Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία

Αρχιμήδης-Μηχανισμός Αντικυθήρων

Ματθαίος Τσορλίνης

Βασίλης Αριζάνης

Θοδωρής Μακεδονόπουλος

Λάμπρος Παπαδόπουλος

Η ζωή του Αρχιμήδη

Ο Αρχιμήδης (287 π.Χ.-212 π.Χ.) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς, φυσικούς και μηχανικούς της αρχαιότητας. Γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στις Συρακούσες, τη μεγάλη ελληνική αποικία της Σικελίας.

Εύρηκα! Εύρηκα!

Μία μέρα, ο βασιλιάς Ιέρων Α' των Συρακουσών παρήγγειλε να του φτιάξουν μία κορώνα από καθαρό χρυσάφι. Όταν ο βασιλιάς πήρε την κορώνα, άρχισαν να διαδίδονται φήμες πως ο καλλιτέχνης τον είχε κοροϊδέψει, παίρνοντας ένα μέρος από το χρυσάφι και αντικαθιστώντας το με άλλο μέταλλο. Ωστόσο, η τελειωμένη κορώνα είχε το ίδιο βάρος με το χρυσάφι του βασιλιά. Ο βασιλιάς κάλεσε τότε τον Αρχιμήδη να εξετάσει το ζήτημα.

Όμως, καθώς δεν μπορούσε να το λύσει, ο Αρχιμήδης σηκώθηκε να πάει στα λουτρά για να ξεκουραστεί. Εκεί βρήκε τη λύση. Μέσα στον ενθουσιασμό του βγήκε από το λουτρό γυμνός στο δρόμο φωνάζοντας: "Εύρηκα! Εύρηκα!".

Θάνατος

Όταν άρχισε η πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους, οι πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη αποδείχτηκαν εξαιρετικά χρήσιμες. Ωστόσο οι Ρωμαίοι όλο και πλησίαζαν.

Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η πόλη μετά από τριετή αντίσταση των Ελλήνων, κατελήφθη με προδοσία, ένας Ρωμαίος στρατιώτης μπήκε μέσα στο σπίτι του Αρχιμήδη την ώρα που μελετούσε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα. Ο Αρχιμήδης είπε στον στρατιώτη να βγει έξω και να μη διαταράξει τη σκέψη του, λέγοντάς το περίφημο "Μη μου τους κύκλους τάραττε". Όμως ο στρατιώτης έβγαλε το σπαθί του και τον σκότωσε.

Εφευρέσεις

Οι σημαντικότερες εφευρέσεις του Αρχιμήδη ήταν:

Το ατμοτηλεβόλο Ατέρμων κοχλίας Γερανοί Μέθοδος ελέγχου καθαρότητας του χρυσού Το υδραυλικό ωρολόγιο Τα εμπρηστικά κάτοπτρα

Το ατμοτηλεβόλο

Πολεμικό όπλο που εκτόξευε μπάλες βάρους ενός ταλάντου σε απόσταση 6 σταδίων (περίπου 1.100 μ.). Λειτουργούσε με την ατμοσυμπίεση. Είναι το πρώτο παγκοσμίως όπλο που λειτουργούσε με ατμό.

Ατέρμων κοχλίας

Αφορμή για την εφεύρεση του οργάνου δόθηκε στον Αρχιμήδη όταν επισκέφθηκε την Αίγυπτο. Εκεί κατασκεύασε τον κοχλία στην προσπάθειά του να βοηθήσει τους χωρικούς να αντλήσουν νερό από το Νείλο. Πολύ σύντομα η χρήση του κοχλία απλώθηκε σε όλη την Μεσόγειο, ακόμη και στην Εγγύς Ανατολή. Ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται σε πολλές περιοχές της Βόρειας Αφρικής.

Γερανοί

Κατάφερνε να πιάνει τα καράβια που πολιορκούσαν την πόλη και είτε να τα ανυψώνει ανατρέποντάς τα, είτε να τα αφήνει να ξαναπέσουν από ύψος στην θάλασσα προκαλώντας τους σοβαρές ζημιές.

Γερανοί

http://www.math.nyu.edu/~crorres/Archimedes/Claw/claw_animation.mov

Μέθοδος ελέγχου καθαρότητας του χρυσού

Ο Αρχιμήδης προσπαθώντας να βρει έναν τρόπο ελέγχου της καθαρότητας του χρυσού του στέμματος του βασιλιά, χωρίς να το αλλοιώσει, επινόησε (στη μπανιέρα του σύμφωνα με τη παράδοση) το νόμο του ειδικού βάρους και την αρχή της άνωσης.

Το υδραυλικό ωρολόγιο

Τα ηλιακά ρολόγια δεν θα μπορούσαν να μετρήσουν το χρόνο τη νύχτα ή όταν είχε συννεφιά. Το ρολόι που ο Αρχιμήδης επινόησε, χρησιμοποίησε την ελεύθερη πτώση του νερού για να κινήσει τους δείκτες που έδειχναν τον χρόνο.

Τα εμπρηστικά κάτοπτρα

Ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα του Αρχιμήδη είναι η κατασκευή των ηλιακών κατόπτρων με τα οποία συγκεντρώνοντας και εστιάζοντας τις ηλιακές ακτίνες κατέκαιγε τα πλοία των Ρωμαίων, που πολιορκούσαν τις Συρακούσες.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Το χρονικό μιας ανακάλυψης

Τέλος 2ου αιώνα π.Χ.: Κατασκευή του Μηχανισμού, πιθανότατα στη Ρόδο, η οποία εκείνη την εποχή ήταν κέντρο μεταλλουργίας.

80 π.Χ. περίπου: Ενα ρωμαϊκό καράβι βυθίζεται ανοιχτά των Αντικυθήρων. Είχε πιθανότατα αποπλεύσει από τη Ρόδο με κατεύθυνση την Ιταλία.

Πάσχα του 1900: Σύμιοι σφουγγαράδες εντοπίζουν το ναυάγιο σε βάθος 45-60 μέτρων.

Χειμώνας του 1901: Ολοκληρώνεται το έργο της ανάσυρσης των θησαυρών του ναυαγίου. Μεταφορά των ευρημάτων στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών.

1902: Τα εμφανή γρανάζια του παράξενου χάλκινου ευρήματος τραβούν την προσοχή του Βαλέριου Στάη, αρχαιολόγου του μουσείου, ο οποίος αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για κάτι αξιοσημείωτο.

Δεκαετία του '30: Ο ναύαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης δημιουργεί το πρώτο μοντέλο του Μηχανισμού.

Δεκαετία του '50: Η πρώτη σε βάθος μελέτη του Μηχανισμού καταδεικνύει ότι πρόκειται για τον πιο πολύπλοκο μηχανισμό της αρχαιότητας, χωρίς να μπορεί να δοθεί απάντηση ως προς τη χρησιμότητά του.

Δεύτερο μισό του 20ού αιώνα: Πλήθος ερευνητών ασχολείται με τη μελέτη του Μηχανισμού.

Φθινόπωρο του 2005: Η ομάδα του Προγράμματος για τη μελέτη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων αξιοποιεί καινοτόμους τεχνολογίες για να συλλέξει δεδομένα τόσο από το εσωτερικό του Μηχανισμού όσο και από τις επιγραφές που φέρει αυτός.

Νοέμβριος του 2006: Δημοσιεύονται τα αποτελέσματα της μελέτης των παραπάνω δεδομένων. Από αυτά καταδεικνύεται η χρησιμότητα του Μηχανισμού: επρόκειτο για όργανο πρόβλεψης εκλείψεων. Πραγματοποιείται στην Αθήνα συνέδριο για τη συζήτηση των σημείων που παραμένουν σκοτεινά.

Το χρονικό μιας ανακάλυψης

Πότε βρέθηκε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων;

Ήταν παραμονές Πάσχα του 1900. Δυο

σφουγγαράδικα της Σύμης αναγκάζονται από

την θαλασσοταραχή να καταφύγουν στα

Αντικύθηρα. Οι σφουγγαράδες βουτούν στη

θάλασσα για να βρουν σφουγγάρια. Όμως, αντί

για αυτό πέφτουν πάνω σε ένα αρχαίο ναυάγιο.

Ανέσυραν λοιπόν, μια σειρά από συγκλονιστικές

αρχαιότητες. Το πιο διάσημο εύρημά τους όμως

ήταν ένα στραπατσαρισμένο άμορφο σώμα, που

επί μήνες είχε ξεχαστεί στις αποθήκες

του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της

Αθήνας.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Το παζλ που έπρεπε να λύσουν οι μελετητές του μηχανισμού περιελάμβανε 82 θραύσματα. Από αυτά έπρεπε να εξαχθούν συμπεράσματα και για εκείνα που χάθηκαν.

Μελέτη του Μηχανισμού

Γεμάτος γρανάζια, καντράν και επιγραφές ο Μηχανισμός

αποτέλεσε για περισσότερο από έναν αιώνα το μεγάλο

μυστήριο της τεχνολογίας. Για την αποκωδικοποίηση του

τρόπου λειτουργίας των σκουριασμένων θραυσμάτων του

χρειάστηκαν ακτίνες Χ και σάρωση από αξονικό τομογράφο,

προκειμένου να καταλήξουν οι επιστήμονες, ότι βρίσκονται

μπροστά σε έναν πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό.

Η μοναδικότητα του μηχανισμού και ο κίνδυνος της καταπονήσής του κατά την μεταφορά του από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Ελλάδος, είχαν ως αποτέλεσμα να αποφασισθεί η μεταφορά στην Ελλάδα των μηχανημάτων με τα οποία θα γίνονταν οι μετρήσεις.

Μελέτη του Μηχανισμού

Ο αξονικός τομογράφος Blade Runner X-Tek Systems

Στιγμιότυπο από την μεταφορά του τομογράφου Blade Runner, βάρους άνω των 7,5 τόνων, στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Ελλάδος

Η συσκευή PTMDome της Hewlett-Packard για την ανάγνωση των επιγραφών στα θραύσματα του

μηχανισμού

Ο Tom Malzbender της εταιρείας Hewlett-Packard ετοιμάζει την συσκευή PTM dome για μια "φωτογράφιση" ενός από τα Τεμάχια του Μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Λειτουργίες του Μηχανισμού

Υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τη θέση του Ηλίου, της Σελήνης και πιθανώς των πλανητών, στον ουρανό. Υπολόγιζε τις φάσεις της Σελήνης.

Προέβλεπε εκλείψεις και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων Στεφανιτών αγώνων (τους Ολυμπιακούς αγώνες, τα Ίσθμια, τα Νέμεα, τα Πύθια (στους Δελφούς) και τα Νάϊα (στη Δωδώνη).

Επίσης βρέθηκαν άγνωστες επιγραφές στις εξωτερικές πλάκες και στο εσωτερικό του Μηχανισμού και διαβάστηκαν κείμενα χαμένα για πάνω από 2000 χρόνια! Όλες οι επιγραφές είναι γραμμένες με ελληνικούς χαρακτήρες.

Τα μέχρις στιγμής συμπεράσματα επιβεβαιώνουν ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα αστρονομικό όργανο, τόσο περίπλοκο που δεν είναι περίεργο ότι συνήθως αναφέρεται ως ο πρώτος (αναλογικός) υπολογιστής που κατασκευάστηκε ποτέ.

Απόψεις του Μηχανισμού των Αντικυθήρων του «Εργαστήριο Τεχνολογίας Εκπαίδευσης» του

Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Απόψεις του Μηχανισμού των Αντικυθήρων του «Εργαστήριο Τεχνολογίας Εκπαίδευσης» του

Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Απόψεις του Μηχανισμού των Αντικυθήρων του «Εργαστήριο Τεχνολογίας Εκπαίδευσης» του

Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Τον Ιούνιο του 2011 κατασκευάστηκε λειτουργικό πιστό αντίγραφο του μηχανισμού

Εμπρόσθια όψη Οπίσθια όψηΕσωτερικό μέρος

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι

τόσο σημαντικός για την εξέλιξη της

τεχνολογίας, όσο και η Ακρόπολη για την

εξέλιξη της αρχιτεκτονικής. Παρόμοιος

αρχαίος μηχανισμός δεν έχει βρεθεί μέχρι

σήμερα.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας!!