1

Από τη Βεργίνα στην Αμφίπολη

Πολιτιστικό πρόγραμμα 4ου Λυκείου Χανίων

2

Συμμετέχοντες μαθητές Α΄Λυκείου

Αγγελάκη Πωλίνα

Αδαμάκη Μαρία

Αλευράκη Ευαγγελία

Αναστασάκης Γιάννης

Αναστασίου Μάγδα

Ανδρονικάκη Χριστίνα

Ανωμεριανάκη Ξένια

Καλογεράκης Αλέξανδρος

Καλογεράκης Γεώργιος

Κανέλλη Μαρίνα

Καπιδάκης Σαράντος

Κοκολάκη Αικατερίνη

Κορομηλά Μαρία

Κρασουδάκης Γιάννης

Παπαηλιάκη Χριστίνα

Παυλιουδάκη Δώρα

Πριναράκη Μαρία

Σινιοράκη Γεωργία

Υπεύθυνη καθηγήτρια : Αρχοντάκη Στεφανία ΠΕ02

Βοηθός καθηγητής και συνοδός στην εκπαιδευτική εκδρομή: Χατζής Αθανάσιος Πε04

3

1. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β’ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Φίλιππος της Μακεδονίας ή Φίλιππος Β΄ o Μακεδών ήταν ο βασιλιάς πουέκανε τη Μακεδονία ισχυρό κράτος, ένωσε υπό την ηγεμονία του ταυπόλοιπα ελληνικά κράτη και προετοίμασε στην ουσία την κατάκτηση της

Περσίας και του μεγαλύτερου μέρους του τότε γνωστού κόσμου από τον γιό τουΜέγα Αλέξανδρο.

ΟΟ Φίλιππος Β΄ γεννήθηκε το 382 π.Χ. στην Πέλλα, ήταν τριτότοκος γιος του βασιλιάτης Μακεδονίας Αμύντα Γ΄ και της Ευρυδίκης και ο ισχυρότερος και επιφανέστεροςΈλληνας της εποχής του, ένας ηγέτης, σημαδεμένος από τις μάχες της νεότητας του.Mε μία σειρά θεμελιωδών μεταρρυθμίσεων στο σύνολο της δομής του βασιλείουτου κατάφερε να εισέλθει δυναμικά στο προσκήνιο των ελληνικών υποθέσεων σταμέσα του 4ου αιώνα π.Χ.

Το έργο του Φιλίππου Β’ χωρίζεται στους εξής τομείς:

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

Δημιουργώντας τον πρώτο μεγάλο Μακεδονικό στρατό ο Φίλιππος, επέτρεψε μέσασε σαράντα χρόνια στον βασιλικό οίκο της Μακεδονίας να κυριαρχήσει, πρώταστους γείτονες της χερσονήσου του Αίμου, έπειτα στην Ελλάδα και το Αιγαίο, καιτέλος στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, μέχρι τον Ινδό ποταμό. Σε μεγάλουςσχηματισμούς και επί σχετικά ομαλού εδάφους, το πεζικό οπλισμένο με σάρισες,ήταν ακαταμάχητο αν οι άνδρες ήταν καλά εκγυμνασμένοι.

Οι ίδιοι όμως στρατιώτες, αν καλούνταν να δράσουν υπό συνθήκες που απαιτούσαναντοχή και σε ανώμαλο έδαφος, ήταν προφανώς οπλισμένοι με το συμβατικό δόρυτου οπλίτη και ασπίδα, και ήταν ικανοί να καλύψουν γρήγορα μεγάλες αποστάσεις.Ο Φίλιππος ήταν επίσης οπαδός της σκληρής εξασκήσεως και της πειθαρχίας. Ουποχωρητικός ελιγμός και ενώ είχε ήδη αρχίσει η σύγκρουση, κατά μια από τιςπρώτες φάσεις της μάχης της Χαιρώνειας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Στα χρόνια του Φιλίππου αρχίζει να χρησιμοποιείται για το Μακεδονικό πεζικό οόρος φάλαγγα. Εδώ οφείλουμε να πούμε ότι ο Φίλιππος ασχολήθηκε, στο ξεκίνηματης βασιλείας του, με την αναδιοργάνωση του στρατού και μέσα σ’ έναν χρόνοολοκλήρωσε τον ανασχηματισμό του ή ορθότερα την επανίδρυσή του, όπως μας

4

ταξιαρχίες τη μια μετά την άλλη), αποτελούσαν τάξεις. Μία τάξις (ταξιαρχία κατά τον σημερινό προσδιορισμό και όχι τάγμα, όπως φαίνεται από τον αριθμό των ανδρών που αποτελούσαν την εν λόγω μονάδα) είχε περί τούς χιλίους πεντακόσιους άνδρες, οι οποίοι κατάγονταν πάντα από κάποια συγκεκριμένη περιοχή της Μακεδονίας.

Όπλο συνηθισμένο και χαρακτηριστικό της Μακεδονικής φάλαγγας ήταν η σάρισα, δόρυ μακρύ, που έφτανε σε μήκος τα πεντέμισι μέτρα. Η σάρισα θα πρέπει να ήταν εφεύρημα και καινοτομία του Φιλίππου, γιατί αν την κατείχε ενωρίτερα το Μακεδονικό πεζικό, θα το γνωρίζαμε. Η σάρισα απαιτούσε, λόγω του μήκους της, τη χρήση και των δύο χεριών του πεζού στρατιώτη, κι έτσι προέκυψε φυσιολογικά η μικρότερη και ελαφρότερη ασπίδα, η οποία είχε διάμετρο εξήντα εκατοστών περίπου.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

O Φίλιππος ανέτρεψε σε πολλά τον παραδοσιακό τρόπο ζωής των Μακε δόνων, ενώ άλλαξε ριζικά και την οι κονομία του βασιλείου. Κατ’ αρχήν είναι ο πρώτος Μακεδών βασιλιάς που έκοψε χρυσό νόμισμα ως αυτόν μόνο αργυρά ήταν τα νομίσματα των Αλεξάνδρου Α’, Περδίκκα Β’, Αρχελάου, Αμύντα Γ’ και Περδίκκα Γ’. Όπως μας λέει και ο Διόδωρος , ανα-φερόμενος στους Φιλίππους. Τα δε μεταλλεία χρυσού που υπήρχαν στην περιοχή κι ήταν εντελώς απλά και άνευ αξίας ως προς την κατασκευή τους τόσο τα επαύξησε ώστε να του φέρουν προσόδους

5

μεγαλύτερες από χίλια τάλαντα, και απ’ αυτά γρήγορα σωρεύοντας πλούτο, μάλλον λόγω της ευπορίας του σε χρήμα, ώθησε σε μεγάλη υπεροχή το μακεδονικό βασίλειο. Ο Μακεδόνας βασιλιάς όμως δεν ενδιαφέρθηκε μονάχα για τα ορυχεία της περιοχής των Κρηνίδων/ Φιλίππων, αλλά και για τις καλλιέργειες. Όπως προδίδει το όνομα της πόλης, ο τόπος εκεί ήταν γεμάτος πηγές. Στάσιμα νερά στα έλη και δάση εκτεταμένα εμπόδιζαν τόσο την εγκατάσταση κα- τοίκων όσο και τη γεωργία. Ο Θεόφραστος αναφερόμενος στην πεδιάδα των Φιλίππων, όταν η περιοχή διατελούσε υπό τους Θράκες, λέει πως ήταν δα- σωμένη και ελώδης, αλλά υπό την εξουσία του Φιλίππου άλλαξε όψη· μόλις αποτραβήχτηκαν τα νερά και το έδαφος αποξηράνθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του, τότε και ολόκληρος ο χώρος καλλιεργήθηκε. Κατά τα φαινόμενα, όμως, αυτό δεν συνέβη μόνο στην πεδιάδα των Φιλίππων μα και αλλού, στην εποχή βέβαια του ίδιου καινοτόμου κατά πάντα βασιλιά.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

Όπως παρατηρεί ο Αιλιανός , ο Φίλιππος δεν ήταν καλός μόνο στα πολεμικά πράγματα, αλλά και παιδείαν ανδρειότατα ετίμα και Πλάτωνα δε ετίμησε και Θεόφραστον. Κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, μάλιστα, ο Φίλιππος φέρεται να μαθητεύει, ενόσω ζει όμηρος στη Θήβα, πλάι σ’ έναν πυθαγόρειο φιλόσοφο. Μπορεί να θεωρήσουμε, λοιπόν, ότι η κοινωνία της Μακεδονίας, ιδιαίτερα επί Φιλίππου Β’, ήταν αρκετά προηγμένη και πως τα συμπόσια και τα δείπνα οι μουσικοί αγώνες, οι θεατρικές παραστάσεις δεν αποτελούσαν την εξαίρεση αλλά τον κανόνα. Στα πολυπρόσωπα συμπόσια ή δείπνα τους οι Μακεδόνες, άρχοντες ή

6

μη, συζητούσαν, άκουγαν υποκριτές, αοιδούς και μουσικούς και τρωγόπιναν σχεδόν κατά τον συνήθη στους Έλληνες τρόπο. Οι επιδόσεις τους ήταν καλές και στον χορό. Γνωρίζουμε τα ονόματα δύο μακεδονικών χορών, της καρπαίας και της τελεσιάδος.

7

8

επαναστατικό και πρωτοποριακό για την εποχή του, το ανάκτορο που

ένας μεγαλοφυής αρχιτέκτονας –ίσως ο Πύθεος- γνωστός για την συμμετοχή

του στην κατασκευή του Μαυσωλείου, αλλά και για την συνεισφορά του στην

εξέλιξη της πολεοδομίας και της θεωρίας των αναλογιών- δημιούργησε για τον

Φίλιππο στις Αιγές θα γίνει το αρχέτυπο όλων των «βασιλείων», δηλαδή των

ανακτόρων της ελληνιστικής οικουμένης και όχι μόνον.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ ΖΩΝΤΑΝΕΥΟΥΝ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΩΝ ΑΙΓΩΝ

Το τεράστιο πρόπυλο των διώροφων Μακεδονικών Ανακτόρων του

Φιλίππου στις Αιγές

 

 

9

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΛΗ, ΤΡΙΠΛΑΣΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ,

ΕΦΑΜΙΛΛΟ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ

 Τριπλάσιο από τον Παρθενώνα, επιβλητικό, πλούσιο και

μεγαλόπρεπο, εφάμιλλο της Κνωσού και λαμπρό σαν τον Ήλιο των

Μακεδόνων, ήταν το Ανάκτορο των Αιγών, που έκτισε ο Φίλιππος ο Β΄, ο

πατέρας τους Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο χώρο της σημερινής Βεργίνας πριν

από 2.350 περίπου χρόνια, σύμφωνα με τα αποκαλυπτικά στοιχεία που

παρουσίασε η ευαίσθητη Ελληνίδα Αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδου,

συνεργάτης στο παρελθόν του αείμνηστου Καθηγητή Ανδρόνικου. 

 

ΧΤΙΖΟΤΑΝ ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Το χτίσιμο του Ανακτόρου, του «Παρθενώνα της Μακεδονίας» όπως το

χαρακτήρισε η ίδια και χρονολογείται περί το 350-340 π.Χ., υπολογίζεται πως

κράτησε 10 με 12 χρόνια και απαίτησε για τη δόμησή του, τη μεταφορά 13 χιλιάδων

κυβικών μέτρων πωρόλιθου, που φορτώθηκαν σε βοϊδάμαξες από τα λατομεία του

γειτονικού Βερμίου, 12 χιλιόμετρα μακριά από τις Αιγές! Μονάχα αυτοί οι πωρόλιθοι

σε σημερινές τιμές, θα κόστιζαν περίπου 26 εκατομμύρια ευρώ! Χώρια τα άλλα

δομικά και διακοσμητικά υλικά!

 

ΕΛΑΜΠΕ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ

Τα αρχιτεκτονικά μάλιστα μέλη Ανακτόρου του Φιλίππου, καλύπτονταν από

γαλάζια έως και κόκκινα λεπτότατα κονιάματα που έλαμπαν στον ήλιο της

Μακεδονίας, όπως ακριβώς το δεκαεξάκτινο σύμβολό της και γέμιζαν με δέος και

θαυμασμό τα μάτια των προσωπικοτήτων, που κατέφθαναν στην αυλή του ισχυρού

Βασιλιά της Μακεδονίας και ταυτόχρονα Ηγέτη-Αρχιστράτηγου των Πανελλήνων!

 

ΕΥΦΥΕΣ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΠΥΘΕΟΥ

Τα Ανάκτορα, που είχαν μήκος 78 μέτρα και ύψος 13,60 μ. και

απλωνόταν σε έκταση συνολικά 12,5 στρεμμάτων, εικάζεται πως είναι έργο

10

του κορυφαίου αρχιτέκτονα Πυθέου, ο οποίος σχεδίασε το περίφημο

Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού (355 – 350 π.Χ.), ένα από τα 7 θαύματα της

αρχαιότητας, καθώς και το ναό της Αθηνάς Πολιάδος στην Πριήνη της Μικράς

Ασίας!

 

ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΠΡΟΠΥΛΟ

Η πρόσβαση στο Ανάκτορο γινόταν από την ανατολική πλευρά, όπου

υψωνόταν ένα πραγματικά μοναδικό μνημειακό πρόπυλο, στο κέντρο μιας

εντυπωσιακής δωρικής κιονοστοιχίας! Σώζονται μάλιστα τα μαρμάρινα κατώφλια της

τριπλής αυτής βασιλικής εισόδου!

ΑΥΛΗ 2.000 ΚΑΘΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ

Περνώντας το πρόπυλο φτάνει κανείς στην αυλή που παραδοσιακά

αποτελούσε το κέντρο, γύρω από το οποίο αρθρώνονταν οι χώροι και οι λειτουργίες

κάθε σπιτιού. Όπως η πρόσοψη έτσι και η αυλή που είναι ακριβώς τετράγωνη

αποκτά εδώ μια απολύτως κανονική μνημειακή μορφή με ένα τεράστιο περιστύλιο,

σε κάθε πλευρά του οποίου υπάρχουν 16 λίθινοι δωρικοί κίονες που επιστέφονται

από την χαρακτηριστική δωρική ζωφόρο. 

Η αυλή που χωράει άνετα περισσότερο από 2.000 καθιστούς

ανθρώπους, λειτουργούσε κυρίως σαν χώρος όπου επικεντρωνόταν η

πολιτική και κοινωνική ζωή του Μακεδονικού Βασιλείου, ενώ σε μια άλλη,

μεγάλη, κυκλική αίθουσα της ανατολικής πλευράς, τον θόλο, είχαν βρεθεί

αναθηματικές επιγραφές που αναφέρονταν στην ελληνική φυσικά γλώσσα,

στον «πατρώο Ηρακλή», που οι Μακεδόνες βασιλιάδες τιμούσαν σαν

πρόγονό τους, όπως και ο Αλέξανδρος!

 

 

Ο ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΟΣ ΕΞΩΣΤΗΣ

Χώροι συμποσίων, ανδρώνες, με δάπεδα στρωμένα με ψηφιδωτά από

βότσαλα, υπήρχαν στην ανατολική και τη βόρεια πλευρά του Παλατιού, όπου δύο

διάδρομοι οδηγούσαν από το περιστύλιο στον εξώστη, μια ευρύχωρη βεράντα με

11

πανοραμική θέα στην πόλη και σε ολόκληρη την περιοχή, που αποτελεί άλλη μία

θαυμαστή καινοτομία του Ανακτόρου των Αιγών!

2.000 ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΞΑΙΣΙΩΝ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ

Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι όμως τα εξαίσια ψηφιδωτά, που

καταλαμβάνουν έκταση 2.000. τ.μ.! Δηλαδή δύο ολόκληρων στρεμμάτων συνολικά!

Ένα από αυτά σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και είναι φτιαγμένο από

μικροσκοπικά λευκά, μαύρα, γκρίζα, κίτρινα και κόκκινα βότσαλα! Το ψηφιδωτό αυτό

θυμίζει χαλί με ένα εντυπωσιακό λουλούδι να ανθίζει στο κέντρο του, πλαισιωμένο

από πολύπλοκα ελικωτά βλαστάρια και λουλούδια που εγγράφονται σε έναν κύκλο!

Μάλιστα ο πολλαπλός μαίανδρος και ο σπειρομαίανδρος που στολίζουν την

περιφέρεια του κύκλου, μοιάζουν πολύ με αυτούς που βρίσκουμε πάνω στη

χρυσελεφάντινη ασπίδα του Φιλίππου Β΄, η οποία και εκτίθεται στο Μουσείο των

Βασιλικών Τάφων!

 

Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

12

 

Ακόμη, στη μία από δύο μεγάλες επίσημες αίθουσες των Ανακτόρων, που πιθανόν

ήταν αίθουσες βασιλικών ακροάσεων και συμποσίων, θέμα του επιδαπέδιου

ψηφιδωτού αποτελεί μια θάλασσα από σκούρα μπλε βότσαλα, που στη μέση της

καλπάζει ένας ταύρος, ο οποίος έχει στην πλάτη του την Ευρώπη! Είναι η αρπαγή

της Ευρώπης, της βασιλοπούλας της Φοινίκης από τον ταύρο-Δία, την οποία φέρνει

στην Κρήτη και έτσι στην ήπειρο που παίρνει από αυτήν το όνομά της!

ΕΦΑΜΙΛΛΟ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ

13

Περισσότερο λιτές, αλλά εξίσου εντυπωσιακές είναι και οι τρεις τεράστιες

αίθουσες της δυτικής πλευράς με τα μαρμαροθετήματα, που υπογραμμίζουν και εδώ

τη μεγάλη φροντίδα όλων των χώρων του Ανακτόρου, που υπολογίζεται πως

συνολικά άφηνε χώρο για 278 κλίνες! Ο Φίλιππος δηλαδή μπορούσε να παραθέσει

συμπόσιο σε περισσότερους από 500 καλεσμένους ταυτόχρονα, αριθμός

πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα! Το Βασιλικό Ανάκτορο του Φιλίππου στις

Αιγές, με την ποιότητα, τη διακόσμηση και την αρχιτεκτονική του τελειότητα, με τον

πλούτο και τις εντυπωσιακές διαστάσεις του, με τη μεγαλοπρέπεια και τη λάμψη του

στο ηλιακό φως, εξοπλισμένο με όλες τις ανέσεις της εποχής, με ένα άψογο σύστημα

αποχέτευσης αλλά και ύδρευσης, που έφερνε μέχρι εκεί το δροσερό νερό των πηγών

του βουνού, με τις τεράστιες αίθουσες, την πελώρια αυλή, το επιβλητικό πρόπυλο,

την πρωτοποριακή διώροφη στοά του, κατασκευασμένη 200 χρόνια νωρίτερα από

τη Στοά του Αττάλου, τους ανδρώνες, τα διαμερίσματα των γυναικών και τους

κοιτώνες, θεωρείται πια δίκαια εφάμιλλο των πλουσίων βασιλικών Ανακτόρων της

Κνωσού, τόσο που ίσως να μπορούσε – εάν υποθετικά τα γνώριζε – να αναφωνήσει

ο Φίλιππος:

«Νενίκηκά σε Μίνωα»!

14

 

 

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

 

Δυστυχώς όμως, μετά την κατάλυση του Μακεδονικού Βασιλείου από τους

Ρωμαίους το 168 π.Χ., έπειτα από τη δραματική μάχη της Πύδνας (22 Ιουνίου 168

π.Χ.), ο ηρωικός Μακεδονικός μας Στρατός, που μόνος του αντιστέκονταν ως λέων

στην ανεμπόδιστη από τους υπόλοιπους Έλληνες επέλαση των Ρωμαίων, διαλύθηκε

και οι κατακτητές εξάντλησαν τη βαρβαρότητά τους, καταστρέφοντας, καίγοντας και

γκρεμίζοντας μαζί με την πόλη των Αιγών, τα τείχη και το θέατρο της και το περίφημο

λαμπρό και μοναδικό Ανάκτορο, που περιμένει από τότε, εδώ και 2.177 χρόνια τη

σωστική αναστήλωσή του!

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΝΑΚΤΟΡΟΥ

15

Το Ανάκτορο των Αιγών, ανακαλύφθηκε ξανά το 1855 από τον Γάλλο

αρχαιολόγο Leon Heuzey, χάρη στις πληροφορίες που του έδωσε ο

παρατηρητικός παπάς της περιοχής! Έτσι ο Λέον Εζέ, έξι χρόνια αργότερα θα

αρχίσει τις πρώτες ανασκαφικές του έρευνες στην περιοχή, που διήρκεσαν

σαράντα ημέρες.

 

Κύλησαν τα χρόνια, ο Μακεδονικός Αγώνας, οι Βαλκανικοί, ο Α΄

Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μικρασιατική Καταστροφή και ο Ξεριζωμός του ΄22,

ώσπου στα 1938 το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αποφάσισε, με πρόταση

του τότε Καθηγητή Αρχαιολογίας Κωνσταντίνου Ρωμαίου, να αναλάβει τη

συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας στη Βεργίνα, που σταμάτησε όμως εκ

νέου στο 1940, λόγω της αλαζονικής επίθεσης της Ιταλίας στην Ελλάδα…

 Ο Ρωμαίος, στην ανασκαφική ομάδα του οποίου είχε βρεθεί και ο μετέπειτα

Καθηγητής Ανδρόνικος, θα επανέλθει στο Ανάκτορο το 1954 και θα συνεχίσει τις

ανασκαφικές του έρευνες ως το 1956, σε συνεργασία με τον τότε έφορο Αρχαιοτήτων

Χαράλαμπο Μακαρόνα, ενώ από το 1959 το έργο του θα το συνεχίσουν οι διάδοχοί

του στο Πανεπιστήμιο Γεώργιος Μπακαλάκης και Μανόλης Ανδρόνικος. 

Το 1961, το εκκλησάκι – φρουρός που προστάτευε τον χώρο, διαλύθηκε για

να προχωρήσουν εκεί οι ανασκαφές, ενώ στο μεταξύ η περιοχή είχε γίνει νταμάρι και

«έχτισε» με τις πέτρες της τα γύρω χωριά, με τελευταίο από όλα, στη δεκαετία του

1920, την ίδια η Βεργίνα!

Από το 1972 την ανασκαφική έρευνα αναλαμβάνει πια ο Καθηγητής

Μανώλης Ανδρόνικος και συνεχίζει σήμερα η Αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδου με

την ομάδα της.

 

16

3. Κτερίσματα Φιλίππου Β’

Το 1977 η σκαπάνη του Μανόλη Ανδρόνικου συναντά την ιστορία στην μεγάλη Τούμπα των Αιγών. Ο τάφος του Φιλίππου Β΄ και οι θησαυροί του έρχονται και πάλι στο φως. Τα μέσα ενημέρωσης ξυπνούν το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης χαρακτηρίζοντας την ανακάλυψη εύρημα του αιώνα. Μια καινούρια σελίδα ανοίγει για την μελέτη της αρχαίας ελληνικής τέχνης και της ιστορίας.Μέσα στον τάφο του Φιλίππουξεθάβονταιπολύτιμαευρήματα που αναδεικνύουν την σπουδαιότητα του βασιλείου της Μακεδονίας.Μεγάλος αριθμός κτερισμάτων, που είναι έργα τέχνης ή έχουν αξία έργων τέχνης, ήρθε στο φως από τους τάφους, πολλά από τα οποία από χρυσό.

Ο τάφος του Φιλίππου Β΄ (Τάφος II), που χωριζόταν σε δύο θαλάμους (στον κύριο θάλαμο βρέθηκαν τα οστά του αποτεφρωμένου νεκρού βασιλιά και στον προθάλαμο τα οστά μιας αποτεφρωμένης νεκρής γυναίκας), περιείχε τα πολυτιμότερα ευρήματα. Η δωρικού ρυθμού πρόσοψη του θολωτού ταφικού κτίσματος φέρει δύο ζωφόρους. Μια δωρική με τρίγλυφα και μετόπες και πάνω από αυτήν μια ιωνική με αρκετά μεγαλύτερο ύψος. Η ζωφόρος αυτή κοσμείται με μια τοιχογραφία που, παρά την κακή κατάσταση στην οποία αποκαλύφθηκε, θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική. Πρόκειται για μια ζωγραφική παράσταση με θέμα ένα ομαδικό κυνήγι και δηλώνει ίσως την αγαπημένη ασχολία του νεκρού που ετάφη εκεί.

Ο ελαφρώς μικρότερος Τάφος ΙΙΙ, που αποδίδεται στον Αλέξανδρο τον Δ΄ και στον κύριο θάλαμο του οποίου βρέθηκαν τα οστά του αποτεφρωμένου νεκρού εφήβου, απέδωσε επίσης σημαντικά ευρήματα, ενώ μια στενή ζωφόρος, που απεικόνιζε αρματοδρομία, στόλιζε τους τοίχους του Τάφου.

Ο λεγόμενος τάφος της Περσεφόνης, στους τοίχους του οποίου βρέθηκε μια θαυμάσια τοιχογραφία με θέμα την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη, και ο τέταρτος τάφος, που είχε μια εντυπωσιακή είσοδο με τέσσερεις δωρικούς κίονες και πιστεύεται ότι ανήκε στον βασιλιά Αντίγονο Β΄ Γονατά, βρέθηκαν άγρια συλημένοι και δεν απέδωσαν σημαντικά ευρήματα.

Από τα σημαντικότερα ευρήματα που βρέθηκαν στις ανασκαφές στη Βεργίνα ήταν Ο Ηλιος της Βεργίνας: Μέσα στον κυρίωςθάλαμο του τάφου του βασιλιά στο εσωτερικό μιας βαριάςμαρμάρινηςσαρκοφάγου, ήτανφλεγμένη μια βαρύτιμηλάρνακα. Σε αυτήν την ολόχρυση οστεοθύκη, διακοσμημένη στην κορυφή με ένα δεκαεξάκτινοαστέρι στο πλάι με ανθέμια, άνθηλωτού, μικρές και μεγάλες μαργαρίτες και αλλά φυτικά μοτίβα, βρίσκονταν κλεισμένα τα οστά του Φιλίππου Β΄ και καθιερώθηκε να ονομάζεται Ήλιος της Βεργίνας και υιοθετήθηκε ως σύμβολο της ελληνικής Μακεδονίας. Αφού κατέφαγαν το σώμα του οι φλόγες της νεκρικής πυράς, τα οστά του πλύθηκαν με κρασί και τοποθετήθηκαν στην λάρνακα η όποια

17

πιθανώς αποτελούσε ένα από τα πιο βαρύτιμα αντικείμενα του θησαυροφυλακίου του. Μαζί με τα οστά υπήρχε και ένα πορφυρό ύφασμα από το οποίο δεν σώζονται παρά ίχνη χρώματος και ένα αριστοτεχνικά καμωμένο στεφάνι βαλανιδιάς. Το περίτεχνο κόσμημα, στολισμένο με 313 φύλλα και 68 βαλανίδια, έχει βάρος 717 γραμμάρια . Φυσικά το αρχικό του βάρος πρέπει να ήταν μεγαλύτερο, αφού πολλές από τις χρυσές λεπτομέρειες του έλιωσαν πάνω στην νεκρική πυρά.

Ακόμα στο βαθύ προθάλαμο του τάφου του βασιλιά, ο οποίος ολοκληρώθηκε λίγο αργότερα από τον κυρίως θάλαμο, βρέθηκε-πράγμα ασυνήθιστο για μακεδονικό τάφο- μια δεύτερη μαρμάρινη σαρκοφάγος, ελάχιστα μεγαλύτερη από την πρώτη. Μέσα φυλάσσονταν μία ακόμα χρυσή λάρνακα, λιγο μικρότερη αυτή τη φορά στολισμένη με ένα δωδεκάκτινο αστέρι. Ανοίγοντας την λάρνακα του προθάλαμου οι αρχαιολόγοι αντίκρισαν ένα μοναδικό θέαμα. Ανέπαφο σχεδόν από το άγγιγμα του χρόνου ένα ύφασμα (σε δύο κομμάτια) από χρυσή και πορφυρή κλωστή τύλιγε τα οστά, ενώ πάνω σε αυτά ήταν ακουμπισμένο ένα διάδημα αμύθητης αξίας. Τα οστά, που αρχικά αποδόθηκαν στην νεαρή σύζυγο του Φιλίππου Κλεοπάτρα, ίσως ανήκαν σε μια άλλη από τις επτά συζύγους του Μακεδόνα βασιλιά, τη Μήδα, πριγκίπισσα από τη Θράκη.

18

Οι αρχαιολόγοι, πριν ακόμα ανοίξουν τη σαρκοφάγου του προθαλάμου, γνώριζαν ότι θα περιείχε τα οστά μιας γυναίκας. Και αυτό επειδή το χρυσό στεφάνι που βρέθηκε ακουμπισμένο έξω από τη μαρμάρινη θήκη, στολισμένο με φύλλα και άνθη μυρτιάς, ήταν τόσο χαριτωμένο και λεπτεπίλεπτο, που μόνο σε κάποια νεαρή κοπέλα της βασιλικής οικογένειας θα μπορούσε να ανήκει.

Ακόμα πιο περίτεχνο ήταν το διάδημα που κάποτε στόλιζε τα μαλλιά της νεαρής βασιλικής συζύγου. Κοσμήματα από γαλάζια υαλόμαζα, φυλλαράκια και άνθη, έλικες και τρυφερά βλαστάρια μπλέκονται για να σχηματίσουν ένα ανάλαφρο σύνολο που αποθεώνει τη χαρά της ζωής μέσα στην σιωπηλή κατοικία μιας νεκρής.

19

Άλλα εξίσου σημαντικά ευρήματα ήταν ο επίχρυσος γωρυτός του βασιλιά (εικόνα 1), ο σιδερένιος θώρακάς του(εικόνα 2), τρία ζευγάρια χάλκινες περικινημίδες και ένα μακεδονικό κράνος. Τέλοςη εύρεση πέντε ελεφαντοστέινωνκεφαλακίων(τις προτομές του Φιλίππου Β’της Μακεδονίας (εικόνα 3)και του γιου του Αλέξανδρου) τεκμηριώνουν την θεωρία του Ανδρόνικου ότι ο τάφος ήταν του Φιλίππου.

20

4. Τα κτερίσματα της Βεργίνας

Στην αρχαιολογική περιοχή της Βεργίνας, η οποία βρίσκεται στον νομό Ημαθίας, ανασκάφθηκαν πολυάριθμοι βασιλικοί τάφοι ,από το 1977, από τον καθηγητή Μανώλη Ανδρόνικο. Στον σημαντικότερο αναμφισβήτητα από αυτούς, ο οποίος ανήκει στον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλλιπο Β’, υπάρχουν δύο χώροι, ένας προθάλαμος και ο κυρίως θάλαμος. Σε αυτούς βρέθηκαν πολυάριθμα και εξαιρετικά πολύτιμα κτερίσματα μαρτυρώντας το μεγαλείο του τότε πολιτισμού.

Στον κύριο θάλαμο υπήρχε μία μεγάλη μαρμάρινη σαρκοφάγος που περιείχε μία ολόχρυση λάρνακα (εικ.1) . Στο κάλυμμά της, στενόμακρο ανάγλυφο εξάρτημα σχηματίζει ορθογώνιο που στο μέσον του υπάρχει ανάγλυφο αστέρι με δεκαέξι ακτίνες (οκτώ μεγάλες και οκτώ μικρές). Στο κέντρο του βρίσκεται κύκλος με ανάγλυφη περιφέρεια, μέσα σε αυτόν διπλός ρόδακας από χρυσά πέταλα και στο κέντρο του χρυσό σφαιρίδιο. Στην μπροστινή επιφάνεια του σώματος και στις δύο πλάγιες, η πλατιά ταινία της βάσης καλύπτεται από ανάγλυφη φυτική σύνθεση, ενώ η επάνω ταινία διακοσμείται από κάθετα ανθέμια και άνθη λοβού. Η πλούσια διακόσμηση συμπληρώνεται από τα ανάγλυφα λιονταρίσια πόδια και στις τέσσερις βάσεις της λάρνακας.

Μπροστά από τη λάρνακα πρέπει να βρίσκονταν μία ξύλινη κλίνη. Στη θέση που απέμειναν τα λείψανά της, βρέθηκαν δύο ομάδες αγαλματίδιων από ελεφαντόδοντο (εικ.2) . Στην πρώτη ομάδα τα ανάγλυφα απεικονίζουν μυθολογικές μορφές, ενώ στη δεύτερη ιστορικά υπαρκτά πρόσωπα. Οι δύο αυτές ομάδες ανάγλυφων στόλιζαν τη ζωοφόρο της κλίνης. Από τα ανάγλυφα της δεύτερης ομάδας ξεχωρίζουν δύο που

μπορούν με βεβαιότητα να ταυτιστούν με συγκεκριμένα πρόσωπα. Το πρώτο με τον Μέγα Αλέξανδρο και το δεύτερο με τον πατέρα του, τον Φίλλιπο Β΄. Δίπλα στο ανάγλυφο του Αλέξανδρου, βρέθηκε ένα κεφάλι που παριστάνει μία γυναικεία μορφή, πιθανότατα την μητέρα του Ολυμπιάδα. Όλα τους είναι εξαιρετικής τέχνης, ενώ το ύψος τους δεν ξεπερνά τα 2,5 εκατοστά.

Σε μία γωνία του θαλάμου βρέθηκαν τα συντρίμμια της τελετουργικής ασπίδας (εικ.3) του Φιλλίπου, που ήταν στολισμένη με ελεφαντόδοντο, ασημένια και χρυσά ελάσματα. Έπειτα από μια δύσκολη αποκατάσταση έξι ετών αποκαλύφθηκε ένα αριστούργημα της τέχνης του 4ου αιώνα π.χ. Αυτό το εξαιρετικά ευαίσθητο έργο τέχνης ήταν εντελώς

Εικόνα 1

Εικόνα 2

Εικόνα 3

21

ακατάλληλο να προστατέψει ένα πολεμιστή την ώρα της μάχης, άρα η χρήση του ήταν καθαρά τελετουργική και προσέδιδε κύρος σ’ αυτόν που το κρατούσε. Εξάλλου το γεγονός ότι, κοντά στην χρυσελεφάντινη ασπίδα, βρέθηκαν τα υπολείμματα μιας δεύτερης, πιο στιβαρής και λιγότερο πολυτελούς ασπίδας, οδηγεί με ασφάλεια στο παραπάνω συμπέρασμα.

Ολόκληρος ο οπλισμός του Φιλλίπου, που τον συνόδευε στη μεταθανάτια ζωή του, αποτελείται από έργα υψίστης τέχνης και ομορφιάς. Πρωταρχικά ξεχωρίζει ο Θώρακας (εικ. 4), ο μοναδικός σιδερένιος θώρακας που σώζεται από την αρχαιότητα, με λαμπρή χρυσή διακόσμηση. Αυτός ο θώρακας είναι όμοιος με τον θώρακα που φοράει ο Μέγας Αλέξανδρος στο ψηφιδωτό της Πομπηίας. Θαυμασμό επίσης προξενεί και το κράνος, το πρώτο και μοναδικό σιδερένιο μακεδονικό κράνος που έφτασε ως εμάς. Δίπλα στο κράνος βρέθηκε ένα κυκλικό ασημένιο επίχρυσο αντικείμενο, σε σχήμα κλειστής στεφάνης, με αυξομειούμενη διάμετρο, που αναμφισβήτητα

χαρακτηρίστηκε στεφάνι κεφαλής, επίσημο διάδημα (εικ.5) του Φιλλίπου. Η ίδια υψηλή ποιότητα και πολυτέλεια διαπιστώνουμε ότι υπάρχει και στο ξίφος (εικ.6). Η λαβή του είναι χρυσοστόλιστη και το οριζόντιο σκέλος της καλύπτει ελεφαντοστέϊνη διακόσμηση. Πάνω στην ξύλινη κλίνη βρέθηκε και ένα δεύτερο μικρότερο ξίφος που είχε υποστεί όμως μεγάλες φθορές από την οξείδωση. Στη νοτιοδυτική γωνία του θαλάμου, βρέθηκαν έξι σιδερένιες

αιχμές που η κάθε μια τους έχει διαφορετική μορφή και μέγεθος. Τα μόνα χάλκινα αντικείμενα οπλισμού που βρέθηκαν ήταν τρία ζευγάρια κνημίδες, φτιαγμένα χωρίς ιδιαίτερη προσοχή και χωρίς ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αξιώσεις. Από αυτά το ένα ζευγάρι παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα. Η μία από τις δύο περικνημίδες ήταν κοντύτερη και στενότερη από την άλλη. Λογικά θα ανήκαν στο Φίλλιπο ο οποίος είχε μείνει χωλός έπειτα από μια αιματηρή αναμέτρηση με τους Τριβαλλούς.

Στο βόρειο τοίχο του θαλάμου βρέθηκαν σωριασμένα τα αγγεία που ο καθηγητής Ανδρόνικος υποθέτει πως πρέπει να ήταν τοποθετημένα σε ξύλινο τραπέζι μπροστά από την κλίνη. Όλα αυτά αποτελούν ένα σύνολο από σκεύη που χρησιμοποιούνταν στο συμπόσιο. Περίεργη θεωρείται η απουσία σκευών κατάλληλα για τροφή. Από τα σκεύη που βρέθηκαν, είκοσι ήταν ασημένια, έξι

πήλινα και τα δύο ήταν χάλκινα. Πολλά από τα ασημένια είναι ζευγάρια: δύο κάλυκες, δύο

Εικόνα 5

Εικόνα 7

Εικόνα 4

Εικόνα 6

22

κάνθαροι, δύο ζευγάρια κύλικες, δύο οινοχόες και δύο στενόμακροι αμφορείς (στους οποίους θα βρισκόταν κάποιο εκλεκτότερο ποτό αν κρίνουμε από την ύπαρξη του πώματος). Τα υπόλοιπα είναι: τρία μεγάλα, ένα κάδος και ένας κρατήρας στα οποία τοποθετούσαν το κρασί και μια φιάλη (η οποία μπορεί να ταυτιστεί με μία σημερινή κούπα). Και πέντε μικρά ένα σκίφος, ένα προχοισκι, ένα κουτάλι, μία κουτάλα (με την οποία μετάγγιζαν το κρασί) και ένα σουρωτήρι (εικ.7) (το οποίο τοποθετούσαν στα χείλη των ποτηριών τους καθώς έβαζαν σε αυτά το κρασί καθαρίζοντάς το από άλλες ουσίες).

Ένα άλλο σύνολο ευρημάτων αποτελούν τα χάλκινα είδη λουτρού(εικ.8): ένας τρίποδας & ένας λέβητας –(για τη θέρμανση του νερού) ένας κάδος-----------------------(για τη μεταφορά του) ένας πρόχους--------------------(για την άντλησή του) τέσσερις φιάλες ---------------(για το λούσιμο του σώματος) μία λεκάνη -----------------------(για το πλύσιμο)

Επίσης βρέθηκε και ένα χρυσό στεφάνι (εικ.9) πάνω στα οστά του νεκρού. Τα ίχνη από φωτιά στα διάφορα σημεία δείχνουν ότι την ώρα που άναψαν πυρά για την καύση του σώματος ο νεκρός φορούσε το στεφάνι που αφαιρέθηκε βιαστικά μόλις οι φλόγες τύλιξαν το σώμα του. Το χρυσό αυτό στεφάνι ύστερα από αποκατάσταση που του έγινε, είναι το πιο επιβλητικό και βαρύτιμο που σώθηκε από την αρχαιότητα. Η έξοχη εργασία του αποδίδει λεπτομερώς τα φύλλα και τους καρπούς της βελανιδιάς. Σώζονται 313 φύλλα και 68 βελανίδια.

Στον προθάλαμο βρέθηκε μια μαρμάρινη σαρκοφάγος, με δεύτερη χρυσή λάρνακα μικρότερη από τη προηγούμενη, με ένα αστέρι με δώδεκα ακτίνες πάνω της. Μέσα της βρέθηκε ένα χρυσοπόρφυρο ύφασμα (εικ.10) που κάλυπτε τα οστά, ενώ πεσμένο στην άκρη ήταν ένα χρυσό διάδημα. Άρα υπήρχε μια δεύτερη ταφή στον προθάλαμο, γεγονός μοναδικό για μακεδονικό τάφο. Το χρυσό διάδημα, που έμοιαζε γυναικείο, είχε πάνω του φύλλα, λουλούδια, ρόδακες, ανθέμια, μέλισσες ενώ σε κεντρικό ανθέμιο

φώλιαζε και ένα πουλάκι. Επίσης υπήρχε και ένα χρυσό στεφάνι (εικ.11) από φύλλα και λουλούδια μυρτιάς από το οποίο σήμερα σώζονται ογδόντα φύλλα και εκατόν δώδεκα λουλούδια. Όλα αυτά μαρτυρούσαν πως τα οστά ήταν

γυναίκας, πράγμα που επιβεβαιώθηκε. Τέλος στο ίδιο δωμάτιο βρέθηκε ένας γοριτός

Εικόνα 8

Εικόνα 9

Εικόνα 10

Εικόνα 12Εικόνα 11

23

(εικ.12) με χρυσή επένδυση η οποία χωρίζεται σε τρείς ζώνες. Το συγκεκριμένο δεν αποτελεί αντικείμενο χρήσης των Μακεδόνων βασιλέων, αποτελούσε κτήμα κάποιου Σκίθη ηγεμόνα. Λόγω των συχνών συγκρούσεών τους, θεωρείται πολεμικό λάφυρο.

Εκτός όμως από τον λαμπρό τάφο του Φιλλίπου Β΄, και σε μικρή απόσταση απ’ αυτόν, ανακαλύφθηκε δεύτερος βασιλικός τάφος. Από τον καθηγητή Ανδρόνικο άτυπα ονομάστηκε «ο τάφος του πρίγκιπα» καθώς τα στοιχεία μαρτυρούσαν πως πρόκειται για έναν νεαρό, περίπου 16 ετών. Η μοναδικότητα και η ποιότητα των διαφόρων κτερισμάτων του νεκρού, αποδεικνύουν ότι κατάγονταν από τη βασιλική οικογένεια.

Εκεί βρέθηκαν αξιόλογα ευρήματα, όμως λιγότερα σε αριθμό και πιο περιορισμένης ποικιλίας από τον πρώτο τάφο. Τα σημαντικότερα απ’ αυτά είναι τα ασημένια σκεύη συμποσίου, τα οποία διακρίνονται για την ασυνήθιστα σχήματα τους. Πιο συγκεκριμένα βρέθηκαν 2 μπρούτζινα σκεύη, ένας λυχνοστάτης, δύο αιχμές δοράτων, επίχρυσες κνημίδες, ένα περιλαίμιο και ένα μεγάλο μπρούτζινο στεφάνι. Καθώς στο προθάλαμο υπήρχαν επίσης οι στραγκίδες και τα δύο δόρατα. Σημαντικά ευρήματα αποτελούν ακόμα ελεφαντοστέινα αγαλματίδια που πιθανώς διακοσμούσαν μία μεγαλοπρεπή ξύλινη κλίνη. Τέλος θα πρέπει να τονιστεί και η ύπαρξη μια περίτεχνης, εντυπωσιακής ζωοφόρου διακοσμημένη με παραστάσεις αρματοδρομίας (εικ.13).

Όλα αυτά τα κτερίσματα δείχνουν το μεγαλείο του πολιτισμού της Μακεδονίας εκείνη την εποχή και ειδικότερα το μεγαλείο του βασιλιά Φιλλίπου Β’. Αποδεικνύουν την προέλευση του μακεδονικού κράτους από το ελλαδικό χώρο, θυμίζοντας ταυτόχρονα το ένδοξο παρελθόν μας. Δίκαια έχει χαρακτηριστεί ως η σημαντικότερη αρχαιολογική ανασκαφή του εικοστού αιώνα.

5. Η αρχαία Αμφίπολη

Εικόνα 13

24

Σε μία απόσταση περίπου 100χμ από τη Θεσσαλονίκη, πηγαίνοντας προς την

Καβάλα, πέρα από την γέφυρα του Στρυμόνα, μεταξύ χαμηλών λόφων, βρίσκονται

τα ερείπια της αρχαίας Αμφίπολης.

Η Αμφίπολη ήταν αρχαία πόλη χτισμένη στην ανατολική Μακεδονία, στις

όχθες του ποταμού Στρυμόνα, στη θέση πόλης που παλαιότερα ονομαζόταν "Εννέα

Οδοί" ή πολύ κοντά σε αυτήν. Η Αμφίπολη ιδρύθηκε από Αθηναίους το 437 π.Χ. με

στόχο τον έλεγχο της πλούσιας σε πρώτες ύλες περιοχή και εγκαταλείφθηκε

οριστικά τον 8ο αιώνα μ.Χ.

Σήμερα στην περιοχή είναι χτισμένος ο ομώνυμος σύγχρονος οικισμός, που

βρίσκεται περίπου 60 χλμ. νοτιοανατολικά των Σερρών.

Οι ανασκαφές έγιναν για πρώτη φορά το 1956 από την Ελληνική Εφορεία

Αρχαιοτήτων.

Η αρχαία πόλη της Αμφίπολης χτίστηκε σε στρατηγικής σημασίας ύψωμα, 5

χμ από τη θάλασσα, πάνω στην την ανατολική όχθη του Στρυμόνα, ακριβώς εκεί

που εξέβαλλε από τη λίμνη του Αχινού, (η οποία τώρα έχει αποξηραθεί). Μια

στροφή του Στρυμόνα προστάτευε τα δυτικά τείχη της πόλης.

Το μέρος το οποίο ανήκε στους Εδωνίτες της Θράκης αρχικά ονομαζόταν

"Εννέα Οδοί", επειδή, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (ζ', 114), ο Ξέρξης καθώς περνούσε

τις γέφυρες έθαψε ζωντανά εννέα νεαρά αγόρια και εννέα νεαρά κορίτσια. Το

μέρος αποικήθηκε και ονομάστηκε Αμφίπολη από του Αθηναίους το 437 π.Χ. Είχε

προηγηθεί μία αποτυχημένη προσπάθεια 28 χρόνια πριν.

Όπως αναφέρει ο καθηγητής, Πάνος Ηπειρώτης, η Αμφίπολη αντλώντας

πλούτο από τα ορυχεία χρυσού στο Παγγαίο, ήταν μία από τις σημαντικότερες

περιοχές που είχαν κατακτήσει οι Αθηναίοι, και αυτό εξηγεί τον τρόμο που

επικράτησε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου όταν

έφτασε η είδηση το 424 π.Χ. ότι οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Βρασίδα είχαν

περικυκλώσει και πολιορκούσαν την Αμφίπολη. Ο ιστορικός (και στρατηγός)

Θουκυδίδης κατόρθωσε να διασώσει το στόλο του στις εκβολές του Στρυμόνα αλλά

λόγω της αποτυχίας του να σώσει και την Αμφίπολη, εξοστρακίστηκε για 20 χρόνια

από την πατρίδα του (Θουκ, δ', 104-6; ε', 26). Το 421 π.Χ οι Αθηναίοι έκαναν άλλη

μια αποτυχημένη προσπάθεια να επανακαταλάβουν την πόλη. Στην μάχη του

25

ιππικού, και ο Αθηναίος στρατηγός Κλέων και ο αντίπαλος του Σπαρτιάτης Βρασίδας

σκοτώθηκαν.

Η Αμφίπολη κατακτήθηκε στη συνέχεια από τον Φίλιππο Β' τον Μακεδόνα το

358 π.Χ. Μετά τη μάχη στην Πύδνα το 168 π.Χ. η Αμφίπολη έγινε πρωτεύουσα της

μίας εκ των τεσσάρων ελληνικών επαρχιών που ίδρυσαν οι Ρωμαίοι. Ο απόστολος

Παύλος πέρασε από την Αμφίπολη καθώς πήγαινε στη Θεσσαλονίκη και κήρυξε τον

Χριστιανισμό. Η πόλη ήταν επίσης μέρος στάθμευσης για τους ταξιδιώτες που

χρησιμοποιούσαν την Εγνατία οδό, και ήταν ακόμη και το έδρα του παρατηρητή

των Ρωμαίων κατά την Πρωτοχριστιανική περίοδο.

Σημείο κατατεθέν και έμβλημα της περιοχής αλλά και της Μακεδονίας όλης,

είναι το λιοντάρι της Αμφίπολης

Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία του 4ου αιώνα π.χ. που

διασώθηκαν και μέχρι τώρα είναι το μοναδικό που αναστηλώθηκε και βρίσκεται

σήμερα δίπλα στην παλιά γέφυρα του Στρυμόνα στην επαρχιακή οδό Αμφίπολης -

Σερραϊκής Ακτής.

Το ταφικό μνημείο του Λέοντος συνδέεται άρρηκτα με το ταφικό σήμα του

τύμβου που στην πραγματικότητα είναι το θεμέλιο του και τοποθετείται στο μέσον

και στο υψηλότερο σημείο του βάσει και της γεωμετρίας που δίνει ο ταφικός

περίβολος.

Ο Τύμβος Καστά και το λιοντάρι

26

Ο Τύμβος Καστά Αμφίπολης και το μνημείο του Λέοντος είναι δύο μνημεία

που συνομιλούν μεταξύ τους συνδυάζοντας συγκρίσιμα αρχιτεκτονικά

χαρακτηριστικά και η χρονολόγησή τους ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ.

αιώνα.

"Οι λατύπες (θραύσματα από επεξεργασία μαρμάρου) που βρέθηκαν γύρω

από το ταφικό σήμα στην κορυφή του τύμβου Καστά, δηλώνει την ύπαρξη μεγάλου

μαρμάρινου μνημείου, που δεν είναι άλλο από το Λέοντα και την βάση του",

επισημαίνει η Προϊσταμένη της ΚΗ' Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών

Αρχαιοτήτων Κατερίνα Περιστέρη.

Οι ανασκαφές του ταφικού περιβόλου του τύμβου "Καστά" το 2013,

αποκάλυψαν ότι ένα μεγάλο μέρος του περιβόλου έχει αποξηλωθεί κατά τους

ρωμαϊκούς χρόνους με αποτέλεσμα αρκετά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη να μη

βρίσκονται στη θέση τους. Μια ευρύτερη αρχαιολογική έρευνα που

πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της Αμφίπολης της αρχαιολόγου Κατερίνας

Περιστέρη και του συνεργάτη της αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή, στην προσπάθειά

τους να εντοπίσουν τα χαμένα αρχιτεκτονικά μέλη τους, οδήγησε στην περιοχή του

χώρου του μνημείου του Λέοντα της Αμφίπολης όπου βρέθηκαν είτε διάσπαρτα,

είτε εντοιχισμένα στη βάση του Λέοντος, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη με

προέλευση τον ταφικό περίβολο.\

Αρχαιολογικό θρίλερ: Εικόνες από τις ανασκαφές της Αμφίπολης.

Ψάχνουν για τάφους της Ρωξάνης και του γιου του Μ. Αλέξανδρου

Η έρευνα αυτή συνδέει τον σημαντικό ταφικό περίβολο του τύμβου Καστά

με τον Λέοντα της Αμφίπολης ρίχνοντας άπλετο φως στην ιστορίας της περιοχής και

στις μέχρι τώρα υποθέσεις κατασκευής και προέλευσης του μνημείου, σύμφωνα με

τις οποίες κατά τον καθηγητή Αρβανιτόπουλο, το λιοντάρι της Αμφίπολης στήθηκε

από τον ’γνωνα με υπόδειξη του φίλου του Περικλή, για να θυμίζει τους 10000

νεκρούς που έπεσαν στην μάχη του Δραβίσκου για το μεγαλείο της Αθήνας, ενώ

κατά τον αρχαιολόγο Λαζαρίδη το ταφικό έργο του 4ου αιώνα π.Χ. ιδρύθηκε προς

τιμήν του ναυάρχου του Μ. Αλεξάνδρου Λεωσθένους από την Μυτιλήνη.

27

Παράλληλα πιθανολογείται ότι το επιτάφιο μνημείο ανήκει στον Λαομέδοντα,

ναύαρχο και πιστό σύντροφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Γεγονός είναι ότι κατά την περίοδο που χρονολογείται ο ταφικός περίβολος,

μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα,

διαδραματίζονται σπουδαία ιστορικά γεγονότα στην περιοχή της Αμφίπολης.

Σημαντικοί στρατηγοί και ναύαρχοι του Μ. Αλεξάνδρου σχετίζονται με την περιοχή,

εδώ ο Κάσσανδρος εξορίζει και θανατώνει το 311 π.Χ. τη νόμιμη σύζυγο του Μ.

Αλεξάνδρου Ρωξάνη και το γιο του Αλέξανδρου.

Το λιοντάρι της Αμφίπολης έχει ύψος 5,30μ. και εικονίζεται καθιστό στα

πίσω πόδια. Πρώτη φορά έγινε γνωστή η ύπαρξη του ευρήματος στην Αθήνα από

μία αναφορά της 7ης μεραρχίας του ελληνικού στρατού το 1912. Κατά τον μήνα

Αύγουστο το 1916, ’γγλοι στρατιώτες που κατασκεύαζαν οχυρωματικά έργα στην

γέφυρα της Αμφίπολης, βρήκαν τα μαρμάρινα κομμάτια του λιονταριού και

προσπάθησαν να τα μεταφέρουν ως την θάλασσα προκειμένου να τα φυγαδεύσουν

στην Αγγλία. Μα η προσπάθεια τους ματαιώθηκε από τους Βουλγάρους οι οποίοι

μόλις είχαν καταλάβει το Παγγαίο και άρχισαν να τους βομβαρδίζουν.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς και αρχαιολόγους το πρόσωπο του λιονταριού,

που υπήρξε ανέκαθεν ιερό σύμβολο των Μακεδόνων, ήταν στραμμένο κατά την

πόλη, εκφράζοντας έτσι πληρέστερα το σκοπό και το μεγαλείο της.

Ο Λέων της Αμφίπολης ανεγέρθηκε ως συμβολικό μνημείο, που εξέφραζε

την μεγάλη δύναμη της πόλης, όπως συνέβη και με τους Λέοντες της Δήλου.

Επιπροσθέτως η λαϊκή παράδοση λέει ότι ο γλύπτης του, αγνώστου ταυτότητας,

αφού τελείωσε το δημιούργημα του, το οποίο αποτελούσε και την αποκορύφωση

της καριέρας του και έπρεπε να είναι σύμβολο δύναμης αφού ήταν αφιερωμένο σε

κάποιο σημαντικό πρόσωπο βρέθηκε μπροστά σε μια δυσάρεστη έκπληξη. Το

λιοντάρι δεν είχε την γλώσσα του. Απελπισμένος λοιπόν το πέταξε στον ποταμό

Στρυμόνα προκειμένου να μην το δει κανείς και ντροπιαστεί.

Η ανασκαφική έρευνα στον Τύμβο «Καστά» της αρχαίας Αμφίπολης

συνεχίζεται και μέρα με τη μέρα ολοκληρώνεται το παζλ της ιστορίας, με το

28

Λιοντάρι της Αμφίπολης να στέκει αγέρωχο και επιβλητικό αποκαλύπτοντας τη

σημαντικότητα των ανασκαφικών ευρημάτων που ξετυλίγουν το κουβάρι της ζωής

του Μ. Αλεξάνδρου.

Οι τελευταίες αρχαιολογικές αποκαλύψεις δίνουν νέο ενδιαφέρον στα

ευρήματα της περιοχής με ένα ολόκληρο θρίλερ να εξελίσσεται στην Αμφίπολη.

Οι νέες ανασκαφές

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία που παρουσιάστηκαν από την Κατερίνα

Περιστέρη στην 27η αρχαιολογική επιστημονική συνάντηση, που διεξήχθη στη

Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, τα δύο τελευταία έτη, κατά

τη διεξαγωγή των ανασκαφών στον λόφο Καστά, αποκαλύπτεται ένας μοναδικός

ταφικός περίβολος στον κόσμο, λόγω του μεγέθους του που αγγίζει τα 500 περίπου

μέτρα, με ακριβείς αναλογίες ύψους 3 μέτρων και συνολικού μήκους 497 μέτρων.

Τον Ιούνιο, μετά τη χρηματοδότηση των 100.000 ευρώ από το υπουργείο

Πολιτισμού, οι ανασκαφές που είχαν σταματήσει λόγω χειμερινής περιόδου

29

συνεχίστηκαν, με την κ. Περιστέρη να απομακρύνει αρχικά τους τόνους χώματος

που σκέπαζαν τον λόφο Καστά, και στη συνέχεια να ολοκληρώνει την ανασκαφή του

μεγαλοπρεπούς ταφικού περιβόλου που χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του

4ου αι. π.Χ.

Όπως είχε επισημάνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, στην 27η αρχαιολογική επιστημονική

συνάντηση, η κ. Περιστέρη, «κατά την περίοδο που χρονολογείται ο ταφικός

περίβολος, μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα,

διαδραματίζονται σπουδαία ιστορικά γεγονότα στην περιοχή της Αμφίπολης.

Σημαντικοί στρατηγοί και ναύαρχοι του Μ. Αλεξάνδρου σχετίζονται με την περιοχή.

Εδώ ο Κάσσανδρος εξορίζει και θανατώνει το 311 π.Χ. τη νόμιμη σύζυγο του Μ.

Αλεξάνδρου Ρωξάνη και το γιό του Αλέξανδρο Δ’».

Ο ταφικός περίβολος χρονολογείται γύρω στο 325 – 300 π.Χ. και φέρεται να

έχει την υπογραφή του φημισμένου της εποχής εκείνης, αρχιτέκτονα, Δεινοκράτη,

που σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία ήταν και στενός φίλος του Μ. Αλεξάνδρου.

Οικοδομήθηκε από θασίτικο μάρμαρο που μεταφέρθηκε στη περιοχή με

ειδικά πλοιάρια, ενώ οι μαρμάρινοι δόμοι από την Αλική της Θάσου,

τοποθετήθηκαν με ειδικούς γερανούς, κατασκευασμένους από ξύλο, σίδηρο και

μολύβι, ίχνη των οποίων βρέθηκαν κατά την αρχαιολογική ανασκαφή.

Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες, ένα μεγάλο μέρος του περιβόλου

έχει αποξυλωθεί κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους με αποτέλεσμα αρκετά μαρμάρινα

αρχιτεκτονικά μέλη του να μη βρίσκονται στη θέση τους. Μια ευρύτερη έρευνα που

πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της Αμφίπολης στην προσπάθεια να εντοπιστούν

τα χαμένα αρχιτεκτονικά μέλη, οδήγησε την Κατερίνα Περιστέρη και τους

συνεργάτες της, στην περιοχή του χώρου του μνημείου του Λέοντα της Αμφίπολης

όπου τα χαμένα μέλη του περιβόλου, βρέθηκαν είτε διάσπαρτα, είτε εντοιχισμένα

στη βάση του Λέοντος. Η χρονολόγηση τόσο του ταφικού περιβόλου όσο και του

Λέοντα συμπίπτει και ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 4π.Χ. αιώνα.

«Μετά την ανακάλυψη του ταφικού περιβόλου του τύμβου Καστά, όπως

απέδειξε η έρευνά μας, το ταφικό μνημείο του Λεόντα συνδέεται με το ταφικό σήμα

του τύμβου που στην πραγματικότητα είναι το θεμέλιό του και τοποθετείται στην

κορυφή του τύμβου βάσει και της γεωμετρίας που μας δίνει ο ταφικός περίβολος»

30

είπε κατά την παρουσίαση των ανασκαφών της η προϊσταμένη της ΚΗ’ Εφορίας

Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Παρουσιάζοντας τα νέα ανασκαφικά δεδομένα, με αρχιτεκτονική

τεκμηρίωση, για τον τρόπο και τον τόπο κατασκευής του μνημείο του Λέοντα της

Αμφίπολης, ο διεθνώς αναγνωρισμένος αρχιτέκτονας Μιχάλης Λεφαντζής, τόνισε

ότι τα χαμένα μέλη του ταφικού περιβόλου αποτελούν σήμερα τη βάση του Λέοντα

της Αμφίπολης, ενώ η κλήση των μαρμάρινων δόμων αποδεικνύουν την κυκλική

τους φορά και ότι είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του μεγάλου ταφικού

περιβόλου.

Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή, ο περήφανος

Λέοντας της Αμφίπολης, με ύψος 5,20 μέτρων αποδεικνύεται πως ήταν στην

κορυφή του ταφικού μνημείου του Καστά, πάνω σε ένα μαρμάρινο βάθρο που τα

κομμάτια του μεταφέρθηκαν από τα λατομεία της Θάσου, με ειδικές σχεδίες και

ξύλινα κάρα που τραβούσαν βόδια εργασίας. Ο Λέοντας της Αμφίπολης, σύμφωνα

πάντα με τον ίδιο, φέρεται ότι φιλοτεχνήθηκε στο συγκεκριμένο σημείο, χωρίς να

είναι γνωστό, ακόμη το όνομα του μεγάλου γλύπτη της εποχής.