Μαντατζή Στέλλα

Κοινωνική διαστρωμάτωση είναι η κατάταξη των μελών της κοινωνίας σε ανώτερες και κατώτερες τάξεις και στρώματα. Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Κριτήρια για αυτές τις διαφοροποιήσεις είναι το επάγγελμα, τα περιουσιακά στοιχεία, το εισόδημα, το επίπεδο μόρφωσης, η επιρροή που ασκούν στους συνανθρώπους τους. Με άλλα λόγια, υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στους ανθρώπους και μάλιστα ιεραρχική.

Οι κοινωνιολογικές σχολές έχουν διαφορετικές απόψεις για τα στοιχεία που αποτελούν κριτήρια διαστρωμάτωσης.

Μαρξισμός.

Σχολή του Λειτουργισμού.

Οι απόψεις του Μαξ Βέμπερ.

Βασικό κριτήριο κατάταξης των ατόμων σε κοινωνικές τάξεις είναι η σχέση ιδιοκτησίας με τα μέσα παραγωγής.

Υπάρχουν οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής: 1.οι δουλοκτήτες 2.οι φεουδάρχες 3.οι κεφαλαιοκράτες που συγκροτούν την ανώτερη κοινωνική τάξη στην κοινωνία τους.

και αυτοί που εργάζονται στα μέσα παραγωγής:

1. οι δούλοι 2. οι δουλοπάροικοι3. οι εργάτες που δεν κατέχουν μέσα παραγωγής

και συγκροτούν την κατώτερη τάξη στην κοινωνία τους.

Στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, δύο είναι οι κοινωνικές τάξεις: α) η αστική τάξη (βιομήχανοι, εφοπλιστές, τραπεζίτες κτλ.) είναι η ανώτερη τάξη στην κοινωνία.β) η εργατική τάξη ( εργάτες και οι υπάλληλοι)

Υπάρχουν, όμως, άτομα που έχουν μικρή ιδιοκτησία μέσων παραγωγής (μικρές βιοτεχνίες, εργαστήρια ζαχαροπλαστικής, φούρνους κτλ.) και ανήκουν στα μικροαστικά στρώματα Χρησιμοποιούμε τον όρο στρώμα και όχι τάξη, καθώς οι μικροαστοί έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς την περιουσία τους αλλά και τις δραστηριότητες τους.

Το βαγόνι της τρίτης τάξης, πίνακας του Honoré Daumier

Θεωρούν ότι τα προσόντα των μελών της κοινωνίας και όχι η ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής προκαλούν την κοινωνική διαστρωμάτωση. Η κοινωνία λειτουργεί αποτελεσματικά όταν άξια και εργατικά μέλη της αναλαμβάνουν τους κρίσιμους ρόλους, προοδεύει και εξασφαλίζει στα μέλη της ατομική πρόοδο, όταν ενθαρρύνει τους πιο άξιους και τους πιο εργατικούς να καταλάβουν υψηλότερες επαγγελματικές και κοινωνικές θέσεις.

Οι λειτουργιστές υποστηρίζουν ότι πολλοί κάτοχοι μέσων παραγωγής έχασαν την περιουσία τους, ενώ άνθρωποι πάμφτωχοι βρέθηκαν να έχουν στην ιδιοκτησία τους τεράστιες επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, καθοριστικό κριτήριο για την κοινωνική διαστρωμάτωση είναι τα προσόντα και οι ικανότητες του ανθρώπου. Οι άνθρωποι αυτοί πρέπει να προωθηθούν με αντικειμενικές αξιολογικές διαδικασίες (εξετάσεις) στις ανώτερες θέσεις μέσα από τη λειτουργία των εκπαιδευτικών θεσμών.

Η άποψη του Γερμανού κοινωνιολόγου Μαξ Βέμπερ για την κοινωνική διαστρωμάτωση περιέχει στοιχεία και από τις δύο σχολές που περιγράψαμε.

Κριτήρια διαστρωμάτωσης σύμφωνα με τον Βέμπερ είναι:

Η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής

Το κύρος και το γόητρο

Η πολιτική δύναμη

Κατά τον Βέμπερ, οι άνθρωποι κατατάσσονται σε κοινωνικές τάξεις με κριτήριο την κατοχή ή μη των μέσων παραγωγής (οικονομικός παράγοντας).

Επιτύμβιο ανάγλυφο με παράσταση γαιοκτήμονα, ο οποίος ελέγχει σε ένα πολύπτυχο τους λογαριασμούς της επενοικιάσης της γης του.

2ος-3ος αιώνας μ.Χ.

Υπάρχουν, όμως, και άλλα σημαντικά κριτήρια που σχετίζονται με τις αξίες της κοινωνίας. Υπάρχουν θέσεις που έχουν ιδιαίτερο κύρος και γόητρο σε μια κοινωνία. Για παράδειγμα, με κριτήριο το ύψος του μισθού, ο εκπαιδευτικός και ο ιερέας δεν ανήκουν στα υψηλά εισοδηματικά στρώματα. Όμως, έχουν κύρος. Υπάρχουν άνθρωποι που δίνουν βαρύτητα στην άποψη του εκπαιδευτικού και του ιερέα.

Τέλος υπάρχουν θέσεις που έχουν πολιτική δύναμη και κοινωνική επιρροή. Το στέλεχος ενός κόμματος μπορεί να μην έχει περιουσιακά στοιχεία και υψηλό εισόδημα, όμως διαθέτει πολιτική δύναμη και κοινωνική επιρροή.

Οι κοινωνικές τάξεις δεν είναι ομοιογενείς ομάδες στο εσωτερικό τους. Υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ των μελών κάθε τάξης για διάφορους λόγους. Οι βιομήχανοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους γιατί έχουν διαφορετική πολιτική και οικονομική δύναμη. Το ίδιο και οι τραπεζίτες. Ούτε όλοι οι εργάτες βρίσκονται στην ίδια θέση. Δεν έχουν τον ίδιο μισθό, τις ίδιες συνθήκες εργασίας αλλά ούτε και τα ίδια περιουσιακά στοιχεία. Γι’ αυτό και στο εσωτερικό των τάξεων υπάρχουν κοινωνικά στρώματα, τα οποία εκφράζουν αυτές τις διαφοροποιήσεις.