Σχολική βία και Σχολική βία και παραβατικότηταπαραβατικότητα

Παναγιώτα Νεοκοσμίδου Παναγιώτα Νεοκοσμίδου Εκπαιδευτικός –Κοινωνική λειτουργός Εκπαιδευτικός –Κοινωνική λειτουργός

Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου Αιγαίου

Τι είναι βία Τι είναι βία

Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού ή του φόβου, και αποτελεί μια θυμού ή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση (Harvard – EDC, 1996). Μαθαίνεται (Harvard – EDC, 1996). Μαθαίνεται σε μικρή ηλικία, συνεπώς μπορεί να σε μικρή ηλικία, συνεπώς μπορεί να αποφευχθεί μέσα από πρώιμες αποφευχθεί μέσα από πρώιμες θετικές εμπειρίες (American θετικές εμπειρίες (American Psychological association, 1993). Psychological association, 1993).

Τι είναι ενδοσχολική βία Τι είναι ενδοσχολική βία

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός που Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός που εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών έχει γίνει εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών έχει γίνει αντικείμενο σοβαρής συζήτησης στην Ελλάδα. αντικείμενο σοβαρής συζήτησης στην Ελλάδα.

Ενδοσχολική βία ορίζεται ως η κατάσταση Ενδοσχολική βία ορίζεται ως η κατάσταση εκείνη κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, εκείνη κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, καταδυνάστευση και πρόκληση σωματικού και καταδυνάστευση και πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου μεταξύ των συμμαθητών εντός ψυχικού πόνου μεταξύ των συμμαθητών εντός και εκτός σχολείου. και εκτός σχολείου.

Διαφορές ανάμεσα στον εκφοβισμό και στη σύγκρουση Διαφορές ανάμεσα στον εκφοβισμό και στη σύγκρουση ((conflictconflict

Σύγκρουση Σύγκρουση ΕκφοβισμόςΕκφοβισμός

Ισότιμη σχέση μεταξύ των μελών Ισότιμη σχέση μεταξύ των μελών Άνιση κατανομή δύναμης Άνιση κατανομή δύναμης

Συχνή η ύπαρξη φιλικής σχέσηςΣυχνή η ύπαρξη φιλικής σχέσης Δεν υπάρχει φιλική σχέση Δεν υπάρχει φιλική σχέση

Λαμβάνει χώρα τυχαία Λαμβάνει χώρα τυχαία Έχει προγραμματιστείΈχει προγραμματιστεί

Μπορεί να συμβεί μια μόνο φοράΜπορεί να συμβεί μια μόνο φορά Είναι συμπεριφορά επαναλαμβανόμενηΕίναι συμπεριφορά επαναλαμβανόμενη

Δεν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στο θύμαΔεν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στο θύμα Απειλεί σοβαρά τόσο την φυσική όσο και Απειλεί σοβαρά τόσο την φυσική όσο και την ψυχική υγεία του θύματοςτην ψυχική υγεία του θύματος

Δεν αποσκοπεί στην απόκτηση δύναμης Δεν αποσκοπεί στην απόκτηση δύναμης Στόχος η επιβεβαίωση Στόχος η επιβεβαίωση

Ακολουθεί συχνά μεταμέλεια – ανάληψηΑκολουθεί συχνά μεταμέλεια – ανάληψη Επίρριψη ευθυνών στο θύμα Επίρριψη ευθυνών στο θύμα

Έρευνα Έρευνα

Σε πρόσφατη έρευνα του Σε πρόσφατη έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (2007) Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (2007) στα πλαίσια αξιολόγησης των στα πλαίσια αξιολόγησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ποιοτικών χαρακτηριστικών του συστήματος Πρωτοβάθμιας και συστήματος Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που έγινε σε πανελλαδικό δείγμα έγινε σε πανελλαδικό δείγμα μαθητών (Ν=4164) οι απαντήσεις μαθητών (Ν=4164) οι απαντήσεις τους έδειξαν ότι: τους έδειξαν ότι:

Στην ερώτηση «πώς νιώθεις όταν Στην ερώτηση «πώς νιώθεις όταν βρίσκεσαι στο σχολείο σου;» βρίσκεσαι στο σχολείο σου;»

Το 68% δήλωσε ότι νιώθει «Κούραση» Το 68% δήλωσε ότι νιώθει «Κούραση» Το 58% νιώθει «Πίεση»Το 58% νιώθει «Πίεση» Το 53% νιώθει «Πλήξη» Το 53% νιώθει «Πλήξη» Το 32% νιώθει «Απογοήτευση» Το 32% νιώθει «Απογοήτευση» Τα ποσοστά στα πλαίσια των οποίων τα Τα ποσοστά στα πλαίσια των οποίων τα

παιδιά νιώθουν ευχαρίστηση, χαρά, παιδιά νιώθουν ευχαρίστηση, χαρά, αισιοδοξία και ασφάλεια» κυμάνθηκαν σε αισιοδοξία και ασφάλεια» κυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδαχαμηλά επίπεδα

Ποιο είναι το συμπέρασμα;Ποιο είναι το συμπέρασμα; Από τα ελληνικά σχολεία απουσιάζει η χαρά Από τα ελληνικά σχολεία απουσιάζει η χαρά

της μάθησης, της συνεργατικότητας και της της μάθησης, της συνεργατικότητας και της ανακάλυψης νέων οριζόντων. Τα θετικά ανακάλυψης νέων οριζόντων. Τα θετικά συναισθήματα στα σχολεία είναι λίγα και συναισθήματα στα σχολεία είναι λίγα και περιορισμένα. Πιθανή εξήγηση για αυτό περιορισμένα. Πιθανή εξήγηση για αυτό αποτελεί η απουσία καλλιέργειας αποτελεί η απουσία καλλιέργειας συστηματικών βαθύτερων ανθρωπινων συστηματικών βαθύτερων ανθρωπινων σχέσεων μεταξύ μαθητών και μεταξύ σχέσεων μεταξύ μαθητών και μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, καθώς και εκπαιδευτικών και μαθητών, καθώς και μεταξύ γονέων και δασκάλων. Αυτή η μεταξύ γονέων και δασκάλων. Αυτή η πραγματικότητα επηρεάζει αρνητικά την πραγματικότητα επηρεάζει αρνητικά την διαδικασία της μάθησης (διαδικασία της μάθησης (Rogers, 1969, 1980) Rogers, 1969, 1980)

Διαστάσεις της σχολικής Διαστάσεις της σχολικής βίας βίας

σχολική βία εμφανίζεται συνήθως με τις ακόλουθες σχολική βία εμφανίζεται συνήθως με τις ακόλουθες διαστάσεις : διαστάσεις :

βία μεταξύ μαθητών, βία μεταξύ μαθητών, βία μεταξύ εκπαιδευτικών, βία μεταξύ εκπαιδευτικών, βία από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το βία από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το

αντίστροφοαντίστροφο βία από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, -τη διοίκηση, βία από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, -τη διοίκηση,

τη διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται-τη διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται- βία από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής βία από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής

κοινότητας, μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το κοινότητας, μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το αντίστροφο,αντίστροφο,

βία από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και το βία από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και το αντίστροφο. αντίστροφο.

Η βία μπορεί να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς Η βία μπορεί να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς ένα άλλο ή προς ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά ένα άλλο ή προς ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά άτομα προς ένα μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων.άτομα προς ένα μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων.

Διαφοροποίηση από την Διαφοροποίηση από την παραβατικότητα παραβατικότητα

Με τον όρο «ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Με τον όρο «ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» χαρακτηρίζουμε εκείνη τη χαρακτηρίζουμε εκείνη τη συμπεριφορά που στοχεύει στην συμπεριφορά που στοχεύει στην παραβίαση κανόνων τυπικών ή παραβίαση κανόνων τυπικών ή άτυπων.άτυπων.

Διαφοροποίηση από την Διαφοροποίηση από την σύσταση της συμμορίας σύσταση της συμμορίας

Η ομάδα των εφήβων που εμπίπτουν στην Η ομάδα των εφήβων που εμπίπτουν στην παραβατικότητα δεν είναι ιεραρχικά παραβατικότητα δεν είναι ιεραρχικά δομημένη όπως αυτή της συμμορίαςδομημένη όπως αυτή της συμμορίας

Δεν δρουν σε συγκεκριμένο χωρο-χρόνο, Δεν δρουν σε συγκεκριμένο χωρο-χρόνο, ούτε βάσει σχεδίου, όπως οι συμμορίεςούτε βάσει σχεδίου, όπως οι συμμορίες

Δεν έχουν αρχηγό (συνήθως είναι ο πιο Δεν έχουν αρχηγό (συνήθως είναι ο πιο παλιός, ο πιο μάγκας, ο πιο σωματώδης ή ο παλιός, ο πιο μάγκας, ο πιο σωματώδης ή ο μεγαλύτερος σε ηλικία)μεγαλύτερος σε ηλικία)

Δεν ακολουθούν προκαθορισμένες Δεν ακολουθούν προκαθορισμένες διαδικασίεςδιαδικασίες

Είναι σχετικά ολιγάριθμες (αποτελούνται Είναι σχετικά ολιγάριθμες (αποτελούνται από 5-8 άτομα)από 5-8 άτομα)

Η επιθετικότητα είναι εγγενής Η επιθετικότητα είναι εγγενής ή επίκτητη ή επίκτητη

Η Επιθετικότητα ως εγγενής αντίδραση Η Επιθετικότητα ως εγγενής αντίδραση Οι οπαδοί αυτής της άποψης υποστηρίζουν ότι ο Οι οπαδοί αυτής της άποψης υποστηρίζουν ότι ο

άνθρωπος, όπως όλα τα ζωικά είδη, είναι άνθρωπος, όπως όλα τα ζωικά είδη, είναι «προικισμένος» με επιθετικό ένστικτο που στοχεύει «προικισμένος» με επιθετικό ένστικτο που στοχεύει στην προστασία και την ασφάλεια του. Ο Freud από στην προστασία και την ασφάλεια του. Ο Freud από την πλευρά του, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την την πλευρά του, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την μανία αλληλοεξόντωσης που έδειξαν οι άνθρωποι κατά μανία αλληλοεξόντωσης που έδειξαν οι άνθρωποι κατά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τροποποίησε την αρχική του το β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τροποποίησε την αρχική του θεωρία και υποστήριξε ότι εκτός τη libido, την ορμή θεωρία και υποστήριξε ότι εκτός τη libido, την ορμή της ηδονής, οι πράξεις του ανθρώπου κατευθύνονται της ηδονής, οι πράξεις του ανθρώπου κατευθύνονται και από την ορμή για τη ζωή και για τη διαιώνιση του και από την ορμή για τη ζωή και για τη διαιώνιση του είδους και στον αντίποδα της υπάρχει η ορμή που μας είδους και στον αντίποδα της υπάρχει η ορμή που μας σπρώχνει προς το θάνατο και την καταστροφή, όχι σπρώχνει προς το θάνατο και την καταστροφή, όχι μόνο των άλλων, αλλά και τη δική μας. μόνο των άλλων, αλλά και τη δική μας.

Η ενδοσχολική βία Η ενδοσχολική βία εκδηλώνεται με: εκδηλώνεται με:

Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοίΧειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές

απειλές απειλές ΕκβιασμοίΕκβιασμοί Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων Κλοπές Κλοπές Σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση Σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση Αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες, Αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες,

ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες δραστηριότητες

Συχνότητα του Συχνότητα του προβλήματοςπροβλήματος

Στην Ελλάδα, τα δεδομένα διαφόρωνΣτην Ελλάδα, τα δεδομένα διαφόρων

ερευνών δείχνουν ότι: ερευνών δείχνουν ότι:

Το 10-15% των μαθητών πέφτει θύμα Το 10-15% των μαθητών πέφτει θύμα διαφόρων μορφών βίας στο σχολείο διαφόρων μορφών βίας στο σχολείο

Οι μαθητές που ασκούν βία, δηλαδή οι Οι μαθητές που ασκούν βία, δηλαδή οι θύτες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το θύτες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το 5% του συνόλου των μαθητών 5% του συνόλου των μαθητών

Η αναλογία αγοριών κοριτσιών είναι Η αναλογία αγοριών κοριτσιών είναι 3:1 3:1

Ακόμη…Ακόμη…

Τα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά βίας σε Τα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά βίας σε σύγκριση με τα κορίτσια, τα οποία φαίνεται να σύγκριση με τα κορίτσια, τα οποία φαίνεται να εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά λεκτικής εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά λεκτικής βίας βίας

Τα περιστατικά εχδοσχολικής βίας και Τα περιστατικά εχδοσχολικής βίας και εκφοβισμού εκδηλώνονται με μεγαλύτερη εκφοβισμού εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, ενώ συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, ενώ στο λύκειο μειώνονται στο λύκειο μειώνονται

Οι μισοί από τους μαθητές–θύματα βίας δεν Οι μισοί από τους μαθητές–θύματα βίας δεν αναφέρουν πουθενά το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποι αναφέρουν πουθενά το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποι μισοί συνήθως το αναφέρουν σε φίλους τους και μισοί συνήθως το αναφέρουν σε φίλους τους και σπανιότερα στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς σπανιότερα στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τους τους

Ερευνητικά δεδομένα Ερευνητικά δεδομένα Το 22,5% έχει υποστεί κάποια μορφή λεκτικής Το 22,5% έχει υποστεί κάποια μορφή λεκτικής

βίας (κοροϊδίες πειράγματα,σωματικής βίας, βίας (κοροϊδίες πειράγματα,σωματικής βίας, σχόλια, χειρονομίες σχόλια, χειρονομίες

Το 10,11% των μαθητών έχει ασκήσει κάποια Το 10,11% των μαθητών έχει ασκήσει κάποια μορφή βίας και εκφοβισμού σε συμμαθητές τουμορφή βίας και εκφοβισμού σε συμμαθητές του

Οι μαθητές αναφέρουν ότι οι δάσκαλοι βοηθούν Οι μαθητές αναφέρουν ότι οι δάσκαλοι βοηθούν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (79,4%)στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (79,4%)

Οι μαθητές στην πλειοψηφία τους (61,54%) Οι μαθητές στην πλειοψηφία τους (61,54%) αναφέρουν ότι οι γονείς δεν έρχονται σε επαφή αναφέρουν ότι οι γονείς δεν έρχονται σε επαφή με το σχολείο για να σταματήσουν τον με το σχολείο για να σταματήσουν τον εκφοβισμό εκφοβισμό

Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι στις Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι στις προσπάθειες αντιμετώπισης προσπάθειες αντιμετώπισης περιστατικών ενδοσχολικής βίας και περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού αυτό που τους εκφοβισμού αυτό που τους δυσκολεύει περισσότερο είναι η δυσκολεύει περισσότερο είναι η συνεργασία με τους γονείς των συνεργασία με τους γονείς των οποίων τα παιδιά ασκούν βίαοποίων τα παιδιά ασκούν βία

Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο, καθώς είναι και ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφορά μόνο το μαθητή που δεν αφορά μόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του, δηλαδή τους μάρτυρες που του, δηλαδή τους μάρτυρες που μπορεί να είναι είτε μαθητές είτε μπορεί να είναι είτε μαθητές είτε ενήλικες.ενήλικες.

Συχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από Συχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από την πράξη του κάποιο όφελος, όπως την πράξη του κάποιο όφελος, όπως ευχαρίστηση, κύρος, υλικά αποκτήματα, ευχαρίστηση, κύρος, υλικά αποκτήματα, ενώ το «αδύναμο» παιδί δεν μπορεί να ενώ το «αδύναμο» παιδί δεν μπορεί να προστατέψει με ουσιαστικό τρόπο τον προστατέψει με ουσιαστικό τρόπο τον εαυτό του.εαυτό του.

Τα παιδιά που θεωρούνται «διαφορετικά» Τα παιδιά που θεωρούνται «διαφορετικά» είτε λόγω εμφάνισης είτε λόγω ιδιαίτερων είτε λόγω εμφάνισης είτε λόγω ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ή κάποιας μειονεξίας χαρακτηριστικών ή κάποιας μειονεξίας είναι συνήθως τα παιδιά που γίνονται είναι συνήθως τα παιδιά που γίνονται αποδέκτες βίας (σωματικής ή λεκτικής) ή αποδέκτες βίας (σωματικής ή λεκτικής) ή βιώνουν τον αποκλεισμό από το σύνολο.βιώνουν τον αποκλεισμό από το σύνολο.

Χαρακτηριστικά του παιδιού –Χαρακτηριστικά του παιδιού –θύτη θύτη

Φυσική δύναμηΦυσική δύναμη Κυριαρχική προσωπικότηταΚυριαρχική προσωπικότητα Έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα Έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα

θύματά του, έλλειψη μεταμέλειας για τις θύματά του, έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τουπράξεις του

Αντικοινωνικές συμπεριφορέςΑντικοινωνικές συμπεριφορές Διαχείριση των προβλημάτων μέσω της Διαχείριση των προβλημάτων μέσω της

επιθετικής-παραβατικής συμπεριφοράςεπιθετικής-παραβατικής συμπεριφοράς Θεωρεί τον εαυτό του δημοφιλή λόγω της Θεωρεί τον εαυτό του δημοφιλή λόγω της

δύναμής τουδύναμής του Εμφανίζει συχνά συναισθηματική ανωριμότητα Εμφανίζει συχνά συναισθηματική ανωριμότητα

και έντονες ανταγωνιστικές, επιθετικές τάσειςκαι έντονες ανταγωνιστικές, επιθετικές τάσεις

Είδη – Χαρακτηριστικά δραστών Είδη – Χαρακτηριστικά δραστών (bullies)

EEΠΙΘΕΤΙΚΟΙΠΙΘΕΤΙΚΟΙ ( (SusanSusan, 2004), 2004)

→ → Χρήση Φυσικής Βίας Χρήση Φυσικής Βίας ΠΑΘΗΤΙΚΟ- ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙΠΑΘΗΤΙΚΟ- ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙ ( (CoyCoy, 2001), 2001)

→→ Υιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς Υιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς με στόχο την κινητοποίηση του θύματος με στόχο την κινητοποίηση του θύματος και την παρέμβαση του δράστηκαι την παρέμβαση του δράστη

ΔΡΑΣΤΕΣ ΠΡΩΗΝ ΘΥΜΑΤΑΔΡΑΣΤΕΣ ΠΡΩΗΝ ΘΥΜΑΤΑ

((EspelageEspelage, , DorothyDorothy & & SwearSwear, 2004), 2004)

Τα παιδιά-ΘύματαΤα παιδιά-Θύματα

• Παθητικά θύματαΠαθητικά θύματα

Αγχώδη, ανασφαλή, μοναχικά, Αγχώδη, ανασφαλή, μοναχικά, ευαίσθητα, μυϊκά αδύναμα, δεν έχουν ευαίσθητα, μυϊκά αδύναμα, δεν έχουν φίλουςφίλους

• Προκλητικά θύματα (σπάνια Προκλητικά θύματα (σπάνια περίπτωση)περίπτωση)

Εμπλέκονται σε αρνητικές πράξεις και Εμπλέκονται σε αρνητικές πράξεις και προκαλούν τους δράστεςπροκαλούν τους δράστες

Τα παιδιά-μάρτυρες Τα παιδιά-μάρτυρες Με τη σιωπηρή τους στάση ενισχύουν την Με τη σιωπηρή τους στάση ενισχύουν την

τάση των θυτών για εκφοβισμότάση των θυτών για εκφοβισμό Οι θύτες πιστεύουν ότι τους επιβραβεύουν, Οι θύτες πιστεύουν ότι τους επιβραβεύουν,

ότι γίνονται δημοφιλείςότι γίνονται δημοφιλείς Τα παιδιά μάρτυρες συνήθως δεν Τα παιδιά μάρτυρες συνήθως δεν

παρεμβαίνουν διότι φοβούνται τις συνέπειεςπαρεμβαίνουν διότι φοβούνται τις συνέπειες Ορισμένα παιδιά μάρτυρες αντλούν Ορισμένα παιδιά μάρτυρες αντλούν

ικανοποίηση ή/και διασκεδάζουν από τον ικανοποίηση ή/και διασκεδάζουν από τον εκφοβισμό συμμαθητών τους, χωρίς να εκφοβισμό συμμαθητών τους, χωρίς να συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα της συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα της κατάστασηςκατάστασης

Σε κάποιες περιπτώσεις ταυτίζονται με τους Σε κάποιες περιπτώσεις ταυτίζονται με τους θύτες και προσχωρούν στις ομάδες τουςθύτες και προσχωρούν στις ομάδες τους

Αιτιολογικοί παράγοντες Αιτιολογικοί παράγοντες Το φαινόμενο είναι σύνθετο και στην εκδήλωσή Το φαινόμενο είναι σύνθετο και στην εκδήλωσή του συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και του συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Συνοπτικά περιβαλλοντικών παραγόντων. Συνοπτικά αναφέρουμεαναφέρουμε::

o Ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιώνΑτομικά χαρακτηριστικά των παιδιώνo Χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους Χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους

περιβάλλοντοςπεριβάλλοντοςo Το ψυχολογικό κλίμα του σχολείουΤο ψυχολογικό κλίμα του σχολείουo Οι στάσεις των παιδιών, των γονέων και των Οι στάσεις των παιδιών, των γονέων και των

εκπαιδευτικών απέναντι στη βίαεκπαιδευτικών απέναντι στη βίαo Ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα Ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα

μαζικής ενημέρωσηςμαζικής ενημέρωσηςo Γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν Γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν

αντικοινωνικές συμπεριφορέςαντικοινωνικές συμπεριφορές

Τα παιδιά θύτες Τα παιδιά θύτες

Μέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών Μέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών μπορεί να στοχεύουν στο συμπεριφορών μπορεί να στοχεύουν στο να τραβήξουν την προσοχή, να να τραβήξουν την προσοχή, να τύχουν αποδοχής και να γίνουν τύχουν αποδοχής και να γίνουν περισσότερο δημοφιλείς.περισσότερο δημοφιλείς.

Οι μαθητές που εκφοβίζουν, σε αρκετές Οι μαθητές που εκφοβίζουν, σε αρκετές περιπτώσεις, είναι δυστυχισμένοι και περιπτώσεις, είναι δυστυχισμένοι και προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα χαράς που νιώθουν στους άλλους.χαράς που νιώθουν στους άλλους.

Όμως, η εκδήλωση εκφοβιστικών Όμως, η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών δεν έχει ως αίτιο τη συμπεριφορών δεν έχει ως αίτιο τη «διαφορετικότητα» του παιδιού που «διαφορετικότητα» του παιδιού που εκφοβίζεται, αλλά αντίθετα έχει ως σημείο εκφοβίζεται, αλλά αντίθετα έχει ως σημείο εκκίνησης τα παιδιά που εκφοβίζουν και τα εκκίνησης τα παιδιά που εκφοβίζουν και τα οποία μπορεί να έχουν κακοποιηθεί, να οποία μπορεί να έχουν κακοποιηθεί, να έχουν συναισθήματα ζήλιας, ανασφάλειας έχουν συναισθήματα ζήλιας, ανασφάλειας και δυστυχίας και να μεγαλώνουν σε και δυστυχίας και να μεγαλώνουν σε απορριπτικό και βίαιο περιβάλλον από το απορριπτικό και βίαιο περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει η ενσυναίσθηση και η οποίο απουσιάζει η ενσυναίσθηση και η αποδοχή.αποδοχή.

Γενικά ψυχικά και οικογενειακά Γενικά ψυχικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά των Δραστώνχαρακτηριστικά των Δραστών

φυσική δύναμηφυσική δύναμη κυριαρχικές και γοητευτικές προσωπικότητες με κυριαρχικές και γοητευτικές προσωπικότητες με

υψηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης (κάποια από αυτά)υψηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης (κάποια από αυτά) παρορμητικές τάσειςπαρορμητικές τάσεις έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά

τους /έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τους τους /έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τους διαταραχές ψυχικής υγείας /συναισθηματική διαταραχές ψυχικής υγείας /συναισθηματική

ανωριμότηταανωριμότητα αντικοινωνικές προσωπικότητεςαντικοινωνικές προσωπικότητες θύματα ενδοοικογενειακής παραμέλησης ή βίαςθύματα ενδοοικογενειακής παραμέλησης ή βίας σχολική αποτυχία /μη σχολική ενσωμάτωσησχολική αποτυχία /μη σχολική ενσωμάτωση διαχείριση των (εσωτερικών /εξωτερικών) διαχείριση των (εσωτερικών /εξωτερικών)

προβλημάτων μέσω της επιθετικής /παραβατικής προβλημάτων μέσω της επιθετικής /παραβατικής συμπεριφοράςσυμπεριφοράς

Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού

στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.

Τα παιδιά θύματα εκφοβισμού μπορεί να Τα παιδιά θύματα εκφοβισμού μπορεί να νιώσουν έντονο άγχος και ανασφάλεια, να νιώσουν έντονο άγχος και ανασφάλεια, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να παρουσιάσουν φοβίες, σχολική άρνηση, παρουσιάσουν φοβίες, σχολική άρνηση, ψυχοσωματικά προβλήματα κ.ά.ψυχοσωματικά προβλήματα κ.ά.

Τα παιδιά θύτες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο Τα παιδιά θύτες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις διακόψουν τη φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής και να εξελιχθούν σε ενήλικες με φυγής και να εξελιχθούν σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

Πρόληψη –αντιμετώπιση του Πρόληψη –αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού σχολικού εκφοβισμού

Σε κάθε περίπτωση το σχολείο πρέπει να Σε κάθε περίπτωση το σχολείο πρέπει να αποφασίσει ότι θα ασχοληθεί με το θέμα.αποφασίσει ότι θα ασχοληθεί με το θέμα.

Κατ’ αρχήν χρειάζεται να διαμορφωθεί Κατ’ αρχήν χρειάζεται να διαμορφωθεί καλό σχολικό κλίμα και επικοινωνία μεταξύ καλό σχολικό κλίμα και επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. εκπαιδευτικών και μαθητών.

Καταλυτικός είναι ο ρόλος του διευθυντή, ο Καταλυτικός είναι ο ρόλος του διευθυντή, ο οποίος εμπνέει με το παράδειγμά του και οποίος εμπνέει με το παράδειγμά του και εγγυάται τη σωστή λειτουργία του εγγυάται τη σωστή λειτουργία του σχολείου. σχολείου.

Ο διευθυντής θα πρέπει να βρίσκεται κοντά Ο διευθυντής θα πρέπει να βρίσκεται κοντά στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές και στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές και να ακούει συχνά τις απόψεις τους.να ακούει συχνά τις απόψεις τους.

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς Από την αρχή της σχολικής χρονιάς είναι ανάγκη να τεθούν ξεκάθαροι είναι ανάγκη να τεθούν ξεκάθαροι κανόνες και όρια και να υπάρχει ενιαία κανόνες και όρια και να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση από το Σύλλογο αντιμετώπιση από το Σύλλογο Διδασκόντων.Διδασκόντων.

Οι κανόνες αυτοί θα προβλέπουν Οι κανόνες αυτοί θα προβλέπουν μεταξύ άλλων και βασικούς τρόπους μεταξύ άλλων και βασικούς τρόπους διαχείρισης βίαιων συμπεριφορών.διαχείρισης βίαιων συμπεριφορών.

Κρίνεται σκόπιμο σε κάθε σχολική μονάδα να Κρίνεται σκόπιμο σε κάθε σχολική μονάδα να υπάρχουν εκπαιδευτικοί , οι οποίοι έχοντας υπάρχουν εκπαιδευτικοί , οι οποίοι έχοντας λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση, θα λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση, θα λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των μαθητών που έχουν εμπλακεί σε φαινόμενα μαθητών που έχουν εμπλακεί σε φαινόμενα βίας.βίας.

Πρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονέων και Πρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών ένας δίαυλος επικοινωνίας εκπαιδευτικών ένας δίαυλος επικοινωνίας τέτοιος τέτοιος

ώστε να μπορούν να συζητούν τα θέματα ώστε να μπορούν να συζητούν τα θέματα αυτά και να καταθέτουν τους αυτά και να καταθέτουν τους προβληματισμούς τους.προβληματισμούς τους.

Είναι απολύτως αναγκαίο να Είναι απολύτως αναγκαίο να εφαρμοστούν Προγράμματα Πρόληψης εφαρμοστούν Προγράμματα Πρόληψης μέσω της ευαισθητοποίησης των μέσω της ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών, των παιδιών και των εκπαιδευτικών, των παιδιών και των γονέωνγονέων

Να υπάρχει ευαισθητοποίηση και ανάληψη Να υπάρχει ευαισθητοποίηση και ανάληψη δράσεων για την πρόληψη και δράσεων για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου σε επίπεδο αντιμετώπιση του φαινομένου σε επίπεδο κοινωνίαςκοινωνίας

Να γίνει θεραπευτική παρέμβαση, εάν Να γίνει θεραπευτική παρέμβαση, εάν χρειαστείχρειαστεί

Να γίνει συμβουλευτική γονέωνΝα γίνει συμβουλευτική γονέων

΄Όπως δείχνουν οι έρευνες΄Όπως δείχνουν οι έρευνες

Οι μαθητές που έχουν συμμετάσχει Οι μαθητές που έχουν συμμετάσχει σε προγράμματα παρέμβασης και σε σε προγράμματα παρέμβασης και σε ειδικές ψυχο-εκπαιδευτικές ειδικές ψυχο-εκπαιδευτικές δραστηριότητες παρατηρήθηκε: δραστηριότητες παρατηρήθηκε:

Αύξηση του ποσοστού των μαθητών (από Αύξηση του ποσοστού των μαθητών (από 5,5% πριν την παρέμβαση, σε 15,79% 5,5% πριν την παρέμβαση, σε 15,79% μετά την παρέμβαση) που καταφεύγουν μετά την παρέμβαση) που καταφεύγουν στο διευθυντή του σχολείου όταν πέσουν στο διευθυντή του σχολείου όταν πέσουν θύματα εκφοβισμού θύματα εκφοβισμού

Μείωση του ποσοστού των μαθητών που Μείωση του ποσοστού των μαθητών που δεν μιλούν ποτέ σε κανέναν όταν δέχονται δεν μιλούν ποτέ σε κανέναν όταν δέχονται εκφοβισμό (από 28% πριν την παρέμβαση εκφοβισμό (από 28% πριν την παρέμβαση σε 5,26% μετά την παρέμβαση) σε 5,26% μετά την παρέμβαση)

Μείωση του ποσοστού των μαθητών που δεν Μείωση του ποσοστού των μαθητών που δεν μιλούν σε κανέναν όταν ασκήσουν εκφοβισμό μιλούν σε κανέναν όταν ασκήσουν εκφοβισμό από 52% πριν την παρέμβαση, σε 18% μετά από 52% πριν την παρέμβαση, σε 18% μετά την παρέμβαση), καθώς οι μαθητές-θύτες την παρέμβαση), καθώς οι μαθητές-θύτες μετά την παρέμβαση άρχισαν να μιλούν μετά την παρέμβαση άρχισαν να μιλούν περισσότερο στους συνομηλίκους τους για περισσότερο στους συνομηλίκους τους για αυτό που έκαναν (αύξηση από 23, 8% πριν αυτό που έκαναν (αύξηση από 23, 8% πριν την παρέμβαση σε 72,8% μετά την την παρέμβαση σε 72,8% μετά την παρέμβαση ή στους γονείς τους (αύξηση από παρέμβαση ή στους γονείς τους (αύξηση από 19,05% σε 45,5% μετά την παρέμβαση) ή 19,05% σε 45,5% μετά την παρέμβαση) ή στα αδέρφια (αύξηση από 10% πριν την στα αδέρφια (αύξηση από 10% πριν την παρέμβαση, σε 36% μετά την παρέμβαση)παρέμβαση, σε 36% μετά την παρέμβαση)