Θρησκευτικά ήθη και έθιμα

στο Σκοπό και το Νέο Σκοπό

• Στο χωριό μας συναντούμε ακόμα ήθη, έθιμα και συνήθειες του παρελθόντος.

• Προσπαθήσαμε να καταγράψουμε αυτή την τόσο σημαντική κληρονομιά, που είναι γεμάτη αυθορμητισμό, λιτότητα, πίστη στο Θεό και στον άνθρωπο.

• Βασιστήκαμε στις αφηγήσεις των γονιών μας και των παππούδων μας, συγκεντρώσαμε παλιές φωτογραφίες, αντιμετωπίσαμε το παρελθόν με αγάπη και σεβασμό, καθώς αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας.

• Διαπιστώσαμε ότι κάποτε αυτά τα στοιχεία της παράδοσής μας αποτελούσαν σημαντικό μέρος της ζωής των κατοίκων, ρύθμιζαν τις περισσότερες όψεις της ζωής στο οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

• Σήμερα, η ζωή μας έχει αλλάξει, δε χρειαζόμαστε πια το πανηγύρι για να διασκεδάσουμε όλοι μαζί, τα Χριστούγεννα, για να φάμε το κρέας.

• Αυτό που χρειαζόμαστε όμως είναι πιο βαθιές ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις… και η αναβίωση των παλιών εθίμων μας με εκείνη την παλιά αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια κοινότητα, σε μια μεγάλη οικογένεια ανθρώπων που νοιάζονται για το διπλανό τους και αντιμετωπίζουν μαζί τις δυσκολίες.

Θα παρουσιάσουμε κάποια από τα έθιμα του Σκοπού, ξεκινώντας από τις μεγάλες γιορτές του χειμώνα.

Τα Χριστούγεννα

• Οι προετοιμασίες για τη μεγάλη γιορτή άρχιζαν από μέρες. Οι νοικοκυρές καθάριζαν το σπίτι, έβαζαν τα γιορτινά στρωσίδια και άφηναν τις τελευταίες μέρες για τα γλυκά, δίπλες, σαραγλί μελομακάρονα, κανταΐφι…

• Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε οικογένεια έσφαζε το δικό της γουρούνι. Ξεκινούσαν από το πρωί και τέλειωναν αργά το βράδυ. Ο ένας γείτονας βοηθούσε τον άλλον.

• Μεγάλη ήταν η διαδικασία της συντήρησης του κρέατος, επειδή δεν είχαν ψυγεία. Έκαναν καβουρμά, λουκάνικα, πατσά, λιαστές μπριζόλες, λαρδί, λίγδα και με το δέρμα του τσαρούχια. Τίποτε δεν πήγαινε χαμένο.

• Τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα σε όσα πιο πολλά σπίτια μπορούσαν για να μαζέψουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα.

• Το βράδυ της παραμονής μαζευόταν όλη η οικογένεια και ο πατέρας θύμιαζε με το υνί το νηστίσιμο τραπέζι, που περιλάμβανε κόλλυβα, νερόβραστη φασολάδα και φρέσκο ζυμωτό ψωμί.

• Τα ξημερώματα με το χτύπημα της καμπάνας, όλοι, μικροί μεγάλοι με τα καλά τους πήγαιναν στην εκκλησία. Με το τέλος της λειτουργίας αντάλλασσαν ευχές και γυρνώντας στο σπίτι έτρωγαν την τηγανιά, τις μπριζόλες και έπιναν το κρασί και το τσίπουρο.

• Το φαγητό, συνήθως χοιρινό με λάχανο, συνεχιζόταν το μεσημέρι με όλη την οικογένεια μαζεμένη μέχρι το βράδυ, οπότε άρχιζαν τις επισκέψεις στους εορτάζοντες.

Πρωτοχρονιά

• Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους για τα κάλαντα του Αγίου Βασιλείου.

• Οι νοικοκυρές έκαναν τη βασιλόπιτα, τη μιλίνα, πίτα με φύλλα και γέμιση τυρί ή γέμιση με ρύζι και καρύδια, όπου έβαζαν εκτός από το φλουρί, ένα κλαδάκι κρανιάς, ένα άχυρο και ένα καρυδότσουφλο.

• Το βράδυ της παραμονής ετοίμαζαν πλούσιο τραπέζι με πατσά, πίτες, ψητά κρέατα και φρούτα. Πάνω στο τραπέζι έβαζαν το πορτοφόλι και ό,τι χρυσαφικό είχαν για να είναι να πλούσια η χρονιά.

• Με το τέλος του φαγητού ο πατέρας έκοβε τη βασιλόπιτα και έδινε σε όλους από ένα κομμάτι. Όποιος τύχαινε το καρυδότσουφλο θα έπαιρνε το σπίτι, όποιος την κρανιά θα δούλευε τα χωράφια, όποιος το άχυρο θα περιποιούταν τα ζώα και όποιος το φλουρί ήταν ο τυχερός της χρονιάς.

• Όλοι, μικροί-μεγάλοι έπαιζαν την κεραμίδα. Κάθονταν κάτω, μοιράζονταν τα καρύδια, έβαζαν πλαγιαστή την κεραμίδα και έριχναν ένας ένας από ένα καρύδι. Αυτά κυλούσαν και κάποιο χτυπούσε ένα απ’ αυτά που ήταν κάτω. Τότε αυτός που το έριξε τα μάζευε όλα και το παιχνίδι ξανάρχιζε. Στο τέλος αυτός που κέρδισε τα περισσότερα ήταν ο τυχερός.

• Οι μεγάλοι αφού έβαζαν τα παιδιά για ύπνο, συνέχιζαν το γλέντι σε σπίτια φίλων ή συγγενών μέχρι το πρωί.

• Την άλλη μέρα τα παιδιά από το πρωί έπαιρναν ένα κλαδί κρανιάς το στόλιζαν με κορδέλες και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι να σουρβακίσουν λέγοντας:

Σούρβα, σούρβα

γερό κορμί, γερό σταυρί

και του χρόνου

ούλ’ γεροί και καλόκαρδοι.

• Ενώ σήμερα λένε:

Σούρβα σούρβα

με υγεία κι ευτυχία

και το νέο έτος

χρόνια πολλά.

• Οι νοικοκυρές τους άνοιγαν και τους έδιναν φρούτα, ξηρούς καρπούς, γλυκά και λεφτά

Θεοφάνια

• Τα Θεοφάνια είναι μία από τις αρχαιότερες γιορτές της εκκλησίας μας η οποία θεσπίσθηκε το 2ο αι. μ.Χ. και αναφέρεται στη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη Ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή.

• Την παραμονή των Θεοφανίων γίνεται στην εκκλησία ξημερώματα ο κρυφός αγιασμός. Μετά τη θεία λειτουργία οι παπάδες περνούν απ’ όλα τα σπίτια του χωριού και τα φωτίζουν.

• Το βράδυ της παραμονής οι νοικοκυρές στρώνουν το τραπέζι με νηστίσιμα φαγητά, και ο πατέρας παίρνοντας το υνί ή την κεραμίδα και το κερί θυμιάζει όλο το σπίτι κάνοντας συγχρόνως θόρυβο για φύγουν τα ‘καρκαντζέλια’.

• Την άλλη ημέρα, ανήμερα των Φώτων, πηγαίνουν νηστικοί στην εκκλησία για να πιούν τον Αγιασμό. Μετά τη θεία Λειτουργία όλοι μαζί, παπάδες και εκκλησίασμα πηγαίνουν στο ποτάμι, όπου εκεί ψάλλεται ο Μεγάλος Αγιασμός.

• Κάποιοι την ώρα που λέγεται το τροπάριο της Βάπτισης του Χριστού, “...καὶ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς" αφήνουν ελεύθερα περιστέρια.

• Ο κόσμος περιμένει στις όχθες του ποταμού να δει τον παπά να ρίχνει το Σταυρό στο ποτάμι για να καθαγιαστούν τα νερά, ενώ τα παλικάρια του χωριού μπαίνουν στο ποτάμι για να πιάσουν το σταυρό.

• Παλιότερα μαζεύονταν όσα ήταν να φύγουν φαντάροι, ενώ σήμερα τα αγόρια της Β΄ και της Γ΄ τάξης του Λυκείου και οι συνομήλικοί τους.

• Χωρίζονται σε ομάδες και πέφτουν στο ποτάμι. Όποιος πιάσει το Σταυρό τον δίνει κρυφά σε κάποιον από την ομάδα του να τον βγάλει έξω, χωρίς να τον αντιληφθεί η αντίπαλη ομάδα και πέσει πάνω τους να τους τον πάρει.

• Όλα τα παλικάρια φεύγουν από το ποτάμι και πηγαίνουν στα σπίτια τους ν’ αλλάξουν, να φορέσουν τα γιορτινά ρούχα.

Μετά μαζεύονται στην εκκλησία. Εκεί τους περιμένει ο παπάς και στην ομάδα που έπιασε το Σταυρό δίνει μέσα σε δίσκο με λουλούδια και δάφνες το Σταυρό που έριξε στο ποτάμι και η ομάδα αυτή θα ψάλλει το: «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε…» στα δύο μεγάλα τετράγωνα

του χωριού από την πλευρά του Δημοτικού σχολείου και του Συνεταιρισμού μαζί και στο Τσιφλίκι.

• Αυτό γίνεται για να μαζέψουν περισσότερα χρήματα απ’ την άλλη ομάδα που δεν έπιασε το Σταυρό. Η άλλη ομάδα θα πάρει κι αυτή από τον παπά έναν άλλο σταυρό μέσα σε δίσκο και θα ψάλλει στα δύο μικρά τετράγωνα που βρίσκονται από τη μεριά της Εκκλησίας και του Δημαρχείου.

• Περνούν από όλα τα σπίτια ψάλλοντας. Με ό,τι χρήματα μάζευαν τα παλικάρια (πριν τη δεκαετία του 1980) πήγαιναν όλοι μαζί με τις ντάμες τους και γλεντούσαν.

• Σήμερα τα χρήματα τα μοιράζονται μεταξύ τους τα παιδιά και το βράδυ βγαίνουν σε κάποιο μαγαζί και γλεντούν με όλη την παρέα τους.

Μεγάλη Εβδομάδα - Πάσχα

• Μέσα στην άνοιξη γιορτάζουμε την πιο σημαντική γιορτή της Χριστιανοσύνης, το Πάσχα… Μαζί με την ανάσταση της φύσης έρχεται και η Ανάσταση του Χριστού και η ψυχική αναγέννηση της ανθρωπότητας.

• Η ιδέα του πάσχοντος και θνήσκοντος Θεού που ανασταίνεται μαζί με τη φύση είναι η κεντρική των ημερών του Πάσχα. Η ιδέα αυτή φυσικά δεν είναι χριστιανική, είναι πανανθρώπινη και ο θνήσκων θεός εκπροσωπεί το «παλιό» και το θάνατό του, η γένεση του νέου θεού είναι μια πράξη που βοηθά στην αναγέννηση της φύσης, στη δημιουργία του «νέου». Έχει και η Ορθοδοξία το δικό της πάσχοντα, θνήσκοντα και αναστώμενο θεό.

Στο χωριό μας υπάρχουν πολλά έθιμα και παραδόσεις που συνδέονται με το Πάσχα και επιβιώνουν ως τις μέρες μας.

Την Κυριακή των Βαΐων, ημέρα αφιερωμένη στην υποδοχή του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία και παίρνουν βάγια, που τους μοιράζει ο παπάς, για να τα βάλλουν στο εικονοστάσι λέγοντας:

όξω ψύλλοι και κοριοί,

μέσα ήλιος και χαρά

και καλή νοικοκυρά

Τα παιδιά τραγουδούν:

Βάι βάι τω Βαγιώ

τρώμε ψάρι και κολιό

και τη άλλη Κυριακή

τρώμε κόκκινο αυγό

Το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων αρχίζει η εβδομάδα των παθών του Χριστού. Ντύνουν την εκκλησία στα μαύρα, οι γυναίκες φορούν μαύρα, οι άνδρες είναι αξύριστοι όλη την εβδομάδα. Οι περισσότεροι πιστοί νηστεύουν.

Τη Μεγάλη Τετάρτη το απόγευμα τελείται το μυστήριο του ευχελαίου και όλοι πάνε στην εκκλησία για να τους “σταυρώσει” ο ιερέας στο μέτωπο. Παίρνουν το αλεύρι του ευχελαίου, το φυλάγουν στο εικονοστάσι και όποιος φοβάται του το δίνουν για να γίνει καλά.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, “Κόκκινη Πέμπτη”, οι νοικοκυρές κρεμούν στην εξώπορτα ένα κόκκινο πανί, ως σύμβολο του αίματος και της θυσίας του Χριστού. Όσο το κόκκινο πανί είναι κρεμασμένο στο μπαλκόνι, οι γυναίκες δεν πλένουν, ούτε απλώνουν ρούχα, γιατί το θεωρούν κακό σημάδι.

Βάφουν τα αυγά κόκκινα και κάνουν τσουρέκια. Όλη η γειτονιά μοσχοβολάει μαχλέπι και κακουλέ.

Τα κόκκινα αυγά έχουν ιδιαίτερη σημασία. Συμβολίζουν τον τάφο του Χριστού που ήταν ερμητικά κλειστός- όπως το περίβλημα του αυγού- αλλά έκρυβε μέσα του τη ζωή, αφού από αυτόν βγήκε ο Χριστός και αναστήθηκε.

Η κάθε νοικοκυρά το πρωί της ημέρας κατέβαινε στο κοτέτσι της, έπαιρνε το αυγό, το σημάδευε, μεγαλοπεφτιάτικο το έλεγαν, το έβαφε όπως τα άλλα, και το τοποθετούσε στο εικονοστάσι μέχρι την Κοκκινοπέφτη της άλλης χρονιάς.

Με αυτό σταύρωναν τα παιδιά τους, για να κοκκινήσουν, να αποκτήσουν υγιή χαρακτηριστικά στο πρόσωπό τους, λέγοντας:

καλούς ώρ’σες Πασχαλιά

με τα κόκκινα τ’ αυγά

και τη χρόν’ γιρά καλά

Όταν τέλειωνε αυτή η ιεροτελεστία, τα αυγά τοποθετούνταν στο εικόνισμα της Παναγίας με την ευχή

γειαρουσύν’, καλουσύν’, μι του καλό να μας βρει Πασκαλιά κι τη χρόν’ καλύτιρα

• Το βράδυ γίνεται η Σταύρωση του Χριστού και ακούγονται τα δώδεκα Ευαγγέλια.

• Οι γυναίκες κάθονται όλη τη νύχτα στην εκκλησία και φυλάγουν το Χριστό ψάλλοντας πένθιμους ύμνους, ενώ οι κοπέλες στολίζουν τον επιτάφιο.

• Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα πένθους. Όλη τη μέρα οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα, οι πιστοί πηγαίνουν λουλούδια στον Εσταυρωμένο.

• Οι νοικοκυρές δεν κάνουν δουλειές, δε μαγειρεύουν, μια και όλοι νηστεύουν και δεν τρώνε ούτε λάδι.

• Οι πιστοί, δεν πλένονται, δεν κόβουν τα νύχια τους, δεν ξυρίζονται και γενικά δεν καλλωπίζονται.

• Το βράδυ ψάλλονται τα εγκώμια από γυναίκες και γίνεται η περιφορά του επιταφίου στους δρόμους του χωριού.

• Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί γίνεται η πρώτη Ανάσταση.

• Τη μέρα εκείνη τα παιδιά πηγαίνουν στις νονές τους κουραμπιέδες με σχέδια ή τσουρέκια και κόκκινα αυγά. Οι νονές τα δίνουν τη λαμπάδα και τα δώρα τους.

• Τα μεσάνυχτα όλοι ντυμένοι με τα καλά τους, κρατώντας τη λαμπάδα και το κόκκινο αυγό, πηγαίνουν στην εκκλησία.

• Στο “Χριστός Ανέστη” τσουγκρίζουν τα αυγά, ανταλλάσσουν ευχές και με το Άγιο Φως γυρίζουν στα σπίτια τους.

• Πρώτα ανάβουν την καντήλα, μετά τη φωτιά της εστίας τους, σταυρώνουν τους τοίχους και τρώνε τη μαγειρίτσα, φτιαγμένη από έντερα αρνιού.

Την Κυριακή του Πάσχα πηγαίνουν στη λειτουργία, τη λεγόμενη Δευτερανάσταση, και αντί για κερί προσφέρουν τη λαμπάδα τους που κρατούσαν το προηγούμενο βράδυ. Τότε γίνεται και η λιτανεία των εικόνων, με μεγάλη περιφορά μέσα στο χωριό.

Σημαντικό μέρος της γιορτής είναι το οικογενειακό τραπέζι. Η διευρυμένη οικογένεια μαζεύεται στο σπίτι, συνήθως στου παππού ή της γιαγιάς, και τρώνε και γλεντάνε και ανταλλάσσουν τις πασχαλινές ευχές τους. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα σουβλίζουν και αρνί και κοκορέτσι επηρεασμένοι απ’ τα έθιμα της υπόλοιπης Ελλάδας.

Τα πανηγύρια του καλοκαιριού

Α. Του Προφήτη Ηλία

• Στις 20 Ιουλίου γιορτάζει το ξωκλήσι του προφήτη Ηλία. Μετά τη θεία Λειτουργία αναβιώνει το έθιμο του κουρμπανιού.

• Πρόκειται για ένα θρακικό έθιμο, που βασίζεται στην έννοια της θυσίας στον Άγιο και οι κάτοικοι του Νέου Σκοπού έφεραν από το Σκοπό της Ανατολικής Θράκης .

• Μ’ αυτό τον τρόπο επιχειρούσαν να εξευμενίσουν τον Άγιο για το καλό των ίδιων και του χωριού.

• Εκεί κάθε χρόνο τέτοια μέρα οι πιο εύποροι κάτοικοι του χωριού προσέφεραν, κάποιο ζώο, (κατσίκι, πρόβατο), σε ένδειξη ευχαρίστησης προς τον Άγιο, για να μαγειρευτεί και να μοιραστεί σ’ όλους τους κατοίκους του χωριού προς γεύμα.

• Η επιτυχία του οφείλεται στις προσφορές των κατοίκων, αλλά και στην εθελοντική συλλογική εργασία των δημοτών, των διαφόρων φορέων και της Εκκλησίας.

• Όλοι όσοι συμμετέχουν στην προετοιμασία, από την προηγούμενη κιόλας μέρα προετοιμάζουν όλα τ’ απαραίτητα για το μαγείρεμα, που γίνεται στον αυλόγυρο του ξωκλησιού του Προφήτη Ηλία, μέσα σε μεγάλα καζάνια.

Αμέσως μετά την λήξη της θείας Λειτουργίας, ο Ιερέας ευλογεί το φαγητό, και το “κουρμπάνι” μοιράζεται στους πιστούς, που χαίρονται την ευκαιρία να βρεθούν όλοι μαζί στην εκκλησία και στη γιορτή και να γευματίσουν

Β. Του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου

• Γίνεται στο χωριό στις 29 Αυγούστου, ημέρα Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στο ομώνυμο παρεκκλήσι στο Τσιφλίκι.

• Στο πανηγύρι αποφασίστηκε να τελούνται οι μεγάλες ετήσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις των συλλόγων του χωριού.

• Για δέκα περίπου ημέρες οργανώνονται θαυμάσιες βραδιές στο χώρο του δημοτικού σχολείου.

• Πραγματοποιούνται θεατρικές, λαϊκές βραδιές παραδοσιακής μουσικής, ρεμπέτικης, σύγχρονης και ροκ για τους νέους, χορεύουν χορευτικά συγκροτήματα από το χωριό μας, από χωριά του νομού μας, από όλη την Ελλάδα και από το εξωτερικό, ενώ παράλληλα πραγματοποιούνται ενδιαφέρουσες ομιλίες στον Ορφέα και εκθέσεις με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής από νέους του χωριού μας.

«O Τρύγος» (λαογραφική παράσταση)

Συνεργάστηκαν οι μαθητές

• Χρήστος Βασιλάκης

• Δημήτρης Καραμπατζάκης

• Γιώργος Μπεχτσής

• Χρυσοβαλάντης Μπεχτσής

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας