Κάτω Ιταλία Ελληνική διάλεκτος

Καλλιρρόη ΚυριαζήΔημήτρης Παπαθανασίου

Φωφώ ΝούσιαΟικονόμου Μαίρη

Γ2 Π.Π.Γ.Ζ.Σ.

Κατωιταλική διάλεκτος

Τα κατωιταλιώτικα ελληνικά ή

αλλιώς τα γκρεκάνικα ή

γκρίκο, μιλιούνται από τις

ελληνόφωνες κοινότητες των

Γκρεκάνων στα δύο άκρα της

ιταλικής μπότας,στην Απουλία

και την Καλαβρία.

Κατωιταλική διάλεκτος

Προέρχονται είτε από τα δωρικά που μιλιούνταν στις εκεί ελληνικές αποικίες

στη Μεγάλη Ελλάδα είτε ,σύμφωνα με μια άλλη άποψη,από τη μεσαιωνική

ελληνική. Έχουν επηρρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την ιταλική γλώσσα αφού

παρέμειναν αποκομμένα από τον ελληνικό κορμό για μεγάλο χρονικό διάστημα

και εξελίχτηκαν ανεξάρτητα.Γράφονται στο λατινικό αλφάβητο.

Γεωγραφική εξάπλωσηΕπίσημη κατάσταση: Κοινότητες ομιλητών τής Κατωιταλικής διαλέκτου

υπάρχουν σήμερα στη νότια άκρη της Καλαβρίας και στην περιοχή Σαλέντο της

Απουλίας, κοντά στην πόλη Λέτσε. Στο Σαλέντο βρίσκονται εννέα μικρές πόλεις

στην περιοχή Grecìa Salentina (Καλημέρα, Μαρτάνο, Καστρινιάνο ντε Γκρέτσι,

Κοριλιάνο ντ' Οτράντο, Μαλπινιάνο, Σολέτο, Στερνάτια, Ζολίνο, Μαρτινιάνο), με

συνολικό πληθυσμό 40.000 ατόμων. Στην Καλαβρία βρίσκονται εννέα χωριά

στην περιοχή Μπόβα, αλλά ο γραικάνικος πληθυσμός εκεί είναι σημαντικά

μικρότερος.

Η Ιταλική βουλή έχει αναγνωρίσει τη Γραικάνικη κοινότητα του Σαλέντο ως «εθνική και γλωσσική μειονότητα» με την ονομασία Minoranze linguistiche Griche dell'Etnia Griko-Salentina (Γλωσσική μειονότητα της Γκρικο-Σαλεντίνικης εθνότητας).

Προέλευση Σχετικά με την προέλευση των γκρεκάνικων έχουν

διατυπωθεί δύο κύριες θεωρίες:η πρώτη διατυπώθηκε

πρώτα από τον Γερμανό γλωσσολόγο Ροντς ο οποίος

υποστήριξε ότι τα κατωιταλιώτικα είναι απευθείας

απόγονος των δωρικών ελληνικών που μιλιόνταν στη

Μεγάλη Ελλάδα,αφού παρουσιάζουν πολλούς δωρισμούς που δεν συναντώνται

σε καμία άλλη διάλεκτο της ελληνικής, πλην βέβαια της τσακώνικης στην

Πελοπόννησο, άποψη που γίνεται δεκτή από τους περισσότερους 'Έλληνες

γλωσσολόγους.

Προέλευση

Η δεύτερη άποψη ξεκίνησε και είναι δημοφιλής στην Ιταλία.

Σύμφωνα με αυτή τα γκρεκάνικα είναι απόγονος της

βυζαντινής ελληνικής,από την εποχή μετά την οθωμανική

κατάκτηση του ελλαδικού χώρου η οποία είχε σαν επακόλουθο την μετακίνηση

ελληνόφωνων ομάδων από την Πελοπόννησο κυρίως στην Κάτω Ιταλία.

Η επικρατούσα άποψη στο σύνολο των επιστημόνων είναι ότι τα γκρεκάνικα

εξελίχτηκαν από την μεσαιωνική ελληνική αλλά διατηρούν και ένα δωρικό

υπόστρωμα.

Χαρακτηριστικά

Τα κατωιταλιώτικα δεν ανήκουν σε καμία

διαλεκτική ομάδα του Ελλαδικού χώρου,ούτε στις

βόρειες αλλά ούτε και στις νότιες διαλέκτους.

Παρουσιάζουν δικά τους ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά και μάλιστα έχουν διατηρήσει

πολλές δωρικές λέξεις που δεν υπάρχουν στις

άλλες νεοελληνικές διαλέκτους.

Χαρακτηριστικά

Χωρίζονται σε δύο ομάδες τα γκρεκάνικα της Απουλίας ή γκρεκοσαλεντινίκα και

τα γκρεκάνικα της Καλαβρίας.

Σημαντική είναι η επιρροή της ιταλικής τόσο στο λεξιλόγιο και τη φωνολογία,όσο

και στο συντακτικό και τη μορφολογία. Αυτό ήταν φυσική συνέπεια της

απομόνωσης της γλώσσας από τον ελληνικό χώρο η οποία λόγω έλλειψης

λογοτεχνίας στα γκρίκο για να εμπλουτιστεί δανείστηκε από την ιταλική διάλεκτο

της περιοχής.

Λόγοι για την επιβίωση της γλώσσας.

Η επιβίωσή τους μέχρι σήμερα στην απομόνωση

μέσα σε ένα τελείως ξένο περιβάλλον είναι ένα

φαινόμενο εκπληκτικό.

● Ένας από τους λόγους στους οποίους

αυτή οφείλεται είναι ότι οι ελληνόφωνοι

πληθυσμοί λόγω των επιδρομών που έκαναν

πειρατές στα παράλια είχαν αποτραβηχτεί στα

βουνά όπου και συνέχιζαν να ζουν αποκομμένοι μέχρι την

εποχή μας.

Λόγοι για την επιβίωση της γλώσσας.● Ένας άλλος λόγος που επιβίωσαν,όπως διηγείται ένας ηλικιωμένος

Γκρεκάνος είναι το κρύο που έκανε τον χειμώνα και τα παιδιά δεν πήγαιναν

σχολείο επειδή δεν είχαν παπούτσια! Έτσι απέφυγαν την γλωσσική

αφομοίωση της ιταλικής επίσημης.

● Επιπλέον η κίνηση ανάμεσα στον ελλαδικό χώρο και την Κάτω Ιταλία

ουσιαστικά δεν είχε σταματήσει αφού η περιοχή ενισχύθηκε από

ελληνόφωνους πληθυσμούς κατά τη βυζαντινή κυριαρχία της

περιοχής,αλλά και από πρόσφυγες μετά την τουρκική κατάκτηση της

Ελλάδας. Έτσι ενισχύθηκε το ιταλικό ελληνόφωνο στοιχείο με νέο αίμα.

Λεξιλόγιο

Το λεξιλόγιο γενικά είναι επηρεασμένο κυρίως από το ιταλικά της περιοχής και τα επίσημα,ενώ έχουμε σχεδόν παντελή απουσία σλαβικών λέξεων με ελάχιστες τουρκικές.Μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα:

● πλήθος ιταλικών λέξεων (πενσέω=σκέφτομαι,μπριατσεφτώ=μεθάω,κ.α.)

● τροπή του κ σε τσ (τσαι αντί και)

● σίγηση του τελικού ς (άντρα αντί για άντρας)

● τροπή του θ σε τ (τέλω αντί για θέλω)

● δωρικές λέξεις (νασίδα=επίχωση δίπλα στο ποτάμι)

● αποβολή του τ στην αρχή των άρθρων (η=της,ο=το)

Κατάσταση της γλώσσας σήμεραΑπό τις δύο ομάδες τα γκρεκάνικα της Καλαβρίας βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση αφού μιλιούνται

από περίπου 30 χιλιάδες άτομα και επιβιώνουν παρόλο που η περιοχή είναι πεδινή και οι

συγκοινωνίες εύκολες. Αντίθετα στην Απουλία μόνο ένας αριθμός 2000 ατόμων συνεχίζουν να μιλούν

ελληνικά ,ενώ ελάχιστοι από αυτούς είναι κάτω από 35 ετών.

Γενικά τα ελληνικά της Κάτω Ιταλίας βρίσκονται σε κίνδυνο εξαφάνισης ,αφού οι νεότερες γενιές δεν

τα μαθαίνουν και τα θεωρούν ως επαρχιακή γλώσσα που μιλούν οι χωρικοί. Στην επιβίωσή τους δεν

βοηθάει ούτε το γεγονός ότι το επίσημο ιταλικό κράτος τα έχει αναγνωρίσει ως μειονοτική γλώσσα.

Όμως οι νέοι ,έχοντας συνείδηση της καταγωγής τους,δείχνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για την

εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας.

Πολιτισμός

Υπάρχει σημαντική προφορική παράδοση, ενώ ορισμένα τραγούδια και

ποιήματα στην Κατωιταλική είναι δημοφιλή στην Ιταλία και στην Ελλάδα.

Γνωστά μουσικά σχήματα από το Σαλέντο είναι οι Ghetonia και οι Aramirè.

Επίσης, αξιόλογοι Έλληνες καλλιτέχνες όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος και η

Μαρία Φαραντούρη έχουν εκτελέσει κομμάτια στα Γραικάνικα.