Τρεις ήταν οι μεγάλες αγάπες του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου Τρία τα μεγάλα θέλγητρά του Τρεις οι βασικοί πόθοι του και οι φλογερές του επιθυμίες

Η ειρήνη η ησυχία και η σιωπή

Ας επικεντρωθούμε στην τελευταία αγάπη του Γρηγορίου τη σιωπή και ας δούμε πως τη βίωνε και τι δίδασκε για την αξία της

Αναφέρουν οι βιογράφοι του Γρηγορίου ότι κατά τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής προ του Πάσχα του 382 ένα χρόνο μετά την αποχώρησή του από τον πατριαρχικό θρόνο της Κωνπόλεως τήρησε απόλυτη σιωπή Μαζί με τη νηστεία των τροφών δοκίμασε και τη νηστεία των λόγων

Κατά τα προηγούμενα χρόνια ο διαπρεπής ρήτορας είχε εκφέρει περίσσεια λόγων και μερικές φορές είχε οδηγηθεί σε εκρήξεις οργής Τώρα λοιπόν ζητούσε να πάρει ένα ισοζύγιο μεταξύ λόγου και σιωπής και συγχρόνως να περιστείλει τις εκρήξεις του θυμού του Επίσης επεδίωκε νrsquo απολαύσει εντονώτερα των αγαθών της ησυχίας Ήδη στον αποχαιρετιστήριο λόγο του στην Κωνπολη είχε δηλώσει ότι θα σιωπούσε η δηκτική και φλύαρη γλώσσα του που προκαλούσε φθόνο και αντιθέσεις και θα πολεμούσε από δω και πέρα με το χέρι και το μελάνι Σίγησε λοιπόν ο Γρηγόριος για μια ολόκληρη Σαρακοστή Επειδή όμως δημιουργήθηκε όπως ήταν φυσικό ολόκληρος θρύλος γύρω απrsquo αυτή του τη στάση αναγκάσθηκε σε 12 επιστολές του (υπrsquo αριθμ 107-119 εκτός την115 ΕΠΕ 7208-218) να δικαιολογήσει τη στάση του Ας δούμε τις απόψεις του αφού πρώτα δούμε διδασκαλία της Γραφής για το πόσο σοβαρό και σπουδαίο είναι να ελέγχει ο άνθρωπος τη γλώσσα του

Η σιωπή του Γρηγορίου δεν είναι θέμα ιδιορρυθμίας ή έστω κατά Χριστόν σαλότητας Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους πατέρες της Εκκλησίας Έχει βιβλική βάση Αν διαβάσουμε το τρίτο κεφάλαιο της επιστολής του Ιακώβου του αδελφοθέου θα δούμε να γράφει τα εξής σπουδαία για το θέμα μας laquoΕι τις εν λόγω ου πταίει ούτος τέλειος ανήρ δυνατός χαλιναγωγήσαι και όλον το σώμαraquo Στο ερώτημα που θέτουν ανά τους αιώνες οι άνθρωποι laquoποιος είναι τέλειοςraquo υπάρχουν πολλές απαντήσεις laquoΑυτός που ασκητεύει που είναι αγνός που προσεύχεται που δίνει ελεημοσύνη που έχει ακτημοσύνη και άλλα πολλάraquo Ο άγιος Ιάκωβος όμως απαντά laquoαυτός που δεν πέφτει σε κανένα σφάλμα λέγοντας διάφορα λόγιαraquo Αυτός μπορεί να χαλιναγωγήσει και όλες του τις επιθυμίες τις ορέξεις και τα πάθη Να κατευθύνει το πολύεδρο και πολύπλευρο του ψυχοσωματικού του είναι Όλα τrsquo άλλα -κάποτε- ο άνθρωπος τα πετυχαίνει το να μη σφάλλει όμως στο λόγο του -ποτέ και πουθενά- απαιτεί φοβερή αυτοκυριαρχία φοβερή άσκηση και είναι σχεδόν ακατόρθωτο laquoΠάσα γαρ φύσις θηρίων τε και πετεινών ερπετών τε και εναλίων δαμάζεται και δεδάμασται τη φύσει τη ανθρωπίνη την δε γλώσσαν ουδείς δύναται ανθρώπων δαμάσαι ακατάσχετον κακόν μεστή ιού θανατηφόρουhellipraquo (Ιακ37) Όταν όμως κάποιος πετύχει αυτό το ακατόρθωτο τότε πετυχαίνει φοβερά πράγματα Ο άγιος Ιάκωβος παραθέτει πολύ χαρακτηριστικά σχετικά παραδείγματα Λέγει όταν έχεις στο χέρι σου τη γλώσσα του χαλινού τότε εξουσιάζεις το τεράστιο και αδάμαστο άλογο Όταν κρατάς το πηδάλιο του πλοίου κατευθύνεις αυτό όπου θες Αντίθετα αν δεν προσέξεις και δημιουργηθεί μια μικρή γλώσσα φωτιάς τότε καταστρέφει τα πάντα και κανείς δεν μπορεί να την ελέγξει Η γλώσσα είναι μεγάλη ευλογία και μεγάλη κατάρα αναλόγως αν υπόκειται στον έλεγχο μας ή όχι Είναι πηγή που μας ζωοποιεί ή μας δηλητηριάζει Μας γλυκαίνει ή μας φαρμακώνει Μας ενθαρρύνει ή μας απελπίζει

Επειδή λοιπόν είναι πολύ δύσκολο να χαλιναγωγήσουμε τη γλώσσα μας και επειδή πάντα λαλούμε laquoεκ του

περισσεύματος της καρδίας μαςraquo η οποία είναι βρώμικη και δηλητηριασμένη από το προπατορικό αμάρτημα γιrsquo αυτό παρουσιαζόμαστε πνευματικά διχασμένοι διηρημένοι αλλοπρόσαλλοι Κυριολεκτικά σχιζοφρενείς Γιrsquo αυτό μία είναι η λύση για να διορθωθούμε ή να μιλούμε πολύ λίγο και μάλιστα με σύνεση και περίσκεψη όπως επιβάλλουν οι μοναχικοί κανόνες στους μοναχούς ή να καταργήσουμε τον λόγο εντελώς για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να καθαρισθεί κάπως η καρδία μας Το δεύτερο εφάρμοσε ο Γρηγόριος και εξηγεί το γιατί στις 12 επιστολές του

Γράφει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος στις επιστολές προς διαφόρους φίλους του

Α΄ Όποιος πετυχαίνει την τέλεια σιωπή νικήσει δηλαδή στο σύνολο εκείνος μπορεί να πετύχει να μιλά σωστά δηλαδή να νικήσει και στο επιμέρους

Β΄ Η γλώσσα εκφράζει το περιεχόμενο της καρδιάς αλλά και το επηρεάζει Έτσι το πάθος του θυμού για παράδειγμα μόνο η σιωπή το μαραίνει Μερικές φορές για να ξεσπάσουμε δήθεν και να ξελαφρώσουμε αρχίζουμε να βρίζουμε να κατηγορούμε να χλευάζουμε ή αναμασούμε συνεχώς τις αδικίες που κατά τη γνώμη μας υπέστημεν Και αντί να ηρεμήσουμε ανάβουμε και ξαναφορτιζόμαστε με μίσος Έτσι συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος του αναβρασμού της δήθεν εκτονώσεως και εν τέλει της επιδεινώσεως του πάθους μας Ο Γρηγόριος όταν ασκούσε σιωπή πόσο πικραμένος ήταν από το φθόνο και το μίσος και το διωγμό των αντιπάλων του συνεπισκόπων που είχε ως αποτέλεσμα να φύγει από την Κωνπολη Να μιλήσει Να εκφράσει το πόνο του Θα πικραινόταν περισσότερο και γιrsquo αυτό σιωπά

Γ΄ Διακόπτοντας το λόγο μαθαίνουμε να λέμε όσα πρέπει Όταν φλυαρούμε είναι αδύνατο να μη λέμε

ανοησίες άσχετα πράγματα περιττά και ανώφελα Όταν πολυλογείς δεν μπορείς νrsquo αποφύγεις την αμαρτία λένε οι πατέρες

Δ΄ Σιωπώντας μαθαίνουμε νrsquo ακούμε Δεν έχουμε μόνο στόμα έχουμε κι αυτιά Πρέπει κι αυτά να τα χρησιμοποιούμε Το νrsquo ακούς ότι πρέπει δεν είναι κατώτερο από το να λες ότι πρέπει Οι περισσότεροι άνθρωποι πάσχουμε από λογοδιάρροια και μάλιστα ασχολούμαστε κυρίως με σκάνδαλα και κουτσομπολιά κρίνοντας τους πάντας και τα πάντα ενώ δεν έχουμε καθόλου επιθυμία νrsquo ακούμε νουθεσίες και ελέγχους Ο Γρηγόριος κάνοντας πράξη τα όσα υποστήριζε δέχθηκε να συναντηθεί με τον ιερέα Κληδόνιο υπό τον όρο νrsquo ακούει μόνο και να μη μιλά Επίσης ο Γρηγόριος σε άλλη επιστολή του προς τον Ευλάλιο λέγει ότι επισκέφθηκε μοναχούς στην Λαμίδα σιωπών

Ε΄ Σιωπά για να διδάξει εμπράκτως και να εμπνεύσει και άλλους να τον μιμηθούν Μιλώντας για την σιωπή λέγει ο Γρηγόριος γράφοντας στο φίλο του Παλλάδιο δε συγκινούσα κανένα Τώρα που σιωπώ διδάσκω με την πράξη Παιδαγωγώ τους ανθρώπους στο αγαθό της σιωπής εφαρμόζοντάς το προσωπικά ο ίδιος Μιμούμαι το Χριστό που δεν εξάγνισε το άνθρωπο τόσο με τη νομοθεσία του όσο με την ενσάρκωσή του και τη προσωπική βίωση του νόμου

Ο άγιος Γρηγόριος λοιπόν είναι εμπνευστής και όχι απλός διδάσκαλος Ο αείμνηστος και πολύκλαυστος π Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος σε νεκρολογία του για τον επίσης αείμνηστο και επιφανή π Σπυρίδωνα Σγουρόπουλο και εξυμνώντας τον γιατί υπήρξε εμπνευστής και όχι διδάσκαλος λέγει τα εξής αξιοπρόσεκτα laquoΩραίον όντως το διδάσκειν ωραιότερον όμως και μεγαλειωδέστερον το εμπνέειν Δια το πρώτον αρκούσιν ολίγαι ξηραί γνώσεις διά το δεύτερον απαιτείται παράδειγμα ακτινοβόλου αυταπαρνήσεως και γενικώς βίος ολόλαμπρος και πλήρης θυσιών Και Συ είχες αυτήν την ειδικήν εύνοιαν και ευλογίαν του Κυρίου Δεν εδίδασκες απλώς αλλά

ενέπνεες Ανήκες ουχί εις τον μέγα αριθμόν των διδασκόντων αλλrsquo εις τον απελπιστικώς μικρόν αριθμόν των εμπνεόντωνraquo (Άρθραμελέται επιστολαί τόμος Α΄ Αθήνα 1986 σσ512-513)

ΣΤ΄ Σιωπά γιατί θέλει να προσφέρει ως θυσία στο Θεό την έκφραση των σκέψεών του γράφει στον Παλλάδιο laquoΝέκρωσα τη γλώσσα μου με τη νέκρωση του Χριστού όταν νήστευα την ζωοποίησα με την ανάστασή του Προσέφερα ως θυσία στον Χριστό την έκφραση των σκέψεών μου έτσι θα προσφέρω τώρα (ως θυσία) και τον λόγον μου αλλά πλέον καθαρό και αγνισμένοraquo

Πολλές φορές ο Χριστός μας ζητά ως θυσία τα πιο αγαπημένα πρόσωπα πράγματα ή ιδανικά της ζωής μας Από τον Αβραάμ πχ ζητά να εγκαταλείψει τη πατρίδα του τους συγγενείς του το πολιτισμό του τη γλώσσα του τις ανέσεις του και τέλος τον Ισαάκ τον υιό του τον μονογενή που απέκτησε μετά από αναμονή 25 ετών Από τον Γρηγόριο μέσω των φθονερών συνεπισκόπων του ζήτησε να θυσιάσει το θρόνο του και το ποίμνιο του Και ο Γρηγόριος προσθέτει σrsquo αυτή τη φοβερή και ανεκτίμητη θυσία την ρητορική του δεινότητα το μεγαλοπρεπές και μνημειώδες ύφος του τη λογοτεχνική του έκφραση την καλλιέπεια του κηρύγματος την ευστροφία των νοημάτων του την παραστατικότητα και ζωηρότητα και εκπληκτική έκφραση των ιδεών του την υψίστη ηδονή του λέγειν και διδάσκειν και καθοδηγείν Πόσο μεγάλη θυσία

Ζ΄ Το λέγειν δεν είναι πάντα δείγμα ικανότητας ή επιδεξιότητας Στον Κελεύσιο διηγείται το μύθο των χελιδονιών και των κύκνων Τα χελιδόνια περηφανεύονται ότι κελαϊδούν στους ανθρώπους συνέχεια και ζουν συνεχώς μαζί τους Ενώ οι κύκνοι ζουν στην ερημιά δε τραγουδούν και δε θέλουν τη συντροφιά των ανθρώπων Και οι κύκνοι αν και σιχαινόταν την πολυλογία των χελιδονιών και απαξιούσαν να τα απαντήσουν εν τούτοις κάποτε αναγκάσθηκαν να τα πουν laquoΕμείς δεν ψάλλουμε όπως-όπως ούτε ενδιαφερόμαστε να βγάζουμε απλώς

κραυγές Κι όμως χωρίς να μιλήσουμε όταν απλώνουμε τα φτερά μας στον άνεμο ακούγεται κάτι γλυκύ και αρμονικό Εμείς όταν τραγουδούμε φροντίζουμε με μέτρο νrsquo αποδίδουμε τη μελωδία και δεν αναμιγνύουμε τη μουσική με θορύβους Εσείς κι όταν σας δέχονται οι άνθρωποι στα σπίτια τους αγανακτούν κι όταν κελαϊδείτε σας βαριούνται Κι όπως λέγει μια παροιμία αληθής και σύντομος lsquoτότε θα τραγουδήσουν οι κύκνοι όταν σιωπήσουν οι καλιακούδεςrsquoraquo

Η΄ Να μη απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας Ο Γρηγόριος απαντώντας στον Ευλάλιο -έναν ερημίτη που ησύχαζε και νήστευε σε απόλυτο βαθμό ενώ στον Γρηγόριο συνιστούσε διάκριση και μεσότητα στο θέμα της σιωπής- λέγει ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας και να θέλουμε να μετριάζουμε τα χαρίσματα των άλλων Χαρίσματα που ίσως μας δυσκολεύουν και δεν μας συγκινούν Γιrsquo αυτό προτείνει νrsquo ανταλλάξουν τα χαρίσματα τους

Άλλοι πάλι (Κελεύσιος) ενώ παραβαίνουν το νόμο (δεν νηστεύουν) κατηγορούν τους άλλους για θέματα που είναι ίσως ιδιόρρυθμα αλλά δεν είναι αμαρτωλά Εδώ ισχύει το του ευαγγελίου laquoβγάλε το δοκάρι από το μάτι σου και μετά να βγάλεις την αγκίδα από το μάτι του άλλουraquo Αν δε το κάνεις τότε σιώπα και συ

Γιατί με κρίνεις που σιωπώ ενώ εγώ δε σε κρίνω που μιλάς λέγει στον ίδιο Θυμήσου τι λέγει ο Παύλος σε ανάλογη περίπτωση laquoΟ εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω Ο δε μη εσθίων τον εσθίοντα μη κρινέτωraquo (Ρωμ 143)

Θ΄ laquoΚαιρός παντί πράγματιraquo Όπως λέγει το βιβλίο του Εκκλησιαστού στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει καιρός για να φυτεύεις και καιρός για να ξεριζώνεις να γελάσεις και να κλάψεις να θρηνήσεις και να χορέψεις να πολεμήσεις και να ειρηνεύσεις Έτσι υπάρχει laquoκαιρός του σιγάν και καιρός του λαλείνraquo laquoΣιώπησα για τον εαυτό μου τώρα

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

Η σιωπή του Γρηγορίου δεν είναι θέμα ιδιορρυθμίας ή έστω κατά Χριστόν σαλότητας Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους πατέρες της Εκκλησίας Έχει βιβλική βάση Αν διαβάσουμε το τρίτο κεφάλαιο της επιστολής του Ιακώβου του αδελφοθέου θα δούμε να γράφει τα εξής σπουδαία για το θέμα μας laquoΕι τις εν λόγω ου πταίει ούτος τέλειος ανήρ δυνατός χαλιναγωγήσαι και όλον το σώμαraquo Στο ερώτημα που θέτουν ανά τους αιώνες οι άνθρωποι laquoποιος είναι τέλειοςraquo υπάρχουν πολλές απαντήσεις laquoΑυτός που ασκητεύει που είναι αγνός που προσεύχεται που δίνει ελεημοσύνη που έχει ακτημοσύνη και άλλα πολλάraquo Ο άγιος Ιάκωβος όμως απαντά laquoαυτός που δεν πέφτει σε κανένα σφάλμα λέγοντας διάφορα λόγιαraquo Αυτός μπορεί να χαλιναγωγήσει και όλες του τις επιθυμίες τις ορέξεις και τα πάθη Να κατευθύνει το πολύεδρο και πολύπλευρο του ψυχοσωματικού του είναι Όλα τrsquo άλλα -κάποτε- ο άνθρωπος τα πετυχαίνει το να μη σφάλλει όμως στο λόγο του -ποτέ και πουθενά- απαιτεί φοβερή αυτοκυριαρχία φοβερή άσκηση και είναι σχεδόν ακατόρθωτο laquoΠάσα γαρ φύσις θηρίων τε και πετεινών ερπετών τε και εναλίων δαμάζεται και δεδάμασται τη φύσει τη ανθρωπίνη την δε γλώσσαν ουδείς δύναται ανθρώπων δαμάσαι ακατάσχετον κακόν μεστή ιού θανατηφόρουhellipraquo (Ιακ37) Όταν όμως κάποιος πετύχει αυτό το ακατόρθωτο τότε πετυχαίνει φοβερά πράγματα Ο άγιος Ιάκωβος παραθέτει πολύ χαρακτηριστικά σχετικά παραδείγματα Λέγει όταν έχεις στο χέρι σου τη γλώσσα του χαλινού τότε εξουσιάζεις το τεράστιο και αδάμαστο άλογο Όταν κρατάς το πηδάλιο του πλοίου κατευθύνεις αυτό όπου θες Αντίθετα αν δεν προσέξεις και δημιουργηθεί μια μικρή γλώσσα φωτιάς τότε καταστρέφει τα πάντα και κανείς δεν μπορεί να την ελέγξει Η γλώσσα είναι μεγάλη ευλογία και μεγάλη κατάρα αναλόγως αν υπόκειται στον έλεγχο μας ή όχι Είναι πηγή που μας ζωοποιεί ή μας δηλητηριάζει Μας γλυκαίνει ή μας φαρμακώνει Μας ενθαρρύνει ή μας απελπίζει

Επειδή λοιπόν είναι πολύ δύσκολο να χαλιναγωγήσουμε τη γλώσσα μας και επειδή πάντα λαλούμε laquoεκ του

περισσεύματος της καρδίας μαςraquo η οποία είναι βρώμικη και δηλητηριασμένη από το προπατορικό αμάρτημα γιrsquo αυτό παρουσιαζόμαστε πνευματικά διχασμένοι διηρημένοι αλλοπρόσαλλοι Κυριολεκτικά σχιζοφρενείς Γιrsquo αυτό μία είναι η λύση για να διορθωθούμε ή να μιλούμε πολύ λίγο και μάλιστα με σύνεση και περίσκεψη όπως επιβάλλουν οι μοναχικοί κανόνες στους μοναχούς ή να καταργήσουμε τον λόγο εντελώς για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να καθαρισθεί κάπως η καρδία μας Το δεύτερο εφάρμοσε ο Γρηγόριος και εξηγεί το γιατί στις 12 επιστολές του

Γράφει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος στις επιστολές προς διαφόρους φίλους του

Α΄ Όποιος πετυχαίνει την τέλεια σιωπή νικήσει δηλαδή στο σύνολο εκείνος μπορεί να πετύχει να μιλά σωστά δηλαδή να νικήσει και στο επιμέρους

Β΄ Η γλώσσα εκφράζει το περιεχόμενο της καρδιάς αλλά και το επηρεάζει Έτσι το πάθος του θυμού για παράδειγμα μόνο η σιωπή το μαραίνει Μερικές φορές για να ξεσπάσουμε δήθεν και να ξελαφρώσουμε αρχίζουμε να βρίζουμε να κατηγορούμε να χλευάζουμε ή αναμασούμε συνεχώς τις αδικίες που κατά τη γνώμη μας υπέστημεν Και αντί να ηρεμήσουμε ανάβουμε και ξαναφορτιζόμαστε με μίσος Έτσι συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος του αναβρασμού της δήθεν εκτονώσεως και εν τέλει της επιδεινώσεως του πάθους μας Ο Γρηγόριος όταν ασκούσε σιωπή πόσο πικραμένος ήταν από το φθόνο και το μίσος και το διωγμό των αντιπάλων του συνεπισκόπων που είχε ως αποτέλεσμα να φύγει από την Κωνπολη Να μιλήσει Να εκφράσει το πόνο του Θα πικραινόταν περισσότερο και γιrsquo αυτό σιωπά

Γ΄ Διακόπτοντας το λόγο μαθαίνουμε να λέμε όσα πρέπει Όταν φλυαρούμε είναι αδύνατο να μη λέμε

ανοησίες άσχετα πράγματα περιττά και ανώφελα Όταν πολυλογείς δεν μπορείς νrsquo αποφύγεις την αμαρτία λένε οι πατέρες

Δ΄ Σιωπώντας μαθαίνουμε νrsquo ακούμε Δεν έχουμε μόνο στόμα έχουμε κι αυτιά Πρέπει κι αυτά να τα χρησιμοποιούμε Το νrsquo ακούς ότι πρέπει δεν είναι κατώτερο από το να λες ότι πρέπει Οι περισσότεροι άνθρωποι πάσχουμε από λογοδιάρροια και μάλιστα ασχολούμαστε κυρίως με σκάνδαλα και κουτσομπολιά κρίνοντας τους πάντας και τα πάντα ενώ δεν έχουμε καθόλου επιθυμία νrsquo ακούμε νουθεσίες και ελέγχους Ο Γρηγόριος κάνοντας πράξη τα όσα υποστήριζε δέχθηκε να συναντηθεί με τον ιερέα Κληδόνιο υπό τον όρο νrsquo ακούει μόνο και να μη μιλά Επίσης ο Γρηγόριος σε άλλη επιστολή του προς τον Ευλάλιο λέγει ότι επισκέφθηκε μοναχούς στην Λαμίδα σιωπών

Ε΄ Σιωπά για να διδάξει εμπράκτως και να εμπνεύσει και άλλους να τον μιμηθούν Μιλώντας για την σιωπή λέγει ο Γρηγόριος γράφοντας στο φίλο του Παλλάδιο δε συγκινούσα κανένα Τώρα που σιωπώ διδάσκω με την πράξη Παιδαγωγώ τους ανθρώπους στο αγαθό της σιωπής εφαρμόζοντάς το προσωπικά ο ίδιος Μιμούμαι το Χριστό που δεν εξάγνισε το άνθρωπο τόσο με τη νομοθεσία του όσο με την ενσάρκωσή του και τη προσωπική βίωση του νόμου

Ο άγιος Γρηγόριος λοιπόν είναι εμπνευστής και όχι απλός διδάσκαλος Ο αείμνηστος και πολύκλαυστος π Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος σε νεκρολογία του για τον επίσης αείμνηστο και επιφανή π Σπυρίδωνα Σγουρόπουλο και εξυμνώντας τον γιατί υπήρξε εμπνευστής και όχι διδάσκαλος λέγει τα εξής αξιοπρόσεκτα laquoΩραίον όντως το διδάσκειν ωραιότερον όμως και μεγαλειωδέστερον το εμπνέειν Δια το πρώτον αρκούσιν ολίγαι ξηραί γνώσεις διά το δεύτερον απαιτείται παράδειγμα ακτινοβόλου αυταπαρνήσεως και γενικώς βίος ολόλαμπρος και πλήρης θυσιών Και Συ είχες αυτήν την ειδικήν εύνοιαν και ευλογίαν του Κυρίου Δεν εδίδασκες απλώς αλλά

ενέπνεες Ανήκες ουχί εις τον μέγα αριθμόν των διδασκόντων αλλrsquo εις τον απελπιστικώς μικρόν αριθμόν των εμπνεόντωνraquo (Άρθραμελέται επιστολαί τόμος Α΄ Αθήνα 1986 σσ512-513)

ΣΤ΄ Σιωπά γιατί θέλει να προσφέρει ως θυσία στο Θεό την έκφραση των σκέψεών του γράφει στον Παλλάδιο laquoΝέκρωσα τη γλώσσα μου με τη νέκρωση του Χριστού όταν νήστευα την ζωοποίησα με την ανάστασή του Προσέφερα ως θυσία στον Χριστό την έκφραση των σκέψεών μου έτσι θα προσφέρω τώρα (ως θυσία) και τον λόγον μου αλλά πλέον καθαρό και αγνισμένοraquo

Πολλές φορές ο Χριστός μας ζητά ως θυσία τα πιο αγαπημένα πρόσωπα πράγματα ή ιδανικά της ζωής μας Από τον Αβραάμ πχ ζητά να εγκαταλείψει τη πατρίδα του τους συγγενείς του το πολιτισμό του τη γλώσσα του τις ανέσεις του και τέλος τον Ισαάκ τον υιό του τον μονογενή που απέκτησε μετά από αναμονή 25 ετών Από τον Γρηγόριο μέσω των φθονερών συνεπισκόπων του ζήτησε να θυσιάσει το θρόνο του και το ποίμνιο του Και ο Γρηγόριος προσθέτει σrsquo αυτή τη φοβερή και ανεκτίμητη θυσία την ρητορική του δεινότητα το μεγαλοπρεπές και μνημειώδες ύφος του τη λογοτεχνική του έκφραση την καλλιέπεια του κηρύγματος την ευστροφία των νοημάτων του την παραστατικότητα και ζωηρότητα και εκπληκτική έκφραση των ιδεών του την υψίστη ηδονή του λέγειν και διδάσκειν και καθοδηγείν Πόσο μεγάλη θυσία

Ζ΄ Το λέγειν δεν είναι πάντα δείγμα ικανότητας ή επιδεξιότητας Στον Κελεύσιο διηγείται το μύθο των χελιδονιών και των κύκνων Τα χελιδόνια περηφανεύονται ότι κελαϊδούν στους ανθρώπους συνέχεια και ζουν συνεχώς μαζί τους Ενώ οι κύκνοι ζουν στην ερημιά δε τραγουδούν και δε θέλουν τη συντροφιά των ανθρώπων Και οι κύκνοι αν και σιχαινόταν την πολυλογία των χελιδονιών και απαξιούσαν να τα απαντήσουν εν τούτοις κάποτε αναγκάσθηκαν να τα πουν laquoΕμείς δεν ψάλλουμε όπως-όπως ούτε ενδιαφερόμαστε να βγάζουμε απλώς

κραυγές Κι όμως χωρίς να μιλήσουμε όταν απλώνουμε τα φτερά μας στον άνεμο ακούγεται κάτι γλυκύ και αρμονικό Εμείς όταν τραγουδούμε φροντίζουμε με μέτρο νrsquo αποδίδουμε τη μελωδία και δεν αναμιγνύουμε τη μουσική με θορύβους Εσείς κι όταν σας δέχονται οι άνθρωποι στα σπίτια τους αγανακτούν κι όταν κελαϊδείτε σας βαριούνται Κι όπως λέγει μια παροιμία αληθής και σύντομος lsquoτότε θα τραγουδήσουν οι κύκνοι όταν σιωπήσουν οι καλιακούδεςrsquoraquo

Η΄ Να μη απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας Ο Γρηγόριος απαντώντας στον Ευλάλιο -έναν ερημίτη που ησύχαζε και νήστευε σε απόλυτο βαθμό ενώ στον Γρηγόριο συνιστούσε διάκριση και μεσότητα στο θέμα της σιωπής- λέγει ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας και να θέλουμε να μετριάζουμε τα χαρίσματα των άλλων Χαρίσματα που ίσως μας δυσκολεύουν και δεν μας συγκινούν Γιrsquo αυτό προτείνει νrsquo ανταλλάξουν τα χαρίσματα τους

Άλλοι πάλι (Κελεύσιος) ενώ παραβαίνουν το νόμο (δεν νηστεύουν) κατηγορούν τους άλλους για θέματα που είναι ίσως ιδιόρρυθμα αλλά δεν είναι αμαρτωλά Εδώ ισχύει το του ευαγγελίου laquoβγάλε το δοκάρι από το μάτι σου και μετά να βγάλεις την αγκίδα από το μάτι του άλλουraquo Αν δε το κάνεις τότε σιώπα και συ

Γιατί με κρίνεις που σιωπώ ενώ εγώ δε σε κρίνω που μιλάς λέγει στον ίδιο Θυμήσου τι λέγει ο Παύλος σε ανάλογη περίπτωση laquoΟ εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω Ο δε μη εσθίων τον εσθίοντα μη κρινέτωraquo (Ρωμ 143)

Θ΄ laquoΚαιρός παντί πράγματιraquo Όπως λέγει το βιβλίο του Εκκλησιαστού στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει καιρός για να φυτεύεις και καιρός για να ξεριζώνεις να γελάσεις και να κλάψεις να θρηνήσεις και να χορέψεις να πολεμήσεις και να ειρηνεύσεις Έτσι υπάρχει laquoκαιρός του σιγάν και καιρός του λαλείνraquo laquoΣιώπησα για τον εαυτό μου τώρα

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

περισσεύματος της καρδίας μαςraquo η οποία είναι βρώμικη και δηλητηριασμένη από το προπατορικό αμάρτημα γιrsquo αυτό παρουσιαζόμαστε πνευματικά διχασμένοι διηρημένοι αλλοπρόσαλλοι Κυριολεκτικά σχιζοφρενείς Γιrsquo αυτό μία είναι η λύση για να διορθωθούμε ή να μιλούμε πολύ λίγο και μάλιστα με σύνεση και περίσκεψη όπως επιβάλλουν οι μοναχικοί κανόνες στους μοναχούς ή να καταργήσουμε τον λόγο εντελώς για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να καθαρισθεί κάπως η καρδία μας Το δεύτερο εφάρμοσε ο Γρηγόριος και εξηγεί το γιατί στις 12 επιστολές του

Γράφει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος στις επιστολές προς διαφόρους φίλους του

Α΄ Όποιος πετυχαίνει την τέλεια σιωπή νικήσει δηλαδή στο σύνολο εκείνος μπορεί να πετύχει να μιλά σωστά δηλαδή να νικήσει και στο επιμέρους

Β΄ Η γλώσσα εκφράζει το περιεχόμενο της καρδιάς αλλά και το επηρεάζει Έτσι το πάθος του θυμού για παράδειγμα μόνο η σιωπή το μαραίνει Μερικές φορές για να ξεσπάσουμε δήθεν και να ξελαφρώσουμε αρχίζουμε να βρίζουμε να κατηγορούμε να χλευάζουμε ή αναμασούμε συνεχώς τις αδικίες που κατά τη γνώμη μας υπέστημεν Και αντί να ηρεμήσουμε ανάβουμε και ξαναφορτιζόμαστε με μίσος Έτσι συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος του αναβρασμού της δήθεν εκτονώσεως και εν τέλει της επιδεινώσεως του πάθους μας Ο Γρηγόριος όταν ασκούσε σιωπή πόσο πικραμένος ήταν από το φθόνο και το μίσος και το διωγμό των αντιπάλων του συνεπισκόπων που είχε ως αποτέλεσμα να φύγει από την Κωνπολη Να μιλήσει Να εκφράσει το πόνο του Θα πικραινόταν περισσότερο και γιrsquo αυτό σιωπά

Γ΄ Διακόπτοντας το λόγο μαθαίνουμε να λέμε όσα πρέπει Όταν φλυαρούμε είναι αδύνατο να μη λέμε

ανοησίες άσχετα πράγματα περιττά και ανώφελα Όταν πολυλογείς δεν μπορείς νrsquo αποφύγεις την αμαρτία λένε οι πατέρες

Δ΄ Σιωπώντας μαθαίνουμε νrsquo ακούμε Δεν έχουμε μόνο στόμα έχουμε κι αυτιά Πρέπει κι αυτά να τα χρησιμοποιούμε Το νrsquo ακούς ότι πρέπει δεν είναι κατώτερο από το να λες ότι πρέπει Οι περισσότεροι άνθρωποι πάσχουμε από λογοδιάρροια και μάλιστα ασχολούμαστε κυρίως με σκάνδαλα και κουτσομπολιά κρίνοντας τους πάντας και τα πάντα ενώ δεν έχουμε καθόλου επιθυμία νrsquo ακούμε νουθεσίες και ελέγχους Ο Γρηγόριος κάνοντας πράξη τα όσα υποστήριζε δέχθηκε να συναντηθεί με τον ιερέα Κληδόνιο υπό τον όρο νrsquo ακούει μόνο και να μη μιλά Επίσης ο Γρηγόριος σε άλλη επιστολή του προς τον Ευλάλιο λέγει ότι επισκέφθηκε μοναχούς στην Λαμίδα σιωπών

Ε΄ Σιωπά για να διδάξει εμπράκτως και να εμπνεύσει και άλλους να τον μιμηθούν Μιλώντας για την σιωπή λέγει ο Γρηγόριος γράφοντας στο φίλο του Παλλάδιο δε συγκινούσα κανένα Τώρα που σιωπώ διδάσκω με την πράξη Παιδαγωγώ τους ανθρώπους στο αγαθό της σιωπής εφαρμόζοντάς το προσωπικά ο ίδιος Μιμούμαι το Χριστό που δεν εξάγνισε το άνθρωπο τόσο με τη νομοθεσία του όσο με την ενσάρκωσή του και τη προσωπική βίωση του νόμου

Ο άγιος Γρηγόριος λοιπόν είναι εμπνευστής και όχι απλός διδάσκαλος Ο αείμνηστος και πολύκλαυστος π Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος σε νεκρολογία του για τον επίσης αείμνηστο και επιφανή π Σπυρίδωνα Σγουρόπουλο και εξυμνώντας τον γιατί υπήρξε εμπνευστής και όχι διδάσκαλος λέγει τα εξής αξιοπρόσεκτα laquoΩραίον όντως το διδάσκειν ωραιότερον όμως και μεγαλειωδέστερον το εμπνέειν Δια το πρώτον αρκούσιν ολίγαι ξηραί γνώσεις διά το δεύτερον απαιτείται παράδειγμα ακτινοβόλου αυταπαρνήσεως και γενικώς βίος ολόλαμπρος και πλήρης θυσιών Και Συ είχες αυτήν την ειδικήν εύνοιαν και ευλογίαν του Κυρίου Δεν εδίδασκες απλώς αλλά

ενέπνεες Ανήκες ουχί εις τον μέγα αριθμόν των διδασκόντων αλλrsquo εις τον απελπιστικώς μικρόν αριθμόν των εμπνεόντωνraquo (Άρθραμελέται επιστολαί τόμος Α΄ Αθήνα 1986 σσ512-513)

ΣΤ΄ Σιωπά γιατί θέλει να προσφέρει ως θυσία στο Θεό την έκφραση των σκέψεών του γράφει στον Παλλάδιο laquoΝέκρωσα τη γλώσσα μου με τη νέκρωση του Χριστού όταν νήστευα την ζωοποίησα με την ανάστασή του Προσέφερα ως θυσία στον Χριστό την έκφραση των σκέψεών μου έτσι θα προσφέρω τώρα (ως θυσία) και τον λόγον μου αλλά πλέον καθαρό και αγνισμένοraquo

Πολλές φορές ο Χριστός μας ζητά ως θυσία τα πιο αγαπημένα πρόσωπα πράγματα ή ιδανικά της ζωής μας Από τον Αβραάμ πχ ζητά να εγκαταλείψει τη πατρίδα του τους συγγενείς του το πολιτισμό του τη γλώσσα του τις ανέσεις του και τέλος τον Ισαάκ τον υιό του τον μονογενή που απέκτησε μετά από αναμονή 25 ετών Από τον Γρηγόριο μέσω των φθονερών συνεπισκόπων του ζήτησε να θυσιάσει το θρόνο του και το ποίμνιο του Και ο Γρηγόριος προσθέτει σrsquo αυτή τη φοβερή και ανεκτίμητη θυσία την ρητορική του δεινότητα το μεγαλοπρεπές και μνημειώδες ύφος του τη λογοτεχνική του έκφραση την καλλιέπεια του κηρύγματος την ευστροφία των νοημάτων του την παραστατικότητα και ζωηρότητα και εκπληκτική έκφραση των ιδεών του την υψίστη ηδονή του λέγειν και διδάσκειν και καθοδηγείν Πόσο μεγάλη θυσία

Ζ΄ Το λέγειν δεν είναι πάντα δείγμα ικανότητας ή επιδεξιότητας Στον Κελεύσιο διηγείται το μύθο των χελιδονιών και των κύκνων Τα χελιδόνια περηφανεύονται ότι κελαϊδούν στους ανθρώπους συνέχεια και ζουν συνεχώς μαζί τους Ενώ οι κύκνοι ζουν στην ερημιά δε τραγουδούν και δε θέλουν τη συντροφιά των ανθρώπων Και οι κύκνοι αν και σιχαινόταν την πολυλογία των χελιδονιών και απαξιούσαν να τα απαντήσουν εν τούτοις κάποτε αναγκάσθηκαν να τα πουν laquoΕμείς δεν ψάλλουμε όπως-όπως ούτε ενδιαφερόμαστε να βγάζουμε απλώς

κραυγές Κι όμως χωρίς να μιλήσουμε όταν απλώνουμε τα φτερά μας στον άνεμο ακούγεται κάτι γλυκύ και αρμονικό Εμείς όταν τραγουδούμε φροντίζουμε με μέτρο νrsquo αποδίδουμε τη μελωδία και δεν αναμιγνύουμε τη μουσική με θορύβους Εσείς κι όταν σας δέχονται οι άνθρωποι στα σπίτια τους αγανακτούν κι όταν κελαϊδείτε σας βαριούνται Κι όπως λέγει μια παροιμία αληθής και σύντομος lsquoτότε θα τραγουδήσουν οι κύκνοι όταν σιωπήσουν οι καλιακούδεςrsquoraquo

Η΄ Να μη απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας Ο Γρηγόριος απαντώντας στον Ευλάλιο -έναν ερημίτη που ησύχαζε και νήστευε σε απόλυτο βαθμό ενώ στον Γρηγόριο συνιστούσε διάκριση και μεσότητα στο θέμα της σιωπής- λέγει ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας και να θέλουμε να μετριάζουμε τα χαρίσματα των άλλων Χαρίσματα που ίσως μας δυσκολεύουν και δεν μας συγκινούν Γιrsquo αυτό προτείνει νrsquo ανταλλάξουν τα χαρίσματα τους

Άλλοι πάλι (Κελεύσιος) ενώ παραβαίνουν το νόμο (δεν νηστεύουν) κατηγορούν τους άλλους για θέματα που είναι ίσως ιδιόρρυθμα αλλά δεν είναι αμαρτωλά Εδώ ισχύει το του ευαγγελίου laquoβγάλε το δοκάρι από το μάτι σου και μετά να βγάλεις την αγκίδα από το μάτι του άλλουraquo Αν δε το κάνεις τότε σιώπα και συ

Γιατί με κρίνεις που σιωπώ ενώ εγώ δε σε κρίνω που μιλάς λέγει στον ίδιο Θυμήσου τι λέγει ο Παύλος σε ανάλογη περίπτωση laquoΟ εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω Ο δε μη εσθίων τον εσθίοντα μη κρινέτωraquo (Ρωμ 143)

Θ΄ laquoΚαιρός παντί πράγματιraquo Όπως λέγει το βιβλίο του Εκκλησιαστού στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει καιρός για να φυτεύεις και καιρός για να ξεριζώνεις να γελάσεις και να κλάψεις να θρηνήσεις και να χορέψεις να πολεμήσεις και να ειρηνεύσεις Έτσι υπάρχει laquoκαιρός του σιγάν και καιρός του λαλείνraquo laquoΣιώπησα για τον εαυτό μου τώρα

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

ανοησίες άσχετα πράγματα περιττά και ανώφελα Όταν πολυλογείς δεν μπορείς νrsquo αποφύγεις την αμαρτία λένε οι πατέρες

Δ΄ Σιωπώντας μαθαίνουμε νrsquo ακούμε Δεν έχουμε μόνο στόμα έχουμε κι αυτιά Πρέπει κι αυτά να τα χρησιμοποιούμε Το νrsquo ακούς ότι πρέπει δεν είναι κατώτερο από το να λες ότι πρέπει Οι περισσότεροι άνθρωποι πάσχουμε από λογοδιάρροια και μάλιστα ασχολούμαστε κυρίως με σκάνδαλα και κουτσομπολιά κρίνοντας τους πάντας και τα πάντα ενώ δεν έχουμε καθόλου επιθυμία νrsquo ακούμε νουθεσίες και ελέγχους Ο Γρηγόριος κάνοντας πράξη τα όσα υποστήριζε δέχθηκε να συναντηθεί με τον ιερέα Κληδόνιο υπό τον όρο νrsquo ακούει μόνο και να μη μιλά Επίσης ο Γρηγόριος σε άλλη επιστολή του προς τον Ευλάλιο λέγει ότι επισκέφθηκε μοναχούς στην Λαμίδα σιωπών

Ε΄ Σιωπά για να διδάξει εμπράκτως και να εμπνεύσει και άλλους να τον μιμηθούν Μιλώντας για την σιωπή λέγει ο Γρηγόριος γράφοντας στο φίλο του Παλλάδιο δε συγκινούσα κανένα Τώρα που σιωπώ διδάσκω με την πράξη Παιδαγωγώ τους ανθρώπους στο αγαθό της σιωπής εφαρμόζοντάς το προσωπικά ο ίδιος Μιμούμαι το Χριστό που δεν εξάγνισε το άνθρωπο τόσο με τη νομοθεσία του όσο με την ενσάρκωσή του και τη προσωπική βίωση του νόμου

Ο άγιος Γρηγόριος λοιπόν είναι εμπνευστής και όχι απλός διδάσκαλος Ο αείμνηστος και πολύκλαυστος π Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος σε νεκρολογία του για τον επίσης αείμνηστο και επιφανή π Σπυρίδωνα Σγουρόπουλο και εξυμνώντας τον γιατί υπήρξε εμπνευστής και όχι διδάσκαλος λέγει τα εξής αξιοπρόσεκτα laquoΩραίον όντως το διδάσκειν ωραιότερον όμως και μεγαλειωδέστερον το εμπνέειν Δια το πρώτον αρκούσιν ολίγαι ξηραί γνώσεις διά το δεύτερον απαιτείται παράδειγμα ακτινοβόλου αυταπαρνήσεως και γενικώς βίος ολόλαμπρος και πλήρης θυσιών Και Συ είχες αυτήν την ειδικήν εύνοιαν και ευλογίαν του Κυρίου Δεν εδίδασκες απλώς αλλά

ενέπνεες Ανήκες ουχί εις τον μέγα αριθμόν των διδασκόντων αλλrsquo εις τον απελπιστικώς μικρόν αριθμόν των εμπνεόντωνraquo (Άρθραμελέται επιστολαί τόμος Α΄ Αθήνα 1986 σσ512-513)

ΣΤ΄ Σιωπά γιατί θέλει να προσφέρει ως θυσία στο Θεό την έκφραση των σκέψεών του γράφει στον Παλλάδιο laquoΝέκρωσα τη γλώσσα μου με τη νέκρωση του Χριστού όταν νήστευα την ζωοποίησα με την ανάστασή του Προσέφερα ως θυσία στον Χριστό την έκφραση των σκέψεών μου έτσι θα προσφέρω τώρα (ως θυσία) και τον λόγον μου αλλά πλέον καθαρό και αγνισμένοraquo

Πολλές φορές ο Χριστός μας ζητά ως θυσία τα πιο αγαπημένα πρόσωπα πράγματα ή ιδανικά της ζωής μας Από τον Αβραάμ πχ ζητά να εγκαταλείψει τη πατρίδα του τους συγγενείς του το πολιτισμό του τη γλώσσα του τις ανέσεις του και τέλος τον Ισαάκ τον υιό του τον μονογενή που απέκτησε μετά από αναμονή 25 ετών Από τον Γρηγόριο μέσω των φθονερών συνεπισκόπων του ζήτησε να θυσιάσει το θρόνο του και το ποίμνιο του Και ο Γρηγόριος προσθέτει σrsquo αυτή τη φοβερή και ανεκτίμητη θυσία την ρητορική του δεινότητα το μεγαλοπρεπές και μνημειώδες ύφος του τη λογοτεχνική του έκφραση την καλλιέπεια του κηρύγματος την ευστροφία των νοημάτων του την παραστατικότητα και ζωηρότητα και εκπληκτική έκφραση των ιδεών του την υψίστη ηδονή του λέγειν και διδάσκειν και καθοδηγείν Πόσο μεγάλη θυσία

Ζ΄ Το λέγειν δεν είναι πάντα δείγμα ικανότητας ή επιδεξιότητας Στον Κελεύσιο διηγείται το μύθο των χελιδονιών και των κύκνων Τα χελιδόνια περηφανεύονται ότι κελαϊδούν στους ανθρώπους συνέχεια και ζουν συνεχώς μαζί τους Ενώ οι κύκνοι ζουν στην ερημιά δε τραγουδούν και δε θέλουν τη συντροφιά των ανθρώπων Και οι κύκνοι αν και σιχαινόταν την πολυλογία των χελιδονιών και απαξιούσαν να τα απαντήσουν εν τούτοις κάποτε αναγκάσθηκαν να τα πουν laquoΕμείς δεν ψάλλουμε όπως-όπως ούτε ενδιαφερόμαστε να βγάζουμε απλώς

κραυγές Κι όμως χωρίς να μιλήσουμε όταν απλώνουμε τα φτερά μας στον άνεμο ακούγεται κάτι γλυκύ και αρμονικό Εμείς όταν τραγουδούμε φροντίζουμε με μέτρο νrsquo αποδίδουμε τη μελωδία και δεν αναμιγνύουμε τη μουσική με θορύβους Εσείς κι όταν σας δέχονται οι άνθρωποι στα σπίτια τους αγανακτούν κι όταν κελαϊδείτε σας βαριούνται Κι όπως λέγει μια παροιμία αληθής και σύντομος lsquoτότε θα τραγουδήσουν οι κύκνοι όταν σιωπήσουν οι καλιακούδεςrsquoraquo

Η΄ Να μη απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας Ο Γρηγόριος απαντώντας στον Ευλάλιο -έναν ερημίτη που ησύχαζε και νήστευε σε απόλυτο βαθμό ενώ στον Γρηγόριο συνιστούσε διάκριση και μεσότητα στο θέμα της σιωπής- λέγει ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας και να θέλουμε να μετριάζουμε τα χαρίσματα των άλλων Χαρίσματα που ίσως μας δυσκολεύουν και δεν μας συγκινούν Γιrsquo αυτό προτείνει νrsquo ανταλλάξουν τα χαρίσματα τους

Άλλοι πάλι (Κελεύσιος) ενώ παραβαίνουν το νόμο (δεν νηστεύουν) κατηγορούν τους άλλους για θέματα που είναι ίσως ιδιόρρυθμα αλλά δεν είναι αμαρτωλά Εδώ ισχύει το του ευαγγελίου laquoβγάλε το δοκάρι από το μάτι σου και μετά να βγάλεις την αγκίδα από το μάτι του άλλουraquo Αν δε το κάνεις τότε σιώπα και συ

Γιατί με κρίνεις που σιωπώ ενώ εγώ δε σε κρίνω που μιλάς λέγει στον ίδιο Θυμήσου τι λέγει ο Παύλος σε ανάλογη περίπτωση laquoΟ εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω Ο δε μη εσθίων τον εσθίοντα μη κρινέτωraquo (Ρωμ 143)

Θ΄ laquoΚαιρός παντί πράγματιraquo Όπως λέγει το βιβλίο του Εκκλησιαστού στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει καιρός για να φυτεύεις και καιρός για να ξεριζώνεις να γελάσεις και να κλάψεις να θρηνήσεις και να χορέψεις να πολεμήσεις και να ειρηνεύσεις Έτσι υπάρχει laquoκαιρός του σιγάν και καιρός του λαλείνraquo laquoΣιώπησα για τον εαυτό μου τώρα

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

ενέπνεες Ανήκες ουχί εις τον μέγα αριθμόν των διδασκόντων αλλrsquo εις τον απελπιστικώς μικρόν αριθμόν των εμπνεόντωνraquo (Άρθραμελέται επιστολαί τόμος Α΄ Αθήνα 1986 σσ512-513)

ΣΤ΄ Σιωπά γιατί θέλει να προσφέρει ως θυσία στο Θεό την έκφραση των σκέψεών του γράφει στον Παλλάδιο laquoΝέκρωσα τη γλώσσα μου με τη νέκρωση του Χριστού όταν νήστευα την ζωοποίησα με την ανάστασή του Προσέφερα ως θυσία στον Χριστό την έκφραση των σκέψεών μου έτσι θα προσφέρω τώρα (ως θυσία) και τον λόγον μου αλλά πλέον καθαρό και αγνισμένοraquo

Πολλές φορές ο Χριστός μας ζητά ως θυσία τα πιο αγαπημένα πρόσωπα πράγματα ή ιδανικά της ζωής μας Από τον Αβραάμ πχ ζητά να εγκαταλείψει τη πατρίδα του τους συγγενείς του το πολιτισμό του τη γλώσσα του τις ανέσεις του και τέλος τον Ισαάκ τον υιό του τον μονογενή που απέκτησε μετά από αναμονή 25 ετών Από τον Γρηγόριο μέσω των φθονερών συνεπισκόπων του ζήτησε να θυσιάσει το θρόνο του και το ποίμνιο του Και ο Γρηγόριος προσθέτει σrsquo αυτή τη φοβερή και ανεκτίμητη θυσία την ρητορική του δεινότητα το μεγαλοπρεπές και μνημειώδες ύφος του τη λογοτεχνική του έκφραση την καλλιέπεια του κηρύγματος την ευστροφία των νοημάτων του την παραστατικότητα και ζωηρότητα και εκπληκτική έκφραση των ιδεών του την υψίστη ηδονή του λέγειν και διδάσκειν και καθοδηγείν Πόσο μεγάλη θυσία

Ζ΄ Το λέγειν δεν είναι πάντα δείγμα ικανότητας ή επιδεξιότητας Στον Κελεύσιο διηγείται το μύθο των χελιδονιών και των κύκνων Τα χελιδόνια περηφανεύονται ότι κελαϊδούν στους ανθρώπους συνέχεια και ζουν συνεχώς μαζί τους Ενώ οι κύκνοι ζουν στην ερημιά δε τραγουδούν και δε θέλουν τη συντροφιά των ανθρώπων Και οι κύκνοι αν και σιχαινόταν την πολυλογία των χελιδονιών και απαξιούσαν να τα απαντήσουν εν τούτοις κάποτε αναγκάσθηκαν να τα πουν laquoΕμείς δεν ψάλλουμε όπως-όπως ούτε ενδιαφερόμαστε να βγάζουμε απλώς

κραυγές Κι όμως χωρίς να μιλήσουμε όταν απλώνουμε τα φτερά μας στον άνεμο ακούγεται κάτι γλυκύ και αρμονικό Εμείς όταν τραγουδούμε φροντίζουμε με μέτρο νrsquo αποδίδουμε τη μελωδία και δεν αναμιγνύουμε τη μουσική με θορύβους Εσείς κι όταν σας δέχονται οι άνθρωποι στα σπίτια τους αγανακτούν κι όταν κελαϊδείτε σας βαριούνται Κι όπως λέγει μια παροιμία αληθής και σύντομος lsquoτότε θα τραγουδήσουν οι κύκνοι όταν σιωπήσουν οι καλιακούδεςrsquoraquo

Η΄ Να μη απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας Ο Γρηγόριος απαντώντας στον Ευλάλιο -έναν ερημίτη που ησύχαζε και νήστευε σε απόλυτο βαθμό ενώ στον Γρηγόριο συνιστούσε διάκριση και μεσότητα στο θέμα της σιωπής- λέγει ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας και να θέλουμε να μετριάζουμε τα χαρίσματα των άλλων Χαρίσματα που ίσως μας δυσκολεύουν και δεν μας συγκινούν Γιrsquo αυτό προτείνει νrsquo ανταλλάξουν τα χαρίσματα τους

Άλλοι πάλι (Κελεύσιος) ενώ παραβαίνουν το νόμο (δεν νηστεύουν) κατηγορούν τους άλλους για θέματα που είναι ίσως ιδιόρρυθμα αλλά δεν είναι αμαρτωλά Εδώ ισχύει το του ευαγγελίου laquoβγάλε το δοκάρι από το μάτι σου και μετά να βγάλεις την αγκίδα από το μάτι του άλλουraquo Αν δε το κάνεις τότε σιώπα και συ

Γιατί με κρίνεις που σιωπώ ενώ εγώ δε σε κρίνω που μιλάς λέγει στον ίδιο Θυμήσου τι λέγει ο Παύλος σε ανάλογη περίπτωση laquoΟ εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω Ο δε μη εσθίων τον εσθίοντα μη κρινέτωraquo (Ρωμ 143)

Θ΄ laquoΚαιρός παντί πράγματιraquo Όπως λέγει το βιβλίο του Εκκλησιαστού στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει καιρός για να φυτεύεις και καιρός για να ξεριζώνεις να γελάσεις και να κλάψεις να θρηνήσεις και να χορέψεις να πολεμήσεις και να ειρηνεύσεις Έτσι υπάρχει laquoκαιρός του σιγάν και καιρός του λαλείνraquo laquoΣιώπησα για τον εαυτό μου τώρα

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

κραυγές Κι όμως χωρίς να μιλήσουμε όταν απλώνουμε τα φτερά μας στον άνεμο ακούγεται κάτι γλυκύ και αρμονικό Εμείς όταν τραγουδούμε φροντίζουμε με μέτρο νrsquo αποδίδουμε τη μελωδία και δεν αναμιγνύουμε τη μουσική με θορύβους Εσείς κι όταν σας δέχονται οι άνθρωποι στα σπίτια τους αγανακτούν κι όταν κελαϊδείτε σας βαριούνται Κι όπως λέγει μια παροιμία αληθής και σύντομος lsquoτότε θα τραγουδήσουν οι κύκνοι όταν σιωπήσουν οι καλιακούδεςrsquoraquo

Η΄ Να μη απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας Ο Γρηγόριος απαντώντας στον Ευλάλιο -έναν ερημίτη που ησύχαζε και νήστευε σε απόλυτο βαθμό ενώ στον Γρηγόριο συνιστούσε διάκριση και μεσότητα στο θέμα της σιωπής- λέγει ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούμε μόνο τα χαρίσματά μας και να θέλουμε να μετριάζουμε τα χαρίσματα των άλλων Χαρίσματα που ίσως μας δυσκολεύουν και δεν μας συγκινούν Γιrsquo αυτό προτείνει νrsquo ανταλλάξουν τα χαρίσματα τους

Άλλοι πάλι (Κελεύσιος) ενώ παραβαίνουν το νόμο (δεν νηστεύουν) κατηγορούν τους άλλους για θέματα που είναι ίσως ιδιόρρυθμα αλλά δεν είναι αμαρτωλά Εδώ ισχύει το του ευαγγελίου laquoβγάλε το δοκάρι από το μάτι σου και μετά να βγάλεις την αγκίδα από το μάτι του άλλουraquo Αν δε το κάνεις τότε σιώπα και συ

Γιατί με κρίνεις που σιωπώ ενώ εγώ δε σε κρίνω που μιλάς λέγει στον ίδιο Θυμήσου τι λέγει ο Παύλος σε ανάλογη περίπτωση laquoΟ εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω Ο δε μη εσθίων τον εσθίοντα μη κρινέτωraquo (Ρωμ 143)

Θ΄ laquoΚαιρός παντί πράγματιraquo Όπως λέγει το βιβλίο του Εκκλησιαστού στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει καιρός για να φυτεύεις και καιρός για να ξεριζώνεις να γελάσεις και να κλάψεις να θρηνήσεις και να χορέψεις να πολεμήσεις και να ειρηνεύσεις Έτσι υπάρχει laquoκαιρός του σιγάν και καιρός του λαλείνraquo laquoΣιώπησα για τον εαυτό μου τώρα

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

θα μιλήσω χάριν των άλλωνraquo γράφει ο Γρηγόριος στον Ευλάλιο Με την ανάσταση του Λόγου ο άγιος Γρηγόριος ανέστησε και πάλι την υπέροχη διδαχή του Από το Πάσχα του 382 άφησε και πάλι το θεϊκό του τάλαντο στην υπηρεσία της Εκκλησίας προς δόξαν Θεού και ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών των αδελφών του

Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρει κανείς την υψηλότερη απ όλες τις αρετές και να της δώσει το πρωτείο και το βραβείο όπως ακριβώς δεν είναι εύκολο να βρει μέσα σ ένα ολάνθιστο και μοσχοβόλο λιβάδι το πιο ωραίο κι ευωδιαστό λουλούδι καθώς πότε το ένα και πότε το άλλο του τραβάει την προσοχή και τον προκαλεί να το κόψει πρώτο Έτσι λοιπόν σκέφτομαι ότι καλές αρετές είναι η πίστη η ελπίδα και η αγάπη Και μάρτυρας για την πίστη είναι ο Αβραάμ που δικαιώθηκε από την πίστη τουmiddot μάρτυρες για την ελπίδα είναι ο Ενώς που πρώτος στήριξε την ελπίδα του στην επίκληση του Κυρίου και όλοι οι δίκαιοι που κακοπαθούν με την ελπίδα της σωτηρίαςmiddot μάρτυρες για την αγάπη τέλος είναι ο απόστολος Παύλος που έφτασε στο σημείο να εύχεται τη δική του απώλεια για χάρη των αδελφών του Ισραηλιτών και ο ίδιος ο Θεός που ονομάζεται αγάπη (Α Ιω 48)

Καλή είναι η φιλοξενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι από τους δικαίους ο Λωτ ο Σοδομίτης στη διαμονή μα όχι Σοδομίτης στη διαγωγή και από τους αμαρτωλούς η Ραάβ η πόρνη στο σώμα μα όχι πόρνη στην προαίρεση που επαινέθηκε και σώθηκε για τη φιλοξενία (Ιησ Ναυή 21-21)

Καλή είναι η μακροθυμία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο ίδιος ο Χριστός που δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει τις λεγεώνες των αγγέλων Του εναντίον των βασανιστών Του και όχι μόνο μάλωσε

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

τον Πέτρο όταν τράβηξε το μαχαίρι του μα και το αυτί που είχε κόψει εκείνος το έβαλε πάλι στη θέση του Το ίδιο έκανε αργότερα και ο Στέφανος ο μαθητής του Χριστού που προσευχόταν για κείνους που τον λιθοβολούσαν

Καλή είναι η πραότητα Και μάρτυρες γι αυτό είναι ο Μωυσής και ο Δαβίδ που πάνω απ όλα ως πράοι μαρτυρήθηκαν απ τη Γραφή καθώς και ο Διδάσκαλός τους ο θεάνθρωπος Ιησούς που ούτε φιλονικούσε ούτε κραύγαζε ούτε ξεφώνιζε στις πλατείες ούτε αντιστεκόταν σ εκείνους που Τον είχαν συλλάβει

Καλές είναι η προσευχή και η αγρυπνία Και μάρτυρας γι αυτό είναι ο Κύριος που πριν το πάθος Του αγρυπνούσε και προσευχόταν

Καλές είναι η αγνεία και η παρθενία Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Παύλος που τις θεσμοθέτησε βραβεύοντας δίκαια και το γάμο και την αγαμία όσο και ο ίδιος ο Ιησούς που γεννήθηκε από Παρθένο για να τιμήσει τη γέννηση μα να προτιμήσει την παρθενία

Καλή είναι η ταπεινοφροσύνη Και μάρτυρες γι αυτό είναι πολλοί με κυριότερο πάλι το Σωτήρα και Κύριο των όλων που ταπεινώθηκε όχι μόνο παίρνοντας μορφή δούλου παραδίνοντας το πρόσωπό Του στην ντροπή και στα φτυσίματα και συναριθμώντας τον εαυτό Του με τους παρανόμους Εκείνος που καθαρίζει τον κόσμο από την αμαρτία αλλά και πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του σαν υπηρέτης

Καλή είναι η ακτημοσύνη και η περιφρόνηση των χρημάτων Και μάρτυρες γι αυτό είναι τόσο ο Ζακχαίος που μόλις μπήκε ο Χριστός στο σπίτι του μοίρασε σχεδόν όλα τα υπάρχοντά του όσο και πάλι

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

ο ίδιος ο Κύριος που μιλώντας στον πλούσιο εκείνο νέο περιόρισε την τελειότητα σ αυτό ακριβώς το πράγμα (Ματθ 1921) Κοντολογίς καλή είναι η θεωρία καλή είναι και η πράξηmiddot η θεωρία γιατί μας ανυψώνει από τα γήινα μας οδηγεί στα άγια των αγίων και επαναφέρει το νου στην αρχική φυσική του κατάσταση και η πράξη γιατί υποδέχεται το Χριστό Τον υπηρετεί και αποδεικνύει με τα έργα την αγάπη

Κάθε αρετή είναι κι ένας δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία σε κάποιον απ τους αιώνιους και μακάριους τόπους Γιατί όπως υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής έτσι υπάρχουν και πολλοί τόποι κοντά στο Θεό που χωρίζονται και μοιράζονται ανάλογα με την αξία του καθενός Και άλλος ας ασκήσει τη μία αρετή άλλος την άλλη άλλος πολλές μαζί και άλλος όλες αν βέβαια τούτο είναι δυνατό Φτάνει μόνο να προχωράει κανείς και να επιδιώκει το ανώτερο ακολουθώντας βήμα-βήμα Εκείνον που τον οδηγεί καλά και τον κατευθύνει και τον βάζει μεσ από την στενή οδό και πύλη στην απέραντη ουράνια μακαριότητα

Και αν ο Παύλος που ακολουθεί κι αυτός το Χριστό θεωρεί την αγάπη ως την πρώτη και μεγαλύτερη εντολή ως τη σύνοψη του νόμου και των προφητών το καλύτερο μέρος της θεωρώ πως είναι η αγάπη στους φτωχούς και γενικότερα η ευσπλαχνία και η συμπάθεια στους συνανθρώπους Γιατί τίποτ άλλο δεν ευχαριστεί τόσο πολύ το Θεό και τίποτ άλλο δεν Του είναι τόσο αγαπητό όσο η ευσπλαχνία Αυτή μαζί με την αλήθεια πηγαίνει μπροστά Του και αυτή πρέπει να Του προσφερθεί πριν την Κρίση Μα και σε τίποτ άλλο δεν δίνεται ως ανταπόδοση από Εκείνον που κρίνει με δικαιοσύνη και ζυγίζει με ακρίβεια την ευσπλαχνία όσο στη φιλανθρωπία η φιλανθρωπία

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

Σ όλους λοιπόν τους φτωχούς και σ εκείνους που για οποιονδήποτε λόγο κακοπαθούν οφείλουμε να δείχνουμε ευσπλαχνία σύμφωνα με την εντολή laquoΝα μετέχετε στη χαρά όσων χαίρονται και στη λύπη όσων λυπούνταιraquo (Ρωμ 1215) Και οφείλουμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους ως άνθρωποι κι εμείς την εκδήλωση της καλοσύνης μας όταν τη χρειάζονται χτυπημένοι από κάποια συμφορά λχ χηρεία ή ορφάνια ή ξενητιά ή σκληρά αφεντικά ή άδικους άρχοντες ή άσπλαχνους φοροεισπράκτορες ή φονικούς ληστές ή άπληστους κλέφτες ή δήμευση περιουσίας ή ναυάγιο Όλοι είναι αξιολύπητοι Όλοι βλέπουν τα χέρια μας όπως εμείς βλέπουμε τα χέρια του Θεού

Τι θα κάνουμε λοιπόν εμείς που έχουμε τιμηθεί με το μεγάλο όνομα χριστιανοί και αποτελούμε τον διαλεχτό και ξεχωριστό λαό ο οποίος οφείλει να καταγίνεται σε καλά και σωτήρια έργα Τι θα κάνουμε εμείς οι μαθητές του πράου και φιλάνθρωπου Ιησού που σήκωσε τις αμαρτίες μας ταπεινώθηκε παίρνοντας την ανθρώπινη φύση μας κι έγινε φτωχός για να γίνουμε εμείς πλούσιοι με τη θεότητα Τι θα κάνουμε έχοντας μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο υπόδειγμα ευσπλαχνίας και συμπάθειας Θα παραβλέψουμε τους συνανθρώπους μας Θα τους περιφρονήσουμε Θα τους εγκαταλείψουμε Κάθε άλλο αδελφοί μου Αυτά δεν ταιριάζουν σ εμάς τους θρεμμένους από το Χριστό τον καλό ποιμένα που φέρνει πίσω το πλανεμένο πρόβατο και ψάχνει να βρει το χαμένο και στηρίζει το ασθενικό Μα δεν ταιριάζουν ούτε στην ανθρώπινη φύση μας που επιβάλλει τη συμπάθεια αφού από την ίδια της την αδυναμία έμαθε την ευσέβεια και τη φιλανθρωπία

Γιατί μολαταύτα δεν βοηθάμε τους συνανθρώπους μας όσο είναι ακόμα καιρός Γιατί εμείς ζούμε μέσα στην απόλαυση ενώ οι αδελφοί μας μέσα στη δυστυχία Ποτέ να μην πλουτίσω αν αυτοί στερούνται Ποτέ να μην έχω υγεία αν δεν βάλω βάλσαμο στις πληγές τους Ποτέ να μη χορτάσω

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

ποτέ να μην ντυθώ ποτέ να μην ησυχάσω μέσα σε σπίτι αν δεν τους δώσω ψωμί και ρούχα όσα μπορώ κι αν δεν τους ξεκουράσω μέσα στο σπίτι μου

Ας τ αναθέσουμε όλα στο Χριστό για να τον ακολουθήσουμε αληθινά σηκώνοντας το σταυρό Του για ν ανεβούμε στον επουράνιο κόσμο ανάλαφρα και άνετα χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τα κάτω και για να κερδίσουμε στη θέση όλων αυτών το Χριστό ανεβασμένοι χάρη στην ταπείνωσή μας και πλουτισμένοι χάρη στη φτώχεια μας Ή τουλάχιστον ας μοιραστούμε με το Χριστό τα υπάρχοντά μας για ν αγιαστούν κάπως με τη σωστή κατοχή τους και την προσφορά μεριδίου τους στους φτωχούς

Δεν θα συνέλθουμε έστω και αργά Δεν θα νικήσουμε την αναισθησία μας για να μην πω την τσιγκουνιά μας Δεν θα σκεφτούμε ως άνθρωποι Δεν θα βάλουμε νοερά στη θέση των ξένων συμφορών τις πιθανές δικές μας

Γιατί στ αλήθεια τίποτε από τ ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο τίποτε δεν είναι σταθερό τίποτε δεν είναι ανεξάρτητο από άλλους παράγοντες τίποτε δεν στηρίζεται σε αμετάβλητες προϋποθέσεις Η ζωή μας γυρίζει σε κύκλο έναν κύκλο που φέρνει πολλές μεταβολές συχνά μέσα σε μια μέρα κάποτε και μέσα σε μιαν ώρα Πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται κανείς τον άνεμο που κινείται ακατάπαυστα πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τη γραμμή που αφήνει πάνω στα νερά ένα ποντοπόρο πλοίο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται τ απατηλά όνειρα μιας νύχτας που η απόλαυσή τους κρατάει τόσο λίγο πιο σίγουρο είναι να εμπιστεύεται όσα χαράζουν τα παιδιά πάνω στην άμμο όταν παίζουν παρά την ανθρώπινη ευτυχία

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

Είναι λοιπόν συνετοί εκείνοι που μην έχοντας εμπιστοσύνη στα τωρινά φροντίζουν να εξασφαλιστούν για το μέλλον Επειδή η ανθρώπινη ευημερία είναι άστατη και μεταβλητή αγαπούν την καλοσύνη που δεν χάνεται για να κερδίσουν τουλάχιστο το ένα από τα τρία ή να μην κάνουν τίποτα το κακό επειδή η καλοσύνη τους προκαλεί τη συμπάθεια του Θεού ο οποίος πολλές φορές ευεργετεί στον ουρανό τους ευσεβείς για τις επίγειες αγαθοεργίες τουςmiddot ή να έχουν θάρρος ενώπιον του Θεού επειδή κακοπάθησαν όχι για κάποια κακία αλλά για κάποιον άλλο σκοπόmiddot ή τέλος όντας φιλάνθρωποι να απαιτούν από το Θεό σαν οφειλόμενη τη φιλανθρωπία την οποία έδειξαν πρώτα εκείνοι στους φτωχούς ενεργώντας έξυπνα

laquoΑς μην καυχιέται ο σοφός τη σοφία του λέει ο Κύριος μήτε ο δυνατός για τη δύναμή του μήτε ο πλούσιος για τον πλούτο τουraquo (Ιερ 923) έστω κι αν έχουν φτάσει στο ύψιστο σημείο σοφίας δυνάμεως ή πλούτου Εγώ όμως θα προσθέσω κι εκείνα που ακολουθούν Ας μην καυχιέται μήτε ο περίβλεπτος για τη δόξα του μήτε ο γερός για την υγεία του μήτε ο όμορφος για την ομορφιά του μήτε ο νέος για τα νιάτα του μήτε κοντολογίς άλλος κανένας για οτιδήποτε απ όσα παινεύονται στον κόσμο τούτο και προξενούν την υπερηφάνεια Αλλά όποιος καυχιέται μόνο γι αυτό ας καυχιέται για το ότι γνωρίζει και ζητάει το Θεό υποφέρει μαζί μ εκείνους που υποφέρουν και αποθέτει τις ελπίδες του για τα καλά στο μέλλον Γιατί τα τωρινά αγαθά είναι ρευστά και πρόσκαιρα Συνεχώς μετακινούνται και πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο όπως η μπάλα στο ποδόσφαιρο Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σίγουρο για τον άνθρωπο που τα κατέχει από το ότι θα τα χάσει με το χρόνο ή από το φθόνο Απεναντίας τα μελλοντικά αγαθά είναι σταθερά και μόνιμα Ποτέ δεν χάνονται ποτέ δεν πηγαίνουν από τον ένα στον άλλο ποτέ δεν διαψεύδουν τις ελπίδες όσων τα εμπιστεύονται

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

laquoΠοιος είναι σοφός για να τα καταλάβει αυτάraquo (Ωσ 1410) Ποιος θ αδιαφορήσει για τα εφήμερα και θα προσέξει τα μόνιμα Ποιος θα συλλογιστεί ότι τα τωρινά θα περάσουν Ποιος θ αναλογιστεί ότι τα αναμενόμενα θα μείνουν Ποιος θα ξεχωρίσει τα πραγματικά απ τα φαινομενικά για ν ακολουθήσει τα πρώτα και να περιφρονήσει τα δεύτερα Ποιος θα ξεχωρίσει την επίγεια διαμονή από την επουράνια πολιτεία την παροικία από την κατοικία το σκοτάδι από το φως τη λάσπη του βυθού από τα άγια χώματα τη σάρκα από το πνεύμα το Θεό από τον κοσμοκράτορα διάβολο τη σκιά του θανάτου από την αιώνια ζωή Ποιος θα εξαγοράσει με τα παρόντα το μέλλον με τον φθαρτό πλούτο τον άφθαρτο με τα ορατά τα αόρατα

Μακάριος λοιπόν είναι εκείνος που τα διακρίνει αυτά χωρίζει με το μαχαίρι του Λόγου το καλύτερο από το χειρότερο ανυψώνεται με την καρδιά του όπως λέει κάπου ο ιερός Δαβίδ (Ψαλμ 836) φεύγει μ όλη του τη δύναμη μακριά από την κοιλάδα τούτη της οδύνης επιδιώκει τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό σταυρώνεται για τον κόσμο μαζί με το Χριστό ανασταίνεται μαζί με το Χριστό ανεβαίνει στα επουράνια σκηνώματα μαζί με το Χριστό και γίνεται κληρονόμος της αληθινής ζωής που δεν μεταβάλλεται ποτέ πια

Ας ακολουθήσουμε το Λόγο ας επιδιώξουμε την ουράνια απόλαυση ας απαλλαγούμε από την επίγεια περιουσία Ας κρατήσουμε από τα γήινα μόνο όσα είναι καλά ας σώσουμε τις ψυχές μας με ελεημοσύνες ας δώσουμε από τα υπάρχοντά μας στους φτωχούς για να γίνουμε πλούσιοι σε αιώνια αγαθά Δώσε κάτι και στην ψυχή όχι στη σάρκα μονάχα Δώσε κάτι και στο Θεό όχι στον κόσμο μονάχα Πάρε κάτι απ την κοιλιά και δώσ το στο πνεύμα Πάρε κάτι απ τη φωτιά που κατακαίει τα γήινα και ξεμάκρυνέ το από τη φλόγα Άρπαξε κάτι από τον τύραννο κι εμπιστέψου το στον Κύριο Δώσε λίγο σ Εκείνον που σου έχει προσφέρει το πολύ Δώσε τα και όλα ακόμα σ Εκείνον που σου τα

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

έχει χαρίσει όλα Ποτέ δεν θα ξεπεράσεις στη γενναιοδωρία το Θεό έστω κι αν χαρίσεις όλα σου τα υπάρχοντα έστω κι αν προσθέσεις σ αυτά και τον ίδιο σου τον εαυτό Γιατί και του εαυτού σου η προσφορά στο Θεό ισοδυναμεί με απόκτηση Όσα κι αν προσφέρεις εκείνα που μένουν είναι περισσότερα Και δεν θα δώσεις τίποτα δικό σου γιατί όλα τα έχεις πάρει από το Θεό

Ας μη γίνουμε αγαπητοί μου φίλοι και αδελφοί κακοί διαχειριστές των αγαθών που μας δόθηκαν Ας μην κοπιάζουμε για να θησαυρίζουμε και ν αποταμιεύουμε ενώ άλλοι υποφέρουν από την πείνα Ας μιμηθούμε τον ανώτατο και κορυφαίο νόμο του Θεού που στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους και ανατέλλει τον ήλιο επίσης για όλους Αυτός έκανε τη γη ευρύχωρη για όλα τα χερσαία ζώα δημιούργησε πηγές ποτάμια δάση αέρα για τα φτερωτά και νερά για τα υδρόβια και έδωσε σ όλα τα όντα άφθονα τα απαραίτητα για τη ζωή τους στοιχεία χωρίς να τα περιορίζει καμιά εξουσία χωρίς να τα καθορίζει κανένας γραπτός νόμος χωρίς να τα εμποδίζουν σύνορα Και αυτά τα στοιχεία τα παρέδωσε κοινά και πλούσια χωρίς διάκριση ή περικοπή τιμώντας την ομοιότητα της φύσεως με την ισότητα της δωρεάς και δείχνοντας τον πλούτο της αγαθότητός Του

Οι άνθρωποι όμως αφότου έβγαλαν από τη γη το χρυσάφι το ασήμι και τα πολύτιμα πετράδια αφότου έφτιαξαν ρούχα μαλακά και περιττά και αφότου απέκτησαν άλλα παρόμοια πράγματα που αποτελούν αιτίες πολέμων και επαναστάσεων και τυραννικών καθεστώτων κυριεύθηκαν από παράλογη υπεροψία Έτσι δεν δείχνουν ευσπλαχνία στους δυστυχισμένους συνανθρώπους τους και δεν θέλουν ούτε με τα περίσσια τους να δώσουν στους άλλους τα αναγκαία Τι βαναυσότητα Τι σκληρότητα Δεν σκέφτονται αν όχι τίποτ άλλο πως η φτώχεια και ο πλούτος η ελευθερία και η δουλεία και τ άλλα παρόμοια εμφανίστηκαν στο ανθρώπινο γένος μετά την πτώση των

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

πρωτοπλάστων σαν αρρώστιες που εκδηλώνονται μαζί με την κακία και που είναι δικές της επινοήσεις Αρχικά όμως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα λέει η Γραφή (Ματθ 198) αλλά Εκείνος που έπλασε εξαρχής τον άνθρωπο τον άφησε ελεύθερο αυτεξούσιο - συγκρατημένο μόνο από το νόμο της εντολής - και πλούσιο μέσα στον παράδεισο της τρυφής Αυτή την ελευθερία κι αυτόν τον πλούτο θέλησε να χαρίσει - και χάρισε - ο Θεός μέσω του πρώτου ανθρώπου και στο υπόλοιπο ανθρώπινο γένος Ελευθερία και πλούτος ήταν μόνο η τήρηση της εντολής Φτώχεια αληθινή και δουλεία ήταν η παράβασή της

Μετά την παράβαση λοιπόν εμφανίστηκαν οι φθόνοι και οι φιλονικίες και η δολερή τυραννία του διαβόλου που παρασύρει πάντα με τη λαιμαργία της ηδονής και ξεσηκώνει τους πιο τολμηρούς ενάντια στους πιο αδύνατους Μετά την παράβαση το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε διάφορες φυλές με διάφορα ονόματα και η πλεονεξία κατακερμάτισε την ευγένεια της φύσεως αφού πήρε και το νόμο βοηθό της

Εσύ όμως να κοιτάς την αρχική ενότητα και ισότητα όχι την τελική διαίρεσηmiddot όχι το νόμο που επικράτησε αλλά το νόμο του Δημιουργού Βοήθησε όσο μπορείς τη φύση τίμησε την πρότερη ελευθερία δείξε σεβασμό στον εαυτό σου συγκάλυψε την ατιμία του γένους σου παραστάσου στην αρρώστια σύντρεξε στην ανάγκη

Παρηγόρησε ο γερός τον άρρωστο ο πλούσιος τον φτωχό ο όρθιος τον πεσμένο ο χαρούμενος τον λυπημένο ο ευτυχισμένος τον δυστυχισμένο

Δώσε κάτι στο Θεό ως δώρο ευχαριστήριο για το ότι είσαι ένας απ αυτούς που μπορούν να ευεργετούν και όχι απ αυτούς που έχουν ανάγκη να ευεργετούνται για το ότι δεν περιμένεις εσύ

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

βοήθεια από τα χέρια άλλων αλλ από τα δικά σου χέρια περιμένουν άλλοι βοήθεια

Πλούτισε όχι μόνο σε περιουσία μα και σε ευσέβεια όχι μόνο σε χρυσάφι μα και σε αρετή ή καλύτερα μόνο σε αρετή

Γίνε πιο τίμιος από τον πλησίον με την επίδειξη περισσότερης καλοσύνης Γίνε θεός για τον δυστυχισμένο με τη μίμηση της ευσπλαχνίας του Θεού

Δώσε κάτι έστω και ελάχιστο σ εκείνον που έχει ανάγκη Γιατί και το ελάχιστο δεν είναι ασήμαντο για τον άνθρωπο που όλα τα στερείται μα ούτε και για το Θεό εφόσον είναι ανάλογο με τις δυνατότητές σου Αντί για μεγάλη προσφορά δώσε την προθυμία σου Κι αν δεν έχεις τίποτα δάκρυσε Η ολόψυχη συμπάθεια είναι μεγάλο φάρμακο γι αυτόν που δυστυχεί Η αληθινή συμπόνια ανακουφίζει πολύ από τη συμφορά

Δεν έχει μικρότερη αξία αδελφέ μου ο άνθρωπος από το ζώο που αν χαθεί ή πέσει σε χαντάκι σε προστάζει ο νόμος να το σηκώσεις και να το περιμαζέψεις (Δευτ 221-4) Πόση ευσπλαχνία επομένως οφείλουμε να δείχνουμε στους συνανθρώπους μας όταν ακόμα και με τ άλογα ζώα έχουμε χρέος να είμαστε πονετικοί

laquoΔανείζει το Θεό όποιος ελεεί φτωχόraquo λέει η Γραφή (Παροιμ 1917) Ποιος δεν δέχεται τέτοιον οφειλέτη που εκτός από το δάνειο θα δώσει και τόκους όταν έρθει ο καιρός Και αλλού πάλι λέει laquoΜε τις ελεημοσύνες και με την τιμιότητα καθαρίζονται οι αμαρτίεςraquo (Παροιμ 1527α)

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

Ας καθαριστούμε λοιπόν με την ελεημοσύνη ας πλύνουμε με το καλό βοτάνι τις βρωμιές και τους λεκέδες μας ας γίνουμε άσπροι άλλοι σαν το μαλλί και άλλοι σαν το χιόνι ανάλογα με την ευσπλαχνία του ο καθένας laquoΜακάριοιraquo λέει laquoόσοι δείχνουν έλεος στους άλλους γιατί σ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός Τουraquo (Ματθ 57) Το έλεος υπογραμμίζεται στους μακαρισμούς Και αλλού laquoΜακάριος είν εκείνος που σπλαχνίζεται τον φτωχό και τον στερημένοraquo (Ψαλμ 402) Και laquoΑγαθός άνθρωπος είν εκείνος που συμπονάει τους άλλους και τους δανείζειraquo (Ψαλμ 1115) Και laquoΠαντοτινά ελεεί και δανείζει ο δίκαιοςraquo (Ψαλμ 3626) Ας αρπάξουμε το μακαρισμό ας τον κατανοήσουμε ας ανταποκριθούμε στην κλήση του ας γίνουμε αγαθοί άνθρωποι Ούτε η νύχτα να μη διακόψει τη ελεημοσύνη σου laquoΜην πεις Φύγε τώρα και έλα πάλι αύριο να σου δώσω βοήθειαraquo (Παροιμ 328) γιατί μπορεί από σήμερα ως αύριο να συμβεί κάτι που θα ματαιώσει την ευεργεσία Η φιλανθρωπία είναι το μόνο πράγμα που δεν παίρνει αναβολή laquoΜοίραζε το ψωμί σου σ εκείνους που δεν έχουν στέγηraquo (Ησ 587) Και αυτά να τα κάνεις με προθυμία laquoΌποιος ελεείraquo λέει ο απόστολος laquoας το κάνει με ευχαρίστηση και γλυκύτηταraquo (Ρωμ 128) Με την προθυμία το καλό σου λογαριάζεται σαν διπλό Η ελεημοσύνη που γίνεται με στενοχώρια ή εξαναγκασμό είναι άχαρη και άνοστη Να πανηγυρίζουμε πρέπει όχι να θρηνούμε όταν κάνουμε καλοσύνες

Μήπως νομίζεις πως η φιλανθρωπία δεν είναι αναγκαία αλλά προαιρετική Μήπως νομίζεις πως δεν αποτελεί νόμο αλλά συμβουλή και προτροπή Πολύ θα το θελα κι εγώ έτσι να είναι Και έτσι το νόμιζα Μα με φοβίζουν όσα λέει η Γραφή για εκείνους που την ημέρα της Κρίσεως ο Δίκαιος Κριτής βάζει στ αριστερά Του σαν κατσίκια και τους καταδικάζει (Ματθ 2531-46) Αυτοί δεν καταδικάζονται γιατί έκλεψαν ή λήστεψαν ή ασέλγησαν ή έκαναν οτιδήποτε άλλο απ όσα απαγορεύει ο Θεός αλλά γιατί δεν έδειξαν

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

φροντίδα για το Χριστό μέσω των δυστυχισμένων ανθρώπων

Όσο είναι καιρός λοιπόν ας επισκεφθούμε το Χριστό ας Τον περιποιηθούμε ας Τον θρέψουμε ας Τον ντύσουμε ας Τον περιμαζέψουμε ας Τον τιμήσουμε Όχι μόνο με τραπέζι όπως μερικοί όχι μόνο με μύρα όπως η Μαρία όχι μόνο με τάφο όπως ο Αριμαθαίος Ιωσήφ όχι μόνο με ενταφιασμό όπως ο φιλόχριστος Νικόδημος όχι μόνο με χρυσάφι λιβάνι και σμύρνα όπως οι μάγοι πρωτύτερα Μα επειδή ο Κύριος των όλων θέλει έλεος και όχι θυσία και επειδή η ευσπλαχνία είναι καλύτερη από τη θυσία μυριάδων καλοθρεμμένων αρνιών ας Του την προσφέρουμε μέσου εκείνων που έχουν ανάγκη μέσω εκείνων που βρίσκονται σήμερα σε δεινή θέση για να μας υποδεχθούν στην ουράνια βασιλεία όταν φύγουμε από τον κόσμο τούτο και πάμε κοντά στον Κύριο μας το Χριστό στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες

Αμήν

Άγ Γρηγόριος ο Θεολόγος

Λόγος λα περί του Αγίου Πνεύματος

Από Στυλ Γ Παπαδόπουλος (επιμ) Μιλάει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μτφρ Διονύσιος Κακαλέτρης εκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991

Ο ΛΑ Λόγος είναι ο σπουδαιότερος από τους Θεολογικούς Λόγους του αγ Γρηγορίου Εκφωνήθηκε στο ναό της αγ Αναστασiας στην Κωνσταντινούπολη το 380 πιθανόν κατά το διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου Είναι η πρώτη φορά που σε ειδική πραγματεία αφιερωμένη στο άγιο Πνεύμα ομολογείται και καταδεικνύεται η θεότητα και το ομοούσιο του αγ Πνεύματος Ο Γρηγόριος διακηρύσσει την ορθή πίστη της Εκκλησίας ότι laquoεκ φωτός του Πατρός φως καταλαμβάνοντες τον Υιόν εν φωτί τω Πνεύματιraquo (sect 3) Καταρρίπτει στη συνέχεια τους συλλογισμούς των αιρετικών Πνευματομάχων με θεολογικά επιχειρήματα (sect 4-21) και τέλος απαντώντας στο επιχείρημα ότι στην αγία Γραφή δεν δηλώνεται ρητά η θεότητα του Πνεύματος παραθέτει πλήθος χωρίων όπου υποδεικνύεται η θεότητα του Πνεύματος (sect 29-30) Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα τώρα σύμφωνα με το Γρηγόριο φανερώνει στούς αξίους βαθύτερα και σαφέστερα οτι είναι Θεός ένα από τα τρία πρόσωπα της μιας θεότητας (sect 26)

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

3 Εκείνοι λοιπόν oι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα υπερασπίζονται το laquoγράμμαraquo επειδή εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και παρείσακτο Θεό να ξέρουν καλά ότι φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος Και ας γνωρίζουν σαφώς ότι κάλυμμα της ασέβειάς τους είναι η φιλία του laquoγράμματοςraquo όπως θα φανεί εντός ολίγου όταν όσο είναι δυνατόν θα ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη θεότητα του Πνεύματος το οποίο λατρεύουμε ώστε από Αυτό θ αρχίσουμε το λόγο για το Θεό αναφέροντας τις ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα έστω κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Πατέρας laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο Υιός laquoΉταν το φως το αληθινό το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμοraquo ο άλλος Παράκλητοςmiddot laquoήτανraquo και laquoήτανraquo και laquoήτανraquomiddot όμως ένα laquoήτανraquo υπάρχει laquoΦωςraquo και laquoφωςraquo και laquoφώςraquo αλλά ένα φως ένας Θεός Αυτό είναι εκείνο που ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε όταν έλεγεmiddot laquoστο φως σου θα δούμε το φωςraquo Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό ως φως που προέρχεται από φως τον Πατέρα μέσα στο φως του Πνεύματος Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή θεολογία για την Τριάδα Όποιος θέλει να περιφρονήσει όσα λέμε ας τα περιφρονήσει Κι όποιος θέλει ν αμαρτάνει ας αμαρτάνειmiddot εμείς κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει καλά Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε σε υψηλό βουνό θ ανεβούμε και θα φωνάξουμε Θα laquoυψώσουμεraquo το Πνεύμα δεν θα φοβηθούμε Και αν φοβηθούμε (αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε)

4 Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε ο Πατήρ αλλο τόσο υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός Και αν υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός τότε υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το άγιο Πνεύμα Αν το ένα υπήρχε από την αρχή τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο Τολμώ να πω πως αν το ένα υποβιβάσεις ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις Ποια άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή θεότητα Ακόμη περισσότερο τι είδους θεότητα είναι αυτή αν δεν είναι τέλεια Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει εάν δεν έχει την αγιότηταmiddot και πώς θα την έχει αν δεν έχει το Πνεύμα Εκτός εάν υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το Πνεύμαmiddot ας μας πει κάποιος πως αυτή κατανοείται αλλιώς Αν όμως η αγιότητα είναι το Πνεύμα πώς τότε δεν υπήρχε από την αρχή Σαν να ήταν καλλίτερο για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και χωρίς το Πνεύμα Αν δεν υπήρξε από την αρχή το Πνεύμα τότε τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με μένα(1) ακόμη κι αν δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα Διότι ως προς το χρόνο εμείς αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό Εάν τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια κατηγορία με μένα πώς εμένα με θεοποιεί ή πώς με ενώνει με τη θεότητα

5 Όμως θ ασχοληθώ για χάρη σου λίγο περισσότερο με το θέμα αυτό Όσα έχουν σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα επεξηγήσαμε και προηγουμένως Oι Σαδδουκαίοι κατ αρχήν νόμισαν ότι δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα ούτε βέβαια άγγελοι ούτε ανάστασηmiddot δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς Διαθήκης Από τους Έλληνες πάλι oι περισσότεροι θεολόγοι και όσοι βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας αλήθεια το συνέλαβαν με τη φαντασία τους όπως μου φαίνεταιmiddot σχετικά όμως με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν καλώντας το laquoνου του παντόςraquo και laquoθύραθεν νουraquo και άλλες σχετικές ονομασίες(2) Από τους δικούς μας σοφούς τώρα άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια άλλοι ως κτίσμα αλλοι ως Θεό και άλλοι δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά σεβόμενοι τη Γραφή διότι όπως ισχυρίζονται δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε το άλλο Και γι αυτό ούτε το σέβονται ούτε το περιφρονούν κρατώντας κάπως μία μέση στάση γι αυτό μάλλον όμως πολύ άθλια Απ όσους πάλι το θεώρησαν Θεό άλλοι είναι

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

ευσεβείς μόνο μέχρι τη σκέψη ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν την ευσέβεια και με τα χείλη Άκουσα ακόμη άλλους σοφότερους ν αξιολογούν τη θεότητα Αυτοί λοιπόν όπως και μεις τρία ομολογούν με ττ νου τους ότι υπάρχουν τόσο όμως διαχωρίζονται μεταξύ τους ώστε το μεν ένα (δηλ τον Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστοmiddot το άλλο (τον Υιό) ως προς τη δύναμη όχι όμως ως προς την ουσίαmiddot το τρίτο (το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτόmiddot με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που ονομάζουν laquoδημιουργόraquo και laquoσυνεργόraquo και laquoλειτουργόraquo τα πρόσωπα εκλαμβάνοντας τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση των προσώπων που αντιπροσωπεύουν

7 Εδώ ο δικός σου λόγοςmiddot oι σφενδόνες ας μπουν σε δράση oι συλλογισμοί ας γίνουν περίπλοκοι Οπωσδήποτε ή αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό Και αν είναι αγέννητο τότε δύο είναι τα άναρχα Εάν πάλι είναι γεννητό πάλι θα υποδιαιρέσειςmiddot ή από τον Πατέρα προέρχεται τούτο ή από τον Υιό Και αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί Αν

θέλεις φτιάξε τους και διδύμους ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο νεώτερο αφού είσαι τόσο φιλοσώματος Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό λέγει μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός Τι πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να υπάρξει Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι σοφοί στο να πράττουν το κακό μη θέλοντας να γράφουν τα καλά Όμως εγώ αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που εκφράζει χωρίς να φοβάμαι να τις κατονομάσω Ούτε όμως επειδή ο Υιός είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη σχέση που έχουν μεταξύ τους εξαιτίας του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται από τον Θεό και είναι ομοούσιος πρέπει να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα αυτές που δηλώνουν συγγένεια να τις μεταφέρουμε στο Θεό Ή μήπως θα εκλάβεις και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα με τον λόγο αυτό επειδή ονομάζεται Θεός και Πατήρ και ως κάποιο θηλυκό τη θεότητα σύμφωνα με το γένος των λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα επειδή δεν γεννάει Κι αν μας πεις και αυτό το κωμικό ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή του σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες και μυθοπλασίες τότε μας εισήχθη κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου ο οποίος εφεύρε με το νού του τους νέους αιώνες(3)

8 Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ αγέννητου και γεννητού αμέσως χάνονται μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι αδελφοί και oι εγγονοί oι οποίοι χάθηκαν όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου δεσμού του οποίου αφού λύθηκε ο πρώτος κόμπος και υποχώρησαν μαζί μη έχοντας θέση πλέον στη θεολογία Πού τάχα θα τοποθετήσεις το εκπορευτό πες μου το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της δικής σου διαιρέσεως και το οποίο εισάγεται από κάποιον καλύτερο από σένα θεολόγο το Σωτήρα μας Εκτός εάν τη φράση εκείνη που λέγει laquoΤο Πνεύμα το Άγιο το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέραraquo την έβγαλες απο τα δικά σου ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη δική σου Διαθήκηmiddot το οποίο εφόσον εκπορεύεται από εκεί δεν είναι κτίσμαmiddot εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό δεν είναι Υιόςmiddot εφόσον τέλος βρίσκεται στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ είναι ο Θεός Και έτσι πιο ισχυρός από τις διαιρέσεις σου Τι είναι αυτή η εκπόρευση Πες μου εσύ τι είναι η αγεννησία του Πατρός κι εγώ θα σου εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την εκπόρευση του Πνεύματος και θα παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια του Θεού Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν Εμείς oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά που βρίσκονται στα πόδια μας να εννοήσουμε ούτε την άμμο των θαλασσών και τις σταγόνες της βροχής και τις ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε ακόμη περισσότερο δε να εισέλθουμε στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο για την άρρητη και πέρα από κάθε

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

λογική κατανόηση φύση του Θεού

9 Τι λοιπόν είναι αυτό λέγει το οποίο λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό Υιός Διότι αν δεν έλειπε κάτι θα ήταν Υιός Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του λείπει τίποτεmiddot διότι δεν είναι ελλειπής ο Θεός Ο τρόπος της φανερώσεως για να το πω έτσι ή η διαφορά της σχέσεως που έχουν μεταξύ τους δημιουργεί και τη διαφορά που έχουν στην ονομασία τους Διότι τίποτε δεν λείπει από τον Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν είναι έλλειψη η υιότητα- αλλά παρά ταύτα δεν είναι Πατέρας Ή δεν λείπει κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιόςmiddot δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας Αλλά oι όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια έλλειψη ούτε ελάττωση κατά την ουσία Αυτό το ότι laquoδεν έχει γεννηθείraquo Τον μεν Πατέρα το ότι laquoέχει γεννηθείraquo Τον δε Υιό και το ότι laquoεκπορεύεταιraquo αυτό το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα ονόμασε για να διασώζεται το ασύγχυτο των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας διότι ένας είναι ο Πατέρας αλλά είναι ότι είναι ο Πατέρας Ούτε το Πνεύμα είναι Υιός αν και προέρχεται από τον Θεό διότι ένας είναι ο Μονογενής αλλά είναι ότι ο Υιός Ένα είναι και τα τρία ως προς τη θεότητα και το ένα είναι τρία ως προς τις ιδιότητεςmiddot έτσι ώστε ούτε το ένα είναι όπως το κατανοούσε ο Σαβέλλιος ούτε τα τρία να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως

10 Τι λοιπόν Είναι Θεός το Πνεύμα Βεβαιότατα Και τι άλλο είναι ομοούσιο Ασφαλώς εφόσον είναι Θεός

12 Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα ίσχυρίζεται (ο αιρετικός) Ποιος (από τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης Ποιος προσευχήθηκε σ αυτό Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ αυτό Και από πού το έχεις πάρει Την πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε αργότερα όταν συζητήσουμε για τις αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν στην Γραφή Τώρα θα είναι αρκετό να πούμε μόνο αυτό Το Πνεύμα είναι αυτό μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του Πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να προσευχηθούμε Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις Και αλλού Θα προσευχηθώ με το Πνεύμα θα προσευχηθώ και με το νου δηλαδή με το νου και το Πνεύμα Το να προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να προσεύχομαι δεν μου φαίνεται ότι είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του την προσευχή και την προσκύνηση Ποιος από τους ένθεους και από αυτούς που γνωρίζουν πολύ καλό δεν θα επαινούσε αυτό το πράγμα ότι δηλαδή η προσκύνηση του ενός και των τριών είναι προσκύνηση αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα η αξία και η θεότητα Και βέβαια ούτε εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω του Υιού σαν να ήταν ένα από τα πάντα και το άγιο Πνεύμα Διότι τα πάντα όσα έχουν γίνει λέγει η Γραφή όχι απλώς τα πάντα χωρίς περιορισμό Ούτε βέβαια περιλαμβάνεται ο Πατέρας ούτε όσα δεν έχουν γίνει Απόδειξε πρώτα ότι έχει γίνει μέσα στο χρόνο και τότε απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ το με τα κτίσματα Όσο εσύ δεν το αποδεικνύεις αυτή η περιεκτική φράση δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου Διότι αν έχει γίνει οπωσδήποτε δια του Χριστού έχει γίνει Ούτε εγώ ο ίδιος θα το αρνηθώ Εάν όμως δεν έχει γίνει πώς είναι ένα από τα πάντα ή έχει γίνει μέσω του Χριστού Σταμάτα λοιπόν ν ατιμάζεις και τον Πατέρα περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του - διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό) να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα Διότι (ο Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου δούλου όμοιου μ αυτόν αλλ αυτός που συνδοξάζεται

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

με τον ομότιμό του το Πνεύμα Τίποτε από την αγία Τριάδα να μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με σένα για να μην πέσεις εσύ από την Τριάδα Και με κανένα τρόπο να μην περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια σεβασμού διότι αν κάτι καθαιρέσεις από τα τρία πρόσωπα θα έχεις καθαιρέσει μαζί του το σύνολο ή μάλλον θα έχεις ξεπέσει εσύ απ όλα Καλύτερα να σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον τρόπο της ενώσεως παρά ν αποτολμήσεις μια τόσο μεγάλη ασέβεια

13 Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το ουσιαστικό κεφάλαιοmiddot και στενάζω βέβαια διότι ζήτημα το οποίο είχε σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει μπροστά στην αλήθεια τώρα αναζωπυρώνεται Είναι ανάγκη όμως ναντιταχθοϋμε στους φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της απουσίας μας με το να έχουμε λόγο και να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος Εάν λέγει υπάρχει Θεός και Θεός καί Θεός πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί Και πώς αυτό που δοξολογείται δεν είναι πολυαρχία Ποιοί είναι αυτοί που λένε τέτοια πράγματα Εκείνοι oι οποίοι είναι τελειότεροι στην ασέβεια ή και εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εννοώ δηλαδή αυτούς που είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον Υιό Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή και για τους δύο η άλλη μου απάντηση θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους Η απάντησή μου λοιπόν προς τους τελευταίους είναι αυτή Τι λέτε σε μας τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον Υιό αλλά επαναστατήσατε κατα του Πνεύματος Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση του Μονογενούς έχετε σαφώς ταχθεί με το μέρος των αντιπάλων Και τότε γιατί να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι Αν όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο τότε θα σας ρωτήσουμε Ποιος είναι ο λόγος της διθεΐας σας αν κατηγορηθείτε γι αυτό Εαν υπάρχει κάποια απάντηση συνετή αποκριθείτε και δείξτε και σε μας τον τρόπο ν απαντάμε Διότι με όποια επιχειρήματα θ αποκρούσετε εσείς την διθεΐα αυτά θ αρκέσουν και σε μας για ν αποκρούσουμε τήν τριθεΐα Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους Τι πιο γενναίο απ αυτό

14 Αλλά πώς θ αγωνιστούμε και θ αποκριθούμε ενάντια και στους δύο Για μας ένας Θεός υπάρχει διότι μία είναι η θεότητα Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα από αυτό ακόμη κι αν θεωρούνται τρία Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο και άλλο μεταγενέστεροmiddot ούτε χωρίζονται ως προς το θέλημα ούτε διαιρούνται ως προς τη δύναμη Ούτε είναι δυνατόν να βρίσκει κανένας σ αυτά κάτι απ αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα που μπορούν να διαχωριστούν Αλλά εάν πρέπει να εκφραστούμε με συντομία η θεότητα είναι αδιαίρετη αν και διακρίνεται σε πρόσωπα Και όπως συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι είναι ενωμένοι μεταξύ τους μία είναι η έκχυση του φωτός Οταν λοιπόν αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την πρώτη αιτία και τη μοναρχία ένα είναι αυτό που μας εμφανίζεται Όταν πάλι αναβλέψουμε σαυτά στα οποία ενυπάρχει η θεότητα και τα οποία προέρχονται αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας την ίδια δόξα τότε τρία είναι τα προσκυνούμενα

15 Όμως τι θα ισχυρίζονταν δεν υπάρχει και στους Έλληνες μία θεότητα όπως διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν βαθύτερα και για μας δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα όλο δηλαδή το ανθρώπινο γένος Αλλά όμως υπάρχουν γι αυτούς πολλοί θεοί και όχι ένας όπως και άνθρωποι πολλοί Εκεί όμως το ένα μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο με τη σκέψηmiddot τα δε επιμέρους άτομα είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο σύνθετοι αλλά και αντίθετοι και μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό μη παραμένοντας απόλυτα οι ίδιοι ούτε και για μια μέρα αλλά όχι όλη τη ζωή μας αλλά και σωματικά και ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και μεταβαλλόμαστε Δεν ξέρω

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

μάλιστα μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται) και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό επειδή είναι πλησίον του ύψιστου Αγαθού

21 Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε τη θεότητα του Πνεύματος) Ότι βέβαια δεν είναι ξένο το Πνεύμα ούτε παρείσακτο αλλά και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και στους σημερινούς φανερώνεται και αποκαλύπτεται έχει ήδη αποδειχθεί από πολλούς oι οποίοι ασχολήθηκαν μ αυτό όσοι βέβαια αφού μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα τις θείες γραφές αλλά διέσχισαν το laquoγράμμαraquo και έσκυψαν να δουν μέσα από αυτό αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το φωτισμό της γνώσεως(4)

25 Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου του χρόνου oι οποίες και δύο Διαθήκες καλούνται και σεισμοί της γης διότι αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο Ευαγγέλιο Όμως και τρίτος σεισμός μας έχει αναγγελθεί η μετάσταση δηλαδή από το εδώ στα εκεί τα μη πλέον κινούμενα και σαλευόμενα Αυτό έχουν πάθει και oι δύο Διαθήκες Τι είναι αυτό Δεν μετακινήθηκαν ξαφνικά ούτε με την πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του εγχειρήματος Για ποιο λόγο Διότι είναι αναγκαίο να ξέρουμε Για να μην πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε Διότι αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας δεν είναι μόνιμο όπως ακριβώς όσα συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα και τα φυτά Όμως αυτό που γίνεται με τη θέλησή μας και μονιμότερο είναι και ασφαλέστερο Το ένα είναι έργο αυτού που μας εξαναγκάζει το άλλο είναι δικό μαςmiddot και το ένα πάλι είναι έργο της επιείκειας του Θεού το άλλο της τυραννικής εξουσίας Δεν ενόμισε λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να μας κάνει καλό αλλά να μας ευεργετεί όταν εμείς το θέλουμε Γι αυτό για παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα έθιμα και άλλα επιτρέπει υποχωρώντας λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά Έτσι όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί στους αρρώστους δηλαδή για να γίνει αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα αλλάζουν επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα περισσότερο ευχάριστα Διότι δεν είναι εύκολη η αλλαγή σ αυτά που είχαν γίνει συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα Τι εννοώ δηλαδή Η πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα είδωλα αλλά επέτρεψε τις θυσίεςmiddot η δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή Επειτα όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή την αφαίρεση τότε παραδέχτηκαν και την παραχώρηση που είχε γίνει σ αυτούς δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι χριστιανοί την περιτομή Και έγιναν από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι χριστιανοί αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους αλλαγές Θα σε πείσει γι αυτό ο Παύλος ο οποίος προερχόμενος από περιτομές και αγνισμούς έλεγε laquoΌσο για μένα αδελφοί μου γιατί με καταδιώκουν εάν κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομήςraquo Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό είναι δείγμα της τελειότητας

26 Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω ότι αφορα στην θεολογία όσο όμως είναι δυνατόν από τ αντίθετα Διότι πράγματι εκεί από τις αφαιρέσεις γίνεται η αλλαγήmiddot εδώ όμως με τις προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα Βέβαια έτσι είναι Εκήρυττε φανερό η Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα τον Υιό Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον Υιό υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος Δρα τώρα το Πνεύμα κάνοντάς μας σαφέστερη τη φανέρωσή του Διότι δεν θα ήταν ασφαλές χωρίς πρωτύτερα να ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός να κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού να laquoεπιφορτισθούμεraquo με το Πνεύμα το άγιο για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση λίγο τολμηρότερηmiddot μήπως κινδυνεύσουν και στο κατά δύναμη όπως ακριβώς με όσους oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την αντοχή τους βαραίνουν και αφού προσβάλουν την δράση πάνω

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

από τη δύναμη κοιτάζοντας το φως του ήλιου την καθιστούν ασθενέστερη Αντιθέτως με τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε ο Δαβίδ με τις αναβάσεις και με τις από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο φωτισμένους Και νομίζω ότι γι αυτό τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί σταδιακά ανάλογα με την ικανότητα εκείνων που το δέχονται δηλαδή στην αρχή του Ευαγγελίου μετά το πάθος μετά την Ανάληψη όταν επιτελεί τα θαύματα όταν εμφυσείται και όταν εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες Και από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια Θα παρακαλέσω λέγει η Γραφή τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο το Πνεύμα της αληθείας για να μη νομίσει κανένας ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως μιλάει από κάποια άλλη εξουσία Έπειτα laquoθα στείλειraquo ο Πατέρας αλλά laquoστο όνομά μουraquo αφού άφησε στην άκρη το laquoθα ρωτήσωraquo το laquoθα στείλειraquo διατήρησε Στην συνέχεια με το laquoθα στείλωraquo διακήρυξε το δικό του αξίωμαmiddot κατόπιν με το laquoθα έλθειraquo διακηρύσσεται η εξουσία του Πνεύματος

27 Βλέπεις λοιπόν σταδιακούς φωτισμούς που μας φωτίζουν και την τάξη της θεολογίας την οποία καλύτερα να τηρούμε και εμείς και ούτε να τη φανερώνουμε μια και καλή ούτε να την αποκρύπτουμε τελείως Διότι το ένα δείχνει έλλειψη διακρίσεως το άλλο αθεΐα Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει τους άπιστους ενώ το άλλο ν αποδιώξει τους δικούς μας Όμως αυτό το οποίο ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων αλλά εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας θα το προσθέσω σ αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες ίσως για τους λόγους που ανέφερα και γι αυτό δεν τα αποκάλυψε Έλεγε πάλι ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο Πνεύμα όταν θα κατέλθει Ένα από αυτά (που θα μας διδάξει) είναι νομίζω και ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος η οποία αποσαφηνίζεται αργότερα αφού μετά την αποκατάσταση του Σωτήρα τυχαίνει να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο θαύμα Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό που το Πνεύμα δίδαξε Εάν βέβαια πρέπει σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο της μεγαλοπρέπειας του Θεού αυτό το οποίο υπόσχεται ή αυτό το οποίο διδάσκεται

28 Ετσι λοιπόν πιστεύω γι αυτά και μακάρι έτσι να πιστεύω εγώ και όποιος μου είναι αγαπητός Να τιμάμε δηλαδή ως Θεό τον Πατέρα Θεό τον Υιό Θεό το Πνεύμα το άγιο τρεις oι ιδιότητες αλλά μία η θεότητα χωρίς να διαιρείται ως προς τη δόξα την τιμή και τη βασιλεία όπως θεολόγησε κάποιος από τους θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και σκέπτεται με επιπολαιότητα γι αυτά που είναι τόσο σπουδαία ας μη δει τον ήλιο ν ανατέλλει όπως λέγει η Γραφή ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν πώς με θεώνει με το βάπτισμα

Αν πάλι προσκυνείται πώς να μη λατρεύεται Και αν λατρεύεται πώς δεν είναι Θεός Το ένα εξαρτάται από το άλλο κι έτσι έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια αλυσίδα Από το Πνεύμα συμβαίνει η αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση ακολουθεί η ανάπλαση και από την ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου που μας ανέπλασε

29 Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην Γραφή Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το πλήθος των μαρτυριών με τις οποίες θ αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η θεότητα του Πνεύματος σε όσους βέβαια δεν είναι πολύ ανόητοι ούτε αποξενωμένοι από το Πνεύμα Σκέψου λοιπόν τα εξής Γεννιέται ο Χριστός Το Πνεύμα προηγείταιmiddot βαπτίζεται Αυτό δίνει μαρτυρίαmiddot δέχεται πειρασμούς Τον οδηγεί Επιτελεί θαύματα Τον συνοδεύει Ανέρχεται Τον διαδέχεται

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

Ποιο άραγε από τα μεγάλα και απ όσα κάνει ο Θεός δεν μπορεί το Πνεύμα Ποια πάλι ονομασία δεν έχει απ όσες έχει ο Θεός εκτός από την αγεννησία και τη γέννηση Διότι έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον Πατέρα και στον Υιό για να μην υπάρχει σύγχυση στη θεότητα η οποία και τ άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο των ονομασιών του Πνεύματος και σε πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού Πνεύμα Χριστού νους Χριστού Πνεύμα Κυρίου το ίδιο επίσης Κύριος Πνεύμα υιοθεσίας αληθείας ελευθερίαςmiddot Πνεύμα σοφίας συνέσεως θελήσεως δυνάμεως γνώσεως ευσεβείας φόβου Θεού Διότι αυτό είναι το οποίο προκαλεί όλα αυτά Όλα τα γεμίζει με το είναι του όλα τα συγκρατεί Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον κόσμο δεν περιορίζεται όμως η δύναμή του στον κόσμο Είναι αγαθό ευθές ηγεμονικό αγιάζει από τη φύση του και όχι λόγω θέσεως δεν αγιάζεται είναι το μέτρο δεν μετριέται μετέχεται δεν μετέχει πληροί δεν πληρούται συγκρατεί δεν συγκρατείται κληρονομείται δοξάζεται συναριθμείται απειλείται λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως ο Θεός για να δοθεί νομίζω έμφαση στο ομοούσιο Το Πνεύμα είναι αυτό που δημιούργησε που μας ανακαινίζει με το βάπτισμα και την ανάσταση Το Πνεύμα είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα που διδάσκει που πνέει όπου και όσο θέλει που οδηγεί λαλεί αποστέλλει αφορίζει παροργίζεται πειράζεται αποκαλύπτει φωτίζει δίνει ζωή μάλλον είναι το ίδιο φως και ζωή Είναι αυτό που μας κάνει ναούς μας θεώνει μας τελειοποιεί ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος αλλά και να επιζητείται μετά το βάπτισμα Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες μοιράζει χαρίσματα καθιστά αποστόλους προφήτες ευαγγελιστές ποιμένες και διδασκάλους Είναι νοερό πολυμερές σαφές τρανό ανεμπόδιστο αμόλυντο Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί να ενεργεί με πολλούς τρόπους και αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο παντοδύναμο επιβλέπει τα πάντα και διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα τα καθαρά και λεπτότατα δηλαδή εννοώ τις αγγελικές δυνάμεις όπως και στα πνεύματα των προφητών και των αποστόλων την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους τόπους αφού είναι διασκορπισμένα εδώ κι εκεί Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο (αυτού)

30 Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και επιπλέον το ονομάζουν laquoάλλον Παράκλητονraquo δηλαδή άλλον Θεό αυτοί oι οποίοι γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία είναι η βλασφημία σαυτό αυτοί που τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία και τη Σαπφείρα επειδή είπαν ψέματα στο Πνεύμα το άγιο σαν να είπαν ψέματα στον Θεό και όχι σε άνθρωπο αυτοί λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο ότι κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι Θεός ή κάτι αλλο Πόσο στ αλήθεια ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα εάν απορείς γι αυτό και χρειάζεσαι κάποιον να σε διδάξει Oι ονομασίες λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες πολλές και τόσο ζωντανές Γιατί λοιπόν πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες γι αυτές τις λέξεις Και όσα εδώ λέγονται με τρόπο ταπεινό ότι δηλαδή δίδεται ότι αποστέλλεται ότι μερίζεται ότι είναι χάρισμα δώρημα εμφύσημα επαγγελία μεσιτεία είτε κάτι άλλο σαν αυτά για να μην απαριθμώ το καθένα ξεχωριστά πρέπει να το αναγάγουμε στην πρώτη αιτία για να καταδειχθεί από πού προέρχεται και να μην γίνουν παραδεκτές από κάποιους τρεις αρχές διαχωρισμένες μεταξύ τους σαν να υπάρχει πολυθεΐα Διότι είναι εξίσου ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει τις φύσεις όπως ο Άρειος(6)

Ακόμη δείτε Λόγος μα εις την Πεντηκοστή του Γρηγoρίου του Θεολόγου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Δηλαδή δεν είναι Θεός αλλά κτίσμα όπως ο άνθρωπος

2 Βλ Πλάτωνα Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη Περί ζώων γενέσεως ΙΙ 3 Ο laquoνουςraquo όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ Σ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού Αθήναι 1980 σσ 99-101 )

3 Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β αιώνος Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών Παραδεχόταν δύο θεούς τον αγαθό και τον κακό Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή laquoΜαρκίωνος και Ουαλεντίνουraquo καθώς το σύστημα των laquoνέων αιώνωνraquo έχει τη σφραγίδα του δεύτερου Σχετικά βλ Ρ GALLAY-Μ JOURJON Greacutegoire de Nazianze Discours Theacuteologiques εν Sources Chreacutetiennes τ 250 Cerf Paris 1978 σ 288 υποσημ 2

4 Υπάρχουν κάποιες αλήθειες λέγει ο άγ Γρηγόριος μέσα στην Αγία Γραφή οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών

5 Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ αι) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις αλλά μία ουσία που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα δηλ ως Πατέρας την εποχή της ΠαλΔιαθήκης ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία

6 Ο Άρειος (δ αι) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα Καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μΧ)

Ο Ιησούς που διάλεξε τους ψαράδες ψαρεύει κι αυτός και μεταβαίνει από τόπο σε τόπο Για ποιόν λόγο Όχι μόνο για να κερδίση περισσότερους φιλόθεους ανθρώπους αλλά όπως νομίζω και για να αγιάση περισσότερους τόπους Γίνεται στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος για να κερδίση Ιουδαίους στους πιστούς στον Νόμο σαν πιστός στον Νόμο για να εξαγόραση τους πιστούς στον Νόμο στους ασθενείς σαν ασθενής για να σώση τους ασθενείς Γίνεται τα πάντα στους πάντες για να κερδίση τους πάντες Αλλά τι λέω laquoτα πάντα στους πάντεςraquo Εκείνο που ο Παύλος δεν ανέχθηκε να το πη για τον εαυτό του βλέπω να το παθαίνη ο Σωτήρ Γιατί δεν γίνεται μόνο Ιουδαίος δεν παίρνει επάνω του τόσο ανάρμοστα και άθλια ονόματα αλλά και το πιο ανάρμοστο από όλα αυτοαμαρτία και αυτοκατάρα(Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην προς Γαλατάς επιστολή (313) laquoο Χριστός μας εξαγόρασε

από την κατάρα του νόμου με το να γίνη για χάρι μας κατάραraquo Αυτό αναφέρεται στο γεγονός της θυσίας του Γολγοθά Εκεί ο Χριστός επάνω στον

Σταυρό φορτώθηκε τις αμαρτίες όλου του κόσμου Ήταν σαν να έγινε ένα πράγμα με την αμαρτία laquoΑυτόν που δεν γνώρισε αμαρτία ο Θεός για χάρι

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

μας τον έκανε αμαρτίαraquo (Β Κορ 521) δεν είναι βέβαια αλλά ακούει Γιατί πως είναι αμαρτία αυτός κι εμάς μας ελευθερώνει από την αμαρτία Πως πάλι κατάρα αυτός που μας εξαγοράζει από την κατάρα του Νόμου

Τα δέχεται αυτά τα ονόματα για να δείξη μέχρι που φθάνει η ταπείνωσίς του και γίνεται έτσι σ εμάς πρότυπο ταπεινώσεως η οποία προκαλεί την ανύψωσι

Όπως λοιπόν είπα γίνεται ψαράς συγκαταβαίνει σε όλους ψαρεύει όλα τα σκεπάζει και τα ανέχεται για να ανασύρη από το βάθος το ψάρι τον άνθρωπο δηλαδή που κολυμπάει στα αναταραγμένα και αλμυρά κύματα του βίου

2 Γι αυτό και τώρα laquoόταν ετελείωσε αυτούς τους λόγους ανεχώρησε από την Γαλιλαία και ήρθε στα όρια της Ιουδαίας πέρα από τον Ιορδάνηraquo (Ματθ 191) Πηγαίνει με το καλό στην Γαλιλαία για να δη ο λαός που καθόταν στο σκοτάδι μεγάλο φως Μετακινείται στην Ιουδαία για να πείση τους ανθρώπους της να σηκωθούν και να αφήσουν το laquoγράμμαraquo και ν ακολουθήσουν το laquoΠνεύμαraquo Την μία φορά διδάσκει στο όρος την άλλη κάνει διάλογο στις πεδιάδες άλλοτε μπαίνει στο πλοίο και άλλοτε επιτιμά τις τρικυμίες Ακόμη δέχεται και ύπνο για να ευλογήση τον ύπνο Ακόμη και κοπιάζει για να αγιάση και τον κόπο Ακόμη και δακρύζει για να κάνη επαινετό το δάκρυ Μεταβαίνει από τον ένα τόπο στον άλλο αυτός που δεν χωράει σε κανένα τόπο ο άχρονος ο ασώματος αυτός που δεν πε-ριλαμβάνεται από τίποτε

Ο ίδιος και laquoήτανraquo (Ιωαν 11) και laquoγίνεταιraquo (Ιωαν 114) και μπαίνει μέσα στο χρόνο laquoΣτην αρχή ήταν και προς τον Θεόν ήταν και Θεός ήτανraquo (Ιωάν 11) Τρεις φορές ετονίσθηκε το laquoήτανraquo Εκείνο που ήταν το άδειασε και εκείνο που δεν ήταν το πήρε δικό του χωρίς να γίνη δύο πρόσωπα αλλά ανέχθηκε το ένα πρόσωπο να ανήκη σε δύο (φύσεις) Και τα δύο και εκείνο δηλαδή που προσέλαβε και εκείνο που προσελήφθη είναι Θεός Δύο φύσεις έτρεξαν μαζί (και ενώθηκαν) σε ένα πρόσωπο Όχι δύο Υιοί Ας μη μας παραπλανά η ένωσις Αυτός ο τόσο πολύς ο τόσο μεγάλος Αλλά τι έπαθα Πάλι έπεσα στις ανθρώπινες λέξεις Διότι πως ο απλούς (Θεός) να χαρακτηρίζεται laquoτόσο μεγάλοςraquo Πως ο άποσος να χαρακτηρίζεται laquoτόσο πολύςraquo Αλλά συγχωρείστε τα λόγια μου αυτά Ομιλώ για τα μέγιστα πράγματα χρησιμοποιώντας μικρό όργανο (δηλ την ανθρώπινη γλώσσα)

Ο πολύς ο μακρόθυμος ή χωρίς μορφή και σώμα φύσις ας το ανεχθή κι αυτό τα τόσο φτωχά για την αλήθεια λόγια που μιλούν για τον Θεό σαν να είχε σώμα Αφού καταδέχθηκε να φορέση σάρκα δέχεται και αυτού του είδους τα λόγια

3 laquoΚαι τον ακολούθησαν πολλά πλήθη λαού Και τους εθεράπευσε εκείraquo (Ματθ

192) Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη ερημιά Εάν έμεινε στην υψηλή του θέσι εάν δεν είχε συγκαταβή στην ανθρώπινη ασθένεια˙ εάν έμεινε σ αυτό που ήταν φυλάττοντας τον εαυτό του απρόσιτο και απερίληπτο λίγοι θα τον ακολουθούσαν ίσως Δεν ξέρω αν λίγοι ή ίσως μόνο ο Μωυσής και αυτός τόσο ώστε μόλις που αντίκρυσε laquoτα οπίσθια του Θεούraquo (Έξοδ 3323)( Δηλαδή δεν αντίκρυσε κατά πρόσωπο τον Θεό Τα laquoέμπροσθενraquo του Θεού σημαίνουν την μεγάλη του δόξα ενώ τα

laquoοπίσθιαraquo μικρότερη δόξα) Διότι την νεφέλη την διέσχισε είτε απαλλασσόμενος από το βάρος του σώματος είτε συμμαζώνοντας τελείως τις αισθήσεις του

Την λεπτότητα της φύσεως του Θεού ή την άυλη και ασώματη κατάστασί της ή δεν ξέρω πως αλλιώς να την ονομάσω πως να την αντίκρυζε φορώντας σώμα και κοιτάζοντας με υλικά μάτια Επειδή όμως (ο Θεός) laquoαδειάζειraquo για χάρι μας και κατεβαίνει στην γη - laquoάδειασμαraquo λέω την κάπως υποχώρησι και ελάττωσι της δόξας του - γι αυτό γίνεται προσιτός και αντιληπτός

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

4 Συγχωρέστε με εν τω μεταξύ που με πιάνει κάποιο ανθρώπινο πάθος(Πάθος εναντίον των

Αρειανών που απέρριπταν την θεότητα του Υιού θεωρώντας τον κτίσμα Τα ίδια πρεσβεύουν και σημέρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) Γεμίζω από θυμό και λύπη για τον Χριστό μου - εύχομαι να συμπάσχετε κι εσείς - σαν ιδώ να ατιμάζεται ο Χριστός μου γι αυτό για το οποίο περισσότερο είχε δικαίωμα να τιμάται Γι αυτό πες μου είναι άτιμος διότι για σένα ταπεινώθηκε Γι αυτό τον λες κτίσμα διότι φροντίζει για το κτίσμα Γι αυτό δεν τον δέχεσαι ως άχρονο διότι επισκέφθηκε τους laquoυπό χρόνονraquo Ωστόσο όλα τα υποφέρει όλα τα δέχεται Και ποιο το παράδοξο Δέχθηκε ραπίσματα ανέχθηκε εμπτυσμούς γεύθηκε χολή εξ αίτιας της ιδικής μου γεύσεως(Εννοεί το αμάρτημα των πρωτοπλάστων που

γεύθηκαν τον απαγορευμένο καρπό)

Δέχεται και τώρα πετροβόλημα (Ο άγιος Γρηγόριος συχνά αναφέρει στους λόγους του τα περιστατικά των Ευαγγελίων

όπου οι Ιουδαίοι στα Ιεροσόλυμα επεχείρησαν να λιθοβολήσουν τον Κύριο (Ιωάν 859 και 1031) Στους λιθασμούς αυτούς δίνει διάφορες μεταφορικές

έννοιες Κυρίως χαρακτηρίζει έτσι τα επιχειρήματα των Αρειανών που θέλουν να υποβιβάσουν τον Χριστό Κλασσική είναι η φράσις laquoο Λόγος ου

λιθάζεταιraquo που την συναντούμε στους περίφημους θεολογικούς του λόγους) όχι μόνο από τους αντιπάλους αλλά και από μας που θεωρούμεθα ευσεβείς Διότι αυτός που συζητεί για τον Ασώματο και χρησιμοποιεί ανθρώπινες ονομασίες μάλλον κάνει το έργο των αντιπάλων και πετροβολητών (Εδώ θίγεται ένα σπουδαιότατο θεολογικό ζήτημα Τα κατηγορήματα της ανθρώπινης γλώσσας είναι εντελώς ανεπαρκή

για να ορίσουν τα πράγματα του Θεού Γι αυτό άλλωστε ο Χριστός στα Ευαγγέλια αναγκάζεται να χρησιμοποιή εικόνες και παραβολές Γι αυτό στην

Ορθόδοξο Εκκλησία και στην λατρεία της χρησιμοποιούνται πολύ οι συμβολισμοί) Αλλά το επαναλαμβάνω ας συγχωρηθή αυτή η αδυναμία Πετροβολούμε χωρίς να το θέλουμε μη μπορώντας να ομιλήσουμε διαφορετικά Χρησιμοποιούμε αυτό που έχουμε

- Ακούς να σε λέμε Λόγο αλλά είσαι πάνω από τον λόγο Είσαι πάνω από το φως και ονομάζεσαι Φως Ακούς να σε λέμε Πυρ χωρίς να είσαι υλική φωτιά αλλά διότι καθαρίζεις την ελαφρή και άχρηστη ύλη˙ Μάχαιρα διότι κόβεις το χειρότερο από το καλύτερο˙ Λυχνιστήρι διότι καθαρίζεις το αλώνι και ότι είναι ελαφρό και laquoανεμιαΐοraquo το απομακρύνεις και ότι είναι βαρύ και γεμάτο το τοποθετείς στις αποθήκες του Ουρανού˙ Αξίνη διότι κόβεις την άκαρπη

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

συκιά που πολύ την ανέχθηκες και διότι κόβεις τις ρίζες της κακίας και πονηρίας˙ Θύρα διότι εσύ μας εισάγεις (στην βασιλεία)˙ Οδός διότι εσύ μας οδηγείς στον ίσιο δρόμο˙ Πρόβατο διότι θυσιάστηκες˙ Αρχιερεύς διότι προσφέρεις θυσία το σώμα σου˙ Υιός διότι γεννάσαι από τον Πατέρα

Πάλι κινώ την γλώσσα μου σε διαμαρτυρία Διότι πάλι μερικοί λύσσαξαν εναντίον του Χριστού ή καλύτερα εναντίον εμού που αξιώθηκα να κηρύττω για τον Λόγο (δηλ τον Χριστό) Έγινα σαν τον (Πρόδρομο) Ιωάννη φωνή που βοά στην έρημο σ αυτήν την πόλι που άλλοτε ήταν έρημη και άνυδρη ενώ τώρα με πολλούς πολλούς κατοίκους (Η

Κωνσταντινούπολις γεμάτη από Αρειανούς χαρακτηρίζεται από τον Θεολόγο έρημη και άνυδρη Όταν με την δράσι του πλήθυναν οι Ορθόδοξοι έγινε

laquoλίαν οικουμένηraquo)

5 Αλλά ας επανέλθω στον λόγο μου σ αυτό που έλεγα ότι τον ακολουθούσαν πολλά πλήθη λαού διότι συγκαταβαίνει στις ασθένειες μας Έπειτα τι συνέβη laquoΚαι τον επλησίασαν οι Φαρισαίοι πειράζοντας τον και λέγοντας εάν επιτρέπεται στον άνδρα να διώχνη την γυναίκα του για κάθε αιτίαraquo (Ματθ 193)

Πάλι οι φαρισαίοι πειράζουν Πάλι αυτοί που διαβάζουν τον Νόμο δεν γνωρίζουν τον Νόμο Πάλι οι ερμηνευτές του Νόμου έχουν ανάγκη από άλλους διδασκάλους

Δεν έφταναν οι Σαδδουκαίοι που τον επείραζαν για το θέμα της αναστάσεως και οι νομικοί που ρωτούσαν για την τελειότητα και οι Ηρωδιανοί για τον κήνσο και για την εξουσία του άλλοι Αλλά κάποιος τον πείραξε ερωτώντας τον για τον γάμο αυτόν που δεν πειράζεται που δημιούργησε την συζυγία αυτόν που από τον πρώτο γάμο έφτιαξε όλο το ανθρώπινο γένος Εκείνος αποκρίθηκε και είπε laquoΔεν διαβάσατε στις Γραφές ότι ο Δημιουργός των ανθρώπων από την αρχή τους έκανε άνδρα και γυναίκαraquo (Ματθ 194)

Ξέρει ο Χριστός σε μερικές από τις ερωτήσεις να δίνη εξηγήσεις και σε άλλες να αποστομώνη τους ερωτώντες Όταν τον ρωτήσανε laquoμε ποια εξουσία ενεργείς έτσιraquo (Ματθ 2123) ερώτησις πολύ χονδροειδής και αγενής και αυτός τους ερωτά με την σειρά του laquoτο βάπτισμα του Ιωάννη από τον ουρανό ήταν η από τους ανθρώπουςraquo (Ματθ 2125) ερώτησις που τους έδενε χειροπόδαρα κι από τις δυο πλευρές (Δηλαδή δεν μπορούσαν να απαντήσουν ότι

το βάπτισμα του Ιωάννη προερχόταν από τους ανθρώπους γιατί θα ξεσηκωνόταν εναντίον τους ο λαός που είχε τον Ιωάννη σαν θεόσταλτο προφήτη

Αλλά δεν μπορούσαν ακόμη να πουν ότι προερχόταν από τον ουρανό διότι τότε θα έπρεπε να δεχθούν τόσο το βάπτισμά του όσο και την μαρτυρία για

τον Ιησού σαν Σωτήρα του κόσμου πράγματα που απέρριψαν)

Μπορούμε λοιπόν κι εμείς κατά μίμησι του Χριστού μερικές φορές να αποστομώνουμε αυτούς που συζητούν μαζί μας περίεργα και απίθανα και με πιο απίθανες αντερωτήσεις να αντιμετωπίζουμε τις ανάρμοστες ερωτήσεις Έχουμε κι εμείς μερικές φορές την μάταιη κοσμική σοφία για να καυχηθώ σαν άφρων Όταν όμως ο Χριστός βλέπη να υποβάλλωνται σωστές και λογικές ερωτήσεις δεν απαρνείται τις συνετές αποκρίσεις

6 Το ερώτημα που έθεσες μου φαίνεται ότι τιμά την συζυγική πίστι και απαιτεί φιλάνθρωπη απόκρισι Την συζυγική πίστι όπου βλέπω πολλούς να μη βαδίζουν σωστά και η υπάρχουσα νομοθεσία είναι άνιση και ακανόνιστη Πως λοιπόν το έκαναν ώστε οι γυναίκες να τιμωρούνται ενώ οι άνδρες να κινούνται ελεύθερα Και η μεν γυναίκα που απάτησε τον άνδρα της θεωρείται μοιχαλίδα και γεύεται τις πικρές τιμωρίες των νόμων ενώ ο άνδρας που συνεχώς αμαρτάνει και απατα την γυναίκα του να μη θεωρείται υπόδικος

Δεν την δέχομαι αυτή τη νομοθεσία δεν επαινώ αυτή την αντίληψι και συνήθεια Αυτοί που θέσπισαν τους νόμους ήταν άνδρες γι αυτό η νομοθεσία είναι εις βάρος των γυναικών (Με το σκεπτικό ότι η αμαρτία της συζύγου μπορεί να έχη σαν αποτέλεσμα την νοθεία του γένους δηλαδή κάποιο ή κάποια

τέκνα της οικογενείας να προέρχωνται από άλλον πατέρα οι Ρωμαϊκοί νόμοι στα χρόνια αυτά φέρονταν αυστηρά προς τις γυναίκες Μόνο στον άνδρα

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

αναγνώριζαν το δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για λόγους μοιχείας Αλλά και από τους Χριστιανούς που δεν ήταν εύκολο να συγκρούωνται με τους νό-

μους της πολιτείας όταν μάλιστα είχαν και κάποια λογική βάσι υιοθετούνταν αυτές οι αρχές Διαφωτιστικός της καταστάσεως είναι ο 9ος κανών του

Μ Βασιλείου

laquoΌσον αφορά την γυναίκα βλέπουμε πολλή την ακριβολογία Ο Ιερεμίας λέει laquoΕάν μία γυναίκα πάη με άλλον άνδρα δεν επιτρέπεται να επιστρέψη

στον άνδρα της διότι θεωρείται πολύ μολυσμένηraquo (31) Επίσης laquoεκείνος που κρατάει την μοιχαλίδα σαν σύζυγο είναι ανόητος και ασεβήςraquo (Παρμ

1822) Σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε σ εμάς οι γυναίκες προστάσσονται να κρατούν σαν συζύγους τους άνδρες που υπέπεσαν σε μοιχείες

και πορνείεςmiddot και απορώ αν είναι μοιχαλίδα η γυναίκα που πήρε άνδρα τον οποίον εχώρισε η γυναίκα του για απιστία Το να υποπέση ο άνδρας σε

πορνείες δεν το συνηθίζουμε και στην Εκκλησία μας να το θεωρούμε αιτία διαζυγίου αλλά δεχόμαστε ότι πρέπει η γυναίκα να συγκατοική μαζί του

αφού ακόμη και από ειδωλολάτρη δεν προστάχθηκε να χωρίζεται laquoΠου ξέρεις γυναίκα Μπορεί να σώσης τον άνδρα σουraquo (Α Κορ 716)raquo Όχι μόνο ο

άγιος Γρηγόριος αλλά και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες και μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις αυτές που αδικούσαν το

γυναικείο φύλο Αργότερα η πολιτεία επί Ιουστινιανού κατήργησε τους μεροληπτικούς υπέρ των ανδρών νόμους και αναγνώρισε στην γυναίκα το

δικαίωμα να ζητή διαζύγιο για τους ίδιους λόγους που ζητούσε και ο άνδρας (Νεαρά 287)) Άλλωστε το ίδιο έκαναν και με τα τέκνα που τα ανέθεσαν στην εξουσία του πατέρα ενώ δεν έδειξαν φροντίδα και δεν ετίμησαν το ασθενέστερο μέρος (δηλ την μητέρα)

Ο Θεός όμως δεν τα λέει έτσι αλλά laquoτίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου που είναι η πρώτη από τις εντολές που έχει και υπόσχεσι laquoγια να ευτυχήσηςraquo (Εξοδ 2012) Και laquoοποίος κακολογεί τον πατέρα του ή την μητέρα του να θανατώνεταιraquo (Εξοδ 2127) Με όμοιο τρόπο και το καλό ετίμησε και το κακό κατεδίκασε Και πάλι laquoη ευλογία του πατέρα στηρίζει τα σπίτια των τέκνων ενώ η κατάρα της μητέρας τα ξεθεμελιώνειraquo (Σ

Σειράχ 39)

Βλέπετε ισότητα νομοθεσίας Ένας είναι ο δημιουργός και του άνδρα και της γυναίκας από ένα χώμα είναι πλασμένοι και οι δύο μία είναι η εικόνα κατά την οποία πλάσθηκαν ένας νόμος υπάρχει και για τους δύο ένας θάνατος μία ανάστασις Όμοια από άνδρα και γυναίκα ήρθαμε στην ύπαρξι Ένα χρέος έχουν τα τέκνα προς τους γονείς (Οι θέσεις αυτές και οι επόμενες του ιερού Πατρός είναι αποστομωτικές για όσους

κατηγορούν τον Χριστιανισμό για υποτίμησι του γυναικείου φύλου Η περικοπή έχει χρησιμοποιηθή παρά πολύ σε συζητήσεις στο θέμα laquoΧριστιανισμός

και φεμινισμόςraquo)

7 Πως λοιπόν εσύ ζητείς ακεραιότητα από την γυναίκα σου χωρίς να εισφέρης και συ το όμοιο Πως ζητείς να λάβης ότι δεν δίνεις Πως ενώ είσαι ομότιμο σώμα βγάζεις άδικο νόμο Εάν στοχάζεσαι τα χειρότερα (αυτά που σχετίζονται με την πτώσι μας) σκέψου ότι αμάρτησε μεν η γυναίκα αλλά το ίδιο έπραξε και ο Αδάμ Και τους δύο τους εξαπάτησε το φίδι Δεν βρέθηκε το ένα μέρος πιο ασθενικό και το άλλο πιο ισχυρό Εάν πάλι σκέπτεσαι τα καλύτερα (αυτά που σχετίζονται με την ανόρθωσί μας) σκέψου ότι ο Χριστός με το πάθος του και τους δύο τους σώζει Σαρκώθηκε χάριν του άνδρα Το ίδιο και χάριν της γυναίκας Θανατώθηκε για τον άνδρα Το ίδιο και η γυναίκα με τον θάνατο του σώζεται Επειδή ονομάζεται απόγονος του Δαβίδ νομίζεις ότι τιμάται ο άνδρας Σκέψου ότι γεννάται από την Παρθένο πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών

Ο λόγος της Γραφής σημειώνει laquoέσονται οι δύο εις σάρκα μίανraquo (Γεν 224) Και αφού πρόκειται για μία σάρκα ας θεωρείται ομότιμη

Ο δε Παύλος και με παράδειγμα νομοθετεί την συζυγική ακεραιότητα Πως και με ποιο τρόπο Με το να λέη ότι laquoτο μυστήριον τούτο είναι μεγάλο και εγώ το συσχετίζω με τον Χριστό και την Εκκλησίαraquo (Εφεσ 532) Είναι καλό για την γυναίκα να ντρέπεται τον Χριστό στο πρόσωπο του άνδρα Και είναι καλό στον άνδρα να μην ατιμάζη την Εκκλησία στο πρόσωπο της γυναίκας laquoΗ γυναίκα λέει πρέπει να φοβάται τον άνδραraquo

(Εφεσ 533) Διότι πρέπει να φοβάται και τον Χριστό Αλλά και ο άνδρας πρέπει να φροντίζη την γυναίκα διότι και ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία Αλλά θα πρέπει να το φιλοσοφήσουμε πιο πολύ αυτό το ρητό (του Παύλου)

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

8 laquoΆρμεγε και χτύπα το γάλα και θα γίνη βούτυροraquo (Παρμ 3033) Εξέτασέ το (το ρητό) και μπορείς να βρής σ αυτό κάτι πιο χρήσιμο και θρεπτικό Μου φαίνεται πως εδώ ο λόγος αποτρέπει από την διγαμία Εάν υπήρχαν δύο Χριστοί τότε και δύο άνδρες και δύο γυναίκες Εάν όμως ο Χριστός είναι ένας μία είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας ένα και το σώμα Το δεύτερο σώμα να απορρίπτεται Και αν δεν επιτρέπεται το δεύτερο τι να πη κανείς για το τρίτο Το πρώτο νόμιμο˙ το δεύτερο κατά συγχώρησί˙ το τρίτο παράνομο Κι οποίος ζητήσει και περισσότερο μοιάζει με γουρούνι και δεν βρίσκουμε πολλά παραδείγματα να χαρακτηρίσουμε την άσχημη ζωή του

Ο Νόμος για κάθε αιτία προβλέπει διαζύγιο Ο Χριστός όμως όχι για κάθε αιτία Επιτρέπει μόνο τον χωρισμό της πόρνης ενώ για τα άλλα παραγγέλλει φιλοσοφική εγκαρτέρησι Και τον χωρισμό από την πόρνη τον επιτρέπει διότι αυτή νοθεύει το γένος Για το άλλα ας δείχνουμε φιλοσοφική εγκαρτέρησι Ή καλύτερα ας δείχνετε φιλοσοφική εγκαρτέρησι όσοι δεχθήκατε τον ζυγό του γάμου

Εάν δης στην γυναίκα σου laquoεπιγραφές και υπογραφέςraquo δηλ βαψίματα αφαίρεσε τα Εάν γλώσσα απερίσκεπτη σωφρόνισε την Εάν γέλιο ανήθικο φέρε της στενοχώρια Εάν έξοδα και ποτά υπερβολικά συμμάζεψε την Εάν επισκέψεις ακατάλληλες δέσε την Εάν βλέμμα που περιφέρεται εδώ και κει τιμώρησέ την Μη την κόψης απερίσκε-πτα Μη την χωρίσης Γιατί δεν ξέρουμε ποιο θα κινδυνέψη αυτό που κόβει ή αυτό που κόβεται laquoΗ πηγή λέει η Γραφή από όπου πίνεις νερό να είναι δική σου και κανένας ξένος να μην πίνη από αυτήraquo (Παρμ 517) Και laquoμε σένα να συναναστρέφεται το χαριτωμένο πουλάρι σου και το αγαπημένο ελάφι σουraquo (Παρμ 519) Εσύ λοιπόν μη γίνεσαι ξένος ποταμός μήτε να κοιτάζης να αρέσης σε άλλες παρά μόνο στην γυναίκα σου Εάν όμως τρέχης αλλού τότε και στο δικό σου μέλος νομοθετείς την αμαρτία και ασέλγεια Έτσι τα λέει ο Σωτήρ

9 Αλλά οι Φαρισαίοι πως φέρονται Τους φαίνεται σκληρός ο λόγος (Εννοεί τον λόγο του Χριστού για

την απαγόρευσι του διαζυγίου εκτός βέβαια από την περίπτωσι της πορνείας) Και άλλα βέβαια λόγια του Χριστού απαρέσκουν και στους Φαρισαίους της εποχής εκείνης και στους τωρινούς Φαρισαίους Τον Φαρισαίο δεν τον κάνει μόνο η καταγωγή αλλά και η συμπεριφορά Παρόμοια γνωρίζω και Ασσύριο και Αιγύπτιο που κατατάσσεται μ αυτούς για την προαίρεσι και το φρόνημά του

Τι λένε λοιπόν οι Φαρισαίοι laquoΕάν έτσι έχη το θέμα της διαζεύξεως του άνδρα από την γυναίκα μόνο από μία αιτία τότε δεν συμφέρει ο γάμοςraquo (Ματθ 19 10)

- Ω Φαρισαίε τώρα το καταλαβαίνεις πως δεν συμφέρει ο γάμος Προηγουμένως δεν το γνώριζες όταν έβλεπες τις χήρες γυναίκες και τα ορφανά παιδιά και τους θανάτους των μικρών παιδιών και τα πένθη που ακολουθούσαν τα γλέντια και τους θανάτους των νεόνυμφων και τις ατεκνίες και τις γεννήσεις αναπήρων παιδιών και τους τοκε-τούς όπου πέθανε η μητέρα και όλη την σχετική κωμωδία ή τραγωδία Ή καλύτερα και τα δυο μαζί

Συμφέρει να παντρευθή κανείς Συμφωνώ κι εγώ διότι laquoο γάμος είναι τίμιος και η κοίτη αμόλυντηraquo (Έβρ 134) Συμφέρει στους σώφρονες όχι στους αχόρταγους και σ αυτούς που θέλουν να δίνουν στην σάρκα περισσότερη αξία από ότι πρέπει Όταν ο γάμος είναι μόνο τούτο γάμος δηλαδή και ένωσις συζύγων και επιθυμία αποκτήσεως παιδιών διαδόχων είναι καλός διότι δημιουργεί περισσοτέρους ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό Όταν όμως εξάπτη την ύλη της σάρκας και σε περιβάλλη με αγκάθια και γίνεται σαν δρόμος που οδηγεί στο κακό τότε κι εγώ αναφωνώ laquoδεν συμφέρει να παντρευθήςraquo

10 Ο γάμος είναι καλό πράγμα αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και ανώτερο από την παρθενία Διότι δεν θα ήταν μεγάλο πράγμα η παρθενία αν δεν τύχαινε να είναι

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

καλύτερη από καλό Αλλά μην στενοχωρείσθε όσες είσαστε στο ζυγό του γάμου laquoΠρέπει να πειθαρχούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπουςraquo (Πράξ 529) Πλην όμως να είσαστε συνδεδεμένες μεταξύ σας και οι παρθένες και οι σύζυγοι γυναίκες και να είσαστε ένα πράγμα laquoεν Κυρίωraquo και οι μεν στόλισμα των δε Δεν θα υπήρχε άγαμος αν έλειπε ο γάμος Γιατί πως ξεπρόβαλε σ αυτή την ζωή η παρθένος Δεν θα υπήρχε γάμος σεμνός αν δεν έφερε σαν καρπό στον Θεό και στην ζωή παρθένο Τίμησε και συ (η παρθένος) την μητέρα σου από όπου δημιουργήθηκες Τίμησε και συ (η σύζυγος) αυτήν που προήλθε από μητέρα έστω κι αν δεν είναι μητέρα Δεν είναι μεν μητέρα αλλά είναι νύμφη του Χριστού

Η εξωτερική ομορφιά δεν κρύβεται ενώ η κρυμμένη είναι φανερή στον Θεό laquoΌλη η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως είναι από μέσα και περιβάλλεται και στολίζεται με χρυσά κρόσσιαraquo (Ψαλμ 4414) είτε δηλαδή με (άγιες) πράξεις είτε με (ιερές) θεωρίες

Και αυτή που είναι στον ζυγό του γάμου ας ανήκη κάπως στον Χριστό Η παρθένος ας ανήκη ολόκληρη στον Χριστό Η μία να μη δένεται εντελώς με τα κοσμικά Η άλλη (η παρθένος) να μη προσχωρή καθόλου στον κόσμο Εκείνο που για την παντρεμένη είναι μερικό για την παρθένο ας είναι ολικό

- Έχεις διαλέξει (παρθένε) την αγγελική ζωή Έχεις καταταγή στους άγαμους Ας μη καταπέσης στα σαρκικά ας μη καταπέσης στα υλικά ας μη κάνης γάμο με τα υλικά ενώ παράλληλα μένεις άγαμη Όταν το μάτι πορνεύη δεν φυλάει παρθενία Όταν η γλώσσα πορνεύη συνενώνεται με τον διάβολο Όταν τα πόδια βαδίζουν άτακτα επικρίνονται για αρρώστεια ή κίνδυνο Ας ασκή παρθενία και ο νους ας μη τρέχουν εδώ κι εκεί οι σκέψεις ας μη περιπλανούνται Ας μη τυπώνωνται στην διάνοια αμαρτωλές εικόνες γιατί κι αυτό αποτελεί μέρος της πορνείας Ας μην εικονίζωνται στην ψυχή τα μισητά

11 laquoΚαι ο Χριστός είπε σ αυτούς Δεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Βλέπετε πόσο υψηλό είναι το πράγμα Λίγο έλειψε να είναι και άπιαστο Αλήθεια πως μπορεί να μην είναι ανώτερο από την σάρκα αυτό που προέρχεται από σαρκική γέννησι και δεν προχωρεί όμοια σε σαρκική γέννησι Γιατί πως να μην είναι αγγελικό πράγμα αυτή που είναι δεμένη με την σάρκα να μη ζη σαρκικά αλλά να βρίσκεται ψηλότερα από την φυσική κατάστασι Η σάρκα την έδεσε στον κόσμο αλλά το φρόνημα και η σκέψις την ανέβασε στον Θεό Η σάρκα την βάραινε αλλά το φρόνημα και η σκέψις την φτέρωσε Η σάρκα την έδεσε αλλά ο πόθος την έλυσε

- Τεντώσου ολόψυχα παρθένε προς τον Θεόν Αυτό βέβαια το νομοθετώ και για τους άνδρες και για τις γυναίκες Και ας μη σου φανή (παρθένε) κάποιο άλλο πράγμα καλό από αυτά που αρέσουν στους πολλούς Ας μη σου φανή καλό πράγμα η ευγενική καταγωγή ούτε ο πλούτος ούτε ο βασιλικός θρόνος ούτε η εξουσία ούτε η ομορφιά που φαντάζει στα χρώματα και στις συνθέσεις των σωματικών μελών Η ομορφιά αυτή γίνεται παίγνιο του χρόνου και της αρρώστειας Άραγε άδειασες στον Θεόν όλη την δύναμι της αγάπης σου Άραγε δεν ποθείς δύο πράγματα και τα πρόσκαιρα και τα αόρατα Άραγε πληγώθηκες τόσο πολύ από το laquoεκλεκτόν βέλοςraquo (Ης 492) και γνώρισες καλά την ομορφιά του Νυμφίου ώστε να του λες και συ μαζί με την νύμφη του νυμφικού δράματος και τραγουδιού laquoΕίσαι γλυκύτητα και όλος επιθυμίαraquo (Άσμα ασμάτων 516)

12 Κοιτάξετε τα νερά που μπήκαν μέσα σε μολύβδινους σωλήνες πως από την μεγάλη πίεσι και την ενιαία φορά πολλές φορές ξεφεύγουν τόσο πολύ από την φύσι τους ώστε ξεπετάγονται ψηλά Και καθώς σπρώχνονται από πίσω πάντοτε πετάγονται προς τα άνω Έτσι και συ (παρθένε) εάν σφιχτής στον πόθο και ολόκληρη συναφθής στον Θεό θα πεταχθής ψηλά Δεν θα πέσης κάτω Δεν θα διαλυθής Θα μείνης ολόκληρη στον Χριστό μέχρις ότου αξιωθής και να αντικρύσης τον Χριστό τον νυμφίο σου Φύλαγε τον εαυτό σου απρόσιτο στο κακό και στα λόγια και στα έργα και στην ζωή και στις

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

σκέψεις και στις κινήσεις Από παντού ο Πονηρός σε περιεργάζεται και τα παρατηρεί όλα προσεκτικά που θα χτυπήση που θα πληγώση που τυχόν θα βρή ξεγυμνωμένο μέρος το οποίο προσφέρεται για χτύπημα Όσο πιο καθαρή σε βλέπει τόσο περισσότερο αγωνίζεται να σε κηλίδωση Άλλωστε στην λαμπρή ενδυμασία οι κηλίδες είναι πιο εμφανείς

Ας μη παρασύρη ο οφθαλμός τον οφθαλμό ούτε το γέλιο το γέλιο ούτε η οικειότητα την νύκτα ούτε η νύκτα την απώλεια Εκείνο που σιγά σιγά παρασύρεται και υποκλέπτεται προς το παρόν δείχνει ανεπαίσθητη ζημιά αλλά καταλήγει στο πιο βαρύ αμάρτημα

13 laquoΔεν τον δέχονται όλοι αυτόν τον λόγο (για την αγαμία) αλλά αυτοί που τους δόθηκε (η σχετική χάρις)raquo (Ματθ 1911) Σαν ακούσης laquoτους δόθηκεraquo μη σκεφθής σαν αιρετικός μην ομιλήσης για φύσεις μην ομιλήσης για τους laquoχοϊκούςraquo και τους laquoπνευματικούςraquo και τους laquoμέσουςraquo Γιατί είναι μερικοί τόσο άσχημα το-ποθετημένοι ώστε να νομίζουν πως άλλοι άνθρωποι έχουν φύσι που προορίζεται εξ ολοκλήρου για απώλεια άλλοι για σωτηρία και άλλοι ανάλογα προς τα που κλίνει η θέλησίς τους προς τα χειρότερα ή προς τα καλύτερα

Δέχομαι κι εγώ βέβαια ότι οι άνθρωποι έχουν ικανότητες άλλος περισσότερες και άλλος λιγώτερες Αλλά δεν επαρκούν οι ικανότητες για την (πνευματική) τελειότητα Αυτή προκαλείται από την σκέψι και την απόφασι που κάνουν την φύσι να προχώρηση σε έργο όπως ακριβώς ο πυριτόλιθος πρέπει να χτυπηθή με το σίδερο για να δημιουργηθή φωτιά

Όταν ακούσης laquoσ αυτούς που δόθηκεraquo να πρόσθεσης laquoδόθηκε σ όσους

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

προσκαλούνται και συγκατανεύουν στην πρόσκλησιraquo Όπως πάλι όταν ακούσης laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει αλλά από τον Θεόν που ελεείraquo (Ρωμ 916) σε συμβουλεύω να σκεφθής το ίδιο Υπάρχουν μερικοί που τόσο αλαζονεύονται για τα κατορθώματά τους ώστε το παν να το δίνουν στον εαυτό τους και τίποτε στον Δημιουργό και δοτήρα της σοφίας και χορηγό των καλών Γι αυτό τους διδάσκει ο λόγος πως και η θέλησις του καλού χρειάζεται την βοήθεια του Θεού˙ ή καλύτερα η εκλογή του σωστού αποτελεί θεϊκό δώρο της θεϊκής φιλανθρωπίας

Πρέπει να θέτουμε έτσι τα πράγματα ώστε να σώζωνται και η ελευθερία του ανθρώπου και η χάρις του Θεού (Η ορθόδοξος θέσις είναι ότι πρέπει να συνεργήσουν και οι δύο παράγοντες στην σωτηρία του

άνθρωπου και η θεία ενέργεια και η ανθρώπινη Πρόκειται για θεανθρώπινη συνεργασία Αυτή την γραμμή υποστηρίζουν και οι Καππαδόκες Πατέρες

όπως εν προκειμένω ο άγιος Γρηγόριος Στην δύσι ο Ιερός Αυγουστίνος το είδε διαφορετικά το θέμα υπερτονίζοντας τον θείο παράγοντα και

υποτιμώντας τον ανθρώπινο) Γι αυτό λέει laquoδεν εξαρτάται από εκείνον που θέλειraquo δηλαδή μόνο από εκείνον laquoούτεraquo μόνο laquoαπό εκείνον που τρέχει αλλά και από τον Θεό που ελεείraquo (Ρωμ 916) Έπειτα αφού και η βούλησις προέρχεται από τον Θεό όλα φυσικά τα έδωσε στον Θεό Όσο και να τρέξης όσο και να αγωνισθής έχεις ανάγκη του στεφανοθέτη laquoΕάν ο Κύριος δεν οικοδομήση σπίτι άδικα κοπιάζουν οι οικοδόμοι Εάν ο Κύριος δεν φυλάξη πόλι άδικα αγρυπνούν οι φυλακές τηςraquo (Ψαλμ 1261)

Γνωρίζω λέει (ο Σολομών) ότι laquoτο τρέξιμο δεν είναι για τους ανάλαφρους ούτε ο πόλεμος για τους δυνατούςraquo (Έκκλ 911) ούτε για τους μαχητές η νίκη ούτε για τους καλοταξειδευτές τα λιμάνια Όλα εξαρτώνται από τον Θεό και η επιτυχία της νίκης και το καλό φθάσιμο του πλοίου στο λιμάνι

14 Και το επόμενο περιστατικό αν και λέγεται και κατανοείται σε άλλη περικοπή ίσως να είναι αναγκαίο να το προσθέσω στα προηγούμενα για να χαρίσω και σε σάς τον πλούτο μου

laquoΕζήτησε η μητέρα των παιδιών του Ζεβεδαίουraquo (Ματθ 2020) από πάθος αγάπης προς τα παιδιά της και από άγνοια του τι μεγάλο πράγμα ζητεί - συγχωρείται όμως γιατί είχε υπερβολική αγάπη και φυσική συμπάθεια και εύνοια προς τα παιδιά της αφού άλλωστε δεν υπάρχει τίποτε ευσπλαγχνικώτερο από την μητέραmiddot και το λέω αυτό για να νομοθετήσω την τιμή προς τις μητέρες laquoΕζήτησε λοιπόν η μητέρα τους από τον Ιησού να καθήσουν τα παιδιά της ένα στα δεξιά και ένα στα αριστεράraquo

Αλλά πως φέρθηκε ο Σωτήρ Ερώτησε στην αρχή αν μπορούν να πιουν το ποτήριο που επρόκειτο αυτός να πιή Και σαν συμφώνησαν σ αυτό και ο Σωτήρ το δέχθηκε - γνώριζε βέβαια ότι με αυτό φθάνουν ή μάλλον θα φθάσουν στην τελείωσι και στο τέλος - τι τους είπε laquoΤο μεν ποτήριο θα το πιήτε αλλά το να καθήσετε στα δεξιά και στα αριστερά δεν είναι στο χέρι μου να το δώσω αλλά ανήκει σ αυτούς που τους δόθηκεraquo (Ματθ 2023) Μα καλά πως γίνεται αυτό Ο ηγεμόνας νους δεν συμβάλλει σε τίποτε Ούτε ο κόπος Ούτε ο λόγος Ούτε η μοναστική άσκησις και ζωή Ούτε η νη-στεία Ούτε η αγρυπνία Ούτε η χαμευνία Ούτε το συνεχές χύσιμο δακρύων Τίποτε από όλα αυτά αλλά σαν με κάποια παράλογη κλήρωσι ο Ιερεμίας αγιάζεται από την κοιλιά της μητέρας του και άλλοι από τότε αποξενώνονται από τον Θεόν

15 Φοβάμαι μήπως σάς κόλληση και καμμία παράλογη ιδέα πως η ψυχή προϋπήρξε και έζησε σε άλλο κόσμο και έπειτα δέθηκε μ αυτό το σώμα Και ανάλογα με την εκεί διαγωγή άλλοι παίρνουν εδώ το χάρισμα της προφητείας και άλλοι όσοι έζησαν αμαρτωλά καταδικάζονται Τούτο όμως είναι πολύ παράλογο να το δεχθούμε Επίσης δεν είναι laquoεκκλησιαστικόraquo Άλλοι ας κάνουν παιγνίδια με τέτοια δόγματα Σ εμάς δεν είναι ασφαλές να κάνουμε τέτοια παιγνίδια Γι αυτό και σ αυτήν την περικοπή στο laquoσ αυτούς που τους δόθηκεraquo ας προσθέσης laquoδόθηκε στους άξιουςraquo Οτι απέκτησαν δεν το πήραν απλώς από τον Πατέρα αλλά το έδωσαν και οι ίδιοι στον

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

εαυτό τους

16 laquoΔιότι υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίσθηκαν από την κοιλιά της μητέρας τουςraquo κλπ (Ματθ 1912) Το ήθελα υπερβολικά να μπορούσα να πω κάποιον λόγο ανδρικό για τους ευνούχους

- Μην υψηλοφρονείτε όσοι εκ φύσεως είσαστε ευνούχοι Διότι η ηθική ακεραιότης σας ίσως είναι αθέλητη αφού δεν γνώρισε δοκιμασία και δεν δοκιμάσθηκε στην πράξι με πειρασμούς Το καλό που έχουμε εκ φύσεως είναι μικράς αξίας ενώ εκείνο που έχουμε από την θέλησί μας (και τον προσωπικό μας αγώνα) είναι αξιέπαινο Ποια χάρι και ποιο έπαινο ν αποδώσουμε στην φωτιά επειδή καίει Αυτό το έχει εκ φύσεως Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο νερό επειδή κυλάει προς τα κάτω Αυτό το έχει από τον Δημιουργό Του Ποια χάρι και ποιόν έπαινο ν αποδώσουμε στο χιόνι επειδή είναι ψυχρό Ή στον ήλιο επειδή φωτίζει Διότι και να μη το θέλη φωτίζει Κάνε μου την χάρι να θέλησης τα καλύτερα Κάνε μου την χάρι εάν κατέληξες σαρκικός να μεταβληθής σε πνευματικό εάν ενώ σύρεσαι κάτω από το μολύβι της σάρκας απόκτησης φτερά από την λογική˙ εάν ενώ κατέληξες ταπεινός μεταβληθής σε ουράνιο˙ εάν ενώ δέθηκες με την σάρκα φανής ανώτερός της

17 Επειδή η σωματική εγκράτεια δεν φέρνει έπαινο στους ευνούχους άπ αυτούς ζητώ κάτι άλλο Μην πορνεύσετε όσον αφορά την πίστι σας στον Θεό Αφού συζευχθήκατε τον Χριστό μην ατιμάσετε τον Χριστό Αφού τελειωθήκατε από το Άγιον Πνεύμα μη κάνετε το Άγιο Πνεύμα ομότιμο με σάς (δηλ κτίσμα)( Στα χρόνια του αγίου Γρηγορίου υπήρχαν και οι

Πνευματομάχοι που δεν ωμολογούσαν το Άγιον Πνεύμα ως Θεόν αληθινόν ομότιμο και ίσο προ τον Πατέρα και τον Υιό Ο λόγος τώρα γίνεται

αντιαιρετικός και στρέφεται εναντίον αυτών των αιρετικών χωρίς να ξεχνάη και τους Αρειανούς) Ο Παύλος λέει laquoεάν ακόμη άρεσα στους ανθρώπους δεν θα ήμουνα δούλος Χριστούraquo (Γαλ 110) Εάν ελάτρευα κτίσμα δεν θα ωνομαζόμουν Χριστιανός Για ποιο λόγο έχει τιμή το όνομα Χριστιανός Όχι διότι ο Χριστός είναι Θεός Εκτός και συμβαίνει αυτό επειδή είμαι άνθρωπος που συνενώθηκα με τον Χριστό με αγάπη Όμως και τον Πέτρο τιμώ αλλά δεν ονομάζομαι Πετριανός Και τον Παύλο αλλά δεν ωνομάσθηκα Παυλιανός Δεν δέχομαι να παίρνω ονόματα από ανθρώπους αφού είμαι δημιούργημα του Θεού Έτσι αν τον Χριστό τον θεωρής Θεό και γι αυτό ονομάζεσαι Χριστιανός καλώς Είθε να καλείσαι έτσι και να μένης πιστός και στο όνομα και στο πράγμα Εάν όμως επειδή απλώς αγαπάς τον Χριστό για τούτο παίρνεις από αυτόν το όνομα τίποτε το περισσότερο δεν προσφέρεις στον εαυτό σου από τις άλλες ονομασίες που προκύπτουν από κάποιο επάγγελμα ή πράγμα

18 Βλέπετε αυτούς που δείχνουν ζήλο για τις Ιπποδρομίες Αυτοί παίρνουν ονόματα από τα χρώματα και από τις παρατάξεις όπου ανήκουν(Στην Κωνσταντινούπολι και γενικά στην Ρωμιοσύνη

υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 7ου μΧ αιώνα δύο μεγάλες ομάδες οι Βένετοι (=γαλάζιοι) και οι Πράσινοι Στους δεύτερους άνηκαν τα λαϊκώτερα

στρώματα Ενώ στην αρχή οι δραστηριότητές τους περιορίζονταν στα αθλητικά αργότερα είχαμε και ανάμειξι με τα πολιτικά που πολλές φορές

δημιουργούσε οξείς προβληματισμούς) Εσείς αν κι εγώ δεν τα λέω τα γνωρίζετε τα ονόματα Εάν με αυτή την έννοια ονομάζεσαι Χριστιανός είναι πολύ ασήμαντη η ονομασία έστω κι αν εσύ καλλωπίζεσαι γι αυτή Εάν όμως ονομάζεσαι Χριστιανός διότι τον Χριστό τον θεωρείς Θεό τότε δείξε αυτό που πιστεύεις με τα έργα σου

Εάν ο Υιός είναι κτίσμα ακόμη και τώρα λατρεύεις την κτίσι και όχι τον Κτίστη Εάν το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα άδικα βαπτίσθηκες και στα μεν δύο μέρη υγιαίνεις - ή μάλλον ούτε σ εκείνα - στο δε τρίτο βρίσκεσαι σε πλήρη κίνδυνο

Φαντάσου την Τριάδα σαν ένα μαργαριτάρι που από όλες τις πλευρές είναι όμοιο και λάμπει εξ ίσου Οποίο τμήμα του κι αν χαλάση χάθηκε όλη η ομορφιά του Έτσι όταν προσβάλης τον Υιό για να τίμησης τον Πατέρα δεν δέχεται την τιμή σου Με την προσβολή του Υιού ο Πατήρ δεν δοξάζεται Εάν laquoο σοφός Υιός ευφραίνη τον πατέρα τουraquo (Παρμ 101) πόσο περισσότερο η τιμή του Υιού

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

γίνεται τιμή του Πατέρα Ακόμα δέξου και τούτο laquoΥιε να μη δοξάζεσαι με την προσβολή του πατέρα σουraquo (Σ Σειράχ 310) Καθ όμοιο τρόπο ούτε ο Πατήρ δοξάζεται με την προσβολή του Υιού

Εάν προσβάλης το Άγιον Πνεύμα δεν δέχεται την τιμή σου ο Υιός Διότι αν και δεν γεννάται σαν τον Υιό από τον Πατέρα όμως προέρχεται από τον ίδιο Πατέρα Ή όλους τίμησέ τους ή όλους πρόσβαλέ τους για να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου Δεν δέχομαι την μισοευσέβειά σου Σε θέλω ολόκληρο ευσεβή και όπως θέλω Συγχώρησέ μου το πάθος Πονάω και γι αυτούς που με μισούν Ήσουνα μέλος δικό μου παρ όλο που τώρα αποκόβεσαι Ίσως να γίνης πάλι μέλος

Γι αυτό και ομιλώ με φιλανθρωπία Αυτά τα λέμε για τους ευνούχους ώστε να έχουν ακεραιότητα στην πίστι προς τον Θεό

19 Δεν λέγεται μόνο η σωματική αμαρτία πορνεία και μοιχεία αλλά και κάθε άλλη αμαρτία σου και μάλιστα η παρανομία στην πίστι προς τον Θεό Πως θα σου το αποδείξουμε Γιατί ίσως να το ζητής laquoΕπόρνευσαν λέει η Γραφή με τις πράξεις και τις ενασχολήσεις τουςraquo (Ψαλμ 10539) Βλέπεις αναίσχυντη πράξι πορνείας laquoΚαι εμοίχευσαν (λατρεύοντας) ξύλινα είδωλαraquo (Ιερ 39) Βλέπεις πως υπάρχει και θρησκευτική μοιχεία Μη λοιπόν μοιχεύσης στην ψυχή ενώ είσαι ακέραιος στο σώμα

Μη δείξης (ευνούχε) την αθέλητη σωματική σου εγκράτεια εκεί που δεν χαρακτηρίζεσαι εγκρατής αλλά εκεί που μπορείς να αμαρτήσης Γιατί λοιπόν (ευνούχοι) ασπασθήκατε την αίρεσι Γιατί όλοι πήρατε τον κατήφορο ώστε το laquoευνούχοςraquo να είναι συνώνυμος με το αιρετικός Συνταχθήτε με τους άνδρες Έστω και αργά δείξετε κάποιο ανδρικό φρόνημα Φύγετε από τους γυναικωνίτες Ας μη προστεθή στο άσχημο όνομά σας το άσχημο κήρυγμά σας(Στην εποχή του αγίου Γρηγορίου οι Ευνούχοι είχαν σπουδαίες θέσεις

τόσο στην βασιλική αυλή όσο και στην όλη διοίκησι του κράτους Το όνομά τους δεν συνδέθηκε με την αρετή Συχνά κατέφευγαν σε ραδιουργίες και

συνωμοσίες Επί πλέον όπως διακρίνεται καθαρά στον λόγο του θεολόγου Πατρός έπαιρναν το μέρος των αιρετικών Για τους αυλικούς που ήταν

κυρίως ευνούχοι ο ιερός Πατήρ δεν μας άφησε καλούς χαρακτηρισμούς Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολι και εκφωνώντας τον αποχαιρετιστήριο

λόγο του ανέφερε και τα εξής laquoΧαιρετώ κι εσάς που ανήκετε στην αυλή και υπηρεσία του βασιλέως˙ αν μεν είσαστε πιστοί στον βασιλέα δεν το

ξέρω˙ πάντως ως προς τον Θεό κατά το πλείστον είσαστε άπιστοιraquo Ο ιερός ρήτορας ξέρει να είναι τολμηρός στην γλώσσα του και να στηλιτεύη)

Έχετε όρεξι να συνεχίσουμε λίγο τον λόγο Ή χορτάσατε με όσα ελέχθηκαν Ωστόσο ας ακουσθούν και τιμητικά λόγια για (κάποιους άλλους) ευνούχους Ο λόγος θα είναι επαινετικός

22 Μόνο ας αποκόψουμε τον εαυτό μας από τα πάθη προσέχοντας μήπως και κάποια δηλητηριασμένη ρίζα αναβλαστάνει μέσα μας και μας ταράζει Μόνο ας συμμορφώνουμε την ζωή μας με την (θεία) εικόνα Μόνο να σεβώμαστε το Αρχέτυπο (Συχνά ο άγιος Γρηγόριος ομιλεί για την θεία εικόνα Ο άνθρωπος επλάσθη κατ εικόνα Θεού Λογικός ο Θεός λογικός και ο άνθρωπος Ελεύθερος ο

Θεός ελεύθερος και ο άνθρωπος Αρχέτυπο είναι ο Θεός αντίγραφο -εικόνα ο άνθρωπος) Απόκοψε τα πάθη του σώματος απόκοψε και τα πάθη της ψυχής Όσο ανώτερη και πολυτιμότερη είναι η ψυχή τόσο ανώτερο είναι να καθαρίσης αυτήν παρά το σώμα Και αν είναι αξιέπαινο το να καθαρίζης το σώμα σκέψου πόσο ανώτερο και σπουδαιότερο είναι το να καθαρίζης την ψυχή

Απόκοψε και την αίρεση του Αρείου Απόκοψε και την κακοδοξία του Σαβελλίου (Ο Σαβέλλιος 3ος μΧ αι - εδίδασκε ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο που παρουσιάσθηκε πρώτα ως Πατήρ έπειτα ως Υιός και

κατόπιν ως Άγιον Πνεύμα) Μήτε να ενώσης τα πρόσωπα της θεότητος περισσότερο από όσο πρέπει μήτε να τα διαιρέσης κακώς Μήτε να συνένωσης τα τρία πρόσωπα σε ένα (όπως ο Σαβέλλιος) μήτε να φτιάξης τρεις διαφορετικές και ξένες φύσεις (όπως ο Άρειος) Και το ένα είναι αξιέπαινο όταν το εννοούμε σωστά (μία φύσις)middot και τα τρία όταν διαιρούνται σωστάmiddot όταν δηλαδή η

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

διαίρεσις δεν αναφέρεται στην θεϊκή φύσι αλλά στα πρόσωπα

23 Αυτά τα νομοθετώ και για τους λαϊκούς αυτά τα παραγγέλλω και στους κληρικούς αλλά και στους άρχοντες Βοηθήσατε τον (ορθόδοξο) λόγο όσοι έχετε από τον Θεό την δυνατότητα να βοηθήτε Είναι μεγάλο πράγμα να προλάβης τον φόνο και να περιορίσης την μοιχεία και να συνετίσης τον κλέφτη αλλά πολύ περισσότερο να υποστηρίζης με νόμο την Ορθοδοξία και να ομολογήσης τον λόγο της ορθής πίστεως Δεν θα κατορθώση τόσα ο δικός μου λόγος που πολεμεί υπέρ της Αγίας Τριάδος όσο ο νόμος του κράτους Θα βοηθήση ο νόμος εάν κλείνη το στόμα των κακοδόξων εάν ενισχύη τους διωκόμενους Ορθοδόξους εάν συγκρατή τους φονιάδες εάν εμποδίζη τον φόνο Δεν εννοώ μόνο τον σωματικό αλλά και τον ψυχικό αφού κάθε αμαρτία είναι θάνατος της ψυχής Εδώ ας σταματήσουμε τον λόγο

24 Υπολείπεται μόνο να κάνουμε μία ευχή για όσους συγκεντρώθηκαν εδώ

- Άνδρες και γυναίκες λαός και άρχοντες γέροι νέοι και κοπέλλες κάθε ηλικία ας υπομείνετε κάθε βλάβη είτε χρηματική είτε σωματική ένα όμως να μη δέχεσθε την ζημία (ως προς την πίστι σας) στον Θεό

Προσκυνώ τον Πατέρα προσκυνώ τον Υιό προσκυνώ το Άγιο Πνεύμα η καλύτερα προσκυνούμε εγώ που σάς ομιλώ πρώτος από όλους εγώ και ύστερα από όλους και μαζί με όλους με την χάρι του Κυρίου και Χριστού μας στον οποίον ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας

Αμήν

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ

Είναι και κάτι άλλο τελευταίο και μεγαλύτερο από όσα είπα (Προχωρώ βλέπετε στον κολοφώνα του λόγου και δεν θα πω ψέμα γιατί δεν επιτρέπεται σ αυτούς που μιλούν για τόσο υψηλά ζητήματα) Δεν ενόμιζα κι ούτε τώρα νομίζω ότι το ίδιο είναι να βοσκεί κανείς ποίμνιο ή βουκόλιο και το ίδιο να επιστατεί ανθρώπινες ψυχές Γιατί εκεί φθάνει κανείς να θρέψει ή να παχύνει το βουκόλιο ή το ποίμνιο και σ αυτόν τον σκοπό αποβλέποντας ο βουκόλος ή ο βοσκός θα πάει σε τόπους με άφθονο νερό και με καλό χόρτο θα οδήγηση τα ζώα του από λιβάδι σε λιβάδι θα τα ξεκουράσει θα τα σκορπίσει και θα τα συμμαζέψει μερικά με το ραβδί του τα περισσότερα με τη φλογέρα Άλλη δουλεία δεν έχει ο βοσκός ή ο βουκόλος παρά κάποτε - κάποτε να πολεμήσει λίγο με τους λύκους κι ίσως καμιά φορά να φροντίσει για κανένα άρρωστο ζώο του η συνηθισμένη του φροντίδα είναι οι βελανιδιές η σκιά οι καλαμιές να ξαπλωθεί στο παχύ χορτάρι κοντά στο κρύο νερό να στρώσει κρεββάτι στη δροσιά και κάπου - κάπου να τραγουδήσει και κανένα ερωτικό κρατώντας το ποτήρι να κουβεντιάσει με τις αγελάδες ή τα πρόβατά του κι απrsquo αυτά πάλι να φάει στο γλέντι του ή να πούλησει το παχύτερο Για την αρετή όμως των ποιμνίων ή τών βουκολίων δεν εφρόντισε ποτέ κανείς Άλλωστε ποια είναι η αρετή των και ποιος εσκέφθηκε ποτέ τι είναι καλό γιrsquo αυτά εμπρός στη δική του εξ εκείνων ηδονή

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

Στους ανθρώπους όμως αν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς να είναι αρχόμενος κινδυνεύει να είναι πολύ δυσκολότερο να ξέρει κανείς πώς να άρχει ανθρώπων και μάλιστα τέτοιαν αρχή την ιδική μας των Ιερέων η οποία έχει θείους νόμους και οδηγεί τις ψυχές προς τον Θεό και όσο είναι το ύψος και το αξίωμα αυτής της αρχής τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για όποιον έχει νου να το σκεφθεί Θα πρέπει πρώτο και κύριο όπως ο άργυρος ή ο χρυσός όπως και να τον γυρίσεις και σε όλων των ειδών τας περιστάσεις και τα πράγματα πουθενά να μην έχει εντός του διόλου κατώτερο υλικό που δεν αντέχει στη δοκιμαστική φωτιά αλλιώς τόσο μεγαλύτερο κακό θα κάνει όσο περισσότερους κυβερνά γιατί βέβαια μεγαλύτερη είναι η κακία που προχωρεί σε πολλούς από εκείνην που μένει μόνο ενός

[ ] Δεν ταιριάζουν τα ίδια σε όλους δεν έχουν ούτε τις ίδιες σκέψεις ούτε τις ίδιες επιθυμίες η γυναίκα με τον άνδρα ο γέρος με τον νέο ο φτωχός με τον πλούσιο ο χαρούμενος με τον λυπημένο ο άρρωστος με τον γερό οι άρχοντες κι οι πολίτες οι σοφοί κι οι αμόρφωτοι οι δειλοί και οι θρασείς οι οργίλοι και οι πράοι όσοι προοδεύουν σε κάτι κι όσοι αποτυχαίνουν

Κι αν τα εξέτασης λεπτομερέστερα δεν ζουν το ίδιο οι περισσότεροι παντρεμένοι με τους αγάμους ούτε πάλι οι ερημίτες όμοια με τους κοινωνικούς κι όσους έχουν μικτή ζωή ούτε όσοι έχουν δοκιμασθεί και ζουν στη θεωρία προς όσους αγωνίζονται οι αστοί πάλι με τους αγρότες οι ηθικότεροι με τους πονηρότερους οι έχοντες υποθέσεις με όσους έχουν παραιτηθεί ούτε όσοι κτυπήθηκαν από συμφορές μ εκείνους που προχωρούν στη ζωή τους χωρίς εμπόδια και δεν εγνώρισαν το χειρότερο ο καθένας τους διαφέρει από τον άλλο στις επιθυμίες και τις ορμές συχνά περισσότερο απrsquo όσο σωματικά φαίνεται Αν θέλεις πρόσθεσε ακόμη και την ιδιαίτερη του καθενός μας ιδιοσυγκρασία Δεν είναι εύκολο να κυβερνηθούν αυτά όλα

Καθώς λοιπόν δεν προσφέρουν την ίδια θεραπεία και τροφή σε όλα τα σώματα αλλά χρειάζονται διαφορετική οι γεροί και διαφορετική οι άρρωστοι έτσι και τις ψυχές τις θεραπεύουν με ιδιαίτερη διδασκαλία και αγωγή Μαρτυρούν τον καλό τρόπο της θεραπείας οι ίδιοι που έχουν τα πάθη άλλους τους συμμορφώνει η συμβουλή άλλοι τακτοποιούνται με το παράδειγμα άλλοι χρειάζονται παρόρμηση άλλοι θέλουν χαλινό Μερικοί είναι νωθροί και δυσκίνητοι στο καλό και χρειάζεται να τους ξυπνήσει κανείς με το μαστίγωμα της διδασκαλίας άλλοι όμως είναι περισσότερο ευέξαπτοι και ακατάσχετοι στις ορμές σαν τα γενναία άλογα που τρέχουν πέρα από το σημάδι της στροφής του σταδίου κι αυτοί θα γίνονταν καλύτεροι με το σταμάτημα και το συγκράτημα της διδασκαλίας

Άλλους τους ωφέλησε ο έπαινος άλλους η επίπληξη το καθένα στην κατάλληλη περίσταση ή αντίθετα τους έβλαψε επειδή ήταν παράκαιρο και παράλογο Άλλους τους εστερέωσε η παρηγοριά άλλους το μάλωμα και τούτο πάλι σ άλλους ήταν δημόσιος έλεγχος σ άλλους μυστική νουθεσία Γιατί άλλων τους αρέσει να περιφρονούν την ιδιαίτερη νουθεσία και τους χρειάζεται για να σωφρονισθούν η καταδίκη των από το πλήθος κι άλλοι πάλι γίνονται αδιάντροποι με τους φανερούς ελέγχους οδηγούμενοι στο αγαθό με τη μυστικότητα της επιπλήξεως και ανταποδίδοντας στη συμπάθεια μας την υπακοή τους

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας

[ ] Τούτο μόνο ξεπερνά τη δύναμή μου το να παραδεχθώ ν αναλάβω την αρχηγία και κυβέρνηση ψυχών και χωρίς ακόμη να έχω μάθει καλά ούτε το πώς να κυβερνώμαι ο ίδιος χωρίς να έχω καθαρίσει την ψυχή μου όσο αρμόζει να μου εμπιστευθούν επιστασία ποιμνίου

Κι αυτό μάλιστα σε τέτοιες σήμερα περιστάσεις όπου είναι προτιμότερο βλέποντας τους άλλους αναστατωμένους και ταραγμένους φεύγοντας δρόμο κανείς από τη μέση απομακρυνόμενος με προφύλαξη να γλυτώνει από τη ζάλη και το πηχτό σκοτάδι της αμαρτίας σε καιρούς όπου τα μέλη αντιμάχονται μεταξύ τους και χάθηκε κι ότι υπόλοιπο αγάπης είχε μείνει Άλλωστε απόμεινε πια ο ιερεύς όνομα για τον τύπο καθώς εξαπλώθηκε η περιφρόνηση στους άρχοντες κατά την προφητεία της Αγίας Γραφής

Και μακάρι να ήταν για τον τύπο ενώ τώρα μα ας μην το ειπούμε ας πέσει στο κεφάλι των άθεων η βλασφημία Ο φόβος έλειψε εντελώς από τις ψυχές στη θέση του εμπήκε η αναίδεια έρμαια στον τυχόντα είναι η θεογνωσία και τα βάθη του Πνεύματος Ε γίναμε όλοι ευσεβείς μόνο σ ένα πράγμα στο να κατηγορούμε τους άλλους ως ασεβείς Χρησιμοποιούμε ως δικαστάς μας τους άθεους ρίχνουμε τα άγια στους σκύλους και πετούμε μπροστά στους χοίρους τα μαργαριτάρια κοινολογώντας τα ιερά σε αυτιά και ψυχές ασεβών Εκτελούμε οι τρισάθλιοι ακριβώς τις επιθυμίες των εχθρών μας και δεν ντρεπόμαστε να ζούμε σε πλήρη ανηθικότητα Ξένοι εντελώς προς την πίστιν μας σωστοί Μωαβίται και Αμμανίται οι οποίοι ούτε επιτρέπονταν να πλησιάσουν την Εκκλησία του Κυρίου ερευνούν και αλωνίζουν μέσα στα αγιώτατά μας Ανοίξαμε σ όλους όχι τις πύλες της δικαιοσύνης αλλά περάσματα εμπαιγμού και αυθαδείας εναντίον αλλήλων κι είναι για μας άριστος όχι εκείνος που δεν εκστομίζει μάταιο λόγο από φόβο Θεού άλλα οποίος τύχει να είπει εναντίον του άλλου τις περισσότερες κατηγορίες είτε ανοιχτά είτε υπονοούμενα οποίος δηλαδή δημιουργεί ζητήματα με τη γλώσσα του ή για να το πούμε πιο σωστά χύνει σαν φίδι δηλητήριο

Προσέχουμε ακόμη τις αμαρτίες των άλλων όχι για να πονέσουμε γιrsquo αυτές αλλά για να τους ειρωνευτούμε όχι για να τους θεραπεύσουμε άλλα για να τους κτυπήσουμε απrsquo επάνω κι έχουμε ως απολογία των δικών μας αμαρτιών τις παραβάσεις των άλλων Παραδεχόμαστε καλούς και κακούς όχι κατά τα έργα τους άλλα ανάλογα με την έχθρα ή τη φιλία μας κι ότι επαινούμε στον ένα σήμερα αύριο το κακίζουμε για τον άλλον κι όσα οι άλλοι καταγγέλλουν εμείς τα καμαρώνουμε και με προθυμία συγχωρούμε το κάθε τι στον ασεβή Τόσο μεγαλόψυχοι είμαστε απέναντι της κακίας