περιέγραψε την κυβέρνηση του συνασπισμού ω ς «πολιτική ψεμά

των»: επιδοκίμασε επίσης το σχέδιο απόφασης της Εκτελεστικής Επι

τροπής:

«Εσείς οι ίδιοι έχετε διατυπώσει ένα σχέδιο απόφασης που προβλέπει το πέρασμα της εξουσίας στα δικά σας χέρια! Μ ήπως δεν συμφωνείτε πως ότι είναι καλό για την Κρονστάνδη είναι καλό και για κάθε άλλη πόλη;

Εσείς μπήκατε στη πρώτη γραμμή κι οι άλλοι στέκονται πίσω σας. Σε σας πέφτει το καθήκον να τους καλέσετε να υιοθετήσουν την άποψή σας. Αυτό που πρέπει να τους πείτε είναι το εξής: εμείς είμαστε σταθεροί σαν βράχοι, το ίδιο σταθεροί πρέπει να είστε και εσείς, πάρτε την εξουσία στα χέρια σας και απαιτείστε η κεντρική

- 269 -

Τόνι Κλιφ

εξουσία σε όλη τη Ρωσία να περάσει τα χέρια των Συμβουλίων των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων».51

Στις 16 Μ άη το Σοβιέτ της Κρονστάνδης αποφάσισε να διακόψει

κάθε σχέση με τη Προσωρινή Κυβέρνηση:

«Η μοναδική εξουσία στην πόλη της Κρονστάνδης είναι το Συμβούλιο των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων, το οποίο για κάθε δημόσια υπόθεση θα έρχεται σε κατευθείαν επαφή με το Συμβούλιο των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης».”

Α μέσως μετά, ο κυβερνητικός επίτροπος Β Ν Πεπελιάεψ παραιτή-

θηκε. Η Προσωρινή Κυβέρνηση και το σοβιέτ της Π ετρούπολης κατα

δίκασαν το υς κρονστανδιανούς. Τ ο συνέδριο των αγροτικών σοβιέτ

ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία μια απόφαση με την οποία απειλούσε να

διακόψει πλήρω ς τον εφοδιασμό του νησιού με τρόφιμα. Στις 18 Μάη

έψτασε στη Κρονστάνδη ένα μέλος της Κ.Ε των μπολσεβίκων απαιτώ

ντας να ενημερωθεί για τη κατάσταση που επικρατούσε εκεί. Ο Ρα-

σκόλνικοψ και ο Ροσάλ πήγαν στη Π ετρούπολη, συναντήθηκαν με τον

Λένιν που τους κατσάδιασε.51

Τα γεγονότα της Κρονστάνδης απειλούσαν όλη τη στρατηγική της

«υπομονετικής εξήγησης» που εφάρμοζαν οι μπολσεβίκοι για να κερδί

σουν την πλειοψηφία του προλεταριάτου στην πολιτική τους. Ο Ρα-

σκόλνικοψ διατύπωσε το δίλημμα που αντιμετώπιζε η Κρονστάνδη:

«Από τη μια έπρεπε να αποψύγουμε να γονατίσουμε, δηλαδή έπρεπε να αποφύγουμε τον εξευτελισμό της συνθηκολόγησης και από την άλλη, να μην δώσουμε στην Προσωρινή Κυβέρνηση τη δικαιολογία που χρειαζότανε ώ στε να εξαπολύσει μια ένοπλη επίθεση στην Κρονστάνδη. Η πρόγνωση του Βλαδιμίρ Ιλιτς αποδείχτηκε ολότελα σωστή. Η Προσωρινή Κυβέρνηση προσπάθησε όντως να μας γονατίσει. Δεν χρειάστηκε να περιμένουμε πολύ για τα πρώτα σημάδια αυτής της προσπάθειας».54

Ο Τρότσκι πήγε στην Κρονστάνδη και μίλησε στο σοβιέτ. Ο σκο

πός του ήταν να δυναμώσει την πίστη του σοβιέτ στις πολιτικές αρχές

- 270 -


που είχε υιοθετήσει και ταυτόχρονα να το πείσει να γίνει πιο ευέλικτο

στο πρακτικό ζήτημα που είχε προκύψει. Ό πω ς περιγράφει ο Ρασκόλ-

νικοφ, ο Τρότσκι τα κατάψερε:

«Ο σύντροφος Τρότσκι μόλις έφτασε στην Κρονστάνδη συγκά- λεσε μια έκτακτη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του σοβιέτ. Πρότεινε να βγάλουμε μια διακήρυξη με την οποία θα εξηγούμε συγκεκριμένα τη στάση μας σε όλα τα επίμαχα ζητήματα. Αυτή η πρόταση υιοθετήθηκε ομόφωνα. Ο ίδιος έφτιαξε τον σκελετό’ της διακήρυξης κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης.

Την επόμενη μέρα το σοβιέτ ενέκρινε τη διακήρυξη και σε μια συγκέντρωση στη πλατεία Αγκύρας διάβασα το κείμενο που είχε υιοθετήσει η Εκτελεστική Επιτροπή του σοβιέτ. Η συγκέντρωση ενέκρινε ομόφωνα τη διακήρυξη, δια ανατάσεως της χειρός. Το κομματικό τυπογραφείο την τύπωσε αμέσως σε χιλιάδες αντίτυπα, τη μοίρασε στους εργάτες και τη φρουρά της Κρονστάνδης και έστειλε ποσότητες στη Πετρούπολη και τις επαρχίες».55

Στις 27 Μ άη το σοβιέτ της Π ετρούπολης πέρασε από δίκη τους

κρονστανδιανούς. Τ ο ρόλο του εισαγγελέα τον ανέλαβε ο Τ σερετέλι.

Αποκήρυξε τη Κρονστάνδη ω ς «άντρο τη ς αναρχίας και ντροπή για

την επανάσταση» της οποίας προετοίμαζε τη καταστροφή. Κατόπιν

πρότεινε ένα σχέδιο απόφασης στο οποίο η Κρονστάνδη καταδικαζό

ταν για «απόσχιση από την επαναστατική δημοκρατία» και στιγμάτιζε

το σοβιέτ της για «πλήρη ανικανότητα» να αντισταθεί «στα αναρχικά

στοιχεία που το ίδιο είχε δημιουργήσει», γιατί είχε «ντροπιάσει την

επανάσταση» φυλακίζοντας εκατοντάδες κρατούμενους «στα χειρότε

ρα τσαρικά μπουντρούμια» χωρίς συγκεκριμένες κατηγορίες και χωρίς

μια κανονική δίκη, σε μια πράξη «καθαρής εκδίκησης και αντιποίνων».

Σ το τέλος, υπενθύμισε στους άνδρες της Κρονστάνδης τα εξαιρετικά

προνόμια που απολάμβαναν στο εφοδιασμό με τρόφιμα και απαίτησε

«να εκτελέσουν άμεσα και χωρίς όρους τις εντολές της Προσωρινής

Κ υβέρνησης για το συμφ έρον τη ς επ α ν ά στα σ ης και την εξω τερ ική

ασφάλεια της χώρας». Η απόφαση θα μεταδιδόταν από τον ασύρματο

σε όλα τα οχυρά και φρουρές της Κρονστάνδης, στα πληρώματα του

-271 -

Τόνι Κλιφ

Σ τόλου της Βαλτικής και σε όλα τα υπόλοιπα σοβιέτ.56

Ο Τρότσκι, ω ς συνήγορος υπεράσπισης, υποστήριξε ότι τις υπερ

βολές της Κροστάνδης τις προκάλεσε ο διορισμός μισητών και χωρίς

κύρος ανθρώπων στη θέση των κυβερνητικών επιτρόπων:

«Οι σοσιαλιστές υπουργοί μας αρνούνται να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο των Μαύρων Εκατονταρχιών. Κι όμως, αν η αντίδραση σηκώσει κεφάλι και ένας αντεπαναστάτης στρατηγός προσπαθήσει να περάσει τη θηλιά στο λαιμό της επανάστασης, οι μαυροεκατονταρχίτες επίτροποί τους θα τρέξουν να βάλουν σαπούνι στο σκοινί που προορίζεται για όλους μας ενώ οι ναύτες της Κρονστάνδης θα έρθουν να πολεμήσουν και να πεθάνουν μαζί μας».57

Τα λόγια του Τρότσκι αποδείχτηκαν προφητικά. Πολλοί τα θυμή

θηκαν μερικούς μήνες μετά, όταν οι ναύτες της Κροστάνδης πράγματι

υπερασπίστηκαν την επανάσταση ενάντια στο πραξικόπημα του στρα

τηγού Κορνίλοφ.

Τ ο α ποτέλεσμα των γεγονότων του Μάη στη Κρονστάνδη ήταν δι

πλό. Από τη μια, ατσάλω σε την εχθρότητα των ναυτών της απέναντι

στην Προσωρινή Κυβέρνηση και από την άλλη εδραίωσε τη πανεθνική

φήμη της Κρονστάνδης.

0 μαζικό ς ρ ή το ρ α ςΉ ταν τότε που ο Τρότσκι κέρδισε ένα βήμα ομιλητή στο Τσίρκο

Μ οντέρν της Π ετρούπολης, απ’ όπου κάθε βράδυ απευθυνόταν σε τε

ράστια πλήθη. Ο Τρότσκι θυμάται:

«Για μένα, οι μαζικές συγκεντρώσεις στο Τσίρκο Μοντέρν ήταν κάτι το ιδιαίτερο. Το ίδιο θεωρούσαν κι οι αντίπαλοί μου, αν και από μια διαφορετική οπτική γωνία. Αντιμετώπιζαν το Τσίρκο ως το προσωπικό μου φρούριο και δεν αποπειράθηκαν ούτε μια φορά να μιλήσουν εκεί. Ομως, κάθε φορά που στο Σοβιέτ κατακεραύνωνα τους συμφιλιωτές, με διέκοπταν εχθρικές κραυγές: Εδώ δεν βρίσκεστε στο Τσίρκο Μοντέρν.' Αυτή η φράση έγινε μόνιμη επωδός..

- 272 -


Στο Τσίρκο μιλούσα συνήθως το απόγευμα, και μερικές φορές πολύ αργά τη νύχτα. Το κοινό μου το αποτελούσαν εργάτες, φαντάροι, σκληρά εργαζόμενες μητέρες, αλητάκια του δρόμου -τα καταπιεσμένα θύματα του κεφαλαίου. Κάθε τετραγωνικό εκατοστό ήταν κατειλημμένο, κάθε σώμα ήταν συμπιεσμένο στο έπακρο, δεν έπεφτε βελόνα. Μικρά αγόρια κάθονταν στους ώμους των πατεράδων τους, βρέφη ήταν σφιγμένα στα στήθη των μανάδων τους. Κανένας δεν κάπνιζε. Τα θεωρεία έμοιαζαν έτοιμα να καταρρεύσουν κάτω από το υπερβολικό βάρος τόσων ανθρώπινων σωμάτων. Έφτανα στο βήμα μέσα από ένα στενό ανθρώπινο χαράκωμα, καμιά φορά με έπαιρναν κυριολεκτικά στα χέρια τους.Η ατμόσφαιρα, βαριά από τις ανάσες και την αναμονή, έμοιαζε λες να εκρήγνυται από τις φωνές και τις παθιασμένες κραυγές που ήταν το σήμα κατατεθέν του Τσίρκου Μοντέρν. Πάνω και γύρω μου υψώνονταν τείχη από αγκώνες, στήθη και κεφάλια. Μ ιλούσα μέσα από μια σπηλιά φτιαγμένη από ζεστά ανθρώπινα κορμιά, κι ό πο τε άπλωνα τα χέρια μου χτυπούσα κάποιον, ο οποίος με ένα νεύμα μου ‘δινε να καταλάβω ότι δεν τρέχει τίποτα, για να μην διακόψω τη ροή της ομιλίας μου. Κανένας ομιλητής, όσο εξαντλημένος κι αν ήταν, δεν μπορούσε να αντισταθεί στην ηλεκτρισμένη ένταση εκείνου του παθιασμένου πλήθους. Ήθελαν να μάθουν, να κατανοήσουν, να βρουν το δρόμο τους. Κάποιες στιγμές ένιωθα να γεύομαι με τα χείλη μου τα επιτακτικά ερωτήματα εκείνου του πλήθους που είχε συγχωνευτεί σε μια ενιαία οντότητα. Τότε, όλα τα επιχειρήματα και οι λέξεις που είχε προετοιμάσει προκαταβολικά ο ρήτορας θα κατέρρεαν και θα υποχωρούσαν κάτω από την πίεση αυτής της επίγνωσης και λέξεις άλλες, άλλα επιχειρήματα, εντελώς απρόσμενα από τον ρήτορα, αλλά χρειαζούμενα από εκείνους τους ανθρώπους, θα πρόβαλαν από το υποσυνείδητο σε πλήρη διάταξη».

Τ ο πλήθος εξύψωνε συναισθηματικά τον Τρότσκι. Έγινε ο αγωγός

του. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στον ομιλητή και το κοινό του, έγινε η

καρδιά της ρητορικής τέχνης του Τρότσκι:

«Σε τέτοιες περιπτώσεις, ένιωθα σαν να άκουγα τον ομιλητή απ' έξω, προσπαθώντας να συντονίσω τη σκέψη μου με τις ιδέες του, φοβούμενος ότι θα έπεφ τε από τη σκεπή που βάδιζε σαν

- 273 -

Τόνι Κλιφ

υπνοβάτης, από τον ήχο των λογικών μου σκέψεων.Αυτό ήταν το Τσίρκο Μοντέρν. Είχε τα δικά του γνωρίσματα,

άγριο, τρυφερό, μανιασμένο. Τα βρέφη θήλαζαν ήρεμα τα στήθη από τα οποία έβγαιναν επιδοκιμαστικές ή απειλητικές κραυγές. Ολο το πλήθος έμοιαζε με αυτά, ήταν σαν νήπια με τα στεγνά χείλη τους κολλημένα στις θηλές της επανάστασης. Ομως, αυτό το νήπιο ωρίμασε γρήγορα».58

Τ ι έξοχη περιγραφή!

Η πρώτη ομιλία τ ο υ Τρότσκι σ τ ο Πανρω σικό Συ νέ δ ρ ιο τω ν Σο βιέτ

Τ ο Π ρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ ξεκίνησε τις εργασίες

του στις 3 Ιούνη στην Π ετρούπολη και τις ολοκλήρωσε στις 24 του μη-

νός. Στο συνέδριο κυριαρχούσαν οι Σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβί

κοι. Δ ιέθεταν τα πέντε έκτα των ψήφων. Από τους 822 αντιπροσώπους

με δικαίωμα ψήφου, οι Σοσια λεπα να στά τες είχαν 285, οι μενσεβίκοι

248 και οι μπολσεβίκοι 105. Οι μεζραγιόντσι είχαν 10 ψήφους και υπο

στήριξαν σταθερά τους μπολσεβίκους καθ’ όλη τη διάρκεια του συνε

δρίου. Υπήρχαν επίσης περίπου 180 αντιπρόσωποι που υποστήριζαν

ά λλες οργανώ σεις ή ήταν ανένταχτοι. Τ ο συνέδριο αποκάλυψ ε ένα

πραγματικό ρήγμα: ανάμεσα στους αντιπροσώπους του στρατού, της

αγροτιάς και των επαρχιών από την μια, οι οποίοι υποστήριζαν τους

Σ οσια λεπα να στά τες και τους μενσεβίκους, και τους αντιπροσώπους

των εργατικών συνοικιών από την άλλη, οι οποίοι υποστήριζαν τους

μπολσεβίκους.

Στην αρχή του συνεδρίου, ο Τρότσκι έβγαλε ένα λόγο στον οποίο

εξήγησε ότι ο πόλεμος συνέχιζε να είναι ιμπεριαλιστικός ακόμα και αν

τώρα τον διεξήγαγε η Προσωρινή Κυβέρνηση και ότι ο μοναδικός δρό

μος για την ειρήνη ήταν η κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριά

το:

«Πρώτα α π’ όλα, θεωρώ αναγκαίο να επιμείνω στη ταξική ψύση του πολέμου που διεξάγεται.

- 274 -


Ο πόλεμος που διεξάγεται τώρα, είναι ένας ιμπεριαλιστικός πόλεμος κι η δημοκρατία πρέπει να διεξάγει τη πιο σκληρή πάλη ενάντια σ' αυτόν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Είναι προφανές, ότι η Ρώσικη Επανάσταση με καμιά έννοια δεν έχει αλλάξει τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του. Ο κρατικός μηχανισμός συνεχίζει, όπως και πριν [την επανάσταση] να βρίσκεται στα χέρια της αστικής τάξης, που είναι διαποτισμένη πλήρως από ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες. Ο σο η αστική τάξη θα συνεχίζει να βρίσκεται στην εξουσία, θα κάνει ότι περνάει από το χέρι της για να επιτύχει τους ιμπεριαλιστικούς σκοπούς της.

Συνεπώς, ο παρών πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός. Από τούτο προκύπτει ότι η τακτική του σοβιέτ της Πετρούπολης και οι προ- σπάθειές του να συγκροτήσει έναν αξιόμαχο στρατό, το μόνο που κάνουν είναι να εξυπηρετούν την κυρίαρχη τάξη.

Η πίεση που ισχυρίζεται ότι ασκεί στις κυβερνήσεις των Συμμάχων είναι σκέτη ανοησία. Για απάντηση παίρνει το ένα χαστούκι μετά το άλλο. Τ ο καταμαρτυρούν η κατοχή της Αλβανίας από την Ιταλία, ο εξαναγκασμός της Ελλάδας να μπει στο πόλεμο από την Αγγλία και τη Γαλλία. Τ ο συμπέρασμα που βγάζω είναι ότι το αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολουθεί αυτή τη στιγμή η Προσωρινή Κυβέρνηση με την υποστήριξη της πλειοψηφίας του σοβιέτ της Πετρούπολης θα είναι μια χωριστή ειρήνη.

Αυτό που συμβαίνει τώρα στο στρατό, δηλαδή η αδελφοποίηση στα χαρακώματα, οι ντε φάκτο ανακωχές, είναι μια αυθόρμητη εκδήλωση, ένα προϊόν της επανάστασης, κι όσο και να προσπαθεί το σοβιέτ να ανασυγκροτήσει τον στρατό ώστε να γίνει αξιόμαχος, δεν πρόκειται να τα καταφέρει γιατί δεν μπορεί να σταματήσει το αυθόρμητο.

Και η διεθνής συνδιάσκεψη, μήπως αυτή πρόκειται να βάλει τέλος στον πόλεμο, έναν πόλεμο ανάμεσα σε ιμπεριαλιστές; Θα σας απαντήσω: όχι, τέτοιες προσδοκίες είναι ευσεβείς πόθοι, είναι αυταπάτες. Μόνο μια ευρωπαϊκή επανάσταση, μόνο μια ανελέητη πάλη του προλεταριάτου ενάντια στις αστικές και ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις του θα σταματήσει τον πόλεμο. Κι αυτή η επαναστατική αναταραχή δυναμώνει μέρα τη μέρα σε όλη την Ευρώπη.

Και μόνο με την κατάληψη της εξουσίας το προλεταριάτο θα εξασφαλιστεί μια για πάντα από τον ιμπεριαλισμό».”

- 275 -

Τόνι Κλιφ

Ο Λένιν απευθύνθηκε στο συνέδριο στις 4 Ιούνη, με θέμα την στά

ση απέναντι στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Υποστήριξε ότι ο πρίγκιπας

Λβόφ και οι Καντέ δεν διέθεταν καμιά σοβαρή επιρροή στην κοινωνία

κι ότι οι μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες αντιπροσώπευαν τη με

γάλη πλειοψηφία του έθνους. '... Στη Ρωσία δεν υπάρχει καμιά ομάδα,

καμιά τάξη ικανή να αντισταθεί στη δύναμη του σο βιέτ !" Τ ό τε, γιατί

αρκούνται στο ρόλο του υπηρέτη της αστικής τάξης; Γιατί δεν σχηματί

ζουν τη δική τους κυβέρνηση;

Την ίδια μέρα, στις 4 Ιούνη, ο Τρ ότσκι στη δική του ομιλία επι

στράτευσε επιχειρήματα παρόμοια με του Λένιν. Ό πω ς κι ο τελευταίος,

επιχειρηματολόγησε ενάντια στην κυβέρνηση συνασπισμού. Κάλεσε

τους μενσεβίκους και τους Σοσιαλεπαναστάτες να σπάσουν τη συμμα-

χία το υς με τα αστικά κόμματα. Η προσπ άθεια να μετατρέψ ουν το

υπουργικό συμβούλιο σε όργανο ταξικής συμφιλίωσης, υποστήριξε ο

Τ ρ ότσκι, δεν επ ρ ό κειτο να έχει καμιά π ιθα νότη τα επιτυχίας: ‘Έ να

υπουργικό συμβούλιο συμβιβασμών δεν μπορεί ασκήσει εξουσία σε μια

επαναστατική εποχή” Ω σ τό σο , ο Τρότσκι διατύπωσε αυτές τις απόψεις

με ένα τόνο πολύ πιο φιλικό απέναντι στους μενσεβίκους και τους Σο-

σιαλεπαναστάτες απ’ ότι ο Λένιν.

Ο Τρότσκι αναφέρθηκε στην ομιλία του Πεσεχόνοψ, μενσεβίκου

υπουργού Εφοδιασμού σε τρόφιμα, στην οποία ο τελευταίος υποστήρι

ξε ότι οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε η χώρα οψείλονταν

στη χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας κι ότι ο μοναδικός τρόπος

ξεπεράσματος της κρίσης ήταν η εμπέδωση της εργασιακής πειθαρχίας

κι οι θυσίες. Ο Τρότσκι έκανε φιλικές αναφορές στον Πεσεχόνοψ, κάτι

που προκάλεσε χειροκροτήματα απ’ τα έδρανα της πλειοψηφίας:

«Άκουσα την ομιλία του Πεσεχόνοψ με μεγάλο ενδιαφέρον, μιας και μπορείς πάντα να μάθεις από τους ιδεολογικούς σου αντιπάλους. Αυτό που χρειάζεται ως επόμενο βήμα είναι η συνεργασία του υπουργού Εργασίας και Βιομηχανίας, όμως ο Κονοβά- λοφ [ο Καντέ υπουργός) έφυγε, αφού πρώτα σαμποτάρισε την οργάνωση της βιομηχανίας. Επί τρεις βδομάδες αναζητείται ένας

- 276 -


αντικαταστάτης, όμως δεν βρίσκεται κανείς. Βάλτε δώδεκα Πεσε- χόνοψ στη κυβέρνηση, αυτό θα είναι από μόνο του ένα μεγάλο βήμα μπροστά. (Χειροκροτήματα). Βρείτε έναν άλλο Πεσεχόνοψ να αντικαταστήσει τον Κονοβάλοψ. (Χειροκροτήματα).

Διαπιστώνετε ότι δεν μιλάω ορμώμενος από φραξιονιστικούς υπολογισμούς, ως αφετηρία παίρνω την αποτελεσματικότητα... Σύντροφοι, δεν ελπίζω ότι θα σας πείσω σήμερα, θα ζητούσα πά- ρα πολλά αν το έκανα. Αυτό που θέλω να πετύχω σήμερα, είναι να σας κάνω να καταλάβετε ότι αν σας αντιπολιτευόμαστε, δεν το κάνουμε λόγω εχθρότητας ή ενός εγωιστικού φραξιονιστικού αισθήματος, αλλά επειδή, όπως κι εσείς, πονάμε την επανάσταση.Για μας, οι λύσεις είναι διαφορετικές απ’ τις δικές σας κι είμαστε πλήρως πεπεισμένοι ότι αν εσείς εδραιώνετε το παρόν της επανάστασης, εμείς προετοιμάζουμε για σας το μέλλον της. (Δυνατά χειροκροτήματα)».61 *

Η έκκληση για μια κυβέρνηση «δώδεκα Π εσεχόνοφ» επί τη ς ου

σίας ταυτιζόταν με την έκκληση του Λένιν για διώξιμο των «δέκα καπι

ταλιστών υπουργών» από την κυβέρνηση. Ό μως, ο τόνος του Τρότσκι

ήταν διαφορετικός από εκείνον του Λένιν.

Στις 4 Ιούνη, οι μπολσεβίκοι διάβασαν στο συνέδριο μια διακήρυξη

σχετικά με την επίθεση στο μέτωπο που προετοίμαζε ο Κερένσκι. Την

διακήρυξη την είχε γράψει ο Τρότσκι. Λίγες μέρες μετά, ο Τρότσκι μι

λώντας στο συνέδριο κατήγγειλε τις προετοιμασίες για την επίθεση: ο

στρατός δεν μπορούσε πλέον να πολεμήσει. Η επίθεση θα κατέληγε σε

καταστροφή:

«Ευτυχώς, σε όλη τη ρώσικη ιστορία, ο επαναστατικός στρατός μας έχει απαλλαγεί από τη παλιά συνήθεια του ρώσικου στρατού, τη συνήθεια της ακρίδας... όταν εκατοντάδες χιλιάδες συναντούσαν παθητικά το θάνατο... Λέω: ναι, ας είναι καταραμένη αυτή η ιστορική περίοδος που μόλις αφήσαμε πίσω μας! Αυτό που εκτιμάμε τώρα, δεν είναι ο στοιχειακός, ασυνείδητος ηρωισμός της μάζας, αλλά ο ηρωισμός που διαθλάται μέσα από κάθε ξεχωρι-

* Στα Sochineniia του Τρότσκι [την έκδοση των Απάντων του στα ρωσικά ΣτΜ] οι φιλικές αναφορές στους μενσεβίκους σε αυτή την ομιλία έχουν «στρογγυλοποιη- θεί».

- 2 7 7 -

Τόνι Κλιψ

στή, ατομική συνείδηση...»

Ο στρατός της Γαλλικής Επανάστασης είχε ανταποκριθεί συνειδη

τά στην εντολή να επιτεθεί, αλλά για τον ρώσικο στρατό δεν ίσχυε κάτι

τέτοιο:

«Επί του παρόντος δεν υφίσταται ένας σκοπός τέτοιος που θα ξεσήκωνε το στρατό. Καμιά σοφιστεία που θα επιστρατεύσετε δεν πρόκειται να κρύψει το γεγονός ότι κάθε σκεπτόμενος στρατιώτης θα αναρωτηθεί: στο όνομα ποιου σκοπού θα περάσει στην επίθεση; Ή, για να ακριβολογήσουμε, να το θέσουμε με πιο αντικειμενικούς όρους, κάθε σκεπτόμενος στρατιώτης θα πει στον εαυτό του: από τις πέντε σταγόνες αίμα που χύνω σήμερα, η μια θα είναι για το συμφέρον της Ρώσικης Επανάστασης, αλλά οι τέσσερις για τη γαλλική αστική τάξη και τους εγγλέζους ιμπεριαλιστές; (Χειροκροτήματα). Αυτή, σύντροφοι, είναι η πραγματική ουσία των πραγμάτων. Μόνο όταν η Ρωσία κόψει τους δεσμούς της με τον ιμπεριαλισμό, μόνο όταν ανατραπούν οι παλιές κυρίαρχες τάξεις και τα σοβιέτ εγκαθιδρύσουν μια δημοκρατική κυβέρνηση, μόνο τότε θα είμαστε ικανοί να καλέσουμε όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς και να τους πούμε ότι στο χάρτη της Ευρώπης έχει πλέον υψωθεί ένας προμαχώνας της επανάστασης»."

Οι Μ έρες το υ ιο ύνηΑπό τα μέσα του Μ άη μέχρι τα μέσα του Ιούνη, η εντεινόμενη προ

παγανδιστική εκστρατεία της κυβέρνησης για την ανάγκη μιας επίθε

σης στα πολεμικά μέτωπα, σε συνδυασμό με τις απειλές για μεταφορά

μονάδων τη ς φρουράς τη ς Π ετρ ού πολη ς στη πρώ τη γραμμή, είχαν

ανάψει φωτιά στις τάξεις των φαντάρων της πρωτεύουσας. Η Πράβδα,

δίνοντας διέξοδο σε αυτή την οργή, δημοσίευσε στις 9 Ιούνη ένα κάλε

σμα για διαδήλωση την επόμενη μέρα, με τα εξής συνθήματα:

«Κάτω η Τσαρική Δούμα!Κάτω το Κρατικό Συμβούλιο!Κάτω οι δέκα καπιταλιστές υπουργοί!'Ολη η εξουσία στο Πανρωσικό Σοβιέτ των Εργατών, Στρατιω

τών και Αγροτών Αντιπροσώπων!

- 278 -


Επανεξέταση της ‘Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Στρατιώτη»!

Κατάργηση των ‘διαταγών’ ενάντια σε φαντάρους και ναύτες!Τέλος στην αναρχία στη βιομηχανία και το λοκ-αουτ των καπι

ταλιστών!Ήρθε η ώρα για τερματισμό του πολέμου! Τ ο Σοβιέτ των Αντι

προσώπων να ανακοινώσει δίκαιους όρους για την ειρήνη!Ούτε ξεχωριστή ειρήνη με τον Γουλιέλμο [τον γερμανό Κάιζερ,

ΣτΜ| ούτε μυστικές συνθήκες με τους Γάλλους και τους Εγγλέζους καπιταλιστές!

Ψωμί, ειρήνη, ελευθερία!»"

Μ όλις η Εκτελεστική Επιτροπή του σοβιέτ πληροφορήθηκε ότι οι

μπολσεβίκοι ετοιμάζουν διαδήλωση, έβγαλε μια απόφαση με την οποία

την απαγόρευε:

«Ούτε ένας λόχος, ούτε ένα σύνταγμα, ούτε μια ομάδα εργατών δεν πρέπει να βγει στο δρόμο. Αύριο δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί καμιά διαδήλωση. Μ προστά μας βρίσκεται ακόμα μεγάλος αγώνας».64

Ο ύτε ο Λένιν ούτε ο Τρότσκι ήθελαν να αψηφήσουν την απαγό

ρευση. Κατανοούσαν ότι έπρεπε πρώτα να «εξηγήσουν υπομονετικά»

στις μάζες, μέχρι να κερδίσουν την πλειοψηψία. Δεν υπήρχε καμιά αμ

φιβολία ότι επιβαλλόταν μια υποχώρηση. Ο μως, το ερώτημα ήταν πώς

να την οργανώ σουν, ώ στε να μην α π ογοητευθούν οι υπ οσ τη ρ ικτές

τους. Π ώς δηλαδή το επαναστατικό πνεύμα θα κρατιόταν ανέπαφο,

περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δράση. Ο Λένιν έγραψε μια δήλωση για

να εξηγήσει την απόφαση των μπολσεβίκων να ακυρώσουν τη διαδή

λωση, όμως δεν έμεινε ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα και έτσι ο

Τρότσκι ανέλαβε να γράψει ένα άλλο κείμενο, που θα ανταποκρινόταν

στις ανάγκες της στιγμής. Αυτό το κείμενο διαβάστηκε τελικά στο συ

νέδριο. Η υποχώρηση κάτω από την πίεση της Ε κτελεστικής του σο

βιέτ, έγινε με πολύ υπερήφανο τρόπο:

«Θεωρούμε ότι αυτός ο μοναδικός θεσμός, γνωστός ως σοβιέτ των Εργατών, Στρατιωτών και Αγροτών Αντιπροσώπων, είναι ο

- 279 -

Τόνι Κλιφ

κοντινότερος σε ένα σώμα που εκφράζει τη θέληση της πλειοψη- φίας, σε ένα επαναστατικό κοινοβούλιο.

Για λόγους αρχής ήμασταν και εξακολουθούμε να είμαστε υπέρ του περάσματος όλης της εξουσίας σε ένα τέτοιο σώμα, παρά το γεγονός ότι επί του παρόντος βρίσκεται στα χέρια των αμυνιτών μενσεβίκων και Σοσιαλεπαναστατών, οι οποίοι είναι εχθρικοί απέναντι στο κόμμα του προλεταριάτου.

Τ ο γεγονός ότι η θέση του σοβιέτ είναι εσωτερικά αντιφατική, επισφαλής, ασταθής και αδύναμη απέναντι στην αντεπανάσταση, οψείλεται στο ότι ανέχεται μια φωλιά της αντεπανάστασης -το υ ς δέκα καπιταλιστές υπουργούς- και στην άρνησή του να σπάσει τους δεσμούς με το αγγλικό και γαλλικό κεφάλαιο. Η επισφαλής θέση της σημερινής πλειοψηψίας του σοβιέτ εξηγεί τη τωρινή της νευρικότητα και την ευθιξία της απέναντι σε όσους επισημαίνουν αυτή την επισφαλή θέση.

Αρνούμαστε να συντονίσουμε τη πάλη μας ενάντια στην αντεπανάσταση, με τη "πάλη” των αμυνίτικων, κυβερνητικών κομμάτων.

Δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις αποφάσεις του σοβιέτ ως κανονικές αποφάσεις που λαμβάνει μια κανονική κυβέρνηση, όσο θα συνεχίζουν να υπάρχουν οι δέκα αστοί, αντεπα να στάτες υπουργοί που είναι προσκολλημένες σαν το νύχι στο κρέας με το πνεύμα του Μιλιούκοφ και τη τάξη του Μιλιούκοφ. Ομως, ακόμα κι αν το σοβιέτ έπαιρνε όλη την εξουσία στα χέρια του (κάτι το οποίο θέλουμε και πάντα θα υποστηρίζουμε) κι αν ακόμα γίνονταν ένα πανίσχυρο επαναστατικό κοινοβούλιο, δεν θα συναι- νούσαμε σε αποφάσεις που θα περιόριζαν την ελευθερία της προπαγάνδας μας, όπως για παράδειγμα την απαγόρευση προκηρύξεων στο μέτωπο ή τα μετόπισθεν, την απαγόρευση ειρηνικών διαδηλώσεων και άλλα τέτοια. Σε μια τέτοια περίπτωση, προτιμούμε να γίνουμε ένα παράνομο, διωκόμενο κόμμα παρά να προ- δώσουμε τις μαρξιστικές, διεθνιστικές αρχές μας. Το ίδιο θα πρά- ξουμε αν το Συνέδριο των Σοβιέτ θεωρήσει πρέπον να μας απο- κηρύξει μπροστά σε όλο τον πληθυσμό της Ρωσίας ως εχθρούς του λαού’ ή 'εχθρούς της επανάστασης

Απ’ όλους τους λόγους που δίνονται για την τριήμερη απαγόρευση της διαδήλωσης μόνο ένα θεωρούμε ότι έχει κάποια βάση, συγκεκριμένα ότι καμουφλαρισμένοι αντεπαναστάτες είναι έτοι

- 280-


μοι να δράσουν εκμεταλλευόμενοι τη διαδήλωση. Αν τα στοιχεία που στηρίζουν αυτόν τον ισχυρισμό είναι σωστά και αν τα ονόματα αυτών των αντεπαναστατών είναι γνωστά σε όλο το σοβιέτ (όπως έγιναν γνωστά σε μας ύστερα από προφορική ενημέρωση του Λίμπερ και άλλων μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής), τότε αυτοί οι αντεπαναστάτες πρέπει να ανακηρυχτούν αμέσως εχθροί του λαού, να συλληφθούν και να οδηγηθούν σε δίκη μαζί με τους συνεργούς και τους βοηθούς τους.

Ο σο το Σοβιέτ δεν παίρνει τέτοια μέτρα, ο ισχυρισμός ισχύει μόνο εν μέρει ή είναι πλήρως αστήρικτος».65

Στις 10 Ιούνη η Π ετρούπολη ήταν ήσυχη. Τ ο απόγευμα της 12ης

Ιούνη, κατά τη διάρκεια της ίδιας συνεδρίασης που επέβ α λε μομφή

στους μπολσεβίκους για την απόφασή τους να διαδηλώσουν δυο μέρες

πριν, οι η γέτες τω ν μενσεβίκων Νταν, Χ ιντσούκ και Μ πογκντάνοφ

πρότειναν τη διοργάνωση μιας διαδήλωσης στις 18 Ιούνη, με σκοπό να

αποδείξουν τη ευρεία υποστήριξη στη πολιτική γραμμή του Συνεδρίου.

Ο λες οι μονάδες της φρουράς διατάχθηκαν να συμμετέχουν στη διαδή

λωση χωρίς τον οπλισμό τους, και παράλληλα έγιναν κρούσεις στα

επαρχιακά σοβιέτ για να οργανώσουν αντίστοιχες διαδηλώσεις την ίδια

μέρα. Εν τέλει, η διαδήλωση στις 18 Ιούνη ήταν πράγματι μαζική. Συμ

μετείχαν περισσότεροι από 400.000 διαδηλωτές: «Το μέγεθος της δια

δήλω σης ήταν μεγαλοπρεπές. Ο λοι οι εργάτες και οι στρατιώ τες της

Πετρούπολης έπαιρναν μέρος» γράφει ο Σουχάνοψ:

«Όμως, ποιος ήταν ο πολιτικός χαρακτήρας της διαδήλωσης; "Πάλι οι μπολσεβίκοι’ σχολίασα κοιτώντας τα συνθήματα στα πα- νό 'και πίσω τους ακόμα μια μπολσεβίκικη φάλαγγα

Ό π ω ς φαίνεται κι η επόμενη το ίδιο’ συνέχισα τους υπολογισμούς μου, αντικρίζοντας τα πανό και τα λάβαρα που πλησίαζαν και τις ατελείωτες ανθρώπινες σειρές που προχωρούσαν προς το Κάστρο του Μιχαήλ και κάτω προς το Σαντοβόι. ‘Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!’ Κάτω οι δέκα καπιταλιστές υπουργοί!,’ Ειρήνη στα καλύβια, πόλεμος στα παλάτια!.’ Με αυτό τον χοντροκομμένο και βαρύ τρόπο έκφρασε τη θέλησή της η εργατο-αγροτική Πετρούπολη, η πρωτοπορία της ρώσικης και της παγκόσμιας επανάστα

- 281 -

Τόνι Κλιφ

σης. Η κατάσταση δεν χωρούσε καμιά απολύτως παρερμηνεία. Αραιά και που ξεπρόβαλαν πανό με χτυπητά σοσιαλεπαναστατι- κά συνθήματα ή με τα επίσημα συνθήματα του σοβιέτ, όμως χάνονταν μέσα στη μάζα: έμοιαζαν εξαιρέσεις που επιβεβαίωναν τον κανόνα. Ξανά και ξανά, όπω ς τα καλέσματα που ξεπηδούσαν από τα βάθη της επαναστατικής πρωτεύουσας, όπως η μοίρα η ίδια, όπως ο μοιραίος Birnam Wood |από το θεατρικό έργο “Μα- κβεθ” του Σέξσπιρ. ΣτΜ|, μας ζύγωναν: Ό λη η εξουσία στα Σοβιέτ!! Κάτω οι δέκα καπιταλιστές υπουργοί!!..

Θυμήθηκα την έξαψη και τον ζήλο του Τσερετέλι το προηγούμενο βράδυ. Να την λοιπόν η μονομαχία στην ανοιχτή αρένα! Ο ρίστε λοιπόν η νόμιμη επιθεώρηση δυνάμεων σε μια επίσημη διαδήλωση του Σοβιέτ!».44

«Κρίνοντας από τα πλακάτ και τα συνθήματα των διαδηλωτών»

έγραφε στο ρεπορτάζ της η εφημερίδα του Γκόρκι, «η διαδήλωση της

Κυριακής αποκάλυψε το πλήρη θρίαμβο του μπολσεβικισμού στο προ

λεταριάτο της Π ετρούπολης».47

Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκαν μαζικές διαδηλώσεις σε όλη τη

Ρωσία: στη Μ όσχα, το Κίεβο, το Μινσκ, το Ρεβάλ, το Χάρκοβο, το Χέλ-

σινγκψορς και πολλές άλλες πόλεις.4*


13Οι μέρες το υ Ιούλη

Οι μπολσεβίκοι και μετά τη διαδήλωση της 18 Ιούνη συνέχιζαν να

επιμένουν ότι ο κύριος σκοπ ός παρέμενε «να εξηγούν υπομονετικά».

Σ τις 22 Ιούνη οι μπολσεβίκικες εφημερίδες έκαναν έκκληση στη φρου

ρά: «Μ ην εμπιστεύεστε κανένα κάλεσμα για δράση στους δρόμους». Ο

Λένιν κι ο Τρότσκι γνώριζαν καλά τον κίνδυνο να πέσουν στη παγίδα

του υπεραριστερισμού. Τ ο επαναστατικό κόμμα, έγραφε ο Λένιν «Π ρέ

πει να λαμβάνει ψύχραιμα υπόψη του την πραγματική κατάσταση της

ταξικής συνείδησης και την ετοιμότητα ολόκληρης της τάξης (όχι μόνο

της κομμουνιστικής πρωτοπορίας της) και όλων των εργαζόμενων (όχι

μόνο των προχωρημένων στοιχείων τους)»1. Μια πρωτοπορία πραγμα

τοποιεί το καθήκον της ως πρωτοπορία μόνο όταν κατορθώνει να μην

απομονώνεται από τις μάζες στις οποίες ηγείται και όταν είναι ικανή να

οδηγήσει μπροστά όλη τη μάζα.2

Ο Κερένσκι εξα πέλυσε τη γενική επίθεση ενάντια στην Γερμανία

και την Αυστρία στις 18 Ιούνη. Η αστική τάξη και το Γενικό Επιτελείο

θεωρούσαν ότι μ’ αυτή την επίθεση θα μπορούσαν να ενοποιήσουν ένα

βαθιά διχασμένο πληθυσμό σε μια εθνική υπόθεση.

Η επίσημη δημοσιοποίηση της επίθεσης έγινε στην Π ετρούπολη

στις 19 Ιούνη. Την επόμενη μέρα, συντάγματα της ψρουράς έλαβαν την

εντολή να είναι σε ετοιμότητα για την αποστολή τους στο μέτωπο. Τ ο

Π ρώτο Σύνταγμα Π ολυβόλων διατάχθηκε να ετοιμάσει 500 πολυβόλα

- 283 -

Τόνι Κλιφ

και στις 21 Ιούνη στους άνδρες του ανακοινώθηκε ένα «σχέδιο ανα

διοργάνωσης» σύμφωνα με το οποίο τα 2/3 της δύναμης του συντάγ

ματος θα α πο στέλλο ντα ν σ το μέτω π ο. Ο ι φαντάροι εξοργίστηκαν,

αφού θυμόνταν πολύ καλά την υπόσχεση της Π ροσωρινής Κυβέρνη

σης ότι μονάδες που συμμετείχαν στην Επανάσταση του Φλεβάρη ούτε

θα αφοπλίζονταν ούτε θα απομακρύνονταν από την Π ετρούπολη. Λί

γο μετά οι πολυβολητές έκαναν σαφ ές ότι αποφάσισαν «να μην πάνε

σ το γερμανικό μέτω πο, ενάντια στο γερμανικό προλεταριάτο, αλλά

ενάντια στους δικούς τους καπιταλιστές υπουργούς».

Στις 30 Ιούνη το σύνταγμα έλαβε ακόμα μια διαταγή για τη μετακί

νηση ενός μεγάλου μέρους της δύναμής του σε άνδρες και πολυβόλα

και κυκλοφόρησαν φήμες ότι επίκειται η πλήρης διάλυσή του. Στις 2

Ιούλη η μονάδα αποφάσισε να κάνει μια μεγάλη διαδήλωση. Στις 3 Ιού

λη βγήκαν στο δρόμο μαζί της κι άλλες μονάδες της πρωτεύουσας και

πολλοί εργοστασιακοί εργάτες. Η διαδήλωση συνεχίστηκε και την επ ό

μενη μέρα.

Οι διαδηλωτές θα μπορούσαν εύκολα να ανατρέψουν την Π ροσω

ρινή Κυβέρνηση, η οποία εκείνη τη στιγμή δεν διέθετε στην πρω τεύου

σα αξιόπιστα στρατεύμα τα . Ο μω ς, αν οι μπολσεβίκοι έπαιρναν την

εξουσία, θα μπορούσαν να την κρατήσουν; Ο Λένιν κι ο Τ ρότσκι υπο

στήριζαν ότι η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήταν, όχι. Η επιρροή των

μπολσεβίκων στις επαρχίες και σε μονάδες-κλειδιά έξω από την πρω

τεύουσα ήταν ακόμα πολύ μικρή. Ό ταν οι μπολσεβίκοι πήραν τελικά

την εξουσία τον Ο κτώβρη, ανακάλυψαν ότι οι μεγαλύτερες δυσκολίες

ήταν μπροστά όχι πίσω τους. Οι μάζες έπρεπε να είναι απόλυτα πεπει

σμένες για την αναγκαιότητα της μπολσεβίκικης εξουσίας. Τον Ιούλη,

ακόμα και το προλεταριάτο της Π ετρούπολης δεν ήταν έτοιμο για μια

τέτοια δοκιμασία. Οι μπολσεβίκοι έγιναν πλειοψηφία στο σοβιέτ της

Π ετρούπολης στις 31 Αυγούστου.

Αν το προλεταριάτο δεν ήταν πεισμένο και σταθερό, οι φαντάροι

ήταν ακόμα λιγότερο. Στις 5 Ιούλη όταν η κυβέρνηση κυκλοφόρησε τις

συκοφαντίες ότι ο Λένιν ήταν Γερμανός κατάσκοπος, τα στρατεύματα

- 2 8 4 -


της Π ετρούπολης κράτησαν τις αποστάσεις τους από τους μπολσεβί

κους. Η κατάσταση ήταν ακόμα χειρότερα στα στρατεύματα του μετώ

που όπου ο «μπολσεβικισμός» πολλών φαντάρων ήταν αυθόρμητος:

συμφωνούσαν με το μπολσεβίκικο σύνθημα «Γη, Ειρήνη και Ψωμί»

όμως δεν ταυτίζονταν με κανένα τρόπο με το κόμμα των μπολσεβίκων.

Τ ο μεγαλύτερο παράδοξο των Ιουλιανών ήταν η αντιφατική συνεί

δηση του ίδιου του προλεταριάτου που στη Π ετρούπολη υποστήριζε

τους μπολσεβίκους: ήθελαν την εξουσία των σοβιέτ και ταυτόχρονα εί

χαν αυταπάτες ότι οι μενσεβίκοι κι οι Σ οσιαλεπαναστάτες θα έκαναν

αυτό το βήμα, τη στιγμή που οι τελευταίοι ήταν ανένδοτοι σε μια τέ

τοια προοπτική. Τ ο παράδοξο το έκφρασε γραφικά ένας οργισμένος

εργάτης που σφίγγοντας τη γροθιά του μπροστά στο πρόσω πο του

Τσερνόφ του φώναξε: «Πάρε την εξουσία παλιομπάσταρδε όταν σου

τη δίνουν».1

Η άρνηση του σοβιέτ να πάρει την εξουσία στα Ιουλιανά οδήγησε

σε αδιέξοδο την κινητοποίηση των εργατών και των στρατιωτών της

Πετρούπολης. Ο Τρότσκι έγραψε:

«Αντιμετωπίζοντας την ένοπλη αντίσταση του ίδιου του θ ε σμού στον οποίον ήθελαν να παραδώσουν την εξουσία, οι εργάτες κι οι στρατιώτες έχασαν την σαφή αίσθηση του σκοπού τους.Το μεγαλειώδες μαζικό τους κίνημα έχασε τον πολιτικό του άξονα».4

Ο Λένιν κι ο Τρότσκι είχαν απόλυτο δίκιο όταν αρνήθηκαν να πά

ρουν την εξουσία τον Ιούλη -κ ά τι που μπορούσαν να κάνουν εύκολα.

Ο πω ς έγραψε ο Λένιν κοιτώντας προς τα πίσω δυο μήνες αργότερα:

«Θα ήταν λάθος οι μπολσεβίκοι να προσπαθήσουν να πάρουν την εξουσία στις 3 -4 Ιούλη, αφού ούτε η πλειοψηφία του λαού ούτε καν η πλειοψηφία των εργατών δεν είχαν εκείνη τη στιγμή την πραγματική εμπειρία των αντεπαναστατικώ ν πολιτικών των στρατηγών στο στρατό, των γαιοκτημόνων στην ύπαιθρο και των καπιταλιστών στις πόλεις».3

Ο Τρότσκι έγραψε πολλά χρόνια αργότερα:

- 285 -

Τόνι Κλιφ

«...Ο ι μπολσεβίκοι θα μπορούσαν να πάρουν στις αρχές του Ιούλη την εξουσία στην Πετρούπολη. 'Ομως, αν την έπαιρναν, δεν θα μπορούσαν να την κρατήσουν».6

Συνεπώς, ο Λένιν κι ο Τρότσκι αντιμετώπισαν ένα πολύ δύσκολο

καθήκον στη διάρκεια τω ν Ιουλιανών: να πείσουν τους εργά τες και

τους στρατιώ τες να μην ριχτούν στη μάχη, διατηρώντας και οξύνοντας,

την ίδια στιγμή, το επαναστατικό τους πνεύμα.

Στη μέση των διαδηλώσεων διαδραματίστηκε ένα επεισόδιο που

έθεσ ε σε δοκιμασία την ψυχραιμία και την αποφασιστικότητα του Τρό-

τσκι: ναύτες από την Κρονστάνδη συνέλαβαν τον Σοσιαλεπαναστάτη

υπουργό Βίκτορ Τσερνόφ . Ο ταν κάποιος μπήκε στην αίθουσα όπου

συνεδρίαζε η Εκτελεστική Επιτροπή, ψωνάζοντας ότι οι ναύτες συνέλα

βαν τον Τσερ ν όφ και ετοιμάζονταν να τον καθαρίσουν, ο Τρ ότσκι

έσπευσε να σώ σει τον υπουργό. Ο Σουχάνοψ δίνει μια πολύ ζωντανή

περιγραφή της σκηνής:

«Ο Τ ρ ότσκι σκαρφ ά λω σε σ το καπό ενός α υτοκίνητου. Ο όχλος, όσο έφτανε το μάτι, ήταν σε αναβρασμό. Γύρω από το αυτοκίνητο, ναύτες με μάλλον άγρια πρόσωπα, ήταν ιδιαιτέρως βίαιοι. Ο Τσερνόφ, που όπως όλα έδειχναν τα είχε πλήρως χαμένα, βρισκόταν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου.

Ολη η Κρονστάνδη γνώριζε τον Τρότσκι και όπως αναμενό- ταν, τον εμπιστευόταν. Ομως, όταν ξεκίνησε να μιλάει, το πλήθος δεν ηρέμησε. Αν εκείνη τη στιγμή έπεφτε ένας πυροβολισμός εκεί κοντά, από τυχαία εκπυρσοκρότηση ή από κάποιον προβοκάτορα, θα ξεκινούσε μια μεγάλη σφαγή όπου όλοι μας, πιθανόν κι ο ίδιος ο Τρότσκι, θα γινόμασταν κομμάτια.

Ο Τρότσκι είπε:'Κόκκινοι Κρονστανδιανοί, τρέξατε εδώ μόλις μάθατε ότι η

επανάσταση είναι σε κίνδυνο! Για άλλη μια φορά, η Κόκκινη Κρονστάνδη απέδειξε ότι είναι ο υπερασπιστής της προλεταριακής υπόθεσης. Ζήτω η Κόκκινη Κρονστάνδη, η δόξα και το καμάρι της επανάστασης!..’

Παρόλα αυτά το πλήθος τον άκουγε εχθρικά. Ο ταν προσπάθησε να μιλήσει για τον ίδιο τον Τσερνόφ, το πλήθος άφρισε ξανά.

Ή ρθατε εδώ να δηλώσετε τη θέλησή της και να δείξετε στο σο

- 2 8 6 -


βιέτ ότι πια δεν θ έλετε να κατέχει την εξουσία η αστική τάξη. Ομως, γιατί υπονομεύετε τον ίδιο σας τον σκοπό με μικροπρεπείς πράξεις βίας ενάντια σε τυχαία άτομα; Τα άτομα δεν είναι άξια της προσοχής σας... Ο καθένας από σας έχει δείξει την αφοσίωσή του στην επανάσταση. Ο καθένας από εσάς είναι έτοιμος να δώσει τη ζωή του γΓ αυτήν. Τ ο ξέρω. Δώσε μου το χέρι σου σύντροφε. Δώσε μου το χέρι αδελφέ!’

Ο Τρότσκι άπλωσε το χέρι του σε ένα ναύτη που διαμαρτυρόταν πολύ βίαια, όμως ο ναύτης αρνήθηκε να ανταποκριθεί και τράβηξε το χέρι του -εκείνο που δεν κρατούσε το τουφέκι- μακριά... Ηταν ναύτες της Κρονστάνδης που είχανε αποδεχτεί τις μπολσεβίκικες ιδέες, όπως εκείνοι τις καταλάβαιναν. Μου φαινόταν ότι ο ναύτης, ο οποίος πρέπει να είχε ακούσει κάμποσες φορές τον Τρότσκι στην Κρονστάνδη, τώρα ένιωθε ότι ήταν προδότης: θυμόταν τις προηγούμενες ομιλίες του και τώρα ήταν μπερδεμένος. Να αφήσουν τον Τσερνόψ να φύγει;

Μη γνωρίζοντας τι να κάνουν, οι Κρονστανδιανοί απελευθέρωσαν τον Τσερνόφ. Ο Τρότσκι τον πήρε από το μπράτσο και τον οδήγησε βιαστικά μέσα στο παλάτι».7

Τ η ν επόμενη μέρα ο Τ ρ ότσκι έπ α ιξε α ποφ α σιστικό ρόλο στην

αποτροπή της σύλληψης των ναυτών της Κρονστάνδης. Ο Λίμπερ, ο

η γέτη ς τω ν μενσεβίκω ν, α πα ίτη σε τον α φ οπ λισμό των ναυτών της

Κρονστάνδης. Ο Ρασκόλνικοψ διηγείται την ιστορία:

«ΙΟ Τρότσκι| μας συμβούλεψε αμέσως και διακριτικά, να στεί- λουμε πίσω τους Κρονστανδιανούς. Αποψασίστηκε να στείλουμε συντρόφους στους στρατώνες για να ειδοποιήσουν τους Κρον- στανδιανούς για τις ετοιμασίες για το βίαιο αφοπλισμό τους. Ευτυχώς, όμως, οι περισσότεροι είχαν ήδη καταφέρει να διαφύγουν, κάποιοι ήδη από το βράδυ της 4ης Ιούλη, αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια της 5ης Ιούλη, όταν επισκεφτήκαμε τους στρατώνες και ανακοινώσαμε ότι η διαδήλωση είχε τελειώσει. Οι μόνοι που είχαν μείνει ήταν όσοι βρίσκονταν στο Παλάτι της Κεσίνσκαγια |η έδρα της ΚΕ των μπολσεβίκων] και στο Φρούριο Πέτρου και Παύλου, με εντολή να προστατεύουν τα κομματικά γραφεία».’

Στις 5 Ιούλη η Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων κυκλοφόρησε

- 287 -

Τόνι Κλιφ

μια προκήρυξη με την οποία καλούσε σε τερματισμό των διαδηλώσε

ων:

«Σύντροφοι! Την Δευτέρα βγήκατε στους δρόμους. Την Τρίτη αποφασίσατε να συνεχίσετε τη διαδήλωση. Χτες, σας καλέσαμε σε μια ειρηνική διαδήλωση. Ο σκοπός αυτής της ειρηνικής διαδήλωσης ήταν να δείξει σε όλες τις καταπιεζόμενες και εκμεταλλευόμενες μάζες τη δύναμη των συνθημάτων μας, το βάρος τους, τη σημασία και την αναγκαιότητά τους για την απελευθέρωση των λαών από τον πόλεμο, την πείνα και τη καταστροφή.

Ο σκοπός της διαδήλωσης επιτεύχθηκε. Τα συνθήματα της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης ακούστηκαν επιβλητικά και επάξια. Τα περιστατικά των πυροβολισμών από αντεπαναστάτες ενάντια στους διαδηλωτές δεν μπορούσαν να αλλάξουν το χαρακτήρα της διαδήλωσης.

Σύντροφοι! Για το τωρινό στάδιο της πολιτικής κρίσης, ο σκοπός μας επιτεύχθηκε. Όλοι μας, με ειρηνικό και οργανωμένο τρόπο, να σταματήσουμε την απεργία και τις διαδηλώσεις.

Ας περιμένουμε τη περαιτέρω ανάπτυξη της κρίσης. Ας συνεχί- σουμε να προετοιμάζουμε τις δυνάμεις μας. Η ζωή είναι με το μέρος μας, η πορεία των γεγονότων επιβεβαιώνει τα συνθήματά μας».’

Από τη στιγμή που οι μάζες των εργατών και των στρατιωτών ξεκί

νησαν μια ένοπλη διαδήλωση, ακόμα και ενάντια στην εκφρασμένη

επιθυμία του κόμματος, το μπολσεβίκικο κόμμα δεν μπορούσε να στα

θεί στην άκρη. Δεν μπορούσε να «νίψει τας χείρας του» από την ευθύνη

για τις πράξεις των εργατών και των στρατιωτών. Προτιμούσε να υπο-

στεί την ήττα μαζί τους, παρά να τους αφήσει ακάλυπτους, χωρίς ηγε

σία, για να σφαγιαστούν από την αντεπανάσταση. Χάρη στο μπολσεβί

κικο κόμμα που πήρε τη θέση του επικεφαλής του κινήματος, το χτύ

πημα που δέχτηκαν οι μάζες κατά τη διάρκεια των Ιουλιανών και στο

διάστημα που τα ακολούθησε, παρόλο που ήταν σκληρό, δεν ήταν θα

νατηφόρο. Τα θύματα ανήλθαν σε δεκάδες, όχι σε χιλιάδες. Η εργατική

τάξη βγήκε από αυτή τη φάση πιο έμπειρη, πιο ώριμη, πιο ψύχραιμη.

- 288 -


0 μ ή ν α ς τ η ς γενικευμένης συκο φ α ντίας ε νά ντια σ τ ο υ ς μπολσεβίκους

Η Προσωρινή Κυβέρνηση, με τη συναίνεση της Εκτελεστικής Επι

τροπής του σοβιέτ, εξουσιοδότησε στις 4 Ιούλη τον στρατηγό Πολόβ-

τσεψ, διοικητή της Στρατιωτικής Περιφέρειας Π ετρούπολης, να απαλ

λάξει την πόλη από τους οπλισμένους όχλους, να αφοπλίσει το Πρώτο

Σύνταγμα Π ολυβόλων και να καταλάβει το Μ έγαρο της Κεσίνσκαγια.

Τα χαράματα της 5 Ιούλη ένα απόσπασμα στρατιωτών έφτασε στο

τυπογραφείο της Πράβδα. Κατέστρεψαν τα μηχανήματα και συνέλα-

βαν τους εργάτες και τους στρατιώ τες που τα περιφρουρούσαν. Κατά

τη διάρκεια της ημέρας, περίπολοι αξιωματικών, στρατιωτών και Κοζά

κων ξεκίνησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Κατάσχεσαν εξοπλισμένα

φορτηγά, αφόπλισαν εργάτες, στρατιώ τες και ναύτες που δεν μπόρε

σαν να διαφύγουν στα εργατικά προάστια μιας και οι γέψυρες του Νέ-

βα έμεναν συνεχώς υψωμένες ή ψυλάσσονταν από βαριά οπλισμένες

φρουρές.

Σε μια έκτακτη συνεδρίασή του το υπουργικού συμβούλιο, πολύ

αργά το βράδυ της 6ης Ιούλη, αποφάσισε ότι:

«Ο ποιοσδήποτε είναι ένοχος υποκίνησης εν καιρώ πολέμου των αξιωματικών, στρατιωτών και λοιπού στρατιωτικού προσωπικού σε ανυπακοή των νόμων που τέθηκαν εν ισχύ από το νέο δημοκρατικό σύστημα στο στρατό και των διαταγών των στρατιωτικών αρχών που δίδονται στα πλαίσια αυτών των νόμων, θα καταδικάζεται επί εσχάτη προδοσία».10

Τ ο κυβερνητικό διάταγμα ακολούθησαν εντολές για τη σύλληψη

του Λένιν, του Ζινόβιεφ και του Κάμενεψ και λίγες μέρες αργότερα του

Τρότσκι και του Λουνατσάρσκι.

Στις 7 Ιούλη η Προσωρινή Κυβέρνηση διέταξε τη διάλυση των μο

νάδων που είχαν πάρει μέρος στα Ιουλιανά και έδω σε το ελεύθερο στον

υπουργό Στρατιωτικών και Ναυτικού να διανείμει τους άνδρες τους σε

ά λλες μονάδες. Στην επαρχία, τα μέλη των αγροτικών επιτροπών γης

συλλαμβάνονταν μαζικά. Σ τις 17 Ιούλη ο Τ σ ερ ετέλ ι, ο μενσεβίκος

- 289 -

Τόνι Κλιφ

υπουργός Ε σω τερικών, έδω σε οδηγίες για το πάρσιμο «ταχέω ν και

ενεργητικών μέτρων για το τερματισμό όλων των αυθαίρετων πράξεων

στο πεδίο των αγροτικών σχέσεων».

Στις 8 Ιούλη, ο στρατηγός Κορνίλοψ, διοικητής του Νοτιοδυτικού

Μ ετώ που έδω σε διαταγή οι υποχωρούντες στρατιώ τες να χτυπιούνται

με πυρά πολυβόλων και πυροβολικού. Οι στρατηγοί συνειδητοποιού

σαν ότι θα έχαναν τα πάντα αν δεν επέβαλαν σιδερένια πειθαρχία στο

στρατό. Οι εκκλήσεις για την επαναφορά της πιο αυστηρής πειθαρχίας

έγιναν όλο και πιο επίμονες. Για παράδειγμα, στις 11 Ιούλη ο στρατη

γός Μ προυσίλοφ, ο ανώτατος διοικητής, έγραψε στον Κερένσκι, τον

υπουργό Πολέμου:

«Δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο. Είναι αναγκαίο να αποκαταστήσουμε την πιο σιδερένια πειθαρχία και να επαναφέρουμε τη θανατική ποινή για τους προδότες. Αν δεν το κάνουμε αμέσως, χωρίς καθυστέρηση, τότε ο στρατός θα χαθεί, η Ρωσία θα χαθεί»."

Την επόμενη μέρα η κυβέρνηση αποφάσισε να επαναφέρει τη θα

νατική ποινή στο μέτωπο -επ ιστρ έφ οντα ς δηλαδή στη κατάσταση που

επικρατούσε πριν τις 12 Μ άρτη όταν η θανατική ποινή στο μέτωπο εί

χε καταργηθεί. Ο μω ς, αυτό το μέτρο δεν ικανοποίησε τους στρ α τη

γούς. Σ τις 16 Ιούλη, ο στρ ατηγ ός Ντενίκιν δήλω σε σε μια σύσκεψη

στην οποία ήταν παρών και ο Κερένσκι: «Η θανατική ποινή θα έπρεπε

να εφαρμόζεται όχι μόνο στα θέατρα του πολέμου αλλά και στα μετό

πισθεν όπου σταθμεύουν οι εφεδρείες». Ο στρατηγός Λουκόμσκι σχο

λίασε ότι η θανατική ποινή «θα έπρεπε να αφορά και πολίτες που δια-

φθείρουν τον στρατό».12

Τα αφεντικά και οι διευθυντές των εργοστασίων εξαπέλυσαν μια

μεγάλη εκστρατεία για ξεριζώ σουν τις εργοστα σιακές επιτρ οπ ές με

λοκ-αουτ ενάντια στους εργάτες. Μ έχρι τα τέλη του Σεπτέμβρη είχαν

κλείσει 768 επιχειρήσεις που απασχολούσαν 165.372 εργάτες.13 Στις 3

Αυγούστου, κατά τη διάρκεια του Δ εύτερου Πανρωσικού Εμπορικού

και Βιομηχανικού Συνεδρίου, ο Π.Π Ραμπουσίνσκι, ένας βαρόνος των

- 2 9 0 -


τραπεζών και της βιομηχανίας, έβγαλε έναν ιδιαίτερα βιτριολικό λόγο:

«...είναι αναγκαίο το μακρύ, σκελετωμένο χέρι της πείνας και της εθνικής εξαθλίωσης να πιάσει από το λαιμό αυτούς τους ψεύτικους φίλους του λαού, τα μέλη των ποικιλώνυμων επιτροπών και σοβιέτ, με σκοπό να τους φέρει στα συγκαλά τους...»

Επί ένα μήνα εξαπολύονταν συνεχείς συκοφαντίες ενάντια στους

μπολσεβίκους, ότι τάχα ήτανε πράκτορες της Γερμανίας. Τ ο γεγονός

ότι ο Λένιν είχε έρθει στη Ρωσία μέσω Γερμανίας ταξιδεύοντας σε ένα

«σφραγισμένο» τρένο, έριχνε κι άλλο λάδι σε α υτές τις συκοφαντίες.

Ακόμα και ο Τρότσκι δεν μπόρεσε να αποφύγει τις κατηγορίες ότι ήταν

πράκτορας της Γερμανίας. Η «Ρεχ», η εφημερίδα των Καντέ, δημοσίευ

σε τη «πληροφορία» ότι ο Τρότσκι κατά την αναχώρησή του από τη

Νέα Τόρκη είχε λάβει 10.000 δολάρια από Γερμανό-Αμερικάνους για

να τα χρησιμοποιήσει στην ντεψετιστική προπαγάνδα στη Ρωσία. Ο

Τρότσκι απάντησε αμέσως με μια ανοιχτή επιστολή που δημοσίευσε η

«Νόβαγια Ζιζν», η εφημερίδα του Γκόρκι, στην οποία γελοιοποιούσε

τις «αποκαλύψεις» του Μιλιούκοψ. Σχολίασε ειρωνικά ότι οι Γερμανοί

για να δίνουν μόνο 10.000 δολάρια μάλλον θεωρούσαν πολύ φτηνή

υπόθεση την ανατροπή του ρώσικου καθεστώτος. Κατόπιν εξήγησε τι

πραγματικά συνέβη πριν την αναχώρησή του από τη Νέα Τόρκη: Αμε-

ρικάνοι, Ρώσοι, Λετονοί, Εβραίοι, Λιθουανοί και Φιλανδοί φίλοι οργά

νωσαν γι’ αυτόν και τρεις ακόμα Ρώσους εμιγκρέδες μια αποχαιρετι

στήρια εκδήλωση στην οποία έγινε και ένας έρανος για τη Ρώσικη Επα

νάσταση. Τ ο συνολικό ποσό ήταν 310 δολάρια, τα 100 α πό τα οποία τα

πρόσψεραν Γερμανοί εργάτες. Την επόμενη μέρα, ο Τρότσκι μοίρασε

τα 310 δολάρια στους τέσσερις εμιγκρέδες. Τ ο άρθρο κλείνει με μια χι

ουμοριστική ομολογία:

« Γ ια να προσφέρω τις απαραίτητες διορθώσεις στους μελλοντικούς κατηγόρους, νιώθω ότι είναι αναγκαίο να δηλώσω, για χάρη των ψευτών, συκοφαντών, Καντέ δημοσιογράφων και μαυρο- ψρουρών γενικά, ότι σε όλη τη ζωή μου δεν είχα ποτέ στη διάθεσή μου όχι 10.000 δολάρια αλλά ούτε καν το ένα δέκατο αυτού του

- 291 -

Τόνι Κλιφ

ποσού. Φοβούμαι ότι μια τέτοια ομολογία θα καταστρέψει τη φήμη στη κοινή γνώμη των Καντέ πιο αποτελεσματικά από κάθε υπονοούμενο του κ. Μιλιούκοφ, όμως εδώ και καιρό έχω συμβιβαστεί με τη σκέψη ότι δεν θα ζω με την επιδοκιμασία της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας».14

Από τα Ιουλιανά και μετά, σε ό λες τις επ ιθέσ εις ενάντια στους

μπολσεβίκους, το όνομα του Τρ ότσκι πάντα ακούγονταν δίπλα στο

όνομα του Λένιν. Μ ιας και ο Λένιν, που κατηγορούνταν ω ς πράκτορας

της Γερμανίας, είχε περάσει στη παρανομία και κρυβόταν, ο Τρότσκι

έκανε ότι περνούσε από το χέρι του για να καταστήσει σαφές ότι ταυτι

ζόταν με τους μπολσεβίκους και τον Λένιν. Για παράδειγμα, στις 13

Ιούλη η «Νόβαγια Ζιζν» δημοσίευσε μια ανοιχτή επιστολή του Τρότσκι

προς την Προσωρινή Κυβέρνηση, στην οποία έγραφε:

«Πολίτες ΥπουργοίΑπ' ότι καταλαβαίνω, έχει εκδοθεί ένα ένταλμα σύλληψης για

τα γεγονότα της 3-4 Ιούλη, σε βάρος των Λένιν, Ζινόβιεψ και Κά- μενεψ, αλλά όχι για μένα. Πιστεύω ότι πρέπει να επιστήσω την προσοχή σας στα εξής γεγονότα:

1) Ασπάζομαι τις βασικές θέσεις των Λένιν, Ζινόβιεψ και Κάμε- νεψ. Τις έχω υποστηρίξει στην εφημερίδα «Βπερέντ» και σε όλες τις δημόσιες ομιλίες μου.

2) Η στάση μου απέναντι στα γεγονότα της 3-4 Ιούλη ήταν η ίδια με των προαναψερόμενων συντρόφων μου...

Όταν... παρά τις προσπάθειές μας, η διαδήλωση πραγματοποι- ήθηκε, οι μπολσεβίκοι σύντροφοί μου και εγώ, εκφωνήσαμε πολλές ομιλίες μπροστά στο Παλάτι της Ταυρίδας με τις οποίες υποστηρίξαμε το κύριο σύνθημα του πλήθους: Ό λη η εξουσία στα Σοβιέτ,' όμως, την ίδια στιγμή καλούσαμε όσους διαδήλωναν, τόσο τους στρατιώτες όσο και τους πολίτες, να επιστρέφουν στα σπίτια και τους στρατώνες τους με ειρηνικό και συντεταγμένο τρόπο...

3) Το γεγονός ότι δεν συνδέομαι με τη Πράβδα και δεν είμαι μέλος του μπολσεβίκικου κόμματος δεν οψείλεται σε πολιτικές διαφωνίες αλλά σε συγκεκριμένες περιστάσεις της κομματικής ιστορίας μας που τώρα πια έχουν απολέσει κάθε σημασία...

- 292 -


4) Δεν έχετε καμιά λογική βάση για να με εξαιρέσετε από τις συνέπειες του διατάγματος βάσει του οποίου απειλούνται με σύλληψη οι Λένιν, Ζινόβιεφ και Κάμενεψ. Οσον αφορά την πολιτική πλευρά του ζητήματος, δεν πρέπει να έχετε καμιά αμφιβολία ότι είμαι τόσο ασυμβίβαστος αντίπαλος της γενικής πολιτικής της Προσωρινής Κυβέρνησης όσο και οι προαναφερθέντες σύντροφοι. Η εξαίρεσή μου, το μόνο που κατορθώνει είναι να υπογραμμίσει τον αντεπαναστατικό και αυθαίρετο χαρακτήρα των μέτρων που λαμβάνετε εναντίον τους».15

Σε μια ανοιχτή επιστολή στον υπουργό Δικαιοσύνης Λ Σ Ζαρού-

ντνι, στις 2 Αυγούστου, με την οποία διαμαρτυρόταν για α υτό που

αποκαλούσε σκευωρία κατά των μπολσεβίκων ηγετών, δήλω σε ότι «η

υπόθεση Ντρέιψους και η υπόθεση Μ πέηλις δεν είναι τίποτα συγκρινό-

μενες με αυτή την απόπειρα ηθικής εξόντω σης» (16). Στις 17 Ιούλη, κα

τά τη διάρκεια μιας κοινής συνεδρίασης των δυο Εκτελεστικών Επιτρο

πών του σοβιέτ, ο Τρότσκι δήλωσε:

«Έχει δημιουργηθεί μια ανυπόφορη ατμόσφαιρα στην οποία ασψυκτιάτε και εσείς όπως και εμείς. Εξαπολύουν βρόμικες συκοφαντίες εις βάρος του Λένιν και του Ζινόβιεφ. (Φωνή: 'Αυτό είναι αλήθεια Αναταραχή. Ο Τρότσκι συνεχίζει). Φαίνεται ότι σε αυτή την αίθουσα υπάρχουν άνθρωποι που υιοθετούν αυτές τις κατηγορίες.

Y πάρχουν σ ’ αυτή την αίθουσα άνθρωποι που έχουν τρυπώσει στην επανάσταση. (Αναταραχή. Το κουδούνι του προέδρου προσπαθεί επί ώρα να αποκαταστήσει την τάξη).

...Ο Λένιν έχει παλέψει επί τριάντα χρόνια για την επανάσταση.Εγώ έχω παλέψει είκοσι χρόνια ενάντια στην καταπίεση του λαού.Και δεν μπορούμε παρά να μισούμε τον γερμανικό μιλιταρισμό... Κάτι διαφορετικό μπορεί να υποστηρίξει μοναχά κάποιος που δεν γνωρίζει τι σημαίνει επαναστάτης.

Ας μην ακουστεί από κανέναν σ ’ αυτή την αίθουσα ότι είμαστε στη πληρωμή της Γερμανίας, γιατί τότε αυτή η φωνή δεν θα προέρχεται από έναν πεπεισμένο επαναστάτη αλλά από έναν απατεώνα».17

Στις 23 Ιούλη ο Τρότσκι συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές

- 2 9 3 -

Τόνι Κλιφ

Κρέστι. Συγκροτούμενοι του ήταν οι Κάμενεψ, Λουνατσάρσκι, Αντό-

νοφ-Ο βσεένκο, Κριλένκο και οι ηγέτες της Κρονστάνδης, ο Ρασκόλνι-

κοφ και ο Ντιμπένκο. Σε εκείνη τη φυλακή ήταν συγκεντρωμένοι ου

σιαστικά όλοι οι πρωταγωνιστές της εξέγερσης του Ο κτώβρη και πρα

κτικά όλο το ηγετικό δυναμικό του πρώτου μπολσεβίκικου κομισαριά-

του πολέμου.

Εκτός από τους σύντομους περιπάτους στο προαύλιο, ο Τρότσκι

αξιοποιούσε κάθε λεπ τό της ημέρας για να γράφει πολιτικές παμφλέ-

τες και άρθρα για τις μπολσεβίκικες εφημερίδες. Ό σο έντονες κι αν

ήταν οι συκοφαντίες ενάντια στο μπολσεβικισμό, όποια και να ‘ταν τα

χτυπήματα της Προσωρινής Κυβέρνησης και των υποστηρικτών της,

των μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών, η αισιοδοξία του Τρό-

τσκι παρέμενε αμείωτη. Έγραφε, για παράδειγμα, στις 18 Αυγούστου:

«Η δίκαιη τιμωρία δεν αργεί. Κυνηγημένο, καταδιωγμένο, συ- κοψαντημένο, το κόμμα μας δεν έχει μεγαλώσει ποτέ τόσο γρήγορα όσο στις τελευταίες μέρες. Αυτή η διαδικασία θα απλωθεί από την πρωτεύουσα στις επαρχίες, από τις πόλεις στην ύπαιθρο και τον στρατό... Χωρίς να πάψει ούτε μια στιγμή να αποτελεί την ταξική οργάνωση του προλεταριάτου ...το κόμμα μας θα γίνει, μέσα στη φωτιά της καταδίωξης, ο πραγματικός ηγέτης όλων των καταπιεσμένων, τσακισμένων, απατημένων και κατατρεγμένων μαζών».1*

0 Β ο ν α π α ρ τισ μ ό ς το υ ΚερένσκιΜ ετά τα Ιουλιανά τόσο η υποχώρηση της επανάστασης όσο κι η

δραστική αλλαγή στο συσχετισμό δύναμης, επέβαλαν στον Λένιν και

τον Τρότσκι να κάνουν μια επανεκτίμηση της κατάστασης. Και οι δυο

τους όρισαν το καθεστώς που διαμορφώθηκε ω ς βοναπαρτιστικό.

Στις 29 Ιούλη σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα «Ραμπότσι ι Σολ-

ντάτ» [Εργάτης και Στρατιώτης ΣτΜ ] ο Λένιν έγραψε:

«Αναμφίβολα το υπουργικό συμβούλιο του Κερένσκι είναι ένα υπουργικό συμβούλιο που κάνει τα πρώτα βήματα προς τον Βο-

- 2 9 4 -


ναπαρτισμό.Βλέπουμε τα κύρια ιστορικά γνωρίσματα του Βοναπαρτισμού:

τους ελιγμούς της κρατικής εξουσίας η οποία στηρίζεται στη στρατιωτική κλίκα (στα χειρότερα στοιχεία του στρατού) ανάμεσα σε δυο εχθρικές τάξεις και δυνάμεις που λίγο ως πολύ η μια εξουδετερώνει την άλλη».1*

Ο Τρότσκι, σε μια ομιλία του στα μέσα Ιούλη σε μια συνεδρίαση

του σοβιέτ της Π ετρούπολης, περιέγραψε τον Κερένσκι ως «το μαθη

ματικό κέντρο του ρώσικου Βοναπαρτισμού»:

«...Υ π ό την ηγεσία πολιτικών που φοβούνται και τη σκιά τους, το

σοβιέτ δεν τόλμησε να πάρει την εξουσία. Τ ο κόμμα των Καντέ, που

εκπροσωπεί όλα τα συμφέροντα της ιδιοκτησίας, δεν μπορούσε ακόμα

να καταλάβει την εξουσία. Απέμενε να βρεθεί ένας μεγάλος συμφιλιω

τής, ένας μεσολαβητής, ένας διαιτητής».20

Η ουσία του Βοναπαρτισμού συνίσταται στην εξύψωση της κρατι

κής εξουσίας πάνω από τις αντιμαχόμενες τάξεις, ω ς ένας διαιτητής

που ισορροπεί ανάμεσα στις δυο δυνάμεις. Ο Τρότσκι συνέχισε, συ-

γκρίνοντας τον Βοναπαρτισμό του Κερένσκι με το καθεστώς του ίδιου

του Ν απολέοντα Βοναπάρτη. Ο Κερένσκι είχε όλα τα κακά του γαλλι

κού Βοναπαρτισμού και τίποτα απ’ τη δύναμή του: ήταν ανίκανος. Ο

γαλλικός Βοναπαρτισμός:

«Προέκυψε από έναν αγώνα ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη και αναζητάει υποστήριξη στην παθητική σταθερότητα της αγροτιάς. Το κύριο εργαλείο του Βοναπαρτισμού είναι ένας πειθαρχημένος στρατός. Στη δική μας περίπτωση ω στόσο, δεν ισχύει ούτε μία από τις παραπάνω συνθήκες. Ολόκληρη η κοινωνία συγκλονίζεται από τους πιο έντονους, γυμνούς ανταγωνισμούς. Η πάλη ανάμεσα σε εργάτες και καπιταλιστές, αγρότες και γαιοκτήμονες, στρατιώ τες και στρατηγούς, καταπιεσμένα έθνη και κεντρική εξουσία, δεν αφήνει περιθώριο για την οποια- δήποτε σταθερότητα... χωρίς μια ριζική αγροτική επανάσταση, κάθε προσπάθεια αυτής της υπερταξικής ' δικτατορίας θα έχει αναπόφευκτα πολύ μικρή διάρκεια.

Ο Κερένσκι θέλει να τρομάξει τη δημοκρατία με την αντεπανά-

- 295 -

Τόνι Κλιφ

στάση και την αντεπανάσταση με τη δημοκρατία και γΓ αυτό το λόγο προωθεί μια διαρκή δικτατορία η οποία δεν πρόκειται να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των μαζών. Ό μως, όλα αυτά είναι λογαριασμοί χωρίς τον ξενοδόχο. Οι επαναστατικές μάζες δεν έχουν ακόμα πει τη τελευταία τους λέξη».21

Δια ρ κ ή ς Ε π α ν ά σ τα σ η ή Δ ια ρκ ής π ό λ ε μ ο ς;Για τον Τ ρ ότσκι η απάντηση στο βοναπαρτιστικό κα θεστώ ς του

Κερένσκι ήταν το ξεδίπλωμα της διαρκούς επανάστασης. Σ το «Και Τ ώ

ρα;» μια παμφλέτα που δημοσίευσε ο μπολσεβίκικος εκδοτικός οίκος

«Πριμπόι», ο Τρότσκι εξηγεί την αντίληψή του για τη διαρκή επανά

σταση όπω ς εφαρμοζόταν στις δεδομένες συνθήκες;

«Από τη στιγμή που θα απαλλαγεί από τα δεσμά της καπιταλιστικής εξουσίας, η επανάσταση θα γίνει διαρκής, δηλαδή αδιάκοπη: θα πάρει την κρατική εξουσία όχι για να δυναμώσει το καθεστώς της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, αλλά αντιθέτως για να το ξεπεράσει. Η τελική της επιτυχία σε αυτή την κατεύθυνση θα εξαρτηθεί από την επιτυχία της προλεταριακής επανάστασης στην Ευρώπη. Από την άλλη, όσο πιο αποφασιστικά και θαρραλέα η Ρώσικη Επανάσταση κατανικήσει την αντίσταση της δικιάς της αστικής τάξης, τόσο πιο ισχυρή θα είναι η ώθηση που θα δώσει στο επαναστατικό κίνημα της Δύσης. Αυτή ήταν και παραμένει η μόνη πρακτική προοπτική για την παραπέρα ανάπτυξη της επανάστασης».22

Οι εναλλακτικές λύσεις που αντιμετωπίζει η Ρωσία κι η ανθρωπό

τητα, υποστήριζε ο Τρότσκι, είναι σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα:

«Το σημερινό σφαγείο είναι η απόδειξη ότι η Ευρώπη έχει ψτά- σει στα όρια της καπιταλιστικής απληστίας, ότι δεν μπορεί πια να ζήσει και να αναπτυχθεί στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Αυτό το αιματοβαμμένο χάος κι η καταστροφή είναι μια βάρβαρη εξέγερση των τυφλών και σκοτεινών παραγωγικών δυνάμεων, η εξέγερση του σίδηρου και του ατσαλιού ενάντια στο βασίλειο του κέρδους, ενάντια στη μισθωτή σκλαβιά, ενάντια στη χυδαία ηλιθιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Παγι-

- 2 9 6 -


δευμένος στις φλόγες του πολέμου που ο ίδιος άναψε, ο καπιταλισμός ουρλιάζει στην ανθρωπότητα από τα στόμια των κανονιών του: 'Αντιμετωπίστε με, διαφορετικά θα σας θάψω κάτω απ' τα χαλάσματά μου!’

Ό λη η προηγούμενη ανάπτυξη, χιλιετηρίδες της ανθρώπινης ιστο

ρίας, ταξικής πάλης, συσσώ ρευσης πολιτιστικών κατακτήσεων, περι

στρέφονται τώρα γύρω από ένα και μόνο ζήτημα και αυτό είναι το ζή

τημα της προλεταριακής επανάστασης. Δεν υπάρχει άλλη λύση, δεν

υπάρχει άλλη διέξοδος. Σ ’ αυτό έγκειται η γιγάντια δύναμη της Ρώσι

κης Επανάστασης. Δεν είναι μια εθνική! μια αστική επανάσταση. Ό ποι

ος της δίνει αυτό το χαρακτήρα ζει σε ένα κόσμο φαντασμάτων του

18ου και του 19ου αιώνα. Ό μως, η ‘πατρίδα μας στο χρόνο’ είναι ο 20ος

αιώνας. Η τελική μοίρα της Ρώσικης Επανάστασης εξαρτάται άμεσα

από την πορεία και την έκβαση του πολέμου, δηλαδή από την ανάπτυ

ξη των ταξικών συγκρούσεων στην Ευρώπη, την οποία έχει καταστρέ

φει ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος.

Εντωμεταξύ, η επανάσταση δεν έχει πει ακόμα τη τελευταία της λ έ

ξη. Έχει μεγάλες εφεδρείες στη Δυτική Ευρώπη».23

Η μοίρα του προλεταριακού καθεστώτος στη Ρωσία

«...θα εξαρτηθεί κατευθείαν και άμεσα από την ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος στην Ευρώπη -π ρ ώ τα και κύρια στη Γερμανία. Για μας ο διεθνισμός δεν είναι μια αψηρημένη ιδέα, που υπάρχει μόνο για να τη προδίδουμε σε κάθε ευκαιρία (όπως για τον Τσερετέλι ή τον Τσερνόφ) αλλά είναι μια πραγματική και πλήρως πρακτική αρχή που μας οδηγεί. Για μας, μια αποφασιστική επιτυχία που θα διαρκέσει, είναι αδιανόητη χωρίς μια επανάσταση στην Ευρώπη».24

«Για μας, ο αγώνας για την εξουσία δεν είναι απλά το επόμενο στάδιο σε εθνική-δημοκρατική επανάσταση. Οχι, είναι εκπλήρωση του διεθνιστικού μας καθήκοντος, γιατί κατέχουμε μια από τις πιο σημαντικές θέσεις του κοινού μετώπου αγώνα ενάντια στον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό. Αυτή η οπτική γωνία καθορίζει απόλυτα τη στάση μας απέναντι στο ζήτημα της λεγάμενης εθνικής άμυνας. Οι όποιες μετατοπίσεις στις γραμμές των μετώπων προς

- 2 9 7 -

Τόνι Κλιφ

τη μια ή την άλλη κατεύθυνση δεν μπορούν να σταματήσουν ούτε να εκτροχιάσουν τον αγώνα μας που στρέφεται ενάντια στα ίδια τα θεμέλια του καπιταλισμού, ο οποίος στηρίζεται στην ιμπεριαλιστική αμοιβαία καταστροφή των λαών.

Μια διαρκής επανάσταση ενάντια σε μια διαρκή σφαγή: αυτή είναι η πάλη που ορίζει τη μοίρα της ανθρωπότητας»."

Ο Τρότσκι κάτω από τις πιο αντίξοες περιστάσεις -ακόμα κι όταν

η Ρίγα έπεφ τε στα χέρια των Γερμανών κι η Π ετρούπολη απειλούταν,

επέμενε στις διεθνιστικές αρχές του. Σε μια παμφλέτα με τίτλο «Π ότε

θα μπει ένα τέλος σε αυτή την καταραμένη σφαγή;» ο Τρότσκι γράφει:

«Η πτώση της Ρίγας είναι ένα σκληρό χτύπημα. Η πτώση της Π ετρούπολης θα είναι μια δυστυχία. Όμως, η πτώση της διεθνι- στικής πολιτικής του ρώσικου προλεταριάτου θα είναι μια καταστροφή.

...Αυτοί οι 183.000 εργαζόμενοι, εργαζόμενες και στρατιώτες που ψήφισαν για το κόμμα μας στις εκλογές για τη Δούμα της πόλης |το δημοτικό συμβούλιο, ΣτΜ| αποτελούν ένα γερό προπύργιο της Διεθνούς. Οι εργάτες της Μόσχας που πραγματοποίησαν την απεργία διαμαρτυρίας κατά τη διάρκεια της Κρατικής Διάσκεψης' είναι και αυτοί ένα ένδοξο οχυρό. Ό σο αυτά τα προπύργια αντέχουν, απλώνονται και δυναμώνουν, η επανάσταση δεν πρόκειται να χαθεί. Τ ο μόνο που απαιτείται από μας τώρα είναι να σταθούμε ανυποχώρητοι κάτω από το λάβαρο της νέας, της Τρίτης Διεθνούς.

...Ο λαός πρέπει να πάρει την εξουσία στα χέρια του. Ο λαός -α υ τό σημαίνει η εργατική τάξη, ο επαναστατικός στρατός, οι φτωχοί της υπαίθρου. Μόνο μια εργατική κυβέρνηση θα σταματήσει τον πόλεμο και θα σώσει τη χώρα μας από την καταστροφή.

Εμπρός! Στη μάχη! Υψώστε ψηλά το κόκκινο λάβαρο!Η μέρα ζυγώνει, όπου όχι μόνο ο πόλεμος αλλά και το καπιτα

λιστικό σύστημα που τον γέννησε θα γίνουν συντρίμια από το αδελφικό αγκάλιασμα των εργατών όλου του κόσμου». (26)

Τ ο Έ κ τ ο Συ νέ δ ρ ιο τ ο υ μπολσεβίκικου κ ό μ μ α το ςΣτις 2 Ιούλη πραγματοποιήθηκε η συνδιάσκεψη των μεζραγιόντσι.

- 298 -


Τ ο βασικό θέμα στην ημερήσια διάταξη ήταν το ερώτημα της εισόδου

στο μπολσεβίκικο κόμμα. Ο Σουχάνοψ, που παρακολούθησε τη Συν

διάσκεψη από τα θεωρεία, περιγράφει:

«...Η πλειοψηφία ήταν εργάτες και στρατιώτες άγνωστοι σε μένα. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι εδώ -πα ρά τη λεπτολόγο ποιότητα της διοργάνωσης- ήταν παρούσες οι αυθεντικές μάζες των εργατικών και των στρατιωτών...

Φτάσαμε κατά τη διάρκεια των παρεμβάσεων από τους αντιπροσώπους. Οι πάντες άκουγαν με ενδιαφέρον κι ήταν πραγματικά ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις. Η κομματική δουλειά προχωρούσε με πυρετώδεις ρυθμούς και οι επιτυχίες της ήταν αισθητές σε όλους. Υπήρχε μοναχά ένα εμπόδιο: 'Ποιες είναι οι διαφορές σας από τους μπολσεβίκους, γιατί δεν είστε μαζί τους:’ Ολοι οι ομιλητές μετέφεραν το ίδιο ερώτημα..»27

Ο Τρότσκι για να επιταχύνει τη συγχώνευση των μεζραγιόντσι με

τους μπολσεβίκους, την οποία προσπαθούσαν να αναβάλλουν κάποιοι

από τους ηγέτες των μεζραγιόντσι, δημοσίευσε την ακόλουθη δήλωση

στη Πράβδα:

«Κατά τη γνώμη μου, στη παρούσα κατάσταση δεν υπάρχουν διαφορές, είτε στις αρχές είτε στην τακτική, ανάμεσα στους μεζ- ραγιόντσι και τους μπολσεβίκους. Συνεπώς δεν υπάρχει κανένας λόγος για τη ξεχωριστή ύπαρξή τους».2*

Ο μω ς, ο Τρότσκι συνάντησε αντίσταση. Ή δη τον Μ άη είχε ταχτεί

υπέρ της ένωσης με τους μπολσεβίκους. Ο μω ς, η πλειοψηφία των μεζ-

ραγιόντσι δίσταζε, κι ο Γιουρένεφ εκ μέρους τους συνέχιζε να προειδο

ποιεί για «τις κακές, σεκταριστικές οργανωτικές μεθόδους» των μπολ

σεβίκων. Ο Τρότσκι ήταν επικεφαλής της μειοψηφίας που πίεζε για μια

ταχεία συγχώνευση. Υποστήριζε ότι οι μπολσεβίκοι βγαίνοντας από τη

παρανομία και παρεμβαίνοντας στο πλατύ μαζικό κίνημα είχαν ουσια

στικά απαλλαγεί α πό τα σεκταριστικά χαρακτηριστικά τους. Μ ε τη

βοήθεια του Αουνατσάρσκι, ο Τρότσκι κέρδισε την πλειοψηφία” και οι

4.000 μεζραγιόντσι μπήκαν στο μπολσεβίκικο κόμμα.30 Ο πω ς αναφέρα

με, σύμφωνα με τα στοιχεία του Σβερντλόφ εκείνη τη στιγμή το μπολ

- 2 9 9 -

Τόνι Κλιφ

σεβίκικο κόμμα είχε 200.000 μέλη.31

Στις 26 Ιούλη ξεκίνησε το κοινό συνέδριο -ουσιαστικά το έκτο συ

νέδριο του μπολσεβίκικου κόμματος- και πραγματοποίησε τις εργασίες

του σε ημιπαράνομες συνθήκες, σε δυο εργατικά προάστια της Π ε

τρούπολης.

Τ ο συνέδριο ξεκίνησε με την εκλογή των Λένιν, Τρότσκι, Κάμενεψ,

Κ ολοντάι και Λουνατσάρσκι ω ς επίτιμο προεδρείο. Επειδή ο Λένιν

κρυβόταν, ανατέθηκε στον Τρότσκι να κάνει την κεντρική εισήγηση

και να παρουσιάσει το σχέδιο απόψασης «για τη παρούσα πολιτική κα

τά στα ση »." Ό ταν τρεις μέρες πριν ξεκινήσει το συνέδριο συνελήψθη κι

ο Τ ρότσκι και με τα άλλα μέλη του επίτιμου προεδρείου επίσης στη ψυ-

λακή, αυτό το καθήκον ανατέθηκε βιαστικά στον Μπουχάριν.

Ο Σβερντλόψ, ο ουσιαστικός οργανωτής του συνεδρίου, ανέψερε

ότι:

«Ο Τρότσκι είχε γίνει μέλος της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας μας ήδη πριν το συνέδριο, όμως η φυλάκισή του εμπόδισε τη συμμετοχή του στη δουλειά της».“

Τα πρακτικά του συνεδρίου αναφέρουν για την εκλογή της νέας

Κεντρικής Επιτροπής:

«Διαβάζονται δυνατά τα ονόματα των τεσσάρων μελών της Κεντρικής Επιτροπής που πήραν τους περισσότερους ψήφους: Λένιν, 133 ψήφοι στους 134. Ζινόβιεψ 132, Κάμενεψ 131, Τρότσκι 131. (Δυνατά χειροκροτήματα)».14

- 3 0 0 -


14Το Πραξικόπημα το υ Κορνίηοφ

Η πτώση της Ρίγα στο γερμανικό στρατό στις 21 Αυγούστου, έδω

σε το σύνθημα μιας γενικής επίθεσης των αστικών εφημερίδων ενάντια

στους «στρατιώτες που δεν πολεμάνε» και τους «εργάτες που δεν δου

λεύουν». Ο Ροτζιάνκο, ο πρώην πρόεδρος της Δούμα δή λω σε στην

«Ο ύτρο Ρόσιι» ότι η κατάληψη της Π ετρούπολης από τους Γερμανούς

θα ήτανε μια ευλογία, αψού θα σήμαινε την καταστροφή του Σοβιέτ

και του επαναστατικού Στόλου της Βαλτικής.

Ο πρωθυπουργός Κερένσκι, πίσω από τις πλάτες ενός μέρους της

κυβέρνησής του, των σοβιέτ που τον ανέβασαν στην εξουσία και του

Σ οσιαλεπαναστατικού κόμματος στο οποίο ανήκε, συ νω μοτούσε με

τους πιο σημαντικούς στρατηγούς του επιτελείου για μια ριζική αλλα

γή στο καθεστώς.

Στις 24 Αυγούστου, ο Α νώτατος Διοικητής, ο στρατηγός Κορνί-

λοφ, διόρισε τον στρατηγό Κρίμοψ στη θέση του διοικητή της περιψε-

ρείας Π ετρούπολης, της Κρονστάνδης -τ ο υ Σ τόλου της Βαλτικής συ

μπεριλαμβανομένου- και του 42ου Σώματος Στρατού στη Φινλανδία.

Ο Κρίμοψ είχε διαταγές να καταλάβει και να αφοπλίσει την πρω τεύου

σα και να διαλύσει το Σοβιέτ.

Στις 27 Αυγούστου ο Κορνίλοψ διέταξε τις δυνάμεις του να κινη

θούν.

Ο μως, τη τελευταία στιγμή ο Κερένσκι φοβήθηκε, αψού σκέψτηκε

- 301 -

Τόνι Κλιφ

ότι μια στρατιωτική δικτατορία θα τον άφηνε στο έλεος των στρατη

γών. Ο Σουχάνοφ γράφει:

«Ο Κερένσκι, όπως κι ο Κορνίλοφ, είχε θέσει στον εαυτό του το στόχο να επιβάλλει μια αστική δικτατορία (παρόλο που, όπως κι ο Κορνίλοφ, δεν το καταλάβαινε).

Οι δυο τους...ήρθαν σε ρήξη πάνω στο ζήτημα ποιος θα είναι επικεφαλής αυτής της δικτατορίας. Ο ένας αντιπροσώπευε το χρηματιστήριο, το κεφάλαιο και τους ραντιέρηδες [εισοδηματίες ΣτΜ|, ο άλλος τους ίδιους με τη προσθήκη των ακόμα σε μεγάλο βαθμό απροσδιόριστων ομάδων μικροαστών, των δημοκρατικών μαστόρων, της διανόησης, της τρίτης τάξης των μισθωτών διευθυντών της εγχώριας βιομηχανίας και εμπορίου.

Ο μως, ο Κορνίλοφ κι ο Κερένσκι χρειαζόταν ο ένας τον άλλον... Ο καθένας τους προσπαθούσε να χρησιμοποιήσει τον άλλο για τους δικούς του σκοπούς. Ο Κορνίλοφ επεδίωκε μια δικτατορία καθαρά του χρηματιστηρίου, του κεφαλαίου, των ραντιέρη- δων, όμως ήταν αναγκασμένος να αποδεχτεί τον Κερένσκι ως αιχμάλωτο της δημοκρατίας. Ο Κερένσκι σκόπευε σε μια δικτατορία ενός μπλοκ της μεγάλης και μικρής αστικής τάξης, όμως έπρεπε να πληρώνει βαρύ φόρο υποτελείας στον σύμμαχό του, που κατείχε πραγματική δύναμη. Κι ο καθένας τους προσπαθούσε να εξασφαλίσει για λογαριασμό του ότι τη στιγμή που θα κόβανε το νήμα, θα ήτανε ο πραγματικός και τυπικός κύριος της κατάστασης».1

Ο Κερένσκι «ήταν ένας κορνιλοφικός υπό την προϋπόθεση ότι αυ

τός θα ‘ταν επικεφαλής του πραξικοπήματος του Κορνίλοφ».2

Δυστυχώ ς για την όλη συνωμοσία, την τελευταία στιγμή, στις 27

Αυγούστου, πριν τα στρατεύματα του Κορνίλοφ λάβουν τη διαταγή να

βαδίσουν προς τη Π ετρούπολη, ο Κερένσκι απομακρύνθηκε από τον

στρατηγό και στράφηκε εναντίον του.

Η απάντηση του στρατηγού Κορνίλοφ απέδειξε ότι στόχος του δεν

ήταν να απαλλάξει τη Ρωσία μόνο από τον μπολσεβικισμό αλλά κι από

τα σοβιέτ γενικότερα.

Τ ο μπολσεβίκικο κόμμα, μισο-παράνομο, διωκόμενο από την κυ

βέρνηση Κερένσκι, με τους ηγέτες του να συκοφαντούνται άγρια ως

- 302 -


Γερμανοί πράκτορες από την ίδια κυβέρνηση, δεν δίστασε ούτε στιγμή

να κάνει βήματα ώ στε να συμπήξει μια πρακτική συμμαχία με τους δε

σμώ τες και συκοφάντες του -Κ ερένσκι, Τσερετέλι και σία- με σκοπό να

την πάλη ενάντια στον Κορνίλοφ. Ο Λένιν έγραψε σε μια επιστολή

του*0 προς την Κεντρική Επιτροπή στις 30 Αυγούστου:

«Τ ο πραξικόπημα του Κορνίλοφ είναι μια α πρ ο σδό κητη (απροσδόκητη σε μια τέτοια στιγμή και με τον συγκεκριμένο τρόπο) και απίστευτα απότομη στροφή στη πορεία των γεγονότων. Ο πω ς κάθε στροφή, επιβάλει μια αναθεώρηση και αλλαγή τακτικής».3

Ω σ τό σο , όταν μια τέτοια αλλαγή γίνεται αναγκαία, προειδοποιού

σε ο Λένιν, χρειάζεται «ιδιαίτερη προσοχή για να μην κάνουμε πολιτική

χωρίς αρχές». Δεν πρέπει να υπάρξει καμιά συγκάλυψη των διαφωνιών

σε θέματα αρχής, κανένας μετριασμός της κριτικής των θέσεω ν του

προσωρινού συμμάχου, κανένα θάψιμο των διαφορών:

«Ακόμη και τώρα, δεν πρέπει να υποστηρίξουμε την κυβέρνηση Κερένσκι. Κάτι τέτοιο θα ήταν χωρίς αρχές. Μπορεί να μας θέσουν το ερώτημα: δεν θα πολεμήσουμε τον Κορνίλοψ; και βέβαια πρέπει να τον πολεμήσουμε! Ο μως, δεν είναι το ίδιο πράγμα...Θα πολεμήσουμε, πολεμάμε τον Κορνίλοφ, όπως κάνουν και τα στρατεύματα του Κερένσκι, όμως δεν υποστηρίζουμε τον Κερέν- σκι. Αντιθέτως, αποκαλύπτουμε την αδυναμία του. Αυτή είναι η διαφορά... Τώρα, είναι ώρα για δράση: ο πόλεμος ενάντια στον Κορνίλοφ πρέπει να διεξαχθεί με επαναστατικό τρόπο, τραβώντας σ' αυτόν τις μάζες, ξεσηκώνοντάς τις, βάζοντάς τους φωτιά.(Ο Κερένσκι φοβάται τις μάζες, φοβάται το λαό)».4

Ο Τρότσκι, ανεξάρτητα από τον Λένιν, χάραξε την ίδια γραμμή μέ

σα από τη φυλακή Κρέστι: τάχτηκε υπέρ της ενωτικής δράσης με τον

Κερένσκι ενάντια στον Κορνίλοφ, αλλά χωρίς αυτό να σημάνει θόλωμα

των πολιτικών διαφορών με αυτόν τον αναξιόπιστο σύμμαχο. Ο Τρό-

τσκι περιγράφει πω ς όταν το θωρηκτό «Αβρόρα» (Αυγή) μπήκε στον

ποταμό Νέβα, οι ναύτες του έστειλαν μια αντιπροσωπεία στη φυλακή

να συναντήσει τον Τρότσκι και να ζητήσει τη συμβουλή του:

- 303 -

Τόνι Κλιφ

«...Τι θα έπρεπε να κάνουν, να υπερασπίσουν τα Χειμερινά Ανάκτορα ή να τα καταλάβουν εξ εφόδου; Τους συμβουλέυσα να αναβάλουν το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με τον Κερένσκι μέχρι να ξεμπερδέψουμε με τον Κορνίλοψ. Δεν πρόκειται να χάσουμε ότι είναι δικό μας Δεν πρόκειται;’ Δεν πρόκειται.’»5

Ο Τρότσκι έκανε σαφές ότι ούτε για μια στιγμή δεν πρέπει να δεί

ξουν τη παραμικρή εμπιστοσύνη στον Κερένσκι. Θα έπρεπε να στηρί

ξουν τη φυσική μάχη του Κερένσκι ενάντια στον Κορνίλοψ, χωρίς να

του προσφέρουν πολιτική υποστήριξη. Δεν ήταν ζήτημα υπεράσπισης

της κυβέρνησης, ήταν ζήτημα υπεράσπισης της επανάστασης.

Στις 27 Αυγούστου η μπολσεβίκικη φράξια στην Εκτελεστική Επι

τροπή του σοβιέτ δήλω σε ότι η παρούσα σύγκρουση ανάμεσα στη συμ

μαχική κυβέρνηση και τους στρατηγούς του Κορνίλοψ ήταν μια σύ

γκρουση ανάμεσα σε δυο μεθόδους εξάλειψης των επαναστατικών κα-

τακτήσεων. Η ανακοίνωση της φ ράξιας απαριθμούσε μια σειρά αιτήμα

τα: την απομάκρυνση όλων των αντεπαναστατών στρατηγών και την

αντικατάστασή τους από τους επαναστατημένους στρατιώ τες με εκλο

γές, την άμεση απόδοση όλων των εκτάσεων των γαιοκτημόνων στις

επιτροπ ές γης των χωρικών, την επιβολή με νόμο του οχτάωρου και

τον δημοκρατικό έλεγχο των εργοστασίων, γραφείων και των τρα πε

ζών, κατάργηση όλων των μυστικών διπλωματικών συνθηκών και τη

διατύπωση όρων για γενική, δημοκρατική ειρήνη, και τελευταίο στη

σειρά αλλά όχι σε σημασία, το πέρασμα όλης της εξουσίας στους επα

ναστατημένους εργάτες, αγρότες και στρατιώτες.6

Η στάση των μπολσεβίκων ήταν α ποφασιστικής σημασίας.

«Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή (του σοβιέτ της Πετρούπολης) για να οργανώσει την άμυνα, έπρεπε να βάλει σε κίνηση τις μάζες των εργατών και των στρατιωτών και αυτές οι μάζες, στο βαθμό που ήταν οργανωμένες, ήταν οργανωμένες από τους μπολσεβίκους και τους ακολουθούσαν. Εκείνη τη στιγμή η οργάνωση των μπολσεβίκων ήταν η μοναδική που διέθετε το μέγεθος, τη στοιχειώδη πειθαρχία και ήταν ενωμένη με τη δημοκρατική βάση της πρωτεύουσας. Η Στρατιωτική Επαναστατική Επι

- 3 0 4 -


τροπή ήταν ανίσχυρη χωρίς αυτούς. Μ ε τους μπολσεβίκους... η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή είχε στη διάθεσή της όλη την οργανωμένη δύναμη των εργατών και στρατιωτών, οποιου- δήποτε είδους».7

Τ ο πιο αποτελεσματικό μέτρο που πήρε η Στρατιωτική Επαναστα

τική Επιτροπή ήταν ο εξο π λισ μ ός τω ν εργατώ ν. Για παράδειγμα, η

Κόκκινη Φρουρά της περιφέρειας Βίμποργκ της Π ετρούπολης, παρέ-

λαβε 9 40 τουφέκια, που προστέθηκα ν στα 270 που δ ιέθ ετε πριν το

πραξικόπημα Κορνίλοφ.8

«Δεν χρειάζεται να πούμε ότι αυτή η κίνηση όχι μόνο ήταν πρωτοβουλία των μπολσεβίκων αλλά και ότι εκδώσανε και τελεσίγραφο. Απ’ όσο γνωρίζω, ήταν όρος για τη συμμετοχή τους στην Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή. Η πλειοψηφία της Επιτροπής δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά από το να αποδεχτεί αυτόν τον όρο... Οι δημοκρατικές, στρατιωτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις των προαστίων τηλεγράφησαν στην Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή τη διαθεσιμότητά τους να τεθούν υπό τις εντολές της. Τ ο Σοβιέτ της Κρονστάνδης, χωρίς μεγάλα λόγια και φασαρίες, εξάλειψε κάθε αρχή που είχε εγκατασταθεί εκεί μετά τον Ιούλη και διόρισε τον δικό του διοικητή στο φρούριο. Η Κεντρική Επιτροπή του στόλου υιοθέτησε επαναστατική στάση και ήταν έτοιμη για μάχη - σ ε θάλασσα και στεριά- μόλις το ζητούσε η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή (του σοβιέτ).Την ίδια νύχτα (28 Αυγούστου) και τις πρώτες ώρες της επόμενης, οι μπολσεβίκοι ξεκίνησαν μια πυρετώδη δραστηριότητα στα εργατικά προάστια. Ο στρατιωτικός μηχανισμός τους οργάνωσε μαζικές συγκεντρώσεις σε όλους τους στρατώνες. Παντού δίνονταν εντολές, οι οποίες εφαρμοζόταν, να παραμείνουν οπλισμένοι, έτοιμοι για μάχη. Τ ο Σμόλνι (το αρχηγείο των μπολσεβίκων) ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει τον Κορνίλοφ με όλα τα φώτα του να λάμπουν».’

Οι εργοστασιακές επιτροπές σε όλη την Πετρούπολη οργάνωσαν

ένοπλα αποσπάσματα, αποτελούμενα κυρίως από μπολσεβίκους, συ

νολικά περίπου 40 .000 εργάτες. Η επιρροή των μπολσεβίκων ανέβηκε

κατακόρυφα. Ο πω ς γράφει ο Σουχάνοφ:

- 305 -

Τόνι Κλιφ

«Οι μπολσεβίκοι δούλευαν πεισματάρικα και χωρίς σταματημό. Ηταν ανάμεσα στις μάζες, δίπλα στις μηχανές σε κάθε εργοστάσιο, χωρίς διάλειμμα. Δεκάδες ομιλητές, λιγότερο ή περισσότερο γνωστοί, μιλούσαν στην Πετρούπολη, στα εργοστάσια και τους στρατώνες, κάθε ευλογημένη μέρα. Για τις μάζες είχαν γίνει οι δικοί τους άνθρωποι, επειδή ήτανε πάντοτε εκεί, μπαίνοντας μπροστά για όλα τα μικρά όπως και για κάθε μεγάλο ζήτημα του εργοστασίου και του στρατώνα... Η μάζα ζούσε και ανέπνεε μαζί με τους μπολσεβίκους. Ήταν στα χέρια του κόμματος του Λένιν και του Τρότσκι».10

Τ ο πραξικόπημα κατέρρευσε τέσσερις μέρες μετά: τα στρατεύματα

του Κορνίλοφ διαλύθηκαν χωρίς να ρίξουν ένα πυροβολισμό. Οι μπολ

σεβίκοι αγκιτάτορες είχαν κάνει καλά τη δουλειά τους.

Μ ετά τ ο πραξικόπ ημαΤ ο πραξικόπημα του Κ ορνίλοφ π ρ οετοίμα σε το υς ερ γά τες και

τους στρατιώ τες για τη μελλοντική εξέγερση. Οι μάζες, που είχαν χάσει

την εμπιστοσύνη τους στους μενσεβίκους και τους Σοσιαλεπαναστάτες

είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τον κίνδυνο της αντεπανάστασης. Συ-

μπέραναν ότι την πολιτική κρίση μπορούσαν να τη ξεπεράσουν μονα

χά οι μπολσεβίκοι.

Ο Τρότσκι αποφυλακίστηκε στις 4 Σεπτέμβρη. Π ήγε κατευθείαν

στο Σμόλνι για να πάρει μέρος στη συνεδρίαση της Επιτροπής Αγώνα

ενάντια στην Αντεπανάσταση, που είχε συγκροτήσει το Σοβιέτ στις 28

Αυγούστου ενάντια στον Κορνίλοφ. Ή ταν το πρόπλασμα της Στρατιω

τικής Επαναστατικής Επιτροπής που θα καθοδηγούσε την επανάστα

ση του Ο κτώβρη.

Αν τα Ιουλιανά μετακίνησαν το πολιτικό εκκρεμές έντονα προς τη

πλευρά της αντεπανάστασης, το πραξικόπημα του Κορνίλοφ το μετα

κίνησε εξίσου θεαματικά προς τη κατεύθυνση της επανάστασης. Σ το

σοβιέτ, ο Τρότσκι κι ο Κάμενεφ, ζήτησαν να διεξαχθεί έρευνα από το

Γ ραφείο της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής του σοβιέτ για τα γε

- 3 0 6 -


γονότα που οδήγησαν στο πραξικόπημα του Κορνίλοψ και τη συμμε

τοχή του Κερένσκι στη συνωμοσία.(11) Επέμεναν με έντονο τρόπο ότι

οι μενσεβίκοι και οι Σ ο σια λεπα να στά τες θα έπ ρ επ ε να σπ ά σουν τη

συμμαχία τους με τους Καντέ, πολλοί εκ τω οποίων είχαν υποστηρίξει

τον Κορνίλοψ.

Σ τις 9 Σ επτέμβρη ο Τρότσκι απαίτησε την άνευ όρων α ποκατά

σταση του ίδιου και των άλλων μπολσεβίκων ηγετών. Ζήτησε την επί

μακρόν εκκρεμούσα έκθεση της κυβέρνησης για τα γεγονότα του Ιούλη

και κα τέθεσε πρόταση μομφής στο μενσεβίκικο προεδρείο του Σοβιέτ.

Η πρόταση υπερψηφίστηκε. Οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν την ηγεσία του

Σοβιέτ.

- 307 -

Τόνι Κλιφ

15Προ ς τ η ν εξέγερση

Σε αυτό το κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με την στροφή του μπολσε

βίκικου κόμματος προς την ένοπλη εξέγερση. Σε αυτή τη διαδικασία ο

ρόλος του Τρότσκι ήταν πολύ λιγότερο σημαντικός από αυτόν του Λ έ

νιν: στο κάτω κάτω ο Τ ρότσκι ήταν μια νέα στρατολογία στο κόμμα και

δεν μπορούσε να έχει πολύ μεγάλη επιρροή μέσα στην ηγεσία του. Ο

ρόλος του Λένιν ήταν κρίσιμος. Επομένως, αυτό το κεφάλαιο αποτελεί

περισσότερο ένα τμήμα της πολιτικής βιογραφίας του Λένιν παρά του

Τρότσκι.

Ο Λ έ νιν καλεί σ τ η ν εξέγερσηΜ όλις οι μπολσεβίκοι κέρδισαν τον έλεγχο των σο β ιέτ της Π έ

τρο θπολης και της Μ όσχας ο Λένιν είπε: "Εφτασε η ώρα μας” Κάπου

ανάμεσα στις 12 και στις 14 Σεπτέμβρη ο Λένιν έγραψε ένα γράμμα με

τον τίτλο "Οι μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία" Απευθυνό

ταν και στην κεντρική επιτροπή του κόμματος και στις κομματικές επι

τροπές της Π ετρούπολης και της Μ όσχας. Υποστήριζε πω ς οι μπολσε

βίκοι μπορούν να καταλάβουν την εξουσία,

"επειδή η ενεργή πλειοψηφίας των επαναστατικών στοιχείων στις δυο μεγαλύτερες πόλεις είναι αρκετά μεγάλη για να πάρει τον λαό μαζί της, να υπερκεράσει την αντίσταση του εχθρού, να τον τσακίσει και να κερδίσει και να διατηρήσει την εξουσία. Γιατί,

- 3 0 8 -


προτείνοντας άμεση δημοκρατική ειρήνη, δίνοντας αμέσως γη στους αγρότες, αποκαθιστώντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις ελευθερίες που κουρέλιασε και εκμηδένισε ο Κερένσκι, οι μπολσεβίκοι θα σχηματίσουν μια τέτοια κυβέρνηση, που κανείς δεν θα μπορέσει να την ανατρέψει.1

Μια ή δυο μέρες αργότερα ο Λένιν έγραψε άλλο ένα γράμμα προς

την κεντρική επιτροπή, το “Μαρξισμός και εξέγερση” Σε αυτό, έκανε

σύγκριση της κατάστασης που επικρατούσε στα μέσα Σ επτέμβρη με

εκείνη που ίσχυε τις Μ έρες του Ιούλη. Στόχος του ήταν να ξεπεράσει

την αδράνεια της μπολσεβίκικης ηγεσίας, η οποία, έχοντας “λυγίσει το

ραβδί" προς τη μια κατεύθυνση τον Ιούλη, ήταν πολύ συντηρητική και

διστακτική στο ν' αλλάξει πορεία τώρα. Ο Λένιν υποστήριζε πω ς οι

μπολσεβίκοι είχαν δίκιο να μην πάρουν την εξουσία τον Ιούλη, αλλά

τώρα τα πράγματα ήταν διαψορετικά.

Τ ο ζήτημα να γίνουν άμεσα βήματα προς την κατάληψη της εξου

σίας ήταν τόσο εκρηκτικά επείγον, ώ στε ο Λένιν δεν άψησε πέτρα πά

νω στην πέτρα στις προσπάθειές του να πείσει, και αν ήταν αναγκαίο

να παρακάμψει, την κεντρική επιτροπή. Οι κομματικές τυπικότητες χά

νουν την σημασία τους κάτω από τέτοιες βαρυσήμαντες καταστάσεις.

Αυτή η διαπίστωση εξηγεί και τον τόνο του γράμματός του στις 27 Σ ε

πτέμβρη στον I. Τ . Σμίλγκα, τον νεαρό πρόεδρο της περιφερειακής επι

τροπής στρατιωτών, ναυτών και εργατών της Φινλανδίας. Ο Σμίλγκα

ήταν μόλις 25 χρόνων, αλλά βετεράνος μπολσεβίκος - ήταν ήδη κομ

ματικό μέλος για δέκα χρόνια, πέντε από τα οποία στην εξορία. Σ το 6ο

συνέδριο του μπολσεβίκικου κόμματος (Ιούλης 1917) εξελέγη στην κε

ντρική επιτροπή. Ο Λένιν κάλεσε τον Σμίλγκα να δράσει: να χρησιμο

ποιήσει τον έλεγχο που είχε στα στρατεύματα της Φινλανδίας και του

στόλου της Βαλτικής για να οργανώσει μια εξέγερση και να καταλάβει

την εξουσία.2

Στις 27 Σεπτέμβρη ο Λένιν έγραψε ένα ντοκουμέντο με τίτλο "Η

κρίση ωρίμασε” που στην πραγματικότητα είχε την φύση μιας κήρυξης

πολέμου προς την κεντρική επιτροπή - που έσερνε τα πόδια της πάνω

- 3 0 9 -

Τόνι Κλιφ

στο ζήτημα της εξέγερσης. Πρότεινε ένα σχέδιο στρατιωτικής εκστρα

τείας για την κατάληψη της εξουσίας.

“Η νίκη της εξέγερσης είναι εξασφαλισμένη για τους μπολσεβίκους: μπορούμε (uv δεν περιμένουμε' το συνέδριο των σοβιέτ) να χτυπήσουμε αιφνιδιαστικά και από τρία σημεία - από την Π ετρούπολη, από τη Μόσχα και από το στόλο της Βαλτικής... Έχουμε την τεχνική δυνατότητα να πάρουμε την εξουσία στη Μόσχα (που μπορούσε να κάνει και την αρχή για να καταλάβουμε τον εχθρό αιφνιδιαστικά)'.’3

Για να αυξήσει την πίεση που ασκούσε ο Λένιν προχώρησε περισ

σότερο από την απλά κριτική στους ηγέτες του κόμματος. Ω ς έκφραση

διαμαρτυρίας παραιτήθηκε από την κεντρική επιτροπή: "Είμαι υποχρε

ωμένος να υποβάλλω την παραίτησή μου από την κεντρική επιτροπή

και το κάνω αυτό διατηρώντας την ελευθερία να ζυμώσω τις απόψεις

μου στην βάση του κόμματος και στο συνέδριο του κόμματος?

Τα στοιχεία που έχουμε δεν λένε τι ακριβώς έγινε μετά από αυτό.

Σ ε κάθε περίπτωση, όμως, ο Λένιν δεν αποχώ ρησε από την κεντρική

επιτροπή.

Δυο μέρες μετά, στις 1 Ο κτώβρη, ο Λένιν έγραψε άλλο ένα γράμμα

στην κεντρική επιτροπή, τις επιτροπές της Π ετρούπολης και της Μ ό

σχας και τα μέλη των μπολσεβίκων στα σοβιέτ της Π ετρούπολης και

της Μ όσχας. Τ ο σοβιέτ της Μ όσχας έπρεπε να πάρει στα χέρια του την

εξουσία:

“Στη Μόσχα η νίκη είναι εξασφαλισμένη και δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να πολεμήσουμε. Η Πετρούπολη μπορεί να περιμένει. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να σώσει τον εαυτό της, θα παραδοθεί’.’5

Στις 2 Ο κτώβρη ο Λένιν έγραψε στη συνδιάσκεψη πόλης της Π ε

τρούπολης, επαναλαμβάνοντας το σχέδιό του να άρχίσει η ένοπλη εξέ

γερση έχοντας σαν βάση τη Μ όσχα:

“Πρέπει να απευθυνθούμε στους αντιπροσώπους της Μόσχας, να τους πείσουμε να πάρουν την εξουσία στη Μόσχα, να ανατρέ

- 310 -


ψουν την κυβέρνηση Κερένσκι και να ανακηρύξουν ως προσωρινή Κυβέρνηση το σοβιέτ των αντιπροσώπων εργατών στη Μ όσχα με σκοπό να προτείνουν άμεση ειρήνη και να σώσουν τη χώρα από τη συνωμοσία. Ας θέσουν οι σύντροφοι της Μ όσχας το ζήτημα της εξέγερσης στη Μόσχα αμέσως’.·6

Σε ένα άρθρο του με τίτλο "Συμβολή από ένα θεατή" και γραμμένο

στις 8 Ο κτώβρη, ο Λένιν απευθύνθηκε στους συντρόφους που συγκε

ντρώνοντας στο συνέδριο των σοβιέτ του Βορρά και ανέπτυξε την ιδέα

του Μ αρξ ότι "η εξέγερση είναι μια τέχνη” Σκιαγράφησε ένα στρατιωτι

κό σχέδιο για την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό που χρειαζόταν, έγρα

φε ο Λένιν, ήταν

"...μια ταυτόχρονη επίθεση κατά της Π ετρούπολης, όσο το δυνατόν αιφνιδιαστική και ορμητική, η οποία οπωσδήποτε να εκτε- λεστεί από τα μέσα και από τα έξω, από τις εργατικές συνοικίες και από την Φινλανδία , από το Ρεβάλ και από την Κρονστάνδη, μια επίθεση ολόκληρου του ναυτικού...”7

Στις 10 Δεκέμβρη έγινε η πολυσυζητημένη συνεδρίαση της κεντρι

κής επιτροπής στην οποία ο Λένιν έβαλε ωμά το ζήτημα της ένοπλης

εξέγερσης - και το κέρδισε. Από τα 21 μέλη της κεντρικής επιτροπής,

παρόντες ήταν 11 (συν ένα υποψήφιο μέλος). Δέκα ψήφοι ήταν υπέρ

του Λένιν (οι εννιά συν το υποψήφιο μέλος) και δύο (ο Κάμενεψ κι ο

Ζηνόβιεφ) εναντίον.

Αμέσως μετά τη συνεδρίαση ο Κάμενεψ κι ο Ζηνόβιεφ έγραψαν μια

δήλωση την οποία κυκλοφόρησαν στα μέλη της επιτροπής Π ετρούπο

λης, της επιτροπής Μ όσχας, της περιφερειακής επιτροπής Μ όσχας και

της περιφερειακής επιτροπής Φινλανδίας, επιχειρηματολογώντας ενά

ντια στην απόφαση της κεντρικής επιτροπής.

Η α ν τίσ τα σ η τ η ς κε ντρικ ής επιτροπής σ το κά λεσμα τ ο υ Λέ νιν

Στις 16 Ο κτώβρη, δηλαδή εννέα μέρες πριν την εξέγερση, η κεντρι

κή επιτροπή ακόμα έδειχνε σημάδια νευρικότητας, διστακτικότητας

- 311 -

Τόνι Κλιφ

και ταλά ντευσης. Τα πρακτικά τη ς διευρυμένης συνεδρίασης (στην

οποία συμμετείχαν και μέλη της ηγεσίας της επιτροπής της Π ετρούπο

λης, της Σ τρατιω τικής Ο ργάνωσης, του σοβιέτ της Π ετρούπολης, οι

ηγέτες των μπολσεβίκων στα συνδικάτα, τις εργοστασιακές επιτροπές

και τους σιδηροδρομικούς) προκαλούν έκπληξη. Δύσκολα μπορεί να

πιστέψει κανείς πως με τέτοια ηγεσία η επανάσταση θα έβγαινε νικη

φόρα.

Στις 18 Ο κτώβρη έσκασε η βόμβα. Ο Κάμενεψ, σε συνεννόηση με

τον Ζηνόβιεψ, δημοσίευσε ένα άρθρο σε ένα μη κομματικό έντυπο, την

Novaia Zhisn του Γκόρκι, κάνοντας επίθεση στην ιδέα της εξέγερσης.

Ο Λένιν βγήκε έξω απ' τα ρούχα του από οργή. Την ίδια μέρα έγραψε

ένα γράμμα στην κεντρική επιτροπή απαιτώ ντας την διαγραφή των

δυο απεργοσπαστών.

Ο Λένιν συνάντησε μεγάλες δυσκολίες στο να πείσει τα μέλη της

κεντρικής επιτροπής για την ανάγκη της εξέγερσης. Ή ταν όπω ς εκείνες

τις μέρες που ο Κάμενεψ, ο Στάλιν κι άλλοι - μεταξύ 12 Μ άρτη και 5

Απρίλη - είχαν δώσει στήριξη στην Προσωρινή Κυβέρνηση και στον

πόλεμο. Και τότε η κεντρική επιτροπή έμοιαζε να είναι πολύ παθητική,

πολύ συμβιβαστική στην αντιμετώπισή τη ς απέναντι στους μενσεβί

κους και τους εσέρ ου ς, πολύ προσαρμοστική απέναντι στην Προσωρι

νή Κυβέρνηση. Είναι γεγονός πως η ανελέητη κριτική από τον Λένιν

από τη μια μεριά και η πίεση από την εργατική βάση από την άλλη,

ανάγκασαν την κεντρική επιτροπή να αλλάξει ριζικά πορεία τον Απρί

λη. Αλλά ο συντηρητισμός και η τάση προσαρμογής δεν εξαφανίζονται

με μια απλή παραδοχή του λάθους σε μια περίπτωση. Ο Λένιν, ξανά

και ξανά, ήταν αναγκασμένος να ξεπερνά τους λοχαγούς του. Η εξέ

γερση απαιτεί την μεγαλύτερη τόλμη και επομένως ο συντηρητισμός

της ηγεσίας εμφανιζόταν με ακόμα πιο ακραίο τρόπο απ' ότι τον Απρί

λη. Οι “Θ έσεις του Απρίλη” δεν είχαν γίνει α ποδεκτές απ' όλα τα μέλη

της κεντρικής επιτροπής. Η συνδιάσκεψη του Απρίλη είχε εκλέξει εν

νέα μέλη στην κεντρική επιτροπή, εκ των οποίων τα τέσσερα - ο Κάμε-

νεφ, ο Νόγκιν, ο Μιλιούτιν κι ο Φεντόροψ - ήταν δεξιοί που αντιδρού-

- 3 1 2 -


σαν στις θέσεις του Λένιν. Τώρα, πρόσθετα σε αυτούς τους τέσσερις, η

αντιπολίτευση στην εξέγερση ενισχύθηκε και από τους Ζηνόβιεψ, Ρί-

κοψ και Λουνατσάρσκι, ενώ κι ένας αριθμός κι άλλων μελών της κε

ντρική επιτροπής "τα μασούσε”

Πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε την ταλάντευση της ηγεσίας του

κόμματος και τον Απρίλη και τον Σεπτέμβρη - Οκτώβρη;

Καταρχήν, κάθε κόμμα, ακόμα και το πιο επαναστατικό, αναπό

φευκτα παράγει τον δικό του οργανωτικό συντηρητισμό - χωρίς τη

ρουτίνα δεν υπάρχει σταθερότητα. Σε μια επαναστατική κατάσταση, η

παράδοση πρέπει να συνδυάζεται με την πρωτοβουλία και την τόλμη.

Και η ρουτίνα και η πρωτοβουλία συγκεντρώνονται περισσότερο στην

κορυφή της ηγεσίας του κόμματος. Επιπλέον, ακόμα και το πιο επανα

στατικό κόμμα είναι υποκείμενο πιέσεων από εξω τερ ικές κοινωνικές

δυνάμεις. Η κύρια ψυχολογική υποστήριξη του κοινωνικού status quo

προέρχεται από την πεποίθηση της μικροαστικής τάξης, και μέσω της

επιρροής της και πολλών εργατών, πω ς οι καταπιεσμένες τάξεις είναι

εγγενώς κατώτερες, αδαείς και αδύναμες. Τ ο να εμποδίσει το επανα

στα τικό κόμμα να επηρεάζεται από την αστική κοινή γνώμη, το να

αποκόψει κάθε δεσμό με τα αστικά και μικροαστικά στρώματα, το να

“μονώσει” το κόμμα από τις ξένες επιρροές, ήταν ένας στόχος για τον

οποίο ο Λένιν έδινε μάχες όλη του ζωή. Αλλά κανένα κόμμα δεν μπορεί

να απελευθερω θεί εντελώς από τις πιέσεις του μικροαστικού περιβάλ

λοντος.

Τ ο πιο αιχμηρό σημείο καμπής, στο οποίο η πίεση της αστικής δυ

σπιστίας στο δυναμικό των καταπιεσμένων εξωτερικεύεται με τον πιο

έντονο τρόπο, είναι η στιγμή κατά την οποία το επαναστατικό κόμμα

πρέπει να κάνει το βήμα από το έργο της προετοιμασίας, της προπα

γάνδα, της ζύμωσης, της οργάνωσης στον άμεσο αγώνα για την κρατι

κή εξουσία, στην ένοπλη εξέγερση.

Τ ο επ α ν α στατικό κόμμα α ν απ τύσσεται μέσα σε μια ο λόκληρη

ιστορική περίοδο, στη διάρκεια της οποίας η εμπειρία πείθει τα μέλη

του ότι ο συσχετισμός των ταξικών δυνάμεων είναι τέτοιος που δίνει

- 31 3 -

Τόνι Κλιφ

στην καπιταλιστική τάξη μεγαλύτερη εξουσία πάνω στην εργατική τά

ξη. Ενώ οι εργάτες μπορεί να είναι ισχυρότεροι σε μεμονωμένα σημεία

το υ π εδ ίου μά χης, συνο λικά είναι πιο αδύναμ οι α π έν α ντι σ το υ ς

εχθρούς τους. Αν αυτό δεν ίσχυε, η κυριαρχία των καπιταλιστών θα εί

χε γίνει προ καιρού παρελθόν. Κάθε επαναστατικό κόμμα που δεν κρα-

τάει τον έλεγχο της ανυπομονησίας του όλα αυτά τα χρόνια, θα κατα

δίκαζε τον εαυτό του σε τυχοδιωκτισμό και στην αυτοκαταστροφή του.

Αλλά έρχεται η στιγμή - και αυτό είναι το νόημα της επανάστασης -

που η συνήθεια να βλέπεις τον εχθρό σαν ισχυρότερο γίνεται το κύριο

εμπόδιο στον δρόμο για την νίκη. Αυτή η συντηρητική αντιμετώπιση

εκφράστηκε η ίδια στην αντιπολίτευση του Ζηνόβιεφ και του Κάμενεψ

στην επερχόμενη εξέγερση: “Αυτή τη στιγμή το πιο βλαβερό πράγμα

απ' όλα θα ήταν να υποτιμήσουμε την ισχύ του εχθρού και να υπερτι

μήσουμε τη δική μας” έγραψαν ο Κάμενεψ κι ο Ζηνόβιεφ στις 1 ΙΟ κτώ -

βρη.

Υπάρχει κι ένα άλλο σοβαρό εμπόδιο που δυσχεραίνει την προ

σπάθεια τη ς α πότομης στροφ ής του κόμματος προς την εξέγερση: η

κατάσταση των διαθέσεων του προλεταριάτου τις παραμονές του ένο

πλου ξεσηκωμού. Οι μάζες μπορεί να περιμένουν παθητικές και ανέτοι

μες για α υθόρμητες δράσεις. Στη Ρωσία η εμπειρία του Απρίλη, του

Ιούνη και του Ιούλη, μαζί με το επεισόδιο του Κορνίλοφ οιδήγησαν τις

μάζες στο συμπέρασμα πω ς οι μεμονω μένες, ασυντόνιστες δράσεις

ήταν άχρηστες. Ανάμεσα στην εκρηκτική διάθεση των πρώτων ημερών

και την αυτοπεποίθηση που γεννήθηκε από τον καλά καθοδηγημένο,

ακούραστο αγώνα των μαζών, που διεύθυνε μια καθαρή επαναστατική

ηγεσία, μεσολάβησε μια παύση, μια νηνεμία.

Ο ρ ό λ ο ς το υ σ υ ν θ ή μ α το ς τ η ς “δ ημ ο κρ ατικής δ ικ τα το ρίας"Έχουμε περιγράφει παραπάνω τον ρόλο του συνθήματος “Για μια

δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς” στον

αγώνα των μπολσεβίκων ενάντια στον Τσαρισμό από το 1905. Ας δού

- 3 1 4 -


με τώρα την επίδραση αυτού του συνθήματος του πα ρελθόντος των

μπολσεβίκων στις κρίσιμες μέρες που ο Λένιν έδινε τη μάχη για να

στρέψει την κεντρική επιτροπή στην αποδοχή της άμεσης ανάγκης για

την εξέγερση.

Οι μπολσεβίκοι υποστήριζαν ότι η επερχόμενη επανάσταση θα

ήταν μια αστική δημοκρατική επανάσταση. Μ ε αυτό εννοούσαν μιαν

επανάσταση που θα ήταν το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα

στις παραγωγικές δυνάμεις του καπιταλισμού, από τη μια πλευρά, και

του Τσαρισμού, των γαιοκτημόνων και των άλλων υπολειμμάτων της

φεουδαρχίας, από την άλλη. Τ ο καθήκον της δημοκρατικής δικτατο

ρίας δεν θα ήταν να δημιουργήσει μια σοσιαλιστική κοινωνία ή έστω

μεταβατικές μορψές προς μια τέτοια κοινωνία, αλλά να απαλλαγεί από

τα βαρίδια του μεσαιωνισμού.

Ο Λένιν δεν άλλαξε αυτή την άποψη παρά μόνο μετά την επανά

σταση του Φλεβάρη του 1917. Στο Ό πόλεμος και η ρώσικη σοσιαλδη

μοκρατία” (Σ επτέμβρης 1914), για παράδειγμα, έγραψε ακόμα πω ς η

ρώσικη επανάσταση πρέπει να αυτοπεριοριστεί “ στις τρεις θεμελιακές

συνθήκες για σταθερή δημοκρατική μεταρρύθμιση, δηλαδή μια αβασί

λευ τη δημοκρα τία (με πλήρη ισ ό τη τα και α υτο διά θεση όλω ν τω ν

εθνών), απαλλοτρίωση τη ς έγγειας ιδιοκτησίας [των γαιοκτημόνων]

και εργάσιμη μέρα των οκτώ ωρών.8

Ακόμα περισσότερο, είναι καθαρό σε όλα τα γραπτά τπυ Λένιν μέ

χρι το 1917 πω ς περίμενε ότι θα μεσολαβούσε ένα μεγάλο χρονικό με

σοδιάστημα ανάμεσα στην επερχόμενη αστική επανάσταση και την

επερχόμενη προλεταριακή επανάσταση.

Η δύναμη του Λένιν βρισκόταν στο ότι γΓ αυτόν η δημοκρατική δι

κτατορία ήταν μια δυναμική, και συνεπώς συγκεκριμένα εξελισσόμενη,

αντίληψη. Ή ταν μια αλγεβρική εξίσωση που χρειαζόταν την εισαγωγή

πιο συγκεκριμένων αριθμητικών παραγόντων. Δεν ήταν μια υπερ-ιστο-

ρική αφαίρεση, αλλά ένας οδηγός για δράση.

Τώρα η ιστορία έβαζε επίμονα την εναλλακτική πρόταση: είτε νίκη

της αντεπανάστασης ή μια νικηφόρα επανάσταση που θα είχε κατάλη

- 315 -

Τόνι Κλιφ

ξη την δικτατορία του προλεταριάτου.

Παρ' όλη τη δυναμική της, η αντίληψη του Λένιν για την δημοκρα

τική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς, μετά τον Φ λεβ ά

ρη 1917 έγινε ψρένο στον αγώνα για εργατική εξουσία και χρησιμοποι-

ήθηκε επανειλημμένα στο εσω τερ ικό του μπολσεβίκικου κόμματος

ανάμεσα στον Φλεβάρη και τον Ο κτώβρη από αυτούς που αντιδρού-

σαν στην πάλη του Λένιν για να ξεκινήσει η εξέγερση.

Τ ο κόμμα προ σ α ρμ ό ζεται σ τ ο ν Συ ντα γ μ α τισ μ όΗ αντιπαράθεση πάνω στο ζήτημα της εξέγερσης περιορίστηκε κυ

ρίως στα κορυφαία όργανα του μπολσεβίκικου κόμματος - την κεντρι

κή επιτροπή, τις επιτροπές Π ετρούπολης και Μ όσχας, την Στρατιωτι

κή Οργάνωση κλπ - και κρατήθηκε μυστική από την κοινή θέα. Ο μως,

μια πλευρά της διαμάχης για την εξέγερση ανάμεσα στους μπολσεβί

κους ηγέτες δημοσιοποιήθηκε: η άποψή τους σχετικά με την Δημοκρα

τική Συνδιάσκεψη και το Προ-κοινοβούλιο που προωθούσαν οι μενσε

βίκοι κι οι Σ οσιαλεπαναστάτες (Εσέροι).

Ο ι μενσεβίκοι και οι Σ οσιαλεπαναστάτες ηγέτες αποφάσισαν να

καλέσουν μια Δημοκρατική Συνδιάσκεψη στις 14 -19 Σεπτέμβρη με

στό χο να καλύψουν τις ρωγμές στην κυβέρνηση και να δείξουν ότι

υπήρχε λαϊκή υποστήριξη προς την κυβέρνηση. Σκόπευαν να το οργα

νώσουν σαν αντίπαλο δέος στο Συνέδριο των σοβιέτ. Οι συμβιβαστικοί

ηγέτες προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια νέα βάση για τους ίδιους

με ένα τεχνητό συνδυασμό διαφορετικού τύπου οργανώσεων. Οι ανα

λογίες των αντιπροσώπων είχαν καθοριστεί εντελώς αυθαίρετα, αλλά

υπάκουαν όλες σε ένα κανόνα: ότι οι οργανώσεις των ανωτέρων κοινω

νικών στρωμάτων αντιπροσωπεύονταν καλύτερα από αυτές των κατω

τέρων. Τα ζέμστβος και οι συνεταιρισμοί είχαν συντριπτικά μεγαλύτε

ρη εκπροσώπηση από τα σοβιέτ. Πριν κλείσει τις εργασίες της η Δημο

κρατική Συνδιάσκεψη διόρισε ένα διαρκές Συμβούλιο της Δημοκρατίας

ή Προ-κοινοβούλιο, αποτελούμενο από μέλη της, το οποίο θα αντιπρο

- 316 -


σώ πευε το έθνος μέχρι την έναρξη της Συντακτικής Συνέλευσης.

Η αντιπαράθεση ανάμεσα στους μπολσεβίκους ηγέτες για το αν θα

πρέπει ή όχι να συμμετέχουν σε αυτούς τους θεσμούς υπέκρυπτε μια

πολύ πιο σημαντική αντιπαράθεση για αν θα έπρεπε ή όχι να προχω

ρήσουν άμεσα στην ένοπλη εξέγερση.

Ο Λένιν πίστευε πω ς οι επαναστάτες πρέπει να συμμετέχουν στους

κοινοβουλευτικούς θ εσ μ ο ύ ς', μόνο στον βαθμό που η ανατροπή του

καθεστώτος δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη. Ο μως, τώρα κάθε υπο

στήριξη στη συμμετοχή των μπολσεβίκων ισοδυναμούσε με αντίθεση

στην εξέγερση και γι’ αυτό κάλεσε τους μπολσεβίκους να μην συμμετέ

χουν σε α υτούς τους θεσμούς. Η ηγεσία των μπολσεβίκων δεν πήρε

υπόψη τα επιχειρήματά του και υιοθέτησε μια συμβιβαστική άποψη. Τα

πρακτικά της συνεδρίασης της κέντρικής επιτροπής στις 21 Σ επτέμ

βρη, αναψέρουν:

"Όσον αψορά την Δημοκρατική Συνδιάσκεψη αποψασίζεται να μην την εγκαταλείψουμε αλλά να περιοριστούμε να ανακαλέσουμε τα μέλη του κόμματός μας που συμμετέχουν στο προεδρείο. Ο σον αψορά το Προ-κοινοβούλιο, αποφασίζουμε με ψήφους 9 κατά 8 να μην συμμετέχουμε. Δεδομένου, όμως, ότι οι ψήφοι μοιράστηκαν σχεδόν ισομερώς, η τελική απόφαση θα παρθεί από κομματική συνέλευση που πρέπει να οργανωθεί αμέσως σε συνεργασία με την μπολσεβίκικη ομάδα της Δημοκρατικής Συνδιάσκεψης.

Με ψήφους 77 εναντίον 50, η συνέλευση αποφάσισε την συμμετοχή στο προ-κοινοβούλιο. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε από την κεντρική επιτροπή?

Ο Λένιν οργίστηκε τόσο πολύ που ζήτησε να καλεστεί ένα έκτακτο

συνέδριο του κόμματος, προω θώ ντας μια πλατφόρμα για αποχή από

το Προ-κοινοβούλιο. Από δω και στο εξής όλα τα γράμματα και τα άρ

θρα του είναι ένα συνεχές σψυροκόπημα πάνω σε αυτό το ζήτημα: δεν

πρέπει να πάμε στο Προ-κοινοβούλιο αλλά στους δρόμους - να παλέ

ψουμε για την εξουσία. Τ ο έκτακτο συνέδριο δεν χρειάστηκε να γίνει: η

πίεση από τον Λένιν είχε τα απαιτούμενα αποτελέσματα και στην κε-

- 3 1 7 -

Τόνι Κλιφ

ντρική επιτροπή και στην μπολσεβίκικη ομάδα για το Προ-κοινοβού-

λιο.

Ο Λένιν αναφέρθηκε προσωπικά στον Τρότσκι επιδοκιμάζοντας

την αιχμηρή αντίθεσή του στη συμμετοχή στο Προ-κοινοβούλιο:

“Ο Τρότσκι ήταν υπέρ της αποχής. Μ πράβο σύντροφε Τρό- τσκι!

Η αποχή ηττήθηκε στην μπολσεβίκικη ομάδα της Δημοκρατικής Συνδιάσκεψης.

Ζήτω η αποχή!"10

Τελικά , στις 5 Ο κτώ βρη η κεντρική επιτροπ ή υπ οχώ ρησε στην

άποψη του Λένιν και αποφάσισε, με μόνο μία αντίθετη ψήφο, του Κά-

μενεψ, να αποχωρήσει από το Π ρο-κοινοβούλιο την πρώτη μέρα του.

Ο Τ ρ ότσκι πέτυχε να πείσει τους μπολσεβίκους α ντιπροσώπους ότι

έπρεπε να μποϋκοτάρουν αυτό το όργανο - πάλι με μία ψήφο κατά.

Στις 7 Ο κτώβρη διάβασε μια μαχητική ανακοίνωση στο Προ-κοι-

νοβούλιο. Αυτή πιθανώς ήταν η πρώτη φορά που εμφανίστηκε σαν ο

καντρικός μπολσεβίκος εκπρόσωπος. Ο Σουχάνοψ περιγράφει τη ση-

νή:

“Στην αίθουσα υπήρχε μια περίεργη αίσθηση. Για τους περισσότερους από τους μπουρζουάδες ο διαβόητος ηγέτης των συμμοριτών, των χασομέρηδων και των αλητών, ήταν μια νέα γνωριμία.

Ο επίσημα διακηρυγμένος σκοπός της Δημοκρατικής Συνδιάσκεψης', ξεκίνησε ο Τ ρότσκι, ήταν η εξάλειψη του προσωπικού καθεστώτος που έθρεψε την ανταρσία του Κορνίλοφ και η δημιουργία μιας υπεύθυνης κυβέρνησης ικανής να σταματήσει τον πόλεμο και να προωθήσει την σύσταση μιας Συντακτικής Συνέλευσης σε ορισμένο χρόνο. Στο μεταξύ, πίσω από τις πλάτες της Δημοκρατικής Συνδιάσκεψης, έχουν υπάρξει ευθέως αντίθετα αποτελέσματα μέσα από τις παρασκηνιακές συμφωνίες του πολίτη Κερένσκι, των Καντέ και των ηγετών των μενσεβίκων και των Σοσια λεπα να στα τώ ν. Εχει σχηματιστεί μια κυβέρνηση στην οποία τον ηγετικό ρόλο παίζουν ορκισμένοι και κρυφοί Κορνιλο- φικοί. Τ ο ότι αυτή η κυβέρνηση δεν θα έχει να δώσει κανέναν

- 31 8 -


απολογισμό |στο Συμβούλιο της Δημοκρατίας], θεσμοθετήθηκε και τυπικά. Τ ο Συμβούλιο της Ρωσικής Δημοκρατίας ανακηρύ- χθηκε συμβουλευτικό σώμα. Τα στοιχεία που κατέχουν ιδιοκτησία βρίσκονται στο Π ροσωρινό Συμβούλιο σε αριθμούς που, όπως δείχνουν οι εκλογές σε όλη τη χώρα, δεν δικαιούνται. Είναι ακριβώς το κόμμα των Καντέ που έχει κάνει την κυβέρνηση ανεξάρτητη από το Συμβούλιο της Δημοκρατίας. Τα στοιχεία που κατέχουν ιδιοκτησία θα είναι χωρίς αμφιβολία σε λιγότερο πλεονεκτική θέση στην Συντακτική Συνέλευση απ' ότι στο Συμβούλιο της Δημοκρατίας. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει αλλιώς από το να δίνει απολογισμό στην Συντακτική Συνέλευση. Αν τα στοιχεία που κατέχουν ιδιοκτησία, πραγματικά ετοιμάζονταν για την Συντακτική Συνέλευση σε ενάμιση μήνα, δεν θα είχαν κανένα λόγο να υπερασπίζονται τον μη απολογιστικό χαρακτήρα της κυβέρνησης σήμερα. Το όλο ζήτημα είναι ότι οι αστικές τάξεις έχουν βάλει στον εαυτό τους το στόχο να εμποδίσουν τη σύγκλιση της Συντακτικής Συνέλευσης...'

Έγινε σάλος. Φ ω νές από τα δεξιά: Ψέματα!’ Ο τρότσκι προσπάθησε να δείξει πλήρη αδιαφορία και δεν ύψωσε τη φωνή του. Στα πεδία της βιομηχανίας, της γεωργία και των προμηθειών η πολιτική της κυβέρνησης και των κατεχόντων τάξεων έχει διογκώσει τον όλεθρο που προκάλεσε ο πόλεμος. Οι ιδιοκτήτριες τάξεις, που προκάλεσαν τον ξεσηκωμό, ετοιμάζονται τώρα να τον τσακίσουν και ακολουθούν ανοικτά μια πορεία που οδηγεί στο σκελετωμένο χέρι της πείνας, με την οποία περιμένουν να στραγγαλίσουν την επανάσταση και την Συντακτική Συνέλευση πρώτη απ' όλα.

Η εξωτερική πολιτική δεν είναι λιγότερο εγκληματική. Μ ετά από σαράντα μήνες πολέμου η πρωτεύουσα απειλείται από ένα θανάσιμο κίνδυνο. Η ανταπόκριση ήταν ένα σχέδιο για να μεταφερθεί η κυβέρνηση στη Μόσχα. Η ιδέα της παράδοσης της επαναστατικής πρωτεύουσας στα γερμανικά στρατεύματα δεν προ- καλεί ίχνος ανησυχίας στις αστικές τάξεις. Αντιθέτως, είναι αποδεκτή ως ο φυσικός δεσμός με τη γενική πολιτική τους που υποτίθεται πως θα τις βοηθήσει στην αντεπαναστατική συνωμοσία τους'.

Ο σάλος έγινε εντονότερος. Οι πατριώτες σηκώθηκαν όρθιοι από τα καθίσματά τους και δεν άψηναν τον Τρότσκι να συνεχίσει

- 319 -

Τόνι Κλιφ

να μιλά. Μια φωνή ακούστηκε: Κάθαρμα!' Εδώ σημειώνω πως στη διάρκεια όλης της επανάστασης, πριν και μετά τους μπολσεβίκους, ούτε στην Ταυρίδα, ούτε στο Σμόλνι, όσο θυελλώδεις και να ήταν οι συνεδριάσεις και όσο έντονη κι αν ήταν η ατμόσφαιρα, δεν υπήρξαν ποτέ τέτοιες κραυγές στις συναντήσεις του απλού κόσμου της βάσης. Όμως, αρκούσε να βρεθούμε στις ωραίες αίθουσες του ανακτόρου Μαριάν, αυτή η συντροφιά από κουστου- μάτους δικηγόρους, καθηγητές, χρηματιστές, γαιοκτήμονες και στρατηγούς για να αναγεννηθεί αμέσως η ατμόσφαιρα της ταβέρνας που επικρατούσε στην αστική Κρατική Δούμα.

Ο πρόεδρος κάλεσε σε τάξη τη συνέλευση. Ό Τ ρότσκι στεκόταν εκεί σαν να μην τον ενδιέφερε τίποτα απ' όλα αυτά και τελικά μπόρεσε να συνεχίσει.

Εμείς, η μπολσεβίκικη φράξια του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος διακηρήσουμε ότι αυτή η κυβέρνηση εθνικής προδοσίας και αυτό το “Συμβούλιο’,' εμείς -'

Ό σάλος έγινε απελπιστικά μεγάλος. Η πλειοψηφία των δεξιών σηκώθηκαν όρθιοι με προφανή στόχο να διακόψουν την ομιλία.Ο Τρότσκι αρχίζοντας να χάνει την ψυχραιμία του και μιλώντας μέσα στην οχλοβοή, ολοκλήρωσε:

-ότι δεν έχουμε τίποτε κοινό με αυτούς. Δεν έχουμε τίποτα κοινό με αυτή την δολοφονική διαπλοκή ενάντια στο λαό που εξελίσσεται πίσω στα παρασκήνια. Αρνούμαστε να της δώσουμε κάλυψη ούτε για μια μέρα. Εγκατλείποντας το Προσωρινό Συμβούλιο καλούμε τους εργάτες, τους αγρότες και τους στρατιώ τες όλης της Ρωσίας να είναι ακλόνητοι και θαρραλέοι. Η Πετρούπολη είναι σε κίνδυνο, το έθνος είναι σε κίνδυνο. Τα κυβερνώντα κόμματα τον αυξάνουν. Μόνο το έθνος μπορεί να σώσει τον εαυτό του και τη χώρα. Κάνουμε έκκληση στο λαό: Ζήτω η άμεση, τίμια δημοκρατική ειρήνη, όλη η εξουσία στα σοβιέτ. Όλη η γη στο λαό, ζήτω η Συντακτική συνέλευση!'”"

Ό λοι οι μπολσεβίκοι σηκώθηκαν και έφυγαν από την αίθουσα συ-

νοδευόμενοι από φωνές "πηγαίνετε στα γερμανικά τραίνα σας!"

Η δραματική αποχώρηση των μπολσεβίκων από τη Δημοκρατική

Συνδιάσκεψη μπορούσε να έχει μόνο ένα καθαρό νόημα: “...υπήρχε μό

νο ένας δρόμος για [τους μπολσεβίκους) έξω από το Π ρο-κοινοβούλιο”

- 320 -


γράφει ο Σουχάνοφ. “Στα οδοφράγματα. Αν αφήνουν πίσω τους την

εκλογική κάλπη, πρέπει να πάρουν το τουφέκι’!12

Τ ο γύρισμα της πλάτης στο Π ρο-κοινοβούλιο σήμαινε μια στροφή

προς την ένοπλη εξέγερση, υποστήριξαν ο Λένιν κι ο Τρότσκι. Η έκθ ε

ση του σοβιέτ της Π ετρούπολης για την αποχώρηση των μπολσεβίκων

από το Προ-κοινοβούλιο τέλειωνε με το σύνθημα “Ζήτω ο άμεσος και

ανοικτός αγώνας για την επαναστατική εξουσία στη χώρα!’.’ Αυτό ήταν

στις 9 Οκτώβρη. Την ίδια μέρα το σοβιέτ της Π ετρούπολης αποδέχθη

κε την πρόταση του Τρότσκι να δημιουργήσει μια Στρατιωτική Επανα

στατική Επιτροπή στην οποία να προεδρεύει ο ίδιος ο Τρότσκι ω ς πρό

εδρος του σοβιέτ. Αυτή θα ήταν το γενικό επιτελείο της ένοπλης εξέ

γερσης.

0 Λ έ νιν υιοθετεί τ η σω στή σ τρα τηγική και τ η λ ά θ ο ς τακτικ ή

Ενώ ο Λένιν α π ο δείχθηκ ε α π ο λ ύτω ς σ ω σ τό ς στην στρατηγική

απόφ αση, την ανάγκη για ένοπ λη εξέγερσ η για την κατάληψη της

εξουσίας, οι τεχνικές προτάσεις του, οι λεπτομέρειες των σχεδίων που

χάραζε, είχαν πολλά μειονεκτήματα.

Ας εξετάσουμε την πρόταση ότι η επανάσταση έπρεπε να ξεκινή

σει από τη Μόσχα. Πίστευε πω ς στη Μ όσχα η εξέγερση θα μπορούσε

να προχωρήσει σχεδόν χωρίς να πέσει σταγόνα αίματος. Ο πω ς εξελί

χθηκαν τα πράγματα, ακόμα και μετά την επιτυχία του ξεσηκω μού

στην Π ετρούπολη στις 25 Ο κτώβρη, οι μπολσεβίκοι της Μ όσχας τα

βρήκαν πολύ σκούρα. Η εξέγερση εκεί κράτησε πολύ περισσότερο -

οκτώ μέρες αιματηρών μαχών - και απαίτησε πολύ περισσότερες θυ

σίες.

Προκαλεί έκπληξη που ο Λένιν θεωρούσε πω ς η Μ όσχα θα ήταν

το σημείο έναρξης της εξέγερσης. Καταρχήν, το προλεταριάτο της Μ ό

σχας ήταν σκορπισμένο σε πολλά μικρά εργοστάσια και ήταν πολύ πιο

καθυστερημένο από το προλεταριάτο της Π ετρ ούπολη ς.11 Οι μηχα-

- 321 -

Τόνι Κλιφ

νουργοί που ήταν η πρωτοπορία της εργατικής τάξης ήταν μόλις το

ένα τέτα ρτο από α υτούς που υπήρχαν στην Π ετρούπολη. Στην Π ε

τρούπολη οι μεταλλεργάτες σαν σύνολο αποτελούσαν το 41,5% όλων

των εργατών (το 1914). Στη Μ όσχα το αντίστοιχο νούμερο ήταν 15,3%

(το 1913)14 Οι εργάτες της Μ όσχας ήταν πολύ λιγότερο καθαροί προ

λετάριοι από τους εργά τες της Π ετρούπολης: 40% από αυτούς καλ

λιεργούσαν μικρά κτήματα στην κοντινή επαρχία και το 22,8% ήταν και

ιδιοκτήτης αυτών των μικρών κτημάτων. (Οι αντίστοιχοι αριθμοί για

την Π ετρούπολη ήταν 16,5% και 7,8%).15

Τα στοιχεία για τις απεργίες στη Μ όσχα υπολείπονταν πολύ αυτά

της Π ετρούπολης. Ανάμεσα στο 1895 και το 1916 οι κυβερνητικές στα

τιστικές ανέφεραν 17,6 απεργίες ανά εργάτη της Π ετρούπολης, αλλά

μ 'νο 3,5 για κάθε εργάτη της ευρύτερης περιοχής της Μ όσχας.16 Στη

διάρκεια του πόλεμου στη Μ όσχα οι εργάτες που συμμετείχαν σε πολι

τικές α περγίες ήταν λιγότεροι από 9%, ενώ στην Π ετρούπολη ήταν

74%.17 Ο Κόενκερ δίνει την εξής ερμηνεία:

“Μεγάλο μέρος αυτής της διαφοράς μπορεί να ερμηνευθεί από την διαφορετική βιομηανική σύνθεση των δυο πρωτευουσών. Η κυρίαρχη βιομηχανία στην Αγία Πετρούπολη ήταν τα εργοστάσια μετάλλου και οι μεταλλεργάτες ήταν με απόσταση οι πιο ενεργοί απεργοί: για κάθε εκατό ρώσους μεταλλεργάτες οι πενη- νταέξι απεργούσαν κατά μέσο όρο κάθε χρόνο ανάμεσα στο 1895 και το 1916.0 αντίστοιχος αριθμός για τους εργάτες κλωστοϋφαντουργίας που κυριαρχούσαν στην επαρχία της Μόσχας ήταν 25 στους εκατό και για τους εργάτες στα τρόφιμα, μια άλλη κύρια βιομηχανία της Μόσχα, μόνο επτά στους εκατό εργάτες απεργούσαν κάθε χρόνο. Αυτές οι διαφορές στη βιομηχανία μπορούν να εξηγηθούν εν μέρει από τους χαμηλούς μισθούς και τον ψηλό αριθμό γυναικών σε αυτούς τους λιγότερο απεργιακούς’ κλάδους της βιομηχανίας, αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν πως η Μόσχα ήταν, σε μεγάλο βαθμό, στην οπισθοφυλακή του απεργιακού κινήματος... Τ ο απεργιακό κίνήμα το οδηγούσαν ... οι βιομηχανίες με τον μεγαλύτερο αριθμό ειδικευμένων, καλύτερα πληρωμένων και μορφωμένων εργατών στις πόλεις...”1*

- 322 -


Στη διάρκεια των μηνών της επανάστασης του 1917,

“...οι ρυθμοί καθορίζονταν από την Πετρούπολη, ενώ η Μόσχα από τον Φλεβάρη μέχρι την κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ τον Οκτώβρη, ακολουθούσε. Οι διαδηλώσεις του Φλεβάρη ξεκίνησαν στη Μόσχα μόνο αψού έψτασαν τα νέα ότι το παλιό καθεστώς είχε καταρρεύσει στην Π ετρούπολη. Οι οργισμένες διαδηλώσεις του Ιούνη στην πρωτεύουσα, όπου οι εργάτες και οι στρατιώτες απαιτούσαν ριζικές λύσεις στα προβλήματα του πολέμου και της πολιτικής εξουσίας, βρήκαν τον απόηχό τους στη Μόσχα μόνο με βιαστικά οργανωμένες συγκεντρώσεις στις γειτονιές. Οι μέρες του Ιούλη, που προκάλεσαν ένοπλες αντιπαραθέσεις μεταξύ επαναστατών στρατιωτών και εργατών από τη μια και υπερασπιστών της Προσωρινής Κυβέρνησης από την άλλη, είχαν αντίκτυπο στη Μόσχα μόνο μια μικρή παρέλαση άοπλων μπολσεβίκων κάτω από τους χλευασμούς μεγάλου πλήθους ντόπιων πολιτών’.’19

Τ α γεγονότα του Ιούλη είναι ιδιαιτέρως διαψωτιστικά. Στην Π ε

τρούπολη στις 3 Ιούλη διαδήλωσαν περίπου 400 .000 εργάτες και στρα

τιώτες. Ποια ήταν η εικόνα στη Μόσχα;

Ό τα ν η τα μέλη της επιτροπής Μ όσχας του μπολσεβίκικου κόμματος έμαθαν για τις διαδηλώσεις στην Πετρούπολη ψήφισαν απρόθυμα να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους και κάλεσαν τους εργάτες να κάνουν πορεία στο κέντρο της πόλης και να απαιτήσουν την εξουσία των σοβιέτ. Η πορεία ορίστηκε για τις έξι το απόγευμα της 4ης Ιούλη.

Σύμψωνα με όλες τις περιγραφές η διαδήλωση ήταν ένα ένα αξιολύπητο γεγονός. Οι ομάδες των διαδηλωτών αποδοκιμάζο- νταν στο δρόμο για το κέντρο της πόλης από παρέες μεθυσμένων αλητών'. Στις 10 το βράδυ, μόνο μερικοί διαδηλωτές είχαν καταφέρει να ψτάσουν στην πλατεία Σκομπέλεφ μπροστά στο κτίριο των σοβιέτ και ακόμα κι αυτοί ήταν ελάχιστοι κι αντιμέτωποι με ένα εχθρικό πλήθος που γιούχαρε και έβριζε την μικρή ομάδα των μπολσεβίκων. Μ ετά από μερικές θαρραλέες ομιλίες οι διαδηλωτές αποχώρησαν - στην πραγματικότητα υποχώρησαν- προς τα γραφεία των μπολσεβίκων που βρίσκονταν εκεί κοντά για να επουλώσουν τις πληγές τους και vu αποτιμήσουν τη ζημιά

- 323 -

Τόνι Κλιφ

που έφεραν οι μέρες του Ιούλη στο κόμμα τους'.’20

Η φρουρά της Μ όσχας ήταν επίσης πιο καθυστερημένη από αυτή

της Π ετρούπολης. Ή ταν πιο απομονωμένη από το μέτωπο. Επιπλέον,

τα στρατεύματα στην Π ετρούπολη είχαν την εμπειρία του βαπτίσμα-

τος στην επανάσταση του Φλεβάρη, ενώ στη Μ όσχα δεν χρειάστηκε να

δώσουν μάχη για τη νίκη. Παραπέρα, το επαναστατικό πνεύμα στην

Π ετρούπολη έπαιρνε ώθηση από την απειλή της μεταφοράς των συ

νταγμάτων στο μέτωπο. Η φρουρά της Μ όσχας δεν αντιμετώπιζε τέ

τοια πίεση.

Ο υποκειμενικός παράγοντας - η ηγεσία του μπολσεβίκου κόμμα

τος - ήταν επίσης πολύ πιο αδύναμη στη Μ όσχα απ' ότι στην Π ετρού

πολη:

"...ο χαρακτήρας της επαναστατικής ηγεσίας για όλα τα κόμματα στη Μόσχα διέφερε από αυτόν της Πετρούπολης. Η πρωτεύουσα ήταν ένα κέντρο πολιτικής εξουσίας και φυσικά οι πολιτικοί ηγέτες συγκεντρώνονταν σε αυτό το κέντρο εγκαταλείποντας τη Μόσχα και τα άλλα περιφερειακά κέντρα με ακτιβιστές δεύτερης κατηγορίας ή ανθρώπους που οι τοπικοί δεσμοί τους ήταν σημαντικότεροι για τους ίδιους παρά να βρίσκονται στο κέντρο της επαναστατικής δραστηριότητας. Έτσι, η πολιτική ηγεσία στη Μ όσχα σημαδευόταν από αυτοσυγκράτηση και μετριοπάθεια...’’21

Ο Νόγκιν, ο μπολσεβίκος πρόεδρος του σοβιέτ της Μ όσχας, ήταν

αντίθετος με την εξέγερση του Οκτώβρη. “Η κομματική επιτροπή της

Μ όσχας στην πραγματικότητα είχε αντίθεση με την ένοπλη εξέγερση

σε όλη της διάρκεια’.’22 Μ όνο στις 25 Ο κτώβρη δημιουργήθηκε στη Μ ό

σχα μια Σ τρατιω τική Επαναστατική Επιτροπή και αυτή α π ο τελείτο

στην αρχή από τέσσερις μπολσεβίκους, δύο μενσεβίκους και έναν από

του Ενωμένους Δ ιεθνιστές. Οι μενσεβίκοι ομολόγησαν δημόσια ότι

μπήκαν στην Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή για να εμποδίσουν

το έργο της (σύντομα αποχώρησαν). Στην Π ετρούπολη η Στρατιωτική

Επαναστατική Επιτροπή υπήρχε από τις 9 Οκτώβρη.

«...Ο ι μπολσεβίκοι της Κόσχας έκαναν απρόθυμα προετοιμασίες

- 3 2 4 -


για να υποστηρίζουν την εξέγερση στην πρωτεύουσα... Η αναποψασι-

στικότητα καθυστέρησε την πάλη για την εξουσία στη Μόσχα. Για δ έ

κα μέρες , αρχίζοντας από τις 25 Ο κτώβρη, η εξουσία τοπικά παιζό

ταν... Αψιμαχίες στους δρόμους ανάμεσα σε ψιλοκυβερνητικούς ευέλπι-

δες (γιούνκερς) και τους επαναστάτες στρατιώ τες άρχισαν τη νύχτα τις

27ης Ο κτώβρη με ανταλλαγές πυρών στην κόκκινη πλατεία»23

Στην Π ετρούπολη η ένοπλη εξέγερση συντελέστηκε σε δύο δόσεις:

η πρώτη στις αρχές του Ο κτώβρη, όταν τα συντάγματα της Π ετρούπο

λης, υπακούοντας στην απόφαση του σοβιέτ, αρνήθηκαν να εφαρμό

σουν διαταγές του επιτελείου. Και η δεύτερη στις 25 Ο κτώβρη, όταν

απαιτήθηκε μια ελάχιστη και βοηθητική εξέγερση. Αλλά στη Μ όσχα η

εξέγερση έγινε σε ένα βήμα και αυτή ήταν πιθανώς η κύρια αιτία που

είχε μεγαλύτερη διάρκεια και αίμα.” Σ τη Μ όσχα, 500 υποστηρικτές

των μπολσεβίκων σκοτώθηκαν στη διάρκεια της εξέγερσης, σε σύγκρι

ση με μόνο έξι στην Π ετρούπολη.25 Αν είχε ξεκινήσει η εξέγερση στη

Μ όσχα, πριν υπάρξει δράση στην Π ετρούπολη, θα είχε κρατήσει πολύ

περισσότερο και θα ήταν πολύ περισσότερο αιματηρή, ενώ το α ποτέ

λεσμα θα ήταν πολύ αμφίβολο. Κι αυτό θα είχε αποφασιστική επίδρα

ση συνολικά στην επανάσταση.

Ο πω ς σημειώσαμε ο Λένιν έβαλε πίεση στον Σμίλγκα , τον επικε

φαλής της περιφερειακής επιτροπ ής τω ν σοβιέτ στην Φινλανδία, να

επιχειρήσει μια επίθεση στην Προσωρινή Κυβέρνηση χρησιμοποιώντας

τα στρατεύματα που στάθμευαν εκεί με την υποστήριξη του στόλου

της Βαλτικής. Κάτι τέτοιο σίγουρα θα απέβαινε καταστροφικό, θάβο

ντας κά θε ελπ ίδα για εξέγερσ η. Ε υτυχώς α υτό το σχέδιο π ο τέ δεν

πραγματοποιήθηκε.

Τ ο ίδιο λανθασμένη ήταν και η ιδέα του Λένιν ότι η εξέγερση θα

έπρεπε να προετοιμαστεί και να εκτελεστεί μέσα από τα κομματικά κα

νάλια και στο όνομα του κόμματος και ότι θα έπρεπε να εγκριθεί από

το Συνέδριο των σοβιέτ μόνο μετά την επίτευξη της νίκης.

Πώς μπορεί να ερμηνεύσει κανείς τα τακτικά λάθη του Λένιν, έχο-

ντα υπόψη την λαμπρή αντίληψη που είχε για τη στρατηγική της εξέ

- 325 -

Τόνι Κλιφ

γερσης;

Ό ντας κρυμμένος στην παρανομία για 111 μέρες, από τις 6 Ιούλη

μέχρι τις 25 Ο κτώβρη και μακριά από επαφή με τα πρακτικά ζητήματα

της κατάστασης, δεν μπορούσε να κρίνει σωστά. Είναι, επίσης, πιθανό

πω ς η έμφαση που έδινε στη στρατηγική απόφαση - το "λύγισμα του

ραβδιού” στο οποίο ήταν συνηθισμένος - να τον δυσκόλευε στη σύλ

ληψη των πιο ειδικών ζητημάτων. Συγκεντρωμένος στον κρίσιμο κρίκο

της αλυσίδας, στην στρατηγική επιλογή και απών από το σκηνικό του

αγώνα, ο Λένιν ήταν φυσιολογικό να κάνει λάθος σε σοβαρούς τακτι

κούς υπολογισμούς.

Υποψιασμένος πω ς η ηγεσία χρονοτριβούσε και χρησιμοποιούσε

την δικαιολογία του επερχόμενου Συνέδριου των σοβιέτ για να καθυ

στερήσει την εξέγερση, ο Λένιν αναζητούσε την άμεση δράση που δεν

θα επέτρεπε στην ηγεσία να παίζει με τον χρόνο. Η ίδια η δικαιολογη

μένη καχυποψία του απέναντι στις αργοπορίες της κεντρικής επιτροπή

ήταν αυτή που τον οδηγούσε στη στρέβλωση των τακτικών που ήταν

αναγκαίες.

Παρόλα αυτά ο ρόλος του Λένιν στην προετοιμασία του μπολσεβί

κικου κόμματος για την εξέγερση ήταν κρίσιμος. Ό πω ς το έθεσ ε ο Τρό-

τσκι λίγα χρόνια μετά τα γεγονότα:

“Αν ο Λένιν δεν είχε σημάνει συναγερμό, αν δεν υπήρχε από τη με

ριά του όλη αυτή η πίεση και η κριτική, αν δεν υπήρχε αυτή η έντονη

και παθιασμένη επαναστατική του δυσπιστία, το κόμμα είναι πιθανόν

πω ς θα αποτύγχανε να παρατάξει το μέτω πό του την αποφασιστική

στιγμή. Επειδή η αντιπολίτευση μέσα στους κομματικούς ηγέτες ήταν

πολύ ισχυρή και το επιτελείο παίζει τον μέγιστο ρόλο σε όλους τους

πολέμους, συμπεριλαμβανομένων και των εμφυλίων πολέμων”*

- 326 -


16

0 Τρότσκι οργανώνει τ η ν εξέγερση το υ Οκτώβρη

Ενώ η Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων αμφιταλαντευόταν

πάνω στο ζήτημα των προετοιμασιών για την ένοπλη εξέγερση και ο

Λένιν κρυβόταν στην παρανομία, ο ρόλος του οργανωτή της εξέγερσης

έπεσε στον Τρότσκι. Τα πρακτικά της κεντρικής επιτροπής δείχνουν

ότι τα περισσότερα σημαντικά ζητήματα - όπω ς η Στρατιωτική Επα

ναστατική Επιτροπή, ο έλεγχος της φρουράς, η σχέση ανάμεσα στην

εξέγερση και το επερχόμενο συνέδριο των Σοβιέτ - δεν συζητήθηκαν

εκ των προτέρων στην Κ.Ε. και δεν προήλθαν από τη δική της παρέμ

βαση, αλλά ήταν αποτέλεσμα επεξεργασιών της εκτελεστικής επιτρο

πής του σοβιέτ της Π ετρούπολης, στην ηγεσία του οποίου ήταν ο Τρό-

τσκι.

Ένας πιθανός παράγοντας που οδήγησε στην, σε μεγάλο βαθμό,

ανεξάρτητη από την Κ.Ε. δράση του Τρότσκι, ήταν η βαθιά καχυποψία

που έτρεφαν οι παλιοί μπολσεβίκοι απέναντι στην πρόσφατη ένταξή

του στο κόμμα. Η κεντρική θέση του Τρότσκι στο κόμμα ήταν αδιαμφι

σβήτητη. Αλλά αρκεί κανείς να κάνει ένα γρήγορο πέρασμα στα πρα

κτικά των συνεδριάσεων της κεντρικής επιτροπής για να εντοπίσει τα

συναισθήματα που υπήρχαν κάτω από την επιφάνεια. Ο πω ς σημειώσα

με ήδη, τον Μάη ο Λένιν είχε ανεπιτυχώς επιχειρήσει να πείσει τους συ

νεργάτες του να αποδεχθούν τον Τρότσκι στην συντακτική επιτροπή

- 327 -

Τόνι Κλιφ

της Πράβδα. Ακόμα και στις 4 Αυγούστου - ενώ ο Τρότσκι ήταν στη

φυλακή και αφού είχε εκλεγεί στην κεντρική επιτροπή με πολύ μεγάλη

πλειοψηφία - η κεντρική επιτροπή εξα κο λο υθο ύσε να αρνείται, με

έντεκα ψήφους κατά και δέκα υπέρ, την εκλογή του στην συντακτική

της εφημερίδας των μπολσεβίκων.1 Αυτό "διορθώθηκε” στις 6 Σ επτεμ

βρίου όταν, δυο μέρες μετά την απελευθέρωσή του, ο Τρότσκι εμφανί

στηκε στην συνεδρίαση της Κ.Ε. και εκλέχθηκε παμψηψεί στην συντα

κτική επιτροπή.2

Για την συντριπτική πλειοψηφία των εργατών και των στρατιωτών,

το όνομα του Τρότσκι έγινε συνώνυμο με τον μπολσεβικισμό, αλλά για

τους παλιούς κομματικούς εργάτες της εποχής της παρανομίας, τους

επαγγελματίες επαναστάτες του Λένιν, ο Τρότσκι ήταν ένας απ’ τους

“απ' έξω ” Η δυσφορία απέναντι στο καινούργιο μέλος ήταν μοιραίο να

παίξει σημαντικό ρόλο τα επόμενα χρόνια - μετά την εξαφάνιση του

Λένιν από το πολιτικό σκηνικό.

Ενώ δημοσίως ο Τρότσκι ήταν ο πιο σημαντικός εκπρόσω πος του

μπολσεβικισμού, στην κεντρική επιτροπή, αν διαβάσει κανείς τα πρα

κτικά της, η συμπεριφορά του είναι εξαιρετικά μετρημένη. Η συνηθι

σμένη ορμητικότητά του απουσιάζει εντελώς από τη συζήτηση για την

επερχόμενη εξέγερση. Στην πραγματικότητα, οι ίδιες οι προετοιμασίες

για τον Ο κτώβρη ελάχιστα βρίσκουν αντήχηση στα πρακτικά της Κ.Ε.

Ο Λένιν ήταν ο αρχιτέκτονας του μπολσεβίκικου κόμματος, του

μεγάλου εργαλείου της επανάστασης. Επίσης, ήταν αυτός που κατεύ-

θυνε το κόμμα σε όλη την περίοδο ανάμεσα στον Α πρίλη και τον

Ο κτώβρη και που είχε κερδίσει στην αντιπαράθεση για την ανάγκη κα

τάληψης της εξουσίας. Ή ταν ο Λένιν αυτός που μιλούσε στα κομματικά

μέλη και δια μέσω αυτών στις μάζες. Ο μως, ήταν ο Τρότσκι, ο λαμπρός

ρήτορας και συγγραφέας, αυτός που ενέπνεε άμεσα τις μάζες με ενθου

σιασμό και θάρρος. Μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη ο Τρότσκι είχε παί

ξει έναν δευτερεύοντα ρόλο σε σύγκριση με τον Λένιν. Τώρα, ω ς οργα

ν ω τή ς τη ς εξέγ ερ σ η ς , πή ρ ε όλο το βά ρος πάνω στο υ ς δ ικ ούς του

ώμους. Για τις μάζες ο Τ ρ ότσκι συμβόλιζε την ίδια την ουσία και τα

- 328 -


οράματα του μπολσεβικισμού, ακόμα περισσότερο και από τον Λένιν ο

οποίος αποσύρθηκε από την “κοινή θέα ”

Ο Jacques Sadoul, ένα μέλος της γαλλικής στρατιωτική αποστολής

στη Ρωσία που έγινε κομμουνιστής και πήγε εθελοντής στον Κόκκινο

Στρατό, έγραφε εκείνη την εποχή: "Ο Τρότσκι κυριαρχούσε στην εξέ

γερση όντας η ατσάλινη ψυχή της, ενώ ο Λένιν παρέμενε μάλλον ο θ ε

ωρητικός τη ς ?

Ο Τρ ότσκι προσέγγισε την εξέγερση από την πλεονεκτική θέση

που είχε ω ς πρόεδρος του σοβιέτ της Π ετρούπολης. Συμφωνούσε με

τον Λένιν στην άμεση ανάγκη να προχωρήσει η εξέγερση, αλλά διαφω

νούσε ω ς προς τη μέθοδο, ειδικά πάνω στην ιδέα ότι έπρεπε να ξεκινή

σει η εξέγερση στο όνομα του κόμματος. Από τη στιγμή που όλη η πο

λιτική μαζική δράση του κόμματος γινόταν κάτω από το σύνθημα "όλη

η εξουσία στα σοβιέτ" ο Τρότσκι υποστήριζε πω ς η στρατηγική της ε ξέ

γερσης θα έπρεπε να φανεί σε όλους σαν μια άμεση κατάληξη αυτής

της πολιτικής. Επομένως, θα έπρεπε να ταυτιστεί χρονικά ή να προη-

γηθεί ελαφρώς του Συνεδρίου των σοβιέτ, στα χέρια του οποίου οι ορ

γανωτές της εξέγερσ ης θα παρέδιδαν την εξουσία. Ε πιπροσθέτω ς, η

εξέγερση θα έπρεπε να ξεκινήσει στο όνομα του σοβιέτ της Π ετρούπο

λης και μέσα από τους μηχανισμούς του.

Ο Μ αρξ έγραψε ότι η εξέγερση είναι μια τέχνη και ο Τρότσκι απέ

δειξε τον Σεπτέμβριο και τον Ο κτώβριο του 1917 πω ς ήταν ο καλύτε

ρος καλλιτέχνης σε αυτό το πεδίο.

Κάθε βήμα που έκανε ο Τρότσκι είχε στόχο να πείσει τους εργάτες

και τους στρατιώ τες πω ς ταίριαζε με τις ανάγκες του σοβιέτ της Π ε

τρούπολης, πω ς η άμυνα του σοβιέτ απέναντι στην επίθεση της Προ

σωρινής Κυβέρνησης συνιστούσε ταυτόχρονα και μια αντεπίθεση ενά

ντια στην ίδια κυβέρνηση. Α υτό σήμαινε ένα βαθμιαία αυξανόμενο

σψετερισμό των εξουσιών της Προσωρινής Κυβέρνησης στο όνομα της

άμυνας απέναντι στην αντεπανάσταση και ότι μια τέτοια διαδικασία θα

εξυπηρετούσε σαν προετοιμασία για το τελικό χτύπημα - την ανατρο

πή της κυβέρνησης.

- 329 -

Τόνι Κλιφ

Ω ς πρώτο βήμα ο Τρότσκι υποστήριξε σε μια πρότασή του προς

το σοβιέτ της Π ετρούπολης:

“Για την ενοποίηση και τον συντονισμό της δράσης όλων των σοβιέτ στην πάλη ενάντια στον επικείμενο κίνδυνο και για την λύση των οργανωτικών προβλημάτων της επαναστατικής εξουσίας, είναι απαραίτητο να συγκληθεί άμεσα συνέδριο των σοβιέτ”

Πολλά χρόνια αργότερα έκανε την εξή ς παρατήρηση σχετικά με

αυτή την πρόταση:

‘Έ τσι, η πρόταση για αυτοάμυνα συμπίπτει ακριβώς με την ανάγκη ανατροπής της κυβέρνησης. Πάνω σε αυτή την κρίσιμη πολιτική αντιμετώπιση θα ξετυλιχθεί από εδώ και μπρος η ζύμωση ως την ίδια τη στιγμή της εξέγερσης’.’4

Ο Τρότσκι επεκτείνεται περισσότερα σε αυτό το ζήτημα:

"Συντονίζοντας τις επαναστατικές προσπάθειες των εργατών και των στρατιωτών ολόκληρης της χώρας, προσφέροντάς τους έναν μοναδικό στόχο, δίνοντάς τους ενότητα στόχου και ορίζοντας μια και μοναδική ημερομηνία δράσης, το σύνθημα για το Συνέδριο των σοβιέτ, ταυτόχρονα κάλυπτε τις μισοσυνωμοτικές, μι- σοανοικτές προετοιμασίες για εξέγερση προβάλλοντας σταθερά εκκλήσεις για νόμιμη εκπροσώπηση των εργατών, στρατιωτών και αγροτών. Έχοντας έτσι προωθήσει την συσπείρωση των δυνάμεων της επανάστασης, το Συνέδριο των Σοβιέτ θα ερχόταν εκ των υστέρων να επικυρώσει τα αποτελέσματά της και να δώσει στη νέα κυβέρνηση μιαν αδιαφιλονίκητη μορφή στα μάτια του λαού?

Στις 23 Σεπτέμβρη το σοβιέτ της Π ετρούπολης εξέλεξε τον Τρό-

τσκι ω ς πρόεδρό του. Ο Σταχάνοφ γράφει:

“Τώρα έγινε πρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης. Όταν εμφανίστηκε ξέσπασε μια καταιγίδα χειροκροτημάτων. Ό λα είχαν αλλάξει! Από τις μέρες του Απρίλη το σοβιέτ ήταν ενάντια στην επανάσταση και είχε αποτελέσει στυλοβάτη της αστικής τάξης.Για μισό χρόνο λειτουργούσε σαν κυματοθραύστης - ενάντια στο λαϊκό κίνημα και την οργή του. Ηταν μια Πραιτοριανή Φρουρά στη διάθεση του Κερένσκι και του Τσιφτετέλια. Τώρα είχε ξαναγί-

- 3 3 0 -


νει ένας επαναστατικός στρατός, αναπόσπαστο κομμάτι των λαϊκών μαζών της Πετρούπολης. Τώρα, ήταν η φρουρά του Γροτσκι, έτοιμη με ένα νεύμα του να καταλύσει τον Συνασπισμό, τα Χειμερινά Ανάκτορα και όλα τα κάστρα της αστικής τάξης. Το σοβιέτ, έχοντας ανανεώσει την ενότητά του με τις μάζες, αποκάλυψε για μια ακόμα φορά τα τεράστια αποθέματα ενέργειας που είχε στη διάθεσή του’.’6

Εκ μέρους της νέας ηγεσίας του σοβιέτ, ο Τ ρ ότσκι ξεκίνησε τα

πρώτα καλέσματα για μια δεύτερη επανάσταση. Στη συνεδρίαση της

25 Σεπτέμβρη το σοβιέτ ψήφισε την παρακάτω απόφαση με πολύ με

γάλη πλειοψηφία:

Ή νέα κυβέρνηση θα καταγραψεί στην ιστορία της επανάστασης ως η κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου.

Το σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών της Πετρούπολης διακηρύσσει: Εμείς, οι εργάτες και η φρουρά της Πετρούπολης αρ- νούμαστε να στηρίξουμε την κυβέρνηση του αστικού αυταρχι- σμού και της αντεπαναστατικής βίας. Εκφράζουμε τη σταθερή πεποίθησή μας πως η νέα κυβέρνηση θα βρεθεί αντιμέτωπη με την ενιαία απάντηση όλης της επαναστατικής δημοκρατίας: Παραιτηθείτε!’. Στηριγμένο σε αυτή την ομοφωνία αυθεντικής δημοκρατίας, το Πανρωσικό Συνέδριο των Εργατών και Αγροτών Αντιπροσώπων θα δημιουργήσει μια γνήσια επαναστατική κυβέρνηση?

Σ χολιάζοντας αυτή την απόφαση πολλά χρόνια αργότερα στην

Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης, ο Τρότσκι έγραψε:

“Ο εχθρός επιχείρησε να δει αυτή την απόφαση ως μια τυπική ψήφο μη-εμπιστοσύνης. Στην πραγματικότητα, ήταν το πρόγραμμα της επανάστασης. Χρειάστηκε ακριβώς ένας μήνας για την υλοποίησή του’.11

Η εμφ άνιση τ η ς Στρ ατιω τικής Ε π α ν α σ τα τικ ή ς Επ ιτρ ο π ή ςΗ Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή του σοβιέτ της Π ετρού

πολης ήταν η προέκταση της Επιτροπής Αγώνα Ενάντια στην Αντεπα-

- 331 -

Τόνι Κλιφ

νάσταση που σχημα τίστηκε στη διάρκεια του πρα ξικοπ ήμ ατος του

Κορνίλοφ. Ο Σουχάνοφ διηγείται:

"...ο δεξιός μενσεβίκος Βαίνστάιν είχε προτείνει στο όνομα του κλάδου που αντιπροσώπευε, να σχηματιστεί μια ειδική επιτροπή για τον αγώνα ενάντια στην αντεπανάσταση...' Τι θα έκανε μια τέτοια ειδική επιτροπή; Εκείνοι που πήραν την πρωτοβουλία να την προτείνουν δεν ήταν απολύτως ξεκάθαροι σε αυτό. Σε κάθε περίπτωση, όμως, θα έπρεπε να δώσει κάθε είδους τεχνική βοήθεια στα επίσημα κυβερνητικά όργανα στην πάλη ενάντια στον Κορνίλοφ.

Η πρόταση των μενσεβίκων φυσικά υπερψηφίστηκε. Αργότερα, το νέο σώμα πήρε το όνομα Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή. Αυτό το όργανο ήταν που κράτησε όλο το βάρος του αγώνα ενάντια στην εκστρατεία του Κορνίλοφ’.’’

Ο Τρότσκι αρπάχτηκε από την πρόταση των μενσεβίκων για την

"επιτροπή αγώνα ενάντια στην α ντεπανάσταση’.’ Χρησιμοποίησε με λα

μπρό τρόπο την Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή για να διεμβολί-

ζει όλο και περισσότερο τις εξουσίες της Προσωρινής Κυβέρνησης με

το πρόσχημα της άμυνας απέναντι στην αντεπανάσταση.

Στις 6 Οκτώβρη στον τομέα των στρατιωτών του σοβιέτ της Π ε

τρούπολης κυκλοφόρησε μια φήμη που αφορούσε μια αντεπαναστατι-

κή συνωμοσία. Π ως η η κυβέρνηση ετοιμαζόταν να φύγει από την Π ε

τρούπολη και να εγκαταλείψει την καρδιά της επανάστασης στα γερ

μανικά στρατεύματα που πλησίαζαν. Ο Ροντζιάνκο, ο αντιπρόεδρος

της Δούμας, έφτασε μέχρι του σημείου να δηλώσει δημόσια πως θα πα

νηγύριζε αν ο γερμανικός στρ ατός αποκαθιστούσε τον νόμο και την

τάξη στην Π ετρούπολη. Ο Τρότσκι αμέσως με αφορμή αυτή τη φήμη

πρότεινε το ακόλουθο ψήφισμα στον τομέα στρατιωτών του σοβιέτ:

"Αν η Προσωρινή Κυβέρνηση είναι ανίκανη να υπερασπιστεί την Π ετρούπολη τότε οφείλει ή να συνάψει ειρήνη ή να κάνει στην άκρη και να έλθει μια άλλη κυβέρνηση. Η μεταφορά της κυβέρνησης στη Μόσχα θα ήταν μια καταστροφική υποχώρηση από μια υπεύθυνη θέση μάχης'.’10

- 332 -


Η πρόταση ψηφίστηκε ομόφωνα και επρόκειτο να έχει μακροπρό

θεσμες συνέπειες καθώς ο τομέας στρατιωτών που μέχρι τότε αποτε-

λούσε ένα μετριοπαθές αντίβαρο στη μαχητικότητα των εργατών, τώ

ρα κινήθηκε σαν ένα σώμα πίσω από τον Τρότσκι.

Ο Τρότσκι συνέχισε την ίδια γραμμή επιχειρηματολογίας την επ ό

μενη μέρα, όπω ς είδαμε, κάνοντας επίπληξη στο Προκοινοβούλιο ότι

ακολουθεί την αντεπαναστατική πολιτική της αστικής τάξης παραδί-

δοντας την επαναστατική πρωτεύουσα στα γερμανικά στρατεύματα.

Σ τις 11 Ο κτώβρη ο διοικητής του Βόρειου μετώ που στρατηγός

Τσερεμίσοφ, ανέφερε στον υπουργό πολέμου ένα αίτημα των στρατιω

τικών επιτροπών ότι οι εξουθενω μένες μονάδες του μετώπου έπρεπε

να αντικατασταθούν από φρέσκες μονάδες της Π ετρούπολης από τα

μετόπισθεν. Σε απάντηση, η Εκτελεστική Επιτροπή του σοβιέτ της Π ε

τρούπολης έδω σε την εξή ς οδηγία στην Στρατιωτική Επαναστατική

Επιτροπή:

"Να συνδεθεί με το βόρειο μέτωπο και με το επιτελείο της περιοχής της Πετρούπολης, με την κεντρική οργάνωση της Βαλτικής (Τσέντρομπαλτ) και το περιφερειακό σοβιέτ της Φινλανδίας για την αποσαφήνιση της πολεμικής κατάστασης και την λήψη των αναγκαίων μέτρων. Να προχωρήσει στην απογραψή των δυνάμεων της φρουράς της Πετρούπολης και των προαστίων της, στην καταγραφή του πολεμικού υλικού και των εφοδίων. Να πάρει μέτρα για την διατήρηση της πειθαρχίας στις μάζες των εργατών και των στρατιωτών’.’11

Ο Τρότσκι έκανε το εξής σχόλιο γΓ αυτό:

"Οι διατυπώσεις ήταν πολύ γενικές και συνάμα διφορούμενες: ήταν σχεδόν όλες στο όριο ανάμεσα στην άμυνα της πρωτεύουσας και την ένοπλη εξέγερση. Ω στόσο, αυτά τα δυο καθήκοντα που ως τότε απέκλειαν το ένα το άλλο, τώρα στην πραγματικότητα μετατρέπονταν σε ένα και το αυτό ζήτημα:παίρνοντας στα χέρια του την εξουσία το σοβιέτ θα πρέπει να επιφορτιστεί και με τη στρατιωτική άμυνα της Πετρούπολης’.’12

Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκε στην Π ετρούπολη το Συνέδριο

- 333 -

Τόνι Κλιφ

των σοβιέτ της Βόρειας Περιφέρειας. Μ ιλώντας στο συνέδριο ο Τρό-

τσκι διακήρυξε:

“Η κυβέρνησή μας μπορεί να το σκάσει από την Πετρούπολη, αλλά ο επαναστατικός λαός ποτέ δεν θα εγκαταλείψει την Πετρούπολη. Θα την υπερασπιστεί ως το τέλος... τώρα το Γενικό Επιτελείο σχεδιάζει να εκκενώσει την Πετρούπολη από τα δύο τρίτα της φρουράς. Αυτό είναι το πρόβλημα με το οποίο βρισκόμαστε αντιμέτωποι. Οι σοβιετικές “αρχές” έχουν αποφασίσει να στηρίξουν το Γενικό Επιτελείο... Και τις παραμονές της συνωμοσίας του Κορνίλοψ |οι στρατιωτικές αρχές) είχαν δημοσιεύσει μια διαταγή για εκκένωση της πόλης από τον στρατό και τότε υποστήριζαν ότι αυτό επιβαλλόταν από στρατηγικούς σκοπούς.Τπάρχει μόνο μια διέξοδος: είναι απαραίτητο να περάσει η εξουσία στα χέρια του Πανρωσικού Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων”11

Μ ετά ο Τ ρότσκι πρότεινε το εξής σχέδιο απόφασης:

“Το έθνος μπορεί να σωθεί μόνο με το άμεσο πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια των οργάνων της επανάστασης - στα σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών αντιπροσώπων - στο κέντρο και στην επαρχία... Έφτασε η ώρα που μόνο μια αποφασιστική και ενιαία δράση όλων των σοβιέτ μπορεί να σώσει τη χώρα, λύνοντας το πρόβλημα της κεντρικής εξουσίας'.’14

Η πρόταση πέρασε με συντριπτική πλειοψηφία. Δυο χρόνια μετά, ο

Τρότσκι έγραφε σ ε ένα άρθρο του για την Οκτωβριανή Επανάσταση:

"Μόλις η διαταγή για την μετακίνηση στρατού ανακοινώθηκε από το γενικό επιτελείο στην εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ της Πετρούπολης, έγινε ξεκάθαρο ότι αυτό το ζήτημα στην παραπέρα εξέλιξή του θα αποκτούσε αποφασιστική πολιτική σημασία’.’15

Αλλού ο Τρότσκι έγραψε:

“Από τη στιγμή που εμείς, ως το σοβιέτ της Πετρούπολης, ακυρώναμε την διαταγή του Κερένσκι να μεταθέσει τα δύο τρίτα της φρουράς στο μέτωπο, ήμασταν ήδη στο στάδιο της ένοπλης εξέγερσης... Τ ο αποτέλεσμα της εξέγερσης στις 25 Ο κτώβρη είχε

- 3 3 4 -


τουλάχιστον κατά τα τρία τέταρτα, αν όχι περισσότερο, εξασφαλιστεί τη στιγμή που αρνηθήκαμε τη μεταφορά της φρουράς της Πετρούπολης, τη στιγμή που δημιουργήσαμε την Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή (16 Οκτώβρη), τη στιγμή που ορίσαμε τους δικούς μας κομισάριους |επιτροπους| σε όλες τις στρατιωτικές μεραρχίες και σώματα και με αυτόν τον τρόπο απομονώσαμε όχι μόνο το Γενικό Επιτελείο της περιοχής της Πετρούπολης, αλλά και την κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα, βρισκόμασταν μπροστά σε μια ένοπλη εξέγερση - μια ένοπλη αλλά αναίμακτη εξέγερση των ταγμάτων της Πετρούπολης ενάντια στην προσωρινή Κυβέρνηση - υπό την ηγεσία της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής και κάτω από το σύνθημα της προετοιμασίας και της υπεράσπισης του δεύτερου συνεδρίου των σοβιέτ που τελικά θα αποφάσιζε για την τύχη της κρατικής εξουσίας... Η εξέγερση στις 25 Οκτώβρη είχε μονάχα συμπληρωματικό χαρακτήρα’.’16

Αυτή η επιθετική δράση με αφορμή την μετακίνηση της φρουράς

από την Π ετρούπολη κατέδειξε επίσης την ηγεμονία του προλεταριά

του πάνω στην αγροτιά - ένα από τα βασικά σημεία της θεωρίας της

Διαρκούς Επανάστασης. Συνήθως είναι δύσκολο να οργανώσει κανείς

την εξα τομικοπ οιη μένη αγροτιά . Α λλά ο π ό λ εμ ος οργά νω σε τους

αγρότες σε ένα στρατό πολλών εκατομμυρίων. Η ηγεμονία του σοβιέτ

των Εργατών Αντιπροσώ πω ν της Π ετρούπολης πάνω στην φρουρά

ήταν μια έκφραση της ηγετικής θέσης του προλεταριάτου σε σχέση με

τους αγρότες. Η υπεράσπιση της φρουράς της Π ετρούπολης από τις

επιθέσεις της κυβέρνησης Κερένσκι και η παρεμπόδιση της μετακίνη

σής της στο μέτωπο, ήταν βασικό χαρακτηριστικό της στρατηγικής του

σοβιέτ και της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής.

Σ το ίδιο θέμα τη ς συμμαχίας ανάμεσα σ το υς ερ γά τες και το υς

αγρότες δόθηκε έμφαση από τον Τρότσκι στην έκθεση που έκανε προς

το συνέδριο των εργοστασιακών επιτροπών στις 10 Ο κτώβρη σχετικά

με την ανάγκη οικονομικής βοήθειας του βιομηχανικού προλεταριάτου

στην αγροτιά. Διακήρυξε: "Πρέπει να εξηγήσουμε στα χωριά πω ς όλες

οι προσπάθειες των εργατών να βοηθήσουν τους αγρότες προσφέρο-

ντας στα χωριά αγροτικά εργαλεία θα αποτυγχάνουν μέχρι να εγκαθι-

- 335 -

Τόνι Κλιφ

δρυθεί εργατικός έλεγχος της οργανωμένης παραγωγής’.’17 Σε αυτά τα

πλαίσια, το συνέδριο εξέδω σε ένα μανιφέστο προς την αγροτιά, του

οποίου η κεντρική ιδέα ήταν πω ς το προλεταριάτο έχει την αίσθηση ότι

το ίδιο αποτελεί μια ιδιαίτερη τάξη με ηγετικό ρόλο μέσα στον λαό.

Στις 12 Ο κτώβρη η εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ της Π ετρού

πολης διακήρυξε:

“Συγκροτήθηκε από την εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ της Πετρούπολης η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, η οποία αποτελεί όργανο του σοβιέτ. Η σύνθεσή της είναι: τα προεδρεία της ολομέλειας kui tou τομέα στρατιωτών του σοβιέτ, αντιπροσώπους της κεντρικής επιτροπής του στόλου, του συνδικάτου σιδηροδρομικών, του συνδικάτου εργαζομένων στα ταχυδρομεία και τα τηλεγραφεία, τις εργοστασιακές επιτροπές, τα συνδικάτα, αντιπροσώπους των κομματικών στρατιωτικών οργανώσεων, του στρατιωτικού τομέα της κεντρικής εκτελεστικής επιτροπής και την εργατική πολιτοφυλακή καθώς και μεμονωμένα άτομα των οποίων η παρουσία κρίθηκε απαραίτητη. Τα πρώτα καθήκοντα της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής είναι ο καταμερισμός των μάχιμων και βοηθητικών μονάδων που είναι απαραίτητες για την άμυνα της πρωτεύουσας και δεν θα απομακρυνθούν από αυτήν. Αμέσως μετά, η καταγραφή της σύνθεσης του προσωπικού της φρουράς της Πετρούπολης και των περιχώρων της καθώ ς επίσης και η καταγραφή των προμηθειών και των πηγών τους. Η επεξεργασία ενός σχεδίου δράσης για την άμυνα της πόλης. Μέτρα προστασίας ενάντια στα πογκρόμ και τις λιποταξίες. Διατήρηση της επαναστατικής πειθαρχίας μέσα στην εργατική τάξη και τους φαντάρους'.’1"

Στις 13 Οκτώβρη, ο Τρότσκι έκανε ένα διάγγελμα από το ραδιό

φωνο: “Προς όλους, προς όλους, προς όλους” καλώντας όλα τα σοβιέτ

και το στρατό να στείλουν αντιπροσώπους στο επικείμενο Δεύτερο Συ

νέδριο των Σοβιέτ.

Την ίδια μέρα η εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ της Π ετρούπο

λης ανακοίνωσε δημόσια την δημιουργία υπό την εποπτεία της ενός ει

δικού τμήματος Ερυθροψρουρών. Τέσσ ερα χρόνια αργότερα, σε μια

- 336 -


βραδιά αφιερωμένη σε αναμνήσεις από την Οκτωβριανή Επανάσταση,

ο Τρότσκι είπε την ακόλουθη ιστορία:

Ό σ ο ν αφορά τον εξοπλισμό μας η κατάσταση ήταν η εξής. Η βασική πηγή όπλων ήταν το εργοστάσιο Σεστρορέτσκι. Οταν μια αντιπροσωπεία εργατών ήλθε και δήλωσε ότι χρειάζεται όπλα, τους είπα: Ξέρετε ότι το κεντρικό οπλοστάσιο δεν βρίσκεται στα χέρια μας’. Απάντησαν: Έίμασταν στο εργοστάσιο Σεστρορέτσκι'. Λοιπόν τι έγινε;'. Μ ας είπαν πως αν το σοβιέτ στείλει εντολή είναι έτοιμοι να μας προμηθεύσουν όπλα . Αυτό ήταν το πρώτο τεστ. Έβγαλα μια εντολή για πέντε χιλιάδες τουφέκια και τα παρα- λάβαμε την ίδια μέρα'.’19

Δ ιε μ β ο λ ίζο ντα ς τ η ν Προσω ρινή ΚυβέρνησηΣτις 16 Ο κτώβρη, όταν στο σοβιέτ της Π ετρούπολης συζητήθηκε η

πρόταση των μπολσεβίκων για την Στρατιωτική Επαναστατική Επι

τροπή, ένας ομιλητής των μενσεβίκων παραπονέθηκε:

" Ό ι μπολσεβίκοι δεν απαντούν ευθέως στην ερώτηση αν ετοιμάζουν πραξικόπημα ή όχι. Αυτό είναι είτε δειλία ή έλλειψη αυτοπεπ οίθησης στη δική τους δύναμη'. (Γέλια στο ακροατήριο). Αλλά η σχεδιαζόμενη Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα επαναστατικό επιτελείο για την κατάληψη της εξουσίας... Έχουμε πολλές τοπικές εκθέσεις που αναφέρουν πως οι μάζες υποκινούνται στην κατεύθυνση του πραξικοπήματος. Υπάρχει piu Προσωρινή Στρατιωτική Επιτροπή συνδεδεμένη με την κεντρική εκτελεστική επιτροπή, της οποί- ας το αντικείμενο είναι η πραγματική συνεργασία για την άμυνα του βόρειου μετώπου. Τ ο σοβιέτ της Π ετρούπολης οφείλει να στείλει τους εκπροσώπους τους εκεί και να αρνηθεί την πρόταση για στρατιωτική επαναστατική επιτροπή’.

Ο Τρότσκι σηκώθηκε. Σε αυτή την συζήτηση το καθήκον του δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο.

Ό εκπρόσωπός των μενσεβίκων ανησυχεί για το αν οι μπολσεβίκοι ετοιμάζουν μια ένοπλη επίδειξη δύναμης. Στο όνομα τίνος κάνει αυτή την ερώτηση; Στο όνομα του Κερένσκι, των υπηρεσιών ασψαλείας, της μυστικής αστυνομίας ή κάποιας άλλης υπη-

- 337 -

Τόνι Κλιφ

ρεσίας;

Ο Τρότσκι δεν αρνήθηκε πω ς οι μπολσεβίκοι προετοιμάζονταν για

την κατάληψη της εξουσίας. “Δεν το κρατάμε μυστικό” είπε, αλλά προς

το παρόν "δεν είναι αυτό το ζήτημα"

Στις 18 Ο κτώβρη ο Τρότσκι έκανε την ακόλουθη δήλωση στο όνο

μα του σοβιέτ της Π ετρούπολης:

"Προσφάτως όλος ο τύπος είναι γεμάτος από ρεπορτάζ, φήμες και άρθρα για μια επικείμενη πρωτοβουλία που άλλοτε αποδίδεται στους μπολσεβίκους και άλλοτε στο σοβιέτ της Πετρούπολης.

Οι αποφάσεις του σοβιέτ της Π ετρούπολης δημοσιεύονται προς γενική πληροφόρηση. Τ ο σοβιέτ είναι ένας εκλεγμένος θεσμός του οποίου κάθε μέλος είναι υπόλογο στους εργάτες και τους στρατιώτες που το εξέλεξαν. Τ ο επαναστατικό κοινοβούλιο του προλεταριάτου και η επαναστατική φρουρά δεν μπορούν να κρατούν μυστικές τις αποφάσεις τους από τους εργάτες και τους στρατιώτες.

Δεν καλύπτουμε τίποτα. Δηλώνω στο όνομα του σοβιέτ: δεν σχεδιάζουμε κανενός είδους ένοπλη πρωτοβουλία. Ομως, αν οι εξελίξεις των γεγονότων αναγκάσουν το σοβιέτ να πάρει πρωτοβουλία, οι εργάτες και οι στρατιώτες θα ανταποκριθούν σαν ένας άνθρωπος στην πρωτοβουλία του...

Επιπροσθέτους έχει ειπωθεί πως υπέγραψα μια εντολή για παραλαβή 5.000 τουψεκιών από το εργοστάσιο Σεστρορέτσκι. Ναι, υπέγραψα την εντολή εξαιτίας μιας απόφασης που είχε υιοθετηθεί τις μέρες της ανταρσίας του Κορνίλοψ προκειμένου να εξο πλιστεί η εργατική πολιτοφυλακή. Και το σοβιέτ της Πετρούπολης 6α συνεχίσει να οργανώνει και να εξοπλίζει την προλεταριακή φρουρά.

Είμαστε σε μια σύγκρουση με την κυβέρνηση η οποία μπορεί να οξυνθεί. Υπάρχει το πρόβλημα της απόσυρσης των στρατευμάτων. Μ πορείτε να δείτε πώς ο αστικός τύπος επιχειρεί να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα μνησικακίας και καχυποψίας ανάμεσα στους εργάτες και τους στρατιώτες της Πετρούπολης και να καλλιεργήσει το μίσος στο μέτωπο ενάντια στους στρατιώτες της Π ετρούπολης.

Το συνέδριο των σοβιέτ είναι ένα άλλο ακανθώδες πρόβλημα.

- 338 -


Οι κυβερνητικοί κύκλοι γνωρίζουν την άττοψή μας όσον αφορά στο ρόλο του συνέδριου των σοβιέτ. Η αστική τάξη ξέρει ότι το σοβιέτ της Πετρούπολης θα προτείνει στο συνέδριο να πάρει την εξουσία στα χέρια του, να προωθήσει μια δημοκρατική ειρήνη στους εμπόλεμους λαούς και να δώσει γη στους αγρότες. Προσπαθούν να αφοπλίσουν την Π ετρούπολη αποσύροντας την επαναστατική φρουρά. Βιάζονται, πριν ξεκινήσεις το συνέδριο, να εξοπλίσουν και να έχουν σε ετοιμότητα όλους αυτούς που τους είναι νομιμόφρονες προκειμένου να κινητοποιήσουν όλες τις δυνάμεις τους και να εκμηδενίσουν τους αντιπροσώπους των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών. Ο πω ς ακριβώς ένας βομβαρδισμός από το πυροβολικό προετοιμάζει το έδαφος για μια επίθεση ενάντια στον αντίπαλο στρατό, έτσι και η παρούσα εκστρατεία ψεμάτων και συκοφαντιών προετοιμάζει μια ένοπλη έφοδο ενάντια στο συνέδριο των σοβιέτ.

Πρέπει να είμαστε σε επιφυλακή. Έχουμε μπει σε μια περίοδο του πιο σκληρού αγώνα. Ο καθένας πρέπει να περιμένει μια επίθεση από τους αντεπαναστάτες.

Ομως, με την πρώτη τους προσπάθεια να ενοχλήσουν το συνέδριο των σοβιέτ, με την πρώτη τους απόπειρα να επιτεθούν, πρέπει να απαντήσουμε με μια αντεπίθεση που να είναι ανελέητη και που θα την φτάσουμε μέχρι την τελική της κατάληξη?1

Χρόνια αργότερα, ο Τ ρότσκι ορθά θα έγραψε πω ς σε αυτή την ομι

λία περιλαμβάνεται ο πλήρης ορισμός μιας στοχευμένης εξέγερσης: "...η

ανακοίνωση της αποφασιστικής πολιτικής επίθεσης έγινε μέσα από την

φόρμουλα της στρατιωτικής άμυνας’!”

Η αντίσταση στην απόπειρα της Προσωρινής Κυβέρνησης να με

τακινήσει μονάδες της φρουράς της Π ετρούπολης έλυσε το κρίσιμο ζή

τημα της εξέγερσης: το να κερδηθούν οι στρατιώ τες με τη πλευρά της

επανάστασης. Συνήθως αυτό γίνεται μέσα από γενικές μαζικές α περ

γίες, διαδηλώσεις, συγκρούσεις στους δρόμους, μάχες στα οδοφράγμα

τα. Κάτι που ήταν μοναδικό στην εξέγερση του Ο κτώβρη ήταν πω ς το

κέρδισμα του στρατού προηγήθηκε τη εξέγερσης και έγινε χωρίς τη μα

ζική δράση των εργατών ω ς πρόλογο.

Εκείνες τις μέρες, γράψει ο Σουχάνοψ, ο Τρότσκι κυριαρχούσε στη

- 339 -

Τόνι Κλιφ

σκηνή:

"Ο Τρότσκι, έχοντας αποσπαστεί από την κεντρική δουλεία του επαναστατικού επιτελείου, προσωπικά έτρεχε ο ίδιος από τα εργοστάσια Ομπουχόψσκι στο Τρουμπότσνι, από το Πουτίλοφ στα εργοτάξια της Βαλτικής, από τη σχολή ιππικού στα στρατόπεδα. Έμοιαζε να μιλάει σε όλα τα μέρη ταυτόχρονα. Η επιρροή του και στις μάζες και στο επιτελείο ήταν συντριπτική. Ήταν η κεντρική φυσιογνωμία εκείνων των ημερών και ο πρωταγωνιστής αυτής της εξαιρετικής σελίδας της ιστορίας’.’23

Π ρ ο κ α λ ώ ντα ς τ η ν Προσω ρινή ΚυβέρνησηΤ η νύχτα της 21η ς Ο κτώβρη η Στρατιωτική Επαναστατική Επι

τροπή έστειλε μια ομάδα αντιπροσώπων στα γραφεία της διοίκησης

του γενικού επιτελείου για να εξασφαλίσει και τυπικά την απαίτηση της

επιτροπής να έχει εκείνη την δικαιοδοσία των μονάδων της φρουράς. Ο

στρατηγός Π ολκοβνίκοφ α ντέδρασε λέγοντα ς πω ς η φρουρά ανήκε

στη δική του δικαιοδοσία. Ό ταν οι εκπρόσωποι της Στρατιωτικής Επα

ναστατικής Επιτροπής επέστρεψ αν στο Σμόλικας, ο Τ ρότσκι έγραψε

ένα κείμενο που υιοθετήθηκε από τη συνδιάσκεψη της φρουράς και αρ

γότερα την ίδια μέρα κυκλοφόρησε σε ό λες τις μονάδες και το οποίο

έμελλε να είναι ένα από τα πιο κρίσιμα ντοκουμέντα της Ο κτωβριανής

επανάστασης: μια επίσημη διακήρυξη που ισοδυναμούσε με μια κατη

γορηματική απόρριψη της δικαιοδοσίας της Προσωρινής Κυβέρνησης

πάνω στα στρατεύματα της φρουράς.

Στις 22 Ο κτώβρη στάλθηκε το ακόλουθο μήνυμα στη φρουρά:

"Στη συνάντηση της 21ης Οκτώβρη, η επαναστατική φρουρά της Π ετρούπολης συσπειρώ θηκε γύρω από την Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή του σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων ως το ηγετικό της όργανο.

Παρά το γεγονός αυτό, η διοίκηση του στρατιωτικού τομέα της Π ετρούπολης τη νύχτα της 22ας Οκτώβρη δεν αναγνώρισε τη Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, αρνούμενη να συνεργαστεί με τους αντιπροσώπους του τομέα στρατιωτών του σοβιέτ.

- 3 4 0 -


Κατά συνέπεια, η διοίκηση ήλθε σε ρήξη με την επαναστατική φρουρά και το σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων της Πετρούπολης.

Έχοντας έλθει σε ρήξη με την οργανωμένη φρουρά της πρωτεύουσας, η διοίκηση αποτελεί ένα άμεσα ένοπλο όργανο στα χέρια των αντεπαναστατικών δυνάμεων.

Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή αποποιείται κάθε ευθύνη για τις πράξεις της διοίκησης του στρατιωτικού τομέα της Πετρούπολης.

Στρατιώτες της Πετρούπολης!1.Η υπεράσπιση της επαναστατικής τάξης ενάντια στις αντε-

παναστατικές απόπειρες πέφτει πάνω σας υπό την ηγεσία της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής.

2.Δεν ισχύει καμιά διαταγή προς τη φρουρά εκτός αν υπογράφεται από την Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή.

3.Ό λες οι διαταγές για σήμερα - (Μέρα του σοβιέτ της Π ετρούπολης) - διατηρούν την πλήρη ισχύ τους.

4.Σε όλους τους στρατιώτες της φρουράς επισημαίνεται το καθήκον της επαγρύπνησης, της ετοιμότητας και της αυστηρής πειθαρχίας.

5.Η επανάσταση κινδυνεύει. Ζήτω η επαναστατική φρουρά!(υπογραφή) Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή του σο

βιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων της Πετρούπολ η ς?4

Ο Σουχάνοφ σχολιάζει γι' αυτήν την διακήρυξη: "Τώρα πια, αυτό

ήταν σίγουρα μια πράξη εξέγερσης’!25

Στις 21 Ο κτώβρη ο Τρότσκι έστειλε την παραπάνω οδηγία στο συ

νέδριο της φρουράς και αυτό το σώμα υιοθέτησε την α κόλουθη απόφα

ση η οποία γράφτηκε από τον Τρότσκι:

“Προσυπογράφοντας όλες τις πολιτικές αποφάσεις του σοβιέτ της Πετρούπολης, η φρουρά διακηρύσσει:

Πέρασε η ώρα για λόγια. Η χώρα βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής. Ο στρατός απαιτεί ειρήνη, οι αγρότες απαιτούν γη, οι εργάτες απαιτούν δουλειά και ψωμί. Η κυβέρνηση συνασπισμού είναι ενάντια στον λαό, ένα όργανο στα χέρια των εχθρών του λαού. Πέρασε η ώρα για λόγια. Το Πανρωσικό Συνέδριο των σοβιέτ

-341 -

Τόνι Κλιφ

πρέπει να πάρει στα χέρια του την εξουσία και να εγγυηθεί στο λαό ειρήνη, γη και ψωμί.

Το απαιτούν η ασφάλεια της επανάστασης και ο λαός.Ολη η εξουσία στα σοβιέτ!Αμεση ανακωχή σε όλα τα μέτωπα!Γη στους αγρότες!Αδιάβλητη σύγκλιση της Συντακτικής Συνέλευσης στην καθο

ρισμένη ημερομηνία!Η φρουρά της Πετρούπολης σαν ένα σώμα υπόσχεται να βάλει

όλες της τις δυνάμεις μέχρι τον τελευταίο άνδρα στη διάθεση του Πανρωσικού Συνέδριου των σοβιέτ και να παλέψει για αυτά τα αιτήματα.

Βασιστείτε πάνω μας, εξουσιοδοτημένοι αντιπρόσωποι των στρατιωτών, των εργατών και των αγροτών. Είμαστε στα πόστα μας, έτοιμοι να νικήσουμε ή να πεθάνουμε’.’34

Τ ο σοβιέτ δεν αρκέστηκε στην τυπική άρνηση κάθε φήμης για ένο

πλη εξέγερση και όρισε ανοικτά τις 22 Ο κτώβρη - την επέτειο των έξι

μηνών από την επανάσταση του Φλεβάρη - ω ς μέρα ειρηνικής επιθεώ

ρησης των δυνάμεών του, όχι με τη μορφή τω ν διαδηλώσεων στους

δρόμους, αλλά με συγκεντρώσεις στα εργοστάσια, τα στρατόπεδα και

σε όλα τα μεγάλα δημόσια κτίρια της πόλης. Μ ε προφανή στόχο την

προβοκάτσια υπήρξε ένα κάλεσμα από κάποιους ανώνυμους Κοζάκους

που ζητούσε από τους πολίτες να πάρουν μέρος σε μια θρησκευτική

παρέλαση "στη μνήμη της διάσωσης της Μ όσχας από τους εχθρούς το

1812" Ο Τρότσκι έκανε μια πανέξυπνη κίνηση και απευθύνθηκε στις

μονάδες των Κοζάκων:

"Αδέλφια μας Κοζάκοι!Το σοβιέτ της Πετρούπολης απευθύνεται σε σας με αυτά τα

λόγια:Εχουν υπάρξει προσπάθειες να στρέψουν εσάς Κοζάκοι ενά

ντια μας, τους εργάτες και τους στρατιώτες. Αυτό το έργο του Κάιν το διαπράττουν οι κοινοί εχθροί μας - οι αριστοκρατία, οι τραπεζίτες, οι γαιοκτήμονες, οι παλιοί γραφειοκράτες και οι υπηρέτες του Τσάρου. Πάντοτε επεδίωκαν να να διατηρήσουν την εξουσία τους στρέψοντάς μας τον ένα ενάντια στον άλλο, στρέ-

- 3 4 2 -


ψοντας τους στρατιώτες ενάντια στους εργάτες. Και τώρα βάζουν τους Κοζάκους ενάντια στους στρατιώτες.

Με ποιο τρόπο πετυχαίνουν τους σκοπούς τους; Με βρισιές και συκοφαντίες, βέβαια. Οι Κοζάκοι, οι στρατιώτες, οι ναύτες, οι εργάτες και οι αγρότες είναι όλοι αδέλφια. Ολοι είναι ίδιοι γιατί όλοι δουλεύουν σκληρά, όλοι είναι φτωχοί, ζουν με μια μπουκιά ψωμί και όλοι υποφέρουν από τον ίδιο πόλεμο που τους έχει στερήσει από το κάθε τι.

Ποιος θέλει αυτόν τον πόλεμο; Ποιος τον ξεκίνησε; Σίγουρα όχι οι Κοζάκοι ή οι στρατιώτες, ούτε οι εργάτες ή οι αγρότες! Είναι οι στρατηγοί και οι τραπεζίτες, οι Τσάροι και οι γαιοκτήμονες που θέλουν τον πόλεμο! Πάνω σε αυτόν κτίζουν την εξουσία τους, την ισχύ τους και τα πλούτη τους...

Ο λαός θέλει ειρήνη. Οι στρατιώτες και οι εργάτες κάθε χώρας διψούν για ειρήνη. Τ ο σοβιέτ της Πετρούπολης απαιτεί από την αστική τάξη και τους στρατηγούς: Κάντε στην άκρη τύραννοι! Αφήστε της εξουσία να περάσει στα χέρια του λαού και ο λαός μονομιάς θα συνάψει μια έντιμη ειρήνη!'

Δεν έχουμε δίκιο σύντροφοι Κοζάκοι; Δεν αμφιβάλλουμε πως θα απαντήσετε, ναι. Ομως ακριβώς γι' αυτό το λόγο είμαστε μισητοί από τους πλούσιους, τους κερδοσκόπους, τους πρίγκιπες, τους αριστοκράτες και τους στρατηγούς, συμπεριλαμβανομένων και των δικών σας Κοζάκων στρατηγών. Είναι έτοιμοι κάθε στιγμή να καταστρέψουν το σοβιέτ της Πετρούπολης, να στραγγαλίσουν την επανάσταση και να αλυσοδέσουν τον λαό όπω ς την εποχή του Τσάρου. Για να το πετύχουν εξαπολύουν ψεύδη για μας.

... Σας λένε ότι το σοβιέτ σκοπεύει να ξεκινήσει μιας ένοπλη εξέγερση στις 22 Οκτώβρη, να συγκρουστεί μαζί σας και να ανοίξει το δρόμο σε μια σφαγή. Αυτοί που σας τα λένε αυτά είναι αγύρτες και προδότες. Έτσι να τους πείτε! Για τις 22 Οκτώβρη το σοβιέτ κανονίζει ειρηνικές συγκεντρώσεις... όπου εργάτες, στρατιώτες, ναύτες και αγρότες θα βρεθούν μαζί και θα ακούσουν ομιλίες για την ειρήνη και τον πόλεμο και για το καλό του λαού. Και σεις είστε προσκαλεσμένοι να παρακολουθήσετε αυτές τις ειρηνικές συγκεντρώσεις. Θα είστε από καρδιάς καλοδεχούμενοι, Αδέλφια Κοζάκοι!

Ας έλθουν αυτοί από σας που ακόμα έχουν αμφιβολίες στο

- 3 4 3 -

Τόνι Κλιφ

Σμόλνι όπου βρίσκεται το σοβιέτ. Εκεί θα βρείτε πολλούς στρατιώτες και Κοζάκους που θα σας εξηγήσουν τι υποστηρίζει το σοβιέτ και με τι τρόπους διεκδικεί τους στόχους του. Μ ήπως γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό που δίνει τη δυνατότητα να συζητάτε ελεύθερα για τις ανάγκες σας και να πάρετε την μοίρα σας στα χέρια σας δεν ανέτρεψε ο λαός τον Τσάρο; Και σεις Κοζάκοι πρέπει να βγάλετε από τα μάτια σας το κάλυμμα με το οποίο οι εχθροί των εργαζόμενων Κοζάκων - οι Καλέντιν, οι Μπαρντίζχι και οι Καραούλοψ - προσπαθούν να σας τυφλώσουν...

|υπογραψή| Τ ο σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων της Πετρούπολης"17

Τ ο ένα Κοζάκικο σύνταγμα μετά το άλλο ανακοίνωσαν πως δεν θα

συμμετείχαν στην θρησκευτική παρέλαση, η οποία τελικά ματαιώθηκε.

Την “μέρα του σοβιέτ" οι πιο δημοφιλείς ρήτορες των μπολσεβί

κων, ανάμεσα τους ο Τρότσκι, ο Λουνατσάρσκι, ο Βολοντάρσκι, ο Ρα-

σκόλνικοψ, μίλησαν σε μαζικές συγκεντρώσεις, σε εργοστάσια και σε

δημόσιους χώρους σε κάθε άκρη της πρωτεύουσας. Ο Σουχάνοφ περι

γράφει μια τέτοια συγκέντρωση με ομιλητή τον Τρότσκι:

“Θυμάμαι πως λεπτομερώς και με εξαιρετική δύναμη και ζωντάνια ζωγράφισε μια εικόνα (δύσκολη μέσα στην απλότητά της) του τι σημαίνει να υποφέρεις στα χαρακώματα...

Δεν κάλεσε το καθεστώς των σοβιέτ να δώσει τέλος μόνο σε αυτή τη φρίκη των χαρακωμάτων. | Γα σοβιέτ) θα έδιναν γη και θα αποκαθιστούσαν την εσωτερική αταξία. Επανέλαβε για μια ακόμα φορά το γιατρικό ενάντια στην πείνα: ένας στρατιώτης, ένας ναύτης κι ένα εργαζόμενο κορίτσι που θα επίτασσαν το ψωμί από αυτούς που το είχαν και θα το μοίραζαν στις πόλεις και το μέτωπο. Αλλά ο Τ ρότσκι προχώρησε ακόμα περισσότερο εκείνη τη Μέρα του σοβιέτ της Πετρούπολης'.

Ή κυβέρνηση των σοβιέτ θα δώσει όλα όσα υπάρχουν στη χώρα στους φτωχούς και στους άνδρες των χαρακωμάτων. Εσείς, αστοί, έχετε δυο γούνινα καπέλα! - δώστε το ένα από αυτά στον στρατιώτη που παγώνει στα χαρακώματα. Έχετε ζεστές μπότες;Ο εργάτης χρειάζεται τις μπότες σας...'

...Η ατμόσφαιρα γύρω μου χανόταν μέσα στην έκσταση. Έμοιαζε σαν το πλήθος, αυθόρμητα και με δική του πρωτοβουλία, να

- 3 4 4 -


ήταν έτοιμο να ξεσπάσει σε κάποιο θρησκευτικό ύμνο. Ο Τρότσκι πρότεινε ένα σύντομο και γενικό ψήφισμα και κατέφευγε σε κά- ποιες γενικές διατυπώσεις όπως 'θα υπερασπίσουμε την υπόθεση των εργατών και των αγροτών μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματός μας'.

Ποιοι ήταν υπέρ; Τ ο πλήθος χιλιάδων, σαν ένας άνθρωπος, σήκωσε τα χέρια του. Είδα τα σηκωμένα χέρια και τα μάτια που φλέγονταν ανδρών, γυναικών, νέων, στρατιωτών, αγροτών αλλά και πρόσωπα τυπικά μικροαστικά...

Ο Τρότσκι συνέχιζε την ομιλία του. Το αμέτρητο πλήθος συνέχισε να σηκώνει τα χέρια του. Ο Τ ρότσκι τόνιζε μία μία τις λέξεις του: Ας γίνει η ψήφος σας ο δικός σας όρκος - με όλη τη δική σας δύναμη και με κάθε θυσία να υποστηρίξετε το σοβιέτ που πήρε πάνω του το ένδοξο καθήκον να φέρει ως το τέλος τη νίκη της επανάστασης και να δώσει γη, ψωμί και ειρήνη!'

Τ ο τεράστιο πλήθος κρατούσε τα χέρια του ψηλά. Συμφώνησε. Ορκίστηκε’.’28

Κάθε ώρα που περνούσε η λαβίδα του σοβιέτ της Π ετρούπολης

στην Προσωρινή Κυβέρνηση όλο και έσφιγγε. Ο μω ς, στις 23 Οκτώβρη

συνέβη ένα σοβαρό πισωγύρισμα για την Στρατιωτική Επαναστατική

Επιτροπή: το κρίσιμο α πό στρατηγική άποψη φ ρούριο Π έτρου και

Παύλου και το γειτονικό οπλοστάσιο Κρόνβερκ, μια κεντρική αποθήκη

όπλων και πυρομαχικών, αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον επίτροπο

που είχε οριστεί από την Σ τρατιω τική Επαναστατική Επιτροπή και

απείλησαν να τον συλλάβουν. Ο Τ ρ ότσκι βρήκε μια τολμηρή λύση.

Γ ράψει ο Σουχάνοφ:

"Ηταν απαραίτητο το φρούριο Πέτρου και Παύλου να παρθεί γρήγορα, πριν ακόμα η κυβέρνηση σταματήσει το διάλογο και αρχίσει να κάνει κάτι για να προστατεύσει τον εαυτό της. Προτά- θηκαν δυο τρόποι για την κατάληψη του φρουρίου. Ο Αντόνοψ πρότεινε να φέρουν αμέσως έναν αξιόπιστο λόχο από του Παυ- λόσκι και να αφοπλίσουν τη φρουρά του φρουρίου. Αλλά αυτό, αψενός είχε μεγάλο ρίσκο και αφετέρου ήταν ουσιαστικά μια πολεμική πράξη που μετά από αυτήν θα ήταν αναγκαία μια άμεση γενική επίθεση και διάλυση της κυβέρνησης. Ό Τ ρότσκι είχε μια

- 3 4 5 -

Τόνι Κλιφ

άλλη πρόταση. Να πάει ο ίδιος ο Τρότσκι στο ψρούριο, να κάνει εκεί μια συγκέντρωση και να καταλάβει όχι το σώμα αλλά το πνεύμα της φρουράς. Πρώτον, κάτι τέτοιο δεν εμπεριείχε κανένα ρίσκο και, δεύτερον, η κυβέρνηση ακόμα και μετά από αυτό θα συνέχιζε να ζει στη Νιρβάνα της και να αφήνει το Σμόλνι να επεκτείνει τη δικαιοδοσία του όλο και περισσότερο χωρίς εμπόδια.

Αυτό κι έγινε χωρίς καμιά καθυστέρηση. Ο Τρότσκι ξεκίνησε αμέσως μαζί με τον Λασέβιτς. Οι ομιλίες τους έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό. Η φρουρά σχεδόν ομόφωνα ψήφισε μιαν απόφαση για το καθεστώς των σοβιέτ και για την ετοιμότητά της να ξεσηκωθεί με τα όπλα στα χέρια ενάντια στην αστική κυβέρνηση. Στο ψρούριο εγκαταστάθηκε με την προστασία της φρουράς ένας επίτροπος του Σμόλνι, που αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον Διοικητή. Ακόμα εκατό χιλιάδες τουφέκια πέρασαν στα χέρια των μπολσεβίκων?’

Ο έλεγχος του ψρούριου Π έτρου και Παύλου που τα κανόνια του

κοίταζαν τα Χειμερινά Ανάκτορα ήταν μια νίκη τεράστιας σημασίας.

Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή συνέχισε τον διεμβολισμό

τω ν εξουσιώ ν της προσωρινής Κυβέρνησης χωρίς να πέσει ούτε μια

τουψεκιά. Ο Τρότσκι, στην Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης, συνόψι

σε ω ς εξής αυτήν την πολιτική:

"Μ ε την πίεση των μαζών, με το βάρος της φρουράς η Επιτροπή διεμβολίζει την κυβέρνηση. Παίρνει εκείνο που μπορεί να πάρει χωρίς μάχη. Προωθεί τις θέσεις της χωρίς να ρίξει τουψεκιά, ενισχύοντας και ενοποιώντας το στρατό της. Μετράει με την πίεσή της την δύναμη αντίστασης του εχθρού που δεν χάνει ούτε στιγμή από τα μάτια της. Κάθε νέο βήμα προς τα μπρος μεταβάλλει την διάταξη των δυνάμεων υπέρ του Σμόλνι. Οι εργάτες και η φρουρά πλησιάζουν όλο και περισσότερο στην εξέγερση. Αυτός που θα καλέσει πρώτος στα όπλα θα γίνει γνωστός στην πορεία της επίθεσης. Τώρα πια είναι ζήτημα ωρών. Αν την τελευταία στιγμή η κυβέρνηση βρει το θάρρος ή την απελπισία να δώσει το σύνθημα της μάχης, η ευθύνη θα πέσει πάνω στα Χειμερινά Ανάκτορα. Ομως, η πρωτοβουλία δεν θα πάψει να μένει στα χέρια του Σμόλικας. Η διακήρυξη της 23ης Οκτώβρη σήμαινε την ανατροπή της εξουσίας πριν ακόμα πέσει η κυβέρνηση. Η Στρατιωτική

- 3 4 6 -


Επαναστατική Επιτροπή είχε δέσει χειροπόδαρα τον εχθρό πριν ακόμα τον χτυπήσει στο κεφάλι. Η εφαρμογή αυτής της τακτικής της ειρηνικής διείσδυσης’, που σήμαινε το νόμιμο τσάκισμα των κόκαλων του εχθρού και την ύπνωση όσης θέλησης του είχε απο- μείνει, έγινε δυνατή μόνο με την αναμφισβήτητη υπεροχή δυνάμεων που διέθετε η Επιτροπή και που εξακολουθούσε να αυξάνει από ώρα σε ώ ρα?0

Ακόμα και στις 23 Ο κτώβρη η συζήτηση δεν ήταν γύρω από την

εξέγερση αλλά γύρω από την "άμυνα του επικείμενου Συνέδρου των

σοβιέτ” Τώρα, το μόνο που χρειαζόταν ήταν το σπρώξιμο της κυβέρνη

σης σε μια πράξη ανοιχτής προβοκάτσιας ενάντια στην επανάσταση

έτσι ώ στε οι επόμενες δραστηριότητες της Στρατιωτικής Επαναστατι

κής Επιτροπής να περιβληθούν με το μανδύα της άμυνας. Και αυτό συ

νέβη στις 24 Ο κτώβρη.

Η κυβέρνηση αποφάσισε να κινήσει τις νόμιμες διαδικασίες ενά

ντια στην Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, να κλείσει την εφημε

ρίδα των μπολσεβίκων επειδή υιοθετούσε την εξέγερση και να καλέσει

έμπιστες στρατιωτικές δυνάμεις α πό την περιφέρεια και το μέτωπο.

Κι έτσ ι η κυβέρνηση έπ εσ ε στην παγίδα. Ο το π ικό ς δ ιοικητής

στρατηγός Πολκοβνίκοφ έστειλε μια ομάδα στρατιωτών να κλείσε το

τυπογραφείο των μπολσεβίκων. Ο Τ ρότσκι αντέδρασε άμεσα:

"Δυο επαναστατικά έντυπα, τα Σαμπόταρα Που και Μπάρτολ- ντ, έκλεισαν από τους συνωμότες του επιτελείου. Τ ο σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων δεν μπορεί να ανεχθεί την καταπίεση της ελευθερίας του λόγου. Για να μπορεί ο λαός να παλεύει ενάντια στις επιθέσεις αυτών που εξαπολύουν πογκρόμ, πρέπει να έχει εξασφαλισμένη την εντιμότητα του τύπου?1

Ο Τ ρότσκι έδω σε εντολή σε δύο από τις καλύτερα οργανωμένες,

πιο επαναστατικές μονάδες της φρουράς - το σύνταγμα Ο στρόφσκι

και το 6ο τάγμα μηχανικού - να αναλάβουν το άνοιγμα του μπολσεβί

κικου τυπογραφείου και να διασφαλίσουν τη λειτουργία του. Χρόνια

αργότερα, θυμόταν:

"Οι σφραγίδες που είχαν μπει στο κτίριο έσπασαν, τα τυπογρα

- 347 -

Τόνι Κλιφ

φικά στοιχεία φορτώθηκαν και η δουλειά συνεχίστηκε. Μ ε μερικές ώρες καθυστέρηση η εφημερίδα που είχε απαγορευθεί από την κυβέρνηση κυκλοφόρησε υπό την προστασία των στρατιωτών μιας επιτροπής που και η ίδια ήταν εξουσιοδοτημένη να κάνει συλλήψεις. Αυτό ήταν εξέγερση. Με αυτόν τον τρόπο εξελίχθηκε?2

Ο Τρότσκι προέδρευσε σε μια έκτακτη σύνοδο του σοβιέτ της Π ε

τρούπολης και έδω σε αναφορά για τα βήματα που έκανε η Στρατιωτι

κή Επαναστατική Επιτροπή όσον αψορά στο ν μπολσεβίκ ικο τύπο.

Ακόμα και τώ ρα, ο Τ ρ ό τσ κ ι δεν εγκα τέλειψ ε την αμυντική στά ση .

Υπενθύμισε στο σοβιέτ ότι η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή δη-

μιουργήθηκε «όχι ω ς όργανο της εξέγερσης, αλλά στη βάση της επανα

στατικής αυτοάμυνας». Η Επιτροπή δεν επέτρεψ ε στον Κερένσκι να

μετακινήσει τα στρατεύματα από την Π ετρούπολη και είχε πάρει υπό

την προστασία της τον εργατικό τύπο.

«Είναι αυτό εξέγερση;Έχουμε μια μισο-κυβέρνηση, την οποία ο λαός δεν εμπιστεύεται και που η ίδια δεν έχει καμιά αυτοπεποίθηση επειδή είναι εσωτερικά νεκρή. Αυτή η μισο-κυβέρνηση το μόνο που περιμένει είναι το σάρωμά της από την σκούπα της ιστορίας που θα καθαρίσει το χώρο για την πραγματική εξουσία του επαναστατικού λαού... Αύριο ανοίγει τις εργασίες του το Συνέδριο των Σοβιέτ. Είναι καθήκον της φρουράς και του προλεταριάτου να βάλουν στη διάθεσή του την εξουσία που έχουν συγκεντρώσει, μια εξουσία που θα εμποδίσει κάθε κυβερνητική προβοκάτσια...Αν η καταρρέουσα κυβέρνηση κάνει μια καταδικασμένη απόπειρα να δώσει ξανά ζωή στο πτώμα της, οι λαϊκές δυνάμεις θα αντι- δράσουν με ένα αποφασιστικό χτύπημα και όσο πιο δυνατή θα είναι η επίθεσή της τόσο πιο ισχυρό θα είναι το χτύπημα. Αν η η κυβέρνηση επιχειρήσει να χρησιμοποιήσει τις 24 ή 48 ώρες που της απέμειναν, με στόχο να μαχαιρώσει την επανάσταση, τότε δηλώνουμε πως η πρωτοπορία της επανάστασης θα απαντήσει στο χτύπημα με χτύπημα, στο σίδερο με ατσάλι».13

Στις 24 Ο κτώβρη το καταδρομικό Αουρόρα έκανε την εξής ερώ τη

ση στο Σμόλνι: «Βγαίνουμε ανοικτά στη θάλασσα ή παραμένουμε στον

- 3 4 8 -


Νέβα;»

«Αυτοί οι ίδιοι ναύτες (γράψει ο Τρότσκι] που προστατέυσαν τα Χειμερινά Ανάκτορα από τον Κορνίλοφ τον Αύγουστο, τώρα καίγονταν από την επιθυμία να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με τον Κερένσκι. Προλαβαίνοντας τις διαταγές της κυβέρνησης η Επιτροπή έστειλε στο πλήρωμα την Εντολή No 1218: Σε περίπτωση επίθεσης στην φρουρά της Πετρούπολης από αντεπαναστατικές δυνάμεις το καταδρομικό Αουρόρα πρέπει να αυτοπροστατευτεί επιστρατεύοντας ρυμουλκά, ατμοκίνητες βάρκες, σωσίβιες λέμβους! Τ ο καταδρομικό ακολούθησε την εντολή, την οποία έτσι κι αλλιώς περίμενε. Τ ο Αουρόρα στο Νέβα, δεν ήταν μόνο μια εξαιρετική μάχιμη μονάδα στην υπηρεσία της εξέγερσης, αλλά κι ένας ραδιοσταθμός έτοιμος για χρήση. Ανεκτίμητο πλεονέκτημαΙΟ ναύτης Κούρκοφ θυμόταν: Ήεριμέ- ναμε να αναμεταδώσουμε τα λόγια του Τρότσκι... ότι η αντεπανάσταση είχε περάσει στην επίθεση!54

«Μια απόπειρα να καταστείλει τον τύπο, ένα διάταγμα δίωξης της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, μια διαταγή μετακίνησης κομισάριων, το κόψιμο των τηλεφώνων του Σμόλνι - αυτές οι ενέργειες ήταν αρκετές για να κατηγορήσει κανείς την κυβέρνηση ότι προετοίμαζε ένα αντεπαναστατικό πραξικόπημα. Αν και μια εξέγερση μπορεί να νικήσει μόνο κάνοντας επίθεση, αναπτύσσεται καλύτερα όταν μοιάζει σαν αυτοάμυνα. Ένα κομματάκι βουλοκέρι που σφραγίζει τα γραφεία της εφημερίδας των μπολσεβίκων - σαν στρατιωτικό μέτρο είναι ασήμαντο, Ομως, τι υπέροχο σινιάλο για μάχη! Τ ο γεγονός ανακοινώθηκε με το τηλέφωνο σε όλους τους τομείς και τις μονάδες της φρουράς. Ό εχθρός του λαού προχώρησε στην επίθεση στη διάρκεια της νύχτας. Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή ηγείται στην αντίσταση ενάντια στην έφοδο των συνωμοτών! Οι συνωμότες ήταν τα θεσμικά όργανα της επίσημης κυβέρνησης».15

Στις 24 Ο κτώβρη η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή δημοσί

ευσε μια έκκληση:

«Προς τον λαό της Πετρούπολης:Για πληροφόρηση των εργατών, των στρατιωτών και των πολι

τών της Πετρούπολης, δηλώνουμε:

- 3 4 9 -

Τόνι Κλιφ

Για το συμφέρον της υπεράσπισης της επανάστασης και των κατακτήσεών της ενάντια στις επιθέσεις της αντεπανάστασης, τοποθετήθηκαν από εμάς επίτροποι στις στρατιωτικές μονάδες και σε στρατηγικά σημεία της πρωτεύουσας και των προαστίων.Οι εντολές και οι οδηγίες που μοιράζονται σε αυτά τα σημεία θα εκτελούνται μόνο ύστερα από την έγκριση των εξουσιοδοτημένων από εμάς επιτρόπων. Αντίθεση προς τους επίτροπους ισοδυ- ναμεί με αντίσταση στο σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών αντιπροσώπων. Τ ο σοβιέτ έχει πάρει όλα τα μέτρα για να προστατεύσει την επαναστατική τάξη από τις επιθέσεις των αντεπα- ναστατών και των τραμπούκων τους. Ολοι οι πολίτες καλούνται να δώσουν κάθε μορφής υποστήριξη στους επιτρόπους μας. Σε περίπτω ση που υπάρξει αναταραχή ο καθένας θα πρέπει να απευθυνθεί στους επιτρόπους της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής στην πλησιέστερη στρατιωτική μονάδα.

Iυπογραφή] Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή».34

Ε π ιμ ο νή σ τπ νομιμοποίηση α π ό τ ο σοβιέτΟ Τρότσκι επέμενε πω ς η εξέγερση έπρεπε να ξεκινήσει στο όνομα

του σοβιέτ, όχι του κόμματος. Η ιστορία έχει δείξει πως είχε δίκιο. Στα

πρακτικά της επιτροπής Π ετρούπολης των μπολσεβίκων, όπω ς και τα

πρακτικά τη ς κεντρικής επιτροπ ής, επαναλαμβάνεται το ρεφρέν: οι

στρατιώ τες και οι εργάτες θα ξεσηκωθούν αν τους ζητηθεί από το σο

βιέτ, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα κάνουν το ίδιο αν τους ζη

τηθεί από το κόμμα. Επομένως ήταν ζήτημα κεντρικής σημασίας το

ποιος θεσμός θα καλούσε την εξέγερση.

Σ ε μια διευρυμένη συνεδρίαση της οργάνωσης της Π ετρούπολης

των μπολσεβίκων στις 15 Ο κτώβρη, με παρόντες πολλούς ακτιβιστές,

ο Νέφσκι, εκπροσωπώντας την Στρατιωτική Οργάνωση του κόμματος,

δήλωσε: «Ό λη η φρουρά θα κινητοποιηθεί στο κάλεσμα του σοβιέτ».

Ο Ράβιτς (τομέας Μ όσχας): «Οι μάζες θα ξεσηκω θούν μόνο στο

κάλεσμα του σοβιέτ, αλλά πολύ λίγοι θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα

του κόμματός μας».

- 3 5 0 -


Ένας σύντροφος από το εργοστάσιο Ομπούχοβ: «Χωρίς αμφιβολία

το εργοστάσιο θα ανταποκριθεί στο κάλεσμα του σοβιέτ».

Αντιπρόσωπος από τα συνδικάτα: «Οι μάζες μάλλον θα ανταπο-

κριθούν στο κάλεσμα του σοβιέτ».37

Σε μια διευρυμένη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής στις 16

Ο κτώβρη στην οποία συμμετείχαν εκτός από τα μέλη της Κ.Ε., οι κομ

ματικές ηγεσίες της Επιτροπής Π ετρούπολης, της Στρατιωτικής Ο ργά

νωσης, του σοβιέτ της Π ετρούπολης, των συνδικάτων, των εργοστα

σιακών επιτροπών, της περιφέρειας της Π ετρούπολης και των σιδηρο

δρομικών, ακούστηκαν οι ίδιες απόψεις.

Ο μιλητής από τον τομέα Μ όσχας: «Μ ια ακαταπόνητη διάθεση για

ξεσηκωμό θα υπάρξει αν καλέσει το σοβιέτ, αλλά όχι το κόμμα».

Ο μιλητής από τον τομέα του Νέβα: «Οι διαθέσεις έχουν στραφεί

απότομα υπέρ μας. Ο καθένα θα ακολουθήσει το σοβιέτ».

Ο σύντροφος Βολοντάρσκι από το σοβιέτ της Π ετρούπολης: «Η

γενική εντύπω ση είναι ότι κανείς δεν είναι πρ όθυμος να βγει στους

δρόμους, αλλά θα το κάνει αν καλέσει το σοβιέτ».1*

Στις 17 Ο κτώβρη ο Σμίλγκα ξεκαθάρισε πω ς ήταν αντίθετος σε κά

θε δράση πριν την έναρξη του Συνεδρίου των Σοβιέτ. Δ ήλωσε ότι «χω

ρίς τη γνώση του Συνεδρίου και πριν το Συνέδριο δεν μπορεί να υπάρ

ξει κανενός είδους εξέγερση».39

Ο Τρότσκι σχολίασε αυτές τις συζητήσεις:

«Το ίδιο το γεγονός πως οι αγκιτάτορες και οι οργανωτές εκτιμώντας τις διαθέσεις των μαζών κατέληγαν πάντα στην διάκριση ανάμεσα στο σοβιέτ και το κόμμα, δείχνει το πόσο μεγάλη σημασία είχε αυτό το ζήτημα από την οπτική γωνία της προετοιμασίας της εξέγερσης».40

Τι θα είχε συμβεί αν την εξέγερση την είχε καλέσει το κόμμα; Θα

υπήρχαν πολλά μειονεκτήματα, γράψει ο Τρότσκι:

«Σε αυτά τα εκατομμύρια ανθρώπων που δικαιολογημένα υπολόγιζε το κόμμα, είναι αναγκαίο να διαχωρίσουμε τρία επίπεδα.Τ ο ένα από αυτά ήταν μαζί με τους μπολσεβίκους σε κάθε περί-

-351 -

Τόνι Κλιφ

πτώση. Ένα άλλο, πολύ πιο πολυάριθμο, υποστήριζε τους μπολσεβίκους στο βαθμό που δρούσαν μέσα από τα σοβιέτ. Κι ένα τρίτο, που ακολουθούσε τα σοβιέτ, παρά το γεγονός ότι αυτά κυριαρχούνταν από τους μπολσεβίκους...

Τ ο κόμμα έβαζε σε κίνηση τα σοβιέτ, τα σοβιέτ έβαζαν σε κίνηση τους εργάτες, τους στρατιώ τες και μέχρι ενός σημείου την αγροτιά. Αυτό που κερδιζόταν σε όγκο, χανόταν σε ταχύτητα. Αν αναπαραστήσουμε αυτό το μηχανισμό άμεσης επικοινωνίας με ένα σύστημα γραναζιών - ένας παραλληλισμός που έκανε ο Λένιν σε μια άλλη περίοδο και για ένα άλλο θέμα - μπορούμε να πούμε πως η ανυπόμονη προσπάθεια να συνδέσουμε το κομματικό γρανάζι με το γιγάντιο γρανάζι των μαζών, παραλείποντας το μεσαίου μεγέθους γρανάζι των σοβιέτ, θα δημιουργούσε τον κίνδυνο να σπάσουν τα δόντια του κομματικού γραναζιού και σε κάθε περίπτωση να μην μπει σε κίνηση ένας αρκετά μεγάλος αριθμός μαζών».41

Τ ο ο μ α λ ό πέρασμα σ τη νίκηΗ ομαλή πορεία της Οκτωβριανής Επανάστασης στην Π ετρούπο

λη γίνεται φανερή και από το γεγονός ότι μόνο επτά άνθρωποι σκοτώ

θηκαν στη διάρκειά του (σε σύγκριση με τους 1.315 που έχασαν τη ζωή

τους στην επανάσταση του Φλεβάρη). Αυτό ήταν αποτέλεσμα σε μεγά

λο βαθμό της οξυδερκούς αντίληψης που είχε ο Τρότσκι για αυτό που

ο Μ αρξ κι ο Έ νγκελς αποκαλούσαν «η τέχνη της εξέγερσης» . Στην

«Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης», ο Τρότσκι επεξεργάζεται ακόμα

περισσότερο τα στοιχεία αυτής της τέχνης:

“Στον συνδυασμό της μαζικής εξέγερσης με τη συνωμοσία, στην υποταγή της συνωμοσίας στην εξέγερση, στην οργάνωση της εξέγερσης δια μέσου της συνωμοσίας, βρίσκεται ο περίπλοκος και βαρύς σε ευθύνες τομέας της επαναστατικής πολιτικής που ο Μ αρξ κι ο Έ νγκελς αποκαλούσαν τέχνη της εξέγερσης'. Αυτό προϋποθέτει σωστή γενική διεύθυνση των μαζών, ευλυγισία προσανατολισμού μέσα σε ευμετάβλητες περιστάσεις, μελετημένο σχέδιο επίθεσης, σύνεση στην τεχνική προετοιμασία και τόλμη στο χτύπημα’.’45

- 352 -


Πάνω απ' όλα, η εξέγερση στέφ θηκε με εξαιρετική επιτυχία επειδή

ο Τρότσκι διαπότισε τη μάζα των εργατών και των στρατιωτών με θάρ

ρος κι ενεργητικότητα δια μέσου της διορατικής, στα θερής, γεμάτης

αυτοπεποίθηση, αποφασιστικής ηγεσίας του.

Τ ο γεγονός πω ς τη μέρα της εξέγερσης η αντίσταση της κυβέρνη

σης περιορίστηκε στην άμυνα των Χειμερινών Ανακτόρων δείχνει πόσο

πετυχημένη ήταν η διεύθυνση του Τρότσκι στην προετοιμασία και την

υλοποίηση της τελικής εξέγερσης:

“...δεν υπήρξε κανένα δείγμα αντίστασης. Από τις 2 τα ξημερώματα οι σταθμοί, οι γέφυρες, οι εγκαταστάσεις φωτισμού, οι τηλέγραφοι και το τηλεγραφικό πρακτορείο βαθμιαία καταλήφθηκαν από μικρές δυνάμεις που μεταφέρθηκαν από τα στατόπεδα. Οι μικρές ομάδες των ευέλπιδων δεν αντιστάθηκαν, ούτε καν το σκέ- φθηκαν. Γενικώς, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στα σημαντικά πολιτικά κέντρα της πόλης έμοιαζαν περισσότερο με αλλαγή φρουράς. Αποσύρθηκαν οι πιο αδύναμες αμυντικές δυνάμεις των ευέλ- πιδων κι αντικαταστάθηκαν από τις ισχυρότερες αμυντικές δυνάμεις, τη φρουρά... οι αποφασιστικές επιχειρήσεις ήταν τελείως αναίμακτες. Δεν αναφέρθηκε ούτε μια απώλεια. Η πόλη ήταν απολύτως ήρεμη. Και το κέντρο και τα προάστια ήταν βυθισμένα σε βαθύ ύπνο, χωρίς να υποψιάζονται τι συνέβαινε μέσα στην ησυχία εκείνης της παγωμένης φθινοπωρινής νύχτας... Οι επιχειρήσεις που εξελίσσονταν βαθμιαία δεν συναντούσαν εμπόδια και γι’ αυτό δεν χρειάστηκαν μεγάλες δυνάμεις. Από το σύνολο των 200.000 στρατιωτών της φρουράς, μόλις και μετά βίας το ένα δέκατο μπήκε στη δράση, ίσως και πολύ λιγότερο’.’43

Ο Βίκτορ Σερζ γράψει στην ζωντανή περιγραφή του για την επα

νάσταση:

"Πραγματικά, η επανάσταση προχώρησε με ένα προλεταριακό στυλ - οργανωμένα. Να γιατί στην Πετρούπολη νίκησε ολοκληρωτικά τόσο εύκολα... Τ ο στοιχείο του συντονισμού, η ανεπανάληπτη οργάνωση του ξεσηκωμού ως μια στρατιωτική επιχείρηση διεκπεραιωμένη με τους κανόνες της πολεμικής τέχνης, φαίνεται εδώ καθαρά και διαμορφώνει μια έντονη αντίθεση με τα αυθόρ-

- 353 -

Τόνι Κλιφ

μητα ή αναδιοργανωμένα κινήματα, τα τόσο πολυάριθμα στην ιστορία του προλεταριάτου'.’*

Ακόμα και ο Στάλιν αναγκάστηκε να παραδεχθεί τον κρίσιμο ρόλο

του Τρότσκι στην εξέγερση του Ο κτώβρη, σε ένα άρθρο το οποίο φυσι

κά απουσιάζει από τα Απαντά του. Σ το Ό ρόλος των πιο σημαντικών

ηγετών του κόμματος” γραμμένο το 1918, ο Στάλιν έγραψε:

Ό λ ο το έργο της πρακτικής οργάνωσης της εξέγερσης του Οκτώβρη προχώρησε κάτω από την ηγεσία του πρόεδρου του σοβιέτ της Πετρούπολης, του Τρότσκι. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το γρήγορο πέρασμα της φρουράς στο πλευρό του σοβιέτ και την σθεναρή εκτέλεση του έργου της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, το κόμμα την οφείλει κύρια και πάνω απ' όλα στον σύντροφο Τ ρότσκι'.'4"

Η εγκαθίδρυση τ η ς ε ξο υ σ ία ς τω ν σοβιέτΑνοίγοντας τη σύνοδο του σοβιέτ της Π ετρούπολης στις 25 Ο κτώ

βρη, ο Τρότσκι δήλωσε:

“Στο όνομα της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής διακηρύσσω πως η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν υφίσταται πλέον, (χειροκροτήματα). Μερικοί υπουργοί συνελήψθησαν (ζήτω!) Οι υπόλοιποι θα συλληψθούν σε λίγες μέρες ή σε λίγες ώρες. (χειροκροτήματα).

Η επαναστατική φρουρά, που είναι στη διάθεση της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, έχει διαλύσει το προ-Κοινοβούλιο. (καταιγιστικό χειροκρότημα. Φ ω νές ζήτω η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή! )

Μ ας είπαν πως η εξέγερση της φρουράς θα οδηγούσε σε ένα πογκρόμ και θα έπνιγε την επανάσταση σε χείμαρρους αίματος. Μέχρι τώρα δεν χύθηκε ίχνος αίματος. Δεν γνωρίζουμε να υπήρξε ούτε μία απώλεια. Δεν ξέρω να υπάρχει άλλο παράδειγμα στην ιστορία, ενός επαναστατικού κινήματος που να περιέχει τόσο γι- γαντιαίες μάζες kui που να ολοκληρώθηκε χωρίς αιματοχυσία...

Τα Χειμερινά Ανάκτορα δεν έχουν καταληφθεί ακόμα, αλλά η μοίρα τους θα καθοριστεί μέσα στα επόμενα λίγα λεπτά.

- 354 -


Αυτή τη στιγμή, εμείς, το σοβιέτ των στρατιωτών, εργατών και αγροτών αντιπροσώπων, πρόκειται να προχωρήσουμε σε ένα πείραμα μοναδικό στην ιστορία, την εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης που δεν θα έχει άλλο στόχο από την ικανοποίηση των αναγκών των στρατιωτών, των εργατών και των αγροτών.

Τ ο κράτος πρέπει να είναι ένα όργανο των μαζών στον αγώνα τους για να τσακίσουν κάθε σκλαβιά...

Είναι ουσιαστικό να εγκαθιδρύσουμε τον έλεγχο πάνω στην παραγωγή. Οι αγρότες, οι εργάτες και οι στρατιώτες πρέπει να νιώσουν πως η εθνική οικονομία είναι η δική τους οικονομία.

Αυτή είναι η βασική αρχή της εγκαθίδρυσης της εξουσίας μας.Η εισαγωγή της καθολικής προσφοράς εργασίας είναι ένα από τα άμεσα καθήκοντα της γνήσιας επαναστατικής εξουσίας’.’"

Μ ετά ο Τρότσκι πρότεινε μια διακήρυξη σχετικά με την ανατροπή

της Προσωρινής Κυβέρνησης:

“Τ ο σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων της Πετρούπολης καλωσορίζει την νικηφόρα επανάσταση του προλεταριάτου και της φρουράς της Πετρούπολης και ιδιαίτερα υπογραμμίζει την αλληλεγγύη, την οργάνωση, την πειθαρχία και την απόλυτη ενότητα που έδειξαν οι μάζες στη διάρκεια αυτής της εξέγερσης, που ήταν τόσο πετυχημένη, όσο και αναίμακτη.

Το σοβιέτ, εκφράζοντας την αμετακίνητη πεποίθησή του ότι η προλεταριακή κυβέρνηση, που σαν κυβέρνηση των σοβιέτ θα δη- μιουργηθεί από την επανάσταση και θα προσφέρει υποστήριξη για το προλεταριάτο των πόλεων από το σύνολο της πλειοψηφίας της φτωχότερης αγροτιάς, ότι αυτή η κυβέρνηση θα βαδίσει ακλόνητα προς τον σοσιαλισμό, το ένα και μοναδικό μέσο για να σωθεί η χώρα από τα χωρίς προηγούμενο δεινά και την φρίκη του πολέμου.

Η νέα προλεταριακή και αγροτική κυβέρνηση θα προτείνει αμέσως μια δίκαια δημοκρατική ειρήνη σε όλους τους εμπόλεμους λαούς.

θ α καταργήσει αμέσως την ιδιοκτησία της γης από τους γαιοκτήμονες και θα την παραδώσει στους αγρότες, θ α δημιουργήσει εργατικό έλεγχο της παραγωγής kui της διανομής των αγαθών, θα εγκαθιδρύσει κοινωνικό έλεγχο των τραπεζών, ενώ ταυτόχρονα θα τις συγχωνεύσει σε μια κρατική επιχείρηση.

- 355 -

Τόνι Κλιφ

Τ ο σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων της Π ετρούπολης κάνει κάλεσμα σε όλους τους εργάτες και τους αγρότες της Ρωσίας να υποστηρίξουν ανιδιοτελώς με όλη τη δύναμή τους την προλεταριακή και αγροτική επανάσταση. Τ ο σοβιέτ εκφράζει την πεποίθησή του πως οι εργάτες των πόλεων σε συμμαχία με τους φτωχότερους αγρότες θα επιδείξουν αλύγιστη πειθαρχία, απαραίτητη για τη νίκη του σοσιαλισμού. Το σοβιέτ είναι βέβαιο πως το προλεταριάτο στις δυτικές Ευρωπαϊκές χώρες θα μας βοηθήσει να συνεχίσουμε την υπόθεση του σοσιαλισμού μέσα από μια πλήρη και διαρκή νίκη’.' (49)

Ο Σουχάνοψ αναφέρει:

“Μ ετά ο Τρότσκι παρουσίασε τον Λένον στη συγκέντρωση και του έδωσε το λόγο για μια ομιλία σχετικά με το καθεστώς των σο βιέτ, εν μέσω θυελλωδών επευφημιών:

Οι καταπιεζόμενες μάζες (είπε ο Λένιν] οι ίδιες θα φτιάξουν μια κυβέρνηση. Ο παλιός κρατικός μηχανισμός θα καταστραφεί από τις ρίζες του και θα δημιουργηθούν νέες διοικητικές δομές με τη μορφή των οργανώσεων των σοβιέτ. Τώρα αρχίζει μια νέα εποχή στην ιστορία της Ρωσίας και αυτή η τρίτη ρωσική επανάσταση πρέπει τελικά να οδηγήσει στη νίκη του σοσιαλισμού. Ένα από τα άμεσα καθήκοντά μας είναι να σταματήσουμε αμέσως τον πόλεμο. Αλλά για να σταματήσουμε αυτόν τον πόλεμο, είναι ξεκάθαρο στον καθένα ότι πρέπει νικήσουμε τον καπιταλισμό. Σε αυτό το καθήκον θα έχουμε τη βοήθεια του παγκοσμίου εργατικού κινήματος που έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται στην Ιταλία, την Γερμανία και την Αγγλία.

Μ έσα στην ίδια την Ρωσία ένα τεράστιο κομμάτι της αγροτιάς έχει πει: φτάνουν πια τα παιγνίδια με τους καπιταλιστές, θα πάμε με τους εργάτες, θ α κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των αγροτών με ένα μόνο διάταγμα που θα εκμηδενίσει την έγγεια ιδιοκτησία.Θα θεσμοθετήσουμε έναν γνήσιο εργατικό έλεγχο στη βιομηχανία. Έχουμε την ισχύ μιας μαζικής οργάνωσης που θα θριαμβεύσει πάνω στο κάθε τι και θα φέρει το προλεταριάτο στην παγκόσμια επανάσταση. Στη Ρωσία πρέπει να ξεκινήσουμε αμέσως τη δουλειά για την οικοδόμηση ενός προλεταριακού σοσιαλιστικού κράτους. Ζήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!”50

Ο Τρότσκι, μαζί με τον Λένιν, οδήγησαν το ρωσικό προλεταριάτο

- 3 5 6 -

στην κατάληψη της εξουσίας, πρόσψεραν ηγεσία στο εργατικό κράτος

και σε μια Διεθνή της οποίας το άμεσο καθήκον ήταν να δώσει ηγεσία

στην εργατική επανάσταση σε όλο τον πλανήτη.

Τρότσκι 1879-1917 Προς τον Οκτώβρη________________________

- 357 -

Τόνι Κλιφ

Τ α α ποσπ ά σμα τα ό λη ς τη ς βιβλιογραφίας που χρησιμοποιεί ο

συγγραφέας είναι μεταφρασμένα απ' ευθείας από το αγγλικό κείμενο.

Τα βιβλία στα οποία αναφέρονται οι παραπομπές αυτού του τόμου και

έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά είναι τα εξής:

• Τ ρότσκι, Η Ζωή μου, εκδ. Αλλαγή

Τ ρότσκι, Λένιν, εκδ. Νέοι Στόχοι

• Τ ρότσκι, Στάλιν, εκδ. Δωδώνη

• Τ ρότσκι, 190S, εκδ. Αλλαγή

• Τ ρότσκι, Τα ημερολόγια της εξορίας,• Τ ρότσκι, Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης, εκδ. Αλλαγή

Τρότσκι, A no τελέσμα τα και Προοπτικές, εκδ. Αλλαγή

• Τρότσκι, Η Διαρκής Επανάσταση, εκδ. Μ αρξιστικό Βιβλιοπωλείο

• Τ ρότσκι, Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, εκδ. Θ εμέλιο

• Τρότσκι, Τα διδάγματα του Οκτώβρη, εκδ. Μ αρξιστικό Βιβλιοπω

λείο

• Ισαάκ Ντόιτσερ, Στάλιν, εκδ. Χρησμός

• Λένιν, Άπαντα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

• Ρόζα Λούξεμπουργκ, Η εργατική τάξη κι ο πόλεμος (Η παμφλέτα

του Γιούνιους), εκδ Κοροτζής

• Βίκτορ Σερζ και Ναταλία Σέντοβα, Τρότσκι, εκδ. Κοχλίας

• Τόνυ Κλιφ, Λένιν τομ. 1, Η συγκρότηση του μπολσεβίκικου κόμματος 1893 - 1914, εκδ. Μ αρξιστικό Βιβλιοπωλείο

• Τόνυ Κλιφ, Λένιν τομ. 2, Ολη η εξουσία στα σοβιέτ 1914-1917, εκδ.

Μ αρξιστικό Βιβλιοπωλείο

• Οι μπολσεβίκοι στην Οκτωβριανή επανάσταση, Πρακτικά της Κ.Ε.του μπολσεβίκικου κόμματος Αύγουστος 1917 - Φλεβάρης1918, εκδ. Εξάντας

- 358 -


Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ

π ρ ό λ ο γ ο ς1. Leon Trotsky, My Life (New York 1960). Δ έον Τ ρότσκι, Η Ζωή μου

(εκδόσεις Αλλαγή). Isaac Deutscher, The Prophet Armed (London

1955), The Prophet Unarmed (London 1959), The Prophet Outcast (London 1963).

2. Trotsky, Diary in exile (London 1958) σελ. 53-4.

3. Deutscher, Stalin (London 1949). Ισαάκ Ντόιτσερ, Στάλιν (εκδό

σεις Χρησμός)

4. Deutscher, Sta/m, σελ. 174.

5. Deutscher, Sta/m, σελ. 174.

6. Deutscher, Sta/i'w, σελ. 175.

7. Deutscher, Sta/iw, σελ. 176.

8. Deutscher, The Prophet Armed, σελ. 515.


10. Deutscher, Heretics and Renegades (London 1955) σελ. 89.

11. Deutscher, The Prophet Unarmed, σελ. 45.

12. Deutscher, Stalin, σελ. 294.

13. Deutscher, Stalin, σελ. 360-1.

14. Deutscher, The Prophet Outcast, σελ. 461.

15. Deutscher, The Prophet Outcast, σελ. 257-8.



18. News C hronicle (London), 13 July 1953.

19. Deutscher, in Universities and Left Review, τόμος 1, νούμερο 1,

- 359 -

Τόνι Κλιφ

σελ. 10.

20. Deutscher, The Prophet Unarmed, σελ. 462.

21. Trotsky, The Challenge o f the Left Opposition 1923 -1925 (New

York 1980), σελ. 265-6.

22. Trotsky, Sochineniia (M oscow ), τόμος 20, σελ. 78. Επίσημη ρωσική

έκδοση των Απάντων του Δέον Τρότσκι. Η έκδοση ξεκίνησε το

1924 από τον Εκδοτικό Οίκο του Σοβιέτ και αποτελείται από 23

τόμους. Η εκδοτική αυτή προσπάθεια σταμάτησε μετά την επι

κράτηση του Στάλιν το 1927. (ΣτΜ )

23. S. Lovell (επιμέλεια), Leon Trotsky speaks (New York 1972), σελ.

312.

κεφ άλαιο 1 :1. Trotsky, My Life, σελ. 16.

2. Trotsky, My Life, σελ. 72.





7. M ax Eastm an, Leon Trotsky: The Portrait o f a Youth (London

1926), σελ. 93-4.


9. Eastman, σελ. 97.

10. Trotsky, AiyZ.//è, σελ. 121-2.



13. Trotsky, Sochineniia, τόμος 20, σελ. 32-40.(Α παντα στην ρωσική

έκδοση)

14. Trotsky, Vtoroi Sezd RSDRP: Otchet Sibirskoi Delegatsii, ξανατυ-

πώ θηκε στα Αγγλικά ω ς Report o f the Siberian Delegation 1903 (Λονδίνο, χωρίς χρονολογία). T o RSD RP στην ελληνική βιβλιο

- 360 -


γραφία αναψ έρετα ι ω ς Ρ Σ Δ Ε Κ = Ρ ω σικό Σ ο σια λ δ η μ οκρ α τικό

Εργατικό Κόμμα, σ.τ.μ.)

15. Τ rotsky, Report o f the Siberian Delegation 1903, σελ. 40.

κεφ άλαιο 2:1. Nadezhda Krupskaya, Memories o f Lenin (London 1970) σελ. 59-

60.



4. Vladim ir Lenin, Works (M oscow ) τόμος 43 , σελ. 110-11. Λένιν,

Άπαντα (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή)

5. Pisma Ρ Β Akselroda i lu Ο M artova (Berlin 1924) σελ. 79-80.

6. A V Lunacharsky, Revolutionary Silhouettes (London 1967) σελ.

59.

7. Krupskaya, σελ. 65.


Κεφ άλαιο 3:1. Lenin, Works, τόμος 33, σελ. 210.

2. Vtoroi Sezd RSDRP (M oscow 1959) σελ. 22.

3. Vtoroi Sezd RSDRP, σελ. 71 -2.

4. Vtoroi Sezd RSDRP, σελ. 198.





9. Protok oly 2-g o o ch ered n o g o sezd a z agran ich n oi ligi russkoi

revoliutsionnoi sotsial-dem okratii (Geneva 1904) σελ. 58.



- 361 -

Τόνι Κλιφ




15. Vtoroi Sezd RSDRP, σελ. 276-7.

16. Vtoroi Sezd RSDRP, σελ. 273-4.

17. Lenin, Works, τόμος 7, σελ. 273-4.

18. Vtoroi Sezd RSDRP, σελ. 271 -2.


20. Lenin, Works, τόμος 7, σελ. 363.





25. Trotsky, On Lenin·. Notes towards a biography (London 1971) σελ.

40. Λέον Τρότσκι, Λένιν (εκδόσεις Νέοι Στόχοι)




Κεφ άλαιο 4 :1. Pisma Akselroda i M artova, σελ. 1104.

2. Αναφέρεται από τον I Getzler, Martov: A political biography o f a Russian Social Democrat (M elbourne 1967) σελ. 85.

3. G V Plekhanov, Sochineniia, τόμος 13 (Petrograd 1923) σελ. 88.

4. Δ ες ) L H Keep, The Rise o f Social Democracy in Russia (London

1963) σελ. 141.

5. Trotsky, Report o f the Siberian Delegation, σελ. 17-8.

6. Trotsky, Report o f the Siberian Delegation, σελ. 30.




- 362 -




12. Pisma Akselroda i M artova, σελ. 101-104 και σελ. 110-11.

13. Αναφέρεται από τον D J Dallin, The Rise o f Russia in Asia (London

1950) σελ. 79.

14. Αναφέρεται από τον Dallin, σελ. 81.

15. Αναφέρεται από τον Β Pares, A History o f Russia (London 1937)

σελ. 428.

16. T Dan, The Origins o f Bolshevism (New York 1964) σελ. 297.

17. Αναφέρεται από τον Lenin, Works, τόμος 7, σελ. 509-10.

18. A Martynov, Dve Diktatury (Geneva 1904) σελ. 57-8.

19. Αναφέρεται από τον G Zinoviev, Istoriia Rossiiskoi Kommunistich- eskoiPartii (Bolshevikov) (M oscow -Petrograd 1923) σελ. 158.

20. Trotsky, Our Political Tasks (London χ. χρ.) σελ. 26.

21. Trotsky, Our Political Tasks, σελ. 28-9.

22. Trotsky, Our Political Tasks, σελ. 36.





27. Trotsky, Our Political Tasks, σελ. 51 και 72.







34. Lenin, One Step Forwards, Two Step Back', στο Works, τόμος 7,

σελ. 261.


36. Lenin, Works, σελ. 118.


- 363 -

Τόνι Κλιφ



40. Trotsky, The Challenge o f the Left Opposition 1926-27 (New York

1980) σελ. 263.



43. Trotsky, Nashi Politicheskye Zadachi (Geneva 1904) σελ. 102.

44. Trotsky, Nashi Politicheskye Zadachi, σελ. 105.

45. Trotsky, Stalin (London 1947) σελ. 61. Δ έον Τρότσκι, Στάλιν (εκ

δόσεις Δωδώνη)


κεφ άλαιο 5:1. Lenin, Works, τόμος 7, σελ. 404.

2. Tony Cliff, Lenin, τόμος 1 (Bookm arks, London 1986) σελ. 120-2.

Τό νι Κλιφ, Λένιν 1893-1914, Τα χρόνια της συγκρότησης των μπολσεβίκων, (εκδόσεις Μ αρξιστικό Βιβλιοπωλείο)

3. Cliff, Lenin, τόμος 1, σελ. 128-9.



6. Cliff, Lenin, τόμος 2, (Bookm arks, London 1985) σελ. 149-50. Τόνι

Κλιφ, Λένιν 1914-1917, Όλη η εξουσία στα σοβιέτ (εκδόσεις Μ αρ

ξιστικό Βιβλιοπωλείο)

7. Lunacharsky, σελ. 60-61.

8. Π ρόλογος στο D Sverchkov, Να zare revoliutsii (Petrograd 1921)

σελ. 6-7.

9. Cliff, Lenin, τόμος 1, σελ. 170.

10. J V Stalin, Works (Moscow) τόμος 1, σελ. 80.



13. Rosa Luxem burg, Organisational questions in Russian Social

- 3 6 4 -


Democracy’, στο Β D Wolfe (επιμελητής) The Russian Revolution

and Leninism or M arxism? (Ann A rbor 1961) σελ. 8 9 ,9 3 και 107-

8.14. Tony Cliff, Rosa Luxemburg (Bookm arks, London 1983) σελ. 44-5.

15. J P Nettl, Rosa Luxemburg, τόμος 1 (London 1966) σελ. 285-6.

16. Nettl, τόμος 1, σελ. 288.

17. Nettl, τόμος 1, σελ. 277-8.








25. Αναφέρεται από τον Trotsky, My Life, σελ. 225.




Κεφ άλαιο 6:1. Trotsky, My Life, σελ. 167.

2. Nashe Slovo, 14 Φεβρουάριου 1915.

3. A L Parvus, Rossiia i revoliutsiia (St Petersburg 1906) σελ. 83.

4. Iskra, 1 Ιανουαρίου 1905.

5. Αναφέρεται από τον Trotsky, My Life, σελ. 167.

6. Trotsky, Sochineniia, τόμος 2, βιβλίο 1, σελ. 9.

7. Trotsky, Sochineniia, τόμος 2, βιβλίο 1, σελ. 50-1.




11. Αναφέρεται από τον Trotsky, 1905 (New York 1972) σελ. 77. Λέον

- 365 -

Τόνι Κλιφ

Τρότσκι, 1905 (εκδόσεις Αλλαγή)

12. Αναφέρεται από τον Μ Ν Pokrovsky, A Brief History o f Russia, τό

μος 2 (London 1933) σελ. 38.

13. Parvus, Πρόλογος στο Trotsky, Do 9 lanvara (Geneva 1905) σελ.

x-xii. Αναφέρεται από τον Trotsky, Stalin, σελ. 430.

14. Trotsky, Stalin, σελ. 429-30.

15. Trotsky, Our Political Tasks, σελ. 5-6 και 70.

κεφ άλαιο 7 :1. Pokrovsky, τόμος 2, σελ. 176.


3. Τ rotsky, My Life, σελ. 171.

4. Trotsky, 1905, σελ. 78.

5. Pokrovsky, τόμος 2, σελ. 121.

6. W Grinew itsch, Die Gewerkschaftsbewegung in Russlands, τόμος

1 (Berlin 1927) σελ. 231-5.

7. Iskra, 17 Μ αρτίου 1905. Trotsky, Sochineniia, τόμος 1, βιβλίο 1,

σελ. 239.

8. Iskra, 17 Μ αρτίου 1905.

9. Trotsky, Sochineniia, τόμος 2, βιβλίο 1, σελ. 196-205. Deutscher,

Th e Prophet Armed, σελ. 120-1.

10. Trotsky, 1905, σελ. 89 και 94.

11. N Khrustalev-Nosar, ‘History o f the Soviet o f Workers' Deputies! στη

συλλογή Istoriia Soveta Rabochikh Deputatov Peterburge (Peters

burg 1907) σελ. 147.

12. Trotsky, 1905, σελ. 104.

13. O Anweiler, The Soviets: The Russian WorkersPeasants' and Soldiers'Councils 1905-1921 (New York 1974) σελ. 47.

14. Lunacharsky, σελ. 65.

15. S Harcave, The Russian Revolution o f 1905 (London 1964) σελ.

199-200.

- 3 6 6 -


16. Trotsky, 7905, σελ. 116-7.

17. L G e l le r και Ν R o v e n sk a ia (ε π ιμ ε λ η τ έ ς ) P e te r s b u r g s k ii i

M oskovskii Sovety Rabochikh deputatove 1905 goda v docum en-

takh (M oscow -Leningrad 1926) σελ. 28.

18. Trotsky, 1905, σελ. 123.

19. Trotsky, 7905, σελ. 124-5.

20. Trotsky, 7905, σελ. 124.



23. Trotsky, 7 90S, σελ. 131 -2 και 136.

24. Pokrovsky, σελ. 170.

25. Pokrovsky, σελ. 137-8.

26. Trotsky, 1905, σελ. 141-2. Geller και Rovenskaia, σελ. 32.

27. Trotsky, 7905, σελ. 140-1.

28. T ro tsk y , 1905, σ ε λ . 168 . G e lle r και R o v e n sk a ia , σ ε λ . 4 5 -7 .

Krustalev-Nosar στο Isttoriia Soveta, σελ. 106-26.

29. Αναφέρεται από τον Trotsky, 7905, σελ. 169.

30. Trotsky, 7905, σελ. 169-70.

31. Istoriia Soveta, σελ. 121.

32. Trotsky, 7905, σελ. 171.

33. Trotsky, 7905, σελ. 173-4.

34. Krustalev-Nosar στο Istoriia Soveta, σελ. 127.

35. Trotsky, 7 905, σελ. 180-1.

36. Khrustalev-Nosar, στο Istoriia Soveta, σελ. 131.

37. Trotsky, 7905, σελ. 182-4 και 186.

38. Trotsky, 1905, σελ. 230.

39. Harcave, σελ. 216-7.

40. Iskra, 3 Μ αρτίου 1905. Trotsky, Sochineniia, τόμος 2, βιβλίο 1, σελ.

217-224 . Deutscher, Th e Prophet Armed σελ. 122-3.


42. Trotsky, 7905, σελ. 102.

43. Trotsky, 7905, σελ. 175.

- 3 6 7 -

Τόνι Κλιφ

44. Trotsky, 1905, σελ. 229-30.

45. Trotsky, 7905, σελ. 208-9.

46. Trotsky, 1905, σελ. 268-9.

47. Trotsky, 7905, σελ. 251.

48. Trotsky, 1905, σελ. 223-4.

49. Trotsky, 7905, σελ. 179.

50. Trotsky, 7905, σελ. 226-7.

51. Trotsky, 7905, σελ. 227.

52. Trotsky, 7905, σελ. 231-3.

53. Geller και Rovenskaia, σελ. 79-82.

54. Trotsky, Our Revolution (New York 1918) σελ. 151-3 και 159-60.

55. A A sher, Pavel Axelrod and the Development o f Menshevism (Cambridge, M assachusetts, 1972) σελ. 241.

56. Dan, σελ. 343.

57. Nachalo, 20 Νοέμβρη 1905, αναπαράγεται από τον A Asher (επι

μελητής) The Mensheviks in the Russian Revolution (London 1976)

σελ. 59.

58. Αναφ έρεται α πό τον Trotsky, 7905, σελ . 3 02 -3 (με πλάγια στο

πρωτότυπο).

59. Pisma Akselroda i M artova, σελ. 145-6.

60. L Martov, Istoriia rossiskoi Sotsialdemokratii (M oscow -Petrograd

1923) σελ. 166.

61. M IV asilyev-luzh in ,M oskovskiisovetraboch ikhd epu tatovν 1905

g (M oscow 1925) σελ. 85.


63. P Miliukov, Kak Proshlii Vybory vo Vtoroiu Gos, Dumu (Peters

burg 1907) σελ. 91-2.



66. Trotsky, 7905, σελ. 300.

67. Trotsky, Stalin, σελ. 68-9.

68. Trotsky, 1905, σελ. 305.

- 368 -


69. Trotsky, 1905, σελ. 351.

70. Trotsky, History o f the Russian Revolution (London 1934) σελ. 34.

Λέον Τρότσκι, Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης (εκδόσεις Αλλα-

γή)

Κεφ άλαιο 8:1. Trotsky, My Life, σελ. 211.

2. Lenin Works, τόμος 9, σελ. 56-7.

3. Lenin Works, τόμος 9, σελ. 23.






9. Trotsky, Permanent Revolution and Results and Prospects (London

1971) σελ. 170. Λέον Τρότσκι, Αποτελέσματα και προοπτικές (εκ

δόσεις Αλλαγή)

10. Trotsky, 1905, σελ. 35.

11. Trotsky, Permanent Revolution and Results and Prospects, σελ.

2 03-4 .


2 08-9 .

13. Trotsky, Permanent Revolution and Results and Prospects, σελ. 209.


2 36-7 .


16. Trotsky, Π ρόλογος στην πρώ τη ρώσικη έκδοση του 1905, στο

Trotsky, 1905, σελ. vi-vii.

17. Trotsky, Permanent Revolution and Results and Prospects, σελ. 63-4.



- 3 6 9 -

Τόνι Κλιφ

20. Cliff, Rosa Luxemburg, σελ. 21.

21. Ό πω ς επισημαίνει ο Norman G eras στο βιβλίο του The Legacy of Rosa Luxemburg (London 1976) σελ. 46-8.

22. Rosa Luxem burg, Organisational Questions o f Russian Social Democracy’ σ τ ο M A W aters (επ ιμ ελ η τή ς) Rosa L uxem b urg

Speaks (New York 1970) σελ. 127.

23. Piatii (Londonskii) Sezd RSDRP (M oscow 1963) σελ. 97.

24. Luxem burg, 'The Junius Pamphlet’ στο W aters, σελ. 290 . Ρόζα

Λούξεμπουργκ, Η εργατική τάξη και ο πόλεμος (εκδόσεις Κορο-

τζής)25. Luxemburg, 'After the First Act’, στο Neue Zeit, 4 February 1905.

26. Trotsky, 190S, σελ. viii.


28. Αναδημοσιεύτηκε στο Trotsky, 1905, σελ. 316-7.

29. Lenin, Works, τόμος 1 3 ,σελ. 111.





163-4.


35. Trotsky, My Life, σελ. 87-8.

36. Karl von Clausewitz, On War (London 1971) σελ. 164-5.

37. Trotsky, The First Five Years o f the Communist international, τό

μος 1 (London 1973) σελ. 213.

38. Karl Kautsky, The Class Struggle (New York 1971 ) σελ. 189.

39. Kautsky, The Road to Power (Chicago 1909) σελ. 50.

Κεφ άλαιο 9:1. Trotsky, 1905, σελ. 360.

2. Trotsky, 7905, σελ. 355-7.

- 370 -


3. Trotsky, 7905, σελ. 357.

4. Trotsky, 7905, σελ. 385-6.

5. Trotsky, 7905, σελ. 386.

6. Trotsky, 1905, σελ. 391.

7. Trotsky, 1905, σελ. 396.

8. Trotsky, 7905, σελ. 397.

9. Trotsky, 7905, σελ. 397.

10. Trotsky, 1905, σελ. 399-400.

11. Σ χολιάζετα ι σ τ ο βιβλίο τω ν V ic to r Serge και N atalia Sedova

Trotsky, The Life and Death o f Leon Trotsky (London 1975) σελ.

18-9. Βίκτορ Σερζ και Ναταλία Σέντοβα, Τρότσκι (εκδόσεις Κο

χλίας)

12. Σχολιάζεται στο Serge and Sedova Trotsky, σελ. 19.

13. Trotsky, Flight from Siberia (Colom bo 1969) σελ. 15-6.

14. Trotsky, Flightfrom Siberia, σελ. 20-1.

15. Trotsky, Flightfrom Siberia, σελ. 21-2.



18. Trotsky, Flightfrom Siberia, σελ. 36.


κεφ άλαιο 1 0 :1. Lenin, Works, τόμος 16, σελ. 395-6.


3. Pokrovsky, τόμος 2, σελ. 284.

4. D Lane, The Roots o f Russian Communism (Assen 1969) σελ. 104.

5. Martov, Geschichte der Russischen Sozialdemokratie (Berlin 1926)

σελ. 195.

6. Trotsky, Stalin, σελ. 95.

7. Zinoviev, σελ. 241.


- 371 -

Τόνι Κλιφ


10. K ievskaya M ysl, 13 July 1913 , α ν α δη μ ο σιεύ τη κε σ το Trotsky,

Sochineniia, τόμος 8, σελ. 16.

11. K ievskaya M ysl, 13 July 1913 , α ν α δη μ ο σιεύ τη κε σ το Trotsky,

Sochineniia, τόμος 8, σελ. 33-6.


13. Trotsky, Sochineniia, τόμος 8, σελ. 12-3.

14. Σχολιάζεται στο Lenin, Works, τόμος 11, σελ. 57-8 (προστέθηκαν

πλάγια στοιχεία).

15. Σχολιάζεται στο Dan, σελ. 380.

16. Chetvertii (obedinitelii) sezd RSDRP (M oscow 1959)

17. Tovarishch, 31 D ecem ber 1906, α ναδημοσιεύτηκε σ το A scher

(επιμελητής) The Mensheviks in the Russian Revolution, σελ. 16.

18. Asher, Pavel Axelrod, σελ. 251 -3 και 261.

19. Martov, On Liquidationism', στο Gobs sotsialdemokrata, August-

Septem ber 1909, Getzler, Martov, σελ. 125.


21. Σχολιάζεται στο Asher, Pavel Axelrod, σελ. 237.

22. Lenin, A Broad Labour Party and a Labour Congress (M oscow

1906).


24. N Rozhkov, ‘T h e present situation in Russia and the m ain tasks

o f th e w orkin g -class m ovem ent at th e presen t m om en t! στο

Nasha Zariia, τεύχη 9-10 . Σχολιάζεται σ το Lenin, Works, τόμος

17, σελ. 322-3 .

25. Asher, Pavel Axelrod, σελ. 257.

26. Σχολιάζεται στο Asher, Pavel Axelrod, σελ. 258-9.

27. Piatii (Londonskii) sezd RSDRP, σελ. 555-6.

28. Martov, Geschichte der Russischen Sozialdemokratie, σελ. 231.


30. Trotsky, Our Party and its tasks! στο Pravda (Vienna) νούμερο 4 ,2

June 1909, σχολιάζεται στο G Swain, Russian Social Democracy

- 3 7 2 -


and the Legal Labour Movement 1906-14 (London 1983) σελ. 89.

31. Pravda (Vienna) νούμερο 1.

32. Deutscher, The Prophet Armed, σελ. 193-4.


34. Zinoviev, σελ. 162.

35. Pravda, (Vienna) 12 February 1910. Getzler, Martov, σελ. 132.

36. Martov, Spasitelii ili uprazdnitellii? (Paris 1911) σελ. 16.

37. Pisma Akselroda i M artova, σελ. 230.


39. Σχολιάζεται στο Lenin, Works, τόμος 17, σελ. 32.



42. Σχολιάζεται στο Asher, Pavel Axelrod, σελ. 295-6.



45. Pravda (Vienna) νούμερο 25.


47. Kievskaya Mysl, 9 January 1909. Trotsky, The Balkan Wars 1912- 1913 (New York 1980) σελ. 12. Τρότσκι, Οι Βαλκανικοί πόλεμοι εκδόσεις Θεμέλιο.

48. Pravda (Vienna) 1 August 1910. Trotsky, The Balkan Wars, σελ. 40.

49. Kievskaya Mysl, 3 O ktober 1912. Trotsky, The Balkan Wars, σελ.

65-6.

50. Kievskaya Mysl, 23 Decem ber 1912. Trotsky, The Balkan Wars, σελ.

272.

51. Kievskaya Mysl, 14 O ctober 1912. Trotsky, The Balkan Wars, σελ.

148.

52. Kievskaya Mysl, 6 D ecem ber 1912. Trotsky, The Balkan Wars, σελ.

262.

53. Trotsky, The Balkan Wars, σελ. 359.

54. Trotsky, The Balkan Wars, σελ. 361. Λέον Τρότσκι, Οι Βαλκανικοί

Πόλεμοι (εκδόσεις Θ εμέλιο)

- 373 -

Τόνι Κλιφ


56. Cliff, Lenin, τόμος 1, σελ. 343 και 345.


49-50 .

Κεφ άλαιο 1 1 :1. Trotsky, The War and the International (C olom bo 1971 ) σελ . vii-

viii.

2. Trotsky, The War and the International, σελ. x.

3. Trotsky, The War and the International, σελ. xii-xiii.

4. Trotsky, The War and the International, σελ. 74-5.


6. Lenin, Works, τόμος 21 , σελ. 276.








14. Trotsky, Voina i revoliutsiia, τόμος 1 (M oscow -Petrograd 1923)

σελ. 242-4.

15. Nashe Slovo, 4 June 1915.


17. Trotsky, Stalin, σελ. 168.

18. D A Baevsky, Ocherki po istorii oktiabrskoi revoliutsii, τόμος 1

(M oscow 1927) σελ. 379.

19. A G Shliapnikov,Kanunsemmadtsatogogoda (Moscow-Petrograd

1923) τόμος 1, σελ. 29.

20. Sotsialdem okrat, νούμερο 5 1 ,2 9 February 1916.

21. Baevsky, σελ. 379.

- 3 7 4 -


22. Τ Dan στο Martov, G eschichte der Russischen Sozialdemokratie,

σελ. 283. Cliff, Lenin, τόμος 2, σελ. 22-3.


24. G V Plekhanov, ‘Furthermore on the War’, στο Voina: Sbornki

Statei (Paris 1915).

25. Σχολιάζεται στο A Balabanoff, My Life as a Rebel (New York 1938)

σελ. 120.

26. Σχολιάζεται στο Asher, The Mensheviks in the Russian Revolution, σελ. 83-8.

27. Σχολιάζεται στο Lenin, Works, τόμος 21, σελ. 120-3.



30. Trotsky, History, σελ. 1156.


32. Δ ες Golos, 25 και 27 O ctober 1914.

33. Lenin, Works, τόμος, 36, σελ. 300-1.



36. Lunacharsky, σελ. 63-4.

37. Nashe Slovo, 19 April 1916.

38. Internatsional i voina (Zurich) νούμερο 1 ,1915 .


40. Shliapnikov, On the Eve o f 1917 (London 1982) σελ. 74.

41. Trotsky, Voina i revoliutsiia, τόμος 2, σελ. 143-4.

42. Trotsky, Open Letter to the Editorial Board o f Kommunist’, στο

Nashe Slovo, 4 June 1915.

43. Trotsky, Voina i revoliutsiia, τόμος 2, σελ. 181-2.


45. J Braunthal, History o f the International 1914-1943 (London) τό

μος 2, σελ. 47-8.

46. Ο H Gankin και Η Η Fisher, The Bolsheviks and the World War: The Origins o f the Third International (Stanford 1940) σελ. 322.

- 375 -

Τόνι Κλιφ

47. Gankin και Fisher, σελ. 322.

48. Trotsky, 'The Work o f the Conference', στο Voina i revoliutsiia, τό

μος 2, σελ. 45 -6 και 49.

49. A Rosmer, Le Mouvement Ouvrier pendant la Guerre (Paris 1959)

τόμος 2, σελ. 83-6.

50. Nashe Slovo, 14 February 1915.


52. 1 G Temkin, Tsim m erval-Kintal (M oscow 1967) σελ. 14.

53. Nashe Slovo, 29 M arch - 1 April 1916.

54. Nashe Slovo, 18 και 19 January 1916.

55. Trotsky, ‘Groupings in Russian Social Democracy: Theses' (April

1916) στο Voina i revoliutsiia, τόμος 2, σελ. 201-3.

56. L J Van Rossum, Ά Private Letter o f Trotsky at the beginnings of 1916’, στο International Review o f Social History, 1969, τόμος 14,

μέρος 2.

57. Σχολιάζεται στο Ν Popov, Outline History o f the Communist Party o f the Soviet Union (M oscow -Leningrad 1934) τόμος 1, σελ.289.

58. Trotsky, The Challenge o f the Left Opposition 1923-25, σελ. 262-3.

59. Trotsky, Our Differencesστο T h e Challenge o f the Left O pposi

tion 1923-25, σελ. 265-6.

60. Novy Mir, 14 January 1917.

61. Novy Mir, 13 M arch 1917 (27 Φεβρουάριου με το παλιό ημερολό

γιο). Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1, σελ. 3.

62. Novy Mir, 16 M arch 1917 (3 Μ αρτίου με το παλιό ημερολόγιο).

Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1, σελ. 6-7.


Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1, σελ. 11.




Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1, σελ. 15-16.


- 376 -



67. Δ ες Τ Draper, The Roots o f American Communism (New York

1957) σελ. 80-3. Lenin, Works, τόμος 35, σελ. 285.


69. G Buchanan, My Mission to Russia (London 1923) σελ. 121.

κεφ άλαιο 1 2 :1. Trotsky, My Life, σελ. 287.

2. Ν N Sukhanov, The Russian Revolution 1917: A personal record

(London 1955) σελ. 340.


4. Izvestia, 7 May 1917. F Golder (επιμελητής) D ocum ents o f Russ

ian History (New York 1972) σελ. 357-8.


6. Partiia bolshevikov v gody mirovoi im perialisticheskoi voinii 1914-

17 (M oscow 1963) σελ. 235.

7. Shliapnikov, On the Eve o f 1917, σελ. 164.

8. Shliapnikov, On the Eve o f 1917, σελ. 202.

9. I Iurenev, 'M ezhraionka 1911-19171 στο Proletarskaia revoliutsiia, νούμερο 2 ,1924.

10. E N Burdzhalev, Russia's Second Revolution: The February Uprising in Petrograd (Bloom ington and Indianapolis 1987) σελ. 104-5.

11. Shliapnikov, T h e February Revolution in Documents,’ στο Proletarskaia revoliutsiia, νούμερο 1 (13) 1923, σελ. 283.

12. Σ χ ο λ ιά ζετα ι σ τ ο B u rd zhalev , Vtoraia russkaia revoliutsiia: vosstanie v Petrograde (M oscow 1967) σελ. 211.

13. R P Browder και A P Kerensky, (επιμελητές) The Russian Provisional Government 1917: Documents (Stanford 1961) τόμος 2, σελ.

845.

14. Browder και Kerensky, τόμος 2, σελ. 849-50.


- 377 -

Τόνι Κλιφ


17. Sukhanov, σελ. 114.

18. Shliapnikov, Semnadtsatygod (M oscow 1925) τόμος 2, σελ. 173.

19. Pravda, 15 M arch 1917. Browder και Kerensky, τόμος 2, σελ. 868.

20. Trotsky, The Challenge o f the Left Opposition 1928-29 (New York

1981) σελ. 61.

21. Leninski Sbornik, τόμος 4 (M oscow 1930) σελ. 301-3.

22. Krasnaia Letopis, νούμερο 3 ,1923 .

23. Shestoi Sezd RSDRP (bolshevikov) (M oscow 1958) σελ. 36.


25. Trotsky, The Challenge o f the Left Opposition 1928-29, σελ.246.

26. Σχολιάζεται στο Trotsky, History, σελ. 814.

27. Lunacharsky, σελ. 66.

28. Trotsky, History, σελ. 337-8.









37. 1 Getzler, Kronstadt 1917-1921 (Cam bridge 1983) σελ. 1.

38. Getzler, Kronstadt, σελ. 11.

39. E Mawdsley, The Russian Revolution and the Baltic Fleet (London

1978) σελ. 159.

40. Mawdsley, σελ. 7.

41. Mawdsley, σελ. 5-6.





- 378 -



47. Getzler, Kronstadt, σελ. 35-6.

48. S ed m a ia (A p re lsk a ia ) V s e ro s s iis k a ia k o n fe re n ts iia R S D R P

(M oscow 1958) σελ. 355.

49. V V Kutuzov, (επ ιμελητής) Velikaia oktiabroskaia so lsialistich -

eskaia revoliu tsiia— K hronika Sobytii (M oscow 1957) τόμος 2,

σελ. 45.

50. KPSS v borba za pobedu sotsialisticheskoi revoliutsii v period dvo-

evlastii— 4 Iulia 1917 g Sbornik dokum netov (M oscow 1957) σελ.

62-3.

51. Getzler, Kronstadt, σελ. 73.

52. Kutuzov, τόμος 2, σελ. 84.

53. Krasnaia Letopis, νούμερο 1 (10) 1924, σελ. 47.

54. F F Raskolnikov, Kronstadt and Petrograd in 1917 (London 1982)

σελ. 96.

55. Raskolnikov, σελ. 104.

56. Getzler, Kronstandt, σελ. 97-8.



59. Isvestia, 3 June 1917. Browder και Kerensky, τόμος 2, σελ. 119.


61. Pervii Vserossiiskii sezd sovetov (M oscow 1930) σελ. 142-9.

62. Pervii Vserossiiskii sezd sovetov, σελ. 353-6.


64. Browder και Kerensky, τόμος 3, σελ. 1314.

65. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1, σελ. 137. Οι σταλινικοί επι

μ ελητές των Απάντων του Λένιν έκαναν λογοκλοπή α υτής της

δή λω σης του Τ ρ ότσκι, αποδίδοντά ς την σ το Λένιν. Δ ες Lenin,

Works, τόμος 25, σελ.77-8.

66. Sukhanov, σελ. 416-17.

67. Σχολιάζεται στο Trotsky, History, σελ. 463.

68. A L Sidorov και άλλοι, Vilikaia O ktiabrskaia sotsialistichekaia

- 379 -

Τόνι Κλιφ

revoliu tsiia : D o cu m en ty i m aterialy (M o sco w 1957) τό μ ο ς 3,

σελ. 541-51 .

κεφ άλαιο 1 3 :1. Lenin, Works, τόμος 31 , σελ. 58.


3. Ρ Ν Miliukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii (Sofia 1921) τόμος

1, σελ. 244.





8. Raskolnikov, σελ. 185.





13. W Η Chamberlain, The Russian Revolution (New York 1965) σελ. 276.

14. Trotsky, My Life, σελ. 219. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1,

σελ. 150-4.




18. Proletarii, 18 August 1917. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1,

σελ. 256.



21. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 1, σελ. 231 -2.




- 3 8 0 -







30. Iurenev’s Report to the Sixth Congress o f the Bolshevik Party, στο

Shestoi Sezd RSDRP, σελ. 49.

31. Shestoi Sezd RSDRP, σελ. 36.




κεφ άλαιο 1 4 :1. Sukhanov, σελ. 503.





6. Sidorov και άλλοι, τόμος 5, σελ. 476-7.


8. V I Startsev, Ocherki po Istorii petrogradskoi krasnoi gvardii i rabochei militsii (M art 1917-Aprel 1918 g) (Moscow 1965) σελ. 167.

9. Startsev, σελ. 507-8.

10. Startsev, σελ. 529.

11. Rabochii put, 10 Septem ber 1917. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3,

σελ. 274-5.

κεφ άλαιο 1 5 :1. Lenin, Works, τόμος 26, σελ. 19.


- 381 -

Τόνι Κλιφ







9. The Bolsheviks and the October Revolution: Minutes o f the Central Committee o f the Russian Social Democratic Labour Party (Bolsheviks): August 1917-February 1918 (London 1974) σελ. 67. Από δω

και στο εξής θα αναψέρεται ω ς C C M inutes. Οι μπολσεβίκοι στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Πρακτικά της ΚΕ του μπολσεβίκικου κόμματος Αύγουστος 1917- Φλεβάρης 1918 (εκδόσεις Εξάντας)


11. Sukhanov, σελ. 538-40. Δ ες επίσης Trotsky, Sochineniia, τόμος 3,

βιβλίο 1, σελ. 287-93 και 321-3.


13. G S Ignatiev, Oktiabr 1917goda v Moskve (M oscow 1964) σελ. 4.

14. D Koenker, Moscow Workers and the 1917 Revolution (Princeton

1981) σελ. 25.

15. P S V olubuev, Proletariat i Burzhuaziia Rosii v 1917 godu (M oscow 1964) σελ.25-6.

16. Koenker, σελ. 76.

17. A Sidorov, ‘T h e Labour M ovem ent in Russia during th e years o f

th e Im perialist W ar! σ το Μ N Pokrovsky (επιμελητής) Ocherki po istoriioktiabrskoi revoliutsii (M oscow -Leningrad 1927) τόμος

1, σελ. 287.

18. Koenker, σελ. 76-7.


20. Koenker, σελ. 122-3.

21. Koenker, σελ. 95




24. Trotsky, ‘ The Lessons o f October, στο Trotsky, The Challenge o f the

Left Opposition 1923-25, σελ. 246. Λέον Τρότσκι, Τα διδάγματα του Οκτώβρη (εκδόσεις Μ αρξιστικό Βιβλιοπωλείο)

25. Voprosy istorii KPSS, νούμερο 6 ,1 9 6 7 , σελ. 21.

26. Trotsky, 'The Lessons o f October, στο T h e C hallenge o f the Left

Opposition 1923-25, σελ. 240.

Κεφ άλαιο 1 6 :1. C C M inutes, σελ. 11.

2. C C M inutes, σελ. 29.

3. J Sadoul, Notes sur la Révolution Bolchevique (Paris 1919) σελ. 76.








11. Τ rotsky, History, σελ. 944-5.

12. Τ rotsky, History, σελ. 945.




16. Trotsky, ‘The Lessons o f October, στο T h e Challenge o f the Left

Opposition 1923-25, σελ. 240-1.





21. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 2, σελ. 31-3. Μ M cCaw ley

(επιμελητής) The Russian Revolution and the Soviet State 1917-- 383 -

Τόνι Κλιφ

1921: Documents (London 1988) σελ. 119-21.



24. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 2, σελ. 37-8. Lovell (επιμελη

τής) Leon Trotsky Speaks, σελ. 67-8.



27. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 2, σελ. 38-40 . G ankin και

Fisher, σελ. 80-1.









36. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 2, σελ. 45. M cCawley, σελ.

121-2 .37. P F Kudelli (επιμελητής) Pervii legalnyi Peterburgskii kom itet bol-

shevikov v 1917 g (M oscow-Leningrad 1927) σελ.310-16.

38. CC Minutes, σελ. 95-109.



41. Trotsky, History, σελ. 1127 και 1180.




45. M Liebman, The Russian Revolution (London 1970) σελ. 285-6.

46. V ictor Serge, Year One o f the Russian Revolution (London 1972)

σελ. 68-9.

47. Pravda, 6 November 1918.



49. Trotsky, Sochineniia, τόμος 3, βιβλίο 2, σελ. 58-9. McCawley, σελ.

124-5.


Από τις εκδόσεις

μαρξιστικόβιβλιοπωλείοκυκλοφορούν τα βιβλία...

www.marxistiko.gr Φειδίου 14-16, τηλ.: 210 5247584

http://www.marxistiko.gr

Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ

Το βιβλίο του Τόνι Κλίφ είναι ο δεύτερος τόμος της πολιτικής βιογραφίας του Λένιν. Αρχίζει με την κατάρρευση της Δεύτερης Διεθνούς στην Ευρώπη με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τελειώνει με την πρώτη νικηφόρα εργατική επανάσταση.

Δείχνει πόσο κρίσιμη ήταν η σχέση των Μπολσεβίκων με την εραγατική τάξη για την τελική έκβαση της επανάστασης. Δείχνει τον Λένιν ν’ απευθύνεται στη μαχητική διάθεση των εργατών και να δίνει συγκρούσεις και πολεμικές μέσα στο ίδιο το κόμμα των μπολσεβίκων. Να ενώνει σε μια δύναμη την μαζική επαναστατική συνείδηση, την οργανωμένη δράση του κόμματος και την προσωπική ηγεσία.

ΤαΤα χρόνια συγκρότησης των Μπολσεβίκων

Η Ρωοική Επανάσταση του 1917 ήταν ένα από τα πιο αποφασιστικά και θυελλώδη γεγονότα στην παγκόσμια ιστορία. Κεντρικό ρόλο σ' αυτή την επανάσταση έπαιξε το ρωσικό μποσελβίκικο κόμμα. Σ' αυτό το βιβλίο, ο Τόνι Κλιφ εξετάζει το χτίσιμο του κόμματος των μπολσεβίκων και ιδιαίτερα τη δουλειά ενός από τους κυριότερους αρχιτέκτονές του, του Λένιν.

Παρουσιάζει τις μάχες που έδωσε ο Λένιν για να μετατρέψει τις μαρξιστικές ιδέες για τη σοσιαλιστική επανάσταση σε πρακτική καθημερινή δράση και την ακόμα δυσκολότερη μάχη που έδωσε για να μετατρέψει τις απομονωμένες ομάδες μελέτης σε μια ενιαία οργάνωση.

Τ α δ ιδ ά γ μ α τα τ ο υ Ο κ τώ β ρ η

Πριν από 90 χρόνια, τον Οκτώβρη του 1917, οι εργάτες ανέτρεψαν τον καπιταλισμό στη Ρωσία και εγκαθίδρυσαν το πρώτο εργατικό κράτος στην ιστορία. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ένα επαναστατικό κύμα σάρωσε την Ευρώπη από άκρη σ’ άκρη. Γερμανία 1918 και 1923, Ουγγαρία1919, Ιταλία 1921, Βουλγαρία 1922.

Ο Λέων Τρότσκι έγραψε: "Τα διδάγματα του Οκτώβρη" το Σεπτέμβρη του 1924. Ήταν από τους βασικούς πρωταγωνιστές της επανάστασης και πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης που οργάνωσε την εξέγερση του Οκτώβρη και αυτό κάνει μοναδικό αυτό το βιβλίο.

Η Δ ι α ρ κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η

0 Λέον Τρότσκι ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές του Οκτώβρη 1917 στη Ρωσία. Ήταν εκείνος που υποστήριξε ότι η εργατική επανάσταση, για να φτάσει στο Σοσιαλισμό έπρεπε να εξαπλωθεί και να αγκαλίασει όλες τις χώρες. Σ’ αυτή τη μαρξιστική του ανάλυση στηρίχθηκε στη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης.

Σήμερα, που όλοι μιλούν για "παγκοσμιοποίηση" και ο καπιταλισμός έχει φωλιάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη, το βιβλίο του Τρότσκι είναι πολύτιμο εργαλείο για όοους παλεύουν για την ανατροπή αυτού του απάνθρωπου συστήματος.

Η π ά λ η ε ν ά ν τια σ τ ο φ α σ ισ μ ό

σ τ η Γ ε ρ μ α ν ίαΗ νίκη των Ναζί το 1933 στη Γερμανία

καθόρισε με τραγικές συνέπειες τη μοίρα της ανθρωπότητας για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια. Η άνοδος του Χίτλερ ήταν μια συντριπτική ήττα, όχι μόνο για την αριστερά, αλλά για ολόκληρο το εργατικό κίνημα και οδήγησε στον εφιάλτη του Ολοκαυτώματος και στην φρίκη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου.

Ωστόσο, η επικράτηση του φασισμού δεν ήταν αναπόφευκτη. Στην ίδια την Γερμανία, τα εργατικά κόμματα είχαν την υποστήριξη εκατομμυρίων ανθρώπων και με μια σωστή πολιτική θα μπορούσαν να έχουν τσακίσει τους Ναζί. Υπήρχε μια εναλλακτική προοπτική απέναντι στη φασιστική βαρβαρότητα - το ενιαίο μέτωπο των εργατών και η σοσιαλιστική επανάσταση.

Πουθενά δεν φαίνεται πιο ξεκάθαρα αυτή η προοπτική, απ’ ό,τι στα κείμενα του Λέον Τρότσκι, του μεγάλου επαναστάτη που εκείνη την εποχή ζούσε εξόριστος από τη Ρωσία του Στάλιν.

Σήμερα η εικόνα του πλανήτη στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, μοιάζει πολύ με τη δεκαετία του ’30: η κρίση του καπιταλισμού παράγει φτώχεια, ανεργία, ρατσισμό, πόλεμους, απειλητική αναβίωση του φασισμού. ΓΓ αυτό, η ανάλυση του Τρότσκι για τις ταξικές δυνάμεις και τις πολιτικές που καθόρισαν την σύγκρουση στη Γερμανία, παραμένει επίκαιρη και αναντικατάτατη. Οχι μόνο ενάντια στη φασιστική απειλή, αλλά σαν όπλο στα χέρια των εργατών και της νεολαίας που απλώνουν το αντικαπιτα- λιστικό κίνημα σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς κ α θ η μ ε ρ ιν ή ς ζω ή ς

Με πρωτοβουλία του Τρότσκι, μια ομάδα ει- κοσιπέντε εργατών και εργατριών -μελών του μπολσεβίκικου κόμματος στη Μόσχα- συναντιούνται για να συζητήσουν τα προβλήματα της καθημερινής ζωής στη μετεπαναστατική Ρωσία. Τα στενογραφημένα πρακτικά αυτών των συνεδριάσεων, καθώς και τα άρθρα που έγραψε ο Λέον Τρότσκι με βάση όλο το υλικό, είναι συγκεντρωμένα σ’ αυτό το βιβλίο.

Πρόκειται για ένα ιστορικό και πολιτικό ντοκουμέντο για το πόσο βαθιά αντικαπιταλιστικό ήταν το νεαρό κράτος των Σοβιέτ, όχι μόνο στο πεδίο της παραγωγής, αλλά και σ' αυτό της καθημερινότητας και των ανθρώπινων σχέσεων. Είναι ταυτόχρονα ένα προοίμιο της μάχης -που θα ξεκινούσε και επίσημα σε λίγους μήνες- ενάντια στη σταλινική γραφειοκρατία. που είχε ήδη αρχίσει να κάνει απειλητική πιν εμφάνισή της.

Μαζική Απεργία, Κόμμα, ΣυνδικάταΠώς ξεσπούν οι απεργίες και ποιος εί-Πώς ξεσπούν οι απεργίες και ποιος εί

ναι ο δρόμος που ακολουθούν; Γιατί οι κορυφαίες συνδικαλιστικές ηγεσίες κινδυνολογούν, διστάζουν να ξεκινήσουν τους αγώνες και τρέχουν γρήγορα να τους κλείσουν όταν αυτοί κλιμακώνονται; Είναι πιο αποτελεσματικές οι "συμβολικές διαμαρτυρίες" από τις μαζικές απεργείες διαρκείας; Ποια είναι η εσωτερική δυναμική τους και ποιος ο ρόλος των επαναστατών στους αγώνες που ξεσπούν;

Κανένα άλλο βιβλίο δεν δίνει με τόσο ζωντανό και ταυτόχρονα αιχμηρό τρόπο τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα όσο η "Μαζική απεργία" της Ρόζας Λούξε- μπουργκ. Στηριγμένη στην εμπειρία της πρώτης ρωσικής επανάστασης του 1905, μεγάλη επαναστάτρια έγραψε αυτό το βιβλίο με στόχο να χτυπήσει τον συντηρητισμό της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας στη Γερμανία.

Ιμπεριαλισμόςκαι παγκόσμια οικονομία

Το κλασσικό αυτό έργο του Μπουχάριν που γράφτηκε το 1915, όταν μαινόταν ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Για τον Μπουχάριν, η αιτία αυτής της τιτάνιας σύγκρουσης ήταν ο ίδιος ο καπιταλισμός. Οι αντιθέσεις ανάμεσα στα τεράστια κρατικό· καπιταλιστικά τραστ που είχαν κυριαρχήσει σε ολόκληρες εθνικές οικονομίες, εκφράζονταν στο επίπεδο των στρατιωτικών ανταγωνισμών και στον πόλεμο για την κυριαρχία σε μια διεθνοποιημένη παγκόσμια αγορά.

Τόνι Κλιφ, Μετάφραση Λέανδρος Μπόλαρης Τρότσκι 1879-1917...

Documents

Transcript of Τόνι Κλιφ, Μετάφραση Λέανδρος Μπόλαρης Τρότσκι 1879-1917...