2ο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΣχολικό έτος: 2014-2015

Ηθικά διλήμματα στη ζωή: «Τι θα έκανες, αν ήσουν εσύ σ’ αυτή τη θέση;»

Ανάλυση δεδομένων από τις θέσεις των μαθητών Συνεργάστηκαν οι καθηγητές:

Πέτσας Νικόλαος , ΠΕ02Γιαννούδης Γεώργιος, ΠΕ11

Διαδικασία

• Μετά την ολοκλήρωση της διαθεματικής διδασκαλίας με αντικείμενο τα ηθικά

διλήμματα στον αθλητισμό τόσο στην αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη

εποχή, μοιράσαμε στους μαθητές ένα φυλλάδιο με τρία σενάρια.

• Τα τρία σενάρια ακολουθούν σε επόμενες διαφάνειες

• Ζητήσαμε από τους μαθητές να μπουν στο ρόλο του ήρωα του κάθε σεναρίου,

να συναισθανθούν την πίεση από το δίλημμα που είχαν μπροστά τους και να

καταγράψουν τι θα έκαναν, αν έμπαιναν οι ίδιοι στη θέση του ήρωα.

• Τονίστηκε με έμφαση από την αρχή ότι θα έπρεπε να είναι ειλικρινείς, να

πουν τι πραγματικά θα έκαναν οι ίδιοι σύμφωνα με τις ηθικές αρχές και τις

προτεραιότητές τους καθώς και τις ανάγκες- προκλήσεις που θα προέκυπταν.

Διαδικασία

• Τονίστηκε επίσης με έμφαση ότι η ανωνυμία των απαντήσεων θα ήταν

εξασφαλισμένη, διότι κανείς δε θα μπορούσε να καταλάβει τι έγραψε ο

κάθε μαθητής.

• Για να αισθανθούν οι μαθητές απόλυτα ασφαλείς και σίγουροι για την

τήρηση της ανωνυμίας των απαντήσεών τους, ζητήσαμε να καταγράψουν

τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σε κείμενο στον υπολογιστή,

ανώνυμα, με την ίδια γραμματοσειρά (Times New Roman 12), ώστε να

μην ξεχωρίζουν οπτικά τα γραπτά μεταξύ τους.

• Τις ανώνυμες απαντήσεις των μαθητών θα τις συγκέντρωνε κάποιος

συμμαθητής τους μέσα σε εύλογα περιορισμένο και ρητά καθορισμένο

χρονικό διάστημα.

Ηθικό δίλημμα Νο 1: Η πρόκληση των σπουδών

Είσαι στην τρίτη Λυκείου, ετοιμάζονται όλοι οι συμμαθητές σου πυρετωδώς για τις πανελλήνιες εξετάσεις που

θα κρίνουν το μέλλον σας, εσύ είσαι ένας μέτριος μαθητής, που τελευταία τα έχεις παρατήσει, γιατί θεωρείς ότι δεν

έχεις καμιά ελπίδα για εισαγωγή σε μια καλή σχολή.

Μια μέρα, εμφανίζεται στην τάξη σας ένα κύριος ως εκπρόσωπος ενός διάσημου και πανάκριβου

Πανεπιστημίου της Αμερικής και σας δηλώνει ότι η τάξη σας επιλέχθηκε ανάμεσα σε χιλιάδες άλλες, για να δοθεί μια

υποτροφία στο συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο, η οποία περιλαμβάνει δίδακτρα, διαμονή, όλα τα έξοδα πληρωμένα και στο

τέλος των σπουδών μια εξασφαλισμένη θέση εργασίας σε μεγάλη εταιρία.

Η θέση είναι μια, την οποία θα διεκδικήσετε όλοι σας μέσα από γραπτή εξέταση.

Όλοι στην τάξη είναι ενθουσιασμένοι και όλοι ρίχνονται με τα μούτρα στη δουλειά εκτός από σένα, που

θεωρείς ότι δεν έχεις καμία τύχη. Όσο και αν προσπαθήσεις, δεν μπορείς να τα καταφέρεις, αφού τα κενά σου είναι

τεράστια.

Μια μέρα πριν από το διαγωνισμό μπαίνεις στο γραφείο των καθηγητών και έκπληκτος βλέπεις μπροστά σου

τα θέματα. Δε σε βλέπει κανείς, δεν έχεις παρά μονάχα να φωτογραφίσεις με το κινητό σου τα θέματα και μετά να τα

μελετήσεις, ώστε να γράψεις άριστα.

Τι θα κάνεις στη συγκεκριμένη περίπτωση;

Θυμίζουμε πως η θέση είναι μόνο μια, αν πάρεις εσύ τη θέση, όλοι οι άλλοι συμμαθητές σου, που έχουν

δουλέψει πολύ σκληρά, θα αποτύχουν.

Θα άρπαζες αυτή την ευκαιρία;

Ηθικό δίλημμα Νο 2: Χρήματα από το πουθενά

Περπατάς στο δρόμο και μπροστά σου βρίσκεται ένας χαρτοφύλακας. Γεμάτος περιέργεια τον

σηκώνεις, τον ανοίγεις και έκπληκτος βλέπεις ότι μέσα έχει διάφορα έγγραφα και πολλά χρήματα.

Στρέφεις το βλέμμα γύρω σου και διαπιστώνεις ότι δε σε βλέπει κανείς. Παίρνεις βιαστικά το

χαρτοφύλακα και πηγαίνεις στο σπίτι σου. Τον ανοίγεις με την ησυχία σου και βλέπεις ότι ο χαρτοφύλακας

ανήκει σε έναν λογιστή, που προφανώς έκανε ανάληψη χρημάτων, για να πληρώσει τους υπαλλήλους της

εταιρίας όπου εργάζεται.

Σκέφτεσαι ότι τα χρήματα είναι πολλά για σένα, κοντά στα 20.000 ευρώ, με τα οποία μπορείς να

αγοράσεις το laptop και το παιχνίδι που τόσο ήθελες, να αγοράσεις ρούχα που δεν έχεις, το ακριβό ποδήλατο

που έβλεπες με λαχτάρα στη βιτρίνα του ποδηλατάδικου και ταυτόχρονα να βοηθήσεις τον άνεργο,

απελπισμένο πατέρα σου, που δυσκολεύεται πλέον να φέρει ακόμη και γάλα στο σπίτι.

Από την άλλη, σκέφτεσαι ότι ο λογιστής θα υποχρεωθεί να πληρώσει από την τσέπη του αυτά τα

χρήματα που έχασε και ίσως να χάσει και τη δουλειά του. Σκέφτεσαι ότι και αυτός θα έχει ένα παιδί σαν και σένα

και θα είναι άδικο να χρεωθεί ένα τέτοιο μεγάλο ποσό αλλά και να χάσει τη δουλειά του.

Αμέσως έρχεται ξανά στο μυαλό σου η εικόνα του laptop, του ποδηλάτου, του παιχνιδιού, της

χαρούμενης και ανακουφισμένης εικόνας του άνεργου πατέρα.

Τελικά, ποια είναι η απόφαση που θα πάρεις;

Παραγοντική ανάλυση Μετά τη συγκέντρωση των γραπτών δεδομένων μελετήθηκαν εκτενώς οι θέσεις

των μαθητών, έγινε δηλαδή ανάλυση κατά θέμα, κατηγορίες.

Άμεσα, προέκυψαν κατηγορίες (παράγοντες), που περιγράφουν τις σκέψεις και

τα συναισθήματα των μαθητών.

Την ύπαρξη ή απουσία ψυχολογικής πίεσης εξαιτίας των διλημμάτων με τα

οποία ήταν αντιμέτωποι στις επιλογές που έκαναν.

Ιδιαίτερη αξία είχε η αιτιολόγηση των επιλογών των μαθητών.

Άλλωστε, αυτό ζητήθηκε με έμφαση από τους μαθητές, να αιτιολογήσουν

δηλαδή την κάθε τους απόφαση:

«Τι θα έκανες, αν ήσουν εσύ στη θέση του ήρωα, και γιατί θα το έκανες;»

Παράγοντες 1ου και 2ου διλήμματος

Α. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΛΗΜΜΑΤΟΣ (ναι – όχι).

Από τα πιο σημαντικά στοιχεία της ανάλυσης είναι η αναγνώριση της ύπαρξης

του διλήμματος.

Η αναγνώριση της ύπαρξης του διλήμματος περιγράφει τη συναισθηματική –

ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, δείχνει το ηθικό ζύγισμα, την πιθανότητα

πρόκρισης της μιας ή της άλλης επιλογής.

Αντίθετα, η κατηγορηματική άρνηση της ύπαρξης δείχνει την τάση του ατόμου

να είναι σίγουρο για την επιλογή του.

Στην περίπτωση αυτή η πιο συνήθης τοποθέτηση ήταν προς το ΟΧΙ, δηλαδή το

άτομο θα συμπεριφερθεί ξεκάθαρα σύμφωνα με τους προσωπικούς και

κοινωνικούς ηθικούς κανόνες.

Παράγοντες 1ου και 2ου διλήμματος

Β. ΕΠΙΛΟΓΗ – ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Οι μαθητές δήλωσαν τι θα έκαναν μπροστά σε ένα τέτοιο ηθικό δίλημμα. Μπήκαν

στη θέση του ήρωα και τις περισσότερες φορές δήλωσαν ξεκάθαρα ότι:

α) «ΝΑΙ, Θα το έκανα» (ήταν η μειοψηφία, αλλά ήταν ξεκάθαρη και τεκμηριωμένη

η απόφασή τους να ενδώσουν στον πειρασμό και να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία).

β) «ΟΧΙ, δεν θα το έκανα», μια απόφαση ξεκάθαρη και τεκμηριωμένη.

Όμως προέκυψε και ένας τρίτος παράγοντας, που ονομάσθηκε:

γ) «Ναι μεν, αλλά», όπου άτομα ενώ πήραν μια αρχική αρνητική απόφαση,

(συνήθως ότι δεν θα το έκαναν), κάπου στην πορεία, από τα συμφραζόμενα

προέκυψε ότι η πραγματική τους πρόθεση δεν ήταν και τόσο ξεκάθαρη και το

πιο πιθανό ήταν να υπέκυπταν στον πειρασμό να ενδώσουν .

ΛΟΓΟΙ1. Γιατί αξίζει ο κόπος, είναι σημαντικό το όφελος.

« …θα καθορίσει όλη μου τη ζωή οικονομικά, κοινωνικά…»

2. Γιατί αν δεν το κάνω εγώ, θα το κάνουν οι άλλοι.« … εάν εγώ δεν φωτογράφιζα τα θέματα, ίσως κάποιος άλλος θα το έκανε…»

3. Γιατί κανείς δε χάνεται, αυτοί που θα αδικηθούν θα βρουν

κάποια στιγμή το δρόμο τους.«... Οι συμμαθητές μου δεν θα έχαναν κάτι πολύτιμο, απλώς κάποιες ώρες διαβάσματος…»

4. Γιατί η ηθική είναι πρόσχημα για τους αδύνατους. «…οι άνθρωποι επικαλούνται την ηθική είτε προσχηματικά είτε γιατί οι ίδιοι είναι σε αδύναμη

κοινωνική θέση…»

Αιτιολόγηση επιλογών: α) «ΝΑΙ, Θα το έκανα»

Αιτιολόγηση επιλογών: β) «ΟΧΙ, δε θα το έκανα»

Οι λόγοι για τους οποίους δήλωσαν οι μαθητές ότι δεν θα υπέκυπταν στον πειρασμό

και δεν θα εκμεταλλεύονταν την ευκαιρία χωρίστηκαν σε δυο κατηγορίες, που

καθορίζουν τόσο τα κίνητρά τους όσο και το περιθώριο της ηθικής ανοχής.

1) Λόγοι εσωτερικοί ( λόγοι ηθικών αξιών και αρχών, συνείδησης, αλτρουισμού,

ηθικής ανταμοιβής).

2) Λόγοι εξωτερικοί (λόγοι πίεσης, φόβου, ωφελιμιστικοί λόγοι).

Συγκεκριμένα, στην πρώτη περίπτωση θα έλεγαν ΟΧΙ και θα το έλεγαν λόγω ηθικών

αρχών, στη δεύτερη όμως περίπτωση θα αρνούνταν για λόγους εξωτερικούς, όχι δηλαδή

επειδή το πίστευαν τόσο πολύ όσο γιατί θα ήταν αναγκασμένοι να το κάνουν.

Αυτό σημαίνει ότι αληθινή άρνηση, ηθική αντίσταση υπάρχει

μόνο στην πρώτη περίπτωση, όταν το κάνουν για εσωτερικούς

λόγους.

1. Για λόγους εσωτερικούς (ηθικές αξίες, συνείδηση, αλτρουισμός, ηθική ανταμοιβή)

ΛΟΓΟΙ

i. Γιατί σκέφτομαι τους άλλους, νοιάζομαι για το τι θα απογίνουν.

«…θα ήταν τρομερά άδικο για τους υπόλοιπους συμμαθητές μου, που έχουν δουλέψει σκληρά…»

ii. Γιατί θα έχω την ηθική ικανοποίηση ότι αντιστάθηκα στον πειρασμό.

« …και θα αισθανθώ περήφανος που αντιστάθηκα και έκανα αυτό που έπρεπε…»

iii. Γιατί …έτσι έμαθα από μικρός στο περιβάλλον που μεγάλωσα. Για λόγους ηθικής

διαπαιδαγώγησης .

« …μια από τις βασικές μου αρχές στη ζωή μου είναι να αποκτάω τα πάντα με τίμιο τρόπο…»

iv. Γιατί θα έχω ανταπόδοση για την πράξη μου, θα αμειφθώ ηθικά.

«… το καλό επιστρέφεται σε καλό…»

v. Για συνειδησιακούς λόγους.

«… θα άκουγα τη φωνή της συνείδησης…»

Αιτιολόγηση επιλογών: β) «ΟΧΙ, δε θα το έκανα»

2. Για λόγους εξωτερικούς (πίεση, φόβος, ωφελιμιστικοί λόγοι)ΛΟΓΟΙ

i. Γιατί δεν αξίζει ο κόπος, ίσως να το έκανα, αν το δίλημμα ήταν ακόμη πιο προκλητικό και δελεαστικό.

«…θα σκεφτόμουνα αν όντως πραγματικά αξίζει να… και πιστεύω πως θα έφτανα στο συμπέρασμα πως δεν αξίζει…»,

«… στην περίπτωση που τα έπαιρνα αυτά τα χρήματα, θα με βοηθούσαν μόνο για μικρό χρονικό διάστημα…»

ii. Γιατί έτσι θα αποφύγω τις τύψεις και τις ενοχές και ταυτόχρονα θα έχω τη συνείδησή μου καθαρή.

«… θα επέλεγα τον ηθικό δρόμο, γιατί διαφορετικά θα με καταδίωκαν οι τύψεις και οι ενοχές…»

iii. Γιατί δε θα μπορούσα να το δικαιολογήσω στους δικούς μου.«… και τι θα έλεγα στους γονείς μου, που βρήκα όλα αυτά τα χρήματα;»

iv. Γιατί φοβάμαι μήπως με πιάσουν – μήπως κατηγορηθώ και διωχθώ γι’ αυτό που έκανα.«…αν έμπαινε κάποιος καθηγητής και με έβλεπε, θα έπαιρνα αποβολή…»

v. Γιατί θα φανώ ανεπαρκής και θα αντιμετωπίσω αξεπέραστες δυσκολίες, όταν θα βρεθώ αντιμέτωπος με τις υποχρεώσεις τόσο απαιτητικών σπουδών.

«…θα αντιμετωπίσω εκεί τεράστιες δυσκολίες … αφού είμαι μέτριος μαθητής…»

vi. Γιατί θα έχω υλική ανταπόδοση για την πράξη μου, θα αμειφθώ υλικά για την πράξη μου.

«.. Και σε ανταπόδοση θα ζητούσα από το λογιστή να προσλάβουν τον πατέρα μου στην εταιρία του…»«… ίσως ο λογιστής μας προσφέρει κάποιο χρηματικό ποσό, για να μας ευχαριστήσει…»

Αιτιολόγηση επιλογών: Β) «ΟΧΙ, δε θα το έκανα»

Αιτιολόγηση επιλογών: Γ) «Ναι μεν, αλλά …»

ΛΟΓΟΙ1. Γιατί, τελικά, θα έχω πρακτικά οφέλη.

«… να επιστρέψω τα χρήματα, αφού εξασφαλίσω ότι θα πάρω τη νόμιμη αμοιβή…»«… δεν είναι ηθικά σωστό… αλλά… ίσως να κρατούσα ένα μικρό ποσό…»

2. Γιατί, τελικά, θέλω να τα έχω καλά με τον εαυτό μου («και η πίτα σωστή και ο σκύλος χορτάτος»). «…θα φωτογράφιζα τα θέματα με την προϋπόθεση ότι στην αρχή θα μελετούσα την εξεταστέα ύλη…»«…θα σκεφτόμουν αν όντως αξίζει να στερήσω από τον εαυτό μου μια τέτοια σπάνια ευκαιρία ζωής…»

3. Γιατί, τελικά, δε με συμφέρει, δεν αξίζει ο κόπος για να το κάνω«…θα το έκανα, για να αποδείξω σε όλους ότι αξίζω… μετά όμως θα σκεφτόμουν πρακτικά …οι δυσκολίες που θα αντιμετώπιζα… θα μου έλειπαν οι φίλοι και η οικογένεια… οι απαιτήσεις του Αμερικάνικου Πανεπιστημίου θα ήταν υψηλές…»

4. Γιατί, τελικά, την τελευταία στιγμή… «το πολύ πολύ, να έριχνα μια ματιά στο πρώτο θέμα…»

Το γεγονός της κλοπής των κινητών και του ταμείου της τάξης ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για όλο

το σχολείο. Το σοκ ήταν μεγάλο, οι καθηγητές και οι γονείς ταράχθηκαν και την ίδια ημέρα συγκάλεσαν

συνέλευση, για να αποφασίσουν πώς θα χειριστούν το θέμα. Η αστυνομία επιλήφθηκε ήδη της

υπόθεσης, δήλωσε όμως αδυναμία να τη διαλευκάνει, γιατί επρόκειτο για μαθητές, ανηλίκους, και δεν

είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τις συνηθισμένες μεθόδους που ακολουθούνται σε αυτές τις

περιπτώσεις.

Οι σχέσεις των μαθητών της τάξης έγιναν διαταράχθηκαν, αφού όλοι υποπτεύονταν όλους. Για σένα το

γεγονός της κλοπής ήταν ένα τεράστιο σοκ, ποτέ στη ζωή σου δε βρέθηκες μπροστά σε μια τέτοια

κατάσταση και δεν μπορούσες να φανταστείς ποιος θα μπορούσε να το κάνει.

Μια μέρα στο σπίτι του καλύτερου φίλου σου είδες το πανάκριβο χαμένο κινητό μιας συμμαθήτριάς

σου. Η γη έφυγε κάτω από τα πόδια σου, αφού συνειδητοποίησες ότι ο καλύτερος φίλος σου ήταν ο

δράστης της κλοπής.

Ξαφνικά, βρίσκεσαι αντιμέτωπος με μια σειρά από επιλογές. Από τη μια η φιλία, από την άλλη η

απαράδεκτη παρανομία. Από το μυαλό σου περνούν δεκάδες σκέψεις και προσπαθείς να αποδώσεις

δικαιοσύνη, που να ταιριάζει στη φιλία σου και με τον δράστη αλλά και με τα θύματα της κλοπής.

Τι θα έκανες, αλήθεια;

Ηθικό δίλημμα Νο 3: Η δοκιμασία μιας φιλίας

Παράγοντες 3ου διλήμματοςΑ. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΛΗΜΜΑΤΟΣ (ναι – όχι).

Και σ’ αυτό το σενάριο ήταν δεδομένη η ψυχολογική πίεση των μαθητών, όχι

μόνο λόγω του διλήμματος αλλά και γιατί πρόκειται για μια αληθινή ιστορία την

οποία βιώσαν έντονα πριν από λίγο καιρό.

Το δίλημμα ήταν πώς θα αντιμετώπιζαν το ζήτημα να αποκαλύψουν το φίλο

τους ως δράστη της κλοπής.

«… με τη διαπίστωση πως ο φίλος μου είναι ο δράστης θα γκρεμίζονταν όλα τα συναισθήματα που θα είχα

έως τώρα γι’ αυτόν…»

«… θα βρισκόμουν σε μια τρομερά δύσκολη θέση…»

Όλοι δήλωσαν έντονα συναισθήματα και αμηχανία στο χειρισμό της

κατάστασης.

Από εκεί και πέρα, το επόμενο και πιο σημαντικό ήταν οι ενέργειες που

ανέφεραν οι μαθητές, πώς δηλαδή θα χειρίζονταν το θέμα.

1. Θα απευθυνθώ άμεσα στη διευθύντρια ή στους καθηγητές του σχολείου.«… θα το έλεγα σε έναν καθηγητή που εμπιστεύομαι και θα τον παρακαλούσα να μην του φερθεί με άσχημο τρόπο…»«… θα πήγαινα διακριτικά στη διευθύντρια και θα συζητούσα το θέμα έτσι, ώστε να το χειριστούν εκείνοι όπως πιστεύουν πως είναι καλύτερα…»

2. Θα δώσω συμβουλές στο δράστη: να αναλάβει τις ευθύνες του, να αναλογιστεί τι έκανε, να επιλύσει το πρόβλημα.«… θα συμβούλευα τη φίλη μου… να αναλογιστεί τι έκανε… να παραδώσει το τηλέφωνο στον κάτοχο ζητώντας ειλικρινή συγνώμη…»

3. Θα συζητήσω μαζί του, για να βρω τα αίτια, τους λόγους για τους οποίους έκανε τη συγκεκριμένη πράξη.«… θα προσπαθούσα να συζητήσω μαζί του για να δω ποιο πρόβλημα τον ώθησε στο να πράξει μια τόσο απαράδεκτη ενέργεια και να τον βοηθήσω να λύσει αυτό το πρόβλημα…»

4. θα εφαρμόσω μια στρατηγική, θα κάνω μια σειρά από κινήσεις.«… θα ακολουθούσα μια τακτική …. στην αρχή θα τον ρωτούσα … μετά θα τον συμβούλευα… και στο τέλος θα… Αν το δεχόταν θα … διαφορετικά…»

5. Θα απευθυνθώ πρώτα στους γονείς μου. «… ενημερώνω του γονείς μου και αφήνω σε αυτούς να γνωστοποιήσουν το θέμα στη

διευθύντρια…»

Παράγοντες 3ου διλήμματος Β) ΕΠΙΛΟΓΕΣ (τι θα κάνω)

1. Για συμμόρφωση - παραδειγματισμό: α) Του φίλου, που πρέπει να αλλάξει, να διορθώσει το λάθος του και να μην το

ξανακάνει.«… θα δώσω την ευκαιρία στο φίλο μου να καταλάβει το μέγεθος της πράξης, τις συνέπειες… να αλλάξει … και να μην το ξανακάνει»

β) Των άλλων, για τους οποίους το γεγονός αυτό πρέπει να αποτελέσει ένα ηθικό παράδειγμα.

«… για να το μάθουν και οι άλλοι και να μην τολμήσει και άλλος να κάνει κάτι τέτοιο…»

γ) Για να δοθεί ένα ηθικό δίδαγμα σε όλους.«… θα ήθελα όλοι οι μαθητές να καταλάβουν ότι το άδικο πάντα αποκαλύπτεται και θριαμβεύει η αλήθεια…»

2. Αποκατάσταση της ψυχικής ηρεμίας του ίδιου του θύτη.«… να πει την αλήθεια, για να ηρεμίσει και αυτός…»

3. Αποκατάσταση – επαναφορά του καλού κλίματος μέσα στην τάξη.« … για να αποκατασταθεί το κλίμα μέσα στην τάξη και το σχολείο…»

4. Για να μην αισθάνομαι συνένοχος σε μια τέτοια πράξη.«… μέσα μου θα ένιωθα κι εγώ συνένοχος στην κλοπή…»

Παράγοντες 3ου διλήμματος Γ) Αιτιολόγηση επιλογών: Γιατί θα κάνω ό,τι κάνω.

1. Η φιλία πάνω από όλα. Συμπαράσταση – βοήθεια στο φίλο/η.«… παρόλα αυτά θα συνέχιζα να κάνω παρέα και να συμπαραστέκομαι σε αυτόν, γιατί δεν μπορεί να

απομονωθεί για μια πράξη που έκανε σε μια στιγμή αδυναμίας…»

«… θα της έλεγα να μη στενοχωριέται και ότι αυτό θα έμενε ανάμεσά μας…»

2. Αποστάσεις: μια τέτοια πράξη είναι καθοριστική και δηλώνει το

ηθικό ποιόν του ανθρώπου.

«… δε θα μπορούσα να τον δω ξανά με τον ίδιο τρόπο, πάντα θα σκέφτομαι αυτή την πράξη

του …»

3. Η μελλοντική σχέση θα εξαρτηθεί από την ειλικρινή μεταμέλεια του

φίλου/φίλης.«… αν δεν εξέφραζε τύψεις και ενοχές γι αυτό που έκανε, τότε η φιλία μας θα τερματιζόταν… δε θα άξιζε

να είναι φίλος μου…»

Άλλοι Παράγοντες του 3ου διλήμματοςΔ) Το μέλλον της σχέσης

Συμπεράσματα • Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι τα δυο πρώτα σενάρια είχαν παρόμοιους

παράγοντες.

• Έτσι, εξετάσθηκαν ξεχωριστά σε σχέση με το τρίτο σενάριο.

• Από την ανάλυση των δεδομένων φάνηκε ότι οι μαθητές σε ένα βαθμό θέλησαν να είναι αρεστοί

και να μην εκτεθούν ηθικά, ότι δηλαδή ενδίδουν στην πρόκληση.

• Αυτό φάνηκε από τη μερική αντιφατικότητα των επιχειρημάτων τους.

• Ενώ, δηλαδή, δήλωναν κατηγορηματικά ότι δε θα ενέδιδαν, στη συνέχεια, με την ανάπτυξη των

επιχειρημάτων τους, άρχισαν σιγά - σιγά να υποχωρούν από αυτή τη θέση τους, αν βάζουν λίγο

έχω και πολύ «νερό στο κρασί τους».

• Αυτή η μεταστροφή τους πιθανόν να οφείλεται στο γεγονός ότι οι μαθητές αισθάνθηκαν μια

σχετική πίεση και η ασφάλεια της ανωνυμίας δεν ήταν και τόσο ισχυρή, καθώς

συνειδητοποιούσαν ότι αποτελούν μέρος ενός μικρού συνόλου μόλις 26 μαθητών. Υπήρχε δηλαδή

ο ενδόμυχος φόβος μήπως ο αναγνώστης τους αναγνωρίσει μέσα από το κείμενό τους.

Συμπεράσματα

Τα δυο πρώτα σενάρια

• Οι μαθητές στην πλειοψηφία τους δήλωσαν ότι δεν θα ενέδιδαν στον πειρασμό.

• Ελάχιστες ήταν οι απόψεις ότι θα εκμεταλλεύονταν την περίσταση, θα έλεγαν ΝΑΙ

στην ευκαιρία, χωρίς να έχουν ηθικές αναστολές.

• Οι μαθητές που πήραν μια τέτοια θέση την τεκμηρίωσαν με ένα σκληρό κυνισμό,

που κυριαρχεί στην κοινωνία μας.

(« … εάν δε φωτογράφιζα εγώ τα θέματα, ίσως κάποιος άλλος θα το έκανε…»

«…οι άνθρωποι επικαλούνται την ηθική είτε προσχηματικά είτε γιατί οι ίδιοι είναι σε αδύναμη

κοινωνική θέση…»).

Συμπεράσματα Τα δυο πρώτα σενάρια

• Από αυτούς που δήλωσαν ότι δε θα ενδώσουν, θα πουν ΟΧΙ στην πρόκληση (ήταν η συντριπτική

πλειοψηφία) ένα μέρος το έκανε για εσωτερικούς λόγους, δηλαδή συνειδησιακούς, ηθικούς,

αρχών, αλτρουισμού.

• Όμως, ένα μέρος από αυτούς που είπαν ΟΧΙ το έκανε για λόγους εξωτερικούς, δηλαδή

α) από φόβο (μήπως τους πιάσουν, μήπως κατηγορηθούν, για να τα έχουν καλά με τον εαυτό τους)

β) γιατί δεν άξιζε ο κόπος, το αντάλλαγμα

γ) επειδή δε θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία

δ) για να αμειφθούν υλικά για την πράξη τους.

• Τέλος, υπήρξε ένα μέρος (μικρό σχετικά), ίσως αυτό που ήταν σε πιο μεγάλη σύγχυση που ενώ

ξεκίνησε με μια αρχική τοποθέτηση στο όχι, στην πορεία, μέσα από τη δικαιολόγηση της επιλογής

πήγαινε προς την αντίθετη άποψη, να κερδίσει δηλαδή έστω κάτι από την ευκαιρία.

• Η περίπτωση αυτή είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αντικατοπτρίζει την κυρίαρχη τάση στην

κοινωνία μας απέναντι σε τέτοιου είδους διλήμματα όπου, ενώ θέλουν να φερθούν σύμφωνα με

ηθικούς κανόνες τελικά επηρεάζονται από τις ανάγκες τους.

Συμπεράσματα Οι διαφορές μεταξύ των δυο διλημμάτων.

• Ένα άλλο ισχυρό στοιχείο που προέκυψε από την ανάλυση των δεδομένων ήταν ότι οι

ίδιοι μαθητές έδειξαν διαφορετική συμπεριφορά μπροστά στα δυο διλήμματα.

• Στο πρώτο δίλημμα, που οι αρνητικές συνέπειες για τους άλλους (οι συμμαθητές που

θα έχαναν την ευκαιρία των σπουδών) ήταν σχετικά πιο μικρές και πιο μακρινές, οι

μαθητές έδειξαν μια μεγαλύτερη άνεση να … «βάλουν λίγο νερό στο κρασί τους» και

σχετικά πιο εύκολα να δείξουν ότι θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία.

• Στο δεύτερο δίλημμα, που οι αρνητικές συνέπειες για τους άλλους (ο λογιστής που θα

έχανε τη δουλειά του και θα έπρεπε να βάλει τα χρήματα από την τσέπη τους) ήταν πιο

απτές, σκληρές, δυσάρεστες. Οι μαθητές, στην περίπτωση αυτή πρόβαλαν μια πιο

σταθερή, μεγαλύτερη ηθική αντίσταση στον πειρασμό να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία.

Συμπεράσματα

Το τρίτο δίλημμα

• Στο τρίτο δίλημμα η ψυχολογική πίεση ήταν δεδομένη, καθώς ένα μεγάλο

κομμάτι της ιστορίας ήταν πραγματικό γεγονός που συνέβη μέσα στην τάξη.

• Το δίλημμα εδώ αφορούσε το πώς το άτομο θα αντιμετώπιζε το φίλο του,

που προφανώς ήταν ο δράστης.

• Η πρώτη ένδειξη έδειξε σοβαρότατη σύγχυση, αμηχανία και ψυχική ένταση.

• Από κει και πέρα ενδιαφέρον παρουσίαζε ο χειρισμός της κατάστασης, τι θα

έκανε δηλαδή το άτομο, για ποιο λόγο θα το έκανε, ποιες θα ήταν οι

συνέπειες και, τέλος, ποιο θα ήταν το μέλλον αυτής της φιλικής σχέσης.

Συμπεράσματα

Το τρίτο δίλημμα: ενέργειες μαθητών με σειρά προτεραιότητας :

α) Διαβούλευση – συζήτηση για τα αίτια της πράξης

β) Ειδική στρατηγική, για να λυθεί το θέμα, ώστε και ο φίλος να απελευθερωθεί από τη

δύσκολη θέση που βρίσκεται αλλά και δικαιοσύνη να απονεμηθεί (συγγνώμη, επιστροφή

κινητών, αποκατάσταση θυμάτων)

• Στην περίπτωση που δεν ευοδωθούν αυτές οι ενέργειες, επόμενη επιλογή ήταν να

απευθυνθούν οι μαθητές είτε σε έμπιστους καθηγητές είτε κατευθείαν στη διεύθυνση.

• Μια εναλλακτική επιλογή ήταν να ζητήσουν τη βοήθεια των γονέων τους

• Ελάχιστες ήταν οι περιπτώσεις που δεν ακολούθησαν οι μαθητές αυτή τη σειρά και δήλωσαν

ότι θα κατέφευγαν κατευθείαν στην καταγγελία του φίλου.

• Όλες αυτές οι επιλογές δηλώνουν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των μαθητών για το φίλο τους, που

αντιμετωπίστηκε σχεδόν σαν ένα δεύτερο θύμα αυτής της ιστορίας. Αυτό φάνηκε και από την

αιτιολόγηση των επιλογών.

Συμπεράσματα Το τρίτο δίλημμα: αιτιολόγηση επιλογών και συνέπειες.

• Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίαζε η αιτιολόγηση των μαθητικών επιλογών και κυρίως οι

συνέπειες που θα είχαν αυτές οι επιλογές.

• Κυρίαρχος λόγος ήταν το ηθικό δίδαγμα που θα προέκυπτε, η συμμόρφωση και ο

παραδειγματισμός τόσο του ίδιου του θύτη όσο και των υπόλοιπων μαθητών.

• Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να επέλθει μέσα στην τάξη η ηρεμία και να αποκατασταθεί το

κλίμα εμπιστοσύνης που τόσο πολύ διαταράχθηκε.

• Εντύπωση προκάλεσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έδειξαν για την ψυχική και ηθική

αποκατάσταση και του ίδιου του θύτη, αφού αντιμετωπίστηκε ως παραστρατημένος -

παραπλανημένος ή και άρρωστος ψυχικά, ο οποίος τελικά έχει την ανάγκη της ψυχικής

εξισορρόπησης και ηρεμίας.

• Τέλος, ένας επιπλέον λόγος ήταν και η αποκατάσταση της ψυχικής ηρεμίας και του ίδιου του

ατόμου, αφού αυτή η ιστορία πραγματικά το συντάραξε και το έκανε να αισθανθεί ότι ήταν

μέρος αυτού του προβλήματος.

Συμπεράσματα

Το τρίτο δίλημμα: το μέλλον της σχέσης

• Το τελευταίο συμπέρασμα αφορούσε το μέλλον αυτής της φιλικής σχέσης.

• Από τις απαντήσεις των μαθητών προέκυψε ότι σε μεγάλο βαθμό η σχέση αυτή θα

εξαρτιόταν από τις αντιδράσεις του δράστη:

1. Αν ο δράστης ανταποκρινόταν θετικά στη διαβούλευση και έδειχνε ειλικρινή

μεταμέλεια, η φιλία όχι μόνο δε θα χαλούσε, αλλά θα γινόταν ακόμη πιο ισχυρή

και στέρεα.

2. Αν ο δράστης δεν έδειχνε ειλικρινή μεταμέλεια υπήρξαν δυο διαφορετικές

απόψεις:

Α) Για κάποιους η φιλία είναι τόσο ισχυρή που δε χαλάει για κανένα λόγο

Β) Για άλλους μια τέτοιου είδους συμπεριφορά είναι καθοριστική με αποτέλεσμα

είτε να υπάρξουν αποστάσεις και μια σχετική ψύχρανση της σχέσης είτε η

σχέση να οδηγηθεί σε οριστική ρήξη.