Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

Θέατρο Σκιών - Καραγκιόζης

• Οι ρίζες του θεάτρου σκιών είναι ασιατικές. Υπάρχουν χώρες όπου το θεατρικό αυτό είδος αποτελεί μια από τις αρχαιότερες παραδόσεις, όπως η Ταϋλάνδη, η Ινδία, η Ιάβα, η Κίνα.

• Ασφαλώς, σε κάθε χώρα οι φιγούρες, οι χαρακτήρες, η θεματολογία του συνδέονται με τις παραδόσεις των τοπικών κοινωνιών.

• Από την Άπω Ανατολή θα φτάσει σταδιακά στις Μεσογειακές χώρες (Τουρκία, Ελλάδα, Αίγυπτο, Αλγερία, Μαρόκο, κ. λ. π.)

• Το θέμα πολλών συζητήσεων και διαφωνιών, ανάμεσα στους ερευνητές, της τέχνης του Θεάτρου Σκιών, είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτό ταξιδεύει Δυτικά, φθάνει στη Μεσόγειο, και καταλήγει στην ΤΟΥΡΚΙΑ και την ΕΛΛΑΔΑ.

• Το πιο πιθανό είναι να ταξίδεψε μαζί με τους Τσιγγάνους, από την Ινδία.

Ο ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ

• Υπάρχει ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός Έλληνα από την Ύδρα, του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου τον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του.

• Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των Tούρκων. Έτσι, ονόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ, προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης.

• Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Ο ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ

• Για το πώς το Θρησκευτικό Θέατρο Σκιών απέκτησε κωμικό χαρακτήρα, ένας από τους πολλούς - γοητευτικούς θρύλους, λέει, πως ο Χατζηαβάτης είναι εργολάβος στην Προύσα, και χτίζει το σαράι του Πασά.

• - Ο Καραγκιόζ, δουλεύει εκεί, σαν αρχιμάστορας - μαραγκός, και λέει χιλιάδες ιστορίες στους εργάτες. Εκείνοι ακούν τον Καραγκιόζ μ` ανοιχτό το στόμα, .... και το σαράι δε λέει να τελειώσει.

ΣΑΡΑΙ ΠΑΣΑ

• Όταν ο Πασάς ανακαλύπτει το λόγο της αργοπορίας, διατάζει να θανατώσουν τον Καραγκιόζ. Αργότερα όμως ο Πασάς είχε τύψεις για το έγκλημά του αυτό, κι` έπεσε σε βαθιά μελαγχολία. Τότε ο Χατζηαβάτης, που είχε ακούσει πολλές ιστορίες απ` τον Καραγκιόζ, κόβει ένα χαρτόνι, του δίνει τη μορφή του Καραγκιόζ, και κάνοντας τη φωνή του, παίζει σ` ένα άσπρο σεντόνι, τις αστείες ιστορίες του Καραγκιόζ. Αυτός και άλλοι πολλοί θρύλοι, δείχνουν την σύγχυση που υπάρχει για την είσοδο του Θεάματος στην Τουρκία, ή αλλιώς την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.

Ο ΠΑΣΑΣ

• - Στον Ελλαδικό χώρο εμφανίζεται στα 1841 στο ΝΑΥΠΛΙΟ όπου στην εφημερίδα της εποχής, γίνεται λόγος για τον Καραγκιόζη.

• Ο πρώτος καραγκιοζοπαίκτης στην Ελλάδα, ήταν ο Μπάρμπα-Γιάννης Βράχαλης.

• Αμέσως ο Καραγκιόζης γίνεται δεκτός και αγαπητός στην ελεύθερη Ελλάδα, και όπου παίζεται παράστασή του γεμίζει από απλό κόσμο.

Σύμφωνα με τον ποιητή και ζωγράφο Νίκο Εγγονόπουλο :

ΤΑ ΚΟΛΛΗΤΗΡΙΑ

Ο Καραγκιόζης είναι ο γνήσιος θεατρικός εκπρόσωπος της λαϊκής ψυχής, των λαϊκών τάσεων και διαθέσεων, των λαϊκών πόθων κι επιθυμιών. Με πολλή κομψότητα, με πολλή διακριτικότητα, αλλά και με αρκετή, ενίοτε, δύναμη.

• Ο Καραγκιόζης δίδασκε στους θεατές το διάλογο, το παζάρεμα, τις έξυπνες ατάκες και το λογοπαίγνιο που επιτρέπει στον καθένα να είναι ετοιμόλογος.

• Η πιο γόνιμη περίοδος που ανθεί το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Σκιών, είναι από το 1915 μέχρι το 1950 όπου στην περίοδο αυτή, δημιουργούνται τα περισσότερα έργα, απ` αυτά που παίζονται και σήμερα, και γεννιούνται οι μεγαλύτεροι καραγκιοζοπαίκτες. Κάθε γειτονιά έχει το δικό της μαντράκι, που γεμίζει κάθε βράδυ από πλήθος κάθε ηλικίας.

• Ο Καραγκιοζοπαίκτης, είναι ένας μεγάλος δημιουργός. Μόνος του κατασκευάζει τις φιγούρες του, τις ζωγραφίζει και τις σκαλίζει από δέρμα μεγάλου ζώου.

• Μόνος του φτιάχνει τα σκηνικά. • Μόνος του κάνει όλες τις φωνές, και τα

έργα που παίζει, δεν είναι γραμμένα σε κείμενο, αλλά στη μνήμη κάθε Καραγκιοζοπαίκτη, από τον καιρό που ήτανε βοηθός.

• Δηλαδή από στόμα σε στόμα, από Καραγκιοζοπαίκτη σε βοηθό, σαν το Δημοτικό τραγούδι, ανήκει κι αυτό στον Παραδοσιακό - λαϊκό λόγο.

• - Ο Καραγκιοζοπαίκτης, κάνει τη Σκηνοθεσία, τη μουσική επιμέλεια, προετοιμάζει με τη φαντασία του τα διάφορα εφέ.

• Επίσης εκείνος μόνος του, κατασκευάζει τη σκηνή του, δίνοντας τη δική του αρχιτεκτονική. Δηλαδή, ο Καραγκιοζοπαίκτης πρέπει να είναι ένα πολύπλευρο ταλέντο.

ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ• Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του

φτωχού Έλληνα, είναι αγαθός, σκληρός καμιά φορά στ‘ αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος.

• Γεμάτος τεμπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεμάτος διάθεση ν‘ ανακατεύεται σε όλα. Τον ενδιαφέρει κάθε τι που γίνεται γύρω του, όλους τους πειράζει και τους κοροϊδεύει και προ πάντων τον ίδιο τον εαυτό του.

• Το χέρι του είναι εξαιρετικά ευκίνητο και υπερβολικά μακρύ, για σκηνικούς λόγους, για να μπορεί να ξύνει την πλάτη του και το κεφάλι του ή για να χειρονομεί. Επίσης έχει συμβολική σημασία γιατί εκπροσωπεί το έξυπνο πνεύμα του. Καρπαζώνει προθυμότατα, δέρνει αλλά και δέρνεται. Είναι ευφυολόγος, ετοιμόλογος και αστείος, ποτέ όμως γελοίος.

• Δεν είναι ταπεινός, ούτε όταν δέρνεται. Το δέχεται κι αυτό σαν μια κακοτυχία του και σαν συνέπεια της κακοκεφαλιάς του, με την ίδια εύθυμη εγκαρτέρηση και το ίδιο ειρωνικό του κέφι.

Αγλαΐα : H γυναίκα του Καραγκιόζη. Εκπροσωπεί τον χαρακτήρα της φτωχής Ελληνίδας νοικοκυράς που προσπαθεί να βοηθήσει την οικογένειά της δουλεύοντας σε ευκατάστατες οικογένειες.

• Βεζυροπούλα: Είναι η κόρη του Πασά. Καλομαθημένη, και δείχνει να σέβεται τον πατέρα της, ωστόσο, καταφέρνει πάντα να πετυχαίνει αυτό που επιδιώκει.

• Ο Χατζηαβάτης: Ο τύπος του ραγιά που ζει ακόμα με την ανάμνηση της τουρκοκρατίας. Παμπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας και γαλίφος, κυρίως απέναντι στους ισχυρούς.

• Προσποιείται τον μισοκακόμοιρο ενώ ο νους του δουλεύει και ειδικά στις βρωμοδουλειές. Από την άλλη πλευρά, εκπροσωπεί τον τύπο του βιοπαλαιστή αστού.

• Το επάγγελμά του είναι τελάλης, μεσίτης και ταχυδρόμος που εκτελεί παραγγελίες του μπέη και του πασά. Ωστόσο είναι ευγενικός, αξιοπρεπής και αξιόπιστος.

• Οικογενειάρχης, αν και δεν παρουσιάζεται αυτό ποτέ στη σκηνή, είναι πιο μορφωμένος κοινωνικά από τον Καραγκιόζη και γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσμο προσπαθεί πάντα να διορθώνει τον φίλο του ή να τον δασκαλεύει.

• Ο Διονύσιος: Σατυρίζει τον τύπο του ξεπεσμένου αριστοκράτη από την Ζάκυνθο ή απλά του φαντασιόπληκτου ζακυνθινού που πιστεύει πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια.

• Είναι όμως αξιοπρεπής, πολιτισμένος, αγαθός, ομιλητικός και εξαιρετικά γρήγορος στην ομιλία του όπως και οι συντοπίτες του.

• Είναι καλοντυμένος, φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις κατεργαριές του φίλου του, Καραγκιόζη.

Μορφονιός: Ονομάζεται Ζαχαρίας και είναι νάνος με πελώριο κεφάλι και μακριά μύτη γι‘ αυτό μιλάει και μ‘ αυτή. Είναι καλοαναθρεμμένος και πολύ λιγόψυχος, έτσι, όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυμάει.

Μπάρμπα - Γιώργος: Εκπροσωπεί τον βουνίσιο έλληνα, τον γνήσιο ρουμελιώτη που ο χαρακτήρας του παρέμεινε αδιάφθορος μέσα στο πέρασμα του χρόνου.

Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός. Καμαρώνει που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι'αυτό του προσφέρει στοργικά την προστασία του.

Ο Πασάς: Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας και την επισημότητά του την εκδηλώνει με το σοβαρό, αυστηρό ύφος του και με τον στόμφο της ομιλίας του. Είναι επιβλητικός, με πλούσιο ντύσιμο και δεν τραγουδάει ποτέ όπως τα άλλα πρόσωπα του θιάσου επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος.

• Με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου ο Καραγκιόζης και η τέχνη του έτεινε να εκλείψει, ωστόσο η επίπονη και επίμονη προσπάθεια του αξιόλογου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη ξαναζωντάνεψε τον λαϊκό μας ήρωα.

Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίκτες σε όλη την Ελλάδα και οι θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωας της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

• ΜΑΚΑΣΗ ΖΩΗ• ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΑΦΗ• ΠΑΠΑΛΕΩΝΙΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΝΘΙΑ• ΠΕΡΣΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ• ΠΕΤΡΟΥΤΣΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ• ΠΛΟΥΜΠΙ ΜΑΡΙΝΑ