Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής«Ποτάμια που χωρίζουν – Γεφύρια που ενώνουν»

1ο Γυμνάσιο Κοζάνης (Βαλταδώρειο)Σχολ. Έτος: 2014-2015

Παιδαγωγική Ομάδα:Μεικτή Ομάδα 25 μαθητών από 4 τμήματα της Β’

Γυμνασίου

ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΤΗ ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: Το νερό των ποταμών ως πηγή ζωής-

Τα πέτρινα γεφύρια ως μέσα σύνδεσης και επικοινωνίας των ανθρώπων

• ΥΠΟΘΕΜΑΤΑ ( ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ-ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ) :

1. Ποτάμια: Η σημασία τους για τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους.

2. Πετρογέφυρα της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου: Τρόπος κατασκευής- Είδη πετρογέφυρων- Μαστόρια- Θρύλοι- Παραδόσεις- Τραγούδια.

Η σημασία των ποταμών

• Από τους προϊστορικούς χρόνους ο άνθρωπος αναγνώρισε την αξία των ποταµών για τη ζωή του και γι’ αυτό ανέπτυξε οικισµούς και µεγάλους πολιτισµούς κοντά στις όχθες τους.

• ∆εν είναι τυχαίο ότι µεγάλες ή µικρές πόλεις έχουν αναπτυχθεί κατά µήκος ποταµών.

Η δημιουργία των ποταμών

• Τα ποτάμια είναι μία υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό η οποία εκτείνεται κατά μήκος και ρέει λόγω της βαρύτητας προς τα κάτω.

• Γύρω από τα ποτάμια συνήθως δημιουργούνται μοναδικά οικοσυστήματα με μεγάλη βλάστηση και βιοποικιλότητα.

Η διαδρομή των ποταμών

• Ένα ποτάμι ξεκινάει πάντοτε με πολλά μικρά ρυάκια που, καθώς κατηφορίζουν, συναντιούνται, ενώνονται και σχηματίζουν ολοένα και λιγότερα ρεύματα με περισσότερο νερό, μέχρι το σχηματισμό μιας κύριας ροής.

• Τα ποτάμια διαμορφώνουν την κοίτη τους και τις κοιλάδες από τις οποίες περνούν

Παραδοσιακή διαχείριση του νερού των ποταμών

Παραδοσιακές χρήσεις του νερού των ποταμών είναι:

οι νεροτριβές, οι νερόμυλοι,

η κατασκευή φραγμάτων για την παραγωγή

ηλεκτρικής ενέργειας, οι περαταριές και

η αλιεία στα ποτάμια.

Σύγχρονη χρήση και διαχείριση των νερών των ποταμών

• Η ανάγκη εξασφάλισης νερού για άρδευση οδήγησε τους ανθρώπους να κατασκευάσουν φράγματα.

• Αργότερα ακολούθησε η χρήση των φραγμάτων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Υδροδότηση των πόλεων

• Σήµερα, όταν µιλάµε για πόσιµο νερό, το µυαλό µας πηγαίνει είτε στη βρύση που τρέχει νερό, µόλις την ανοίξουµε ή σε ένα µπουκάλι µε εµφιαλωµένο νερό.

• Σε ορισµένες περιπτώσεις, το νερό που χρησιµοποιούµε µπορεί να προέρχεται από επιφανειακά, τρεχούµενα νερά (ποτάµια) ή και από λίµνες.

• Το νερό που πίνουμε υποβάλλεται σε επεξεργασία σε Μονάδες Επεξεργασίας Νερού που το καθιστά πόσιμο.

Ποτάμια και βιομηχανία• Ο κλάδος της βιομηχανίας αποτελεί

επίσης έναν βασικό καταναλωτή νερού. Οποιοδήποτε βιομηχανικό προϊόν απαιτεί νερό για να παρασκευαστεί.

• Στην βιομηχανία, εκτός από κατανάλωση νερού για την παραγωγή προϊόντων, παρατηρείται και κατανάλωση νερού για ψύξη των μηχανικών εγκαταστάσεων.

• Το νερό χρησιμοποιείται επίσης για το πλύσιμο των μηχανημάτων , των σκευών(άδεια μπουκάλια) και των πρώτων υλών (φρούτων και λαχανικών).

Ποτάμια και πολιτισμός

• Τα ποτάμια έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό της κάθε χώρας. Έχουν γραφτεί πολλά ποιήματα καθώς και τραγούδια που μιλάνε για την σπουδαιότητα των ποταμών.

• Μιλάνε για το νερό τους, την χρησιμότητα τους, τις ιδιότητές τους και επίσης αφηγούνται γεγονότα που έχουν συμβεί στους ποταμούς.

• «Το ποτάμι πίσω δε γυρνά»

Πίνακες ζωγραφικής

• Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι, έχουν απεικονίσει με σπουδαίο τρόπο εικόνες ποταμών είτε που έχουν σκεφτεί οι ίδιοι είτε από μια επίσκεψή τους σε αυτόν, είτε βεβαίως από αναμνήσεις των παιδικών τους χρόνων.

• Ο καθένας με τον δικό του τρόπο έχει εμπνευστεί και μαγευτεί από την γοητευτική ομορφιά των ποταμών και αυτό μας το αποτυπώνει στους πανέμορφους πίνακές του.

Αειφορική διαχείριση του νερού των ποταμών

• Τα επιφανειακά νερά από πηγή πλούτου, μπορούν να μετατραπούν σε μια διαρκή και αόρατη απειλή, αν δεν παρθούν άμεσα δραστικά μέτρα για την διαχείριση και την προστασία τους.

• Ο άνθρωπος άρχισε να παίρνει μέτρα υπέρ της προστασίας των ποταμών και να δίνει λύσεις για την περιβαλλοντική προστασία και την αειφορική διαχείριση του υδατικού δυναμικού.

Η ρύπανση στα ποτάμια

• Δραστηριότητες που ρυπαίνουν τους ποταμούς αποτελούν οι απορρίψεις που αφορούν ανθρώπινες χρήσεις και προέρχονται από :

• τις βιομηχανίες (βαρέα μέταλλα)

• τις αγροτικές δραστηριότητες (λιπάσματα, φυτοφάρμακα)

• Τα αστικά λύματα

Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια

• Στην προβιομηχανική Ελλάδα το κύριο δομικό υλικό ήταν η πέτρα και ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που απασχολούσαν τους κατοίκους ήταν η ασφαλής διέλευση των οδοιπόρων και των μεταφορικών μέσων τους, πάνω από ποτάμια, ρέματα και χείμαρρους.

• Μέχρι τον 20ο αιώνα, το μόνο εφικτό αλλά λειτουργικό τεχνικό έργο, που μπορούσε να κατασκευάσει ο ασπούδαστος μάστορας της εποχής εκείνης, ήταν ένα πέτρινο γεφύρι, μονότοξο ή πολύτοξο.

• Το έργο της κατασκευής ήταν τόσο σημαντικό, που οδήγησε στη δημιουργία σχετικών τραγουδιών, παραδόσεων αλλά και θρύλων, που αναφέρονταν ακόμα και σε ανθρωποθυσία για να στεριώσει το πολυπόθητο γεφύρι.

• Οι πέτρινες τοξωτές κατασκευές έχουν χαρακτηριστεί από τους ειδικευμένους επιστήμονες ως μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της αρχιτεκτονικής για τον προβιομηχανικό άνθρωπο και ως τον πρώτο μεγάλο σταθμό στην εξελικτική πορεία της παγκόσμιας γεφυροποιίας

Υλικά και τρόποι κατασκευής

• Πρώτα γεφύρια με υλικά της φύσης (κορμοί δένδρων, μεγάλες πέτρινες πλάκες). Αργότερα πρόχειρες ξύλινες γέφυρες από κλαδιά δένδρων, στηριζόμενα σε παρόχθια δένδρα ή ογκώδη βράχια. Στη συνέχεια λίθινα βάθρα με παράλληλους κορμούς δένδρων και πάνω τους ξύλινο κατάστρωμα. Κύριο δομικό υλικό γερές πέτρες.

• Στη συνέχεια λίθινα βάθρα με παράλληλους κορμούς δένδρων διαφοροποιούσαν τα γεφύρια μεταξύ τους.

Συνδετική ύλη- Τύποι κατασκευής

• Α. ασβεστοκονίαμα: (ασβέστη, χώμα, νερό, είδος

τσιμέντου)• Β. κουρασάνι:(ενισχυμένο με τριμμένο

κεραμίδι, ασπράδι αυγών, μαλλιά ζώων)

• Τύποι κατασκευής: Με οριζόντιες δοκούς Εκφορικό σύστημα Τοξωτό σύστημα (μονότοξα ‐

πολύτοξα) Με οριζόντιες δοκούς

Πώς προέκυπτε η ονοματοδοσία

• Η ονομασία συνήθως δινόταν από αυτόν που έδωσε τα χρήματα για την κατασκευή του (γι' αυτό συναντάμε ονόματα ευεργετών ή χωριών).

• Ορισμένες φορές έχουμε δύο ή και τρία ονόματα σε ένα γεφύρι που το έπαιρναν από αυτόν που αναλάμβανε την δαπάνη της επισκευής τους αν χρειαζόταν.

Σε ποιες περιοχές εντοπίζονται τα περισσότερα γεφύρια;

• Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια συνήθως είναι χτισμένα σε μια ιδιαίτερη αλλά και σε πολλές περιπτώσεις δυσπρόσιτη θέση.

• Πάρα πολλά έχουν περιέλθει σε αχρηστία και αναπόφευκτα έχουν γίνει βορά στη φθοροποιό δύναμη του πανδαμάτορα χρόνου.

• Τα μονότοξα γεφύρια τα κατασκεύαζαν σε μέρη που οι όχθες των ποταμών δεν είχαν μεγάλη απόσταση και το έδαφος ήταν σταθερό.

• Τα πολύτοξα τα κατασκεύαζαν όταν η απόσταση ήταν σχετικά μεγάλη (στα σημεία που ήθελαν να γεφυρώσουν) ή το έδαφος δεν ήταν κατάλληλο για την στερέωσή τους.

Οι Μάστορες Της Πέτρας

• Το σύνολο της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής φτιάχτηκε από τους λαϊκούς, ανώνυμους αρχιτέκτονες. Αυτοί οι παραδοσιακοί τεχνίτες, οργανωμένοι σε ομάδες, ταξίδευαν από περιοχή σε περιοχή και έχτιζαν τα κτίρια, τις γέφυρες, τις βρύσες, τους μύλους και κάθε άλλη κατασκευή των παραδοσιακών οικισμών.

• Η Ηπειρος είναι κοιτίδα των μαστόρων, οι οποίοι προέρχονται από τρεις περιοχές: τα χωριά της Κόνιτσας, τα Τζουμέρκα και τους Χουλιαράδες. Τα παλιότερα μαστοροχώρια είναι η Πυρσόγιαννη και η Βούρμπιανη (Κόνιτσα).

Η Οργάνωση των Μαστόρων

• Οι λαϊκοί οικοδόμοι ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες (συνάφια ή ισνάφια) - μπουλούκια (τούρκικα: Boluk = συντροφιά, λόχος). Οι ονομασίες των συντεχνιών των μαστόρων - χτιστάδων διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Στην Ήπειρο ονομάζονται Κουδαραίοι. Οι χτίστες των πέτρινων γεφυριών ειδικά, ονομάζονται κιουπρουλήδες (τούρκικα: Kopru = γεφύρι).

Ειδικότητες των Μαστόρων

• Η προαγωγή από τη μία βαθμίδα στην επόμενη γινόταν πάντα υπό την αυστηρή επίβλεψη του πρωτομάστορα.

• Ένα μπουλούκι περιελάμβανε διάφορες ειδικότητες: Πελεκάνος, Χτίστης, Νταμαρτζής ή Μαντεμτζής, Ταβανατζής ή ταβαντζής (μαραγκός), Ασβεστάς, Σκαλιστής, Μπογιατζής, Τσιράκι (Λασποπαίδι).

Η συνθηματική γλώσσα των μαστόρων

• Ένα πολύ ιδιαίτερο στοιχείο των μαστόρων ήταν η μυστική, συνθηματική γλώσσα την οποία έφτιαχναν, χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους και μετέδιδαν από γενιά σε γενιά.

• Η ανάγκη των μαστόρων να επικοινωνούν μυστικά μεταξύ τους, δίχως να επιτρέπουν σε κάποιον έξω από το συνάφι να διεισδύσει στα μυστικά της δουλειάς τους οδήγησε στη δημιουργία συντεχνιακών διαλέκτων - τα κουδαρίτικα ή κουδαραίϊκα.

Τα πετρογέφυρα της Ηπείρου• Τα πιο γνωστά γεφύρια είναι:

Το γεφύρι της ΆρταςΤο γεφύρι της Πλάκας

Η γέφυρα του Παπαστάθη

Το γεφύρι της ΚόνιτσαςΤο γεφύρι του Πλακίδα ή

ΚαλογέρικοΤο γεφύρι του Μίσιου

Τα πετρογέφυρα της Δυτικής Μακεδονίας

• Ενδεικτικά στους νομούς:• ΓΡΕΒΕΝΩΝ

ΓΕΦΥΡΙ ΤΡΙΚΩΜΟΥ(ΑΖΙΖ ΑΓΑ) ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΔΟΤΣΙΚΟΥ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΠΑΠΑΤΑΚΗ

ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΖΙΑΚΑ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΟΡΤΙΤΣΑΣ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΣΤΑΜΠΕΚΗ

• ΚΟΖΑΝΗΣ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΝΤΕΡΗ ΓΕΦΥΡΙ ΚΟΙΛΑΔΙΟΥ

ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΚΡΙΜΗΝΙΟΥ• ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΚΟΥΣΙΟΥΜΠΛΗ ΓΕΦΥΡΙ ΑΡΓΟΥΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΥ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΕΠΤΑΧΩΡΙΟΥ (ΠΑΠΑΛΙΑΣ)

• Το Γεφύρι της Πορτίτσας

Επίσκεψη στο ΚΠΕ ΓρεβενώνΤο Γεφύρι της Πορτίτσας

Δράσεις - παρουσιάσεις

Συμπλήρωση φύλλων εργασίας(Το υλικό από το Κ.Π.Ε. Γρεβενών)

Κατασκευές

Τελική αποτίμηση του Προγράμματος

• Τα αποτελέσματα των δράσεων ήταν τα προσδοκώμενα. • Οι γνωστικοί αλλά και οι παιδαγωγικοί στόχοι επιτεύχθηκαν σε

μεγάλο βαθμό. • Οι εργασίες των ομάδων αναρτήθηκαν στο ιστολόγιο «Ιστορία και

άλλα δαιμόνια» , γεγονός το οποίο οι μαθητές αντιμετώπισαν ως επιβράβευση των προσπαθειών τους.

• Η επίσκεψη στο ΚΠΕ Γρεβενών τους έδωσε την ευκαιρία να βιώσουν την επαφή με το υγρό στοιχείο αλλά και να κατανοήσουν τη σημασία των πετρογέφυρων στην οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή των δυσπρόσιτων ορεινών περιοχών.

• Η υλοποίηση επομένως του προγράμματος αποτιμάται θετικά όσον αφορά στην επίτευξη των στόχων αλλά και τη συνολική ικανοποίηση των μαθητών.

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας

• Την περιβαλλοντική Ομάδα αποτελούν οι μαθητές:• Γαλάνης Κων/νος,Γεροντίδης Ιωάννης , Γούλα Κλεοπάτρα,

Δεληγιάννη Παναγιώτα, Ηλιάδης Στυλιανός , Ζαγκανίκας Αθανάσιος , Ζούρκα Αλέξανδρος, Καρβέλα Ευαγγελία, Κουσίδου Αναστασία , Λαβαντσιώτης Ελευθέριος, Λιάκου Σοφία, Λίτσιου Αικατερίνη, Μαμάτσιου Ελένη,Μαμάτσιου Στυλιανή, Παπαδοπούλου Στυλιανή ,Παπανδρέα Ιωάννα, Παπαθανασίου Χρύσα, Πλιάτσου Αλεξάνδρα, Ρούσης Ιωάννης, Σιώμου Μαρία, Σκάκας Λεωνίδας, Τζημοπούλου Ελένη, Τότσκα Ευαγγελία, Χαρισοπούλου Αθανασία, Χαριτίδου Πετρούλα.

• Υπεύθυνες Παιδαγωγικής Ομάδας:• Γκόγκα Ελένη (ΠΕ04), Χιωτέρη Κατερίνα (ΠΕ02), Σμυρλή

Ιωάννα (ΠΕ19)