Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

128
Πολιτιστικό πρόγραμμα Λαϊκές τέχνες στα Χανιά (επιλογή ) 4 ο Γενικό Λύκειο Χανίων Σχολικό έτος 2014-2015 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Λιγοψυχάκη Ζαχαρένια

Transcript of Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Page 1: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Πολιτιστικό πρόγραμμα

Λαϊκές τέχνες στα Χανιά (επιλογή )

4ο Γενικό Λύκειο Χανίων Σχολικό έτος 2014-2015Υπεύθυνη καθηγήτρια:Λιγοψυχάκη Ζαχαρένια

Page 2: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Περιεχόμενα Ιστορία της Κρήτης του 19ου -20ου αι. 2-28 Γυναικεία κρητική φορεσιά 29-45 Βότανα της Κρήτης 46-60 Παραδοσιακές κρητικές συνταγές 61-73 Τεχνικές κατασκευής κοσμημάτων στην

Κρήτη 74-82 Κλάδεμα ελιάς 83-86 Η κρητική κατσούνα 87-92 Ναυτικοί κόμποι 93-102 Απόσταξη 103-110 Πλεκτική – κεντητική 111-

112

Page 3: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΡΗΤΗ

Παπαδομανωλάκη ΑλεξάνδραΒιριράκη ΜαρίαΣαφαρίκας Φάνης

Εύρεση πληροφοριών από το βιβλίο του Γ. Τσίβη, Χανιά 1252-1940, εκδ. Γνώση.

Page 4: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866- ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ-ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1878-1889

Από τα πιο χαρακτηριστικά γεγονότα που σημειώθηκαν στην Κρήτη στην πρόσφατη ιστορία της ήταν η επανάσταση του 1866.Κράτησε τρία χρόνια. Σ΄ αυτήν ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Κρήτης με τη συμπαράσταση των φιλελεύθερων ευρωπαίων, πολέμησε την οθωμανική αυτοκρατορία. Η τύχη της επανάστασης θα ήταν διαφορετική αν δεν εμπλέκονταν σ΄ αυτήν τα αντικρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων ξένων δυνάμεων της εποχής, της Αυστροουγγαρίας- συμμάχου της Οθ. Αυτοκρατορίας, της Γαλλίας που εναντιώνονταν στην Ρωσία, και της Αγγλίας που είχε επεκτατικές βλέψεις προς την Κρήτη.Ιδιαίτερη ήταν η συνδρομή των Χανιωτών στην επανάσταση ενώ το έργο της διαφώτισης της κοινής γνώμης ανέλαβε η ομάδα των «αδερφοχτών».

Page 5: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Στο πεδίο της δράσης τους ήταν η έκδοση της ιδιότυπης εφημερίδας και η διακίνηση της αλληλογραφίας. Έργο δύσκολο καθώς γίνονταν κάτω από τα μάτια των Οθωμανών. Το 1867, ο πασάς πληροφορείται την παράνομη δράση των αδελφών Χριστόφορου και Γιώργη Μαρκαντωνάκη , τους συλλαμβάνει και μετά από φυλακίσεις μηνών στη φυλακή του Φιρκά και της Κωνσταντινούπολης , εξορίζονται στην Κύπρο. Θα επιστρέψουν μετά από παρέμβαση των Άγγλων κάτω από την πίεση των «αδερφοχτών» έπειτα από τη λήξη της Επανάστασης το 1869.Πρόσκαιρη λύση του Κρητικού ζητήματος δίνει η Σύμβαση της Χαλέπας το 1878 . Είχε προηγηθεί η ήττα της Τουρκίας από τη Ρωσία στον πόλεμο του 1877-78, η σύγκλιση του Ευρωπαϊκού Συνεδρίου του Βερολίνου ,

Page 6: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

τον Ιούνιο του 1878 που κατέληξε στην επιβολή της Οθ. Αυτοκρατορίας να εφαρμόσει στην Κρήτη τον Οργανικό νόμο του 1868 – που προέβλεπε ημιαυτονομία- και τη συγκρότηση επαναστατικής συνέλευσης των Κρητικών .Η Σύμβαση της Χαλέπας ανάμεσα στα άλλα όριζε τα εξής:Η κρητική βουλή θα ψήφιζε τους νόμους που θα ίσχυαν στην Κρήτη.Θα απαρτίζονταν κατά τα δύο τρίτα από Έλληνες Κρητικούς και κατά το ένα από ΤουρκοκρητικούςΕπίσημη γλώσσα δημοσίων αρχών και δικαστηρίων ορίζονταν η ελληνική.Ο Γενικός Διευθυντής θα ήταν ΧριστιανόςΘα συγκροτούνταν Σώμα Κρητικής χωροφυλακής Θα εκδίδονταν ελεύθερα εφημερίδες.

Page 7: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Το πολίτευμα που προέκυψε από τη Σύμβαση της Χαλέπας καθιέρωνε ημιαυτονομία και διήρκησε δέκα περίπου χρόνια(1878-1889).Άμεση απόρροια των διατάξεων της ήταν η έκδοση εννέα ελληνόφωνων εφημερίδων και τριών τουρκόφωνων καθώς και η ίδρυση πολιτικών κομμάτων, μετά τη λειτουργία του κρητικού κοινοβουλίου. Στόχος τους η ένωση με την Ελλάδα και η ολική απελευθέρωση της Κρήτης.Δύο υπήρξαν τα ισχυρότερα κόμματα:Το συντηρητικό κόμμα των Καραβανάδων με αρχηγούς: τον Μίνω Ησυχάκη και τον Χασάν Καουρζαδέ. Έκφραζε τα μη επαναστατικά στοιχεία των Ελληνοκρητικών και τους Τουρκοκρητικούς και είχε τη συμπαράσταση της Υψηλής Πύλης και των Πασάδων.

Page 8: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Το ριζοσπαστικό κόμμα των ξυπόλητων με αρχηγούς τον Κ.Κ. Μητσοτάκη και τον Αχμέτ Αργυράκη . Έκφραζε τα ανήσυχα πνεύματα του ελληνικού πληθυσμού της Κρήτης και τα φτωχά κοινωνικά στρώματα των Τουρκοκρητικών.

ΧΑΛΙΚΟΥΤΕΣΤο 1884 η Γενική Διοίκηση της Κρήτης έφερε από τη βόρεια Αφρική ένα σημαντικό αριθμό Βεδουίνων για να καλύψει τις ανάγκες για δουλειές χαμάληδων ( μεταφορές, φορτοεκφορτώσεις κλπ). Τις δουλειές αυτές δεν καταδέχονταν να κάνουν οι Κρητικοί παρά το ότι οι ζωηρές εμπορικές δραστηριότητες εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου της εποχής επέβαλαν την έντονη παρουσία εργατών.Η εγκατάσταση των μουσουλμάνων αποίκων έγινε στο ΄Ανω Κουμ- Καπί σε άθλιες συνθήκες (αντίσκηνα, αυτοσχέδιους οικίσκους από πάσης φύσεως υλικά ). Ασχολούνταν με βάναυσες χειρωνακτικές εργασίες με αμοιβή κυριολεκτικά ένα κομμάτι ψωμί.

Page 9: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ο χαρακτηριστικός ήχος της φωνής των εργατικών αυτών ανθρώπων τους έδωσε και την ονομασία «Χαλικούτηδες».Συνεργάζονταν στις δουλειές με τους μαύρους Αφρικανούς δούλους που είχαν έρθει στα Χανιά το 19ο αι. και γιόρταζαν μαζί την Πρωτομαγιά . Πρωί –πρωί από τη συνοικία τους έφταναν ως την παραλία της Νέας Χώρας , όπου έσφαζαν προσφερόμενα από τους μπέηδες κριάρια . Μαγείρευαν, έτρωγαν, χόρευαν και τραγουδούσαν αδελφωμένοι και ως μουσουλμάνοι δεν έκαναν οινοποσία. Λίγα χρόνια πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών ( 1924 )την πομπή της επιστροφής τους -που συνοδεύονταν από χορό μαύρων και Χαλικουτισσών γυναικών -περίμεναν οι Χανιώτες δεξιά και αριστερά του δρόμου .

Page 10: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Επί Ύπατου Αρμοστή Κρήτης Γεωργίου, η παραπάνω πομπή κατέληγε στο παλάτι του πρίγκιπα στην πλατεία Έλενας Βενιζέλου. Εκεί τιμώντας τον με ένα τραγούδι που αποτελούσε δημιούργημα των Χαλικούτηδων, απολάμβαναν στο τέλος και άφθονα νομίσματα της Κρητικής Πολιτείας που τους μοιράζονταν . Η επιστροφή από τη Χαλέπα ως τη συνοικία τους γινόταν χωρίς πρόκληση επεισοδίων.

Page 11: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η σύνθεση του ελληνικού πληθυσμού της πόλης των Χανίων –Πνευματική και κοινωνική ζωή

Στις 12 Αυγούστου 1645 που η πόλη κυριεύτηκε από τους Τούρκους οι κάτοικοι της πόλης ήταν 2.000 Έλληνες Κρητικοί .Το 1881 ήταν 3.256 , εγγράμματοι μόνο οι 1283, από τους οποίους το 48% άνδρες και το 65% γυναίκες .Με το άρθρο 15 της Σύμβασης της Χαλέπας επιτράπηκε η πνευματική ανάπτυξη με δύο οθωμανικά σχολεία και πέντε ελληνικά (τετρατάξιο Γυμνάσιο, τριτάξιο ελληνικό, Αλληλοδιδακτικό, Παρθεναγωγείο, Νηπιαγωγείο) και μια ιδιωτική Εμπορική Σχολή. Επιπλέον ιδρύεται ο πρώτος Δικηγορικός Σύλλογος, όπου συχνότατα τις Κυριακές στην αίθουσα το Εφετείου Κρήτης, δίδονταν διαλέξεις.

Page 12: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Αξιόλογη πνευματική δράση ανέπτυξε και ο πρώτος Φιλολογικός Σύλλογος με παραστάσεις στην αίθουσα του Ελληνικού Σχολειού ,την οποία κατέστρεψαν βομβαρδισμοί γερμανικών αεροπλάνων στη μάχη της Κρήτης .Ο άνεμος της ελευθερίας της Σύμβασης της Χαλέπας επηρέασε και τις εφημερίδες καθώς και την ίδρυση σωματείων και επαγγελματικών συλλόγων.Η καθυστερημένη κοινωνική ζωή Ελλήνων και Τούρκων ξεπεράστηκε όταν στα Χανιά λειτούργησαν χοροδιδασκαλεία , λέσχες και δημιουργήθηκαν ωραία εξοχικά κέντρα. Συχνά δίδονταν επίσημοι χοροί καθώς και δεξιώσεις στην αίθουσα δυτικά του σημερινού Δημοτικού Κήπου και στη μεγάλη αίθουσα του Διοικητηρίου .

Page 13: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Κατάργηση του ημιαυτόνομου πολιτεύματος- δολοφονικές ενέργειες τουρκοκρητικών στα Χανιά το 1896Μετά το συνέδριο του Βερολίνου που παραχωρούσε ημιαυτονομία στην Κρήτη, οι τουρκοκρητικοί ζητούσαν αφορμή για κατάργησή της .Αυτή δόθηκε από τον Αρ. Κριάρη όταν το 1889 πρότεινε την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, η οποία και έγινε αποδεκτή. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση των τουρκοκρητικών και άρχισαν πολυετείς βιαιοπραγίες σε βάρος των Ελλήνων. Συγκρούσεις με το τουρκικό στρατό έγιναν στα χωριά Ασή Γωνιά, Καρές, Κεφαλά, Επισκοπή και Σελιά, ενώ μετά από πολιορκία του Βάμου, οι τουρκικές αρχές τον εγκαταλείπουν. Καθημερινές ήταν οι βιαιοπραγίες και δολοφονίες από τους Τούρκους των Χανίων. Η φημολογούμενη γενική σφαγή ελληνικού πληθυσμού οδηγεί στην οχύρωση με όπλα και πυρομαχικά στα σπίτια τους.

Page 14: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Κάθε ΄Ελληνας που συναντιέται με τουρκοκρητικό σφαγιάζεται.Κατά την τριήμερη φρικτή σφαγή στην πόλη των Χανίων το Μάιο του 1896 χάθηκαν 50 ΄Ελληνες και 10-15 τουρκοκρητικοί . Οι ναύαρχοι των ξένων δυνάμεων ( Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, Ιταλίας ) ζητούν με διακοίνωσή τους την άμεση αποκατάσταση της έννομης τάξης, η οποία και επετεύχθη.

Page 15: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η σφαγή στις 23/2/1897 στην πόλη των Χανίων- Η πυρπόληση και φυγή του πληθυσμού

Η μεγάλη κατακραυγή από την Ευρώπη για τις δολοφονίες ανάγκασε το Σουλτάνο να παραχωρήσει σπουδαία προνόμια στον ελληνικό πληθυσμό της Κρήτης. Αυτό εξόργισε και πάλι τους τουρκοκρητικούς και άρχισαν αδίστακτα δολοφονίες ,βιασμούς, εμπρησμούς και βιαιοπραγίες οι οποίες με τη σειρά τους φούντωσαν την επανάσταση . Οι επαναστάτες κατέλαβαν επίκαιρες θέσεις ( υψώματα του προφήτη Ηλία, Μόντε Βάρδια ) όπου και οχυρώθηκαν, ενώ ΄Ελληνες με τις οικογένειές τους παρέμειναν στα Χανιά και οχυρώθηκαν στα σπίτια τους.

Page 16: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Στις 23 του Γενάρη του 1897 από τη Σπλάντζια ξεκίνησαν οι χιλιάδες τουρκοκρητικοί για να ανοίξουν τα σπίτια των Γκιαούρηδων και να τους σφάξουν . Δεν ήταν εύκολο όμως γιατί οι πυροβολισμοί δεν τους άφηναν να πλησιάσουν. Το μεσημέρι έζωσαν στις φλόγες τα ελληνικά μαγαζιά και σπίτια στην περιοχή της πλατείας Κάτωλα, Τριμάρτυρης και το Κρύο Βρυσάλι.΄Ετσι οι ΄Ελληνες άρχισαν να τρυπούν τους τοίχους των σπιτιών, μιας και η οικοδομή ήταν συνεχής και το ένα σπίτι κολλημένο με το άλλο. Πολλοί με τον τρόπο αυτό βρήκαν διαφυγή και έφτασαν στο λιμάνι , όπου τους περίμεναν πλοία της Ρωσίας, Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας μεταφέροντάς τους στον Πειραιά. Η πόλη των Χανίων καταστράφηκε. Οι περισσότερες συνοικίες έγιναν αποκαίδια. Χαρακτηριστική της ανεξέλεγκτης οργής των τουρκοκρητικών ήταν και η πυρπόληση ακόμα και του Διοικητηρίου , της κατοικίας και των γραφείων του Πασά της Κρήτης.

Page 17: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Αποφάσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης. Ενέργειες των Ισχυρών. Διαίρεση της Κρήτης

Η αγανάκτηση του υπόλοιπου ελληνικού λαού εξαιτίας της παραπάνω σφαγής οδήγησε την Ελληνική κυβέρνηση στην αποστολή στρατού και πολεμικών πλοίων στο νησί. Ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στο Κολυμπάρι στις 1/2/1897 και 6 πολεμικά πλοία αγκυροβολούν έξω από το λιμάνι των Χανίων. Γνωστοποιείται πως η Κρήτη κατακτάται στο όνομα του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου του Α΄.Ο ελληνικός στρατός των 2.000 ανδρών ενισχύεται και επιχειρεί πολεμικά ενάντια στον τουρκικό στρατό. Κυριεύει τις Βουκολιές και τη Μαλάξα και κυριαρχεί σ΄όλο το νομό. Οι ναύαρχοι των ξένων δυνάμεων θορυβημένοι από τις νίκες του ελληνικού στρατού απαγόρεψαν την προέλασή του σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από την πόλη των Χανίων και διέταξαν την αποχώρηση από τα ύδατα της Κρήτης.

Page 18: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ο ελληνικός στρατός αποχώρησε θέτοντας ως όρο τη μη μεταφορά τουρκικού στρατού στην Κρήτη.Από τις αρχές του Φλεβάρη του 1897 η Κρήτη βρισκόταν στην κατοχή και διοίκηση των τεσσάρων μεγάλων δυνάμεων. Η Γερμανία και Αυστροουγγαρία ήταν οι υπερασπιστές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το νησί διαιρέθηκε από τις παραπάνω δυνάμεις σε τέσσερα τμήματα : το νομό των Χανίων (με εξαίρεση την πόλη των Χανίων) , ήταν ζώνη επιρροής της Ιταλίας, το νομό του Ρέθεμνου της Ρωσίας, το νομό του Ηρακλείου της Αγγλίας και το νομό του Λασιθίου της Γαλλίας. Αποκαταστάθηκε η τάξη και προστατεύθηκε ο πληθυσμός της Κρήτης. Οργανώθηκαν δικαστικές και διοικητικές υπηρεσίες και Χωροφυλακή.

Page 19: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η Γενική Επαναστατική συνέλευση όρισε μόνιμη έδρα το Ακρωτήρι Χανίων και σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση όπου διαπραγματεύτηκε για το Κρητικό Ζήτημα. Το επαναστατικό στρατόπεδο ιδρύθηκε στον Προφήτη Ηλία και έξω από το λιμάνι των Χανίων ήταν αγκυροβολημένα πολεμικά πλοία των μεγάλων δυνάμεων. Στις 9 /2 /1897 , Τούρκος φρούραρχος , κατήγγειλε στον Ιταλό ναύαρχο Ν. Κανεβάρο, πως επαναστάτες που βρίσκονταν στο Ακρωτήρι, ετοίμαζαν επίθεση. Αμέσως μετά από άδεια του επικεφαλής άρχισαν οι βομβαρδισμό των ναυάρχων στους επαναστάτες. Μια οβίδα, κομμάτιασε τον ιστό της ελληνικής σημαίας ,στο Ακρωτήρι και κυλίστηκε στο έδαφος . Τότε ο Χαλεπιανός Σπύρος Καγιαλεδάκης , άρπαξε τη σημαία και κάνοντας ιστό το σώμα του, κυμάτισε αγέρωχα χωρίς διακοπή.

Page 20: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Το μνημείο του « ήρωα του Ακρωτηρίου » Καγιαλέ , ο οποίος αφοσιωμένος σε ιδανικά μετουσίωσε το φόβο σε γενναιότητα και έβαλε τα θεμέλια για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Page 21: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Οι λαοί της Ευρώπης συγκινήθηκαν από το γεγονός του βομβαρδισμού καθώς και την ανεπανάληπτη πράξη του Καγιαλεδάκη και ύψωσαν φωνή διαμαρτυρίας . Ζήτησαν τη λύση του Κρητικού ζητήματος και την απελευθέρωση της Κρήτης από τον τουρκικό ζυγό. Μετά από την ισχυρότατη μάχη που έγινε τον Αύγουστο του 1898 στην πόλη του Ηρακλείου μεταξύ ΄Αγγλων και τουρκοκρητικών , η Ρωσία πρότεινε: Να αναγνωριστεί η Αυτονομία της ΚρήτηςΗ Αυτόνομη Πολιτεία να κυβερνάται από Ύπατο Αρμοστή ,διορισμένο των δυνάμεων της ΕυρώπηςΠροτάθηκε Ύπατος Αρμοστής ο δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Ελλάδας πρίγκιπας Γεώργιος.

Page 22: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Οι προτάσεις αυτές έγιναν αμέσως δεκτές, οπότε η κατάσταση στην Κρήτη άλλαξε ριζικά. Από τους ΄Αγγλους προτάθηκε η απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων . Διατάχθηκε η άμεση εκκένωση της Κρήτης από τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις . Ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης εγκατέλειψε το έδαφος της Κρήτης στις 3 Νοεμβρίου του 1898. Ο πρίγκιπας Γεώργιος Α΄ αποβιβάστηκε στη Σούδα υποδεχόμενος από τους ναυάρχους: Ποτιέ, Νοέλ, Σκρίδλωφ και Κανεβάρο. Μετά τη δοξολογία διάβασε προς τον κρητικό λαό την προκήρυξη από το Διοικητήριο, τα σημερινά γραφεία της 5ης Μεραρχίας της Κρήτης. Η σημαία της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας κυμάτιζε αγέρωχα στο φρούριο του Φιρκά και τα δημόσια καταστήματα.

Page 23: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Σχηματισμός κυβέρνησης της Αυτόνομης Πολιτείας Η πόλη των Χανίων Με την άφιξη του πρίγκιπα άρχισε η διοικητική οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας. Σχημάτισε κυβέρνηση με μέλη-συμβούλους τους Ελ. Βενιζέλο,Μανούσο Κούνδουρο, Κ. Φούμη, Ν. Γιαμαλάκη, και Χ. Γιανιτσαράκη. Η πρώτη της πράξη ήταν να καλέσει τον κρητικό λαό να παραδώσει τα όπλα. Όλοι ανταποκρίθηκαν άμεσα επιδιώκοντας τη γαλήνη και σε λίγες εβδομάδες παρέδωσαν 80.000 τουφέκια. Επόμενος στόχος της ήταν η οργάνωση δημόσιων υπηρεσιών, η σύνταξη Συντάγματος και η έκδοση νόμων. Το 1907 ιδρύθηκε ο τακτικός στρατός- Πολιτοφυλακή. Το 1912 κηρύχτηκε επιστράτευση και σχηματίστηκε Σύνταγμα που συμπολέμησε με το στρατό της Ελλάδας κατά των Τούρκων και Βουλγάρων. Προσφέροντας τέτοια βοήθεια η Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία θεωρήθηκε ανεπίσημα το πέμπτο κράτος που πολέμησε την Τουρκία

Page 24: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η πόλη των Χανίων μεταμορφώθηκε σε μια πρωτεύουσα κράτους. ΄Ηταν η έδρα του ΄Υπατου Αρμοστή Κρήτης, της Κρητικής Βουλής,τα γραφεία προξένων, οι ανώτατες δικαστικές, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της Κρήτης.Στην πόλη συνέρρεε και ζούσε πλήθος Ευρωπαίων.Η πόλη εκσυγχρονίστηκε με πολλά δημόσια και δημοτικά έργα : την οδό Μουσούρων, την πλατεία Κοτζάμπαση, την πλατεία Νέας Αγοράς, την πλατεία 1866 και το συνοικισμό των Νέων Καταστημάτων. Τότε δημιουργήθηκαν και νέες μεγάλες συνοικίες ( Νέας Χώρας, Α. Λουκά, Αϊ Γιάννη, Δικαστηρίων, Λενταριανών, Νοσοκομείου).Η Χαλέπα, ως τότε χωριό του Δήμου Ακρωτηρίου, έγινε συνοικία της πόλης των Χανίων. Εκεί βρισκόταν το Παλάτι του πρίγκιπα (πατρικό του Ελ. Βενιζέλου, Ελληνογαλλική Σχολή Αγ. Ιωσήφ…) Οικοδομήθηκαν οι περίκομψες εκκλησίες της Αγίας Μαγδαληνής και της Ευαγγελίστριας.

Page 25: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η αύξηση του πληθυσμού ήταν αλματώδης και η καλλιτεχνική παρουσία εντονότατη.Η διαφωνία ωστόσο στον τρόπο διοίκησης της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και κυρίως τον τρόπο διαχείρισης της του εθνικού ζητήματος της ΄Ενωσης , οδήγησε σε σύγκρουση τον Ελ. Βενιζέλο με τον πρίγκιπα Με την απόλυση του Βενιζέλου από την κυβέρνηση δημιουργήθηκε το Βενιζελικό και το Πριγκιπικό κόμμα. Στους μεγάλους αγωνιστές της λευτεριάς της Κρήτης ήταν και ο απροσκύνητος Σφακιανός Παρθένιος Κελαϊδής.Η διακήρυξη του πρίγκιπα ότι η Αυτόνομη Πολιτεία οφειλόταν στους βασιλιάδες της Ευρώπης προκάλεσε την απόφαση εξέγερσης εναντίον του πρίγκιπα. Η οργάνωση της επανάστασης του Θερίσσου επέφερε την παραίτησή του και το διορισμό του Αλέξανδρου Ζαίμη στις 18 Σεπτεμβρίου 1906.

Page 26: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η κοινωνική και πολιτική ζωή που είχε διακοπεί επανήλθε. Συντάχθηκε νέο Σύνταγμα το Φεβρουάριο του 1907 και στις 24 Σεπτεμβρίου του 1908 ψηφίζεται η ΄Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Οι μεγάλες δυνάμεις δεν αναγνώρισαν τις παραπάνω πράξεις του κρητικού λαού. Το 1909 εκκενώθηκε η Κρήτη από τα στρατεύματα ξηράς των τεσσάρων δυνάμεων. Υπέστειλαν τις σημαίες τους και από τις 13 Ιουλίου 1909 η σημαία της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας μόνη κυματίζει στο φρούριο του Φιρκά . Το περιστατικό αυτό έδωσε την ευκαιρία να κατεβάσουν οι Χανιώτες την σημαία της και να υψώσουν την ελληνική. Οι πρόξενοι απαίτησαν την εκ νέου έπαρσή της, οι Κρήτες όμως αρνήθηκαν την υποστολή της ελληνικής , οπότε οι ξένοι αποφάσισαν να την υποστείλουν κόβοντάς την στα τέσσερα , δείχνοντας έτσι την κοινή τους ευθύνη για την υποστολή της.

Page 27: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η Κρήτη αντιστάθηκε σθεναρά και στο Γερμανό κατακτητή. Η Μάχη της Κρήτης αποτελεί λαμπρή σελίδα της παγκόσμιας ιστορίας, καθώς απλοί πολίτες, ηλικιωμένοι και παιδιά αντιστάθηκαν σε έναν πάνοπλο κατακτητή. Την γενναιότητά τους αυτή την πλήρωσαν οι Κρητικοί με εκτελέσεις βασανισμούς και καταστροφές ολόκληρων χωριών από το ναζιστικό καθεστώς.

Page 28: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 29: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η γυναικεία κρητική φορεσιά

Επιμέλεια : Αρετάκη Δήμητρα Ψωμαδάκη Αντωνία

Η Δήμητρα σε εκδήλωση του σχολείου

Page 30: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΙστορίαΤο 1210 η Βυζαντινή Κρήτη γίνεται Ενετική μέχρι και το 1669 όταν ο Χάντακας κατακτάται από τους Τούρκους. Η Κρήτη γνώρισε μεγάλη πνευματική και οικονομική ακμή τους δύο τελευταίους αιώνες της Ενετοκρατίας, τη γνωστή κρητική Αναγέννηση. Ως σταθμός είχε τον πρώτο ρόλο στην εμπορική κίνηση της Ανατολικής Μεσογείου . Στα τέλη του 14ου αι. Η αγορά του Χάνδακα και των Χανίων προσέφερε στην πελατεία της αρώματα, μετάξι, χρυσούφαντα υφάσματα και λινά. Στην ενδυμασία οι Βυζαντινοί και οι Βενετοί είχαν κοινά στοιχεία, όχι μόνο για λόγους πολυτελείας αλλά και για λόγους πολιτικής και κοινωνικής σκοπιμότητας. Μελετώντας τα αρχεία της εποχής διαπιστώνουμε πως οι Βενετοί δεν ήθελαν τους υπόδουλους κρητικούς να διατηρούν την πολυτέλεια της ενδυμασίας της βυζαντινής εποχής. Για το λόγο αυτό από το 1229

Page 31: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ως το 1476 εκδόθηκαν αρκετά διατάγματα που αφορούσαν στην ενδυμασία των Κρητών. Με βάση διάταγμα του 1339 απαγορεύονταν στις κρητικές να χρησιμοποιούν πολυτελείς και λιθοποίκιλτες ενδυμασίες ως κατάλοιπο βυζαντινής μεγαλοπρέπειας. Επίσης απαγορευόταν ο στολισμός των κομμώσεων με μαργαριτάρια , χρυσό ή ασήμι. Το πρόστιμο που οριζόταν ήταν χρηματικό. Με άλλο διάταγμα του 1394 αυξάνονταν οι δασμοί των εισαγόμενων υφασμάτων στην Κρήτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι γινόταν πολλές εισαγωγές από Ιταλία και Φλάνδρα μέσω Κων/λης. Στην Κρήτη εξάλλου την περίοδο αυτή άνθιζε η σηροτροφία , η λινοκαλλιέργεια και η υφαντουργία που κράτησε μέχρι και τον 19ο αι.

Page 32: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Οι Βυζαντινές επιδράσειςΑπό τη μελέτη των πηγών διαπιστώνεται ότι τους τρεις πρώτους αιώνες της Ενετικής κατάκτησης οι κρητικές της ανώτερης τάξης ήταν ντυμένες με όμοια βαρύτιμη φορεσιά :1.Το χιτώνα, ποδήρες λευκό ένδυμα .2.Το «καμίσιο» ή «στιχάριο», επίσης ποδήρες και πλατύ σε λευκό χρώμα.3.Τη λευκή «γρανάτζα», με χαρακτηριστικά το μεγάλο μήκος και πλάτος στον κορμό και στα μανίκια.4.Το «μανδύον» σε κόκκινο χρώμα με ημικυκλική ουρά , συνήθως από βελούδο και με απώτερη καταγωγή τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική χλαμύδα-plaudamentum. Σπάνια συναντώνταν και σε άλλα χρώματα.

Page 33: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Οι δυτικές επιρροέςΣτην Κρήτη η δυτική γυναικεία ενδυμασία κάνει την εμφάνισή της το 14ο αι. Στο δεύτερο μισό του 14ου εμφανίζεται μια τάση υπογράμμισης των γραμμών του γυναικείου σώματος μέσω μονοκόμματων εφαρμοστών φορεμάτων (cotehardie) με τετράγωνο άνοιγμα στο λαιμό. Το κατονομάζει και ο Χορτάτζης στον « Κατσούρμπο » (στ. 353): « Να δυο τσεκίνια ξέχωρα, κι άμε πάρε τσι κότες ».Στην Κρήτη πάντως η δυτική μόδα κυριαρχεί απόλυτα στα τέλη του 15ου αι. Στο 16 ο αι. το δυτικό ένδυμα που επικρατεί είναι ένα βαθυπράσινο μεσάτο φόρεμα με πολύ πλατιά ζώνη που ανεβαίνει στο στομάχι και μακριά φαρδιά μανίκια.

Page 34: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Τουρκοκρατία. Η γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά

Οι γυναίκες αν και κλεισμένες μέσα , συνεχίζουν να κρατούν τα υφάσματά τους, τους καμουχάδες, τους ταφτάδες, τις φέλπες, τα βελούδα, τα πλους και τις γούνες όπως ήταν και πριν. Τριάντα οκτώ μέρες μετά την κατάληψη του Ηρακλείου συμβαίνει κάτι που αλλάζει την πορεία της ενδυμασίας: ο πασάς εκδίδει διαταγή με την οποία επιτρέπει την εισαγωγή υφασμάτων από όλες τις μουσουλμανικές περιοχές. ΄Ετσι ,έρχονται υφάσματα μεταξωτά και ποικιλίες από ταφτάδες, εριούχα, δέρματα ζώων (λύκου, αλεπούς, νυφίτσας) αλλά και πιλήματα με επένδυση.΄Οσο το βενετσιάνικο στοιχείο περνάει στο παρελθόν , χωρικές και νεοαστές της Κρήτης επιλέγουν να εξελίσσουν τις παραδοσιακές τους φορεσιές. ΄Ετσι αρχίζουν να διαμορφώνονται και να επικρατούν συγκεκριμένα ενδύματα.

Page 35: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Παρατηρώντας τις φορεσιές όλων των νησιών της επικράτειας διαπιστώνουμε ότι παντού φοριέται ( εκτός ίσως από τα Ανώγεια ) , το αποκαλούμενο ρούχο, η πλατιά μεταξωτή φούστα , αλλά και το κλασικό ζιπόνι. Το «ζιπόνι» που είναι συνήθως χρυσοκέντητο , είναι το γιλέκο που συναντά κανείς σε όλες τις περιοχές της Κρήτης . Άλλες ονομασίες του είναι «κοντόχι», «μπόλια» στα Ανώγεια. Φτιάχνεται κυρίως από τσόχα, συνηθέστερα σε μαύρο χρώμα. Στη φορεσιά προστίθεται φαρδιά ζώνη και πουκάμισο συνήθως μεταξωτό το οποίο επίσης κεντιέται.Με το κέντημα η γυναίκα της Κρήτης βάζει χρώμα στη ζωή και την καθημερινότητά της .Οι αστές και οι εύπορες νύφες του νησιού συναγωνίζονται στην ενδυμασία .Τα ρούχα που φορά στους γάμους και τις επίσημες εκδηλώσεις , στα γλέντια και την εκκλησία εξελίσσεται σε παράδοση και περνά από μάνα σε κόρη.

Page 36: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Αξίζει να αναφερθούν , λόγω του πολύ έντονου στοιχείου τους , δύο περιοχές , τα Σφακιά και τα Ανώγεια. Το «ζιπόνι» χρυσοκεντημένο στενό και εφαρμοστό κλείνει λίγο πάνω από το στομάχι με τα λεγόμενα θελύκια , δηλαδή μεταξωτά κορδόνια, αντρικού τύπου κουμπιά και ένα χρυσοκέντητο πέπλο στο κεφάλι , το χρυσόπλεχτο, αποτελούν σημείο αναφοράς στην επίσημη φορεσιά. Εδώ προστίθεται σε κάποιες περιοχές και η σάρτζα , η οποία είναι ένα κόκκινο πλισέ μακρύ πανί που ζώνεται στη μέση κατασκευασμένο από βελούδο. Ουσιαστικά μπορούμε να μιλήσουμε για τέσσερων τύπων φορεσιών που διαμορφώνονται από τις συνήθειες και τις δυνατότητες των περιοχών που εκπροσωπούν: τη « Σφακιανή », τη « Σάρτζα », την « Κούδα », και τη « Χανιώτικη » .

Page 37: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η σφακιανή φορεσιάΠαρουσιάστηκε στις αρχές του 17ου αι. Και φορέθηκε σε όλη σχεδόν την Κρήτη , ιδιαίτερα στη δυτική ως η πιο επίσημη, γιορτινή ή νυφιάτικη αστική. Είναι ο τύπος φορεσιάς με τα παλιότερα στοιχεία. Κάποια από αυτά απηχούν τη βενετσιάνικη μόδα των γυναικείων ρούχων του 15ου αι. Αποτελείται από το «ζιπόνι» ,το μεταξωτό μακρύ πουκάμισο. Φτιαχνόταν σε διάφορα σχέδια και χρώματα. Άλλοτε σκέπαζε το στήθος, με μεγάλο άνοιγμα σε σχήμα V , άλλοτε είχε μεγάλο ημικυκλικό άνοιγμα ώστε να μην καλύπτει το στήθος, άλλοτε είχε μισά μανίκια, άλλοτε ολόκληρα και άλλοτε αυτοτελή που στερεώνονταν στους ώμους με θελιές και τα οποία είχαν σχισμές κατά μήκος τους, από το μπράτσο εως τον καρπό. Τη « φούστα » ή το « ρούχο » δηλ. το μακρύ μεταξωτό φουστάνι, το μεταξωτό « μαντήλι » που δένεται στο λαιμό,τη μεταξωτή « ζώνη », την « ποδιά », το « μασαδάκι » ( το ασημένιο μαχαίρι – μικρογραφία του ανδρικού που δίνει στην αρραβωνιαστικιά του ο άνδρας για να το φορεί στη ζώνη της ως ένδειξη δεσμευμένης γυναίκας και για να μπορεί να προστατεύει τον εαυτό της). Ως « κεφαλοκάλυμα » υπήρχε το μεταξούφαντο μαντήλι, σε κόκκινο ή βυσσινί χρώμα που δενόταν στο κεφάλι ή σε άσπρο ριχτό. Στη στολή μπορεί να προστεθεί και υφαντή λευκή « ποδιά » , διακοσμημένη με πλούσια κεντήματα.

Page 38: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η σάρτζα ή ανωγειανή φορεσιά

Πήρε το όνομά της από ένα βασικό κομμάτι της στολής που έχει σχήμα ποδιάς. Φορέθηκε σε όλη την Κρήτη , ιδιαίτερα σα Ανώγεια , χωρίς να σημαίνει ότι προέρχεται από εκεί. Αποτελείται από : την φαρδιά «παντελόνα», φουφουλωτή στα κάτω άκρα. Πάνω της μπαίνει μια μακριά άσπρη «πουκαμίσα» , που έχει το ρόλο φορέματος αφού είναι τόσο μακριά όσο να φαίνεται το κάτω μέρος από τα μπατζάκια του παντελονιού. Η «ποδιά» της φορεσιάς είναι η κλασική κρητική ποδιά με τα πλούσια κεντήματα. Η κόκκινη «σάρτζα», είναι η ποδιά που δένεται πίσω και οι δυο τις άκρες πιασμένες μπαίνουν στην αριστερή πλευρά της «ζώνης», η οποία είναι και αυτή υφαντή. Το «ζιπόνι» φτιάχνεται από τσόχα σε διάφορα χρώματα και είναι πλούσια χρυσοκεντημένο. Αφήνει ημικυκλικό άνοιγμα με συνέπεια να μην καλύπτει το στήθος. Το «κεφαλομάντηλο» είναι κόκκινο ή βυσσινί με χρυσό ή κίτρινο κρόσσι.

Page 39: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η ΚούδαΠαρουσιάζεται στην Α. Κρήτη στα μέσα του 17ου αι. , σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνιση της «Σάρτζα». Πήρε το όνομά της και αυτή από ένα εξάρτημα σε σχήμα φούστας , την «κούδα» ,ιταλική λέξη που σημαίνει ουρά. Από τον τρόπο με τον οποίο φοριέται αυτή η φούστα ,σχηματίζεται μια ιδιότυπη διακόσμηση ,δηλαδή περικάλυψη με ύφασμα που μοιάζει με ουρά. Η φορεσιά «κούδα» αποτελείται από την «κούδα», το κόκκινο «ζιπόνι» που φτάνει μέχρι τους γοφούς, το μακρύ μεταξωτό «πουκάμισο» ,τη μακριά φουφουλωτή «βράκα», τη μεταξωτή «ζώνη», την «ποδιά» και τη «σάλπα» που είναι κεφαλοκάλυμμα άσπρου χρώματος με ιδιαίτερo δέσιμο.

Page 40: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Λεπτομέρειες από τη στολή της ερευνήτριας

Page 41: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Συνήθως κατασκευάζεται από ντόπια υφάσματα του αργαλειού μεταξωτά ή βαμβακερά. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας χρησιμοποιούσαν σε περιορισμένη όμως κλίμακα έτοιμα υφάσματα του εμπορίου αιγυπτιακής ή ανατολικής προέλευσης σε λαδί, βυσσινί, κίτρινο ή καφέ χρώμα . Το ράψιμο γινόταν από «κατεχάρες» που γνώριζαν τα μυστικά της ιδιαίτερης αυτής τέχνης. Κυριαρχούσε η μακριά φούστα που σκέπαζε το πόδι ως τον αστράγαλο, ενώ οι πιέτες και οι χαρμπαλάδες δεν έλειπαν σχεδόν ποτέ.

Υλικά και εξαρτήματα της γυναικείας φορεσιάς

Page 42: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η γυναικεία στολή συνοδευόταν και από τα ξώφορα ρούχα, τους μποξάδες, τα σάλια και τους σάκκους. Οι μποξάδες πλέκονταν από φυσικό μαύρο μαλλί προβάτων ή βαμμένο λευκό. Τους φορούσαν στις πλάτες όταν οι κλιματολογικές συνθήκες το επέβαλλαν. Οι σάκκοι άνοιγαν και έκλειναν με σούστες, είχαν πάντα μανίκια και σχεδόν πάντα ζώνη. Στους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας συναντούμε και το κοντόχι –ρούχο πολυτελείας. Το γυναικείο πουκάμισο, κατασκευασμένο στο σπίτι από κοινό άσπρο πανί τ΄αργαστηριού ή από μπαμπακερές ή μεταξωτές μπόλιες , στολίζονταν με γκαργκαφίλες στα μανίκια και στην τραχηλιά ή με μαργαριτάρια και πολύτιμα πετράδια. Στις άκρες των μανικιών έβαζαν πλούσια κεντήματα ή δαντελένια τελειώματα.Η τραχηλιά κούμπωνε με θηλιά στο λαιμό, ενώ συχνά έλειπαν τα μανίκια από τις μασχάλες.΄Αλλοτε ήταν φαρδομάνικα και άλλοτε έφταναν ως τους αγκώνες. Το πουκάμισο ζωνόταν στη μέση με σωφόρι / μεσοφόρι. Η γυναικεία βράκα αποτελούσε το γυναικείο εσώρουχο , και ήταν από λευκιασμένο άσπρο πανί του αργαστηριού.

Page 43: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η φούστα , που αποτελεί το αντιπροσωπευτικότερο μέρος της στολής, ήταν και αυτό από τον πανάρχαιης τεχνικής αργαλειό . Φοριόταν τόσο από γυναίκες χωρίς αξιώσεις σε εμφάνιση και μόδα, όσο και από γυναίκες που αποζητούσαν την πολυτέλεια. Τότε κατασκευαζόταν από μετάξι, βελούδο ή τσόχα, σκέτο , με κλαδιά ή πολύχρωμο, μακρύ ως τον αστράγαλο. Υπήρχαν φούστες με κοκκαλίτσες, δηλαδή με πολλές πιέτες και φούστες με κούδα που, για να μην εμποδίζει το βάδισμα, σήκωναν με πολλή χάρη. Η από αργαστηρόπανο ποδιά ή μπροσποδιά ήταν πάντα στολισμένη με υφαντές χρωματιστές γραμμώσεις και δενόταν με βαστάγια πίσω στη μέση. Ακόμα και σήμερα σε ειδικές περιστάσεις φοριούνται και από άντρες.

Page 44: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Τέλος , χρησιμοποιούνταν τα κουκλώματα , μεγάλα τετράγωνα υφάσματα με κρόσσια , που διπλωμένα τριγωνικά ρίχνονταν στο κεφάλι. Σήμερα χρησιμοποιούν στα χωριά μεγάλες γυναίκες τα τσεμπέρια και τα απομεσοτσέμπερα. Τα τελευταία , είναι ο γνωστός κεκρύφαλος των Βυζαντινών , που είναι ένα τετράγωνο λεπτό μπαμπακερό ύφασμα, που χρησιμοποιούνταν για να συγκρατεί τα μαλλιά ύστερα από κατάλληλο δέσιμο. Τα τσεμπέρια ,λευκά ή μαύρα ,χρησιμεύουν για την προφύλαξη της κεφαλής από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες της Κρήτης. Συχνά και σήμερα ιδίως στα ορεινά χωριά χαμηλωμένα, αποτελούν ένδειξη πένθους. Κατά βάση,δένονται κάτω από το πηγούνι προς το λαιμό ή με τις άκρες να πέφτουν μπροστά ή πίσω συγκρατούμενα με τσιμπιδάκια στα μαλλιά. Τα τσεμπέρια παραπέμπουν στο μαφόριο που φορούσαν οι γυναίκες των ανατολικών περιοχών της Μεσογείου.

Page 45: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Μερικές ακόμη λεπτομέρειες στολών από την Κρήτη

Page 46: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Βότανα της Κρήτης {φαρμακευτικές ιδιότητες}

Κρητικού ΔανάηΚουρομιχελάκη Δήμητρα

Πηγή: Βικιπαίδεια

Page 47: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΜΑΛΟΤΗΡΑ :

Η μαλοτήρα είναι ένα βότανο ευεργετικό για την υγεία. Κυρίως όμως χρησιμοποιείται κατά των παθήσεων του κυκλοφορικού συστήματος, κατά των αναπνευστικών προβλημάτων και της πέψης καθώς τηρεί πλήρεις προϋποθέσεις για την ισχυρή αντιμετώπιση του κρυολογήματος αλλά και του βήχα. Η πιο διαδεδομένη του χρήση όμως είναι με μέλι και αποτελεί το ιδανικό

γιατρικό για πονόλαιμους. Σήμερα εκτός από τη συστηματική καλλιέργεια που παρατηρείται, το βότανο περισυλλέγεται από τις αρχές Ιουνίου στις ψηλές κορφές των Λευκών Ορέων.

Page 48: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 49: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Χαμομήλι ή (Marticaria chamomila):

Ευεργετικές ιδιότητες:

Χαρακτηρίζεται και χρησιμοποιείται κυρίως ως αντιφλεγμονώδες , αντιαλλεργικό, καταπραϋντικό αλλά και για αντισηπτική χρήση. Ακόμα προσφέρει χαλάρωση, καταπολεμώντας την αϋπνία. Φυτρώνει σε κάθε μικρό ή μεγάλο λιβάδι των χωριών της Κρήτης.

Page 50: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 51: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Φασκόμηλο (Salvia fruticosa):Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης . Η λέξη Salvia προέρχεται από τη λατινική λέξη salvare που σημαίνει "σώζω" , θεωρώντας το πολύτιμο για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Το φασκόμηλο θεωρείται αντιιδρωτικό, εναντίον του πονόλαιμου και του πονοκεφάλου, κατά των πνευμονικών νόσων αλλά θεωρείται εκτός των άλλων και ως διουρητικό και αιμοστατικό

φάρμακο .

Page 52: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 53: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Δίκταμο (Έρωντας) ή Origanum dicatmus:

Σαν φαρμακευτικό γιατρικό βότανο θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά μιας και έχει την ιδιότητα να ενεργοποιεί την επούλωση σε πληγές με αποτέλεσμα ο ασθενής να αναρρώνει γρήγορα. Επίσης είναι ιδανικό για στομαχόπονο και τον πονόλαιμο .

Page 54: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 55: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ρίγανη ή (Origanum Vulgare):

Θεωρείτaι ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης , κατά της διάρροιας , των σπασμών της κοιλιάς , κατά των δηλητηριάσεων . Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για τον πονόδοντο .Διακρίνεται από έντονο άρωμα και γεύση γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε καλοκαιρινές σαλάτες , σάλτσες και ψητά ψάρια ή κρέατα.Σήμερα είναι περιζήτητο βότανο σε ολόκληρη την Ελλάδα καθώς και σε χώρες του εξωτερικού.

Page 56: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 57: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Δάφνη (Laurus nobilis):Η δάφνη χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για την ενδυνάμωση των μαλλιών αλλά και το αφέψημα το χρησιμοποιούσαν για την επάλειψη των μελών και σε μέρη του σώματος , που έπασχαν από ρευματισμούς ή θλάσεις μυών .Είναι ακόμα πολύ χρήσιμη για την δυσπεψίακαι για την καλή λειτουργία του στομάχου .Σε χωριά του Αποκόρωνα Χανίων επεξεργάζονταν το φυτό , παράγοντας το γνωστό «Καραμπάσι».Παραδοσιακοί επαγγελματίες( καραμπασάδες ) αναλάμβαναν τη διακίνησή του σε πολύ - πολύ μικρή ποσότητα .

Page 58: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 59: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΑλόηΤις περισσότερες φορές η αλόη χρησιμοποιείται ως καταπραϋντικό σε διάφορους ερεθισμούς του δέρματος, όπως εγκαύματα, κάλους, ουλές, έρπη. Επιπλέον, η αλόη κρατά το δέρμα απαλό και χρησιμοποιείται για την περιποίηση του σώματος και των μαλλιών και ενισχύει τη φυσική τους άμυνα. Θεωρείται αποτελεσματική θεραπεία για την αντιμετώπιση της ακμής, επιβραδύνει τη γήρανση του δέρματος και καταπολεμά τη φαγούρα, τις δερματικές αλλεργίες, τα τσιμπήματα των εντόμων, ενώ μπορεί να περιορίσει ακόμα και την ψωρίαση.

Page 60: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Όμως, η δράση της δεν είναι μόνο εξωτερική, αλλά και εσωτερική. Φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, να περιορίζει τους μυϊκούς και σκελετικούς πόνους, τους κολικούς και τις κρίσεις άσθματος. Επίσης, τονώνει την πεπτική λειτουργία και καταπολεμά διαταραχές, όπως η δυσκοιλιότητα και η δυσπεψία, ενώ ενισχύει και το ανοσοποιητικό, γι’ αυτό και έχει χρησιμοποιηθεί σε ασθενείς με AIDS και καρκίνο.

Page 61: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΚΛΑΔΕΜΑ ΕΛΙΑΣΟδυσσέας ΜαραβελάκηςΣχολ. Έτος: 2014-2015Τάξη:Β 3

Page 62: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΚΛΑΔΕΜΑΟρισμόςKηπευτική πρακτική που αφορά την κάποια απομάκρυνση τμημάτων ενός φυτού, επεμβαίνοντας με αυτόν τον τρόπο τόσο στη μορφή όσο και στην ανάπτυξή του .

Page 63: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Κλάδεμα ελιάς Το κλάδεμα βοηθά στην ελαιοσυλλογή του καρπού και ιδίως σε ψηλά δέντρα. Το χειμώνα τα κλαδιά της ελιάς όταν κόβονται, άμεσα ραβδίζονται με ραβδιά ή ηλεκτρικά μηχανάκια.΄ Ετσι το δέντρο ελευθερώνεται και διευκολύνεται και η προσπάθεια της ελαιοσυλλογής. ΄Υστερα ο γεωργός παρεμβαίνει στο κάθε δέντρο δίνοντάς του τη μορφή που του αρμόζει. Αυτό γίνεται ανά δύο τουλάχιστον χρόνια και το αποτέλεσμα είναι η καλή υγεία του δέντρου και η άφθονη παραγωγή.

Page 64: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά
Page 65: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Παραδοσιακές κρητικές συνταγές.

Κουρομιχελάκη Δήμητρα Κρητικού Δανάη

Πηγή:www.incrediblecrete.gr

Page 66: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΞινόχοντροςΚαλιτσούνια χανιώτικα τηγανητά

Σούπα με μπακαλιάρο Φάβα από κουκιάΨάρι ψητό με μάραθοΓαλακτομπούρεκο

Page 67: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ξινόχοντρος

Page 68: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Εκτέλεση:Καθαρίζετε το σιτάρι, το αλέθετε στον χειρόμυλο και το περνάτε από σίτα (κνισάρα) για να φύγει το αλεύρι. Σουρώνετε, βράζετε το γάλα και το αφήνετε για 4 ημέρες, ίσως και περισσότερο ανάλογα με τον καιρό, να ξινίσει προσθέτοντας λίγο αλάτι και ανακατεύοντας από καιρού σε καιρό.Τοποθετείτε το ξινισμένο γάλα στη φωτιά και όταν αρχίσει να βράζει προσθέτετε τον χόντρο τον οποίο ανακατεύετε συνέχεια μέχρι να ψηθεί προσθέτοντας το λάδι καθώς βράζει. Τον κατεβάζετε από τη φωτιά και τον αφήνετε 8-10 ώρες να μουσκέψει. Έτσι νωπός μπορεί να καταναλωθεί, αλλά μια μεγάλη ποσότητα κόβεται σε κομμάτια, απλώνεται σε καθαρό πανί και ξηραίνεται τελείως στον ήλιο, γυρίζοντας τον από καιρού σε καιρό. Διατηρείται σε στεγνό και καθαρό μέρος για να μην πάρει υγρασία.

Page 69: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Καλιτσούνια χανιώτικα τηγανητά

Υλικά για τη ζύµη 2 κιλά αλεύρι 2 κουταλάκια αλάτι ½ φλιτζάνι έξτρα παρθένο ελαιόλαδο 1 φλιτζάνι του καφέ τσικουδιά 3 ποτήρια νερόΥλικά για τη γέµιση ½ κιλό µυζήθρα ½ κιλό ανθότυρο ½ κιλό µαλάκα 3 αυγά

Page 70: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Εκτέλεση:

Φτιάχνουµε το ζυµάρι µε το αλεύρι, το ελαιόλαδο, την τσικουδιά, το νερό και το αλάτι. Ανακατεύουµε επίσης τον ανθότυρο, τη µυζήθρα, τη µαλάκα και τα αυγά. Ανοίγουµε µε το ζυµάρι φύλλο και κόβουµε στρογγυλά κοµµάτια όσο ένα πιατάκι του καφέ. Βάζουµε λίγη γέµιση σε κάθε κοµµάτι φύλλου, το διπλώνουµε από τις άκρες, πατάµε πολύ καλά και τηγανίζουµε σε µπόλικο λάδι.

Page 71: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Σούπα με μπακαλιάρο• Υλικά:

1 κιλό μπακαλιάρο ξηρό 2-3 κρεμμύδια 1-2 καρότα 1 ρίζα και 2-3 κλωνάρια σέλινο 2-3 πατάτες μικρές 2 αυγά 2 λεμόνια 75 γρ. λάδι 1 κουταλάκι αλεύρι 1 ματσάκι μαϊντανό

Page 72: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΕκτέλεσηΚόβουμε τον μπακαλιάρο σε κομμάτια και τα βάζουμε σε μια λεκάνη με μπόλικο νερό από την προηγουμένη, αλλάζοντας το νερό 3-4 φορές. Καθαρίζουμε τα κρεμμύδια, τις πατάτες, τα καρότα, το σέλινο, και ολόκληρα χωρίς να τα κόψουμε, τα βάζουμε στην κατσαρόλα, ρίχνουμε ανάλογο νερό και τα βράζουμε. Όταν βράσουν τα βγάζουμε με τρυπητή κουτάλα. Στην κατσαρόλα με το ζωμό ρίχνουμε τα κομμάτια του μπακαλιάρου, που στο μεταξύ τα έχουμε ξύσει να φύγουν τα λέπια και ξεπλύνει και τα αφήνουμε να βράσουν για 20 περίπου λεπτά. Όταν βράσει ο μπακαλιάρος τον βγάζουμε με την τρυπητή κουτάλα και σουρώνουμε τον ζωμό.

Page 73: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ψάρι ψητό με μάραθο• Υλικά: 1-2 µατσάκια µάραθο 2 ψάρια (του µισού κιλού) αλάτι χυµό από ένα µικρό λεµόνι ¾ φλιτζανιού ελαιόλαδο 1 κουταλάκι µάραθο ψιλοκοµµένο 3 κουταλιές φρέσκια ντοµάτα αλάτι, πιπέρι

Page 74: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Εκτέλεση:

Στρώνουµε µια σχάρα µε τα µάραθα. Καθαρίζουµε και πλένουµε τα ψάρια πολύ καλά. Τα αλατίζουµε και από µέσα και από έξω και τα βάζουµε πάνω στο στρώµα µε τα µάραθα και στην ψηστιέρα µε τα «χωνεµένα» κάρβουνα. Τα ψήνουµε για 12 λεπτά και µόλις η σάρκα αρχίζει να χωρίζει από τα κόκαλα της πλάτης, τα βγάζουµε από την ψηστιέρα και τα τοποθετούµε σε µία πιατέλα. Καθαρίζουµε τα ψάρια και τα περιχύνουµε µε τη σάλτσα που έχουµε ετοιµάσει ως εξής: σε ένα µεγάλο γυάλινο βάζο που κλείνει καλά τοποθετούµε το ελαιόλαδο, το χυµό από το λεµόνι, τη σάλτσα ντοµάτας, το µάραθο, αλάτι και πιπέρι. Σφραγίζουµε το βάζο και χτυπάµε δυνατά µέχρι να γίνουν τα υλικά ένα οµοιογενές µείγµα.

Page 75: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Γαλακτομπούρεκο Υλικά: 300 γρ. φύλλο κρούστας ½ φλιτζάνι βούτυρο 4 φλιτζάνια γάλα ½ φλιτζάνι ζάχαρη 3 αβγά + 2 κρόκους 1/3 φλιτζανιού + 1 κουταλιά σιμιγδάλι Βανίλια Σιρόπι 1 ½ φλιτζάνι ζάχαρη 1 φλιτζάνι νερό Φλούδα λεμονιού

Page 76: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΕκτέλεσηΒουτυρώνουμε ένα ταψάκι και απλώνουμε τα μισά φύλλα κρούστας, αλείφοντάς τα ένα-ένα με βούτυρο. Τα υπόλοιπα φύλλα τα βουτυρώνουμε με πινέλο κατά τον ίδιο τρόπο και τα αφήνουμε στην άκρη. Αν έχουμε γάλα φρέσκο, το βράζουμε και το αφήνουμε να κρυώσει. Χτυπάμε στο μίξερ τα αβγά, τους κρόκους και τη ζάχαρη. Μεταφέρουμε το μίγμα σε κατσαρόλα και προσθέτουμε σιγά-σιγά το γάλα και το σιμιγδάλι. Σιγοβράζουμε μέχρι το μίγμα να πήξει. Κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε όσο βούτυρο έμεινε.

Page 77: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Βάζουμε την κρέμα στο ταψάκι και απλώνουμε πάνω τα βουτυρωμένα φύλλα κρούστας. Τα χαράζουμε, ώστε να κόβεται εύκολα το γλυκό αφού ψηθεί. Βάζουμε στο φούρνο και ψήνουμε για 15 λεπτά στο 190 βαθμούς και για ακόμα 35 λεπτά στους 160. Στο μεταξύ ετοιμάζουμε το σιρόπι βράζοντας το νερό με τη ζάχαρη και τη φλούδα λεμονιού.Αμέσως μόλις βγάλουμε το γλυκό από το φούρνο, το περιχύνουμε με το σιρόπι που θα πρέπει να είναι κρύο.

Page 78: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Κρητικές συνταγές

4ο ΓΕΛ ΧανίωνΜπαδογιάννη Ευαγγελία Ειρήνη Μετοχιανάκη Κατερίνα Μαστροφώτη

Page 79: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Πετιμεζόπιτα

Υλικά1 κ’ ½ ποτήρι λάδι2 ποτήρια πετιμέζι1 ποτήρι χυμό πορτοκάλι1 μεγάλη κουταλιά της σούπας σόδα1 κρασοπότηρο ρακί1 κουταλάκι του γλυκού κανέλα1 φλιτζάνι τσαγιού καρύδια χοντροκομμένα1 κιλό αλεύρι Λίγη άχνη ζάχαρη για πασπάλισμαΕκτέλεσηΑναμιγνύουμε όλα τα υλικά μαζί τοποθετούμε

την πίτα μας σε λαδωμένο ταψί και ψήνουμε στους 180ο μέχρι να δούμε τις άκρες του να πάρουν ένα καφέ έως ανοικτό μαύρο χρώμα. Χρειάζεται να ψηθεί αρκετά παραπάνω από ένα συνηθισμένο κέικ γιατί δεν έχει ζάχαρη και πρέπει να στεγνώσει καλά. Όταν κρυώσει την πασπαλίζουμε με άχνη ζάχαρη.

Page 80: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Γλυκό ΚυδώνιΥλικά1 κιλό καθαρισμένα κυδώνια και κομμένα

σε μικρά στικς1 κιλό ζάχαρηΑρμπαρόριζα ½ φλιτζάνι νερό Λίγο λεμόνι στο τέλος Αμύγδαλα ασπρισμέναΕκτέλεση

Βάζουμε όλα τα υλικά σε μία κατσαρόλα (εκτός από το λεμόνι και τα αμύγδαλα) και ψήνουμε το κυδώνι για 15’ Με μία κουτάλα βγάζουμε το κυδώνι από την κατσαρόλα και βράζουμε το σιρόπι μέχρι να δέσει Βάζουμε ξανά το κυδώνι μέσα στο δεμένο σιρόπι και προσθέτουμε τα αμύγδαλα και το λεμόνι.

Page 81: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΜυζηθρόπιτεςΥλικά για την γέμιση850 γρ. μυζήθρα 500 γρ φέτα 2 αυγά Λίγο αλεύριΥλικά για τη ζύμη3 ποτήρια νερό ½ ποτήρι λάδιτο χυμό από 1 κ’ ½ λεμόνι1 κ’ ½ κιλό αλεύρι περίπου  Εκτέλεση

Εάν ανοίξουμε το φύλλο με μηχανή θα πρέπει να είναι λίγο σκληρό. Στην γέμιση βάζουμε λίγο αλεύρι μόνο εάν η μυζήθρα είναι πολύ μαλακιά. Πρέπει να τα βάλουμε στην κατάψυξη να παγώσουν καλά τηγανίζονται μετά καλύτερα δεν ανοίγουν στο τηγάνι.

Page 82: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Κουλουράκια Λαδερά

Υλικά3 φλιτζάνια ελαιόλαδο 2 φλιτζάνια κανέλα βρασμένη 2 φλιτζάνια ζάχαρη1 μπέικιν πάουντερ½ φακελάκι αμμωνία2 κιλά αλεύρισουσάμιΕκτέλεσηΑνακατεύουμε το ελαιόλαδο με τη ζάχαρη, έπειτα

την κανέλα το μπέικιν πάουντερ, την αμμωνία και τέλος το αλεύρι και τα ζυμώνουμε όλα μαζί. Πλάθουμε τα κουλουράκια τα βρέχουμε με λίγο λικέρ, τα πασπαλίζουμε με σουσάμι και τα ψήνουμε σε μέτριο φούρνο.

Page 83: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Μπακαλιάρος με χόρτα τσιγαριστά

ΥΛΙΚΑ: 1 κιλό μπακαλιάρο παστό 1 κιλό άγρια χόρτα½ κιλό σπανάκι2 μεγαλα κρεμμύδια4 σκελίδες σκόρδο1 νεροπότηρο λάδι2-3 ώριμες ντομάτεςΑλάτι, πιπέριΕΚΤΕΛΕΣΗ: Ξαρμυρίζουμε από το βράδυ τον

μπακαλιάρο και τον κόβουμε σε κομμάτια. Πλένουμε και το σπανάκι. Τσιγαρίζουμε στο λάδι τα ψιλοκομμένα κρεμμύδια και τα σκόρδα μέχρι να μαραθούν. Μετά βάζουμε τις τριμμένες ντομάτες με το λίγο αλάτικαι πιπέρι και τα αφήνουμε να βράσουν όλα μαζί για 20 λεπτά σε μέτρια φωτιά. Δέκα λεπτά πρίν ψηθούν τοποθετούμε τα κομμάτια του μπακαλιάρου.

Page 84: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Σταμναγκάθι ωμό σαλάτα

ΥΛΙΚΑ: 200 γρ. σταμναγκάθι2 κουταλιές της σούπας λεμόνιΑλάτι100 γρ. ελιές μαύρες ξυδάτες4 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Αφήνουμε το σταμναγκάθι στο

νερό περίπου μια ώρα. Έπειτα το πλένουμε χωρίς να το κόψουμε, το ανακατεύουμε για 1-2 λεπτά με το λεμόνι και το ελαιόλαδο και στη συνέχεια προσθέτουμε τις μαύρες ελιές.

Page 85: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Αρνάκι με χυλοπίτεςΥλικά: 1 κιλό αρνάκι1 κρεμμύδι½ σκελίδα σκόρδο4 κουταλιές λάδι1 πιπεριά1 καρότο2 μέτριες ντομάτες½ κιλό χυλοπίτες½ φλιτζάνι τριμμένο τυρίΑλάτι, πιπέριΕκτέλεσηKόβουμε το κρέας σε κύβους και το σοτάρουμε σε καυτό λάδι. Μόλις ροδίσει

προσθέτουμε το κρεμμύδι, το σκορδάκι, την πιπεριά και το καρότο, όλα κομμένα σε μικρά κομμάτια. Μετά από 2 λεπτά βάζουμε 1 φλιτζάνι νερό και μόλις βράσει αφαιρούμε με τρυπητή κουτάλα τον αφρό που σχηματίζεται. Αφήνουμε το κρέας να βράσει περίπου για 1 ώρα. Όταν μισοψηθεί, ρίχνουμε τις ντομάτες τριμμένες και αλατοπιπερώνουμε. Προσθέτουμε τις χυλοπίτες και συνεχίζουμε το μαγείρεμα για 20 περίπου λεπτά ακόμα, μέχρι να δέσει η κόκκινη σάλτσα, να ψηθούν οι χυλοπίτες και να μαλακώσει το κρέας. Σερβίρουμε το φαγητό ζεστό και πασπαλισμένο με το τριμμένο τυρί.

Page 86: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Καλιτσούνια με σπανάκι ή μάραθο ή αγριόχορτα

Υλικά: Υλικά για τη ζύμη1 κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις1/2 κουταλάκι γλυκού αλάτι2 κουταλιές σούπας λάδινερό (τόσο όσο η ζύμη ζυμώνοντας την να μην κολλάει στα χέρια μας)1/2 ποτηράκι του καφέ τσικουδιάΥλικά για τη γέμιση2 κιλά σπανάκι ή τα άλλα χόρτααλάτι, πιπέρι, δυόσμο1/2 νεροπότηρο λάδι1 κρεμμύδι (20-30 τεμάχια)ΕκτέλεσηΑναμειγνύουμε όλα τα υλικά καλά, ζυμώνουμε με τα χέρια μας το ζυμάρι και τ’ αφήνουμε για μία-δύο ώρες να φουσκώσει. Ανοίγουμε με ένα πλάστη το ζυμάρι. Φτιάχνουμε ένα μεγάλο φύλλο, πάχους 1/2 εκατοστού και το κόβουμε στο σχήμα από πιατάκι τσαγιού. Πλένουμε καλά το σπανάκι και το κόβουμε κομματάκια αφού προηγουμένως έχουμε βγάλει τις ρίζες. Το μαραίνουμε σε μία κενή κατσαρόλα για 5 λεπτά, το στύβουμε με τα χέρια μας και το βάζουμε σ’ ένα μπολ. Εκεί προσθέτουμε το ψιλοκομμένο κρεμμύδι, το αλάτι, το πιπέρι, το δυόσμο, το λάδι και τ’ ανακατεύουμε. Μ’ έναν πλάστη ανοίγουμε φύλλο σε μέγεθος πιάτου τσαγιού. Γεμίζουμε το κάθε φύλλο μας με μία κουταλιά της σούπας γέμιση, από τη γέμιση που έχουμε φτιάξει τα διπλώνουμε, τα κλείνουμε καλά και τα τηγανίζουμε σε καυτό λάδι και από τις δύο πλευρές ή τα ψήνουμε στο φούρνο, για 30-40 λεπτά, στους 180 C. Αν τα ψήσουμε στο φούρνο, τα αλείφουμε πριν με χτυπημένο αυγό και προσθέτουμε σισάμι.

Page 87: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Σαλιγκάρια κοκκινιστά με πατάτες τηγανητές

Υλικά: 1 κιλό σαλιγκάρια1 κιλό πατάτες1 κρεµµύδι½ κιλό ντοµάτεςελαιόλαδο, αλάτι, πιπέριΕκτέλεσηΒάζουµε στο ελαιόλαδο το κρεµµύδι και τις

ντοµάτες τις οποίες έχουµε ψιλοκόψει. Τα τσιγαρίζουµε. Έπειτα προσθέτουµε νερό και τα αφήνουµε να πάρουν µια βράση. Βάζουµε στην κατσαρόλα τα σαλιγκάρια. Παράλληλα κόβουµε τις πατάτες σε φέτες και τις τηγανίζουµε. Προσθέτουµε τις πατάτες στην κατσαρόλα όταν τα σαλιγκάρια έχουν βράσει. Τα αφήνουµε να πάρουν όλα µαζί µια βράση έχοντας προσθέσει αλάτι και πιπέρι.

Page 88: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Πίτες ΣφακιανέςΥλικά: ½ κιλό αλεύρι

2 κουταλιές ελαιόλαδο

αλάτι

1 ποτηράκι τσικουδιά

1 ποτήρι νερό

½ κιλό µυζήθρα

ΕκτέλεσηΖυµώνουµε το αλεύρι µε το ελαιόλαδο, το αλάτι και όσο νερό πάρει για να γίνει η ζύµη µαλακή. Τη χωρίζουµε σε 10 κοµµάτια και τα ανοίγουµε φύλλα, όσο ένα πιατάκι του καφέ. Πλάθουµε τη µυζήθρα σε 10 µπαλάκια στο µέγεθος µεγάλου αυγού. Τοποθετούµε τη µυζήθρα στο κέντρο του φύλλου. Τραβάµε το φύλλο γύρω γύρω για να σκεπαστεί η µυζήθρα. Έτσι σχηµατίζουµε 10 µικρές µπάλες. Τις πιέζουµε ανοίγοντάς τες µε τον πλάστη για να πάρουν και πάλι το στρογγυλό τους σχήµα, µεγέθους ενός µικρού πιάτου. Τις ψήνουµε σε τηγάνι χωρίς λάδι, γυρίζοντάς τες πολύ συχνά για να µην καούν.Σερβίρουµε τις πίτες περιχυµένες µε µέλι.

Page 89: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ομελέτα με άγρια χόρτα

ΥΛΙΚΑ: ½ κιλό σπαράγγια ή άγρια γλυκά χόρτα 5 αυγά 250 γρ. τυρί φέτα τριμμένο Αλάτι,πιπέριΕλαιόλαδο για το τηγάνισμα ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Καθαρίζουμε και πλένουμε τα χόρτα και τα βράζουμε σε νερό με λίγο αλάτι. Μετά τα στραγγίζουμε, τα κόβουμε μικρά κομμάτια και τα ανακατεύουμε με την τριμμένη φέτα. Βάζουμε το τηγάνι στη φωτιά με το λάδι και μόλις κάψει ρίχνουμε τα μισά χτυπημένα αυγά. Όταν πήξει το μείγμα απλώνουμε πάμω τα χόρτα και ρόχνουμε πάνω τους τα υπόλοιπα αυγά. Γυρίζουμε την ομελέτα για να ψηθεί και από πάνω.

Page 90: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Αρνί τούρταΥλικά: Υλικά για τη ζύμη1 κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις1/2 κουταλάκι γλυκού αλάτι2 κουταλιές σούπας λάδινερό (τόσο όσο η ζύμη ζυμώνοντας την να μην κολλάει στα χέρια μας)1/2 ποτηράκι του καφέ τσικουδιάΥλικά για τη γέμιση1 1/2 κιλό αρνί γάλακτος850 γρ. αλεύρι1 κιλό μυζήθρα γλυκιά1 αυγό1 κεσέ γιαούρτι250 γρ. βούτυρο φρέσκοαλάτι, πιπέρι, σουσάμι1 ματσάκι δυόσμοΕκτέλεσηΑναμειγνύουμε όλα τα υλικά καλά, ζυμώνουμε με τα χέρια μας το ζυμάρι και τ’

αφήνουμε για μία-δύο ώρες να φουσκώσει. Το φύλλο μας έχει πάχος λίγο μεγαλύτερο και τ’ αφήνουμε ολόκληρο. Πλένουμε και βράζουμε το κρέας στο νερό για 1 ώρα. Το ξεκοκαλίζουμε, το βάζουμε σε μια πιατέλα και το αλατοπιπερώνουμε. Ανοίγουμε φύλλο πάχους μισού εκατοστού χρησιμοποιώντας το αλεύρι, το γιαούρτι και το βούτυρο. Απλώνουμε το φύλλο στο ταψί, το βουτυρώνουμε και βάζουμε από πάνω μία στρώση μυζήθρα με τη μισή στάκα και λίγο δυόσμο. Τοποθετούμε τα κομμάτια του κρέατος πάνω στη μυζήθρα, βάζουμε μια δεύτερη στρώση μυζήθρα και στάκα και τον υπόλοιπο δυόσμο στο κρέας και τα σκεπάζουμε μ’ ένα δεύτερο φύλλο.Ενώνουμε το πάνω με το κάτω φύλλο πιέζοντάς τα με τα δάχτυλά μας, να ενωθούν καλά ώστε να μη χυθούν τα υλικά μας στο ψήσιμο, απλώνουμε το φύλλο, το αλείφουμε με το αυγό, ρίχνουμε το σουσάμι κάνουμε τρύπες στο φύλλο με μία οδοντογλυφίδα για να μην ανοίξει στο ψήσιμο και ψήνουμε το φαγητό μας για 1 ώρα περίπου, στους 180 C.

Page 91: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Κρεμμυδοκαλλίτσουνα τηγανητάΥλικά: Υλικά για τη γέµιση2 φλιτζάνια ελαιόλαδο5 φλιτζανάκια κρεµµυδάκια φρέσκα1 µεγάλο κρεµµύδι2 φλιτζάνια σπανάκι2 κουταλιές δυόσµος2 κουταλιές άνηθος2 φλιτζάνια ξινή µυζήθρα1 κουταλάκι αλάτι1 κουταλιά της σούπας πιπέρι

Υλικά για το φύλλο3 φλιτζάνια αλεύρι για όλες τις χρήσεις2 κουταλιές χυµός λεµονιού3 κουταλιές ελαιόλαδο1 κουταλάκι αλάτιχλιαρό νερό για το ζύµωµαελαιόλαδο για το τηγάνισµα ΕκτέλεσηΒάζουµε σε ένα µπολ το σπανάκι ψιλοκοµµένο, τα κρεµµυδάκια, τον δυόσµο και τον άνηθο ψιλοκοµµένα.

Πασπαλίζουµε µε το αλάτι και δουλεύουµε τα χορταρικά µε το χέρι µας, έτσι ώστε να βγάλουν το νερό και να µαραθούν. Στραγγίζουµε το νερό και τα ρίχνουµε σε ένα καθαρό µπολ. Προσθέτουµε το πιπέρι, το ελαιόλαδο, την ξινή µυζήθρα και το ξερό κρεµµύδι ψιλοκοµµένο. Αναµειγνύουµε µε το χέρι µας ώστε να ενωθούν όλα τα υλικά µαζί. Σκεπάζουµε και τα βάζουµε στο ψυγείο µέχρι να ετοιµάσουµε το µείγµα για το φύλλο.Σε ένα καθαρό µπολ ρίχνουµε το αλεύρι, κάνουµε µια λακκούβα στη µέση και βάζουµε το ελαιόλαδο, το αλάτι και τον χυµό του λεµονιού. Σιγά σιγά προσθέτουµε χλιαρό νερό από λίγο λίγο, µέχρι να φτιάξουµε δουλεύοντας µε το χέρι µας µια κάπως µαλακή ζύµη.Αφήνουµε τη ζύµη 10 λεπτά. Στη συνέχεια τη χωρίζουµε σε κοµµάτια και ανοίγουµε λεπτά στρογγυλά φύλλα και στο κέντρο κάθε κύκλου βάζουµε µια κουταλιά γέµιση. Κλείνουµε, σχηµατίζοντας ένα µισοφέγγαρο του οποίου τις άκρες πιέζουµε µε το πιρούνι για να κλείσουν καλά.Ζεσταίνουµε πολύ καλά το ελαιόλαδο και ρίχνουµε µέσα ένα ένα τα κρεµµυδοκαλτσούνια. Τηγανίζουµε στο καυτό λάδι µέχρι να ροδίσουν ελαφρά. Τα βγάζουµε µε µια τρυπητή κουτάλα και τα τοποθετούµε σε απορροφητικό χαρτί κουζίνας για να στραγγίσουν το λάδι τους. Τα σερβίρουµε ζεστά ή κρύα.

Page 92: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Για ακόμη περισσότερες συνταγές ή πληροφορίες για την Κρήτη, μπορείτε να ψάξετε στην παρακάτω ιστοσελίδα

http://www.incrediblecrete.gr

Page 93: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΓΚΛΟΡΙΑ ΜΟΣΧΟΝΑΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΔΟΥΛΑΚΗ

Page 94: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Πρώιμη Μινωική Περίοδος(4000-2000πΧ)

Κατά την περίοδο αυτή, έχουμε τα πρώτα δείγματα της μινωικής κοσμηματοποιίας. Τα κοσμήματα, αυτά αποτελούνται από χρυσά ελάσματα που έχουν διαμορφωθεί με σφυρηλάτηση και ρεπουσσέ.

ΣΦΥΡΗΛΑΤΗΣΗ

 χτυπούσαν ένα κομμάτι μετάλλου με ένα σφυρί πάνω σε μία σκληρή επιφάνεια και το μέταλλο με το χτύπημα γινόταν πιο λεπτό και πιο μακρύ.

ΡΕΠΟΥΣΣΕ

είναι μία διαδικασία σφυρηλάτησης ενός μεταλλικού ελάσματος (φύλλου)στερεωμένου σε κάποιο υπόστρωμα, συνήθως πίσσα. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή της τεχνικήςρεπουσσέ, είναι σφυράκια, ζουμπάδες και κοπίδια, με αποτέλεσματα μέταλλα να παίρνουν μια ανάγλυφη μορφή

Page 95: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Προς το τέλος αυτής της περιόδου οι τεχνίτες κοσμηματοποιοί της Κρήτης εξοικειώνονται με περίπλοκες τεχνικές και δημιουργούν εξαιρετικά έργα. Το κορυφαίο κόσμημα αυτής της περιόδου και ένα από τα σημαντικότερα κοσμήματα της ιστορίας είναι το μενταγιόν με τις μέλισσες, το οποίο βρέθηκε στο Χρυσόλακκο στα Μάλια και χρονολογείται στο 18αι. π.Χ.

Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία αυτού του κοσμήματος, είναι η κοκκίδωση και το φιλιγκράν.

  Μέση Μινωική Περίοδος

Page 96: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΚΟΚΚΙΔΩΣΗ

Σε αυτή την τεχνική, γίνεται  συγκόλληση γρανών (μικρό συμπαγέςσφαιρίδιο μετάλλου πάνω σε μια μεταλλική επιφάνεια). Οι γράνες τοποθετούνται πάνω στο μεταλλικό έλασμα σύμφωνα με προσχε-διασμένα μοτίβα, ή τυχαία.

ΦΙΛΙΓΚΡΑΝ

Για αυτή την τεχνική χρησιμοποιούνταν σύρματα δουλεμένα με χειρο-ποίητο τρόπο. Τα σύρματα αυτά στρίβονται μεταξύ τους σαν κοτσίδα, και συχνά κολλιούνται πάνω σε ένα μοτίβο που έχει δημιουργηθεί πάνω σε μία πλάκα από ξυλοκάρβουνο. Το μοτίβο αυτό έχει κενά, και έτσι η κατασκευή δείχνει πολύ ανάλαφρη. Άλλες φορές πάλι, τα σύρμα-τα κολλιούνται πάνω σε ένα φύλλο  μετάλλου.

Page 97: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ύστερη Μινωική ΠερίοδοςΚατά την περίοδο αυτή που ονομάζεται και

νεοανακτορική περίοδος, η κοσμηματοποιία στην Κρήτη αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο. Ένα νέο είδος κοσμήματος που εμφανίζεται αυτή την εποχή είναι το περιδέραιο που αποτελείται από πολλά όμοια στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά συνήθως δημιουργούνται με σφυρηλάτηση πάνω σε μήτρες ή σπανιότερα με χύτευση σε μήτρες. Μία τεχνική που έφτασε σε ανέλπιστα επίπεδα τελειότητας αυτή την περίοδο ήταν και η γλυπτογραφία. 

Page 98: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΧΥΤΕΥΣΗ

 Χύτευση ονομάζουμε την μέθοδο παραγωγής μεταλλικών αντικειμένων, κατά την οποία λιωμένο μέταλλο (σε υγρή μορφή)παροχετεύεται σε καλούπι. Όταν το μέταλ-λο ψύχεται παίρνει το σχήμα του καλουπιού.Στην εικόνα απεικονίζεται μια μυκηναϊκή μήτρα.

Page 99: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΓΛΥΠΤΟΓΡΑΦΙΑ

 Είναι η τέχνη της χάραξης παραστάσεων πάνω σε λίθους, κυρίως με την χρησιμοποίηση γλυφίδων (καλεμιών). Οι χαραγμένοι λίθοι χρησιμοποιούνταν είτε ως χρηστικά αντι κείμενα (π.χ. σφραγιδόλιθοι), είτε σαν διακοσμητικά (π.χ. καμέο).

Η λιθογλυφία σε μαλακούς λίθους όπως ο στεατίτης, γινόταν με την χρήση αιχμηρών μεταλλικών γλυφίδων (καλεμιών). 

Page 100: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Για τους σκληρούς λίθους όμως όπως χαλκηδόνιος σάρδιον, χαλαζίας κ.λ.π. είναι άγνωστος ο τρόπος που οι τεχνίτες της εποχής τους σκάλιζαν. Ως γνωστόν, τα υλικά αυτά είναι πιο σκληρά από το ατσάλι, άρα τα ατσάλινα καλέμια είναι άχρηστα για λιθογλυφία. Σαν πιο πιθανό φαίνεται να είχαν κατασκευάσει κάποια μικρά περιστροφικά εργαλεία που δούλευαν με ποδοκίνητο τροχό, τα οποία να είχαν επικάλυψη με διαμαντόσκονη ή σμύριδα (ναξία γη), ώστε να μπορούν να προσβάλλουν τα πολύ σκληρά υλικά, που έπρεπε να χαραχθούν. 

Page 101: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Μερικές δοκιμές μας σε σύρμα

Page 102: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Η Κρητική Κατσούνa

Οδυσσέας Μαραβελάκης Ποντικάκης Κώστας Σχολ. Έτος: 2014-2015Τάξη:B

Page 103: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Οι μαγκούρες-κατσούνες , αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των παλιότερων κοινωνιών.΄ Ηταν ο σύντροφος των κτηνοτρόφων , των γεωργών καθώς και των ηλικιωμένων.

Χανιώτικες κατσούνες- κειμήλια στην παραπάνω φωτογραφία .

Page 104: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΧΡΗΣΕΙΣ Στήριξη των ηλικιώτερων κατά το βάδισμα . Συντροφιά στα σπίτια και στα παραδοσιακά καφενεία. Ώς όπλο σε αυτοάμυνα σε ώρες ανάγκης ακόμα και αναγκαίο εργαλείο για τους γεωργούς.Βοήθημα των βοσκών στο περπάτημα κυρίως σε ορεινές περιοχές που βοσκούσαν τα ζώα τους. Παράλληλα βοηθά στο να πιάνουν τα πρόβατα που θέλουν να τους ξεφύγουν. Σήμερα δεν είναι λίγοι που επιλέγουν να αγοράσουν για να διακοσμήσουν ένα χώρο του σπιτιού τους ή της επιχείρησής του.

Page 105: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Υλικά- κόστος αγοράς

Για την κατασκευή τέτοιου υλικού ,που αποτελεί ένα από τα σύμβολα της κρητικής περηφάνειας και της παράδοσης απαιτείται ένα ξύλο από ψηλό και ίσιο κορμό κυρίως της αμπελιτσιάς που φυτρώνει σε ορεινά μέρη και επομένως δύσκολα εντοπίζεται. Το είδος αυτού του ξύλου και η δουλειά- επεξεργασία που θα του υποβάλλει ο κατασκευαστής θα καθορίσουν και το ύψος της αγοράς της κατσούνας. Ο χρόνος που δαπανάται για την κατασκευή τους είναι μέρες πολλές και συνήθως κοστίζουν από 10-50 ευρώ οπότε αποτελούν συμπληρωματικό μόνο έσοδο ανθρώπων που γνωρίζουν από τους πατεράδες τους αυτή την παραδοσιακή τέχνη.

Page 106: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

I. Λύγισμα ίσιου ξύλουII. Σύρμα στην γωνία

υποστήριξη

Ιδιότητες

Ευλύγιστο και στιβαρό Ύψος: έως 110 εκ.

Η γωνία ως λαβή

Page 107: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΣΗΜΕΡΑ

Δυστυχώς αντικατάσταση από μπαστούνια ( ακριβά υλικά, ακριβά σε κόστος) Ευτυχώς ασχολία ανθρώπων ( κατασκευή,

ιδιοκτησία)

Page 108: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Φρουδάκης Στέλιος , Μιχελιουδάκης Νίκος , Παπαδάκης Ιάσονας , Μποτωνάκης Αντώνης , Ντουσάκης Γιώργος .

Page 109: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΚΟΜΠΟΙ Κόμπος είναι ο συνήθης σφαιροειδής σχηματισμός

που προκύπτει από το δέσιμο άκρης σχοινιού , νήματος ή άλλου μακρόστενου αντικειμένου.

( Γ. Μπαμπινιώτης)Ειδικοί διαβεβαιώνουν ότι οι καταγεγραμμένοι

κόμποι είναι περίπου 4.000. Απλοί , περίπλοκοι, ευφάνταστοι, μαθηματικοί , αναδιπλούμενοι , προσκοπικοί, για πακέτα δώρων , της ιστιοπλοίας και της ορειβασίας.

Κόμποι σαν όμορφες εξισώσεις και κόμποι πολυώνυμα σαν αναδιπλούμενες έλικες πρωτεϊνών. ΄Αλυτος , θεωρείται ο καλούμενος τετραγωνικός κόμπος΄ ενώ τέλειος, αυτός που δεν έχει άκρα.

Ο διασημότερος ιστορικός κόμπος είναι ο Γόρδιος δεσμός.

Page 110: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Από τους άπειρους κόμπους προτιμότερο είναι να ξέρουμε « λίγους και καλούς », λειτουργικούς.Τα χαρακτηριστικά ενός καλού κόμπου:Η ευκολία στο δέσιμο .Η ασφάλεια ( να μη λύνεται μετά το δέσιμο ).Η μεγάλη αντοχή ( το σκοινί να αδυνατίζει στο ελάχιστο δυνατό ).Το να μπορεί να λυθεί μετά τη χρήση και ειδικά αφού έχει δεχθεί φορτίο.

Εμείς στην έρευνά μας θα προσανατολιστούμε στους ναυτικούς κόμπους σαν αυτούς που βλέπουμε στο λιμάνι των Χανίων ή αλλού.

Page 111: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Δε νοείται επαφή κάποιου με τη θα-λασσα χωρίς τη γνώση δημιουργί-ας και χρήσης κόμπων. Οι ναυτικοίδιαφέρουν από τους «στεριανούς»στο ότι ενώ είναι αποτελεσματικοί και μπορούν να αντέξουν μεγάληένταση-πίεση, λύνονται εύκολα. Στη θάλασσα ένα κομμάτι σκοινί μπο-ρεί να χρησιμοποιηθεί ξανά και ξα-νά. Φανταζόμαστε τι θα γινόταν αν πετούσαμε κάθε φορά και από ένα κατεστραμμένο κομμάτι σκοινιού μετόσες ανάγκες χρήσης.Στο τέλος δε

Page 112: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

θα έμενε ούτε κομμάτι για να δέσει το καράβι!Μερικά είδη ναυτικών κόμπων :Καντιλίτσα:

Ο πιο χρήσιμος και ένας από τους πιο απλούς τρόπους κατασκευής θηλιάς στην άκρη ενός σχοινιού. Δένεται και λύνεται εύκολα και δεν γλιστράει. Ονομάζεται και "Βασιλιάς των Κόμπων". Οι κυριότερες χρήσεις του είναι οι εξής:· Για ανύψωση φορτίων.· Για ανύψωση ανθρώπων.· Διασώσεις.

Page 113: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Τρόπος κατασκευής:

1. Διπλώνουμε την άκρη του σχοινιού .2. Περνάμε την άλλη άκρη του σχοινιού μέσα

από την κουλούρα .3. Την φέρνουμε βόλτα γύρω από τα δεξιά προς

τα αριστερά από την ουρά .4. Την περνάμε πάλι μέσα από την κουλούρα .5. Τραβάμε τα σχοινιά όπως φαίνεται στο σχήμα

αφού κανονίσουμε το άνοιγμα της θηλιάς.

Page 114: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Οκτάρι Είναι ένας πανεύκολος και γρήγορος κόμπος

για την άκρη της σκότας ή του μανταριού, που λειτουργεί σαν stopper, για να μην ξεπερνιέται το σχοινί. Λύνεται εύκολα, ακόμα και αν βραχεί.

Page 115: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Σταυρόκομπος Είναι ένας κόμπος που χρησιμοποιείται για να

ενώσουμε δύο σχοινιά του ίδιου πάχους.Κατασκευάζεται ως εξής:1. Σταυρώνουμε τις άκρες των δύο σχοινιών έτσι ώστε η "α" να είναι πάνω από την "β".2. Ξανασταυρώνουμε τις άκρες των δύο σχοινιών έτσι ώστε η "α" να είναι πάλι πάνω από την "β".3. Τραβάμε τα σχοινιά όπως φαίνεται στο σχήμα.

Page 116: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

ΠοδόδεσμοςΕίναι ένας κόμπος που χρησιμοποιείται για να

ενώσουμε δύο σχοινιά διαφορετικού πάχους.Κατασκευάζεται ως εξής:1. Κάνουμε ένα μάτι με το χοντρό σχοινί.2. Περνάμε από κάτω προς τα πάνω την άκρη του λεπτού σχοινιού.3. Την φέρνουμε μία βόλτα γύρω από το χοντρό.4. Την περνάμε μέσα από την βόλτα που σχηματίστηκε.5 Τραβάμε τα σχοινιά όπως φαίνεται στο σχήμα.

Page 117: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ψαλιδιά:Είναι ένας κόμπος που χρησιμοποιείται για να δέσουμε ένα σχοινί πάνω σε ένα πάσαλο, στον κορμό ενός δένδρου ή ακόμη και πάνω σε ένα πιο χοντρό σχοινί.

1. Περάστε τη μια άκρη του σχοινιού κάτω από το ξύλο.2. Γυρίστε το μία φορά γύρω από το ξύλο.3. Πάρτε το άλλη μία φορά κάτω από το ξύλο.4. Όταν το φέρνετε ξανά πάνω, περάστε κάτω από το Χ που δημιουργείτε όταν γυρνάτε το σχοινί γύρω από το ξύλο.5. Σφίξτε τον κόμπο, τραβώντας τις δύο άκριες του σχοινιού.

Page 118: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Απόσταξη

Ορφανουδάκης Βασίλης

Νικηφοράκης Γιώργος

Page 119: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Ιστορία

Η διαδικασία της απόσταξης ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Οι αναφορές όμως που έχουμε δεν αφορούν την παραγωγή τσικουδιάς αλλά την απόσταξη του νερού ή την παρασκευή φαρμακευτικών ουσιών.

Ο Αριστοτέλης περιγράφει στο έργο του «Μετεωρολογικά» τη διαδικασία με την οποία το θαλασσινό νερό μετατρέπεται σε πόσιμο.

Ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης, σημαντικός γιατρός και βοτανολόγος, αλλά και ο σπουδαιότερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας, χρησιμοποίησε τον όρο «άμβυξ» τον 1ο μ.Χ. αιώνα στο έργο του «Περί Ύλης Ιατρικής» για να περιγράψει έναν αποστακτήρα πρωτόγονης μορφής.

Page 120: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Μετά από αιώνες εξέλιξης της τεχνικής και του εξοπλισμού της απόσταξης από διάφορους λαούς ανά τον κόσμο και μετά από τη χρήση της για την παρασκευή διαφόρων υγρών (όπως για παράδειγμα στην αρωματοποιία, στη φαρμακευτική και αργότερα στην ποτοποιία), φτάνουμε στην Κρήτη του 1920. Ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος ψηφίζει νόμο στη Βουλή για την απόσταξη της τσικουδιάς και οι Κρήτες παίρνουν τις πρώτες σχετικές άδειες. Κάπως έτσι ξεκίνησε η παραγωγή τσικουδιάς με τη…σύμφωνη γνώμη του Κράτους. Από τότε, όσοι διαθέτουν σχετικές άδειες, ανάβουν από τις αρχές του Οκτώβρη τα ρακοκάζανά τους και τα σβήνουν τέλη του Νοέμβρη .

Page 121: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Παραγωγή τσικουδιάς Άμβυξ, αλ αμπίκ, λαμπίκος, δηλαδή

αποστακτήρας, δηλαδή… ρακοκάζανο! Είδαμε ότι η απόσταξη είναι μια μέθοδος

διαχωρισμού μειγμάτων. Πως παράγεται όμως η τσικουδιά

Διαδικασία Παραγωγής Τσικουδιάς Βήμα 1ο Καθαρίζουμε τα σταφύλια από τυχών σάπιες

ρόγες και αφαιρούμε τα τσάμπουρα (προαιρετικά, γιατί έχουν ξυλοκαϊνη που ‘βαράει’ στο κεφάλι να μην την μεταφέρουμε στο ποτό)

Page 122: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Βήμα 2οΠατάμε τα σταφύλια ίσα-ίσα να σπάσουν οι

ρόγες και τα βάζουμε στο δοχείο.Αφήνουμε 20-30 εκ. κενό από την κορυφή για να

μην ξεχειλίσουν με το βρασμό.Στρώνουμε από πάνω καθαρά και πλυμένα

ταβλάκια και τα πλακώνουμε με επίσης καθαρές και πλυμένες πέτρες ή μάρμαρα (δεν χρησιμοποιούμε μέταλλα !)

Σκεπάζουμε το δοχείο χωρίς να το σφραγίσουμε για να φεύγουν οι αναθυμιάσεις του βρασμού.

Τα ελέγχουμε κάθε μέρα, την πρώτη βδομάδα τουλάχιστον που ο βρασμός έχει φούρια, να έχει από πάνω μόνο ζουμί και όχι στράφυλα γιατί θα ξιδιάσουν και αντί ρακή θα βγάλουμε ξύδι.

Page 123: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Βήμα 3ο

Μετά από 30-40 μέρες που έχει ολοκληρωθεί ο βρασμός, έχουν μετατραπεί τα σάκχαρα σε οινόπνευμα, στήνουμε τον αποστακτήρα.

Βάζουμε στράφυλα στον αποστακτήρα ανακατεμένα με το ζουμί, τον σφραγίζουμε και τα βράζουμε σε μέτρια φωτιά.

Μόλις πάρει βράση, χαμηλώνουμε τη φωτιά για να γίνει αργά και αβίαστα η απόσταξη.

Ελέγχουμε το δοχείο με το νερό που περνάει το σπιράλ με τον ατμό, να είναι πάντα κρύο και το ανανεώνουμε, για να γίνεται πλήρης η υγροποίηση.

Page 124: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Το πρώτο αποστακτικό υγρό που θα τρέξει το πετάμε γιατί είναι οι υδρατμοί που υπήρχαν στον αποστακτήρα πριν αρχίσει να βράζει. Άλλωστε αν το μετρήσουμε με το γράδο θα δούμε ότι δεν έχει βαθμούς.Αρχίζουμε να συλλέγουμε τη ρακή που είναι 25-28-30 βαθμούς. Αυτό εξαρτάται από το πόσο γλυκά ήταν τα σταφύλια, θα ξεκινήσει η ρακή με υψηλούς βαθμούς.Όσο προχωράει η απόσταξη, οι βαθμοί χαμηλώνουν, θα κατέβουν στους 15-14-13 μέχρι να τρέχει πια νερό. Γι΄αυτό βάζουμε τη ρακή όλη μαζί σε ένα δοχείο και την μετράμε ανά διαστήματα και όταν δούμε ότι έχει γύρω στους 18-19 βαθμούς σταματάμε την απόσταξη.

Page 125: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Αν θέλουμε, κρατάμε λίγη ρακή από την πρώτη υψηλόβαθμη που θα τρέξει να την χρησιμοποιούμε για εντριβές, τώρα που το καθαρό οινόπνευμα είναι πανάκριβο, αυτή είναι η λεγόμενη «πρωτόρακη» .

Page 126: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Πλεκτική- κεντητικήΠρόκειται για παμπάλαιες μα όχι και τόσο ξεχασμένες τέχνες. Για να αξιοποιηθούν απαιτούνται φτηνά υλικά και άφθονη υπομονή. Στη διάρκεια της έρευνάς μας χωρίς να αποσκοπούσαμε σ΄αυτά τα είδη των λαϊκών τεχνών συναντήσαμε παλιά έργα τα οποία και φωτογραφήσαμε. Δεξιά μια απόπειρα δοκιμής μεταξύ άλλων, από την Αντωνία .μας .

Page 127: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Μερικές ακόμα πλεκτές δημιουργίες της γιαγιάς με μεράκι και αγάπη .

Page 128: Οι Λαϊκές τέχνες στα Χανιά

Από την εκδρομή – επιτόπια έρευνα που πραγματοποιήσαμε και στη Βεργίνα- Νάουσα-Θεσσαλονίκη τον Απρίλη του 2015 !