Οι Έλληνες πρόσφυγες

Έλληνες πρόσφυγες της Μικράς Ασίας Έλληνες πρόσφυγες της Αμερικής

Εργασία στα Κείμενα Νεοελληνικής ΛογοτεχνίαςΑπό τους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Βέροιας:

Κούλη ΕυθυμίαΛαφαζάνη ΕλένηΜάστορα ΑφροδίτηΚαρανάτσιος ΑντώνηςΚουζούπης Ανδρέας

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας

Η Μεγάλη Ιδέα

Είναι κοινή παραδοχή πως η Μικρασιατική καταστροφή επηρέασεσημαντικότατα την πορεία ολόκληρου του ελληνικού έθνους. Όλαξεκίνησαν με την προσπάθεια υλοποίησης της επονομαζόμενης ΜεγάληςΙδέας, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Ιωάννη Κωλέττη και τονβασιλιά Όθωνα με τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους και είχεμεγάλη απήχηση αργότερα στον ελληνικό λαό κατά την πρωθυπουργίατου Ελευθέριου Βενιζέλου. Η ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία, λόγωλανθασμένων υπολογισμών και χειρισμών κατέληξε σε αποτυχία.

Αποτέλεσμα ήταν το ελληνικό κράτος να αναγκαστεί νασυνθηκολογήσει και τελικά να υπογράψει τη συνθήκη της Λωζάνης, μετην οποία συμφωνήθηκε ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας καιτης Τουρκίας. Με τη συνθήκη αυτή 200.000 Μικρασιάτες μετακινήθηκαναπό την πατρίδα τους με προορισμό την Ελλάδα. Ωστόσο, πριν από τηνυπογραφή της συνθήκης είχαν ήδη ξεριζωθεί περίπου 1.000.000 γηγενείςυπό άθλιες συνθήκες, βιώνοντας την εξαθλίωση, την ένδεια και τηναπειλή του θανάτου.

Η συνθήκη της Λωζάνης-

Η Μεγάλη Ιδέα

Η Συνθήκη της Λωζάνης 24 Ιουλίου 1923

Η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων

στην Ελλάδα και τα προβλήματά τους

Ο ρατσισμός, ο φανατισμός, ο δογματισμός, ο εθνικισμός, διακατείχαντους Έλληνες και λειτούργησαν ως τροχοπέδη στην αποκατάσταση τηςαρμονίας και τάξης στη χώρα, μετά την έλευση χιλιάδων προσφύγων στηνελληνική επικράτεια καθώς και στην ομαλή αφομοίωση του πληθυσμού τωνπροσφύγων στην ελληνική κοινωνία. Παρείσακτοι και στις δύο «πατρίδες»τους, ένιωθαν να μην ανήκουν πουθενά και έβλεπαν την Ελλάδα αρχικά σαν«μητριά» και όχι σαν «μητέρα». Με την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, οιπρόσφυγές ήρθαν αντιμέτωποι με πολλά προβλήματα, κυρίως οικονομικήςκαι κοινωνικής φύσεως. Οι Έλληνες τους συμπεριφέρονταν με καχυποψία,ξενοφοβία και συχνά εκφράζονταν γι’ αυτούς με απαξιωτικούςχαρακτηρισμούς, όπως: «τουρκόσποροι», «ξενομερίτες».

Φτωχοί άνθρωποι και ξεριζωμένοι

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ….

Απ’ το μηδέν ξεκίνησαν.

Έπρεπε να ζήσουν, να φάνε,

να ντυθούν και να ταΐσουν και

να μεγαλώσουν τα παιδιά τους,

να τα σπουδάσουν και

να τα παντρέψουν, κι από

πουθενά βοήθεια δεν είχαν…

Γι’ αυτό προσκολλήθηκαν

στη γεωργία και στην κτηνοτροφία,

στα χώματα και στις

ουρές των αγελάδων.

Πουθενά δεν άφησαν στάχυα άκοπα… Πουθενά χωράφια άσκαφτα… Πουθενά πέτρες

απελέκητες…

Με το ξερό, το λερωμένο κομμάτι στο χέρι έτρεχαν και

πολεμούσαν νύχτα μέρα. Αναγκάστηκαν, ίδρωσαν

δουλεύοντας σε

ξένα χωράφια και εξημέρωσαν τον τόπο, την Ελλάδα και

έμειναν με τα’ όνομα στην κοινωνία

Μας αναφέρει η εκπαιδευτικός Ελένη Πιπερίδου-

Λαφαζάνη στο βιβλίο της αφιερωμένο στους

Πρόσφυγες με τίτλο «Ζήσον και μη φαίνεσαι»

Εκδόσεις: Υδρόγειος 2005

Μαρτυρία

Τα μέτρα της ελληνικής κυβέρνησης

Με τον ερχομό τωνπροσφύγων στην Ελλάδα ηελληνική κυβέρνηση έλαβε,αρχικά, μέτρα που αφορούσανστην ιατροφαρμακευτική τουςπερίθαλψη, στην εγκατάστασηκαι διαμονή τους, στηναποκατάσταση και την ομαλήτους ένταξη στην ελληνικήκοινωνία. Οι ανάγκες τωνπροσφύγων υπερέβαιναν όμωςτις δυνατότητες του ελληνικούκράτους. Για το λόγο αυτό,επιτεύχθηκε με αρωγό τηνΚοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ), ηίδρυση της ΕπιτροπήςΑποκαταστάσεως Προσφύγων(ΕΑΠ), που στόχευε στην παροχήεργασίας και στέγασης.Οι πρώτεςπροσπάθειες για την υλοποίησητου σχεδίου αυτού έγιναν με την

εγκατάσταση των προσφύγων σεσκηνές τοποθετημένες σε ανοικτούςχώρους και σε καταυλισμούς μεπρόχειρα καταλύματα, πάντα μακριάαπό τις πυκνοκατοικημένες περιοχέςτων μεγάλων πόλεων: Αθήνα,Θεσσαλονίκη, Πειραιάς, Πάτρα,Καβάλα, Βόλος, Κόρινθος και αλλού.

Ένα από τα επόμεναμέτρα που έλαβε η ελληνικήκυβέρνηση, μετά τηνπροσωρινή διευθέτηση τουζητήματος της στέγασης τωνπροσφύγων, ήταν ηπαραχώρηση σε αυτούςεθνικών γαιών, αγροτικώνεκτάσεων για νακαλλιεργούν. Τα κτήματααυτά ήταν στις περισσότερεςτων περιπτώσεων άγονα καιδεν απέδιδαν τους καρπούςπου ανέμεναν οι πρόσφυγες,παρά τη σκληρή τουςεργασία σ’ αυτά.

Τα μέρη εγκατάστασης

των προσφύγωνΈπειτα, οι πρόσφυγες άρχισαν να οργανώνονται και

εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, τη Δυτική Θράκη (Έδεσσα, Σουφλί), ενώμερικοί κατέφυγαν στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου και τηνΠελοπόννησο. Η μαζική προσέλευση παρ’ όλα αυτά εντοπίζεται στηνΑθήνα, το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Ελλάδας, και σε μικρότεροβαθμό στη Θεσσαλονίκη. Αλλά και στα κέντρα αυτά δεν ήτανδιασκορπισμένοι, η κυβέρνηση οργάνωνε συνοικισμούς ανάλογα με τοντόπο προέλευσης των προσφύγων. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη ΝέαΙωνία, τη Νέα Σμύρνη, τη Νέα Φιλαδέλφεια, τη Νίκαια, την Καισαριανή,τα Νέα Μουδανιά, τη Νέα Αλικαρνασσό, τη Νέα Ερυθραία, τη ΝέαΦώκαια, τη Νέα Καρβάλη και τη Νέα Μάκρη. Οι συνοικίες αυτέςονομάζονταν προσφυγικές και σε αυτές οι πρόσφυγες ζούσαναπομονωμένοι, αποξενωμένοι, παραγκωνισμένοι καιπεριθωριοποιημένοι από την υπόλοιπη ελληνική κοινωνία, που ααντιμετώπιζε ως παρείσακτους. Η επιλογή των περιοχών εγκατάστασηςγινόταν τις περισσότερες φορές οργανωμένα με βάση το κριτήριο τουεπαγγέλματος που ασκούσαν στις «χαμένες» πατρίδες τους, γι’ αυτό, γιαπαράδειγμα, οι καπνοπαραγωγοί και οι καλλιεργητές δημητριακώνστέλνονταν σε ανάλογα εδάφη, όπως ήταν η Δυτική Θράκη και ηΑνατολική Μακεδονία.

Τα επαγγέλματα των

Μικρασιατών προσφύγωνΜε την έλευση των προσφύγων και την ανταλλαγή των

πληθυσμών η όψη των μεγάλων πόλεων άλλαξε μέσα σε μικρόχρονικό διάστημα και ο πληθυσμός της Ελλάδας έγινε πιοομοιογενής. Στον τομέα της οικονομίας τώρα, οι πρόσφυγεςαποτέλεσαν τον κινητήριο μοχλό για τη βιομηχανία και τηβιοτεχνία, καθώς κατέλαβαν θέσεις σε εργοστάσια καιμικρομεσαίες επιχειρήσεις, με χαμηλούς μισθούς. Συνιστούσαν τοκύριο εργατικό δυναμικό της Ελλάδας, με κύριους τομείςαπασχόλησης την κλωστοϋφαντουργία, την ταπητουργία, τημεταξουργία και την αλευροβιομηχανία. Ένας λόγος για τον οποίοσυντέλεσαν στο μέγιστο βαθμό στην ανάπτυξη της οικονομίας τηςΕλλάδας ήταν η εργατικότητα, η έντονη επιχειρηματική δράση, ηδημιουργικότητα και η προκοπή που τους διέκρινε. Έτσι,κατάφεραν να αποδείξουν στους γηγενείς ότι δεν ήταν κοινωνικάπαράσιτα και παρά τις αντίξοες συνθήκες που επέφερε οξεριζωμός τους από τις αλησμόνητες πατρίδες, ευεργέτησαν τελικάολόκληρη τη χώρα.

Ο πολιτισμός των προσφύγωνΠροερχόμενοι από τόπους με μακραίωνη πολιτισμική παράδοση,

οι πρόσφυγες μετέφεραν στην νέα τους πατρίδα τον πολιτισμό τους. Ημουσική τους επηρέασε τα λαϊκά στρώματα, παρέχοντας νέουςτρόπους έκφρασης. Ο μικρασιατικός αστικός πληθυσμός,προστιθέμενος στον ελληνικό αστικό πληθυσμό, καθόρισε τη σύζευξητου σμυρνέικου με το ρεμπέτικο τραγούδι. Η μουσική ορχήστραεμπλουτίστηκε με τον μπαγλαμά, τα σάζια, τους ταμπουράδες, τοβιολί, το ούτι, το κανονάκι. Προερχόμενοι οι Μικρασιάτες απόπεριοχές στις οποίες λειτουργούσαν σημαντικά εκπαιδευτικάιδρύματα και εκτεταμένο σχολικό δίκτυο, με τον κοσμοπολίτικοχαρακτήρα τους, αναζωογόνησαν το ελλαδικό πολιτισμικό τοπίο μενέες αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Το 1922 θεωρείται σημαντικόςσταθμός για τη λογοτεχνία. Πέραν της μουσικής και της λογοτεχνίας οχορός, η διατροφή, η ενδυμασία και τα κοινωνικά έθιμα εμπλούτισαντην ελληνική παράδοση, παράγοντας νέα ρεύματα για την επιστήμητης λαογραφίας. Ιδιαίτερα οι πόλεις, στην προκειμένη περίπτωση,λειτούργησαν ως ανοικτά «συστήματα» για τη διάχυση καιαφομοίωση κάθε είδους πολιτισμικής δραστηριότητας.

Γράμματα, Τέχνες και ΛογοτεχνίαΗ Μικρά Ασία αποτέλεσε την πατρίδα πολλών επώνυμων

λογοτεχνών, οι οποίοι εμπνευσμένοι από την αποτρόπαια εκδίωξή τουγένους τους, συνέγραψαν λογοτεχνικά αριστουργήματα που εκφράζουνόχι μόνο τα ιστορικά γεγονότα, αλλά κυρίως το.συναισθηματικό φορτίοτης προσφυγιάς. Σημαίνουσες προσωπικότητες που άφησαν το στίγματους στην ελληνική λογοτεχνία είναι οι ακόλουθοι: η Διδώ Σωτηρίου, ηΜαρία Ιορδανίδου, ο Ηλίας Βενέζης, ο αγιογράφος, ζωγράφος καιλογοτέχνης Φώτης Κόντογλου, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Γεώργιος Θεοτοκάς, οΣτρατής Δούκας, ο Γιώργος Μετσόλης και ο βραβευμένος με ΝόμπελΛογοτεχνίας Γιώργος Σεφέρης.

Έξοδος-Προσφυγιά-Ειρηνική ζωή

Η Έξοδος του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία το ’22 είναι ηκορύφωση των γεγονότων και αποτελεί τομή στον χώρο και στον χρόνο. Ηφωτιά της Σμύρνης, η αλλοφροσύνη των ξεριζωμένων, ο αγώνας για τηφυγή και τη σωτηρία είναι «κοινοί τόποι» στις λογοτεχνικές σελίδες τους.

Οι Έλληνες της Αμερικής

Οι πρώτες ελληνικές

κοινότητες στην ΑμερικήΗ συστηματική μετανάστευση Ελλήνων προς τις ΗΠΑ άρχισε

κατά το β΄ μισό του 19ου αιώνα Την εποχή εκείνη, οι Έλληνεςεισέρχονταν στις ΗΠΑ ως «Λεβαντίνοι», επειδή προέρχονταν απότη Μικρά Ασία και από ελληνικά νησιά που ανήκαν στηνΟθωμανική Αυτοκρατορία. Μέχρι το 1880, οι Έλληνες μετανάστεςστις ΗΠΑ δεν ξεπερνούσαν τις 2.000. Η πρώτη αξιοσημείωτηΕλληνική κοινότητα δημιουργήθηκε στη Νέα Ορλεάνη τηςΛουιζιάνα τη δεκαετία του 1850. Γύρω στα 1866 η κοινότητα ήτανπολυάριθμη ώστε να συσταθεί Ελληνικό προξενείο και να ιδρυθείη πρώτη ελληνορθόδοξη εκκλησία στις ΗΠΑ. Οι πρώτοι Έλληνεςμετανάστες εγκαταστάθηκαν σε μεγάλα αστικά και βιομηχανικάκέντρα, όπου έβρισκαν εύκολα εργασία. Στη συντριπτική τουςπλειονότητα άνδρες, εργάστηκαν σε μεταλλεία και στη διάνοιξητου αμερικανικού σιδηροδρομικού δικτύου. Έλληνες συμμετείχανσε μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις που συντάραξαν τις ΗΠΑ στιςαρχές του 20ού αιώνα.

Στα 1890 ζούσαν στις ΗΠΑ περίπου 15.000 Έλληνες. Τη δεκαετία του 1890 η μετανάστευση αυξήθηκε, κυρίως λόγω των πολλών οικονομικών ευκαιριών που υπήρχαν στις ΗΠΑ. Από το 1890 ως το 1917 έφτασαν στις ΗΠΑ 450.000 Έλληνες μετανάστες κι άλλοι 70.000 από το 1918 ως το 1924. Οι περισσότεροι εργάζονταν στις πόλεις των βορειοανατολικών ΗΠΑ και λιγότεροι ως εργάτες στο σιδηρόδρομο και στα μεταλλεία των δυτικών ΗΠΑ.

Το 1900 οι αμερικανικές αρχές κατήργησαν τους περιορισμούς στην είσοδο Ελλήνων μεταναστών. Έτσι ο αριθμός τους αυξήθηκε εντυπωσιακά. Σε μεγάλα αστικά κέντρα των ΗΠΑ δημιουργήθηκαν ελληνικές γειτονιές. Μικρές ελληνικές επιχειρήσεις — κυρίως εστιατόρια και καφενεία, αλλά και παντοπωλεία κ.ά. — άρχισαν να εμφανίζονται παντού. Η ομογένεια άρχισε να οργανώνεται σε ελληνορθόδοξες ενορίες, εθνικοτοπικούς συλλόγους και άλλες οργανώσεις.

Συνθήκες για μόνιμη εγκατάστασηΠολλοί Έλληνες προσδοκούσαν να εργαστούν και να επιστρέψουν

στην πατρίδα τους με κάποιο κεφάλαιο ώστε να ενισχύσουν τηνοικογένειά τους. Όμως, δυο παράγοντες άλλαξαν τα δεδομένα και τιςπροσδοκίες αυτές:

1. Η απώλεια των πατρογονικών εδαφών. Το 1913, με το τέλος τωνβαλκανικών πολέμων οι τόποι καταγωγής 60.000Ελληνοαμερικανών βρέθηκαν υπό βουλγαρική κυριαρχία. Επίσης,το 1923 οι πατρίδες 250.000 Ελλήνων των ΗΠΑ παρέμειναν υπότουρκική κυριαρχία και οι ομοεθνείς τους αναγκάστηκαν να τιςεγκαταλείψουν είτε λόγω διωγμών είτε έπειτα από τηναναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών που επέβαλε η Συνθήκη τηςΛωζάνης. Έτσι, εκ των πραγμάτων οι Ελληνοαμερικάνοι αυτοίέχασαν το δικαίωμα να επιστρέψουν.

2. Το 1923 οι ΗΠΑ αναθεώρησαν τους κανόνες για την ευρωπαϊκήμετανάστευση. Έδωσαν το δικαίωμα στους μετανάστες να πάρουντην αμερικανική υπηκοότητα και να φέρουν στις ΗΠΑ τιςοικογένειές τους για μόνιμη εγκατάσταση. Κατά την εικοσαετία1925 ως 1945 έφτασαν γύρω στα 30.000 νέα άτομα από τηνΕλλάδα. Τα περισσότερα από αυτά ήταν πραγματικές ή εικονικέςνύφες για ανύπαντρους Έλληνες άνδρες.

Μεταπολεμική περίοδος

Μεγάλος αριθμός Ελλήνων άρχισε να έρχεται πάλι στις ΗΠΑμετά το 1945. Αιτία ήταν οι οικονομικές καταστροφές πουυπέστησαν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τον ΕμφύλιοΠόλεμο που ακολούθησε. Από το 1946 ως το 1982 μετανάστευσανστις ΗΠΑ περίπου 211.000 Έλληνες. Οι μεταπολεμικοί μετανάστεςδεν δέχτηκαν τόσες πολλές πιέσεις αφομοίωσης, όπως οιπαλιότεροι. Έτσι ανανέωσαν την ελληνοαμερικανική ταυτότητα,ειδικότερα σε χώρους όπως τα ελληνόφωνα μέσα ενημέρωσης.

Με την πάροδο των χρόνων, η ελληνική ομογένεια στις ΗΠΑάρχισε να ανέρχεται τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά. Από τηδεκαετία του 1960, πολλοί Ελληνοαμερικανοί της δεύτερης καιτρίτης γενιάς άρχισαν να αναμειγνύονται και στην πολιτική ζωή τηςχώρας. Άλλα άτομα ελληνικής καταγωγής, όπως ο γιατρόςΓεώργιος Παπανικολάου, η υψίφωνος Μαρία Κάλλας, η ηθοποιόςΈλλη Παππά κ.ά., εργάστηκαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στιςΗΠΑ. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι πρώτες ηχογραφήσειςελληνικής μουσικής έγιναν στις ΗΠΑ.

Σήμερα

Μετά το 1981 και την είσοδο της Ελλάδας στην ΕυρωπαϊκήΈνωση οι αριθμοί των μεταναστών στις ΗΠΑ μειώθηκαν πολύ καιυπολογίζονται στους 2.000 ετησίως.

Όμως, υπάρχει μια ποιοτική διαφορά σε σχέση με τουςπαλιότερους, αφού οι περισσότεροι Έλληνες ή Ελληνίδες έρχονταιπλέον στις ΗΠΑ όχι ως ανειδίκευτοι εργάτες ή ως νύφες, αλλά γιασπουδές και στη συνέχεια παραμένουν στη χώρα για να κάνουνακαδημαϊκή καριέρα.

Το 2000 στις ΗΠΑ κατοικούσαν 1.153.300 άτομα με ελληνικήκαταγωγή από τον έναν ή και τους δύο γονείς. Δηλαδή, το 0,41%των Αμερικανών έχουν ρίζες ελληνικές.

Έρευνα του 1990 έδειξε επίσης ότι στις ΗΠΑ κατοικούνπερίπου 550.000 ελληνορθόδοξοι, ενώ τα μέλη τηςΕλληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής στις ΗΠΑ ανέρχονται σε 400.000άτομα περίπου.

Η ιστορία των Ελλήνων μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείεςέχει κινήσει το ενδιαφέρον πολλών μελετητών.

Διαδικτυακές Πηγές

• http://el.wikipedia.org

• http://www.tovoion.com Αφιέρωμα η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

•NATIONAL GEOGRAPHIC: 1922 ο μεγάλος ξεριζωμός

•Χ. Λούκος: «οι μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούπολη», στο συλλογικό τόμο ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα.

•Το έπος της προσφυγιάς του ’22, κείμενο Ν.Χ. Βικέτος, 29 Σεπτεμβρίου 2002, περιοδικό Άρδην

•Πιπερίδου-Λαφαζάνη Ελένη: «Ζήσον και η φαίνεσαι», εκδόσεις: Υδρόγειος 2005