Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι...

17
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Δ/ΝΣΗ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΛΕΙΝΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας Το σπήλαιο της Αλιστράτης Σερρών» ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΛΕΙΝΩΝ ΜΑΪΟΣ 2009

Transcript of Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι...

Page 1: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Δ/ΝΣΗ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΛΕΙΝΩΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας Το σπήλαιο της Αλιστράτης Σερρών»

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΛΕΙΝΩΝ ΜΑΪΟΣ 2009

Page 2: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Εισαγωγή «Μια φορά και ένα καιρό, υπήρχαν κάτι πλάσματα που τα λέγανε νεράιδες. Ήταν όμορφες, νεαρές γυναίκες που ζούσαν σε σπήλαια βαθειά μέσα στη γη. Εκεί μέσα τραγουδούσαν και χόρευαν μαγεύοντας όποιον προσπαθούσε να τις δει…» Στο μυαλό των παιδικών μου χρόνων πάντα υπήρχε ο μύθος των νεράιδων και σε κάθε άκουσμα της λέξης «σπήλαιο» η καρδιά μου φτερούγιζε περιμένοντας να ακούσω κάτι γι’ αυτά τα πλάσματα. Τα χρόνια πέρασαν και η επίσκεψη κατά τη διάρκεια της σχολικής μου ζωής στο σπήλαιο των Πετραλώνων αντικατέστησε τον μύθο των νεράιδων και των κρυμμένων θησαυρών με μια πραγματικότητα, την φύση! Αυτή είναι η αιτία όλων των θησαυρών που εκατομμύρια χρόνια τώρα βρίσκονται στα έγκατα της γης. Πέτρες σμιλεμένες περίτεχνα σε σχήματα και διάφορα χρώματα, οικοσυστήματα με άπειρο βιολογικό ενδιαφέρον, είναι μερικά από τα «πετράδια» που βρίσκονται μέσα στα σπήλαια. Με μικρά βήματα, η περιβαλλοντική ομάδα του Γυμνασίου Κλεινών ταξίδεψε εκατομμύρια χρόνια πίσω στο χρόνο και κάτω από τη γη, και έμαθε πως και αν ακόμα νεράιδες δεν υπάρχουν, υπάρχουν θησαυροί αμύθητης αξίας έτοιμοι να τους ανακαλύψουν! Καραμαριγώ Γεωργία ΠΕ05

Page 3: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

1. Ουσάλκα Μαρία 2. Γεωργοπούλου Ανθή 3. Κλάψης Αλέξανδρος 4. Μιχαηλίδης Κων/ντίνος 5. Ρακοβαλής Αλέξιος 6. Οπασίνης Σίμος 7. Μπαλάκα Αλεξάνδρα 8. Σιάκος Ζήσης 9. Μπαγιάμη Μαρία 10. Καραφυλλίδου Κων/να 11. Δήμτσης Κυριάκος 12. Λαζαρίδης Αλέξανδρος 13. Γυφτόπουλος Θωμάς 14. Παναγιωτίδου Δήμητρα 15. Γυφτοπούλου Όλγα 16. Γιανκουλίδου Κων/να 17. Αβραμοπούλου Μαρία Οι υπεύθυνοι καθηγητές του προγράμματος: Καραμαριγώ Γεωργία ΠΕ05 Φορτομάρης Ευάγγελος ΠΕ11

Η Περιβαλλοντική μας ομάδα

Page 4: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Στην Ελλάδα, λόγω της πλούσιας γεωλογικής δομής και ιστορίας, δημιουργήθηκαν πλήθος πανέμορφων υπόγειων και υποθαλάσσιων σπηλαίων, που εκτείνονται τόσο στο ηπειρωτικό όσο και στο νησιωτικό τμήμα της. Οι συστηματικές έρευνες των γεωλόγων και σπηλαιολόγων στη χώρα μας, έχουν φέρει στο φως περισσότερα από 8.500 σπήλαια όλων των κατηγοριών (σπήλαια, βάραθρα, υπόγειοι ποταμοί κ.α.), πολλά από τα οποία παραμένουν ακόμα ανεξερεύνητα. Στον ελληνικό χώρο, τα σπήλαια διανοίχτηκαν σταδιακά κατά την τριτογενή και τεταρτογενή περίοδο, ενώ ο μεγάλος αριθμός τους οφείλεται στην τεράστια ποσότητα ασβεστόλιθου, που καλύπτει την επιφάνεια της χώρας (65% περίπου). Σε πολλά από αυτά έχουν ανακαλυφθεί αγγεία, οστά, βραχογραφίες, κοσμήματα, ίχνη φωτιάς και πλήθος άλλων ευρημάτων, που αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος τα κατοίκησε από πολύ παλιά. Επίσης, πολλά από αυτά χρησιμοποιήθηκαν, κατά την αρχαιότητα, για λατρευτικούς σκοπούς και αργότερα στέγασαν εκκλησίες και μοναστήρια, ενώ πολλές κοιλότητες, σε απόκρημνες πλαγιές, χρησιμοποιήθηκαν από μοναχούς ως«ασκηταριά». Ακόμα, αμέτρητα είναι τα σπήλαια, που έπαιξαν ρόλο στους αγώνες ανεξαρτησίας του ελληνικού λαού (ως καταφύγια, κρησφύγετα, νοσοκομεία, εργαστήρια κ.λπ.). Ένας κλάδος της σπηλαιολογίας, όπου η Ε.Σ.Ε. (Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία) απέδωσε σημαντικό έργο είναι η τουριστική αξιοποίηση σπηλαίων σε πολλές περιοχές της χώρας. Η σπηλαιολογική έρευνα την οποία έλαβε, ήταν επόμενο να επισημάνει την πλουτοπαραγωγική αξία μερικών σπηλαίων, τα οποία με την διεύθυνση τους αποτελούν αξιόλογες τουριστικές μονάδες που προσφέρονται προς εκμετάλλευση για πρώτη φορά στην Ελληνική τουριστική οικονομία. Η διευθέτηση τους έγινε με την έμπνευση και την καθοδήγηση μελών της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας. Το Ελληνικό Κράτος ήρθε επίκουρο αυτής της προσπάθειας και συγκεκριμένα ο Ε.Ο.Τ. υπήρξε ο πρώτος κρατικός φορέας που βοήθησε από το 1960 τις προσπάθειες της Ε.Σ.Ε. Η Ελληνική τουριστική Σπηλαιολογία οφείλει την ανάπτυξη της κυρίως στο έργο της Άννας Πετροχείλου που μελέτησε, επιμελήθηκε και παρακολούθησε τη διευθέτηση των περισσοτέρων από τα σπήλαια, που είναι σήμερα ζωντανοί τουριστικοί μαγνήτες προς όφελος της Εθνικής Οικονομίας. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΔΙΕΥΘΕΤΗΜΕΝΩΝ ΣΠΗΛΑΙΩΝ

Σπήλαιο Πηγών Αγγίτη, Μααρά Δράμας Σπήλαιο Αγίας Σοφίας, Μυλοποτάμου Κυθήρων Σπήλαιο Αγίου Ανδρέα, Καστανιάς Λακωνίας Σπήλαιο Αγίου Γάλακτος Χίου Σπήλαιο Αγίου Γεωργίου, Κιλκίς Σπήλαιο Αλιστράτης, Σερρών Σπηλαιοπάρκο Αλμωπίας Λουτράκι Αριδαίας Πέλλης Σπήλαιο Ανεμότρυπα, Πραμάντω Ιωάννινα Σπήλαιο Αντιπάρου Κυκλάδων Σπήλαιο Γλυφάδα Δυρού, Λακωνίας Σπήλαιο Δικταίον Άντρον, Ψυχρού Λασιθίου Κρήτης Σπήλαιο Δρογκαράτης, Σάμης Κεφαλονιάς Σπήλαιο Ιδέον Άντρον Οποπέδιο Νίδας Ρέθυμνο Σπήλαιο των Λιμνών, Καστριά Αχαΐας Σπήλαιο Γεροντόσπηλιος, Μελιδονίου Ρεθύμνου Κρήτης Σπήλαιο - Λίμνη Μελισσάνης, Σάμη Κεφαλονιάς Σπήλαιο Ολύμπων, Χίου Σπήλαιο Παιανίας, Αττικής

Page 5: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Σπήλαιο του Περάματος, Ιωάννινα Σπηλαίο Κόκκινες Πέτρες & Μουσείο Πετραλώνων, Χαλκιδικής Σπήλαιο Σφεντόνη, Ζωνιανών

Η πρώτη επαφή του ανθρώπου με τα σπήλαια ήταν εντυπωσιακή! Έμεινε έκπληκτος μπροστά στα πέτρινα κατασκευάσματα που μοιάζουν με εξωτικές ανθρώπινες μορφές , ζώα και λουλούδια. Εξοικειώθηκε με αυτά και τα λάτρεψε σαν θεότητες. Με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη του πολιτισμού, ακόμα και όταν οικοδομήθηκαν ναοί περίλαμπρης τέχνης, η παράδοση της λατρείας θεοτήτων μέσα στα σπήλαια συνεχίστηκε. Επιπλέον, τα σπήλαια συνδέονται άμεσα με τον άνθρωπο και την επιβίωσή του. Χρησιμοποιήθηκαν από τους ανθρώπους για κατοικία κατά την πρωτόγονη εποχή, γιατί τους παρείχαν προστασία από το κρύο τη βροχή και τα άγρια θηρία.

(σπήλαιο Περάματος)

Ένας μικρός περίπατος στα σπήλαια της πατρίδας μας …….

ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (ΙΩΑΝΝΙΝΑ)

Page 6: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Το σπήλαιο Περάματος ανακαλύφτηκε τυχαία το 1940, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, καθώς οι κάτοικοι του χωριού προσπαθούσαν να βρουν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς. Μετά το τέλος του πολέμου βρέθηκε στο Πέραμα ο Κωνσταντίνος Κασβίκης, γυμναστής και ερασιτέχνης σπηλαιολόγος όπου μαζί με την ομάδα του έβγαλε φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν στον τοπικό και αθηναϊκό τύπο. Έτσι έμαθαν για το σπήλαιο ο Ιωάννης και η Άννα Πετροχείλου (φωτογραφία) οι οποίοι επισκέφτηκαν το Πέραμα και άρχισαν συστηματική εξερεύνηση και χαρτογράφηση του σπηλαίου ώστε να αξιοποιηθεί τουριστικά.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΗΓΩΝ ΑΓΓΙΤΗ (ΔΡΑΜΑ) Η λιθολογική σύσταση του Φαλακρού όρους (ασβεστόλιθοι) και η κλειστή λεκάνη του Κάτω Νευροκοπίου που βρίσκεται βορειότερα συντελούν στην απορρόφηση των υδάτων της βροχής και των χειμάρρων. Τα νερά αυτά στην διαδρομή τους δημιουργούν έναν επιμήκη αλλά όχι ευθύγραμμο καρστικό αγωγό που είναι το σπήλαιο. Η μορφολογική μελέτη του σπηλαίου έδειξε ότι κατά μήκος του κύριου άξονα ανάπτυξης του έχουν σχηματιστεί διευρύνσεις (αίθουσες) και στενώματα (σιφώνια), σταλακτικός διάκοσμος, ο οποίος μειώνεται από την είσοδο προς το εσωτερικό, και λίγοι λόγω της ροής των υδάτων σταλαγμίτες, οι οποίοι αναπτύσσονται συχνά πάνω σε πεσμένους βραχόλιθους. Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στα 500 πρώτα μέτρα του μοναδικού αυτού φυσικού μνημείου. Η απώτερη προϊστορία στην περιοχή του σπηλαίου αγγίζει τα 30.000 χρόνια πριν από σήμερα, σύμφωνα με τις απόλυτες χρονολογήσεις που έδωσε το εργαστήριο Πυρηνικής Φυσικής "Δημόκριτος". Η χρονολόγηση αφορά στον ανώτερο ανασκαφικό ορίζοντα της τομής που έγινε στο πλάι της τεχνητής εισόδου. Η ανασκαφή που γίνεται εκεί, από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας από το 1992, έφερε στο φως λίθινα εργαλεία και οστά ζώων (άλογα, ελάφια, δασύμαλλο ρινόκερο, μεγάκερο, μαμούθ.) Στην αίθουσα του τροχού στην αριστερή όχθη του ποταμού και σε ένα μικρό πλάτωμα (10x12 μ. περίπου) διαμορφωμένο σε δύο βαθμίδες, ανακαλύφθηκαν λείψανα εγκαταστάσεων του τέλους της Νεολιθικής περιόδου, δηλαδή του τέλους της 3ης χιλιετίας π.Χ. Δείγματα από τον εργαλειακό εξοπλισμό και τα οστά που προήλθαν από την ανασκαφική τομή εκτίθενται στο Μουσείο Δράμας. Απέναντι από τη νεολιθική εγκατάσταση ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο σωζόμενος από τις αρχές του 20ου αιώνα υδροτροχός. Ο αρχικά ξύλινος και μετέπειτα σιδερένιος υδροτροχός (διάμετρος 8μ.) μαζί με ένα μικρότερο (διάμετρο 4μ.) και με ένα σύστημα κτιστών αγωγών

Page 7: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

κάλυψε τις ανάγκες υδρεύσεως της περιοχής στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Η δημιουργία ενός σύγχρονου δικτύου υδροδότησης από τα τέλη της δεκαετία του 1950 έθεσε τους τροχούς σε αχρηστία. Η διατήρηση και ανάδειξη των λαμπρών αυτών μνημείων προβιομηχανικής αρχαιολογίας είναι υποχρέωση μας. Στη δεξιά όχθη του Αγγίτη η εγκατάσταση αποίκων, που πρέπει να είχαν σχέση με τη Ρωμαϊκή πόλη των Φιλίππων, είχε αποτέλεσμα τη δημιουργία εκτεταμένου οικισμού και νεκροταφείων που δεν έχουν ανασκαφεί ακόμη. Γι αυτό ο χώρος που βρίσκεται δεξιά και αριστερά της τεχνητής εισόδου του σπηλαίου δεν είναι επισκέψιμος . Στην κορυφή του λόφου πάνω από τη φυσική είσοδο του σπηλαίου υπάρχει διπλός οχυρωματικός περίβολος. Η ασβεστόκτιστη αυτή οχύρωση, δέσποζε στο βορειοδυτικό τμήμα της πεδιάδας και έλεγχε περάσματα της περιοχής. Μελλοντικές ανασκαφές θα δώσουν απάντηση σε πολλά ερωτήματα για την προέλευσή της. Η ανάδειξη και αξιοποίηση της οχύρωσης έχει ήδη δρομολογηθεί και στο άμεσο μέλλον οι επισκέπτες του σπηλαίου θα έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν στον παραπάνω χώρο. Μεγάλο επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει και η φυσική ομορφιά του περιβάλλοντος χώρου του σπηλαίου. Η πλούσια βλάστηση, στις όχθες του ποταμού, που αποτελείται από πλατάνια, ιτιές, λεύκες κ.ά., δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να απολαύσουν μοναδικές στιγμές ηρεμίας και ξεκούρασης. Οι χώροι αναψυχής που δημιουργήθηκαν, με σεβασμό προς τη φύση, και τα καταστήματα που λειτουργούν παρέχουν τη δυνατότητα για ολοήμερη διαμονή στο χώρο. Στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας η παράδοση θέλει την Πρωτομαγιά και τον Δεκαπενταύγουστο ο περιβάλλον χώρος του σπηλαίου να κατακλύζεται από χιλιάδες άτομα. Τις ημέρες αυτές πραγματοποιείται ένα «πανηγύρι» στο οποίο οι πλανόδιοι πωλητές δίνουν έναν ιδιαίτερο τόνο.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΓΙΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ (ΧΙΟΣ) Ο θρύλος λέει ότι «Κάποιος Βασιλιάς του Βυζαντίου εξόρισε τη λεπρή κόρη στη ΒΔ Xίο. H άρρωστη έφτασε σε μια σπηλιά όπου βρήκε καταφύγιο και μια μαυροφόρα η οποία ανέλαβε τη φροντίδα της. Μετά από τρία χρόνια ο Βασιλιάς μετάνιωσε για την πράξη του και έστειλε καράβι

Page 8: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

να τη φέρει πίσω όπως κι αν είναι. Οι απεσταλμένοι του Βασιλιά τη βρήκαν θεραπευμένη με φάρμακο το νερό που έσταζε από τη σπηλιά. (σσ ίσως να πρόκειται για σπηλαιόγαλα). O Βασιλιάς τότε διάλεξε μια τοποθεσία κοντά στο χωριό για να χτίσει την εκκλησιά που έταξε. Οι εργάτες όμως έβρισκαν κάθε πρωί τα εργαλεία τους έξω από τη σπηλιά. Έτσι η εκκλησία χτίστηκε έξω από αυτήν γιατί θεωρήθηκε θέλημα Θεού και η περιοχή πήρε το συμβολικό όνομα «Άγιο Γάλας». Το ίδιο όνομα με τον καιρό πήρε και το χωριό που πριν ονομαζόταν Άγιος Θαλελαίος». Η Αγιογαλούσαινα χτίστηκε το 13ο-14ο αιώνα στην είσοδο του μεσαίου από τα 3 σπήλαια που είναι διανοιγμένα το ένα κάτω από το άλλο. Το πάνω είναι πολύ λίγο γνωστό στον κόσμο, ενώ το κάτω βρίσκεται στα τελευταία στάδια της αξιοποίησης του. Η ανασκαφική έρευνα που διενεργήθηκε στα δύο κατώτερα σπήλαια, το 1938 από τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή και το 2004 από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα. Το μεγαλύτερο μέρος τους χρονολογείται από τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική περίοδο (6η και 5η χιλιετία π.Χ.). Στο μεσαίο σπήλαιο περιέχονταν επιπλέον και σποραδικά κατάλοιπα όλων των μεταγενέστερων περιόδων. Άφθονα είναι επίσης τα διατροφικά κατάλοιπα, κυρίως οστά ζώων, ψαριών και κογχύλια. Αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση οστών από αρκούδες, λεοπαρδάλεις, αγριόχοιρους και ζαρκάδια, ζώα που έχουν εξαφανιστεί πλέον από το νησί.

Σπηλαιολογικά το σπήλαιο εξερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε από την Άννα Πετροχείλου μαζί με το ζεύγος Γκουρβέλου το 1969 κατόπιν προσκλήσεως της Περιηγητικής Λέσχης Χίου με συνχρηματοδότηση από τον ΕΟΤ. Δυστυχώς μέχρι πρόσφατα φυλάσσονταν υποτυπωδώς με αποτέλεσμα να έχει υποστεί κάποιες φθορές και βανδαλισμούς. Μορφολογικά, είναι ένας επιμήκης διάδρομος συνολικού μήκους 220μ. που σχηματίζει μαιάνδρους ενώ τοπικά διευρύνεται δημιουργώντας ευρύχωρες αίθουσες και δαιδαλώδη σύνολα θαλάμων. Εξώστες ,παράθυρα, γέφυρες και λαγούμια συγκαταλέγονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Τα γυμνά τοιχώματα είναι λεία και γεμάτα γλυφές από τη συμπύκνωση ενώ σε πολλά σημεία αναπτύσσετε εντυπωσιακός διάκοσμος μεγάλων διαστάσεων. Αρκετές νυχτερίδες βρίσκουν καταφύγιο στο σπήλαιο.

Page 9: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Η υγρασία και η σταγονορροή είναι έντονες αλλά η θερμοκρασία μεταβάλλεται. Τον Απρίλιο μετρήθηκε στους 12,5 ºC το Μάιο στους 14,5ºC ενώ το Σεπτέμβριο στους 17,5 ºC. Αυτές οι μεταβολές πρέπει να οφείλονται στο ρεύμα αέρα από ένα πολύ μικρό πέρασμα που εντοπίστηκε σε στενό χαμηλό θάλαμο βαθιά μέσα στο σπήλαιο, υποδεικνύοντας συνέχεια και δεύτερη είσοδο σε διαφορετικό υψόμετρο που ακόμα δεν έχει βρεθεί. Οι εργασίες τουριστικής αξιοποίησης του έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί και μετά από κάποιες βελτιωτικές παρεμβάσεις που ζήτησε η Εφορία Σπηλαιολογίας-Παλαιοανθρωπολογίας αναμένεται να ορισθεί ο φορέας διαχείρισης και να ανοίξει για το κοινό. Η Αγιογαλούσαινα και το σπήλαιο πίσω από αυτήν είναι επισκέψιμα ύστερα από συνεννόηση με τους κατοίκους του χωριού.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΟΛΥΜΠΩΝ (ΧΙΟΥ) Το σπήλαιο των Ολύμπων βρίσκεται 8 km νότια του μεσαιωνικού οικισμού Ολύμποι της Χίου. Πιο συγκεκριμένα βρίσκεται στη θέση Συκιά, μεταξύ του όρμου των Φανών και του όρμου Σαλάγωνας.

Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο 110 περίπου μέτρων πάνω από τη θάλασσα και είναι σπηλαιοβάραθρο, με βάθος που φθάνει τα 52 μ. Ανάμεσα σε βράχια και θάμνους "χάσκει" η φυσική είσοδός του, ένα μικρό άνοιγμα διαστάσεων 2Χ1 μ. Το σπήλαιο έχει ένα πλούσιο και εντυπωσιακό σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο που το κατατάσσει ανάμεσα στα πιο αξιόλογα και όμορφα σπήλαια της Ελλάδας. Οι σχηματισμοί (διάκοσμος) του σπηλαίου βρίσκονται ακόμη σε κατάσταση ανάπτυξης. Η υγρασία του σπηλαίου είναι μεγαλύτερη από 95%, ενώ η θερμοκρασία παραμένει σταθερή, γύρω στους 17οC. Το σύστημα της διπλής πόρτας στην τεχνητή είσοδο του σπηλαίου δημιουργήθηκε για να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες μέσα σε αυτό, έτσι ώστε το μικρόκλιμά του να παραμένει ανεπηρέαστο. Οι επισκέπτες έχουν πρόσβαση στο μεγαλύτερο τμήμα του, συνοδευόμενοι από ξεναγό.

Page 10: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

ΣΠΗΛΑΙΑ ΔΥΡΟΥ Αφήνοντας την κεντρική οδική αρτηρία λίγο νοτιότερα της Αρεόπολης, στον Πύργο Διρού, κατεβαίνει ως την παραλιακή θέση των σπηλαίων Γλυφάδα ( ή Βλυχάδα), Καταφύγιο και Αλεπότρυπα. Κάτω απ’ τα μανιάτικα χώματα κρύβεται μια ανείπωτη ομορφιά, το ωραιότερο λιμναίο σπήλαιο στον κόσμο. Είναι υπόγειος ποταμός και αναπτύσσεται σε δύο κύριους παράλληλους διαδρόμους με αρκετούς δευτερεύοντες. Η εξερεύνηση του σπηλαίου ξεκίνησε στο 1949 από το ζεύγος των σπηλαιολόγων Ιωάννη και Άννας Πετροχείλου, της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας. Το 1958 ξεκίνησε η αξιοποίησή του και το 1963 λειτούργησε με χερσαίο τμήμα 600 μέτρα. Το 1979 ανακαλύφθηκαν και νέα τμήματα, χαρτογραφήθηκαν χερσαίοι και λιμναίοι διάδρομοι, ώστε σήμερα το συνολικό μήκος του να φτάνει τα 6000 μέτρα. Το σπήλαιο αποτελείται από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, και παλαιότερα ήταν χερσαίο, όμως με την πάροδο των αιώνων η στάθμη του νερού ανέβηκε από τη θάλασσα και έτσι οι σχηματισμοί των σταλακτιτών μοιάζουν με λευκές κολώνες που βγαίνουν μέσα από το νερό. Όσες φορές και εάν επισκεφθεί κανείς τα σπήλαια Διρού δεν χορταίνει το μάτι του να παρακολουθεί με θαυμασμό το τι του έχει προσφέρει σαν δώρο η φύση. Για 45 λεπτά σε μια διαδρομή δαιδαλώδη, ο επισκέπτης μένει άφωνος.

Στην παραλία και λίγα μέτρα πιο πάνω βρίσκεται το άλλο σπήλαιο η Αλεπότρυπα. Το στόμιο του σπηλαίου βρίσκεται λίγες δεκάδες μέτρα από τη θάλασσα. Ανακαλύφθηκε το 1958. Το έδαφος είναι κατηφορικό και μέσα στη σπηλιά δεν είναι ομαλό. Προχωράει γύρω στα 500 μέτρα σε διαφορετικά επίπεδα και σε αίθουσες με σταλαγμίτες και σταλακτίτες και με διαδρόμους από το ένα πλάτωμα στο άλλο. Η έκτασή της είναι 6.500 τ. μ., η κεντρική σπηλιά καταλήγει σε μια ωραιότατη λίμνη βάθους 6 μ. Οι χώροι χρησίμευαν ως κατοικίες στην νεότερη περίοδο της Νεολιθικής εποχής όπως φαίνεται και από τα ευρήματα. Βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί και κρανία αλλά και σκελετοί ζώων χωρίς να είναι θαμμένα. Εικάζεται ότι ξαφνικός μεγάλος σεισμός έριξε τα βράχια από την κορυφή ώστε όσοι βρισκόντουσαν μέσα να εγκλωβιστούν και να πεθάνουν χωρίς βοήθεια. Το στόμιο του σπηλαίου είχε παραμείνει κλειστό για πάνω από 45

Page 11: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

αιώνες. Μεταξύ των ευρημάτων είναι εργαλεία, μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία και όστρακα νεολιθικά καθώς και λίθινος πέλεκυς. Η επίσκεψή της δεν έχει επιτραπεί στο κοινό ακόμη.

Αφού ο επισκέπτης βγει έκθαμβος από το σπήλαιο της Βλυχάδας μπορεί να κατευθυνθεί στο σπήλαιο της Αλεπότρυπας που βρίσκεται μερικά μέτρα πιο πάνω. Εκεί βρίσκεται το Νεολιθικό Μουσείο του Διρού όπου μπορεί να θαυμάσει τα πλούσια ευρήματα που θα του δώσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής του Νεολιθικού ανθρώπου. Μπροστά από το σπήλαιο της Αλεπότρυπας είναι η παραλία του Διρού, με πεντακάθαρη, γαλαζοπράσινη θάλασσα και χοντρό βότσαλο, που σε προκαλεί να κολυμπήσεις στα νερά της.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΙΣΤΡΑΤΗΣ ΣΕΡΡΩΝ Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία στο φαράγγι του ποταμού Αγγίτη, που διασχίζει την περιοχή Αλιστράτης στη θέση "πετρωτό" εμφανιζόταν η σφίγγα. Ακόμη αναφέρεται ότι ο Πλούτωνας ο θεός του Άδη, όταν έκλεψε την Περσεφόνη, θυγατέρα της θεάς Δήμητρας, την οδήγησε στη φυσική διώρυγα (φαράγγι), όπου βρίσκεται η Πύλη του Άδη. Η περιοχή που αναφέρει η μυθολογία είναι αυτή που βρίσκεται κοντά στο τουριστικό Σπήλαιο Αλιστράτης και στα άλλα σπήλαια αυτής. Το σπήλαιο Αλιστράτης βρίσκεται έξι (6) χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της ομώνυμης κοινότητας, στη θέση "πετρωτό". Η έκταση της περιοχής περιλαμβάνει 14.000 στρ. Σε απόσταση 250 μέτρων από το νότιο μέρος της εισόδου του σπηλαίου, περνά η σιδηροδρομική γραμμή Σερρών - Δράμας. Παράλληλα με την σιδηροδρομική γραμμή και νότια σε μικρή απόσταση υπάρχει η κοίτη του ποταμού Αγγίτη, που τα νερά του έχουν διαβρώσει τους ασβεστόλιθους με αποτέλεσμα να

Page 12: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

σχηματισθεί το φαράγγι του Αγγίτη. Το σπήλαιο βρίσκεται περί τα 50 χλμ. Ν.Α. των Σερρών, 25 χλμ. Ν.Δ. της Δράμας και τα 55 χλμ. Β.Δ. της Καβάλας. Θεωρείται ένα από τα ωραιότερα και μεγαλύτερα της Ελλάδος, πιθανόν και της Ευρώπης, όπου η φύση θέλησε να δείξει τη μεγαλύτερη δύναμη της δημιουργίας στολισμών και σχηματισμών.

Βιοσπηλαιολογία Το οικοσύστημα του σπηλαίου Αλιστράτης παρουσιάζει πολύ μεγάλο βιολογικό ενδιαφέρον, λόγω του μεγέθους του, του εντυπωσιακού αριθμού νυχτερίδων που φιλοξενεί και της ύπαρξης ενδημικών του σπηλαίου οργανισμών και γι' αυτό χρειάζεται βιοσπηλαιολογική έρευνα. Το σπήλαιο έχει μια αρκετά πλούσια πανίδα, η οποία προσδιορίστηκε κατά καιρούς από τους : ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ , SCHONMAN του Ζωολογικού τμήματος του φυσιογραφικού Μουσείου Βιέννης ΚΑΛΟΥΣΤ ΠΑΡΑΓΚΑΜΙΑΝ, Βιολόγου του Πανεπιστημίου Κρήτης BERON. Υπάρχουν οργανισμοί και συνολικά 36 είδη μικροοργανισμών, όπως Δολιχόποδα, Μυριάποδα και ένα πρωτόγνωρο που το ονόμασαν Αλιστράτια Μπερόν. Επίσης επτά είδη νυχτερίδων, ένα ενδημικό ζωύφιο, ισόποδο τριών χιλιοστών, λυκόποδα, δύο κολιόπτερα και ένα λεπιδόπτερο Το οικοσύστημα του σπηλαίου είναι σπάνιο, μοναδικό και πολύ πλούσιο. Μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί τα κάτωθι είδη ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ Α) ΑΜΦΙΒΙΑ Βρέθηκαν ένας Φρύνος και ένας Τρίτουρος (BUFO BUFO και TRITURUS CRISTATUS) στο δάπεδο του βάραθρου της φυσικής εισόδου. Αυτά σεν έχουν αναρριχητικές ικανότητες, προφανώς έπεσαν και παγιδεύτηκαν εκεί προερχόμενα από την περιοχή του ποταμού. Β) ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ (Χειρόπτερα) Αναφέρθηκαν 6 είδη νυχτερίδων, οι πληθυσμοί των οποίων μειώνονται συνεχώς, τα είδη τους είναι:

Page 13: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

RHINOLOPHUS MEHELYI (με πεταλοειδή μύτη) RHINOLOPHUS EURYALE (πεταλοειδής μύτη Μεσογείου) MYOTIS MYOTIS (μεγάλη με αυτιά ποντικού) MYOTIS BLYTHI (μικρή με αυτιά ποντικού) MYOTIS CAPACCINII (νυχτερίδα με μεγάλα πόδια) MINIOPTERUS SCHREIBERSI (νυχτερίδα με μεγάλα φτερά) Δεκάδες χιλιάδες νυχτερίδες βρίσκουν καταφύφιο για αναπαραγωγή και κούρνισμα κατά τους θερινούς μήνες λόγω της υψηλής θερμοκρασίας του σπηλαίου. Άλλα θηλαστικά που βρέθηκαν τυχαία: Λαγός, Τρωκτικό, Αλεπού, Ικτίδα. ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Αποτελούν το πιο σημαντικό κομμάτι της σπηλαιόβιας πανίδας με αποκορύφωμα τα Τρωγλόβια που μπορεί να είναι ενδημικά, είτε του σπηλαίου, είτε της ευρύτερης καρστικής περιοχής . Το σπήλαιο της Αλιστράτης λόγω των εκτεταμένων εναποθέσεων κοπράνων (GUANO), έχει πολλά Τρωγλόφιλα, μικρά αρθρόποδα . Στις εναποθέσεις αυτές στη θολωτή αίθουσα βρίσκονται χιλιάδες δείγματα ψευδοσκορπιών που έχουν τις φωλιές τους, πολλά Κολλέμβολα . Από αρπακτικά Τρωγλόφιλα, κολεόπτερα και μαλάκια. Επίσης το ενδημικό νέο είδος ALISTRATIA BERONI είναι το μοναδικό μέρος που ζεί αυτό το είδος. Κλιματολογικά Στοιχεία Λόγω του μικρού πάχους των υπερκείμενων στρωμάτων (10-30μ.) οι θερμοκρασίες του σπηλαίου είναι σχετικά υψηλές (15ο -17ο C) και λόγω του μειωμένου εξαερισμού η θερμοκρασία αυτή διατηρείται και το χειμώνα. Επίσης λόγω του μειωμένου εξαερισμού και της επαρκούς υδροδοτήσεως το χειμώνα, την άνοιξη η υγρασία είναι πολύ υψηλή (σχετική υγρασία 95-105% ) και εδώ οι διακυμάνσεις των τιμών μέσα στο χρόνο είναι πολύ μικρές. Η περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα στο σπήλαιο είναι κατά μέσο όρο 600 PPM (0,06%). Η σχετική υψηλή τιμή οφείλεται στο μικρό πάχος των υπερκείμενων στρωμάτων και την υψηλή σταλακτιτική δραστηριότητα. Κατόπιν μελέτης των κλιματολογικών συνθηκών του σπηλαίου βρέθηκε ότι επικρατεί θαυμάσιος εξαερισμός σε όλα τα μέρη του. Η θερμοκρασία μέσα στο σπήλαιο είναι 17 - 20 C (χειμώνα - καλοκαίρι). Για να γίνουν 2 χιλιοστά ενός σταλακτίτη χρειάζονται 100 χρόνια...Ο Αυστριακός δόκτωρ Ζέεμαν, που ερεύνησε το σπήλαιο, δηλώνει ότι ο τελευταίος βράχος που έπεσε μέσα σ' αυτό είναι πριν 700.000 χρόνια...

Page 14: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

ΠΕΜΠΤΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2009… Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΑΣ ΟΜΑΔΑ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΙΣΤΡΑΤΗΣ…

Οι μαθητές μας περιηγήθηκαν στον υπόγειο παράδεισο του Σπηλαίου της Αλιστράτης , κατανόησαν τη σπουδαιότητα της προστασίας του και το εκτίμησαν ως ένα μνημείο της φύσης!!! Ταυτόχρονα με την περιβαλλοντική εκπαίδευση που πήραν από το προσωπικό του Σπηλαίου δεν παρέλειψαν να επισκεφτούν το φαράγγι του Αγγίτη με ένα μοναδικό τρενάκι…

Page 15: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Το φαράγγι του Αγγίτη

Σπηλιές δίπλα στο φαράγγι όπου υπάρχουν και σκαλισμένες ζωγραφιές επάνω σε βράχους, δείγμα ότι το μέρος είχε κατοικηθεί σε πρωτόγονες εποχές !!!

Page 16: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης
Page 17: Περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Τα σπήλαια, οι άγνωστοι θησαυροί της Ελλάδας - Το σπήλαιο της Αλιστράτης

Το υλικό που χρησιμοποίησαν οι μαθητές κατά τη διάρκεια των συναντήσεων της περιβαλλοντικής ομάδας στο σχολείο καθώς και οι πληροφορίες που βρίσκονται σε αυτό το έντυπο είναι από…

1. Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία http//www.Showcaves.gr

2. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών Σπήλαιο Αλιστράτης http//www.Alistraticave.gr Δήμος Αλιστράτης Περιβαλλοντική εκπαίδευση σπηλαίου Αλιστράτης (εγχειρίδιο για καθηγητές και

εγχειρίδιο για μαθητές) 3. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας

Δήμος Προσοτσάνης Δήμος Δοξάτου

4. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χίου http//www.chioscaves.gr

5. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων Σπήλαιο Περάματος

6. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου Κρήτης 7. Σπήλαια Δυρού – Δήμος Οιτύλου –Μάνη 8. Περιοδικό Explore Nature «Σπήλαια στο φως»

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα το προσωπικό του Σπηλαίου Αλιστράτης για την άψογη ξενάγηση και ενημέρωση των μαθητών. Ευχαριστούμε τον διευθυντή του Γυμνασίου Κλεινών κ. Πανίδη Θεόφιλο για της διευκολύνσεις που πρόσφερε στην περιβαλλοντική ομάδα κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. …..και φυσικά ένα μεγάλο μπράβο στους μικρούς σπηλαιολόγους μας!!! Οι υπεύθυνοι καθηγητές της περιβαλλοντικής ομάδας Καραμαριγώ Γεωργία Φορτομάρης Ευάγγελος