Κεφάλαιο 2ο

ΜΟΡΦΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1. Από την αγροτική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας

2. Σύγχρονες κοινωνίες

3. Βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας-Κοινωνικές αξίες στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία

Ενότητες κεφαλαίου

Θέματα κεφαλαίου

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγροτικής καιτης βιομηχανικής κοινωνίας.

Tις διαφορές τους ως προς την «κοινωνική τους οργάνωση».Η κοινωνική οργάνωση διαφοροποιείται:

στο χρόνο (ιστορικά) αλλά καιστο χώρο (μεταξύ κοινωνιών).

Έννοιες όπως αυτή της «ανάπτυξης», της «υπανάπτυξης», της «μητρόπολης» και της «περιφέρειας».

Τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας

Οικονομικό σύστημα

• Σε κάθε κοινωνία υπάρχει ένας τρόπος οργάνωσης της οικονομίας μέσω του οποίου οι άνθρωποι παράγουν τα αγαθά που τους είναι αναγκαία.

• Ο τρόπος οργάνωσης της οικονομίας δεν είναι σταθερός. Αλλάζει στον χώρο και στον χρόνο.

Κοινωνικό σύστημα

• Η παραγωγή και η διανομή των αγαθών είναι κοινωνικές δραστηριότητες και προσδιορίζουν κοινωνικές σχέσεις.

• Η κοινωνία δεν είναι άθροισμα ατόμων. Είναι σύνολο κοινωνικών σχέσεων.

• Οι άνθρωποι παράγουν αγαθά για την επιβίωσή τους και ο τρόπος με τον οποίο τα παράγουν καθορίζει το είδος και την ποιότητα των κοινωνικών τους σχέσεων.

• Καθορίζει, τελικά, τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας στο σύνολό της.

Από την αγροτική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας

1. Αγροτικές κοινωνίες

2. Βιομηχανική κοινωνία

3. Μεταβιομηχανική κοινωνία

Αγροτικές κοινωνίεςΧαρακτηριστικά

Μόνιμη εγκατάσταση αγροτών σε ένα τόποΣυστηματική καλλιέργεια του εδάφους

Ταξινομικό σχήμα αγροτικών κοινωνιών

• Δουλοκτητικές

• Φεουδαρχικές

Δουλοκτητικές κοινωνίες

• Η γη και τα εργαλεία της παραγωγής ανήκουν σε ιδιώτες ή στην κοινότητα.

• Η εργασία γίνεται κυρίως από δούλους, οι οποίοι είναι ιδιοκτησία κάποιου ιδιώτη ή της κοινότητας.

• Γι’ αυτό και οι δούλοι, στη ρωμαϊκή εποχή, αποκλήθηκαν ομιλούντα εργαλεία και κατά το Ρωμαϊκό Δίκαιο ήταν πράγματα και όχι πρόσωπα.

Αίγυπτο - Μεσοποταμία

• Η γη και τα εργαλεία παραγωγής ανήκουν κυρίως στο κράτος.

• Εκατοντάδες χιλιάδες δούλοι που είναι ιδιοκτησία του κράτους, αλλά και ιδιωτών, εργάζονται για την παραγωγή προϊό ντων, την κατασκευή κτιρίων, την καλλιέργεια της γης, την παροχή υπηρεσιών.

• Οι δούλοι δεν έχουν κανένα δικαίωμα. Είναι ιδιοκτησία του αφέντη τους, ο οποίος τους χρησιμοποιεί όπως επιθυμεί.

• Οι δούλοι δεν έχουν ωράριο. Εργάζονται όσο και όπου επιθυμεί ο ιδιοκτήτης τους.

Αρχαία Ελλάδα• Οι δούλοι προέρχονταν είτε

από αιχμαλώτους είτε από ανθρώπους που είχαν χρεοκοπήσει.

• Οι δούλοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.

• Οι περισσότερες χειρωνακτικές εργασίες γίνονταν από δούλους επειδή η χειρωνακτική εργασία θεωρούνταν υποτιμητική.

• Η μη ιδιοκτησία δούλου από κάποιον ελεύθερο πολίτη ήταν ένδειξη φτώχειας.

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία• Εκατοντάδες χιλιάδες

αιχμάλωτοι πολέμου εργάζονταν ως δούλοι.

• Αναπτύχθηκε, επίσης, εκτεταμένο εμπόριο δούλων.

• Οι δούλοι χρησιμοποιούνταν και ως μονομάχοι .

• Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτερες εξεγέρσεις δούλων ξέσπασαν στην επικράτεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ( του Σπάρτακου).

Ο χριστιανισμός

• Ο χριστιανισμός ως θρησκεία αμφισβήτησε έντονα το δουλοκτητικό σύστημα.

• Στην εποχή του Ιουστινιανού, ο δούλος έπαψε να θεωρείται από νομική άποψη πράγμα και θεωρήθηκε άνθρωπος.

Οι σύγχρονοι δούλοι

• To δουλοκτητικό σύστημα ξεπεράστηκε. Η δουλεία, όμως, δεν εξαφανίστηκε.

• Στις μεγάλες φυτείες των Η.Π.Α. από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα, η καλλιέργεια της γης γινόταν από δούλους που έφερναν οι δουλέμποροι από την Αφρική. Το 1861, οι δούλοι στις Η.Π.Α. είχαν φτάσει περίπου τα τέσσερα εκατομμύρια.

• Αξίζει να αναφερθεί ότι, στην Ελλάδα, το Α΄ Σύνταγμα της Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου απαγόρευε τη δουλεία.

Φεουδαρχική κοινωνία

• Γεννήθηκε μέσα στους κόλπους του δουλοκτητικού συστήματος.

• Τα λατιφούντια, τεράστια αγροκτήματα, σταδιακά αυτονομήθηκαν το ένα από το άλλο.

• Δεν ανήκαν πια, σε μια κρατική οντότητα που ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ανήκαν στους ιδιοκτήτες τους.

• Τα λατιφούντια έγιναν κράτος εν κράτει. Η κεντρική εξουσία δεν μπορούσε να ελέγξει αυτούς τους ισχυρούς γαιοκτήμονες, οι οποίοι έφτιαξαν και δικά τους αυτόνομα στρατιωτικά σώματα για να προστατεύσουν την τεράστια ιδιοκτησία τους.

• Οι γαιοκτήμονες παραχώρησαν κομμάτια γης στους ακολούθους τους ενώ νοίκιασαν χωράφια σε πρώην δούλους αλλά και ελεύθερους αγρότες. Δημιουργήθηκαν, έτσι, τα μεγάλα φέουδα.

• Οι ενοικιαστές της γης δεν ήταν δούλοι, αλλά δουλοπάροικοι.

• Ήταν δεμένοι με τη γη που καλλιεργούσαν και δεν μπορούσαν να την εγκαταλείψουν χωρίς την άδεια του φεουδάρχη.

• Οι δουλοπάροικοι είχαν την υποχρέωση να καταβάλλουν στον φεουδάρχη κάποια αμοιβή (πρόσοδο)η οποία είχε τρεις μορφές:

α) Πρόσοδος σε εργασία (αγγαρεία). Τα 2/3 του χρόνου τους εργάζονταν στο κτήμα του φεουδάρχη.

β) Πρόσοδος σε προϊόντα. Από τον 12ο αιώνα και μετά γ) Πρόσοδος σε χρήμα. Από τον 14ο αιώνα και μετά,

καθώς η ανάπτυξη του εμπορίου και των ανταλλαγών οδήγησαν τους φεουδάρχες στην ανάγκη κατοχής χρήματος.

Η ζωή των καλλιεργητών στις φεουδαρχικές κοινωνίες

Βρίσκονταν κάτω από τα όρια της επιβίωσης.ΕξαθλίωσηΠρόωροι θάνατοι (επιδημίες, λιμοί)Άθλιες συνθήκες υγιεινήςΥψηλή γεννητικότητα (λόγω του μικρού προσδόκιμου ζωής)

Η εκκλησία στις φεουδαρχικές κοινωνίες

• Λειτουργούσε ως «συλλογικός φεουδάρχης».

• Είχε στην κατοχή της μεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες καλλιεργούσαν δουλοπάροικοι.

• Η εκκλησία δικαιολογούσε τη φεουδαρχία στη συνείδηση των αγροτών.

• Υποστήριζε ότι αυτή η άνιση διάρθρωση του κόσμου (φεουδάρχες και δουλοπάροικοι) ήταν δοσμένη από τον Θεό και κάθε εξέγερση εναντίον της ήταν αμαρτία.

Η οικονομική ζωή στις αγροτικές κοινωνίες

Οι Αγροτικές κοινωνίες χαρακτηρίζονταν ως «κλειστές και σχετικά αυτάρκεις»

Η ιστορία όμως αναιρεί τα χαρακτηριστικά αυτά καθώς: Πάντα υπήρχαν αγορές όπου οι αγρότες πουλούσαν το

υπερπροϊόν σε κατοίκους της πόλης, κληρικούς, ανθρώπους των όπλων και της διοίκησης.

Επίσης από την αγορά προμηθεύονταν προϊόντα που δεν παρήγαγαν και είχαν ανάγκη.

Βιομηχανική κοινωνία

Η μετάβαση στη Βιομηχανική κοινωνία.

Μακρά διαδικασία, με αφετηρία τον 10ο- 11ο αιώνα

α΄φάση: φεουδάρχεςαγρότες → σε βιοτέχνες της υπαίθρου(παρήγαγαν για την αγορά, απέκτησαν οικονομική ισχύ καιαργότερα εκτόπισαν τους φεουδάρχες)

β΄φάση: καταμερισμός του παραγωγικού έργου σε

βιοτεχνικά εργαστήριαπου εργάζονταν για τον ίδιο έμπορο.

Οι έμποροι αυτοί άνοιξαν το δρόμο για τον καπιταλισμό

Βιομηχανική Επανάσταση (18ος – 19ος αιώνας)(Βιομηχανική ανάπτυξη → επανάσταση βιομηχανικού τύπου)

Περιλάμβανε: Εισαγωγή μηχανών στην παραγωγή και δημιουργία

μεγάλων μηχανοκίνητων εργοστασίων. Μισθωτή εργασία.

Ο εργάτης έχει σχέση εξαρτημένης εργασίας από τον εργοδότη. Μαζική παραγωγή αγαθών με μειωμένο κόστος. Διεύρυνση της αγοράς, λόγω της ικανότητας μαζικής και φθηνής

παραγωγής.

ΑστικοποίησηΣυρροή στα αστικά κέντρα και εγκατάλειψη της αβέβαιης ζωής της

υπαίθρουΤο άστυ = σύμβολο του Βιομηχανικού κόσμου

Σύγκρουση εργοδοτών – εργαζομένωνη οποία οδήγησε στην ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος και σε

διεκδικήσεις για μισθούς, ασφάλεια, συνθήκες εργασίας.

Μεταβιομηχανική κοινωνία ( 20ος αιώνας)

(Κοινωνία της πληροφορίας)

Παραγωγή και αξιοποίηση της πληροφορίας και γνώσηςΜε αποτέλεσμα:

ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών νέες τεχνολογίες (υπολογιστές, ρομποτική, τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι

Η Πληροφορία είναι: κλειδί για → ανάπτυξη→ αύξηση της παραγωγικότητας→ ταχύτατη λήψη αποφάσεων→ για σημαντικές αλλαγές στη διοίκηση

Η συσσώρευση πληροφοριών οδήγησε σε πλούτο( ίσης σημασίας με συσσώρευση κεφαλαίου).

Η γνώση έγινε το σταυροδρόμι για την οργάνωση των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων.

Εστιασμός στο πανεπιστήμιο ως κύρια πηγή θεωρητικής γνώσης.

Συγκρούσεις εργοδοτών- εργαζομένων αλλά και

Διεκδικήσεις διαφόρων κοινωνικών ομάδων (γυναίκες, μετανάστες) που οδήγησαν στην αναγνώριση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων

Γραμμή παραγωγής σε βιομηχανία ηλεκτρονικών ειδών.