οι αρχαιοι κυνικοι αντισθενησ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος ...................................................................... 9

Συντομογραφίες ............................................................ 13

, Α ντισθέν'fJς ................................................................... 15

Διογέν'fJς ....................................................................... 179

ΚράΤ'fJς ......................................................................... 493

Ίππαρχία ...................................................................... 557

Μ'fJτροκλ~ς .................................................................... 563

'Ελάσσονες Κυνικοί ....................................................... 569

ΠαράΡΤ'fJμα ................................................................... 583

Βιβλιογραφία ................................................................ 701

Πίνακας 'Αρχαίων Χωρίων ........................................... 709

http://36dimotiko.blogspot.com

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ή ιδέα της έκδοσης ένος τόμου στον όποιο θα έχουν συγκεντΡωθει ο{ σωζόμενες μαρτυρ{ες για την άρχα{α Κυνικη φιλοσοφ{α ηταν του Π αναγιώτη Κονδύλη. 'Ανέλαβα να έτοψάσω αύτη την έκδοση, γιατι' πάντοτε ή Κυνικη φιλοσοφ{α άσκουσε έπάνω μου ιδια{τερη γοητε{α: χωρι'ς να συναγων{ζεται στο πεδ{ο του θεωρητικου στοχασμου τι'ς μεγάλες φιλοσοφικες σχολές της 'Αρχαιότητας, έδωσε ενα ιδεωδες ζωης με άξιοπρόσεκτη άπήχηση και' {στορικη διάρκεια' κι άκόμη, με έντυπωσ{αζε i; συνέπεια που χαρακτήριζε τη συμπεριφορα των άρχα{ων Κυνικων, ή συμφων{α της πράξης με τι'ς άρχες τι'ς όποιες διακή-

" ξ , 'λ / / ρυχναν, Ύj υπαρ ιακη ει ικρινεια τους.

Ο{ δυσκολ{ες του έΥχειΡήματος ουτε λΕγες ησαν ουτε άσήμαντες. Για λόγους που άνάγονται στον ώς έπι' το πολυ πρακτικο χαρακτήρα άλλα κα!. στην ολη ιδιομορφ{α του Κυνισμου, αύτο το φιλοσοφιχο κ{νημα παρήγαγε σχετικα περιορισμένη γραμματε{α που κι αύτη ήδη νωρι'ς στους έλληνιστικους χρόνους εtχε χαθει. Λιγοστες εΊναι και' ο{ σωζόμενες μαρτυρ{ες, κυρ{ως άνεκδοτολογικου χαρακτηρος, που παραδ{δονται άπο συγγραφεις συχνα άρκετα μεταγενέστερους, μαρτυρ{ες με πολλες και' δυσδιάκριτες πια Στωικες άλλα και' αλλες προσμ{ξεις - ύλικο που δύσκολα μπορουμε να το άξιοποιήσουμε για την άναστήλωση του θεωρητικου οικοδομήματος του άρχα{ου Κυνισμου.

'Η / λλ' /θ' β / "/ παρουσα συ ογη συγκpOTΎj ηκε με αση το αντιστοιχο

μέρος του τετράτομου εργου του G. Gjannantonj, Socraticorum Reliquiae (1983-1985), στο όποιο έχουν συγκεντΡωθει - για πρώτη φορα με άξιώσεις πληρ6τητας - ολες ο{ σχετικες μαρτυρ{ες, και' το όποΙΟ σχεδον άμέσως μετα την πρώτη έμφάνισή του καθιερώθηκε ώς ύπόδειγμα και' κανόνας για ολη τη Σωκρατική. 'Έχουν έτσι περιληφθει έδω ο{ σωζόμενες μαρτυρ{ες γ' ' "',4 θ/ 'Δ / , " θ / , / ,α τον ντισ ενη, τον ιογενη και οσους μα ητευσαν, αμε-

σως l; διαμέσου του Κράτη, σε αύτον, καλύπτεται δηλαδη το

111 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

διάστημα απο τιχ τέλη του 50υ αΙ ως τι'ς αρχες του 30υ αΙ. Χ Τ7 θ' , '" Ι \" λ β ι π. . πα ως σε αυτες τις μαρτυριες σεν περι αμ ανονται

λ ' 'λ ι 'Ι: ι , 'λ ιι: θ Ι " - π ην ε αχιστων ε~αιpεσεων - επι ε~ει παρα εματα απο

κάποιο έργο των αρχαίων Κυνικων, ή διάκριση σε αποσπάσμα-ι Α ,ι Β" , ΙΥ '" F τα τυπου- και τυπου- , οπως την γνωpι~oυμε απο τα rag-

menta der Vorsokratiker του Η. Djels, δεν θα εlχε ν6ημα. Έτσι, ή παράθεση των αποσπασμάτων στηρίζεται, οπως και' στο έργο του Gjannantonj, στην έξης λογικη σειρά: προηγουνται κάθε φορα οι' βιογραφικες αναφορές, ακολουθουν ανέκδοτα και αποφθεγματικες φράσεις, ο[ λεγ6μενες χρειες, οι' ειδήσεις για τι'ς συγγραφες κάθε φιλοσ6φου καί, τέλος, δοξογραφικες και' αλλες πληροφορίες για τη διδασκαλία του. Ό εργαλειακος χαρακτήρας του έργου του Gjannantonj (ό

ί'διος το έχει χαρακτηρίσει «εργαλειΌ δουλειας») ώθησε τον , λ' , " λΙβ' λλ ι '" ιτα ο εpεuνητη να συμπερι α ει στη συ ογη του και αρκετα

αποσπάσματα, των όποίων ή υπαγωγη σε αυτον η εκεινο τον φιλ6σοφο δεν βασίζεται σε ρητη όνομαστικη αναφορα και' ώς εκ τούτου δεν ε[ναι πάντοτε απολύτως ασφαλής. Μερικα απο τα αποσπάσματα αυτης της κατηγορίας δεν τα έχουμε περιλά-β ,~-" \" ,ι λ ιβ " ι "λλ .Ι ει ευω, οπως σεν εχουμε περι α ει και ορισμενα α α: ενα

απ6σπασμα, το V Β 141 κατα την αpfθμηση των Socraticorum Reliquiae, το όποιο προφαιιως αφορα στον Διογένη απο τη Σελεύκεια και' οχι στον κυνικο Διογένη, και' κάποια πολυ φθαρμένα η πολυ δυσανάγνωστα αποσπάσματα απο τον Φιλ6δημο και' τον Πολυδεύκη.

ΤΟ κείμενο ακολουθεζ με κάποιες αποκλίσεις, τον Gjannantonj, ό όποιος αντλει κάθε φορα απο τJ?ν καλύτερη κριτικη έκδοση' τα όρθογραφικα σφάλματα (δυστυχως τα αρχαιοελληνικα αποσπάσματα των Socraticorum Reliquiae βpfθoυν λαθων) διορθώνονται σιωπηρά. Συχνα ή μετάφρα.ση των αποσπασμάτων γίνεται πιο ελεύθερη: σε πολλα σημεια προτιμήσαμε να προσθέσουμε - συνήθως σε αγκύλες - μια σύντομη διασάφηση η μια πληροφορία προκειμένου να αποφύγουμε να επιβαρύνουμε τον όγκώδη τ6μο με μία 'ακ6μη υποσημείωση. Οι' όμηρι-

, Ι \,Ι , ι - Ν Κ Υ Υ ι κοι στιχοι σινονται στις μεταφρασεις των . α~αντ~ακη-

Ι.Θ. Κακριδή, του Δ.Ν. Μαρωνίτη 1, σπανι6τερα, της Α. Πανωφοροπούλου-Σιγάλα.

'Ε'Ο ΙΥ .Ι' Ι ,ι \' θ ' β Ιλ " Λπι~oυμε οτι η παρουσα εκσοση α συμ α ει στην ανα-

,θέρμανση του ενδιαφέροντος για τη φιλοσοφία των Κυνικων,

ΠΡΟΛOlΌΣ 11

αύτη την περιθωριακη αλλα πάντοτε επίκαψη έκφανση του αρχαίου κ6σμου. Στην είκ6να μας για την 'Αρχαι6τητα δεσπ6-ζουν τα μεγάλα κατορθώματα του έλληνικου πνεύματος: ό στοχασμος των Προσωκρατικων, ή τραγικη ποίηση, ή φιλοσοφία του Πλάτωνα και' του 'Αριστοτέλη - έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε το κέντημα του αρχαίου κ6σμου απο την καλή' με 'Κ " βλ / / , λ/ '" / δ τους υνικους το εμμα στρεφεται για ιγο και στην αναπο η

όψη του, την όχι και' τ6σο όμορφη, αύτην ομως πού, οπως θα έλεγε ό Σοπενάουερ, μας επιτρέπει να αντιληφθουμε πως ένώνονταν τα νήματα.

Ν.Μ.Σ. 'Αθήνα, Νοέμβριος 1996

Είχε σχε'δον όλοκλ'ηρωθεΊ: ~ εκτύπωσΊ] αυτοu τοu τ6μου, οταν εφυγε για πάντα άπο κοντά μας ό ΠαναγιώΤΊ]ς ΚονΌύλ'ης, άναπάντεχα, στο μεσουράνΊ]μα μιας 'δΊ]μΙOυpγικΎjς ζωΎjς. "Ας είναι ελαφρυ το χωμα που τον σκεπάζει. Θνfισκειν με λέγε τους αγαθούς.

Άθ~να, 21 'Ιουλίου 1998 Ν.Μ.Σ.

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Billerbeck Dje Kynjker jn der modernen Forschung, Μ. Billerbeck (εχο.), Amsterdam 1991.

nκ (~Fragmente) Dje }ragmente der Vorsokratjker, Η. Diels-W. Kranz (εχο.), Berlin 71951-54.

F Gr Hjst Dje Fragmentev!er (;liechjschen Hjstorjker, F. J acoby (εχο.), Berlin -Leiden 1923 χ.έ.

FHG Fragmenta Hjstorjcorum Graecorum, C. Mίiller (εχο.), Paris 1841 χ.έ.

Goulet-Caze Le Cynjsme ancjen et ses prolongements, Μ. - O.Goulet - Caze, (εχο.), Paris 1993.

LSJ Α Greek-English Lexicon, H.G. LiddellR. Scott. Oxford 91940, εXOOσΎj αναθεωpΎJμένΎj απο τους H.S. Jones χαι R. McKenzie.

RE Pau~y's Realencyclop/1dje der classjschen Altert.ums~vissenschaft, G. vVissowa-W. ΚroΙΙ χ.α. εχο. Stuttgart 1894 Χ.Ι ΟΙ παραπομπες γίνονται στις στΊ)λες το\)

έχάστοτε οιχείου λ+ιμματος χωρις ανα

φορα στον τ6μο. Σοuδα Suidae Lexicon, Α. Adler (εχο.), Leipzig

1928-38. SVF Stojcorum veterum fragmenta, Η. Υοη

ΑΓηίπι (εχο.), τ. ι-ιν, Leipzig 1903-24. Zeller Dje Phjlosophje der Grjechen jn jllrer ge

schjchtljchen Entwjcklung, Ed. Zeller Darmsl}Idt ;)1963 [1844-52]. 'Όλες οΙ

παραπομπες εΤναι στο πρωτο μέρος το\)

οευτέρου τ6μου, 11/1.

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ

Ό ΆντισθένΊjς (περίπου 455-360 π.Χ.), γιός το;), ΆντισθένΊj από τ~ν ' Aθ~να και μια.ς Θρακιώτισσας /)oύλΊjς, μαθψ~ς, από τους πιό αφοσιωμένους, το\) ΣωκpάΤΊj καί, πιθανότατα, /)άσκαλος το\) ΔΙOγένΊj

από τη ΣινώΠΊj, είχε συγγράψει πολλα εργα (/)ιαλόγους, έpμψευτικtι

στόν 'ΌμΊjpO, pψopικtι σχε/)ιάσματα), από τtι όπο'ϊ.α σώζονται ελάχι

στα σπαράγματα. Συνεχίζοντας τις θεωρψικες ανα~ψ~σεις τής Σο

φιστικής και το\) ΣωκpάΤΊj, πpOσπάθΊjσε νtι αποσαφψίσει τη σXέσΊj γλώσσας και αντικεψένου, δπου υποστηριξε τό αaύνατo της αντίφα

σΊjς (ούκ εστιν cΧντιλέγειν), και /)ιεpεύνΊjσε όρισμένες πτυχες της λο

γικής θεωρίας το\) όρισμο\). 'Ωστόσο 1) πλευρOC αύτη τής πνευματικής /)Ίjμιoυpγίας το\) ΆντισθένΊj /)εν αφορα. τ~ν Kυνικ~ φιλοσοφία. Έν

/)ιαφέρον γιOC τ~ν ίστορία το\) Κυνισμο\) εχει 1) ήθικη το\) ΆντισθένΊj, οί κυριότερες αρχες τής όποίας ριζώνουν στη /)ι/)ασκαλία το\) Σωκρά

τΊj και είναι οί ακόλουθες: Ή εύ/)αψονία βασίζεται στην αpετ~, κι

αύτ~ πάλι στ~ γνώσΊj, 1) όποία, εφόσον καταΚτΊjθε'ϊ., /)εν χάνεται πο

τέ· κι 1) αpετ~ πάλι, καθώς βασίζεται στ~ γνώσΊj, είναι κάτι /)ι/)ακτό. 'Ηθικός στόχος το\) ανθρώπου πρέπει νOC είναι και 1) απελευθέpωσΊj από καθετι περιττό. Με τις ί/)έες του αύτες ό ΆντισθένΊjς θεωp~θΊj

κε, ~/)Ίj κατOC τ~ν ΙSΨΨΊj , ApXαιότΊjτα, ως ό θεμελιωτ~ς τής Κυνικής φιλοσοφίας (ΔιoγένΊjς Λαέρτιος Ι 15· νι 13), τ~ν όποία αποφασιστικότερα και ριζοσπαστικότερα /)ιαμόρφωσε ό ΔΙOγένΊjς από τη Σινώ

ΠΊJ, ό άΠOκλΊjθεις Κύων' 1) ίστopικ~ σχέσΊ) αύτο\) το\) τελευταίου με τόν ΆντισθένΊj παραμένει ασαφ~ς. Πρβ. RE ι 2(1894), στ. 2538-2545 Ρ. Natorp.

1. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και 80γμάτων συναγωγη νι 1. Πρβ. ΣΟΥΔΑ, στό λήμμα' ΆντισθένΊjς" ΕΥΔΟΚΙΑ, ΊωνιιΧ 96 ρ. 95, 1. ΕΠΙΦΑΝΙΟΣ, ΚατιΧ αιρέσεων πι 2,9.

Ά ντισθένης Ά ντισθένους Άθηναίος. Έλέγετο 8' ούκ εΙναι lθαγενής

16 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

οθεν και' προς τον όνει8{ζοντα είπειν, «και' ή μήτηρ τών θεών Φρυγ{α

έστ{ν». Έ8όκει γαρ εΙναι Θρι:!ττης μητρός.

ΆνησθένΊjς, γ~oς του Άντ~σθένΊj, ΆθΊjνocΙος. Δεν ~τocν, ~λε

yocv, γΊjγεν~ς ~τσ~, 8τocν κάπo~oς τον χλwocσε γ~' ocύτ6, λέγετoc~ 8τ~ ό ΆνησθένΊjς του εϊπε πως «XOCL των θεων ~ μΊjτέpOC εϊνoc~ OCπο τη ΦΡ\)γLoc». Γ~OCΤL π~στε\)6τocν 8τ~ ~ μψέρoc το\) ~τocν OCπο

τη ΘpάΚΊj.

Ό ΆντισθένΊ)ς θεωρείτο ΆθΊjVocίoς στον Φιχί8ωνιχ 59b [= ΆντισθένΊ)ς 30] OCνocψέρετocι ώς έπιχώριος, OCχριβως 8πως χocι ό ΑίσχίνΊ)ς, ό Κρίτων χocι ό γιός

του Κριτόβουλος, ό Άπολλό8ωρος χ.&. ΓVωσΤOI ΆθΊ)νocίοι. Ή εr8Ί)σΊ) γιOC

την θpocχιχ~ χocτocγω~ της μΊ)τέρocς του 8εν OCποχλείετocι νOC εχει Ιστopιχ~

βOCσΊ) , ώστόσο, 8πως πocρocτηρεί ό ο. Gigon, Sokrates, σ. 290, ocύτη ~ χocτocγω~ του «λειτουργεί ώς πλocίσιο γιOC το ~θιχo πocρOC80ζο 8τι πocρ' 8λο τουτο

.η μίΧλλον λόγω ocύτου του γεγονότος ό ΆντισθένΊ)ς εγινε σπου80cίος &νθρω

πος, ocψου ~ εύγένειoc ένος OCνθρώπου 8εν εΙνocι ύπόθεσΊ) της γενεocλογιχης

προέλευσΊ)ς OCλλOC του ψpoν~μocτός του».

2. SENECA, De constantΪa sapientis 18, 5.

Antistheni mater harhara et 'rhressa ohiciehatur; respondit et deorum matrem Idaeam esse.

ΚΟΡ6~~ε\)ocν τον Άντ~σθένΊj πως ~ μψέρoc το\) ~τocν βάΡβOCΡΊj Κ~ OCπο τη ΘpάΚΊj· εκεινος OCπάντφε 8η XOCL των θεων ~ μΊjτέpOC ~τocν OCπο τ~ν ''I~Ίj [της ΦΡ\)γLocς].

3. ΠΛΟΠ ΑΡΧΟΣ, Περι' φυγi]ς 17 ρ. 607b.

ΤΟ 8έ του 'Αντισθένους ούκ έπαίνεις προς τον είπόντα οη «Φρυγ{α σού εστιν ή μήτηρ», «και γαρ ή τών θεών»;

Δεν εΠLΚPOτεις τ~ν OCπάνΤΊjσΊj του Άντ~σθένΊj σ' εκεινον που του 'πε 8η «~ μψέρoc σο\) εϊνoc~ OCπο τ~ ΦΡ\)γLOC»; «ΤΟ 'ί~~o εϊ

voc~ XOCL των θεων ~ μΊjτέρoc», OCπάνΤΊjσε ό Άντ~σθένΊjς.

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 17

Κotτα τον Ρ. Natorp, στηλ"l) 2538 στο οίκειο λΊjμμot της RE, ό Πλούτotρχος χotρotκτηρίζει έ/)ω την μψέρot του Άντισθέν"l) λotθεμένot ώς Φρυγ!οι, πotρot

συρμένος OCπο το OCνέκ/)οτο με το όποιο ό Διογέν"l)ς Λotέρτιος, νι 1 [=' Α ντισθέν"l)ς 1], OCνοΙγει στην Φιλοσ6φων β!ων κοιι' δογμάτων συνοιγωγη το κεφιiλotιο για τον Άντισθέν"l)' πρβ. κotι Ο. Hense, Rheinisches Museum 45 (1890), σ. 544 κ.Ι

4. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕιΣ, ΣτΡωματεϊς Ι, ΧV 66, 1.

Οίδε μεν ο{ χρ6νοι των παρ' 'Έλλησι πρεσβυτάτων σοφων τε και' φι

λοσ6φων. 'Ως δε ο{ πλεϊστοι αύτων βάρβαροι το γένος και παρα βαρ

βάροις παιδευθέντες, τΕ δεϊ χαι λέγειν, εί' γε Τυρρηνος r) Τύριος ό

Π υθαγ6ρας έδεΕχνυτο, Ά ντισθένης δε φρυξ ~ν, χ. τ.λ.;

Αυτο!. ~σα.ν OL κα.φο!. των πιο παλιων σοφων κα!. φιλοσόφων

άνάμεσα στους 'Έλληνες. Κα!. χρειάζεται καν να άναφέρουμε

οτι OL περισσότεροι άπο αυτους εΙχαν βαpβαpικ~ καταγωγ~ κα!. π~pαν τ~ μόpφωσ~ τους άπο βαρβάρους, άφου εΙναι γνωστο οη ό Πυθαγόρας ~ταν Τυρρψος ~ άπο τ~ν Τύρο κα!. ό Άνη

σθένΎ)ς άπο τ~ ΦρυγΙα,l κλπ.;

1. Έ/)ω ό Κλ~μ"l)ς συγχέει, πιθotνως, τον Άντισθέν"l) με τον Διογέν"l), ό

όποιος στον Αιλιocν6, Ποικ!λη [στορ!οι ΙΙ 31e OCλλιΧ κocι OCλλου OCνocφέρετocι ώς Διογένης ό ΦΡUξ.

5. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων χαι' δογμάτων συναγωγη ΙΙ 31.

ΕΖπ6ντος γοUν τινος αύτψ [sc. Σωχράτει] ώς ειη Ά ντισθένης μητρος Θρο/ττης, «συ δ' 4Jou», έφη, «ουτως αν γενναϊον έχ δυοϊν ΆθηναΕων γενέσθαι;».

'Όταν κάποιος εΙπε στον ΣωκράΤΎ) οη ό ΆνησθένΎ)ς ~ταν άπο θρακιώτισσα μΎ)τέρα, εκεΤνος του εΙπε: «ΠΙστευες πως ~ταν Sυνατον ενας τόσο γενναΤος &νθρωπος να 'χει γεννΎ)θεΤ άπο Suo , ΑθΎ)ναΙους;».

2. Οί Αρχαϊοι Κυνικοί

18 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΙ\ΙΙΚΟΙ

6. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β!ων και' δΟΥμάτων συναΥωΥή νι 1.

'Όθεν και έν TIΧYiypq: κατα Τ17ν μάχην ευδοκψήσας έδωκε [sc. ό

Ά ντισθένης] λέΥειν Σωκράτει ώς ουκ αν έκ δυοιν Άθηνα!ων ουτω

ΥεΥόνοι ΥενναΙος.

'Έτσι, οταν ό ΆντισθένΎjς οιακρίθψε στ~ μάXΎj τ~ς Τανά

γρας,1 εοωσε άφoρμ~ στον ΣωκράΤΎj να λέει O:rΙ οεν ηταν ουνατον ενας τόσο γενναΊ.'ος ανθρωπος να 'χει γεννΎjθεΊ.' άπο Ουο 'Αθψαίους.

1. Π ρέπει να αναφέρεται μάλλον σ,~ μάXΎJ ,ου 426 π.χ., για τ~ν όποίιχ κάνει λόγο ό Θοuκul>ίl>Ίjζ, 11139. Ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 290, αμφιβάλλει για ,~ν ίσ,oρικόΤΎJτα της πλΎJρoφoρίας: l>εl>ομένοu δ,ι και για ,ον Πλάτωνα πα

ραl>ίl>εται δτι ελαβε μέρος σε μάXΎJ κοντα στ~ν Τανάγρα, είκάζει δτι μπορει

να πρόκει,αι για απόπειρα πλασματικης σ'JγΚΡισΊjς των Μο ανl>ρων με στό

χο να μειωθει ό Πλάτων. Διεζοl>ικ~ σuζ~ΤΎJση ,ου πpoβλ~ματoς, το όποιο σuνl>έεται αμέσως με τον προσl>ιορισμο της χρονολογίας γέννΎ)σΎ)ς ,ου' Αντι

σθένΎ) , βλ. στον G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 180 κ.Ι

ι

7. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β!ων και' δΟΥμάτων συναΥω-Υη νι 4.

Όνειδιζόμενός ποτε [sc. ό Ά ντισθένης] ώς ουκ εl'η έκ δύο έλευθέρων, «ουδε Υαρ έκ δύο», έφη, «παλαιστικων, αλλα παλαιστικός

εΙμι».

Κάποτε που περιγελουσαν τον ΆντισθένΎj πως οεν καταγόταν άπο όύο ελεΙJθερους πολίτες εκεΊ.'νος τους εΙπε: «ουτε κι άπο

060 εμπεφους στ~ν πάλΎj, εγω ομως τα καταφέρνω στ~ν πάλΎj».

(Η xπάν":ΎjσΊj του 'A.ντ~σθένΎj oτ~ α:ΙJτος εΙναι π:Χλ~ιστ+,ς, παρ' ολο ΟΤΙ οι γο

νεις -rou I>l:ν ~σαν, πρέπει να ύΠΟI>Ύ)λώνει δτι ό Άν,ισθένΎ)ς εΙχε α:ποκτΥ;σει εκ

των ΙJσ-:-έρων -:-α πολιτικα oικ~ιώματ(Χ 70U άθηναίου πoλΙΤΎJ_ Σε αυτ~ τ~ν πε

ρίπ,ωσΎ) Ύ; πoλιτoγράψησfι -rou μπορει, καθως ':'ποστηρίζει ό F. Sa)Te, Antisthenes tiJo SOιTa[jc, σ. ί 4, να βασίσ'Ίjκε στΥ, στρατιωτικΎ; ':'ΠΎ)ρεσία -rou Ύ; να

r ~ '.1

ΑΝTlΣΘΕΝΗΣ 19

OφεΙλετlΧι στην πlΧρέμβlΧσΊ) πλουσιων φΙλων του με πολιτιχη εΠιΡροη οπως ό ΚlχλλΙlχς.

8. ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, Περ! παρασίτου 43.

ΣΙΜΩΝ: Οδτοι [sc. οΙ' φιλόσοφοι] πάλιν, (jj Τυχιά8η, οΙ' περι' της άν-

8ρείας όσημέραι 8ιαλεγόμενοι και' κατατΡ[βοντες το της άρετης ονο

μα πολλ4J μάλλον τών ρητόρων φανουνται 8ειλότεροι και' μαλακώτεροι. Σκόπει 8η ο {5τως. πρωτον μεν ουκ έστιν όστις είπε'(ν έχοι φιλό

σοφον έν πολέμιρ τετελευτηκότα' ήτοι γαρ ου8ε όλως έστρατεύσαντο,

Ύ) ειπερ έστΡατεύσαντο, πάντες έφυγον. 'Α ντισθένης μεν οδν κα! Διογένης και' Κράτης και' Ζήνων και' Πλάτων και' ΑίσχΕνης και' 'Αριστο

τέλης και' πάς οδτος ό όμιλος ου8ε εl80ν παράταςιν.

ΣΙΜΩΝ: Κι αύτοι πάλι οί φιλ6σοφοι, ΤuχιάΟ1J, που συζψουν

καθ1Jμερινα για τ~ν άνορεία και φθείρουν το l5νομα τ-ης άρετ-ης, θα άποοειχθουν πoΛU πιο οειλοι και πιο λιγ6ψυχοι άπο τους p~τορες. Πρ6σεξε τουτο. πρωτα-πρωτα οεν ύπάρχει άνθρωπος ό

όποίο ς μπορεί να άναφέρει εναν φιλ6σοφο που να 'χει σκοτωθεί

στον π6λεμο' γιατι οί φιλ6σοφοι η οεν σΤΡατε6θ1Jκαν καν ~, , , 'θ ' 'β λ "" 'Ο'Α θ' εφοσον στρατευ 1Jxtlv, το α αν στα ποοια. νησ εν1Jς,

ετσι, και ό ΚΡάΤ1Jς και ό Z~νων και ό Πλάτων και ό Αίσχίν1Jς

και ό ' ΑΡιστοτέλ1Jς κι ολος αύτος ά συρφετος οεν εΙοαν μάχΊ) οuτε άπο μακριά. 1

1. «Σε OσlΧ λέει έ!3ω ό ΛOυχιlΧνOς !3εν ιΧξΙζει νOC !30θει ~ πlΧρlΧμιχρη πΙσΤΊ)), G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 181.

9. GΝΟΜοωGΙUΜ VATICANUM 743 n. 10.

Ό αυτος [sc. 'Α ντισθένης] λοι80ρουντος αυτόν τινος ώς ουκ 'Αθηνα'(ον, «και' μήν», εlπεν, «ου8ει'ς έώρακε λέοντα Κορίνθιον ου8' 'Α ττι

κόν, άλλ' ου8εν ~ττoν γεννα'(όν έστι το '4Jov».

Ό 'ίοιος Άντισθέν1Jς εΙπε σε κάποιον, ό άποίος τον κορ6ιοευε που οεν ~ταν ' Αθψαίος, δη «κανένας οεν εχει ίοεί λιοντάρι

20 οι ΑΡΧΑΙΟΙ Ki!\!IKOΙ

απο τ~ν Κόρινθο ~ απο τ~ν Άττικ~, παρόλο τουτο ομως το ζωο ~εν εΙναι λιγότερο γενναΤο».

10. ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ, Παρεκβολαι' εις Τ17ν Όμήρου Ίλιά8α Ζ 211, Ρ 637,36-39.

ΈντευΘεν και' ό κυνικος Ά ντισΘένης χρησάμενος προς τον &νακρίνον

τα το γένος αυτου ειπών, ώς έμοι' πατηρ μεν ~ν τψ &γκωνι &πομυσ

σ6μενος, ηγουν ταριχέμπορος και' τcx έξης, έπάγει το «ταύτης τοι γε

νεης τε και' αίματος εύχομαι ε[ναι».

Γι' αύτο και ό Κυνικος Άντισθέν"fjς απαντώντας σ' έκεΤνον που

ζ"fjτουσε έπ[μονα να μάθει ποια ~ταν ~ καταγωγ~ του του είπε

οτι ό πατέρας του σκούπιζε τ~ μύξα του με τον αγκώνα, ~"fjλα

~~ ~ταν εμπορος παστων ψαριων και των συναφων, και πρό

σθεσε το «τέτοια καυχιέμαι έγω πως ~ γενια κι ~ φύτρα μου

είναω.

Ό Ευστάθιος ocπο8ί8ει λοιθεμένοι στον ΆντισθένΊ) Ο,τι ό ΔιογένΊ)ς Λοιέρτιος

ιν 46 ocφΊ)γειτοιι για τον Bίων~ τον ΒΟΡuσθενίΤΎ)' πρβ. κοιι Στοβοιιος, Άνθολόγιον ιν 29, 13, έπίσΊ)ς Σούδα, στο λΎjμμoι 'άγκών '.

11. ΘΕΩΝ, Προγυμνάσματα 5 ρ. 104, 15-105, 6.

Ά νασκευαστέον 8ε ετι τας χρείας έκ του &σαφους, ... έκ 8ε του &πιΘάνου, στι μη εικ6ς έστιν, Ά ντισΘένΗV Ά ττικ6ν γε αντα παραγεν6με

νον ΆΘήνηΘεν εις Λακε8αίμονα έκ της γυναικωνίτι80ς λέγειν εις την

&ν8ρωνίτιν έπιέναι.

τ α αποφθέγματα πρέπει, έπ[σ"fjς, να ανασκευάζονται λόγω τ~ς

ασαφε[ας ... και λόγω του xαpακτ~pα τ~ς απιθανότητας, γιατι ~εν είναι φυσικο ό Άντισθέν"fjς, ό όποΤος είναι απο τ~ν Άττι

κ+Ι, να λέει φθάνοντας απο τ~ν Άθήνα στ~ ΣπάΡΤ"fj οτι π-ηγε

άπα τον τ6πο που εΙναι για γυναίκες στον τ6πο που εΙναι για.

&ν~pες.

ΑΝΤΙΣΘΕ"'ΗΣ 21

Ό Διογένης Λοιέρτιος νι 59 [ = Διογένης 350] &ποil[iιει οιότα τα λόγιοι στον Διογένη. Πρβ. κοιι Gellius, Noctes Attjcae χνιι 21, 33. Άλλα ό Α. PackΠ10hr, De Djogenjs Sjnopensjs apophthegmatjs quaestjones selectae, σ. 88, θεωρει η σύνilεσ~ τους με τον Διογένη εργο μετοιγενεστέρων κοιι iιέχετοιι

ην έκiloχ~ του Θέωνοι. 'Ως προς το νόημοι τ-ης φράσης του' Αντισθένη εΙνοιι

iιυνοιτον να θεωp~σoυμε οτι πρόκειτοιι για ύπoιινικτικ~ &νοιφορα στην χοιλοιρό

τητοι των &θΊJVoι'ίκων συνθηκων κοιι τ~ χλιil~ του &θΊJVoι'ίκoυ βίου σε &ντ[θεση

με τΎ;ν τροιχύτητοι του σποιρτιοιτικου κοιι τΎ;ν γενικότερη σποιρτιοιτικΎ; οιόστη

Ρ;'~I,7OΙ. 'Ωστόσο ό Α. Μποιγιόνοις, Ή πολιτικη φιλοσοφία των Κυνικων, σ. 8υ επισημοι[νει τΎ;ν έpμΊjVε[oι του F. Ollier, La mjrage Spartiate, τ. Π, σ. 8 κ.έ., σύμφωνοι με τον όποιο τόσο κοιτα τους Κυνικους οσο κοιι κοιτα τα 'Απο

φθέγματα Αακωνικα που μiiς ποιροιil[iιει ό Πλούτοιρχος, ~ περιτειχισμένη πό

λη, κοιι γενικότεροι ~ πόλη, ~ όπο[οι έποιφ[ετοιι ύπερβολικα στις στpoιτιωτικε~

προποιροισκευές της, εΙνοιι &σιοιτικου τύπου γυναικωνΙτις.

12. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων χαι' δογμάτων συναγωγη νι 1.

Και αύτος [sc. ό 'Α ντισθένης] δε τους 'Αθηναίους έπι' TifJ γηγενεις ε[ναι σεμνυνομένους έχφαυλ[ζων ελεγε μηδεν ε[ναι χοχλιων χαι άττελέ

βων εύγενεστέρους.

Κ ' 'ζ λ/ζ "Α θ/ "Αθ / , αι ε",ευτε ι οντας ο ντισ εγ'ις τους ΎjναΙOυς που παι-

νεύοντocν πως ~σαν αυτ6xθoνεζ~ ελεγε οτι 3εν είχαν διόλου πιο

ευγενικ~ καταγωγ~ απο τα. σαλιγκάρια και τις ακρΙΟες.

«Ή πικρ[οι», σημειώνει σχετικα ό H.D. Rankin, Sophjsts κλπ., σ. 219, «~ όπο[οι iI[νει τ-ην &φορμΎ; γι' οιότα τα &νέκilοτοι, που πρέπει να &ποτελουν μέρος μιiiς οιόθεντικης ποιρά:iιοσης, φοι[νετοιι ΟΤΙ εΙνοιι γν~σιoι».

13. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων χαι' δογμάτων συναγωγη νι 2.

Φησι' δ' 'Έρμιππος στι πpoεtλετo [sc. 'Α ντισθένης] έν Tn των Ίσθμ[ων πανηγύρει ψέξαι τε χα ι' έπαινέσαι 'Αθηναίους, Θηβα[ους, Ααχεδαψονίους. Ε[τα μέντοι παραιτήσασθαι Εδ6ντα πλε[ους έχ των π6-λεων άφιγμένους.

22 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

'Ο 'ΙΕ "1 rf ('Α θ' ι " ρμιππος αναφερει οτι ο ντισ εν'f)ς σκοπευε σΤΊ) μεγχ-

λ ' \ Ιθ - 'Ι θ ι 2 \ ΨΙ?;; \ \ 'f) εορτασΤΙΚΊ) συνα ροισΊ) των σ μιων να ε",ει και να πχι-

Ι Ψ \ 'Αθ Ι \ Θ β Ι \ Λ ~ Ι νε ει τους 'f)ναιους, τους "Ί) αιους, τους ακεοαιμονιους

- άλλα οτι ()στερα έγκατέλειψε τα σχέaιό του σαν Elae: πως εΙχαν φθάσει άπα αυτες τις πόλεις πολλοΙ

ΤΟ νόημoc ocυτης της ανocφορiiς εΙνocι θολΟ xocL ασocφές: γιocτί να. ένοχληθει ό

Άντισθένης απο τ~ν ΠOCΡΟ1Jσίoc αχριβως έχείνων στους όποίΟ1Jς σχόπωε να.

απε1Jθ1Jνθει; το ζ~τημoc έξετιΧζει ΟιεξοΟιχα. ό Α. Patzer, Antisthenes der 50-kratiker, σ. 252-5. Κocτ' αρχα.ς ΟΙOCΤ1Jπώνει έπιφ1JλιΧξεις για. τ~ν [σΤΟΡΙΧότητoc τοσ περιστocτιχοu, αφοσ, οπως πocρocτηρει, Ο6σχολoc στΤι οεχocετίoc τοσ

430-420 π.Χ. -ή Θ~βoc θα. μποροσσε να. στocθει στο 'ίοιο έπίπεοο με τ~ν Άθ~

voc xocL τ~ ΣπιΧρτη' ετσι, χocτα. τον Patzer, -ή [στορίoc ocυτ~ - που προυποθέτει

την πocρocοοχη μιας ρητοριχης περιόΟΟ1J στ~ ζω~ τοσ 'Α ντισθένη - αποτελει

έπινόηση τοσ ΈρμίΠΠΟ1J xocL αποσχοπει στο να. σ1Jμπληρωθει με μια. σ1Jγχεχρψένη πληροφορίoc ή περίοοος απο τ~ν βιογρocφίoc τοσ Άντισθένη, γιOC τ~ν

όποίoc uπιΧΡΧΟ1Jν λιγοστες μόνο πληροφορίες. Άξίζει να. ανocφερθει οτι τις 01Jσχολίες τοσ ζητ~μocτος εχει προσπocθ~σεL, πocλocιότe:ρoc, νOC αρει xocL ό πολυ

σημocντιχος γερμocνος πoιητ~ς xocL σ1Jγγρocφέocς της έποχης τοσ Διocφωτισμοu G.E. Lessing (1729-1781). Ό Ο. Apelt, Diogenes Laertius. Lehen und Meinungen herahmten PhiJosophen, σ. 324, πocρocθέτει το αχόλΟ1Jθο απόσπocσμoc απο το Philologischer Nachtrag ΧΙΙΙ, σ. 295 χ.,ι (Hempel): «ΤΟ χωρίο χρειιΧζετocι χιΧποιoc βελτίωση. "Αν π~όθεσΊ) τοσ ΆντισθένΊ) -ητocν νOC έπocινέσει xocL σ1JνιΧμoc να. ψέξει τους ΆθηνocίΟ1Jς, τους ΘηβocίΟ1Jς xocL τους ΛocχεοocψονίΟ1Jς, οεν βλέπω για. ποιον λόγο -ή ΠOCΡΟ1Jσίoc έχείνων, τους όποίΟ1Jς Χ1Jρίως θOC αφ 0-

ροσσε -ή όμιλίoc ΤΟ1J, μποροσσε να. έπενεpγ~σει έπιΧνω ΤΟ1J αποτρεπτιχιΧ.

Άστειότητες! Ό Διογένης Λocέρτιος θέλει να. πει οτι ό ''Ερμιππος πocρocοίοει

για. τον Άντισθένη οτι χιΧποτε στα. "Ισθμιoc, στους αγωνες, θέλησε να. ψέξει

xocL να. έπιπλ~ξει με μια. ΟΊ)μόσιoc όμιλίoc ΤΟ1J τους ΆθηνocίΟ1Jς xocL, αντιθέτως, νOC έπocινέσει τους ΘηβocίΟ1Jς xocL τους ΛocχεοocψονίΟ1Jζ" σα.ν εΙοε ομως οτι απο ocυτους τους 060 τελε1JτocίΟ1Jς -ijcrocv πocρόντες έχει πιΧρoc πολλοί, οεν εοωσε τ~ν όμιλίoc, έπειo~, χωρις αμφιβολίoc εΙχε ένοοιocσμους μ~πως θεωρηθει οχι τόσο

ώς ocυστηρος χριτης των ΆθΊ)νocίων οσο, μαλλον, ώς Χόλocχocς των Θηβocίων

xocL τοσ ΛocχεΟocψονίων. ΑυτΤι -ή νέoc έρμηνείoc βocσίζετocι στο γεγονος οη,

οπως οιocπιστώνΟ1Jμε απο το χείμενο τοσ ΛocέΡΤΙΟ1J, ό Άντισθένης ε"φεφε μεγιΧλΊ) απέχθειoc για. τους ΆθΊ)νocίους, για. το λόγο οτι ό τρόπος ζωης των Σπocρτιocτων xocL των Θηβocίων τocίριocζε ποΜ χocλύτερoc με τον οιχό ΤΟ1J. T~ν απoψ~ ΤΟ1J ocυτ~ σ1Jμμεριζότocν xocL ό μocθητ~ς ΤΟ1J ό Διογένης [απο τ~ ΣινώΠYιJ». 1. fr. 38 FHG ΙΙΙ ρ. 45. 2. Φocίνετocι οτι στο περιθώριο τοσ αγωνιστιχοσ προγριΧμμocτος p~τopες, φιλόσοφοι xOCL αλλοι πνε1Jμocτιχοι οημΙΟ1JΡγοι εΙχocν τη 01Jνocτότητoc να. προβιΧλΟ1Jν το εργο ΤΟ1Jς. Πρβ. ΠλιΧτων, 'Ιππίας έλάττων 363c χ.,ι [= DΚ 86Α 8J.


14. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Βίοι παράλληλοι, Λυκοσργος 30, 7 ρ. 58a-59a.

Ά Υτισθένης δ' ό Σ6Jχρατιχος άπο της έν ΑεύΧτΡοις μάχης όρών τους

Θηβαίους μέγα φΡΟΥουΥτας, ούδεν αύτους tφη διαφέρειν παιδαρί6JV

έπι τφ συγΧ6ψαι τον παιδαγ6Jγοv γαυριώVΤ6JV.

Ό σωκρατικος φ~λόσoφoς Ά ντ~σθένΎjς βλέποντας τους ΘΎj

βα[ους - {)στερα απο τ~ μάΧΎj σται Λευκτρα - ναι ~χoυν μεγά

λΎj αλαζονε[α, εΊ:πε δτ~ οεν o~αφέpoυν σε τ[ποτα απο μ~κpαι πα~

o~αι που καμαρώνουν γ~ατι χτύΠΎjσαν τον οουλο που ται ΠΎjγα[νε~ στο σχολεLο.

"Av 8εχθουμε το ανέκ80ΤΟ - ποΙΙ ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 290, το Χ-ΟΙΡΟΙΚτΊ)ρ[ζει «γουστόζικο κοιι τοιφιοιστο με τον 'Α ντισθένΎJ»' πρβ. κοιι ποιροιπOCνω,

'AντισθένΎJς 11- ώς Ιστορικό, τουτο θα: .τημοιινε οτι ό 'AντισθένΎJς ζουσε κοιι

()στεροι απο τη μocΧΎJ στα Λεύκτροι ποΙΙ εγινε στα 371 π.Χ. 'Απο οιύτό, σε συν8υοισμο με τ~ν πλΎJpoφop[oι του Διό8ωρου χν 76, ΙSπoυ ό 'AντισθένΎJς ανοιφέρετοιι ώς ενοις απο τοΙΙς 8ιocσΎjμoυς αν8ρες ποΙΙ ζουσοιν το 366 π.Χ., συνOCγετοιι ΙSτι ξεπέροισε την ~λικ[oι των όγ86ντοι χρόνων.

15. ΣΟΥΔΑ, στο λ~μμoι 'ΆΥτισθένης'.

Ά Υτισθένης: Ά Υτισθένης Άθηναιος άπο pηT6p6JV φιλ6σοφος Σ6Jχρα

τιΧ6ς .

• Α ντισθένΎjς: • Α ντ~σθένΎjς • ΑθΎjVαLος, σωκpατ~κoς φ~λόσoφoς

προερχόμενος απο τους p~τopες.

16. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φ6JV βί6JV χαι δογμάΤ6Jν συναγ6Jγη νι 1.

Οl5τος [sc. ό Ά ντισθένης] χατ' άρχας μεν ηχουσε Γοργίου του ρήτορος ΙJθεν το ρητοριχον εΙδος έν τοις διαλ6γοις έπιφέρει χα ι' μάλιστα

έν τfj ΆληθεΙq. χα ι' τοις ΠΡΟτΡεπτιχοΙς.

Ό Άντ~σθένΎjς αpχ~και ~ταν μαθΎ)τ~ς του p~τopα Γοργ[α' σε , , ) 'λ ( , 'ιν \..' λ'

αυτο oφε~ ετα~ ο pΎjΤOpαOς χαpαΚΤΎjpας των O~α ογων του,


προπαντος της 'Αλήθειας χα~ των ΠΡΟτΡεπτικων διαλ6γων του.

Ό Γοργίocς fιλθε για πpώΤΊJ φορα στην Άθ-ήνoc το 427 π.Χ., σε πpoχωpΊJμένΊJ ~λικίoc, ως έπικεφocλ-ης ocντιπροσωπείocς των Λεοντίνων, για να ζψ-ήσει τη

συν3ρομη τ-ης Άθ-ήνocς ένocντίον των Συρocκουσων. Ή έμφάνισ-ή του στην

ΈκκλΊJσίoc το;:; 3-ήμου προκάλεσε ζωΊJPη ένΤύπωσΊJ κocι σΊJμά3εψε την έξέλιξΊJ της ρψοριχ-ης. Μ' ολο πο'; ocπο τα ίστορικα 3ε30μένoc 3εν ocποκλείετocι μια

συντoμΊJ μocθψείoc το;:; ΆντισθένΊJ στον Γοργίoc, ~ πocρocπάνω πλΊJpoφoρίoc το;:;

ΔιoγένΊJ Λocέρτιου (ηχουσε ΓΟΡΥ[ου) γεννσ. όρισμένoc έρωτημocτικα 3ε30μένου

οτι, οπως γνωρίζουμε ocπο τον Διό3ωρο τον ΣικελιώΤΊJ [= D Κ 82Α 4] κocι τον 'IσoκράΤΊJ [ΟΚ 82Α 18], ό Γοργίocς ocξίωνε πoΛU ύψΊJλιX 3ί3ocκτρoc, ένω ocπο την αλλΊJ, συμφωνoc με ολες τις ocρχocιες μocρτυρίες, ~. οΙκονομιχη κocτά

στocσΊJ το;:; ΆντισθένΊJ fιτocν κocκ-ή. Ή πλΊJρoφoρίoc το;:; ΔιoγένΊJ οτι ό ρψορικος χocρocκτ-ήρocς των 3ιocλόγων το;:; Ά ντισθένΊJ όφείλετocι στον Γοργίoc, ocπο

τελει ούσιocστικα την μόνΊJ ocνocφορα σε κάποια σχέσΊJ μocθΊJτείocς το;:; ' ΑντισθένΊJ με τον Γοργίoc, ~ όποίoc, κocθως 3εν μocρτυρειται αμεσoc ocπο πocλocιότεpΊJ

ΠΊJγ-ή, εΙνocι πιθocνον να εχει παρocχθει ocπο ύφολογικες μόνο πocρocΤΊJρ-ήσεις. Ώστόσο, οπως πocpocΤΊJρει ό F. Kindstrand, «The Cynics and Heraclitus», σ. 150, κι αν ocκόμΊJ ocύτη ~ σχέσΊJ μocθψείας 3εν εΙνocι ίστορικα ocλΊJθ-ής, «3είχνει τουλάχιστον οτι ~ Άρχocιότητα ocνocγνώριζε όρισμένες όμοιότψες ocνά

μεσα στο';ς σοφιστες κocι τον' AντισθένΊJ». Για το περιεχόμενο των 360 εργων πο,; ocνocφέροντocι στο πocp~πάνω χωρίο 3εν γνωρίζουμε τίποτε, ουτε καν αν εΙχocν - κocι ως ποιον βocθμο - τον 3ιocλογικο χocρocκτ-ήρoc πο,; ocπο3ί3ει σ'

ocύτα ό ΔιoγένΊJς Λocέρτιος (έν τοις διαλ6Υοις). κocτα τον R. Hirzel, Der Dia/og, 1963 [1895], σ. 119, σΊJμ. 1, το 3ιαλογικο στοιχειο πρέπει να fιτocν πολ'; περιορισμένο. Για την Άλήθεια ό Hirzel, ο.π., πιστευει οτι εΙχε συνocφες περιεχόμενο με το όμώνυμο εργο το;:; Πρωτocγόρoc, κocι οτι στα εργoc τους ocύτα

ό Π ρωτocγόρocς κocι ό Ά ντισθένΊJς θεμελίωνocν την ocμφισβ-ήτισΊJ το;:; ιΧΥτιλέ

Υειν, ένω ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 296, εΙκάζει οτι στην Άλήθεια ό ΆντισθένΊJς, συνεχίζοντocς την όντολογίoc το;:; Πocρμενί3ΊJ, θα εΙχε 3ιocτυπώσει τη θεω

ρίoc πο,; ocπ03ί3ει σ' ocύτον ό Άpιστoτ~λΊJς, Μετα τα φυσιχα 1024b 26 κ.έ. [ = ΆντισθένΊJς 182]. Δυσεξ-ήγψο εΙνocι έπίσΊJς γιocτι ό ΔιoγένΊJς Λocέρτιος

ocνocφέρετocι έ3ω με την εν3ειξΊJ έν τοις ΠΡΟτΡεπτιχοί'ς στον τίτλο Περ! δι

χαιοσύνης χαι' ιΧνδρε[ας ΠΡΟτΡεΠΤΙΧdς πρωτος, δεύτερος, τΡ[τος, Περ! Θε6-

Υνιδος δ' ε' το;:; Κocτocλόγου του (βλ. πocρocκάτω, ΆντισθένΊJς 49). Ή συν-ήθΊ)ζ έξ-ήγησΊJ εΙναι έν προκειμένω δτι έπει3η το εργο ocύτο ocποτελειτο ocπο 360 ξεχωριστα μέΡΊJ, το ~νoc ocπο τα όποιoc ocνocφερότocν στη 3ικocιoσυνΊJ κocι την ocν-

3ρείoc κocι το α.λλο στον ΘέoγνΊJ, έκλocμβαν6ταν ως μια πολλότψoc προτρεπτι

κων εργων.


17. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων κιχι' δογμάτων συνιχ

γωγη νι 2.

Ύστερον δέ πιχρέβΙΧλε [sc. ό Ά ντισθένης] Σωκράτει, κιχ ι' τοσουτον

ωνιχτο ιχύτου, ώστε πιχρ!;νει τοις μΙΧθητιχις γενέσθΙΧι ιxtJT4J προς Σω

κράτην συμμΙΧθητάς. ΟΖκών τ' έν ΠειΡιχιει, κιχθ' έκάστην ήμέριχν

τους τεττιχράκοντιχ στιχδίους ιΧνιων ηκουσε Σωκράτους πιχρ' 015 κιχ ι' το κιχρτερικον λΙΧβων κιχι' το ιΧπΙΧθές ζηλώσιχς κιχτηρξε πρώτος του κυ

νισμου.

'Ύστεροι ό 'ΑνΤLσθένΎjς πλΎjσΙOΙσε τον ΣωXράΤΎj, χοιι. χέρόLσε , λλ' , , "" β 'λ ' θ' , τοσοι πο οι οιπο οιυτον ωστε συμ ου ευε τους μοι Ύjτες του νοι

ελθουν XL οιυτοι. να γΙνουν συμμOΙθΎjτές του στον ΣωXράΤΎj. Μένοντοις στον nELpOΙLcX, περποιτουσε χοιθΎjμεΡLνα μLα απ6στoισΎj

σοιράντοι στοιόΙων rLιX να CtXOGcrEL τον ΣωXράΤΎj. 'Απο οιυτον

π-ηρε τ~ν χοιρτεΡLΧ6τψοι χοιι. μψ~θΎjXε έXεΙνΎj τ~ν έσωτεΡLΧ~ γOΙλ~νΎj του,l με τα όποιοι εγLνε, ό 'ΑνΤLσθένΎjς, ό θεμελLωτ~ς της ΚυνLχ-ης φLλοσοφΙοις.

'ΑναμφΙβολα ~ μopφ~ του ΣωκpocτΎJ είχε OCψήσει βαθεια. εντύπωση στοuς Κυνικοuς ποι) fιθελαν να. πιστεύουν ΟΤΙ ~σαν οΙ μόνοι OCληθινοι συνεχιστες του

παραΙJεΙγματός του. 1. Ή κατανΙKησΊJ των όρμων IJEV ~ταν για. τον 'ΑντισθένΊJ ιΧπλως ~θικo κατόρθωμα: στον βαθμο ποι) το tΙJεωΙJες του για. τον σοφΌ

IJEV OCναγόταν σε σφαίρες ύπερβατικές, ~ κατανΙΚΊJσΊ/ των όρμων OCποτελουσε αυτοσκοπό.

18. GNOMOLOGIUM VATICANUM 743 ll. 4.

Ό ΙΧύτος [sc. Ά ντισθένης] πρ6τερον ρητορικην έδίδιχσκεν έπειτιχ Σωκράτους εΖπ6ντος μετεβάλετο· έντυχων δέ τοις έτΙΧίροις «πρ6τερον», έφη, «ητε μΙΧθητιχ{' νυν δ' αν νουν έχητε, έσεσθε συμμΙΧθητΙΧί».

Ό LόLος ΆνΤLσθένΎjς όΙόοισχε ΠΡOΎjγOυμένως ΡΎjΤΟΡLΧ~, επεLΤΟΙ, " • Σ ' 11" , 11'11' , " 1: οτοιν ο ωXΡOΙΤΎjς ΟLοιτυπωσε ΤΎj ΟLοοισχοιλLΟΙ του, οιλλΟΙc"ε χοι-

'θ tl Ι 'θ' , τευ υνσΎj· XL οτοιν συνOΙνΤΎjσε τους μοι Ύjτες του, «ΠΡOΎjγOυμε-

26 οι λΡΧΑΙΟΙ Kl'N!KO!

νως», τους εΙπε, «~σαστε μαθΊjτές μου' τώρα σμως, αν εχετε

μυαλό, θα γίνετε συμμαθψές μου».

Κατα τον Α. Patzer, Antisthenes dcr Sokratiker, σ. 251-2, πρόκειται για μια τυπικη [στορία «κλ~σης και άφύπνισης», χωρις καμια ίδιαίτερη [στοριχη

άξΙα:, άπα αύτες ΠΟ') &ρεσχεται να επινοει fι αρχαία βιογραφία προχειμένοu

να παρουσιάσει πιο εμφαντικα πως μια γνωστη προσωπικότητα μαθfιτευσε ~

ακολούθησε μιαν ΙΧλλη.

19. HIERONYMUS, Adversus Jovinianum ΙΙ 14.

Hic certe est Antisthenes qui cum glorjose docujsset rhetorjcam, audjssetque Socratem, dixjsse fertur ad discjpulos suos «ahite et magistrum quaerjte; ego enjm iam reperj»; statjmque venditjs quae hahehat, et puhljce distΓ1hutis, njhjl sihj amplius quam palljolum reservavit paupertatjsque ejjus et lahoris et Xenophon testis est in Symposio, et jnnumerahiles lihri ejus: quorum aljos phjlosophjco, aljos rhetorjco genere conscrjpsjt.

Αυτος, βέβαια, εΙναι ό ΆνησθένΊjς, ό όποιος σταν με επιτυχία

δίδασκε τη ΡΊjΤOρικη και OCκουσε τη διδασκαλία του ΣωκράΤΊj,

παραδίδεται ση εΙπε στo~ς μαθΊjτές του: «ΠΊjγαίνετε και άνα

ζψηστε Οάσκαλο' γιατι εγω τον βρηκα ~δΊj»·l και άμέσως άφου ΠOύλΊjσε τα υπάρχοντά του και τα μοίρασε, δεν κράΤΊjσε

για τον έαυτό του τίποτε περισσότερο άπο ενα τρίβωνα· 2 της όλιγάρκειας και του μόχθου του μάρτυρας εΙναι και ό Ξενοφων

\ Σ / , λλ \ \ \, 'θ β βλ' 3 ' \ \ στο υμποσιο, α α και τα αναρι μΊjτα ι ια του, απο τα

όποια OCλλα τα εγραψε με φιλoσ~φικη και OCλλα με ρψορικη μέθοδο.!' .

1. Και αότο το άνέκδοτο δείχνει τη συναισθΊ)ματικα φορτισμένΊ) εξάρτηση του Άντισθένη άπα τον Μσκαλο Σωκράτη. 2. Πρόκειται για λανθασμένη μεταφορα άπα τη βιογραφία του Κράτη· βλ. Διογένης Λαέρτιος νι 87 [ = Κράτης 6} δεν εΙναι εuλογο να δεχθουμε οτι ό ' ΑντισθένΊ)ς φορουσε ταν τρίβωνα, ενα άπα τα πια χαρακτηριστικα σύμβολα του κυνικου βίου, ήδη

προτου να συναντ~σει τον Σωκράτη. 3. Ο[ ΟΡΟΙ paupertas και Jabor άφορουν στη θεματικη των εργων του 'Αντισθένη. 4. ΕUστ,//.'r, άναφορα του Ίερώνυμου, ~ μiΧλλoν το') ΣαΤ'Jρου, στον όποίο θα παραπέμΥει λίγο παρακάτω, στην ενδιάμεση θέση του ΆντισθένΊ) μεταξ,) ΣοφισΤΩ6jς και ΣωκpάΤΎj.

c

ΑΝTlΣΘΕΝΗΣ 27

20. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπόσιον ιν 61-64.

Τοιούτος [sc. άΥαθος μαστροπος] μέντοι, έφη [sc. ό Σωκράτης], μοι

δοκεί Ά ντισθένης εlναι ο15τος. Και' ό Ά ντισθένης, '!;;μοί, έφη, παρα

δίδω ς, ό Σώκρατες, την τέχνην; Ναι' μα Δι', έφή. 'ορω Υάρ σε και την άκόλουθον ταύτης πάνυ έξειΡΥασμένον. Τίνα ταύτην; την προα

γωγείαν, έφη. Και ος μάλα άχθεσθει'ς έπήρετο' (62) Και τί μοι σύνοισθα, (]j Σώκρατες, τοιούτον είΡΥασμένιμ; OlSιx μέν, έφη, σε Καλλίαν το υτο νι' προαΥωΥεύσαντα τψ σοφψ Προδίκιμ, 6τε έώρας τούτον

μεν φιλοσοφίας έρωντα, έκείνον δε χρημάτων δεόμενον- ο{δα δε σε

Ίππίο/ τψ Ήλείιμ, παρ' 015 ο15τος και' το μνημονικον έμαθεν- άφ' 015 δη και' έρωτικώτερος γεΥένηται δια το Ο τι αν καλον ίδ,η μηδέποτε

έπιλανθάνεσθαι. (63) 'ΈναΥχος δε δήπου και' προς έμε έπαινων τον ΊΙρακλεώτην ξένον έπει' με έποίησας έπιθυμείν αότού, συνέστησάς μοι αότόν. Και' χάριν μέντοι σοι έχω' πάνυ γαρ καλος κάγαθος δοκεί

μοι εlναι. Αίσχύλον δε τον Φλειάσιον προς έμε έπαινων και' έμε προς

έκείνον οόχ ουτω διέθηκας ωστε δια τους σους λόγους έρωντες έκυνο

δρομούμεν ιΧλλήλους ζητούντες; (64) Ταύτα οΟν όρων δυνάμενόν σε ποιείν άΥαθον νομίζω προαΥωγον εlναι. Ό γαρ οlός τε ων γΙΥνώσκειν

τε τους ωφελίμους αύτοίς και τούτους δυνάμενος ποιείν έπιθυμείν ιΧλ

λήλων, ο15τος αν μοι δοκεί και' πόλεις δύνασθαι φίλας ποιείν και' Υά

μους έπιτηδείους συνάΥειν, και πολλού αν αξιος εlναι και συμμάχοις

πόλεσι και' φ[λοις κεκτησθαι. Συ δε ως κακως άκούσας δτι ιΧγαθόν σε

εφην προαγωΥον εΊναι, ωργίσθης. Άλλα μα Δί" έφη, οό νύν. Έαν γαρ ταύτα δύνωμαι, σεσαΥμένος δη παντάπασι πλούτου την ψυχην

έσομαι .. Και' αυτη μεν δη ή περίοδος των λόΥων άπετελέσθη.

«Τέτοιος εκμαυλιστ~ς», εϊπε ό ΣωκpάΤΎjς, «θαρρω πως εϊναι τουτος ό ΆντισθένΎjς». Κι ό ΆντισθένΎjς, «Σ' εμένα, Σωκρά

ΤΎj, παρα8ίνεις τ~ν τέχνΎj σου;» «Άσφαλως», εϊπε ό Σωκρά

ΤΎjζ" «γιατι σε βλέπω να. εχεις καλλιεpγ~σει στ~ν εντέλεια τ~ν' συμπλΎjpωματικTι της τέχνΎj». «ποια. εϊναι αυτ~;» «Ή τέχνΎj

να. ξελογιάζεις», εϊπε. ΈκεΊ'νος τ.6τε 8υσανασχέΤΎjσε εντονα και / (62) Κ \ - \;;: / Σ / ,/ ,/ / , pωΤΎjσε: «αι πως το ",ερεις, ωκpαΤΎj, οτι εχω κανει κα-

τι τέτοιο;» «Ξέρω», είπε, «δτι προξένεψες τοuτον ε8ω τον Κ λλ' \ \ Π ,~ l' \ "βλ \" \" α ια στον σοφο ροοικο, τοτε που ε επες τον ενα να εχει

π6θο για. τ~ φιλοσοφία και τον l:ί..λλQ ανάγΚΎj για. χρΤιματα. Ξέ-

28 οι λΡΧΑΙΟΙ KYl\'IKOI

?(J) &.χόμ~ ΟΤΙ τον σύσΤ'ισες στον (Ιππία τον (HλειΌ~ άπα τον

όποιο ~μocθε χocι το μ νΊjμOν~χO τέχνocσμoc' σε τουτο όφείλετoc~

που ό Κocλλίocς ~xε~ γίνε~ π~o εpωτ~άpΊjς - γ~ocτι ο,ΤΙ ομορφο πράγμoc θα 'aει aEV το ξεxνάε~ π~α ποτέ. (63) Κocι πρ6σφocτoc 'λ " Ψ , " 1;'1 " , 'Η 'λ 2 μο ~ς, με τις ΠOCl'lε ~ες σου γ~oc τον ι"ενο ocπο ΤΊjν ρocχ ε~oc,

αφ ου μ' ~χocνες να ν~ώσω επ~θυμίoc γ~' ocύτ6ν, υστερoc μου τον συσΤΊjσες. Κocι σου χρωστάω, στ' αλήθε~OC, XάpΊj γ~' ocύτ6, γ~ocτι πρocγμocτιχα μου φocίνετoc~ πoΛU εύγεν~χoς ανθρωπος. 'Αλλα χocι

με τις πoc~νεψ~ες που μου 'λεγες γ~α τον ΑΙσχυλο απο τον Φλ~oυντoc,3 χocι σε εχεινον γ~α μένoc, aEV μας ~φεpες - με Οσoc

μας εΙπες - σε τέτo~oc χOCτάσΤOCσΊj, ωστε να τρέχουμε σαν σχυλo~, αποζψώντocς ό ~νocς τον αλλο γεμάτo~ ~pωτoc; (64) Βλέποντάς σε λo~πoν να μπορεις να χάνε~ς τέτo~oc πράγμocτoc, ~xω τη γνώμΊj ΟΤΙ εlσoc~ χocλΟς ξελoγ~ocστής. Γ~ocτι οποιος εlνoc~ Ιχocνος

να a~ocχΡίνε~ πo~oι φέρνουν οφελος σε ποιους, χocι μπορει να τους , ,\" θ' 'β" θ' '>" fl Ι: χocνε~ ocυτους νoc oc~σ ocνoντoc~ ocμo~ oc~oc επ~ υμ~oc, νoμ~"ω οτι ο

ανθρωπος ocύτος θα εΙχε τ~ MνocμΊj να συσφίγξε~ aεσμους φ~λίocς χocι να ένώσε~ ανθρώπους με γάμους τocφ~ocστoυς χ~ ΟΤΙ θα εlνoc~

πoλUτιμo απ6χΤΊjμoc γ~α τις π6λε~ς, τους φίλους, τους συμμά

χους. Έσυ ώστ6σο, νομίlj)ντocς πως ~τocν βp~σ~α που σε εΙπoc χocλΟν ξελoγ~ocστή, χυp~εύΤΊjχες απο όργή. «Μα τον Δίoc», εΙπε

ό ΣωχpάΤΊjς, «τώρoc aEV ν~ώθω όργή. Γ~ocτι αν εχω τ~ MνocμΊj

να χocτορθώνω τέτo~oc πράγμocτoc, θ'χ 'νoc~ ~ ψυχή μου φορτωμένΊj με χάθε λoγ~ς πλουτο». K~ ετσl :-ελείωσε ocύτ~ ~ συζήΤΊjσΊj.

Μεγάλη είνocι -ή άξίoc τοσ ξενοφώντειου Συμποσίου ώς πηγYjς πληροφοριών

για. τον Άντισθένη, άφοσ άποτελει το μ6νο σύγχρονο με ocύτον κείμενο που

όινocφέρετocι 3ιεξο3ικ6τερoc στ~ν προσωπικ6τητoc OC'JΤΟU τοσ ί3ι6ρρυθμου μocθΊ)

τη κocι φίλου τοσ ΣωκράΤΊ). κocτα. πάσoc πιθocν6τητoc ό Ξενοφών γνώριζε άπο

πρώτο χέρι τα. συγγράμμocτoc τοσ ΆντισθένΊ), είχε στη 3ιάθεσή του πλούσιο,

χocμένο πιά, ύλικο κocι 3ιocτηροσσε, ίσως, κocι κάποιες όινocμν+,σεις όιπο ocύτ6ν.

Ό 3ρocμocτικος χρ6νος τοσ Συμποσίου τοποθετεϊ'τocι στα. 422 π.Χ. κocι ό Άν,,;ισθένης πocρουσιάζετocι έ3ώ ώς ωριμος ιίν3ρocς. Ό Ξενοφών μocς τον περι

γράφει «κάπως άνάγωγο, έριστικ6ν, χωρις λεπτ6τητoc, κocι τocυτ6χρονoc ετοι

μο να όιποκρούσει άμέσως κάθε ύποψίoc μομφΊ)ς ένocντίον του», \V.K.C. GuιIII'ie. Λ History ο! Greek Philosophy, τ. 3, σ. 341. Για. το άπ6σπocσμoc ocύτο

βλ. κocι Κ.ν. F'fitz, «Antisthenes und Sokrates ίη Xenophons Symposion», σ.


25· επΙσΊjς Α. Patzer, Antisthenes der Sokratiker, σ. 60 κ.έ., κaιι G. Giannantoni, SR, τ. 3, σΊjμ. 39. 1. ΕιρωνικOC κaιι μετaιφopικoc ό ΣωκpOCτΊjς ocpxlζει νOC ocνaιφέΡετaιι στ~ 3paισΤΊjpι6τΊ)τaι του Ά ντισθένΊj ώς «πpoaιγωγoυ»· ocπ'

oσaι λέει συνocγετaιι ΟΤΙ ό ΆντισθένΊjς σχετιζ6τaιν, πιθaινως, κaιι με &λλους,

έκτος ocπο τον ΓopγΙaι σοφιστές, οπως με τον Πρ63ικο κaιι τον Ίπ

πΙaι. 2. Ό Α. Korte, Aufbau und Zie] von Xenophons Symposion, σ. 38, σΊjμ. 2, τον εχει τaιυτΙσει με τον πεpΙφΊjμO ζωγρOCφο ZεύζΊj, ό όποίος σύμφωνaι με τον Aιλιaιν6, Ποικίλη ιστορία, χιν 17, σχετιζ6τaιν με τον ΣωκρOCτΊj. 3. Ό Α. Kijrte, ο.π., τον τaιυτΙζει με τον όμώνυμο - ocγνώστου κaιτaι

γωγ-ης - OCσΤΡονόμο· πρβ. Hultsch, στο οικείο λ-ημμaι της RE, συμπλΊjpωμaιτικος τόμος 1 (1903), σ. 40. 4. Σύμφωνaι με τον R. Hoistad, Cynic Hero and Cynic King, σ. 106, Ίj πaιpaιλλΊjλΙaι ocτόμου-πολιτεΙaις ~τaιν γνήσιο ocντι

σθένεLO μοτίβο κaιι 3είχνει πόσο στεν~ ~τaιν γιOC τους Κυνικους +ι συγγενικ6-

τητaι aιύτων των 360.

21. ΠΛΟΤΓΑΡΧΟΣ, Συμποσιακά ΙΙ 632d-e.

'Α ντίστροφον οδΎ έοικε γένος ειρωνείας εlναι το περι τους έπαίνους

Φ και' Σωκράτης έχρήσατο του 'Αντισθένους το φιλοποιον και συνα

γωγον άνθρώπων εις ευνοιαν μαστροπείαν και' συναγωγε{αν και'

προαγωγείαν όνομάσας.

"Evoc αντίστροφο εΙδος εLρωνείocς φocίνετoc~ ση EIvoc~ ocυτο που

σχετΙζετoc~ με τους εΠOCLνους το είδος ocυτο το χρ-ησιμοποΙ-ησε

xoct ό Σωκράτ-ηςΙ ονομάζοντocς το γνώρ~σμoc του Άνησθέν-η να κάνε~ φίλους xoc~ να φέρνε~ τον gvocv ocνθρωπο κο ντα στον ocλλο "μocστροπεΙoc" xoct "ζελ6γ~ocσμoc".

1. Βλ. πaιpaιπocνω, ΆντισθένΊjς 20.

22. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον ΥΗΙ 4-6.

Συ δε μ6νος, Jι 'Αντ!σθενες, oιJδενoς έρο/ς; Ναι' μα τους θεούς, εlπεν έκείνος, και' σφ6δρα γε σου. Και' ό Σωκράτης έπισκώψας ώς δη θρυπτ6μενος εlπε· Μη νυν μοι έν T<;J παρ6ντι όχλον πάρεχε· ώς γαρ όρο/ς, άλλα πράττω. (5) Και' ό 'Αντισθένης έλεξεν. Ώς σαφώς μέντοι συ μαστΡοπε σαυτου άει τοιαυτα ποιείς τοτε μεν το δαιμ6νιον προφασιζ6μενος ου (Jιαλέγ7l μοι, τοτε δ' άλλου του έφιέμενος. (6) Και' ό Σω-

30 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ Κ1'ΝΙΚΟΙ

κράπ;ς lφη' Προς των θεων, d.ί Άντίσθενες, μ6νον μη συγκ6ιf.ης με' την 8' &'λλην χαλεπ6π;τα έγώ σου και' φέρω και ο'tσω φιλικως. Άλλα γάρ, lφη, τον μέν σον lΡωτα κρύπτωμεν, έπει8η και' lστιν ού ψυχής

αλλ' εύμορφίας της έμής.

(Σ ' 'Α θ' ) Μ' ""λ "'Α θ' ωκpOΙΤΎJς- ντισ ενΎJς « ονος οιπ ο ους εσυ, ντισ ενΎJ,

aεν είσ' έpωτευμ~νoς με κoιν~νoιν;»1 «Μα τους θεούς, είμοιι», είπε έκεί.'νος, «XOΙL πολυ μ6ιλιστοι: μ' έσ~νoι». Κι ό Σωκρ6ιτης,

ι " ,,- \" 'ζ " , ποιριστοινοντοις ετσι στ οιστειοι πως εκοινε νοι ιοι, «μΎJ με ενο-

χλεί.'ς τώροι», τοu 'πε' «κοιθως βλ~πεις εχω αλλΎJ aουλει6ι». (5) Κι ό Άντισθ~νΎJς είπε, «Π6σο όλοφ6ινερο είνοιι, c1) μοιστροπε

- • - "λ" '''λλ 'ζ του εοιυτου σου' ο ο κοιη τετοιοι κοινεις: οι οτε προφοισι εσοιι

, ~ , ,~ ,~, β 'ζ ζ' "λλ το σοιψονικο σΎJμoισι κοιι σεν κου εντιοι εις μοι ι μου, οι οτε

π6ιλι πως εχεις κ6ιη αλλο να κ6ινεις». (6) Κι είπε ό Σωκρ6ιτης: «Για τ' ονομοι τοu Θεοu, Άντισθ~νΎJ, μ6νο να μ~ με aεΙΡεις2

, "λλ' ιι;::. \" 'θ'" 'ξ " την οι ΎJ οιγριοισοι σου ΤΎJν οιντεχω κοιι οι την οιντε ω - σοι φι-

λος. Άλλ6ι», συν~χισε, «τον ερωτ6ι σου πp~πει να τον κροιτίΧμε

κρυφ6, γιοιτ1. aεν είνοιι της Ψυχ~ς ερωτοις ocλλιΧ της ομορφιίΧς μου».

Ι

Λογοτεχνικο πρότυπο της σκην'ijς είνοιι το χωρΙο 213c-d του πλοιτωνικου Συμ ποσ{ο υ, Ι)που ό Σωκράτης μιλάει στον Άγάθωνοι για τη ζ~λειoι του Άλ

κιβιά3Ίj. 'Ωστόσο Ι)σοι λέγοντοιι έ3ω για τη σχέσΊj ΆντισθένΊj-Σωκpάτη πρέ

πει να έκλΊjφθOυν - ώς προς το περιεχόμενο άλλα κοιΙ τη 3ιάθε~ των προ

σώπων - κάτι μετοιξυ σοβοιρου κοιΙ &στεΙου, σπου8ης κοιΙ πιχι&ίiς. «'Α ντtθε

τοι &π' Ι),τι στο πλοιτωνικο Συμπ6σιο», ~μειώνει ό Κ.ν. Fritz, «Antisthenes und Sokrates ίη Xenophons Symposion», σ. 29, «ό χοιροικτηροις της σκΊjν'ijς έ3ω είνοιι κοιτα βάσΊj &στεϊΌς, με κάποιοι έλάχιστοι γν~σιoι στοιχείοι σοβοιρό

τητοις)}. Ό Σωκράτης &στειεόετοιι &πο την &ρχ~ κουρντΙζοντοις με τΙς έρω

τησεις το\) τον κάπως βοιρυ κοιΙ &πότομο ΆντισθένΊj, ό όποίος πάντως στη

σ\)νέχειοι μποιΙνει στο πνευμοι κοιΙ &ποιντoc &νοιλόγως. 1. Ό ξενοφώντειος Σωκράτης βοισΙζετοιι σε χοιροικτηρισμους του ΆντισθένΊj για τον ~ρωτoι,

Ι)πως κιχκ{ιχ της φύσεως, κοιΙ σε Ι)σοι είχε πεί ό ΆντισθένΊjς για την Άφρο3Ι

τη (καν κιχτιχτοξεύσιχιμι), κ.α.· ΆντισθένΊjς 146. 2. Όπως ~μειώνει ό Κ.ν. Fritz, Ι).π., σ. 31, τα λόγιοι του Σωκράτη 3εν &ποτελουν «έΠOΙνάλΊjψΊj του κιχι τω χειρε μ6λις ιΧπέχετιχι του πλοιτωνικου Συμποσ{ου 213d 3, ουτε &ποσκοπουν στην περιγρoιφ~ της ζ~λειoις του ΆντισθένΊj άλλα &φορουν στη

γενικότερΊj χΙΧλεπ6rητιχ του τελε\)τοιΙο\).

'Γ ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 31

23. ΞΕΝΟΦΩΝ, Άπομνημονεύματα ΠΙ 11, 17.

«Άλλα δια τί ο(ει, έφη [sc. ό Σωχράτης], Άπολλ6δωρ6ν τε τ6νδε

χα ι' Ά ντισθένη ουδέποτέ μου άπολείπεσθαι;

«Άλλα. ποι6ς εΙναι, νομίζεις, ό λ6γος», εΙπε ό Σωκράτης, «που

τουτος εaω ό 'Απολλ6aωΡος και ό 'ΑντισθένΎ)ς aEV λείπουν ποτε απο κοντά μου;»

'Απο αύτο το σ6ντομο και εΙρωνικου χαρακτηρος OCπ6σπασμα OCπο τ~ συνομι

λία του ΣωκρOCΤΊ) με τ~ν έτocίρoc Θεο06ΤΊ) γιOC τ~ν αγραν φίλων μπορει νOC συναχθεί το συμπέρocσμoc ΟΤΙ ό Ξενοφων γνώριζε τον 'ΑντισθένΊ) ώς ~νocν

φλογερο θαυμocστ~ του ΣωκρOCΤΊ). ΓιOC τον Άπολλ63ωρο OCπο το Φocλ'~ΡO, εν

θερμο κocι ocύτον θOCυμocστ~ του ΣωκρOCΤΊ), γνωρίζουμε ΟΤΙ ήτocν πocρων στ~

3ίΚΊ) κocι το θOCνocτο του σοφου ('Απολογία 34a, 38b· Φαίδων 59a-b).

24. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων χαι δογμάτων συναγωγη νι 8· πρβ. και Π 36.

Στρέψαντος αυτου [sc. του Ά ντισθένους] το διερρωγος του τρίβωνος εις το προφανές, Σωχράτης ιδών φησιν, «όρω σου δια τοσ τΡίβωνος

την φιλοδοξίαν».

'Όταν ό ΆντισθένΎ)ς γύρισε το πανωφ6ρι του απο το λιωμένο

μέρος ωστε να. φαίνεται το σκίσιμο, ό ΣωκράΤΎ)ς, που τον EtaE, «Βλέπω», του εΙπε, «μέσα απο το τριμμένο πανωφ6ρι τ~ μα

ταιοaοξία σου».

'Όπως σΊ)μειώνουν ή F.D. Caizzi, Antjsthenjs Fragmenta, σ. 124 κocι ό G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 187, το OCνέκ30ΤΟ πρέπει νOC εχει τ~ν προέλευσή του σε

κocποιoc φιλoπλOCτωνLΚ~ ΠΊ)γή' με ocύτο έπιχειρείται ή OCντίκρουσΊ) τΊjς μoμφΊjς

':"ου τύφου, τ~ν όποίoc ό ΆντισθένΊ)ς εΙχε OCπευθ6νει στον ΠλOCτωνoc (ΔιογένΊ)ς

Λαέρτιος νι 7 [=' ΑντισθένΊ)ς 37]) κocι τ~ν όποία έπανέλαβε OCργ6τερα κocι ό κυνικος ΔιογένΊ)ς (ΔιογένΊ)ς Λocέρτιος νι 25-26 [ = ΔιογένΊ)ς 77]).

25. ΑΙΛΙΑΝΟΣ, Πoιxtλη ι'στορία ΙΧ 35.

Ό δε Σωχράτης ίδων τον Ά ντισθένην το διερρωγος του ιματίου μέρος άει ποιοσντα φανερ6ν, «ου παύση», έφη, «έγχαλλωπιζ6μενος -!;μιν;»


Βλέποντας ό Σωκράτης τον ΆνΤLσθένΊj νOC προσπαθεϊ συνεχώς

νOC aεLξεL το σΚLσμένο σΊjμεϊO του πανωφΟΡLOυ του, «Δεν θOC

σταματησεLς», του είπε, «νOC πεΡΊjφανεύεσαL;»

26. ΑΙΛΙΑΝΟΣ, ΠοικΕλη ίστορία 11 11.

Σωκράτην ίδ6ντα κατα την ιΧρχην των τριάκοντα τους ένδ6ξους ιΧναι

ρουμένους καί τους βαθύτατα πλουτουντας ύπό των τυράννων έπιβουλευομένους, 'Α ντισθένει φασί περιτυχ6ντα είπε"ίν. «Μη τί σοι με

ταμέλει f5Tι μέγα καί σεμνόν ούδεν έγεν6μεθα έν τφ βίιΡ και' τοιουτοι

οίους έν τfj τΡαγιΡδί/f τους μονάρχους όρωμεν, 'ΑτΡέας τε έκείνους και Θυέστας και' 'Αγαμέμνονας καί Αίγίσθους; Οδτοι μεν γaφ ιΧπο

σφαττ6μενοι και' έΚτΡαγιΡδούμενοι καί πονηρα δε"ίπνα δειπνουντες και'

έστιωντες έκάστοτε έκκαλύπτονται· ούδει'ς δε ούτως εγένετο τολμη

ρός ούδε ιΧναίσχυντος τΡαγιΡδίας ποιητής, Ι:>στε είσαγαγε"ίν είς δραμα ιΧποσφαττ6μενον χορ6ν».

Βλέποντας ό ΣωκpάΤΊjς, τ6τε πο,; ~σαν στOC πράγματα OL Τ ΡLάκοντα, ΟΤL το';ς εΠLφανεLς πολΙτες OL τύραννΟL το';ς σκ6τω-

\ " θ - \ βλ'ψ \ ζ' λ -ι ναν xtXL OτL προσπα ουσa.ν να α ουν τους απ ουτους, ε πε,

λένε, στον ΆνΤLσθένΊj, κάποτε πο,; τον συνάνΤΊjσε τυχαϊα:

«M~πως μετανΟLώνεLς πο,; aεν γΙναμε τΙποτα μεγάλΟL xιxt ~ - \ ζ' \ \ \ \" \ βλ' σπουοαLΟL σΤΊj ωΊj, σαν xtXL τους τρανους αρχοντες που ε-

πουμε στ~ν ΤΡαγωaLα, εκεΙνους το';ς Άτρέας xιxt το';ς Θυέστες \ \ 'Α' \ \ Α" θ Α' \ β' β \ xtXL τους γαμεμνονες xtXL τους LγLσ ους; υΤΟL ε tXLtX κατα , 'ζ \ 'ζ \, \

πεΡLπτωσΊj παρουσLα ονταL να σφα ονταL, να γLνονταL τραγLΚΟL

~pωες, νOC συμμετέχουν σε αΙσχρOC aεLπνα ~ νOC παραθέτουν τέΤΟLα aεLπνα ο κανένας ομως τpαγLΚOς ΠΟLψ~ς aεν ύπ~pξε τ6σο

λ ' " ι t:' ~ Ι r" Ι" το μΊjpOς ουτε τοσο c,εΟLαντροπος ωστε να παρουσLασεL σε κα-

ΠΟLΟ aΡάμα τ~ σφαγ~ ένος χορου.

AίιΤ~ ~ ιΧνιχφορα στον ΆντισθένΎ) ιΧποτελεί κιχτα τον F. Dumrηler, Akademika, σ. 3, Ισχυp~ εν8ειζΎ) ότι ~ πιxpιxβoλ~ της ζω'1jς με θειxτpικ~ crK"fJv~ ριζώνει σε κάποιο εργο 8ικ6 του, ιΧπο .το όποίο εχει μετιχφερθεί επειτιχ ώς ιΧνέκ80ΤΟ.

Ή ύπ6θεσΎ) ιχιιτη του Dtimmler ένισχύετιχι ιΧπο το γεγονος ότι το θέμιχ ιΧπιχντα κιχι σε ενιχ κεΙμενο με εντονιχ κυνικο χιχριχκτηριχ όπως οΙ Έπικτήτου Δια-


τΡιβαι Tou Άρρ Loιvou, δπου aιοιβάζουμε: έν τοις πλουσ{οις και βασιλευσι και' τυράννοις αΕ τραΥιΡδίαι τ6πον Εχουσιν, oιJδει'ς δε πένης τΡαΥιΡδίαν συμ

πληροι εΙ μη ώς χορευτής, Ι 24, 15· πρβ. κοιι ΠΙ 22, 27.

27. ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ, τα είς τον ΤυιΧνέιΧ Άπολλώνιον ΙV 25, 1.

ΠιΧθων [sc. Δημήτριος ό κυνικος] δε προς τον Άπολλώνιον, οπερ φιΧσι' τον Ά ντισθένην προς τ17ν του Σωκράτους σοφ{ιΧν ΠιΧθεϊν, εί'πετο

ιΧύτ4> κτλ.

Κι οταν ό ΔΊ]μ~ΤPιoς ό Κυνικος επαθε με τον' Απολλώνιο αυτο

που λένε πως επαθε με τ~ σοφία του ΣωκράΤΊ] ό 'Α ντισθένΊ]ς,

τον ακολούθΊ]σε ...

28. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον ΙΙ 10.

ΚιΧΙ' ό Άντισθένης, πως οι3Ύ, Εφη, dΊ ΣώΚΡιΧτες, ουτω γιγνώσκων ού κιχι' συ ΠιΧιδεύεις ΞιΧνθ{ππην, άλλα xpn γυνιΧΙΚΙ' των ούσων, ο[μιΧΙ δε

κιχι' των γεγενημένων κιχ ι' των έσομένων ΧιΧλεπωτάτr;;

Κι ό ΆντισθένΊ]ς είπε: «πως, τότε, ΣωκράΤΊ], ενω είσαι αύτ-ης

τ-ης γνώμΊ]ς, aεν aΙΟΡθώνεις κι εσυ τ~ν ΞανθίΠΠΊ], αλλα. εχεις

τ~ν πιο ΜσΤΡΟΠΊ] απ' ολες τι.ς σΊ]μερινες γυνα~κες, νομίζω μά

λιστα κι απ' οσες ύπΎjpξαν στο παρελθον καΙ. θα ύπάρξουν στο

μέλλον;»

, Απ' άφopμ~ μια. χορεύτριοι Tou συμποσίου που πε,,:οuσε στεφάνιοι στον άέροι κοιι τα. ζοινάπιοινε στο ρυθμο τ-ης μουσικ-ης ό ΣωκpάτΊJς εΙχε πoιpoιτΊJP~σει δη

ή γυνοιικείοι φύσΊ) aεν υστερεί άπένοιντι στ~ν άνaΡΙΚ~ ποιρα. μ6νον ώς προς τήν

yνώμΗV κοιι τήν lσχύν, κι δτι κοιθένοις θα. μποροuσε να. φροντίσει να. έπιaΡάσει

ποιιaευτικα. στή γυνοιίκοι του. Σε οιυτο το σΊ)μείο ποιρεμβοιίνει ό ΆντισθένΊ)ς,

ό όποίος, aυσοινοισχετών,,:οις για. το δη ό ΣωκpάτΊJζ άντιμετωπίζει τ~ν περί

πτωσΊ) τ-ης aικ-ης του γυνοιίκοις aιοιφΟΡετικoc, aεν aιστocζει να. έπιτεθεί σ' οιυ

τ6ν, κοιι μocλιστοι μέσοι σε μια. κοινωνική συνοινοιστροφή κοιι για. xocTL που τον α.φΟΡοUσε προσωπικά. 'Όπως ποιροιτηρεί ό Κ.ν. Fritz, «Antisthenes und Sokrates ίη Xenophons Symposion», σ. 22, εΙνοιι το μ6νο χωρίο σε δλο ":0 Συμπόσιο ΟΠΟU ό Ξενοφων βάζει τον Άντισθένη νOC χά.νει κά.τι τέτοιο' κι α;υτο

aEV εΙνοιι τυχοιίο, άφοu ό ΆντισθένΊ)ς εΙνοιι άπ' δλους ΤΟ'Jς Σωκροιτικους έκεί-

3. Οί Αρχαίοι Κυνικοί


νος που περισσότερο προσπocθεί νOC εύθυγρocμμίσει τ~ ζωή του με μιOC πολυ

ocύστηρ~ ~θικ~ θεωρίoc κocι δεν άνέχετocι κocμιOC πρocγμocτικ~ ~ φocινoμενικ~

άνocκολουθίoc άνOCμεσoc στη διδocσκocλίoc κocι τη ζω~ ένος σοφου. Ό Α. Patzer, Antisthenes der Sokratiker, σ. 64, με άφετηρίoc ocύτο το χωρίο διocτυπώνει τ~ν

ύπόθεσΊj δτι ~ μoρφ~ της «3ύστρoΠΊjς ΞOCνθίΠΠΊjς», ~ όποίoc κocτόπιν εγινε

πocΡOιμιώδΊjς κocι δπως εχει δείξει ό Η. Dorrie, στο οίκείο λΊjμμoc της RE (1967), 1335 κ.έ., άνOCγετocι -τoυλOCχιστoν ως προς τον πυρ~νoc της- σε

σωκρocτικ~ ΠOCΡOCδOσΊj, κocθως κocι ό σχετικος μυθος γίιρω άπο ocύτη τ~ μορ

φ~, με τον όποίο δΊjλώνετOCΙ δτι ό σοφος δΙOCΤΊjρεί τον ελεγχο του έocυτου του

άκόμΊj κocι σε Μσκολες κocτocστOCσεις, 'ίσως τελικOC νOC ριζώνει στον ΆντισθένΊj

κocι νOC εχει είσocχθεί άπο ocύτον στη σωκρocτικ~ γρocμμocτείoc.

29. ΜΑΞΙΜΟΣ ΤΥΡΙΟΣ, Διαλέξεις Ι 9.

Ήγειτο γάρ, οlμαι, ό Σωκράτης Αίσχίνου μεν φιλοσοφήσαντος και' Ά ντισθένους ονασθαι αν όλίγα η?ν Άθψαίων π6λιν.

Γ~ατι ό Σωκράτης είχε, νομ(ζω, τ~ν εντύπωσΎ) oτ~ ~ π6λΎ) τ~ς , Aθ~νας ocποκ6μ~σε μ~κp~ ώφέλε~α ocπο το γεγονος οη ό Alσχ(νΎ)ς και ό Άντ~σθένΎ)ς καταπ~άστηκαν με τ~ φ~λoσoφ(α.

ι

30. ΠΛΑΤΩΝ, Φαίδων 59b.

Εχ. 'Έτυχον δέ, Jι Φαίδων, τίνες παραγεν6μενοι; - ΦΑΙΔ. 015τ6ς τε

δη Άπολλ6δωρος των έπιχωρίων παρην ... και' Ά ντισθένης.

('ΕχεΚΡάΤΎ)ς-Φα(aων). - Πo~o( παρευρ(σκονταν, Φα(aωνα;

Άπο τους ocνθρώπους του τ6που ~σαν εκει τουτος 'aώ ό Άπολλ6aωΡος ... και ό ΆνησθένΎ)ς.

Ή μoνocδιχ~, σε όλόκλΊjΡO το εργο του ΠλOCτωνoc, όνoμocστικ~ άνocφορOC στον

ΆντισθέVΊj. - Βλ. κocι ΆντισθένΊjς 1.

31. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' δογμάτων συναγωγη νι 10.

Αύτος [sc. ό Ά ντισθένης] δε και' Ά νύτι;υ της φυγης αιτιος γενέσθαι

δοκεϊ' και Μελήτι;υ του θανάτου. Ποντικοις γαρ νεανίσκοις κατα κλέος

ΑΝΤΙΣΘΕ!\ΗΣ

,,;ου Σωκράτους αφιγμένοις περιτυΧ6η απήγαγεν αιΙτους προς τον

'Ανυτον, εΙΠ6η εν ήθει σοφώτερον εΊναι του Σωκράτους, 'Εφ' Φ δια

γανακτήσαντας τους περιεστωτας εκδιωξαι αιΙτ6ν,

Για τον ΆντισθένΊ) πιστεύεται επίσΊ)ς οτι στάθψιε ~ αιτια και , , 'ζ Ι - 'Α ι '" θ ι - Μ' λ 1 για ΤΊ)ν εc,ορια του νυτου και για τον ανατο του ε Ί)του,

Γιατι οταν ετυχε να συνανΤΊ)θει με κάτι νεαρους άπο τον Πόν

το2 που εΙχαν φθάσει στην 'Aθ~να επειοη εΙχαν άκούσει για τον ΣωκράΤΊ), τους π~ρε και τους π~γε στον 'Άνυτο λέγοντάς

τους ειρωνικά ΟΤΙ ~ταν πιο άξιόλογος άπο τον ΣωκράΤΊ). Αυτο ), f! β , , ..., , , ! "'λ εκανε οσους ρισκονταν εκει να αγαναΚΤΊ)σουν και να στει ουν

τον "Ανυτο στην εξορία.

1. "Ηδη ά Ρ. Natorp εχει σημειώσει στο οίκεϊο λ~μμαι (' ΆντισθένΎjς' n. 10) τ~ς RE 1 (1894),2539, δτι δσαι &φηγεϊταιι Εδω ά Διογένης Λοιέρτιος για τον "Ανυτο, τον Μέλητο κλπ. εΙναιι [στορικως &ναιζι6πισται. 2. Πρ6κειταιι για -;0 γνωσ-;ο μοτίβο του πλουσιου νεαιρου &λλοδαιπου, ά άποϊος προσπαιθεϊ να &σχοληθεϊ με -;r. φιλοσοφίαι χωρις να εχει πpoιγμαιnκ~ κλίση γι' αιυτ~ν. Βλ. Ο. Gigon. «Antike Erzahlungen uber die Berufung zur Philosophie», σ. 14 κ.έ.· επίσΎjς, ,,:ου αιυτου, Sokrates, σ. 73-78.

32. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' δογμάτων συναγωγη νι 13-15. Πρβ. ΕΎ'ΔΟΚΙΑ, Ίωνιά, 96 ρ. 95, 13-96, 5· ΣΟΎ'ΔΑ στο λήμμα 'καθεΙναι'.

Διελέγετο [sc. ό Ά ντισθένης] δ' εν Tif; Κυνοσάργει γυμνασίψ μικρον απωθεν των πυλων' δθεν τινες και' την κυνικην εντευθεν όνομασθήναι. ΑιΙτος τ' επεκαλειτο Άπλοκύων. Και πρωτος εδίπλωσε τον τρίβω να, καθά φγρι Διοκλής, και' μ6νψ rXuTif; εχρήτο' βάκτρον τ' ανέλαβε και πήραν. πρωτον δε και' Νεάνθης φησι' διπλωσαι θοΙμάτιον. Σωσικράτης δ' εν τρίττ; Διαδοχων Δι6δωρον τον Άσπένδιον, και' πώγωνα καθειναι και' πήΡCf καΙ βάκτΡΨ χρήσθαι. (14) τουτον μ6νον εκ πάντων Σωκρατικων Θε6πομπος επαινει κα! φησι δειν6ν τ' εΊναι και' δι' όμιλίας εμμελους υπαγαγέσθαι πανθ' όντινουν. Δήλον δ' εκ των συγγραμμάτων κακ του Ξενοφωντος Συμποσίου. Δοκει δε και' τής ανδρωδεστάτης Στωικής κατάρξαι' δθεν και 'Αθήναιος ό επιγραμματοποιος περι' αιΙτων φησιν oι'Jτως

οι ΑΡΧΑΙΟΙ Κ,!\ΙΙΚΟΙ

dί Στωικων μύθων ειδήμονες, dί πανάριστα

δόΥματα ταίς [εραϊ'ς ένθέμενοι σελ {σι ν,

ταν αρεταν ψυχας αΥαθον μόνΟΥ" &δε Υαρ ανδρων

μούνα και βιοταν ρύσατο και πόλιας.

σαρκος δ' ήδυπάθημα φ{λον τέλος ανδράσιν αλλοις,

ή μ{α των Μνήμης ηνυσε θυγατέρων.

(15) Οl5τος ήΥήσατο και' της Διογένους απαθε{ας και' της Κράτητος έΥκρατε{ας και της Ζήνωνος καρτερ{ας, αυτος ύποθέμενος τrι πόλει

τα θεμέλια. Ό δε Ξενοφων ηδιστον μεν εΖΎαι περ! τας όμιλ{ας φησι'ν

αυτόν, έΥκρατέστατον δε περι' ταλλα.

Ό ΆνησθένΊ]ς οίοασκε στο γυμναστήριο του Κυνοσάργους,' λίγο πιο πέρα απο τ~ν πύλΊ] , απ' οπου, καθως πιστεύουν όρι-

, " λ ' β , Κ \ \' , 2 'Ο ,,~ , σμενοι, εχει α ει κι ο υνισμος ΤΥ)ν ονομασια του. ωιος ο

ΆντισθένΊ]ς αποκαλεϊτο Άπλοκ{)ων.3 'Ήταν ό πρωτος πού, σύμφωνα με οσα αναφέρει ό Διοκλ-ης, φόρεσε το τριμμένο πα-

, ~ λ ,\ ζ' \', 4 'Ε' β νωφορι του οΙΠ ωτα, και περιορι οταν σε αυτο. πισΊjς α-

στουσε ραβo~ κα~ Οισάκκι." 'Ότι αύτος πρωτος φόρεσε οιπλωτα το ρουχο του, το αναφέ~ει κα~ ό NεάνθΎjς.6 Ό ΣωσικράΤΊ]ς ομως, στο τρίτο βιβλίο των Διαδοχων 7 σΊjμειώνει οη πρωτος ό Διόοωρος απο τ~ν "Ασπενοο α.φΊ]σε γενειάοα κα~ κρατουσε

ραβo~ κα~ σακκούλι.8 (14) Ό Θεόπομπος αύτον μόνον επαινε'tJ

απ' ολους τους μαθψες του ΣωκράΤΊ], κα~ λέει οη ~ταν ίκανό

τατος α.νθρωπος που μπορουσε, με τον κατάλλΎjλO τρόπο τ-ης

συναναστροφ-ης,1Ο να φέρει τον όποιονοήποτε στα νερά του. Αύτο εΙναι φανερο απο τα συγγράμματά του κα~ απο το Συμ

πόσιο του Ξενοφώντα. Θεωρεϊται επίσΊjς ό ίoρυτ~ς τ-ης ανορι

κόταΤΊ]ς σχολ-ης των Στωικων.11 για τουτο κα~ ό επιγραμματοποιος , Αθήναιος μιλάει γι' αύτους με τα ακόλουθα λόγια12

'Ώ εσεϊς μύστες τ-ης Στωικ-ης σοφίας, εσεϊς που υπέροχα

καταθέτετε οιδάγματα στ~ς ίερες σελίοες,

οτι ~ αρετ~ εΙναι τ-ης ψυχ-ης το μόνο αγαθό' μόνον αύτ~ αποκάθαρε τ~ ζήσΊ] των ανθρώπων κα~ τ~ς πολιτεϊες.


T~ σα.pκα~ ~aον~, στόχο πoθε~νo γ~' OCλλους ανθρώπους, μονάχα. μία. απο τ~ς Mν~μ'Y)ς τις θυγα.τέρες 13 τ~ν a~άλεξε.

(15) Άπο α.ύτΟν ξεκίνφε κα.ι του Δωγέν'Υ) ~ απάθε~α. κα.ι του Κράτ'Υ) ~ α.ύτoκυp~α.pxία. κα.ι του Z~νωνα. ~ κα.pτεp~κότ'Y)τα. - κ~ α.ύτΟς θεμελίωσε τ~ θεωρία. γ~α τ~ν πoλ~τεία..14 Ό Ξενοφων πάλ~ ανα.φέpε~ γ~' α.ύτΟν δτ~ εϊνα.~ εξα.φετ~κα εύxάp~στoς στις

\ \ 'ξ , ) ,t \ ~'λ \ "λλ συνα.να.στροφες κα.~ ε α.φετικα. εγκρα.Τ'Υ)ς ως προς ο α. τα. α. α..

1. 'Απο το κείμενο σuνocγεται ()τι Ο ΆντισθένΊ)ς πρέπει νOC εΙχε «ενα εΙοος

σχολΤις ~ τοuλocχιστον μιOC ομOCοα μαθΊjτων», W.K.C. Guthrie, History οΙ Greek Phi1osophy, τ. 3, σ. 306, με χαλαρ~ cruvox~ και μόνιμο τόπο σuναντησεων το γuμναστ"ήριο το;:; Κuνοσocργοuς, ()ποu ύπΤιρχε και ενα ίερο το;:; Ήρα

κλYj. ΓιOC τον ΆντισθένΊ) και το Κuνόσαργες βλ. τη μελέτη τΤις M.-F. ΒίΙΙοΙ, «Antisthene et la Cynosarges dans Ι' Athenes des Veme et IVeme siecles» στον τόμο Μ.Ο. Goulet - Caze κ.ε. (έκο.), Le Cynisme ancien et ses proJongements, σ. 69-116. 2. ΤΟ πιθανότερο εΙναι Ίι ονομασία νOC προέρχεται OCπο τον κύνα, τOC χαραΚΤΊ)ριστικOC της φύσΊ)ς το;:; οποίοu οί KuVlKol τOC θαύμαζαν και τOC μιμο;:;νταν. 3. 'μωρος κύων, OCνόΊ)τος', LSJ. ΣωστOC παρατηρεί Ο Η.Ω. Rankin, Sophists, Socratics and Cynics, σ. 228, ()τι Ίι ονομασία αύτη οεν OCρκεί γιOC

νOC θεωρ"ήσοuμε τον ΆντισθένΊ) ίορuτ"ή το;:; Κuνισμο;:;· OCσφαλως ύπYjρξε Ο Άν

τισθένΊ)ς ΠΊ)γ~ εμπνεuσΊ)ς γιOC τους Κuνίκούς, ώστόσο OCπο ποuθενoc οεν cruvocγεται ()τι εΙχε OCναγνωρίσει τ~ φύσΊ) ώς τον γνώμονα τΤις OCνθρώπινΊ)ς σuμπε

ριφορας ~ ()τι είχε ώς πρότuπό τοu τους φuσικους τρόποuς το;:; σκύλοu, ()πως

θOC σuνέβαινε OCργότερα με τον ΔιογένΊ) OCπο τ~ ΣινώΠΊ). Ό ΆντισθένΊ)ς ΟΟΊ)γεί στOC ακρα τις OCπόψεις και τις ocρχες που αντλΊ)σε OCπο το σωκρατικο πρό

τuπο. 4. ΔΊ)λαo~ οεν φορο;:;σε και χιτώνα· Ίι μαρτuρία το;:; ΔιοκλΥ) OCπο τ~ ΜαγνΊ)σία, σuγγραφέα το;:; 10u αΙ π.Χ., Ο οποίος σuμπαθο;:;σε τον Κuνισμο (καΙ τη ΣτοOC), είναι ocμφιβόλοu OCξιοπιστίας. 5. Ή είκόνα το;:; ΆντισθένΊ) με τOC τuπικoc χαρακτηριστικOC το;:; ζΊjτιocνοu, ()πως την οίνει έοω ο ΔιογένΊ)ς Λαέρτιος, οεν πρέπει νOC OCνταποκρίνεται στOC πρOCγματα. 'Εγγύτερα στην πραγματικόΤΊ)τα φαίνεται νOC είναι Ίι περιγραφ~ το;:; Ξενοφώντα, Συμπ6σιο

ΠΙ 8 [ = ΆντισθένΊ)ς 88]. 6. Ό ΝεOCνθΊ)ς, λόγιος το;:; 30u αΙ π.Χ. OCπο τ~ν Κύζικο, (fr. 15 FGH ΠΙ ρ. 5) OCναφέρει OCπλως ()τι Ο ΆντισθένΊ)ς «φόρεσε οιπλωτOC» το ρο;:;χο τοu, (Οιπλωσαι), ()τι OΊ)λαo~ ντuνόταν πoΛU ocπλOC - ()πως Ο ΣωκρOCΤΊ)ς. 7. Ό ΣωσικρOCτης (περίποu 130 π.Χ.), ~ταν ενας OCπο τους πολλους λογίοuς έκείνων των χρόνων οί οποίοι με πρότuπο το εργο Δια80χα! των φιλοσ6φων το;:; OCλεξανορινο;:; Σωτίωνα (στην καμ~ το':; 30u προς τον 20 αΙ π.Χ.) σuνέγραψαν ίστορικες πραγματείες γιOC τ~ μιoc


Ί] τ~ν ocλλη φιλoσoφιχ~ σxoλ~ με τον τίτλο Διαδοχαι' (fr. 19 FHG ιν ρ. 503)· βλ. και G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 206 κ.έ. 8. Πυθαγόρειος του 40υ αΙ π.Χ. ιχπο εκείνους πού, επηρεασμένοι ιχπο τ~ν εγγεν~ στον Κυνισμο

ιχσκητικΥι τOCση, υίοθέτησαν όρισμένα εξωτερικα σύμβολα του κυνικου

βίου. 9. fr. 280 FHG Ι ρ. 326· ό Θεόπομπος (40ς αΙ π.Χ.) ~ταν ίστορικος και ρήτορας (σύμφωνα με τ~ν ιχρχαία παρocaοση μαθητ~ς του ΊσοκρOCτη) ιχπο

τη Χίο. 10. ΜεγOCλη ιχσφαλως θα ~ταν ή συμβoλ~ του Άντισθένη - μέσα ιχπο το εργο ιχλλιΧ και τ~ν πpoσωπικ~ ιχκτινοβολία του - στο να συντηρηθεϊ'

το ενaιαφέρον για τον ΣωκρOCτη και τ~ν ηθικ~ aιaασκαλία του. 11. Ή ιχναγωγ~ τ-ης Στωικ-ης φιλοσοφίας στον Άντι σθένη πρέπει να εχει ιχφετηρια

κο σημείο τον Σωτίωνα και το εργο του Διαδοχη των φιλοσ6φων- Doxographi Graeci 147-153. Ό ιχπώτερος στόχος θα ~ταν ή δσο το aUVΙXTov μεγαλύτερη εγγύτητα με τον ΣωκρOCτη' βλ. και F.D. Caizzi, Antisthenis Fragmenta, σ. 120. 12. Παλατινη ΆνθολογΕα ΙΧ 496. 13. Δηλαa~ τις Μου

σες. 14. 'Έκaψη εΙναι εaω ή πρόθεση του Διογένη Λαέρτιου να συνaέσει τον Άντισθένη με τ~ στωικ~ παρocaοση και τ~ στωικΥι ιχντίληψη για το κράτος.

33. ΣΟΤΔΑ, στο λημμα 'Άντισθένης'. [= ΗΣΤΧΙΟΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ, Όνοματολ6γιον LXI ρ. 16, 12-21].

Ά ντισθένης Άθηναιος απο ρητ6ρων φιλ6σοφος ΣωχρατιΧ6ς, γστις

Περιπατητιχος έΧλήθη πρω'loν, ε[τα έχύνισεν ... Ο!Ίτος οδΎ χαι' της

Κυνιχης χατήρξατο φιλοσοφίας, ήτις ούτως έΧλήθη δια το έν Κυνο

σάργει rifJ γυμνασίιμ διδάξαι αύτ6ν. Και Διογένους δε χαθηγητης γέγονε του Κυνος χαι των λοιπων.

ΆντισθένΎJς απο τ~ν Άθ~να, Σωκρατ~κoς φ~λόσoφoς προερχ6-μενος απο τους ρ~τoρες, ό πρωτος που απoκλ~θΎJκε Περ~παΤΎJ

τικ6ς επε~τα στρά.φΎJκε στον Kυν~σμ6 ... Αυτος ~ταν ό εισΎJγΎJτης τ~ς Kυν~κ~ς φ~λoσoφίας, ~ όποία ελαβε αυτ~ τ~ν ονομα-

, , 'Ι-"'Α θ' '1-''1- ζ' , - Κ σ~α, επεΙOΎJ ο ντισ ενΎJς σιοα,",ε στο γυμνασΤΎJΡ~O του υνο-

σά.ργους. 'Yπ~ρξε Μσκαλος του ΔιoγένΎJ του Κύνα κα~ των αλ

λων Κυναων.

34. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΤΣ, Στρωματεις Ι, χιν 63,3.

Σωχράτους δε αχούσας Ά ντισθένης μεν έΧύνισε, Πλάτων δε εις την

Άχαδημίαν ανεχώρησε.

ΑΝΤιΣΘΕI\IΙΣ :39

''Ο,αν ακο\)σε τον ΣωκράΤΥ) ό ΆντισθένΊJς εγινε Κ\)νικός, ένω

ό Πλάτων αποσύρθYjκε στΎjν 'AxαoΊJμ[α.

Το χωρΙο εxφpάζε~ &πλως τ+Ιν κοινως απο3εκτ+Ι απoψΎJ τΥις εποχγ;ζ (καμπΥι

70σ 20υ προς τον 30 (ΧΙ μ.χ.). ώς ποΜ μετcxγενέστερο οεν εχει ίοιcx[τερη βcxρύ7ητ", ώς μocρτυρ[cx γιΟι 7Υι σχέση τοσ Άν7ισθένΊJ με τον Κυνισμό.

35. (~RΙUl;S, Noctes Atticae χιν 1, 29.

['t exsistant per huiuscemodi steJlaΓum concursiones et simijitIldines, Soaatae simuJ et AntistheflilP et ΡJatοnes.

'Έτσι ωσ,ε με μια τέτοια G\)vιXVcYjGYj και όμοιόητα των

&στρων μπορουν να έμφανιστουν πολλοι Σωχρά.τες, όμοίως και

ΆντισθένΊJoες και Πλάτωνες.

36. ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, Λ6γοι ΙΧ [= νΙ] 8 ρ. 187c.

Ήγεμ6να μεν ου p~διoν εύρειν, εφ' δν άνενέγχαι χρΎ; πρωτον αυτ6, ει

χα! 7:ινες ύπολαμβάνουσιν Άνησθένει τουτο χαι' Διογένει προσήχειν.

τουτο γουν εοιχεν Οιν6μαος ουχ άτ6πως λέγειν «6 χυνισμος ουτε άν-7:ισθενισμος εστιν ουτε διογενισμ6ς». Λέγουσιν μεν γαρ οΕ γενναι6τε

ροι των χυνων ση χα ι' 6 μέγας ΉραΧλης, ωσπερ οδΎ των αλλων άγαθων fιμιν ιxi'Tιo; χα7:έσ7:η, ουτω δε χα ι' τούτου του βΕου παράδει

γμα το μέγιστον χατέλιπεν άνθpι~πoις.

Δεν εΙναι ευκολο να βρεί κανεις ποιος εΙναι ό είσYjγYjτ~ς στον όποίο πρέπει να ανάγεται ό Κ\)νισμός, αν και όρισμένοι οέχονται πως ,ο σωστο εΙναι να τον σ\)νοέσο\)με με τον 'Α ντισθένΊJ

και τον ΔιoγένΊJ. Ώς προς του,ο το\)λάχιστον οεν ψα[νεται να

εΙναι παpάλoγΊJ ~ αΠΟψΥ) του Οίνόμαο\)l στι «ό Κ\)νισμος οεν εΙναι ουτε Άντισθενισμος oIJcE Διογενισμός». Γιατι οί πιο γν~σιoι Κ\)νικοι λένε στι και ό μέγας Ήρακλης, ετσι σπω ς ύπΎjpςε για μας ~ αtτ[α των αλλων χα.λων πραγμάτων, αΨYjσε

, 'θ ι " "t:' ,~ ".........., στο\)ς αν ρωπο\)ς το πιο ε'-,οχο παραοειγμα και α\)το\) το\) τρο-

πο\) ζωΎjς.

οι ΑΡΧΛΙΟΙ KlΊ\IKOΙ

1. Κυνιχος του 20υ <Χι μ.Χ. απο "':Οι ΓάΟα.ρα.· πρβ. χα.ι Διογένης 11.

37. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ. Φιλοσ6φων βίων και' δογμάτων συναγωγη νι 7.

'Έσκωπτέ τε [sc. ό Ά νησθένης] Πλάτωνα ώς τετυφωμένον. Π ομ

πijς γουν γενομένης (ππον θεασάμενος φρυακτήν φησι προς τον Πλά

τωνα, «έδ6κεις μοι και συ (ππος αν εΙναι λαμπρυντής»' τουτο δε έπει'

και' συνεχες ό Πλάτων (ππον έπΙινει. Και' ποτ' έλθiJV προς αύτον νο

σουντα και' θεασάμενος λεκάνην ένθα ό Πλάτων έμημέκει έφη, «χο

λην μεν όρω ένταυθα, τυφον δε ουχ όρω».

Ό ΆντισθένΊJς περιγελουσε τον Πλάτωνα ώς ανθρωπο γεμά

τον άλαζονεία. 'Έτσι, δταν στ~ όιάρχεια μιας πομπ-ης εΙόε ενα

άτίθασο αλογο, λέει στον Πλάτωνα: «'Έχω τ~ν ενΤύπωσΊJ πως

χι εσυ εΙσαι σα.ν χαμαρωτο αλογο»' αύτο επειό~ ό Πλάτωνας

παίνευε συνεχως το αλογο. Κι δταν χάποτε ~λθε στον Πλάτω

να, που ~ταν αρρωστος, χα!. εΙόε μια. λεχάνΊJ δπου ό Πλάτωνας

εΙχε χάνει εμετ6, «Έόω, βέβαια, βλέπω xoλ~», του εΙπε, «πε-, " 11" βλ' PΊJψανεια ομως οεν επω».

ι

~H άλαζονεία και. Τι ματαιoφpOσυνΎj φαίνεται ΟΤΙ αποτελουσαν προέχοντα.

στ6χο "':-ης πολεμιχ-ης "':ου Άν"':ισθένη' πρβ. πα.Ρ<ΧΧάτω Kλ~μΎ)ς Άλεζ<Χνορεύς,

ΣτΡωμαπις Π, ΧΧΙ 130, 7, επίσης Θεοοώρψος Κ6ρου, 'Ε'λληνικων παθη

μάτων κάθαρσις ΧΙ 8 [= Άντισθένης 128]. - ΓιΟι "':ον Πλάτων<Χ κα.ι τΎ;ν ίπ

ποτυφίαν. "':'f;v ύπεροψία. απο "':ην όποία. κυριεύε"':α.ι συχνΟι ό χα.βα.λάρΎ)ζ βλ.

κα.ι Διογένης Λα.έρτιος ΠΙ 39 «εφ' ί'ΠΠΟIJ καθίσας [sc. ό Πλάτων] ευθέως

κατέβη φήσας ευλαβεισθαι μη tπποτυφ{r ληφθΤι».


Άκουσας ποτε δη Πλάτων αύτον κακως λέγει «βασιλικ6ν», έφη [sc. ό Ά νησθένης] , «καλως ποωυντα κακως άκουειν».

'Όταν χάποτε ό ΆντισθένΊJς αχουσε δτι ό Πλάτων τον χαχολο

γουσε, εΙπε δτι «προσιόιάζει σε βασιλια. να. τον χαχολογουν,

ενω χάνει το χαλ6».


Βλ. κοιι Άρριοινός, Έπικτήτοι; ΔιοπριβΙΧ! ιν 6, 20 [= ΆντισθένΊjς 94];\;lά.ρκος Aόp~λιoς, τα. είς έιχι;τον νπ 36 [= ΆντισθένΊjς 94]- Μά.ρκος Aόp~

λιος, τα είς έιχι;τον νπ 36 [= ΆντισθένΊjς 95} Δίων Χρυσόστομος, Λ6ΥΟΙ ΧΙΝΙΙ (30) 25 [= ΆντισθένΊjς 96].

39. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολ6γιον ΠΙ 2,40.

Σωκρατικος ό κυνικος άκούσας ποτε πονηρού τον τΡ6πον κακως λέγοντος Πλάτωνα «παύσαι», εφη, «o(fTε γαρ κακως λέγων εκε/νον πι

στευθήσn, ουτε εκε/νος σε επιχινων».

'Όταν κάποτε ό K~ν~κoς μαθ'Yjτης του Σωκράτ'Yj ocκουσε κάποων που είχε κακο xαρακτ~ρα να κακολογεΤ τον Πλάτωνα,

Π 'ψ - - , " "θ' , , « α ε)), του είπε' «γ~ατ~ ουτε εσυ α γ~νε~ς π~στευτoς κακο-

λογώντας εκεΤνον, ουτε εκεΤνος λέγοντας καλά λ6γ~α γ~α σένα)).

Βλ. κοιι Gnomologium Vaticanum 743 n. 186 [= ΔΙOγένΊjς 497].

40. GNOMOLOGIUM VATICANUM 743 n. 13 και n. 437. Πρβ. ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ XLVII 24.

Πλάτων6ς ποτε εν -rfj σχολfj μακρολογήσαντος εΙπεν [sc. ό Άντισθένης]- «ούχ ό λέγων μέτρον εστι' τού άκούοντος, άλλ' ό άκούων τού

λέγοντος». (n. 437) Πλάτων θεασάμενος ΆντισθένΗV εν τινι 8ιαΤΡιβfj μακρολογούντα σιγαν εκέλευεν' τού δε τήν αίτ{αν επιζητούντος εφη'

«λ6γου μέτρον αριστ6ν εστιν ούχ ό λέγων, άλλ' ό άκούων».

Ό 'Αντ~σθέν'Yjς είπε κάποτε στον Πλάτωνα, που μακρολ6γ'Yjσε

στ~ σxoλ~: «Δεν είνα~ αυτος ό όποΤος μ~λάε~ το μέτρο γ~' αυτον που ακoύε~, αλλα αυτος ό όποΤος ακoύε~ γ~' αυτον που μ~λάεω. (η. 437) Βλέποντας ό Πλάτων τον Άντ~σθέν'Yj να πολυλογεΤ σε κάπo~α συζ~Τ'Yjσ'Yj, τον παρακάλεσε να σταματ~σε~' κ~ οταν εκεΤνος ζ~Τ'Yjσε να του εξ'Yjγ~σε~ το γ~αΤί, ό Πλάτων του είπε: «ΤΟ ocρ~στο μέτρο γ~α τον λ6γο sεν είνα~ αυτος ό όποΤος μ~λάε~ αλλα αυτος ό όποΤος ακoύε~)).

42 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΎ'ΝΙΚΟΙ

41. GNOMOLOGIUM VATICANUM 743 n. 5.

Ό αι/τος [sc. Ά ντισθένης] Διονυσίου λυπουμένου, ()τι θνητ6ς έστιν,

«άλλα σύ γε», έφη, «προελθ6ντος του χρ6νου λυπηθήσί), {)τι μηδέπο

τε άποθν!;σχεις».

Ό 'ίσως 'Α ντ~σθένΊjς εΤπε στον Δωνύσ~o, 1 που λυπ6ταν γ~α το στι ~ταν θνψ6ς, στι «με τον χαφο θα ν~ώσε~ς λύΠΊj γ~α το στ~

σεν πεθαΙ νε~ς».

1. Τον ΤύρlΧννO των ΣυΡIΧΚOυσων (περίπου 430-367 π.Χ.).

42. ΣΟΥΔΑ, στο λημμα 'Άρίστιππος'.

Έπέσχωπτε [sc. ό Άρίστιππος] δ' Ά ντισθένην άει' δια τJ?ν στρυφν6τητα.

Ό ΆpΙστ~ππoς πάντοτε πεp~γελoυσε τον ΆντισθένΊj γ~α τ~

στυφάσα του. ι

43. ΕΥΔΟΚΙΑ, Ίωνια 96 ρ. 96, 6-7.

Περι' Άντισθένους. Έτελεύτησε [sc. ό Άντισθένης] δε Άθήνησιν

έβδομηχοντούτης γεν6μενος.

Κάτι σχετιχο με τον Άντ~σθένΊj: πέθανε στ~ν Άθ~να σε ~λ~

χΙα έβσoμ~ντα χρονων.

"OσlΧ πIΧρIΧ3ί30ντIΧι για το θάνlΧτO του Ά ντισθένΊ) εχουν μικp~ &ζΙOπιστίlΧ.

Ί3ιIΧίτερIΧ ~ μlΧρτυρίlΧ τ~ς Eύ30κίIΧς 1)τι ό ' ΑντισθένΊ)ς πέθlΧνε έβ30μΊ)Κοντουτης 3εν εlνlΧι 3υνIΧτo να ανlΧτρέψει το συμπέρlΧσμlΧ που συνάγετlΧι απο ΙΧλλες

ΠΊ)γες (ΠλOύΤIΧΡΧOς, Λυκουργος 30, 7ρ. 58f [ = ΆντισθένΊ)ς 14], Διό3ωρος ΣικελιώΤΊ)ς χν 76) 1)τι ό φιλόσοφος πέθlΧνε εΧOντlΧς ύπερβει το ογ30Ί)κοστο

ετος τ~ς ~λικίlΧς του.


44. ΣΧΟΛΙΟ στόν Λοuχ.ιocνό, Περι' Παρασίτου 57.

Καταπρησθέντας φαρμάκιΡ ώς Σωκράτης, καταπρησθέντας το σωμα

ώς Ήράκλειτος 6 'Εφέσιος, φθινήσαντας ώς Άντισθένης.

Φαpμακωμένo~ 8πως ό ΣωΚΡOCΤΊ)ζ, φαpμακωμένo~ οπως ό

ΉριΧκλειτος από τ~ν 'Έφεσο, από μα:ρα:σμα οπως ό Άντι

σθέν"!Jς.

45. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' 80γμάτων συναγωγη νι 18-19. Πρβ. [ΗΣιΧΙΟΣ ΜΙΛΗΣΙΟΣ], Πίναζ των έν παι8εί!f όνομαστων fr. 7 ρ. 158.

'Ετελεύτησε [sc. Ά ντισθένης] 8ε &:ρρωστί!f' οτε και Διογένης είσιων προς αύτον έφη, «μήτι χρεία φίλου;» καί ποτε παρ' αύτον ζιφί8ιον έχων είσηλθε. του 8' είπ6ντος, «τίς αν ιΧπολύσειέ με των π6νων;»

8είζας το ζιφί8ιον, έφη «τουτον»' και ος, «των π6νων», εΙπεν, «ού

του ζην». (19) 'Ε86κει γάρ πως μαλακώτερον φέρει ν την ν6σον υπο φιλοζω{ας. Και έστιν ήμων είς αύτον 06τως έχον

τον βίον ήσθα κύων, Ά ντίσθενες, iJJ8ε πεφυκως

ώστε 8ακειν κρα8ίψ ρήμασιν, ού στ6μασΙΥ" &:λλ' έθανες φθισικ6ς, τάχ' έρει τις [σως «τί 8ε τουτο;

πάντως είς Άt8ψ 8ει τιν' 68ηγον έχειν».

Γεγ6νασι 8ε και' αλλοι Ά ντισθένεις τρεις Ήρακλείτειος εΙς, και' [τε

ρος 'Εφέσιος, και 'Ρ68ι6ς τις ι'στορικ6ς. 'Επει8η 8ε τους &:π' Άριστίππου 8ιεληλύθαμεν και Φαί8ωνος, νυν έλκύσωμεν τους &:π' Ά ντι

σθένους Κυνικούς τε και Στωικούς. Και έχέτω iJJ8ε.

Ό Άντισθέν"!Jς πέθα:νε απα αρρώστια:' στη οιιΧρκεLά Τ"!Jς π~γε κοντά του ό ΔLογέν"!Jς XOCL το\) είπε, «M~πως ~χεLς τ~ν iXviXrX"!J ένας φίλου;» KOCL κάΠΟLα: αλλ"!J φορα π~γε ό Δωγέν"!Jς σ' α:υταν κρα:τώντα:ς ενα: μα:χα:ίΡL' οτα:ν, τ6τε, ό ΆνΤLσθέν"!Jς το\) είπε, <π ' θ' " λλ'!: " " Α' , ,"'- -< οως α: με α:πα: oc",EL α:πο τους πονους;».« υτο εοω», του

" 'Δ' ~, Ι , , 'Α' , α:πα:νΤ"!Jσε ο ωγεν"!Jς οεLχνοντα:ς του το μα:χα:φL.« πο τους

π6νους», είπε τ6τε ό ΆνΤLσθέν"!Jς, «6XL απα τ~ ζω~».1 (19) Γ ' Ι ιΙ f: 'Α θ' ,~'" " ζ , Lα:τι φα:Lνοτα:ν οτι ο ντισ εν"!Jς, επεLΟ"!J ετρεμε rLOC Τ"!J ω"!J

ΊΊ οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

2 ' 'ζ'" Ι , ( ι Κ του, αντψετωΠL ε την αρρωσηα καπως πω υπομονεηκα. L 1Jπσ.,ρχουv στίχοι δικοί μου άφιερωμένοι σ' α.ύτΟν - οί άκό

λοuθΟL3 : Σ ' ζ "Α θ'" 'λ λ ' ΤΊ) ωΊ), νησ ενΊ), Ί)σουν σκυ ος π ασμενος

να οαγκώνεL τις καΡΟLες με λ6γLα, οι} με στ6ματα' μα ελυωσες απ' το ΧΤLΚL6, Lσως βρεθει κανεις να πει.

«Και τΙ μ' αύτ6; 'ΈτσL XL αλλLως στον 'ΆΟΊ) κιΧΤL θα μας πιΧεL».

Με το ονομα «'Α νΤLσθένΊ)ς» φέρονταL και αλλΟL τρεις: ενας

ΉρακλεLηκος φLλ6σοφος,4 ενας αλλος απο τ~ν 'Έφεσο και κιΧΠΟLος ΙσΤΟΡLκος απο Τ~ Ρ6Οο. , Αφοϊ) μLλήσαμε YLιX τις σχολες του ' ΑρΙσΤLΠΠΟU και του ΦαΙοωνα, θα αναφερθουμε τώρα στους ΚuνLκους και τους ΣτωLκους που ανιΧγονταL στον ΆνΤLσθένΊ), κατ α τ~ν έξΊjς σεφιΧ.

1. Ό R. Hbistad, Cynjc Hero and Cynjc Kjng σ. 67 κ.έ., επισ'Yjμα:ίνει τ~ν άρν'Yjσ'Yj του Άντισθέν'Yj να α:υτoκτoν~σει xιxl πα:ρα:Τ'Yjρει δτι κα:θως φα:ίνετα:ι δεν

όπ~pχε κάποια: Kυνικ~ θεωρία: για την α:υτοκτονία: κιχρτερ[ιχς ένεκεν που να συνδέετιχι xιxl με την ιχυτοκτονίιχ του Ήpιxκλ~. Με μ6ν'Yj εζΙΧίρεσ'Yj τ~ν ιχυτο

κτονίιχ του Περεγρίνου, σε κάθε άλλ'Yj περίπτωσ'Yj δπου ανα:φέρετιχι για κά

ποιον Κυνικο δτι ιχυτοκτ6ν'Yjσε (~'Yjτροκλ~ς, Δ'Yjμωνιχζ), ό ιχυτοχεφιιχσμος είχε

ως κίνψρο τ~ν αδυνιχμίΙΧ τ~ς δΙΙΧΤ~Ρ'Yjσ'Yjς του κυνικου τρ6που ζω~ς. "Ας cr'Yj

μειωθει ακ6μ'Yj δτι απο τlς τέσσερις πιχρΙΧδιδ6μενες εκδοχες για το θάνιχτο του

Διογέν'Yj μ6νον Τι μίΙΧ τον αποδίδει σε ιχυτοκτονίιχ. 2. κιχτα τον Hbistad, δ.π., Τι σκέψ'Yj του Διογέν'Yj ΛΙΧέρτιου δτι ό θάνιχτος του Άντισθέν'Yj οφειλ6τιχν σε αδυνιχμίΙΧ xιxl φιλοζω[ιχν άπλως εΙνιχι ενδεικτιχ~ των απ6ψεων που επικριχτου

σιχν την επoχ~ του (πρωτο μισο του 30υ ΙΧΙ μ.Χ.). 3. ΠΙΧλιχτινη Άνθολογ[ιχ νπ 115. 4. Πρβ. xιxl Διογέν'Yjς ΛΙΧέρτιος ΙΧ 15· πρ6κειτιχι για τον υπ'

αριθ. 7 του οικείου λ~μμιxτoς τ~ς RE που όρισμένοι (H.S. Long, Ε. HowaId, Κ. JoιJl) τον τιχυτίζουν με τον Κυνικο Άντισθέν'Yj, ενω άλλοι ερευνψες (Ε. Zeller, Ρ. Natorp, Ο. Gigon, G.S. Kirk) πιστεύουν δτι οί ανιχφορες του Διογέν'Yj ΛΙΧέρτιου αφορουν σε άλλο πρ6σωπο, για το όποίο δεν γνωρίζουμε τίποτιχ.

46. ΣΟΥΔΑ, ατό λ~μμα "Αντισθένης'· Πρβ. και τό λ~μμα 'εί φtλoυ χρ;l;ζεις ύπουργ{ας'. Βλ. και ΔΙOγένΊjς 129 ~ως 131.

'Ότι άρρωστουντι Άντισθένει μακραν και δυσανάκλητον άρρωστ{αν ό

Διογένης ξιφ{διον έπιδέδωκεν είπών- «εί φ{λου ΧΡf;ζεις ύπουργ{ας».

•

, ,

Ι

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 4ό

ουτως (βετο έκεινος οι58εν άλ γεινον τον θάνατον, ώστε γίνεσθαι τJ?ν άρρωστίαν τΡυφην αι5τ6χρημα.

Γ~ατι στον 'Aντ~σθένΎj, που ύπέφερε ocπο μακρα και ocν[αΤΎj νόσο, ό Δ~OγένΎjς εaωσε ενα μαxα[p~ λέγοντOCς του: «''Αν xpε~ocζε-

, β 'θ " 'λ Τ' , , - " 'θ ' σα~ ΤΎj OΎj ε~α ενος φ~ ου». οσο π~στευε εκε~νoς oτ~ ο ανα-

τος aεν εΤνα~ τ[ποτε θλ~βεpό, ωστε ~ ocρρώστ~α γ~νόταν ocπόλαυσΎj.

47. AUSONIUS, Epjgrammata XLVI.

Antjsthenjs cynjcj jmaginj suhdjtj: jnventor prjmus Cynjces ego. «Quae

ratjo jstae? A1cjdes multo djcjtur esse prjor».

A1cjda quondam fueram doctore secundus: nunc ego sum Cynjces

prjmus, et jJle deus.

Γ~α τον κυν~κo ' AντισθένΎj, οπως τον εχουμε πλocσε~ στο νου μας. EΤμα~ ό εΙσΎjγψ~ς του Kυν~σμoυ. «πo~αν ocπόaε~ξΎj εxε~ς; 'Ο γ~oς του ' Αλκέα, 1 καθως λένε, εpxετα~ πoΛU πριν ocπο σένα». Ναι κOCποτε αλλοτε ~μoυν ό aεύτεΡος, με Μσκαλο τον 'Ηρακλη, μα τώρα έγω εΤμα~ ό πρωτος KυνLΚOς - έκεινος εΤ

να~ θεός.

1. Ό Ήροικλ'ijς.

48. AUSONIUS, Epjgrammata XLVII.

Djscjpulus meljor nuJlj meliorve magister είς άρετην συνέβη και κυνικην σοφίψ.

djcere me novjt verum, quj novit utrumque και' θεον Άλκεί8ψ, και' Κύνα Διογένψ.


πως λέω τ~ν &λ~θεια. οποιος ξέρει xrxt τους 060: xrxt τον θεό, \ τον γιο του' Αλχέα., xrxt τον σχύλο Διογένη. . ,.

" ..... .::..;-J_.i.~_ho<W,U ."_~

ΛογοτεχνικιΧ ποιιγνί3ιοι του γροιμμοιτικου κοιι p~τopoι Decimus Maximus Ausonius (40ς οι1. μ.χ.) τιΧ άποΤοι, δπως σΊ)μειώνει ή S. FoIlet, «Les Cyniques dans la poesie epigrammatique», σ. 362, «έλάχιστοι σuμβάλλοuν στην κοιλη φ~μΊ) του ΆντισθένΊ) η στη γνώσΊj μοις γιιΧ τον Κuνισμό».

49. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β{ων και' δογμάτων συναγωγη νι 15-18. Πρβ. ΕΥΔΟΚΙΑ, 'Ιωνια 96 ρ. 96, 5-6.

Φέρονται δ' αύτου [sc. Ά ντισθένους] συΥΥράμματα τόμοι δέκα' πρωτος εν c[J Περι' λέξεως η περι' χαρακτήρων, Αίας η Αίαντος λόγος, 'Οδυσσευς η 'Οδυσσέως λόγος, Όρέστου άπολογ{α, Περι των δικο

γράφων, 'Ισογραφη και Δεσ{ας η 'Ισοκράτης, Προς τον 'Ισοκράτους

Άμάρτυρον. Τόμος δεύτερος εν c[J Περι' ζcfJων φύσεως, Περι' παιδο

ποι{ας η περι' γάμου ερωτικός, Περι' των σοφιστων φυσιογνωμικός,

Περι' δικαιοσύνης και' άνδρε{ας προτρεπτικος πρωτος, δεύτερος, τρ{

τος, Περι' Θεόγνιδος δ', εΌ Τόμος τρ{τος εν c[J Περι' άγαθου, Περι' άνδρε{ας, Π ερι νόμου η περι πολ ι τε{ας, Π ερι νόμου η περl καλου καΙ

δικα{ου, Περι' ελευθερ{ας και' δουλε{ας, Περι' π{στεως, Περι' επιτρό

που η περι' του πε{θεσθαι, hεΡΙ' ν{κης οΙκονομικός. Τόμος τέταρτος εν c[J κυρος, Ήρακλής ό με{ζων η περι' ίσχύος. Τόμος πέμπτος εν c[J κυρος η περι' βασιλε{ας, Άσπασ{α. Τόμος έκτος εν c[J Άλήθεια, Περι του διαλέγεσθαι άντιλογικός, Σάθων η περι' του

άντιλέγειν α' β' γ', Περι' διαλέκτου. Τόμος έβδομος εν c[J Περι' παι

δε{α,ς η περι' όνομάτων α' β' γ' δ' ε', Περι όνομάτων χρήσεως εριστι

κός, Περl ερωτήσεως καΙ άποκρ[σεως, Περl δόξης καΙ επιστήμης α'

β' γ' δ', Περι του άποθανείν, Περι' ζωής και' θανάτου, Περι των εν

(jJou, Περι' φύσεως α' βΊ 'Ερώτημα περι' φύσεως α', ερώτημα περι'

φύσεως β', Δόξαι η εριστικός, Περι του μανθάνειν προβλήματα. Τόμος ογδοος εν c[J Περι' μουσικής, Περι' εξηγψων, Περι' Όμήρου, Περι' άδικ{ας και άσεβε{ας, Περι' Κάλχαντος, Περl κατασκόπου, Περl

ήδονής. Τόμος ένατος εν c[J Περι' 'Οδυσσε{ας, Περι' τής ράβδου,

Άθηνα η περι' Τηλεμάχου, Περι' 'Ελένης και Πηνελόπης, Περι Πρω

τέως, Κύκλωψ η περl 'Οδυσσέως, Περι' οίνου χρήσεως η περι μέθης

r) περι' του Κύκλωπος, Περι' Κ{ρκης, Περι' Άμφιαράου, Περι' 'Οδυσ

σέως και Πηνελόπης, Περι' του κυνός. Τόμος δέκατος εν c[J Ήρακλijς

, Ι

ΑC\ιΤΙΣΘΕC\ιΗΣ 47

Ύ} }!!δας, Ήρακλης η περι' φρονήσεως και' ίσχύος, κυρος η ερώμενος,

κυρος η κατάσκοποι, Μενέςενος η περι του αρχειν, Άλκιβιάδης,

'Αρχέλαος η περι' βασιλε!ας. Και ταυτα μεν εστιν & συνέΥραΨεν. '-9 Πμων δια το πληθος επιτψων «παντοφυη φλέδονά» φησιν αυτ6ν.

Άναφέρονται οέκα τόμοι με συγγράμματα του ΆντισθένΎ).

πρωτος τόμος, ό όποίος περιέχει τα έζ~ς:1 Περι λέζεως η περι χαpακτ~pων, 2 Αιας η λόγος του Αιαντα,3 'Οουσσευς η λόγος του 'Οουσσέα,4 Άπολογία του 'Ορέση,5 Περι των οικογράφων,6 'Ισογραφη και Δεσίας η 'ΙσοκράΤΎ)ς,Ί Προς τον Άμάρ

-:-υρο του ΊσοκράΤΎ). Δεύτερος τόμος ό όποίος περιέχει τα έζ~ς:

Περι τ~ς φύσεως των ζώων,8 Περι παιοοποιίας η περι γάμου ερωτικός,9 Περι των σοφιστων φυσιογνωμικός,1Ο Περι ΟικαιοσύνΎ)ς και άνορείας προτρεπτικος πρωτος, οεύτερος και τρίτος.

Περι Θεόγνιοος τέταρτος και πέμπτος. Τρίτος τόμος: Περι

άγαθου,11 Περι άνορείας, Περι νόμου η περι πολιτείας,12 Περι

νόμου η περι καλου και οικαίου, Περι ελευθερίας και οουλείας,

Περι πίστεως, Περι επιτρόπου η περι του πεlθεσθαι, Περι νίΚΎ)ς οικονομικός. Τέταρτος τόμος: Κύρος, 13 Ήpακλ~ς ό μείζων η περι Ισχύος.14 Πέμπτος τόμος: Κύρος η περι βασιλείας,

Άσπασία. 15 'Έκτος τόμος: Άλ~θεια, Περι του οιαλέγεσθαι , λ 'Σ' θ " , -, λ' 'β" Π ,~ αντι ογικοι, α ων Ύ) περι του αντι εγειν α , , γ , ερι σια-

λ ' 16 Τ' "β~ Π' ~, " " , 17' εκτου. ομος ε σομος: ερι παιοειας Ύ) περι ονοματων α,

β ' ,~, Ι Π ,." Ι ., 'Π" , , γ , σ , ε, ερι ονοματων ΧΡΎ)σεως εριστικος, ερι ερωΤΎ)-

" Ι Π' ~'ζ , , , 18' β' , σεως και αποκρισεως, ερι σΟ,",Ύ)ς και επιστημΎ)ς α, ,γ,

ο', Περι του αοου,19, Περι φύσεως α', β',20 'ΕρώΤΎ)μα περι φύ

σεως α', ερώτημα περι φύσεως β', Γνωμες η εριστικοί, Προ

βλ~ματα μάθησΎ)ς.21 'Όγοοος τόμος:22 Περι μoυσικ~ς, Περι

εζΎ)γητων, Περι Όμ~poυ, Περι άοικίας και άσεβείας, Περι Κάλχαντος, Περι κατασκόπου, Περι ~ooνΎjς. 'Ένατος τόμος: Περι 'Οουσσείας, Περι τ~ς ράβοου, Άθψ(Χ η περι Τηλεμάχου, Περι ΈλένΎ)ς και ΠΎ)νελόΠΎ)ς,23 Περι Πρωτέως, Κύκλωψ η περι 'Οουσσέως, Περι ο'ίνου χp~σεως η περι μέθΎ)ς η περι του Κύκλωπος, Περι ΚίΡΚΎ)ς, Περι 'Αμφιαράου, Περι 'Οουσσέως ΜΙ ΠψελόΠΎ)ς, Περι του κυνός. Δέκατος τόμος:24 Ήpακλ~ς Ύ\


Μιaας, ΉpακλΊjς η πεΡL φpoν~σεως xtXL Ισχύος?' Κύρος η έρώμενος, Κύρος η κατάσκοποι, Μενέξενος η του lΧρχειν,26 ΆλκιβιάaΊjς,27 Άρχέλαος η πεΡL βασιλεΙας.28 Αυτα είναι οσα ,/ ι Ψ "Α θ / Κ' ι , ΤΙ εχει συγγρα ει ο ντισ ενΊjς. ι επιτιμωντας τον ο ιμων

έπειa~ αυτα είναι τ6σα πολλά, τον αποκαλει «φλ6αρο που παράγει τα πάντα». 29

Ό κocτόιλογος των εργων του Άντισθένη πο,) πocρocοίοετocι μέσoc OCπο το κεί

μενο τ'ijς ΣυylΧγωγης του Διογένη Λocέρτιου ElVOCL σημocντικός, ΟΙ ότι μας έπιτρέπει νOC σχημocτίσουμε σocφέστερη ε1κόνoc γιOC το χocμένο εργο του φιλοσό

φου. ΧρονολογικOC ocνόιγετocι σε μιOC έπoχ~ κocτoc τ~ν όποίoc τOC EpYoc του Άντισθένη έξocκολουθουσocν νOC οιocβόιζοντocι XOCL ό συντόικτης του, πιθocνότocτoc, είχε μπροστόι του τOC πρωτότυπoc. Ό κocτόιλογος περιέχει περισσότερους OCπο

έβοομ~ντoc τίτλους κocτocνεμημένους σε οέκoc τόμους. Σε γενικες γρocμμές, ό

πρωτος τόμος περιλocμβόινει τOC ρητορικOC iipyoc, ΟΙ τέσσερις έπόμενοι τOC ~θικoc XOCL τα πολιτικόι, ό εκτος xoct ό εβοομος τόμος τOC οιocλεκτικoc-οντολογικόι, ό οέκocτος, ισως, τOC OCμφισβητούμενoc. 'Ακόμη κι α.ν όρισμένoc OCπο τOC EpYoc ~crocv νόθoc, πocρocμένει γεγονος δτι με βόιση ocuτο τον κocτόιλογο ό Ά ντισθένης

,χνocοεικνύετocι σε itvocv OCπο το,)ς πολυγρocφότερους φιλοσοφικο,)ς συγγρocφεις της έποχ'ijς του, πιο πocρocγωγικος OCκόμη xoct OCπο τον Δημόκριτο. Δεν ύπόιρχει θεμocτικ~ πεpιoχ~, ~ όποίoc ocπocσχόλησε τ~ Σoφιστικ~, πο,) νOC μ~ τ~ν συ

νocνταμε στο εργο του Άντισθένη, δπως πλούσιο πρέπει νOC ~τocν το εργο ocuτο XOCL ώς προς την ποικιλ[oc 4-ων γρocμμocτειocκων ε10ων, OCφου περιλόιμβocνε έπιστημονικες πρocγμocτειες, ocφηγ~σεις Ίιθικου χocρocκτ~ρoc βocσισμένες σε μυθολογικο ύλικό, οιocλόγους, OCνόιμεσόι τους xoct σωκρocτικούς. Ό κocτόιλογος της ΣυylΧγωγijς, ό όποιος ocν~κει τελικOC στ~ν πινocκογρocφικ~ πocρόιοοση των

γρocμμocτικων XOCL των βιογρόιφων των έλλψιστικων χρόνων, πρέπει νOC εχει συντocχθει OCπο βιβλιοθΊ)ΚOCΡίους τ'ijς Άλεξocνοριν'ijς βιβλιoθ~κης. Αότος κocθ'

ocuτον OCποτελει, σύμφωνoc με τον Α. Patzer, Antίsthenes der Sokratiker, σ.

122 κ.Ι, τον πίνocκoc περιεχομένων μιας λόγιocς εκοοσης του OCντισθενικου corpUS' προς ocuτ~ τ~ν κocτεύfJυνση συνηγορει ~ ύποοιocίρεση σε τόμους - κόιτι

πο,) ~τocν ocπocρocίτητο γιOC μιOC εκοοση OCλλOC περιττο σε ενocν άπλα κocτόιλογο

με τίτλους πρβ. xoct Ο. Regenbogen, στο λ'ijμμoc 'πίνocξ' τ'ijς RE, 1410-1482. Δεν όπόιρχει ως σ~μερoc ίκocνοποιητικ~ κpιτικ~ εκοοση του κειμένου του κocτocλόγου, κόιτι πο,) πρέπει νOC σχετ[ζετocι XOCL με τ~ν έπιφυλocκτικ~ στόιση τ'ijς ερευνocς γι' ocuτον ηοη OCπο τον περocσμένο oc1wvoc (βλ. σχετικOC Α. Patzer, δ.π., σ. 51 κ.έ.) OCλλOC πο,) κυρίως οφείλετocι στο δτι πocρoc τΙς μεγόιλες

προσπόιθειες πο,) κocτocβλ~θηκocν ως τώρoc οεν εχει OCκόμη οιευκρινιστει όρι

στικOC ~ χεφόγρocφη πocρόιοοση του κειμένου του Διογένη ΛocέΡτιου. Βλ. Α.

Biedl, Studi e Testimonia. Πόλη του Βocτικocνου 1955· έπίσης iScroc σημειώνει ό Ο. Gigon, στην Dt. Literaturzeitung86 (1965), σ. 101-5 γιOC τ~ν OCμφιλεγ6-

ι'

1


μενΊ] οίτομΊ] εκοοσΊ] του H.S. Long, Djogenjs [Jaertjj vitae phjJosophorum, Όξφ6ΡΟΊ] 1964, ~ όποίoc στο μετocξΙΙ εχει σιωΠΊ]ρως αποσυρθεί· έπίσΎjς Α. Patzer, ο.π., σ. 110 κ.έ. για τις Ούο ocλλες κριτικες έκ06σεις του J. Humble κocι τ~ς F.D. Caizzi, οπως κocι τ~ν έκτεν~ ΣΊ]μείωσ"Υ) 25 στον τρίτο τ6μο των SR του G. Giannantoni, σ. 213 κ.Ι Το κείμενο ποΙΙ πocρocθέτουμε έοω βocσίζετocι κυρίως στις έκ06σεις του Α. Patzer, ο.π., σ. 111-7 κocι του G. Giannantoni, SR, τ. 2, σ. 332 κ.Ι 1. κocτα τον Α. Patzer, ο.π., σ. 134 στ~ν πρ6-τocξΊ] των ρψορικων εργων αντικocτοπτρίζετocι ~ πίστη του αλεξocνορινου έκ-

06ΤΊ] οΤΙ ocύτα τα εργoc αποτελουν τ~ν εκφΡocσΊ] μιας πρώιμΊ]ς, pψopικ~ς, πε

ρι600υ στ~ OΊ]μιoυpγικ~ ανέλιξΊ] του ΆντισθένΊ], οτocν ocύτος τελουσε υπο τ~ν

έπίOPocσΊ] του Γοργίoc. οι τίτλοι των εργων οεν εχουν οοθεί απο τον LOLO τον ΆντισθένΊ] αλλα απο τοΙΙς αλεξocνορινοΙΙς γρocμμocτικούς, στοΙΙς όποίους στη

ρίχτηκε ό συντάκτης του κocτocλ6γου. 2. κocτα τον Patzer, ο.π., σ. 189, οΙ οροι 'λέξις' κocι 'χαρακτήρ' UΠΟΟΊ]λώνοuν, αντίστοιχoc, τ~ν 'ΕκφρocσΊ]', τ~ν

χρησιν του λόγου, κocι τις οιocφορετικες 'μορφές', τοΙΙς τρόπους του λ6-

γου. 3. Με τον ένocλλocκτικο τίτλο Αίαντος λόγος γίνετocι σocφες οτι πρ6κειΤOCΙ για λόγο, τον όποίο έκφωνεί ό Αϊocντocς για οικ6 του λογocριocσμ6. 4. ΤΟ οεύτερο σκέλος του τίτλου εΙνocι φθocρμένο· οπως κocι στ~ν αμέσως πocρoc

πάνω περίπτωσΊ] (Αίας η Αίαντος λόγος), οεν πρ6κειτocι για πρocγμocτείoc πε

ρι του Όουσσέως αλλα για λ6γο με τον όποίο ό ϊοιος ό Όουσσέocς υπερocσπί

ζετocι τον έocυτ6 του. 5. 'Έργο ανάλογο με τα ούο ΠΡΟΊ]γούμενoc. 6. Ή σπάνιoc λ. '8ικογράφοι', ποΙΙ απocντα μ6νο στον 'ΥπερείΟΊ], βλ. LSJ, συνώνυμΊ] τ~ς λ. 'λογογράφοι', σΊ]μocίνει τον συντάΚΤΊ] οικocνικων λόγων. 7. Άκολουθω τ~ν ανάγνωσΊ] του Α. Patzer, ο.π. 218 κ.Ι, οπου συζψουντocι οιεξοοικα κocι οΙ σΊ]μocντικ6τερες προσπάθειες για τ~ν κpιτικ~ αποκocτάστocσΊ] του

κειμένου σε ocύτο το σΊ]μείο. ΤΟ 'Δεσ[ας' αποτελεί σκ6πιμΊ] πocρocφθορα του

αν6μocτος του Λυσίoc, οπως κocι το 'Σάθων' αποτελεί σκ6πιμΊ] πocρocφθορα του

αν6μocτος του Πλάτωνoc. Βλ. ΆντισθένΊ]ς 174-5. 8. Δεοομένου οτι ό ΆντισθένΊ]ς ρψα απέρριπτε κάθε ένocσχ6λφΊ] με τ~ν φυσικ~ φΙλοσοφίoc, το εργο

Ούσκολoc μπορεί να εχει περιεχ6μενο ανάλογο με τ~ συγγρocφ~ Περι' τα ζφα Εστορ[αι του ΆριστοτέλΊ]. 'Έτσι ό ο. Gigon, Sokrates, σ. 295 είκάζει οτι πρ6-κειτocι 'ίσως για ~θικ~-τελεoλoγικ~ έρμΊ]νείoc τ~ς φύσΊ]ς οπως ocύτη στα

'Απομνημονεύματα του Ξενοφώντoc. Ό Α. Patzer, ο.π. σ. 125, άπο τ~ν ocλλΊ], άνocνεώνοντocς πocλocι6τεΡΊ] είκocσίoc του Τ. Gomperz, Grjechjsche Denker τ. 2, σ. 113, οιocτυπώνει τ~ν oελεocστικ~ uπ6θεσΊ] οτι το περιεχ6μενο τ~ς συγγρocφ~ς θα ~τocν ~θικo κocι οτι σ' ocύτ~ν θα τονιζότocν ~ αξίoc τ~ς αοιάφθΟρΊ]ς φυ

σικότητocς του ζώου ώς προτύπου για τ~ν ανθρωπότήτOC, οπως εμελλε να γί

νει αργότερoc απο τον ΔιογένΊ], απο ocλλοuς ΚυνικοΙΙς αλλα κocι απο τοΙΙς

Στωικούς. Τέλος, κocτα τον Ε. Zeller, Dje Philosophje der Grjechen, τ. 2, σ.

291, σΊ]μ. 1, το εργο συνοέετocι με τ~ν τυπικ~ κυνικ+Ι αντίθεσΊ] φύσεως-νόμου. 9. Εuλογoc όνους μocς ΠΊ]γocίνει στΤι γνώμΊ] του ΆντισθένΊ] για το γάμο κocι τη σχέσΊ] του σοφου με ocύτόν, οπως τ~ν πocρocοίοει ό Διογένης Λocέρ-

~. Οί Αρχαίοι Κυνικοί

50 οι ΑΡΧΑΙΟΙ Κ,ΝΙΚΟΙ

τιος νι 11 (γαμήσειν [sc. τον σοφόν] τε τεκνοποιίας χά.ριν τα!ς εύφυεστά.ταις συνιόντα γυναιξί, βλ Άντισθένης 66)' έπίσης σε θεωρίες ευγονίας και σε έπεμβάσεις για τον έξευγενισμο του OCνθρώπινου γένους οπως αυτες που προ

τείνονται στ~ν πλατωνικ~ Πολιτεία' βλ τ~ν κατατoπιστικ~ Σημείωση 26 στον G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 251-3. 10. Βλ τ~ Ι\ιεξοl\ικ~ Σημείωση 29 στον G. Giannantoni, δ.π., σ. 255-7. Πιθανώς θα γίνονταν σατφικες OCναφορες σε σοφιστες με βάση τα προσωπικα φυσιογνωμικα χαρακτηριστικά

τους. 11. 'Έργο για το όποιο έκτος OCπο τον τίτλο του Ι\εν γνωρίζουμε τί

ποτε &λλο. 12. Πιθανώς πρόκειται για ε1pωνικ~ ocνασκευ~ OCπόψεων Ι\ιατυπωμένων στ~ν πλατωνικ~ Πολιτεία, ε1κάζει ό H.D. Rankin, Sophists Socratics Cynics, σ. 220. 13. Στον κατάλογο του Διογένη Λαέρτιου το όνομα του Κύρου έμφανίζεται τέσσερις φορές, ό Άθ~ναιoς, ΔειπνοσοφισταΙ ν

220c, γνωρίζει /)60 εργα του Άντισθένη με αυτο τον τίτλο (έν θατέΡ4J π;)ν Κύρων), ένώ ό OCττικιστης Φρύνιχος OCναφέρεται σε ενα μόνο όμώνυμο εργο

(Φώτιος, Μυριόβιβλος 101h 9 [=' Αντισθένης 60]). 'ΑνεξάΡΤΊ)Τα OCπο τον OCριθμο τών συγγραφών το βέβαιο εΙναι δτι πρόκειται για τον Κύρο τον πρώ

το, τον θεμελιωτη της αυτοκρατορίας, στο πρόσωπο του όποίου ό Άντισθέ

νης εβλεπε εναν 11\ανικο &ρχοντα, ό όποιος, ουσιαστικά, ένεργουσε με βάση

σωκρατικες-κυνικες OCρχές φαίνεται έπίσης δτι έκει ό Άντισθένης θα είχε

σχεl\ιάσει ενα παιl\αγωγικο πρόγραμμα. 14. Ό Άντισθένης Ι\εν περιοριζόταν στ~ν ocπόl\οση τών 11\εών του Ι\ασκάλου του l\ιαμέσου φανταστικών σω

κρατικων Ι\ιαλόγων OCλλα επλαθε 11\ανικους έκφραστες αυτών τών 1l\εωl\ών

ετσι στον Ήρακλη εl\ινε, μέσα OCπο τ~ μopφ~ του μυθικου ~pωα, τ~ν ε1κόνα του Κυνικου ό όποιος έπιl\ιώκει 10υς πόνους. Ό μύθος αυτος ~ταν έξαφετικα

I\ημoφιλ~ς στα τέλη του 50υ αΙ π.χ. και ευλόγως ό Άντισθένης στράφηκε

σ' αυτον l\εl\ομένοu δτι του προσφέρονταν πολλες Ι\υνατότητες για τ~ν OCξιο

πoίησ~ του ύπο κυνικο πρίσμα. Βλ R. Hoistad, Cynic Hero and Cynic King, σ. 34 κ.έ. Στον κατάλογο του Διογένη Λαέρτιου το όνομα του Ήρακλη έμφανίζεται τρεις φορές κατα τον R. Hirzel, Der Dialog, τ. 1, σ. 120 κ.έ., ό όποιος πιστεύει οτι ύπ-ηρχε μία μόνο συγγpαφ~ του Άντισθένη με αυτο τον

τίτλο, Ι\εν θα έπρόκειτο για Ι\ιάλογο που ξετιλυγόταν έλεύθερα OCλλα για μια

σεφα OCπο συνομιλίες στο πλαίσιο μιOCς κεντρικ-ης ocφ~γησης κατα το πρότυπο

του όμώνυμου εργου του npol\lxou (DK84B2). Ό V. Emeljanow, «Α Note οη the Cynic Short Cut Ιο Happiness», σ. 182-3, ύποστηρίζει οτι το εργο αυτο του Άντισθένη OCποτέλεσε το OCφετηριακο σημειο για τ~ σύνl\εση της μορ

φ-ης του Ήρακλ-η με τον Κυνισμό. 15. Βλ τ~ν ύπ' OCριθ. 33 ΣΊ)μείωση στον G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 295-7. 16. οι τέσσερις συγγραφες του 60υ τόμου στον κατάλογο του Διογένη Λαέρτιου είναι αυτες στις όποιες είχε

Ι\ιατυπωθει Τι λoγικ~ Ι\ιl\ασκαλία του Άντισθένη και Τι κpιτικ~ του στον

ΠλιΧτωνα και τ~ φιλοσοφία του. Ό τίτλος Περ! του Οιαλέγεσθαι άντιλογικος

είναι, ένl\εχομένως, ';πότιτλος τ-ης 'Αληθείας. 17. Σε αυτ~ τ~ συγγpαφ~. OCπο τ~ν όποία θεωρειται βέβαιο δτι προέρχεται Τι γνωστ~ φράση άρχΎ; π!Χι-

\


8εύσεως ή των όνομάτων έπ!σκεψ,ς (βλ ΆντισθένΊ)ς 192), θα γίνονταν σΊ)μασιολογικες OCναΜσεις εϊτε κατα τον τρόπο του Προ8ίκου εϊτε με τ~ν πα

ρέμβασΊ) μιocς ετυμολογίας σηριγμένΊ)ς σε οντολογικο uπόβαθρο, οπως αότη την όποία γνωρίζουμε OCπο τον πλατωνικο Κρατύλο. 18. Ό Η. Maier, 50-krates, σ. 515, πιστεύει ΟΤΙ ~ ενασχόλΊ)σΊ) του ΆντισθένΊ) με την επισημολoγικ~ 8ιOCκρισΊ) 86ξης-έπ,στήμης σχετίζεται με τ~ν OCνOCγΚΊ) προσ8ιορισμου

του OCπολύτως OCναγκαίου μέτρου για τ~ν κατανόησΊ) τ-ης ~θικ-ης προβλΊ)μαη

κ-ης που είχε OCναπτυχθεί OCπο τον ΣωκρOCη. 19. Πρόκειται πιθανότατα για τρία 8ιαφορετικα εργα, OCπο τα όποία 8εν εχει σωθεί τίποτε, με περιεχόμενο

που Μσκολα πια είναι 8υνατον να προσ8ιοριστεί. Βλ G. Giannantoni, 5R, τ.

3, σ. 225-6. 20. Ό Α. Patzer, Antjsthenes der 50kratjker, σ. 130, πιστεύει ι)τι οΙ πέντε τίτλοι OCπο το Περ! τoίJ όιποθανείν ~ως καΙ το 'Ερώτημα περ,' φύ

σεως β', οΙ όποίοι ϊσως είχαν τελεολογικο-εσχατολογικο περιεχόμενο (πρβ.

ο. Gigon, 50krates, σ. 295), 8εν 8ιασπουν τ~ν ένόητα των 8ιαλεκτικων τίτλων οΙ όποίοι ΠΡΟΊ)γουνται καΙ εκείνων που επονται. Ό ι)ρος έρώτημα στον

τελευταίο τίτλο ocφ~νει να 8ιαφανεί καΙ μια 8ιαλεκτικ~ ΠPoβλΊ)ματικ~. 'Υπενθυμίζει έπίσΊ)ς ό Patzer, Ο.π., και τη στεν~ σύν8εσΊ) 8ιαλεκτικης και φυσικ-ης φιλοσοφίας στον ΆντισθένΊ). Συμπεραίνει, ετσι, οτι ό 60ς και ό 70ς

τόμος OCποτελουσαν ένόητα καΙ περιείχαν εργα με 8ιαλεκτικ~ και οντολογι

κ~ θεματικ~. ΈπίσΊ)ς, είναι πιθανον οΙ Μο τίτλοι Περ,' φύσεως α' β' και

'Ερώτημα περ! φύσεως α' β' του καταλόγου να ταυτίζονται με τον τίτλο

Φυσ,κος που παρα8ί8εται OCπο τον Φιλό8Ί)μο και τον Κικέρωνα (βλ παρακOC

τω, ΆντισθένΊ)ς 211 εως 214). 21. οι F. Dummler, Akademjka, σ. 197 και Κ. J011I, Der echte und der xenophontjsche 50krates σ. 385, εχουν uποσηρίξει οη ε8ω ό ΆντισθένΊ)ς πραγματευόταν το πρόβλΊ)μα του 8ι8ακτου τ-ης OCρε

της. 22. Ό 80ς και ό 90ς τόμος περιλOCμβαναν την έpμΊ)Vευτικ~ εργασία του ΆντισθένΊ) πOCνω στην όμΊ)PΙΚ~ ποίΊ)σΊ): στον 80 τόμο είχαν συγκεντρωθεί τρείς γενικου χαρακτηρος συγγραφες (Περ,' μουσιχης, Περ" έξηΥητων,

Περ,' 'Ομήρου) και τέσσερις &λλες που OCναφέρονταν στ~ν 'Ιλ,ά8α· στον 90 τόμο εργα που OCναφέρονταν στην 'Ο8ύσσε,α. Στα εργα αότα του ΆντισθένΊ)

μπορουμε να OCνιχνεύσουμε ν~ματα που τα συν8έουν OCφενος με τ~ Σωκpατικ~

(ώς προς τη φιλoσoφικ~ τOCσΊ)) και OCφετέρου με τ~ Σoφιστικ~ (ώς προς τ~ μopφ~ και τα εκφραστικα μέσα). 23. Άντικείμενο τ-ης συγγραφ-ης ηταν ισως ~ OCντίθεσΊ) τ-ης επιπόλαΙΊ)ς και τ-ης ενOCρεΤΊ)ς γυναίκας. 24. 'Ή8Ί) ό Susemihl, στα μέσα του περασμένου αΙώνα, είχε 8ιατυπώσει την uπόθεσΊ) οη στον 8έκατο τόμο ησαν συγκεντρωμένα τα μ~ γν~σια ~ τα OCμφίβολΊ)ς γνΊ)σιότητας εργα, κOCτι το όποίο OCνταποκρίνεται στ~ν OCρχαία εκ80ΤΙΚ~ πρακτικ~ OCλλιΧ και το όποίο στ~ ΣυναΥωΥΥ; του ΔιογένΊ) Λαέρτιου το συναντocμε τόσο στον κατOCλογο των εργων του Ξενοφωντα (11 56-57) οσο και σε εκείνον με τα εργα του ΠλOCτωνα (ΠΙ 57-62). 25. Πιθανότατα πρόκειται για εναν 8εύτερο τίτλο του εργου Ήρακλης 6 με!ζων η περ,' ίσχύος του τετOCρτου τόμου. 26. 'Ίσως σχετίζεται με τον όμώνυμο πλατωνικο 8ιOCλογο οπου ό

οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

Μενέξενος ποιρουσιάζετοιι ώς ενοις φιλ6aοξος νέος Ο οπο-ΙΌς επιaιώκει το αρ

χειν, 234a. 'l:l. ΣτΙς προθέσεις του συγγροιφέοι - εν προκειμένω του ΆντισθένΊ), ocν ~ συγγρoιφ~ ~τoιν γν~σιoι - θα ~τoιν ~ κοιτάaειξΊ) οτι Ο Σωκράης

aεν εύθυν6τοιν για την ολέθριοι εξέλιξΊ) του ΆλκιβιάaΊ)' πρβ. κοιΙ Ξενοφών,

'Απομνημονεύματα Ι 1, 12· Ίσοκράης, Βούσιρις 4. 28. 'Eaw ο ΆντισθένΊ)ς άντλεί άπο τ~ σύγχρoν~ του [στoρικ~ προιγμοιτικ6ητοι τ~ν εΙκ6νοι ένος

τυράννου, Ο οποίος άποτελουσε ζωντoιν~ aιάψευσΊ) τΊjς σωκρoιτικΊjς aιaοισκοι

λίοις οτι aΊjθεν είνοιι προτιμ6τερο να είνοιι κοινεΙς θύμοι ποιρα θύΤΊ)ς. Βοισικο

θέμοι του εργου, που πρέπει να είχε κάποιοι ομοι6ΤΊ)ΤΟΙ με τον πλοιτωνικο

Γοργία, ~τoιν ~ άντίθεσΊ) Σωκράη-Άρχέλοιου. Ό Ο. Gigon, Sokrates, σ.

293, πιθοινολογεί οτι άπο οιύτο το εργο, που άφoρμ~ για τη συγγρoιφ~ του 'ίσως να στάθΊ)Κε Ο θάνοιτος του Μοικεa6νοι μονάρχΊ) (399 π.Χ.), θα προέρχοντοιι ορισμένοι άπο τα σωζ6μενοι άνέκaοτοι για τον Άρχέλοιο. 29. Σίλλοι fr. 37· ~ φράσΊ) ύποaΊ)λώνει πέροιν τΊjς πολυγροιφίοις επίσΊ)ς τ~ν ποικιλίοι τΊjς θεμoιτικΊjς. Ή λ. φλέδων άποιντα μ6νο στον ΑΙσχύλο, 'Αγαμέμνων 1195, οπου ~ Κοισσάνaροι άποκρούει τον χοιροικηρισμο του χορου γι' oιύτ~ν (η ψευδ6-

μαντίς ε/μι θυροκ6πος φλέδων;).

50. ΣΟΤΔΑ, στο λ~μμoc 'Άντισθένης'.

Οl5τος [sc. Ά ντισθένης ] συνέγραψε τ6μους 8έκα' πρώτον μαγικ6Υο άφηγεΊται 8ε περ! Ζωροάστρου τινος μάγου, εύρ6ντος την σοφΕαΥ"

τουτο 8έ τινες Άριστοτέλει"οί 8ε 'Ρ68ωνι άνατιθέασιν.

Ό Ά νΤLσθένΊjς εγραψε aέκα τόμους. Ό πρωτος αναφέρεταL

στους μιΧγους1 και μLλιΧεL YLιX κιΧΠΟLOν μιΧγο ZωpOιΧστpΊj που , 'λ Ψ , , ,,' , ,( , "~,~ ανακα υ ε ΤΊj σοφLα' το εργο αυτο ΟΡLσμενω το αΠΟΟLOουν

στόν ΆΡLστοτέλΊj2 όΡLσμένΟL αλλΟL στόν Ρόaωνα.3

1. Ό τίτλος μαγικος aεν περιέχετοιι στον κοιτάλογο του ΔιογένΊ) Λοιέρτιου' πρ6κειτοιι μαλλον για εργο του ΠεΡΙΠΟΙΤΊ)τικου ΆντισθένΊ) άπο τ~ P6ao (20ς οιΙ π.χ.), ο οποίος είχε συγγράψει ενοι εργο με τον τίτλο Διαδοχαι' φιλοσ6-

φων. 2. fr. 32 Rose. 3. Ό G. Bernardy, Suidae Lexicon Graece et Latinae, τ. 1, σ. 487, aιορθώνει 'Ρ6διος.

51. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων και' 80γμάτων συναγωγη ΙΙ 64.

Πάντων μέντοι τών Σωκρατικών 8ιαλ6γων ΠαναΕτιος άληθεΊς ε[ναι

80κεΊ τους Πλάτωνος, Ξενοφώντος, Ά ντισθένους, Α ίσχΕνου.


Ό Παναίτ~oςl ώστόσο εIνα~ τ~ς γνώμΊJς oτ~ OCπ' ολους τους Σωκpατ~κoυς a~αλόγους γν~σιo~ εIνα~ αύτοι του Πλάτωνα, του

Ξενοφώντα, του Άντ~σθένΊJ, του AΙσχίνΊJ.

1. Fowler 49· ό ΠιχνΙΧίτιος ~τιxν Στωικος φιλόσοφος τοϋ 20u ΙΧΙ π.Χ.

52. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' ΧΙ 508c-d.

Και Υαρ Θε6πομπος ό ΧιΌς εν Ti(J κατα της ΠλιΧτωνος 8ιατριβης «τους πολλούς», φησι, «των 8ιαλ6Υων αίιτου άχρε[ους και ψευ8εΊς αν

τις ει5ροι' άλλοτρ[ους 8ε τους πλε[ους, όντας εκ των Άριστ[ππου 8ια

τριβων, εν[ους 8ε κάκ των Ά ντισθένους, πολλους 8ε κάκ του Βρύσω

νος του Ήρακλεώτου».

Γ~ατι και ό Θεόπομπος OCπο τ~ Χίο στ~ν πραγματεία του εναν

τίον τ~ς φ~λoσoφα~ς a~aασκαλίας του ΠλάτωναΙ λέε~ oτ~ «τους πεp~σσότεpoυς OCπο τους a~αλόγους του θdι τους χαρα

κτ~p~ζε κανεις &ΧPΊJστoυς και λαθεμένους o~ πεp~σσότεpo~ εΙνα~ OCλλονων, παpμένo~ OCπο μελέτες του ' Αρίστιππου, όp~σμένo~, πάλ~, OCπο μελέτες του ΆντισθένΊJ, πολλοι OCπο μελέτες του Βρύσωνα του ΉpακλεώΤΊJ».

Είνιχι σημιxντικ~ ιχύτη ~ μιχρτuρίΙΧ του ιXpxιxlou [στορικοϋ Θε6πομποu ιΧπο τη Χίο (μέσιχ του 40u ΙΧΙ π.χ.) ΟΤΙ ό Άντισθένης είχε πριχγμιχτεuτεΊ ~θικα. ζητημιχτιχ σε δοκίμιιχ πο,) εμοιιχζιχν με διιχτριβες - έ:νιχ γριχμμιχτειιχκο είδος, το

όποΊο γενικως θεωρεΊτιχι δημιούργημιχ των έλληνιστικων χρ6νων κιχι πο,) χιχ

ριχκτηρίζετιχι ιΧπο τον ζωντιχνο λ6γο κΙΧι την είίληπτη έπιχειρημιχτολο

γίΙΧ. 1. fr. 279 FHG Ι ρ. 325.

53. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων και' 80Υμάτων συναΥωΥη ΙΙ 61.

Και' των έπτα [sc. 8ιαλ6Υων του Α ισχ[νο υ ] 8ε τους πλε[στους ΠερσαΊ6ς φησι Πασιφωντος εlναι του Έρετρικου, εις τους Αισχ[νου 8ε

κατατάξαι. Άλλα και' των Ά ντισθένους τ6ν τε μικρον κυρον και' τον

Ήρακλέα τον ελάσσω και' Άλκιβιά8ην και τους των αλλων 8ε εσκευώρηται.

54 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚιΝΙΚΟΙ

Kα~ απο τους έπτα ~~αλόγoυς του ΑΙσχίνη ΟΙ ΠEp~σσ6ΤEPO~, λέE~ ό ΠΕρσαιος, 1 EΤνα~ του Πασ~φώντα του ΈpEτp~χ.oυ φ~λoσ6φου,2 εχουν δμως ταξ~νOμηθEΙ με τους ~~αλ6γoυς του ΑΙσχίνη. Άλλα ό ΑΙσχίνης εXE~ αχ.6μη χ.λέΨE~ απο τα εργα του Άν

τισθένη τον μ~χ.pO Κύρο,3 τον Ελάσσονα Ήριχκλi/' χ.α~ τον Άλκιβιάδη5, Επίσης τους ~~αλ6γoυς των Ι:ί.λλων συγγραφέων.

1. fr. 457 SVF Ι ρ. 102· ό ΠερσocιΌς όιπο το Κίτιο (30ς oc1. π.Χ.) ~τocν Στωικος φιλ6σοφος. 2. Μocθψης (Υνώριμος) του MενέoΊjμOυ (339-265 π.χ.)· Β. ΚUΡκος, Ό Μενέδημος καΙ ή Έρετρικη σχολη (1980). 3. Πιθocνως

τocυτ6σΊjμo με το KίJpoς η περι' βασιλείας του κΟιτocλ6γου πolι πocρocοίοει ό

ΔΙOγένΊjς Λocέρτιος νι 16. 4. Τocυτ6σημο, 'ίσως, με το Ήρακλης η Μίδας του ocότου κocτocλ6γου, Ο.π., νι 17. 5. Ό τίτλος μας πocρocπέμπει σε σωκρocτικο Οιόιλογο.

54.ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, Λ6γοι νπ 4 ρ. 209a' 10 ρ. 215c' 11 ρ. 216d-217b.

Εί δ' Ά ντισΘένης ό Σωκρατικος ώσπερ ό Ξενοφων ένια δια των μύΘων άπήγγελε, μήτοι τουτ6 σε εξαπατάτω' και' γαρ μικρον ι5στερον

ύπερ τούτου σοι διηγήσομο!ι. (215c). Ού μην άλλα και Ξενοφων φα[νεται και' Ά ντισΘένης και' Πλάτων προσχρησάμενοι πολλαχου τοις

μύΘοις, ώσΘ' ήμιν πέφηνεν, και' εί μη τψ κυνικψ, φιλοσ6φψ γουν τινι

προσήκειν ή μυΘογραφ[α. (216d-217b). Έπει' και Πλάτωνι πολλα

μεμυΘολ6γηται περl των εν "'f,1Jou πραγμάτων Θεολογουντι και' πρ6 γε τούτου τψ της Καλλι6πης, Ά ντισΘένει δε και' Ξενοφωντι και' αύτψ

Πλάτωνι πραγματευομένοις ήΘικάς τινας ύποΘέσεις ού παρέργως άλλα μετά τινος εμμελε[ας ή των μύΘων εγκαταμέμικται γραφή, ους (σ')

εχρην, εi'περ εβούλου, μψούμενον άντι μεν Ήρακλέους μεταλαμβά

νειν Περσέως η Θησέως τινος γνομα και' τον ΆντισΘένειον τύπον εγ

χαράττειν, άντι' δε της Προδ[κου σκηνοποι[ας άμφι' τοιν άμφοιν τού

τοιν Θεοιν έτέραν όμοίαν είσάγειν είς το Θέατρον.

(209a) K~ αν ό σωχ.ρατιχ.Ος 'Α ντισθένης ελΕγΕ όp~σμένα πράγματα, δπως ό ΞΕνοφών, ~~αμέσOυ των μύθων, τουτο ας μ~

σε ξEγEλάE~' θα σου μ~λήσω λίγο αργ6ΤΕρα γ~' αυτ6. (215c) 'Αλλ' "~ '1" 'Υ ' "Α θ' α χ.α~ ο '::'Ενοφων, οπως γνωp~~oυμE, χ.α~ ο ντισ Ε-

-

Ί


νΎjς χαι. ό Πλάτων μεταχειρίσΤΎjXαν χατα πολλους τρ6πους

τους μύθους, ετσι ωστε για μας εϊναι πια φανερο2 πως άx6μΎj χι OCν το να ΧPΎjσιμOπoιεΤ χανει.ς μύθους οεν προσιοιάζει στον

Κ , ~ 'ζ' \, "λλ' λ' 3 υνιχο, προσισια ει παντως σε χαποιον iIι ο τυπο φι οσοφου.

(216d-217b) Ό Πλάτων λ.χ., l5ταν άναφέρεται στους θεούς,

ΧPΎjσΨOπoιεΤ πoΛU συχνα μύθους για l5σα συμβαίνουν στον ''AOΎj, χαι πριν άπο αύτον ό γιος τΊjς Kαλλι6πΎjς4 χι l5ταν ό ΆντισθένΎjς, ό Ξενοφώντας, ό ιοιος ό Πλάτων πραγματεύονται

όρισμένες ~θιxες θεωρίες, παρεμβάλλουν τους μύθους οχι ώς

χάτι επουσιωοες, άλλα ώς χάτι ταιριαστα ενταγμένο σε l5,τι

λένε. "Αν λοιπον θα 'θελες να ΧPΎjσΨOΠOι~σεις χι εσυ μύθους, θα επρεπε να μιμΎjθεΤς αύτους τους φιλοσ6φους χαι. άντι για

τον ΉpαxλΊj να ΧPΎjσιμOΠOιεις, OCς ποσμε, τοσ Περσέα ~ τοσ

ΘΎjσέα το ονομα χαι να γράφεις χατα τον τρ6πο τοσ Άντισθέ

νΎj·5 χι άντι. για τ~ σxΎJVΙx~ xατάστασΎj που ΧPΎjσΨOΠOίΎjσε ό Πρ60ιχος σχετιχα με αύτους τους 060 θεούς6 θα. επρεπε να. εϊχες παρουσιάσει στο θέατρ6 σου μιαν αλλΎj παρ6μοια.

1. 'Απομνημονεύματα ΙΙ 1, 21-34. 2. Μια αμεση έντύπωση ένος οιπο

τους τελευτοιίους ocνθρώπους που διιiβoισoιν στο πρωτ6τυπο το εργο του Άν

τισθένΊj. 3. "Οπως συνιiγετoιι απο το κείμενο ό 'Ιουλιοινος θεωρεί ()τι τα εργοι του ΆντισθένΊj συνσιν~κoυν με έκείνσι του Πλιiτωνσι κσιι του Ξενοφώντσι

σε ενσιν όρισμένο τύπο φιλοσοφίσις δισιφορετικο απο τον Κυνισμ6. Bιiσει σιύ

του ό F. Sayre, «Antisthenes the Socratic», σ. 82, ocμφισβΊjτεί τον κυνικο χσιρσικτ~ρσι τ'ijς φιλοσοφίσις του ΆντισθένΊj (κσιτα τον Sayre ό Κυνισμος αρχίζει με τον Kριiτη). 4. ΔΊjλσιδ~ ό Όρφέσις. 5. Δεν είνσιι σσιφες ποιες μορφο

λογικες ~ ΙΧλλες Ιδιομορφίες xσιρσικτ~ριζσιν σιύτο τον ιΧντισθένειον τύπον' ~

ανσιφορα ώστ6σο σε σιύτον δείχνει ()τι ό ΆντισθένΊjς είχε ακoλoυθ~σει δικούς

του δρ6μους στ~ XΡΊjσιμOΠOίΊjσΊj του μυθολογικου ύλικου. 6. Τον Πιiνσι κσιι τον Δίσι.

55. [ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΦΑΛΗΡΕΥΣ], Περι' έpμΗVε{ας 249.

Ποιητικον 8ε 8ειν6τητ6ς έστι και το έπι τέλει τιθέναι το 8ειν6τατον

(περιλαμβαν6μενον γαρ έν μέσl;J άμβλύνεται), καθάπερ το 'Α ντισθέ

νους, «σχε80ν γαρ ό8υνήσειεν &ν άνθρωπος έκ φρυγάνων άναστάς»' εί

ΎΧΡ μετασυνθε{η τις ουτως αύτ6, σχε80ν γαρ έκ φρυγάνων άναστας


άνθρωπος (αν> ό8υνήσειε, κιχ!τοι τιxιJτoν είπων oιJ τιxιJτoν έτι νομισθή

σετιχι λέγειν.

T~ν εντύπωση τ~ς τρocχύτητocς τ~ν προξενεΤ κocι το να βocζει κocνεις το πιο τρocχυ προς το τέλος (γιocτι ocv πocρεμβληθεΤ στ~ μέση τ~ς φρocσης, χocνει τ~ν ocιχμηΡ6τητoc του), οπως συμβocίνει στ~ν ακ6λουθη φρocση του Άντισθένη: «Γιocτι σχεSον θα νιώσει

, ιl "θ '" ~ \ θ' " πονο ενocς ocν ρωπος που πocνω σε "ερους ocμνους πocει νoc ση-

κωθεΤ»' ocν SηλocS~ το μετocπλOCσει κocνεις ώς ακολούθως: «γιoc-, '\.',,\ f/ ,Ι θ " θ.... ι ,~ \

τι, σχεοον, ocν ενocς ocν ρωπος πocει νoc σηκω ει πocνω σε "ερους

θocμνους, θα νιώσει π6νο», πocρ' ολο οτι εΙπε το 'CSιo πρocγμoc,

sεν θα Sώσει τ~ν εντύπωση πως λέει το 'CSιo.

56. ΑΡΡΙΑΝΟΣ, Έπικτήτου ΔιιχτριβΙΧι' ΙΙ 17, 35.

«Θέλεις άνιχγνω σοι, ά8ελφέ, κιχι' συ έμο!;» «Θιχυμιχστως, άνθρωπε,

γράφεις»' κιχι' «συ μεγάλως είς τον Ξενοφωντος χιxpιxκτijpΙX», «συ είς

τον Πλάτωνος», «συ είς τον Ά ντισθένους».

Θ 'λ ''1- λ' , - ~ β'ζ 'Ι- ' ", , , « Μ ε εις, ocοε φε, νoc σου οΙOC OC ω ουνocτoc, κι εσυ σ εμενoc;»

'Ε' '1-' , , "ζ "Ε ' " , λ « συ, πocιοι μου, γρocφεις Ec,0Xoc»' κocι« συ εχεις μεγoc η

ίκocν6τητoc να γρocφεις οπως ό Ξενοφώντocς», «Έσυ οπως ό

Π λOCτων» , «Έσυ οπως ό Άντισθένης».

Ό 'Επίκτητος πλά.θει μια φoιντoιστικ~ συνομιλίοι άνά.μεσοι σε (%0 συγγροιφεις

κοιτα τ~ν όποίοι προτείνετοιι να 3ιocβά.σουν ό κocθένοις τους κά.τι άπο το εργο

του για να εΙσπρά.ξει κοιτόπιν τους επocίνους κocι τις φιλοφρον+Ισεις το\) &λλου.

Άπο τη στιχομυθίoc συνά.γετocι ΟΤΙ ό ΆντισθένΊjς θεωρειτο συγγρocφέocς με

πρωτοτυπίoc κοιι ΧOCpOΙΚΤΊjpιστικ~ Ι3ιοτυπίoc.

57. Μ. CORNELIUS FRONTO, Epjstulae 2, 16.

Djodorj tu et AJexjnj verba verbjs Platonjs et Xenophontjs et Antjsthenjs antepoms.

Προτιμας τα λ6γιoc του ΔιοSώρου κocι του Άλεξίνου απο του

Πλocτωνoc κocι του Ξενοφώντoc κocι του Άντισθένη τα λ6γιoc.


58. ΚΑΣΣΙΟΣ ΛΟΓΓΙΝΟΣ, Τέχνη ρητορικη ΙΧ ρ. 559.

Ti{J μεν γαρ Πλάτωνι και' Ti{J Ξενοφωντι, Αίσχ{η; τε και Άντισθένει περιττως διαπεπ6νηται και ικανως ήκρ{βωται [sc. ή τέχνη τής λέ

ξεως].

Ή τέχνΤι του εκφρocζεσθαL ~XEL καλλLεργYjθεΤ με το παραπocνω

XL ~XEL άρκούντως ερευνΤιθεί' άπο τον ΠλOCτωνα κα~ τον Ξενοφώντα, τον ΑΙσχίνΤι xtxt τον ΆνΤLσθένYj.

59. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΥΣ, Περι' του Θουκυδ{δου χαρα

κτηρος 51 ρ. 941.

Προς δε τοJς έπι' τον άρχαϊ:ον β{ον άναφέροντας την Θουκυδ{δου δι&:

λεκτον ώς δη τοις τ6τε άνθρώποις οι)σαν συνήθη, βΡαχJς άπ6χρη μοι λ6γος και' σαφής, ΟΤΙ πολλων γενομένων Άθήνησι κατα τον Πελο

ποννησιακον π6λεμον ρητ6ρων τε και' φΙλοσ6φων ούδει'ς αύτων κέ

χρηται ταύτη TiJ διαλέΚΤ4J, orJe' οι περι Ά νδοκ{δην και' Ά ντιφωντα και' Λυσ{αν ρήτορες orJe' οι περι Κριτ{αν και Άντισθένη και' Ξενοφωντα Σωκρατικο{.

Προς εκεΙνους που άνά.γουν τ~ γλώσσα. του ΘoυκυδΙδ~ στον

άρχα'ίκο βίο κα~ ύποσΤΤιρίζουν δη τ~ν χρφψοποωυσαν ΟΙ α.ν

θρωΠΟL εκεΙνΤις τΎjς επoχΎjς, άρκεΤ, κατ α τ~ γνώμΤι μου, μLα , \!:" 'θ " \ \ ,~ - Π λ

συντομΤι xtxL ",εκα αρΤι απανΤΤισΤι: κατ α ΤΤιν περωοο του ε 0-

ποννYjσLακου πολέμου ύπΎjρχαν στ~ν ' Aθ~να πολλοt ρ~τoρες και φLλ6σοφΟL, κανένας τους ώστ6σο οεν ~XEL ΧΡYjσΨΟΠΟL~σεL αυτ~ τ~ γλώσσα' ουτε ΟΙ ρ~τoρες τΎjς σχoλΎjς του ΆνοοκΙοΤι, του Άνηφώντα, του Λυσία, ουτε XL ΟΙ Σωκραηκοt που πλαLσίωναν τον ΚΡLτία, τον' ΑνΤLσθένYj, τον Ξενοφώντα.

60. ΦΩΤΙΟΣ, Μυρι6βιβλος 101h 9 [OCπο τον ΦΡΥΝΙΧΟ].

είλικρινούς δε και' καθαρού και Άττικού λ6γου καν6νας και' στάθμας /..χι' παράδειγμά φησιν &ριστον Πλάτωνά τε και Δημοσθένην μετα

58 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ K)'NIK()J

του ρητοριχου των έννέα χορου, Θουχυ8[8ην τε χαι' Ξενοφωντα χαι'

Αίσχ[νην τον Αυσαν[ου τον ΣωχρατιΧ6ν, Κριτ[αν τε τον Καλλαί

σχρου χαl Ά ντισθένην μετιχ των γνησ[ων αυτου 8ύο λ6γων, του περl

Κύρου χαι' του περι' Ό8υσσε[ας.

Γνώμονες, κανόνες και ύπόόειγμα αριστου άττικου λόγου, κα

θαρου και χωρις προσμίξεις, εΙναι, λένε, ό Πλάτων, ό Δημο

σθέν'Υ]ς με την όμάόα των εννέα ρψόρων, ό Θουκυόίό'Υ]ς με τον

Ξενοφώντα και τον Αισχίν'Υ] του Λυσανίου, τον Σωκρατικό, ό

Κριτίας του Καλαίσχρου και ό Άντισθέν'Υ]ς με τους δύο γν+Ι

σιους λόγους του: 1 τον Περι Κύρου και τον Περι Όδυσσε[ιΧς.

1. Δεν πρ6κειτσιι για αμψισβήτΎjσΊj τΊjς γνΊjσι6τψσις ολων των εργων του

'AντισθένΊj πλ~ν σιυτων των Μο: του Περι' ΚύροlJ κσιι του Περι' ΌδlJσσε[ας,

αλλα για σιυστΎjp~ δψολογικΤι κpίσΊj του αττικιστΊj ΦΡ'Jνιχοu (20ς σιΙ πΧ.), ά άποΤος επιλέγει σιυηχ τΟι Μο εργσι ώς δποδείγμσιτσι αριστοο; αττικοσ 'Jψοuς

πρβ. Α. Patzer, Antjsthenes der Sokratjker, σ. 106. Ή γενικ6ΤΊjΤσι του opou λ6Υος δεν μας επιτρέπει νΟι σuμπεράνοuμε ότιδήποτε γιΟι ΤΤΙ ooμ~ των ούο

πσιρσιπάνω πεζων εργων τοσ 'AντισθένΊj.

61. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ρητορι;ι-η Γ3. 1407 a 9-12.

Και' ώς Ά ντισθένης Κηφισ680τον τον λεπτον λιβανωτi{Ί εΙχασεν, ότι

άπολλύμενος εύφρα[νει. Πάσας γαρ ταύτας χαl ώς είΧ6νας χαι' ώς

μεταφορας εξεστι λέγειν.

Κι οπως ό Άντισθέν'Υ]ς παρομοίασε τον λεπτοκαμωμένο Κ'Υ]φι

σόόοτο με λιβάνι που προκαλει ευχαρίστφ'Υ] την ωρα που χάνεται. "Ολ' αυτα εΙναι όυνατον να ειπωθουν ώς εικόνες και ώς

μεταφορές.

Πρβ. κσιι 'ApισΤOτέλΊjς, ΠολιτικιΧ Γ. 13. 1284 a 15 r = 'AντισθένΊjς 75].

62. ΑΝΤΙΣΘΕΝΟΥΣ ΑΙΑΣ ~ ΑΙΑΝΤΟΣ ΑΟΓΟΣ

(1) Έβουλ6μην αν τους αύτους ήμιν 8ιχάζειν οίπερ χαι' έν ,οι; πράγμασι παρησαΥ' 018ιx γαρ ότι έμε μεν ε8ει σι ω παν, τούτφ δ' Γ/;"Ξν Χ'}


ηΥ πλέΟΥ λέγΟΥΤΙ· ΥυΥ δε οί μεΥ πιχριχγεΥόμεΥΟΙ τοις εργοις ιχύτοις

απεισΙΥ, ύμεις δε οί ούδεΥ είδότες δικάζετε. Κιχ{τοι πο{ιχ τις αΥ δ{κη

δικιχστώΥ μη είδότωΥ γέΥΟΙΤΟ, κιχι τιχυτιχ δια λόγωΥ; ΤΟ δε πραγμιχ

έγ{γΥετο εργιρ. (2) ΤΟ μεΥ οJΎ σώμιχ του Άχιλλέως έκόμισιχ έγω φέρωΥ, τα δε σπλΙΧ σδε, έπιστάμεΥος στι ού τώΥ σπλωΥ μαλλΟΥ έπεθύ

μουΥ οί Τρώες άλλα του Υεκρου κριχτησιχι. του μεΥ γαρ ε! έκράτησΙΧΥ,

ήκ{σΙΧΥτό τε αΥ το σώμιχ κιχ ι' τα λύτριχ του Έκτορος έκομ{σΙΧΥΤΟ· τα

δε σπλΙΧ τάδε ούκ αΥ άΥέθεσΙΧΥ τοις θεοις άλλ' άπέκρυψΙΧΥ, (3) δεδιότες τόΥδε ΤΟΥ άγΙΧθΟΥ αΥδριχ, ας κιχ ι' πρότεΡΟΥ ίεροσυλήσιχς ιχύτώΥ το

αγιχλμιχ της θεου Υύκτωρ ωσπερ τι κΙΧλΟΥ έργιχσάμεΥος έπεδε{ΚΥυτο

τοις ΆχιχιοΙς. Κάγω μεΥ άξιώ λΙΧβεΙΥ t'v' άποδώτιχι, έπει' χρησθΙΧί γε

ιχύτοις ούκ ιΧΥ τολμήσειε· δειλος γαρ ούδει'ς αΥ έπισήμοις σπλοις χρή

σιχιτο, είδως στι τηΥ δειλίΙΧΥ ιχύτου έκφΙΧίΥει τα σπλΙΧ. (4) ΣχεδΟΥ μεΥ οJΎ έσΤΙΥ αΠΙΧΥΤΙΧ σμοιιχ. οι' τε γαρ διΙΧθέΥτες ΤΟΥ άγώΥΙΧ φάσΚΟΥτες

είΥΙΧΙ βιχσιλεις περι άρετης ΚΡ{ΥεΙΥ έπέτρεψΙΧΥ αλλοις, ο[ τε ούδεΥ είδό

τες δικάσεΙΥ ύπισΧΥεισθε περι dJy ούκ ί'στε. 'Ξγω δε έπ{στιχμιχι τουτο, στι ούδεις ιΧΥ βιχσιλευς ίΚΙΧΥος ωΥ περι' άρετης ΚΡ{ΥεΙΥ έπιτρέψειεΥ αλ

λοις μαλλΟΥ ήπερ άγΙΧθος ιιχτρος διιχγΥώΥΙΧΙ Υοσήμιχτιχ αλλιρ πιχρε{η.

(5) Κιχι' ει μεΥ ijy μοι προς αΥδριχ όμοιόΤΡΟΠΟΥ, ούδ' αΥ ήττασθΙΧ{ μοι διέφερε· ΥυΥ δ' ούκ εσΤΙΥ α διιχφέρει πλέΟΥ έμου κιχι τουδε. Ό μεΥ γαρ

ούκ έσΤΙΥ δ τι αΥ δράσειε φΙΧΥερώς, έγω δε ούδεΥ αΥ λά.θρο/ τολμήσιχι

μι πραξιχι. Κάγω μεΥ ούκ αΥ άYΙXσχo{μΎjY κιχκώς άκούωΥ, ούδε γαρ

κιχκώς πάσχω Υ, α δε καΥ κρεμάμεΥος, ει κερδΙΧ{ΥεΙΥ τι μέλλοι·

(6) 'Όστις γε μιχστιγουΥ πιχρεΙΧε τοις δούλοις κιχι τύπτεΙΥ ξύλοις τα Υώτιχ κιχ ι' πυγμιχις το πρόσωπο Υ, καπειτιχ περιβΙΧλόμεΥος ράκη, της

Υυκτος εΖς το τεϊχος εισδυς τώΥ πολεμ{ωΥ, ίεροσυλήσιχς άπηλθε. Κιχι'

τιχυτιχ όμολογήσει ποιεΙΥ, ίσως δε κιχ ι' πείσει λέγωΥ ως κΙΧλώς πέπριχ

κτιχι. 'Έπειτιχ τώΥ Άχιλλέως δπλωΥ δδε ό μιχστιγ{ιχς κιχι ίερόσυλος

άξιοι κριχτησιχι; (7) 'Ξγω μεΥ οJΎ ύμΙΥ λέγω τοις ούδεΥ ειδόσι κριτιχις κιχι' δικιχστιχις, μη εις τους λόγους σκοπεΙΥ περι' άρετης ΚΡ{ΥΟΥτιχς,

άλλ' εις τα έργιχ μαλλΟΥ. Κιχι' γαρ ό πόλεμος ού λόγιρ κρίΥετιχι άλλ' εργψ ούδ' άΥτιλΈΥεΙΥ έξεστι προς τους πολεμ{ους, άλλ' r) μιχχομέΥους κριχτεΙΥ r) δουλεύεΙΥ σιωπfj. Προς τιχυτιχ άθρειτε κιχι σκοπεΙτε· ως, ει μη δικάσετε κΙΧλώς, γΥώσεσθε δτι ούδεμ{ΙΧΥ εχει λόγος προς εργΟΥ ΖσχύΥ, (8) ούδ' εσΤΙΥ ύμας δ τι λέγωΥ άΥηρ ωφελήσει, εί'σεσθε δε άκριβώς δτι δι' άπορίΙΧΥ εργωΥ πολλοι' κιχι' μιχκροι' λόγοι λέγΟΥΤΙΧΙ. Άλλ' r) λέγετε στι ού ξυΥ{ετε τα λεγόμεΥΙΧ, κιχι' άΥ{στιχσθε, r) δικάζετε όρθώς. Κιχι' τιχυτιχ μ η κpύβδΎjY [φέρετε], άλλcX φΙΧΥερώς, [ΥΙΧ γΥώτε δτι κιχι ΙΧύτοις τοις δικάζουσι δοτέιχ δίκη έστίΥ, αΥ μη δικάσωσΙΥ ορθώς.


καπειτ' ισως Υνώσεσθε ότι ού κριται' των λεΥομένων άλλα δοξασται'

κάθησθε. (9) 'ΕΥω δε διαΥΙΥνώσκειν μεν ύμϊ:ν περ!. έμου και' των

έμων έΠΙτΡέπω, διαδοξάζειν δε απασιν άπαΥορεύω, και' ταυτα περι' άνδρος ος ούχ έκων άλλ' ακων άφϊ:κται είς Τροίαν, και' περι' έμου ος

πρωτος άει κα!. μ6νος κα!. ανευ τείχους τέταΥμιχι.

(1) ΘOC ~θελα νOC μας δΙκαζαν οί 'ia~oι ανθρωπo~ που ·~σαν παρόντες και στOC περ~στατ~κά' γ~ατι ξέρω ί5τ~ τότε θOC μπορουσα , , ,-, 'θ "11-' θ" 'ζ ,

να σ~ωΠΊjσω, ενω ανη ετα αυτος σεν α απoκoμ~ ε τ~πoτε πα-

ραπάνω, αν μ~λoυσε. Τώρα ί5μως έκεινo~ που παραβρέθΊjκαν σε ί5σα εγ~ναν εΤνα~ μακρ~ά, και έσεις, οί όπoιo~ δεν ξέρετε τΙποτα, δικάζετε. πως ί5μως εΤνα~ δυνατον νOC κρΙνουν κρ~τες οί όπoιo~ 11-' 'ζ Κ' 'λ β ζ' , λ' '-" σεν γνωρ~ ουν; α~ μα ~στα ασ~ oμενo~ σε oγ~α, ενω αυτο

που συνέβΊj εγ~νε με πράξε~ς.1 (2) 'Έτσ~, το σωμα του 'Ax~λλέα το εφερα έγω κρατώντας το στOC Xέρ~α, ένω τOC οπλα αύτος

έδω, γνωρΙζοντας οη οί Τ ρωες δεν ~θελαν τόσο τOC οπλα, οσο

το νOC περ~έλθε~ στ~ν κυρ~όΤΊjτά τους ό νεκρός. Γ~ατι αν γΙνον

ταν κύρ~o~ του νεκρου, θOC κακοποιουσαν τα σωμα και θOC έξα-'λ ζ 'λ' ""Ε ' '" λ "11-' , σφα ~ αν τα υτρα γ~α τον κτορα' κα~ τα οπ α αυτα σεν τα

ocφ~έρωσαν στους θεούς, OCλλOC τOC εκρυψαν (3), έπε~δ~ φοβουν-" \ "ξ ,Ι '\.' , (. t..... , , ';' ,

ταν αυτον τον ε οχο ανσρα, ο οποιος κα~ πρωτυτερα ε~xε - νυ-

χτα - κλέΨε~ το αγαλμα τ~ς θεας ocπα τα ίερα και το έπ~δεΙ

κνυε στους 'AXα~oύς, σOCν νOC εΤχε πράξε~ κάη ώραΙο. K~ έγω , ζ .... , " ,tf λ '" ~, , \'

μεν Ίjτω να τα παρω τα οπ α γ~α να τα σωσω π~σω στους φ~-

λους, ένω αύτος τOC θέλε~ γ~oc νOC τOC πoυλ~σε~, μ~oc και δεν θOC

τολμουσε νOC τOC XΡΊjσΨOπoι~σε~' γ~ατι κανένας δε~λOς δεν θOC XΡΊjσΨOΠO~oυσε οπλα ξακουσμένα, ξέροντας οη τOC οπλα κά

νουν νOC φανει ~ δε~λΙα του. (4) ΣxεaΩν ολα λοιπον εΤνα~ oμo~α. Αυτοι δΊjλαδ~ που εσΤΊjσαν τουτο τον δ~καστικoν ocγώνα λέγοντας πως εΤνα~ βασ~λ~άδες ocνάθεσαν σε αλλους νOC κρΙνουν γ~oc

" , ,-" '11- " θ" θ' β 'λ " ΤΊjν αρεΤΊj, κ~ εσε~ς o~ ανωεo~ υποσχεσ ε oτ~ α γα ετε απο-

φασΊj γ~oc πράγματα που δεν τOC γνωρίζετε. Έγω ομως ξέρω - "'ξ β λ' 2~' θ' "θ '''λλ ' τουτο: κανενας α ~oς ασ~ ~ας σεν α ανε ετε σε α ους να

κρίνουν γ~oc τ~ν ocρετ~, οπως κ~ ενας καλΟς γ~ατρας3 δεν θ'

αφψε στ~ν κρίσΊj ένας αλλου νOC κάνε~ μ~ocν Ιατρικ~ δ~άγνωσΊj. (5) K~ αν μεν εΤχα νOC κάνω με κάπo~oν oμo~ό μου, δ~όλoυ δεν

«

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ tiI

θα με πείρα.ζε να ~ΤΤΎjθώ' τώρα. δμως οεν ύπάpχε~ πράγμα. πο''; να O~α.φέpε~ πεp~σσ6τεpo OCπ' δσο O~α.φέpoυμε εγω κ~ εκεΙνος.

Γ~α.τl. εκεινος οεν κάνε~ τίποτε φα.νερά, ενώ εγω οεν θα τολμου-\ '1:' \ , 4 Κ \ ~\ θ\" \ \

σα. να. πρα.ι.,ω τιποτε στα. κρυφα.. α.~ σεν α. α.νεχομουν να. με

κα.κολογουν οuτε κα.1. να μου φέpoντα.~ &σΧΎjμα.,5 ενώ εκεινος θα OCνεχ6τα.ν ocκ6μΎj κα.1. να τον κρεμάσουν, α.ν ~τα.ν να ocπoκoμίσε~

, '~(6) Α' \ \" \ ~ 'λ \ \ κα.πo~o κερσος. υτος που α.φΎjσε τους σου ους να. τον μα.-

στιγώνουν κα.1. να τον βα.p~oχτυπoυν6 με ξύλα. στ~ pάχΎj κα.1. με γpoθ~ες στο πρ6σωπο, κα.1. που επε~τα., φορώντα.ς κoυpέλ~α.,

τρύπωσε νύχτα. στο εχθραο τειχος, σύλΎjσε το [ερο κ~ εξα.φα.νί

σΤΎjκε' κ~ α.ύτα θα τα πα.ρα.ΟεχτεΙ δτ~ τα O~έπpα.ξε, κ~ rσως σας

πεΙσε~ κ~6λα.ς με τα λ6γ~α. του δτ~ κα.λώς εγ~να.ν. Θα 'χε~ επε~τα. "t:" " , θ'λ ' , , (' (' , λ \

την α.ι.,~ωσΎj α.υτος που ε ε~ μα.στιγωμα., α.υτος ο ~εpoσυ ος, να.

, \ "λ - 'Α λλ' (7) Α' λ \ ,,- \" πα.pε~ τα. οπ α. του χ~ εα.; εω o~πoν σ εσα.ς τους α.ν~-

~ \ \ ~ \ \ \ '1: 'ζ \ λ' " σεους κp~τες κα.~ σ~κα.στες να. μΎjν ει.,ετα. ετε τα. oγ~α., οτα.ν

, \ \ , \ 'λλ' λ' \ '1:' Γ \ , κp~νετε γ~α. ΤΎjν α.pεΤΎj α. α., κα. υτερα., τ~ς πpα.ι.,ε~ς. ~α.τ~ κ~ ο

π6λεμος οεν κpΙνετα.~ στα λ6γ~α. ocλλOC στ~ν πpάξΎj' κ~ οuτε είνα.~ , , , 'ζ \ \, θ \ \, λ' 7

σωστο να. α.ντιμετωπ~ ε~ κα.νε~ς τους εχ ρους με α.ντι ογους

OCλλOC ~ θα τους πoλεμ~σε~ κα.1. θα τους ν~κ~σε~ ~ θα ζ~σε~ ώς οουλος στη σ~ωπ~. Προσέξτε τα. α.ύτα κα.1. σκεφθειτε: α.ν οεν

κρΙνετε σωστά, θα O~α.π~στώσετε επε~τα. δτι ό λ6γος εlνα.~ εντε

λώς OCνΙσχυρος OCπένα.ντ~ στ~ν πpάξΎj,8 (8) κ~ δτ~ οεν είνα.~ Ουνα.τον να σας ώφελ~σε~ ενα.ς &νθρωπος λέγοντα.ς λ6γ~α., κα.1. θα OCντ~λΎjφθειτε πoΛU κα.λά, δτ~ πολλα κα.ι μεγάλα. λ6γ~α. λέγoντα.~

OCπο ocν~κα.ν6ΤΎjΤα. γ~α πpάξε~ς. Έπομένως, ~ πέστε δτι οεν κα.τα.λα.βα.Ινετε δσα. λέγoντα.~ κα.ι σΎjκωθειτε να φύγετε, ~ o~κάστε

σωστά. Κα.1. τουτο oχ~ στα κρυφα OCλλα φα.νερά, γ~α να ν~ώσετε δτι κ~ α.ύτοl. που o~κάζoυν πpέπε~ να λογοοοτουν, α.ν οεν o~κάσουν σωστά! ''Ισως τ6τε να OCντ~λΎjφθειτε δτ~ οεν κάθεσθε εκει

(' 'fl λ' 'λλ' ( " θ \ ~ , ως κp~τες οσων εγoντα.~ α. α. ως α.ν pωπo~ που σ~α.μopφωνoυν

, 9 (9) 'Ε \ ...., Ι , , " " , γνωμΎj. γω σα.ς επ~τpεπω να. κp~νετε εμενα. κα.~ τις πρα.-

1: 'λλ' , ι " " " ι.,ε~ς μου, α. α. α.πα.γορευω στους πα.ντες να. κα.νουν ε~κα.σ~ες,

κα.1. μάλ~στα. γ~α ενα.ν &νθρωπο που οεν ~λθε με τ~ θέλφ~ του \ Τ Ι " " ,Ι " θ' σΤΎjν po~α., κα.~ γ~α. μενα. που πα.ντοτε ΠΎjγα.~νω σΤΎj εσΎj μου

πρώτος, μ6νος κα.1. χωρl.ς προστα.τευταΟ τεΙχος.

62 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΎ'ΝΙΚΟΙ

ΟΙ 060 επιοεικτικοι λόγοι με τον τίτλο Α(ας η Α(αντος λ6γος και 'Οδυσσευς η 'Οδυσσέως λ6γος ιΧποτελουν τα εκτενέστερα ιΧπο τα σωζόμενα κείμενα που

ιΧποοίοονται στον Άντισθένη, και κατα πOCσα πιθανότητα είναι γνήσια' ώς

τέτοια τα ιΧναγνωρίζουν όρισμένοι σημαντικοι ερευνΤιτες της κυνικης φιλοσο

φίας (R. Hoistad, F.D. Caizzi, Α. Patzer)' βλ. σχετικα τΥι οιεξοοικΥι ΣημείωσΤι uπ' ιΧριθ. 26 στον G. Giannantoni, SR, σ. 231-7. Σ6μφωνα με τΥιν επικρατέστερη αποψη οεν πρόκειται ιΧπλως για uποοειγματικες ρητορικες ιΧσκήσεις,

οπως παλαιότερα πιστευόταν: Τιοη ό F. Blass, Die attische Beredsamkeit, τ. 2 σ. 339, είχε προσέξει το κάπως «μεγαλ6τερο οιαλεκτικο ενοιαφέρον» που παρουσιάζουν, ενω ό R. Hoistad, «Was Antisthenes an Allegorist?», σ. 23, ιΧφου κι αυτος επισημαίνει οτι πρόκειται «για κάτι περισσότερο ιΧπο καθα

ρως ρητορικες ιΧσκήσεις», uποστηρίζει ΟΤΙ εοω ό Άντισθένης προσπαθεϊ μέ

σα ιΧπο τΥι μορφΥι του Όουσσέα να προβάλει όρισμένες κυνικες ιΧρετές πρβ.

και Cynic Hero and Cynic King, σ. 94 κ.έ. Παραπλήσια είναι και +ι &ποΨτι του Α. Patzer, Antisthenes, σ. 213, που uποστηρίζει οτι στόχος του Άντισθένη εΙναι να εκθέσει uπο οιττό, ρητορικό-ηθικό, πρίσμα θεωΡΎ)τικες θέσεις του

για τον ιΧνθρώπινο χαρακτήρα. Θεματικο uπόβαθρο και των 060 λόγων είναι ή περίφΎ)μΎ) οπλων κρ{σις, ή γνωστΥι ιΧπο τΥιν 'Οδύσσεια λ 541-567 οιαμάχη σχετικα με το ποιός θα επαιρνε τα οπλα του νεκρου Άχιλλέα, της όποίας τις

ΠΎ)γες εχει ερευνήσει ό C. Robert, Die griechische Heldensage' πρβ. και Α. Patzer, δ.π., σ. 199, σΎ)μ. 85. Άπο τις οιαφορετικες εκοοχες του μ6θου σχετικα με τις συνθηκες οιεξαγωγης αυτΊjς της φανταστικης δ{κης ό ΆντισθένΎ)ς επι

λέγει αυτΥιν σ6μφωνα με τΥιν όποία ό Αίας καΙ ό Όουσσευς προβάλλουν τΥιν

ιΧξίωσή τους για τΥιν κατοχΥι ~ν θε'ίκων οπλων σε ~να οικαστήριο ιΧπο

Άχαιους Τιρωες. Παρα τΥι μορφολογικΥι αυσηρόητα του πλαισίου ό Άντι

σθένΎ)ς χειρίζεται το θέμα με ιΧρκετΥι ελευθερία ωστε τελικα μέσα ιΧπο αυτους

τους 060 λ6γους να ιΧναΟ6εται μια νέα προβλΎ)ματική: αυτΥι της ενΤIΧσTις ιΧνάμεσα στους ιΧνθρώπινους τ6πους του είλικρινους και εντιμου Α"ίαντα και του

πολυμήχανου ΌΟυσσέα. 'Υπάρχουν εν προκειμένω χαρακηριστικες όμοιό

τητες με τον Φιλοκτ!;τη του Σοφοκλη, ενω ιΧπο uφολογικYj αΠΟψΎ) αυτα τα

060 κείμενα του 'Α ντισθένΎ) παρουσιάζουν όμοιότητα και με το 'Ελένης έγ

κώμιον και τΥιν Ύπερ Παλαμήδους άπολογ{α του Γοργία τέτοια ωστε όρι

σμένοι να uποθέσοuν ΟΤΙ εχουν γραφεϊ κατα τΥι οιάρκεια της μαθητείας του

ΆντισθένΎ) στον Γοργία' αλλοι πάλι έρεuνΎ)τες(R. Hoistad, «vVas Antisthenes an Allegorist?», σ. 23), uποθέτουν οτι εοω ό ΆντισθένΎ)ς συνειοητα ιΧνταγωνίζεται τον παλαιο Μσκαλό του. 'Όπως ομως σΎ)μειώνει ή F.D. Caizzi, Antisthenis Fragmenta σ. 89, είναι Ο6σκολο να προσοιοριστεϊ ό χρόνος της συγγραφης των 060 λόγων, τον όποϊο πάντως ό Α. Patzer, ο.π., σ. 215, τον τοποθετεϊ κατα προσέγγισΎ) λίγο μετα το 400 π.χ., ΟΎ)λαοΥι σε μια έποχΥι που ή ηθικΥι φιλοσοφία του Άντισθένη θα είχε - στΙς γενικές, τουλocχιστον, γραμ

μές ης - ΤιΟΎ) οιαμορφωθεϊ, ένι'jJ ό R. Η oistad , ο.π., «οχι πολυ μετα το 411 π.Χ.», ετος κατα το όποϊο ό Σοφοκλης οίοαξε τον Φιλοκτήτη και ό 'Αντι-

-


σθένΎjς εΙχε μπει στον κ6κλο του Σωκp:χ.ΤΎj. Ό F. Blass, Die attische Beredsamkeit, τ. 1, σ. 71 κ.έ., &ποοίοει τ~ οι:χ.σωση του Αίαντα κοιι του 'Οδυσσέως σε

κ:χ.ποιον &γνωστο ρήτοροι των βυζοιντινων χρ6νων, ό όποιος τους συμπεριέλοι

βε σε ~νoι &νθολ6γι6 του με κείμενοι &ττικων ρητ6ρων για να το χρησιμο

ποιήσει για οιοοικτικους σκοπους. ΟΙ 060 λ6γοι εχουν &νοιλυθει &πο τον H.J. I~ulolfs, De Antisthenis studiis rhetoricis (1900) κοιι τον Α. Bachmann, Aias et U1ixes decJamationes κλπ. (1911)' επίσΎjς &πο τον F. I31ass, δ.π., τ. 2, σ.

337 -44. Θα περιοριστουμε εοω κυρίως στ~ν επισήμοινση κυνικων στοιχείων 7α όπο"ία εχουν εντοπιστεί άπο τΎjν ερευνα. σε αυΤΟIJζ ΤΟ1Jζ ouo λ6Υους τοϋ Άντισθένη, κοιθως κοιι στα νοημοιτικα ποιρ:χ.λληλοι με γνωμες του που &ποιν

τουν στα. σωζ6μενοι Οι.ποσπ:χ.σμοιτοι. 1. Σχετικα με τ~ν &ντίθεση λ6γου-εργου βλ. Γοργίοις, τπερ Παλαμήδους άΠΟλογ[α 34: ύμας δε χρη μη τοις λ6-γοις μαλλον Ύ} τοις εργοις προσέχειν τον νουν. 2. Ή F.D. Caizzi. δ.π. σ. 90 σημειώνει δτι Τι εκφροιση (βασιλευς ι'κανος) θυμίζει τ~ συζήτηση για τ~ν

επoιγγελμoιτικ~ κoιτoιλληλ6ΤΎjΤOΙ του &ρχοντοι στους σωκροιτικους κοιι σοφι

στικους κ6κλους πρβ. Πλ:χ.των, Πρωταγ6ρας 322c' Ξενοφων, 'Απομνημονεύματα ΙΙ 11· Ίσοκρόιης, Έλένη 38. 3. Συχνες εΙνοιι στον Ά ντισθένη οΙ συγκρίσεις με γιοιτρ06ς. 4. Ή &π:χ.νΤΎjσΎj του Όουσσέοι, στον έπ6μενο επιοεικτικο λ6γο §10, θα &ποσοιψηνίσει τα. πρOCγμοιτοι. 5. Πρβ. δσοι φέρετοιι

να. εΙπε ό ' AντισθένΎjς, δτοιν ακουσε δτι ό Πλocτων τον κοικολογουσε, Διογένης Λοιέρτιος νι 3. 6. Το «τυπικα. &ντισθενικ6» μοτίβο του π6νου κοιτα. τ~ν F.D. Caizzi, δ.π., σ. 90. 7. Θυμίζει εκ πρώτης οψεως τ+, γνωστ+, &μφισβήτησΎj &πο τον ΆντισθένΎj, τ~ς ουνατ6τητας του άνηλέγεΙΥ' βλ. Άντισθένης 182 χ.έ. 8. Σχεοόν με τα. 'ίO~oc λόγια. ό ΆντισθένΎjζ τον (ζει 5τι +ι &.ρετ+Ι συν(στoc-:-ocι σε

πρ&!;εις κι δτι τα λ6για εΙνοιι περιττ&, ΔΙOγένΎjς Λοιέρτιος νι 11 [= Άντισθένης 160 J. 9. 'Όπως και ποιραπ&νω δ Α'ίοις επικοιλειται την &ντίθεσΎj δοξχζειν-ΥΙ

γνώσκειν, ενοι θέμοι στο όποιο δ Άντισθένης εΙχε &φιερώσει τ+, συγγραφή του

ΠερΙ δ6ξης και' έπιστήμης.

63. ΑΝΤΙΣΘΕΝΟΥΣ ΟΔ Υ'ΣΣΕΥ'Σ 'Ή ΠΕΡΙ ΟΔ Υ'ΣΣΕΩΣ

(1) OιJ προς σέ μοι μ6νον ό λ6γος, δι' όΎ ιΧνέσΠ)ν, ιΧλλα: χα ι' προς τους άλλους απαντας πλείω γαρ ιΧγαθα πεπο{ηχα το στΡατ6πεδον έγω r; ύμεις απαντες. Και' ταυτα χα ι' ζωντος αν ελεγον Άχιλλέως, χαι' νυν

τεθνεωτος λέγω προς ύμας. Ύμεις μεν γαρ oιJδεμίαν άλλην μάχην μεμάχησθε, ην ούχι' χαι έγω μεθ' ύμωψ έμοι' δε των ιδίων χινδύνων ούδει'ς ύμων ούδεν ξύνοιδε. (2) Καίτοι έν μεν ταις χοιναις μάχαις, 015-δε ει χαλως ιΧγωνίζοισθε, πλέον έγίγνετο ούδέν' εν δε τοις έμοις χινδύνοις, ους έγω μ6νος έχινδύνευον, ει μεν χατορθώσαψι, απαντα ύμιν έπετελειτο, ιΖίν ενεχα δευρο ά,φίγμεθα, ει δ' έσφάλψ, έμου αν ένος ιΧν-

I;Ί οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

δρος έστέρησθε. ου γαρ ΕΎα μαχοίμεθα τοίς Τρωσι' δευρ' άφίγμεθα,

άλλ' ί'να τJ?ν τε Έλένην άπολάβοιμεν και' την Τροίαν ελοιμεν. (3) Ταυτα δ' έν τοίς έμοίς κινδύνοις ένην απαντα. 'Όπου γαρ ην κεχρημένον άνάλωτον ε[ναι τJ?ν Τροίαν, εί μη πρότερον το αγαλμα της θεου λάβοιμεν το κλαπεν παρ' ήμων, τις έστιν ό κομίσας δευρο το

αγαλμα αλλος r} έγώ; 'Όν σύ γε ιεροσυλίας κρίνεις. Συ γαρ ουδεν 0[σθα, δστις τον ανδρα τον άνασώσαντα το αγαλμα της θεου, άλλ' ου τον ύφελ6μενον παρ' ήμων Άλέξανδρον, άποκαλείς Ιερ6συλον.

(4) Και τJ?ν Τροίαν μεν άλωναι απαντες ε6χεσθε, έμε δε τον έξευρ6ντα δπως εσται τουτο άποκαλείς ιερ6συλον; Καίτοι είπερ καλ6ν γε ην

έλείν το 'Ίλιον, καλον και' το εύρείν το τούτου αίτιον. Και' οι μεν αλλοι

χάριν εχουσι, συ δε και' όνειδίζεις έμοί' ύπο γαρ άμαθίας (;)ν εl5 πέ

πονθας ουδεν οΊσθα. (5) Κάγω μεν ουκ όνειδίζω σοι την άμαθίαν

- ακων γαρ αυτο και συ και' (Οι> αλλοι πεπ6νθασιν απαντες - άλλ'

δτι δια τα όνείδη τα έμα σιρζ6μενος ουχ 0!6ς τε ε[ πείθεσθαι, άλλα

καΙ προσαπειλείς ώς κακον δράσων τι τούσδε, έιΧν έμοι' τα δπλα ψη

φίσωνται. Και πολλάκις γε άπειλήσεις και' πολλά, πρι'ν και' σμικρ6ν τι

έργάσασθαι' άλλ' είπερ έκ των είκ6των τι χρη τεκμαίρεσθαι, ύπο της κακης όργης οίομαί σε κακ6ν τι σαυτον έργάσεσθαι. (6) Και' έμοι'

μέν, δτι τους πολεμίους λάθρ'f κακως έποίησα, δειλίαν όνειδ!ζεις συ

δε δτι φανερως έμ6χθεις και' μάτην ηλίθιος ησθα. ('Ή> δτι μετα πάν

των τουτο εδρασας, οίει' βε;"τ!ων ε[ναι; 'Έπειτα περι' άρετης προς έμε

λέγεις; 'Ός πρωτον μεν ουκ ο[σθα ούδ' δπως εδει μάχεσθαι, άλλ'

ωσπερ i5ς αγριος όργ,η φερόμενος τάχ' αν ποτε άποκτενείς σεαυτον

xaxi{J περιπεσων -ri{J (ξ!φει>. ουκ οΊσθα δτι τον ανδρα τον άγαθον 06θ' ύφ' αύτου χρη 06θ' ύφ' έτα!ρου 06θ' ύπο των πολεμ!ων κακον ουδ'

ότιουν πάσχειν; (7) Συ δε ωσπερ οι παίδες χαίρεις, δτι σέ φασιν οί'δε άνδρείον ε[ναι' έγω δε δειλ6τατ6ν γε άπάντων τε και' δεδιότα τον θά

νατον μάλιστα' δστις γε πρωτον δπλα εχεις αρρηκτα και' ατΡωτα, δι' απερ σέ φασιν ατΡωτον ε[ναι. Κα!τοι τ! αν δράσεις, εΙ' τις σοΙ των πο

λεμ!ων τοιαυτα δπλα εχων προσέλθοι; ~H που καλ6ν τι και θαυμα

στον αν είη, εί μηδέτερος ύμων μηδεν δρασαι δύναιτο. 'Έπειτα οίει τι διαφέρει ν τοιαυτα δπλα εχειν r) έντος τείχους καθησθαι; Και σοι μ6-νιρ δη τείΧος ουκ εστιν, ώς συ φnς μ6νος μεν oi5v σύ γε έπταβ6ειον περιέρχ,η τείΧος προβαλλ6μενος έαυτου· (8) 'Εγω δε αοπλος ου προς τα τε!χη των πολεμ!ων άλλ' είς αυτα είσέρχομαι τα τείχη, και' των

πολεμίων τους προφύλακας έγρηγορ6τας αυτοίς δπλοισιν αίρω, καΙ

είμι' στΡατηγος και' φύλαξ και' σου και' των αλλων άπάντων, και' ο[δα , " θ/\' \ \, ..., λ ι " ι ,ι, ι

τα τ εν ααε και τα εν τοις πο εμιοις, ουχι πεμπων κατασκεψομενον


άλλον, άλλ' αύτός, ωσπερ οΙ' κυβερνηται η7ν νύκτα και' την ήμέραν σκοπουσιν σπως σώσουσι τους ναύτας, ουτω δε και εΥωΥε και' σε και'

τους άλλους απαντας σ4;ζω. (9) Ούδ' εστιν σντινα κ{νδυνον εφυΥον :χΙσχρον ήΥησάμενος, εν Ψ μέλλοιμι τους πολεμ{ους κακόν τι δράσειν

ούδ' εΙ μεν όψεσθαί μέ τινες εμελλον, Υλιχόμενος αν του δοκειν ετόλ

μων- άλλ' είτε δουλος είτε πτωχος και μασΤΙΥ{ας ων μέλλοιμι τους

πολεμ{ους κακόν τι δράσει ν, επεχε{ρουν αν, και' εΙ μηδει'ς όρώη. Ού

Υοφ δοκείν ό πόλεμος άλΜ δριiν άει' και' εν ήμέp~ και' εν νυκτι' φιλει

τι. Ούδε σπλα εστ{ μοι τεταΥμένα, εν ο[ς προκαλουμαι τους πολε

μίους μάχεσθαι, άλλ' σντινα εθέλει τις τρόπον, και' προς ένα και' προς

πολλους έτοιμός εΙμ' άεΙ (10) Ούδ' ήν{κα κάμνω μαχόμενος, ωσπερ σύ, τα σπλα έτέροις παραδ{δωμι, άλλ' όπόταν άναπαύωνται ο[ πολέ

μιοι, τότε αύτοίς της νυκτος επιτtθεμαι, εχων τοιαυτα σπλα α εκε{

νους βλάψει μάλιστα. Και ούδε νυξ πώποτέ με άφεtλετo, ωσπερ σε

πολλάκις μαχόμενον άσμενον πέπαυκεν- άλλ' ήν{κα αν ρέΥχης σu, τη

νικαυτα εΥω σ4;ζω σε, και' τους πολεμ{ους άει κακόν τι ποιω, εχων

τα δουλοπρεπη ταυτα σπλα και' τα ράκη και' τας μάσΤΙΥας, δι' ας συ

άσφαλως καθεύδεις. (11) Συ δ' στι φέρων εκόμισας τον νεκρόν, άνδρείος οίει ε[ναι; "Ον ε! μη ήδύνω φέρειν, δύο άνδρες αν εφερέτψ, κα

πειτα κάκείνοι περι' άρετης ισως αν ήμίν ήμφισβήτουν. Κάμοι' μεν ό

αύτος αν προς αύτους ήν λόΥος συ δε τι' αν έλεΥες άμφισβητων προς αύτούς; 'Ή δυοίν μεν ούκ αν φροντ{σαις, ένος δ' αν αΙσχύνοιο όμολο

Υων δειλότερος εΊναι; (12) Ούκ οΊσθ' στι ού του νεκρου τοις Τρωσιν άλΜ των σπλων εμελεν σπως λάβοιεν; Τον μεν Υαρ άποδώσειν εμελ

λον, τα δε σπλα άναθήσειν είς τα [ερα τοις θεοίς. τους Υαρ νεκρους ού

τοις ούκ άναφουμένοις αΙσχρόν, άλλα τοις μη άποδιδουσι θάπτειν. Σι)

μεν οΟν τα έτοιμα εκόμισας εΥω δε τα όνειδιζόμενα άφειλόμψ εκείνους.

(13) Φθόνον δε και' άμαθ{αν νοσείς, κακων εναντιώτατα αύτοίς και' ό μέν σε επιθυμείν ποιεί των καλων, ή δε άποτρέπει. 'Ανθρώπινον μεν οΟν τι πέπονθας διότι Υαρ lσχυρός, οίει και άνδρειος εΊναι, και' ούκ οΊσθα στι σοφ{α περι πόλεμον και' άνδρε{α ού ταύτόν εστι ίσχυσαι, άμαθ{α δε κακον μέΥιστον τοίς εχουσιν. (14) ΟΊμαι δέ, αν ποτέ τις άρα σοφος ποιητης περι άρετης Υένηται, εμε μεν ποιήσει πολύτλαντα και πολύμητιν και' πολυμήχανον και πτολ{πορθον και μόνον την Τρο{αν έλόντα, σέ δέ, ώς εΥψμαι, την φύσιν άπεικάζων τοίς τε νωθέσιν σνοις και' βουσι' τοίς φορβάσιν, άλλοις παρέχουσι δεσμεύει ν και' ,... / r ι

~ευyνυναι αυτους.

5. Οί :4ρχαίσι Κυνικοί


(1) Δεν απευθύνεται μ6νο σ' έσένα ό λ6γος που σΊjκώθΊjX.α να πω αλλα καΙ σ' ολους τους αλλους γιατι ~χω κάνει περισσ6τε

ρα καλιΧ στο στράτευμα έγω απ' οσα ολοι έσεΙς. Κι αύτα τα

λόγια θα τα ~λεγα καΙ αν ζουσε ό Άχιλλέας, και τώρα πάλι,

που ~χει πεθάνει, τα λέω σε σας. Γιατι έσεις όεν ~χετε όώσει "'λλ' ,\" ,Ι ~, "ζ' καμιαν α Ίj μαΧΊj που να μΊj ΤΊjν εχω σωσει κι εγω μα ι σας

για τα όιχά μου ώστ6σο παράτολμα έγχεφ~ματα κανένας σας

όέν ξέρει τΙποτα. (2) Κι ομως, στις μάχες που όώσαμε μαζΙ, " " λ' λ' <1<' θ' 'β , αΚOμΊj κι αν πο εμουσατε κα α, σεν α γαινε τιποτε παρα-

πάνω, με τα όικά μου ομως παράτολμα έγχεφ~ματα, στα όποια ριχν6μουν μ6νος μου,l θα κατορθώνονταν, αν πετύχαινα, ολ' αύτα για τα όποια ~χoυμε ~λθει στ~ν Τ ροΙα, ένω, αν απο

τύγχανα, άπλως θα χάνατε έμένα - ολο κι ολο ~ναν ανθρωπο.

Γιατι όεν ~χoυμε ~λθει έόω για να πoλεμ~σoυμε τους τρωες 'λλ' , " "'Ελ' " 'ψ , α α για να παρουμε πισω ΤΊjν ενΊj και να κυριε ουμε ΤΊjν

ΤροΙα. (3) Αύτα ομως ολα ύπ-ηρχαν μέσα στα έγχεφ~ματά μου. Γιατι ύπ-ηρχε ΧPΊjσμOς οτι ~ ΤροΙα όεν κυριεύεται, αν πpOΊjγOυμένως όεν πάρουμε πΙσω το αγαλμα της θεας που μας

το 'κλεψαν - καΙ ποιος αλλος παρα έγω εΙναι αύτος που ~φεpε

έόω το αγαλμα; Και τοι..ι ανθρωπο αύτον έσυ τον καΤΊjγOpεις για LεροσυλΙα. ΤΙποτα όεν ξέρεις έσύ, ό όποιος χαpαΚΤΊjpΙζεις

LεΡ6συλο τον ανθρωπο που ξανάφερε το αγαλμα τ-ης θεας κι οχι

τον Άλέξανόρο που μας το εΙχε πάρει κρυφά. (4) Κι ένω ολοι σας ευχεσθε να κυριευθει ~ ΤροΙα, σηγματΙζεις ώς LεΡ6συλον

έμένα, ό όποιος βρ-ηκα με ποιον τρ6πο θα γΙνει αύτ6; 'Αλλα αν

~ταν ώραιο πράγμα να κυριευθει ~ Τ ροΙα, έξΙσου ώραιο εΙναι να βρεθει και πως θα γΙνει αύτ6. Κι ένω OL αλλοι με εύγνωμο-

ιν , , , λ 'ζ 'λ " , ,,' ~'t:" νουν, εσυ με Χ ευα εις κιο ας γιατι απο ΤΊjν αγνοια, σεν ι.,ερεις

τΙποτα για το καλΟ που σου 'χει γΙνει. (5) Κι οσο για μένα, όεν , , ",' \ 'θ'λ' β , σε κατακρινω για ΤΊjν αγνοια - χωρις ΤΊj ε ΊjσΊj σου συμ αι-

νει αύτ6, και σε σένα και στους αλλους - σε κατακρΙνω ομως

που όεν μπορεις να παραόεχτεις οη ~χεις σωθει με τ~ όιx~ μου κσιτσιισχύνΊj, κσιι που απειλεις κι απο πάνω οη θα κάνεις κσικο

σ' σιύτους τους ανθρώπους, αν αποφασΙσουν με τ~ν ψ-ηφο τους

ΟΤΙ τα οπλσι πρέπει να όοθουν σ' έμένσι. Θα απειλ~σεις πολλε::

-


φορες κlΧι πολλα πpάγμlΧτlΧ προτου κάνε~ς εστω το πlΧplΧμ~κpό. "Αν πάντως πpέπε~ να συμπεράνω με βάσΊJ το τί εlνlΧ~ π~θlΧνό,

'ζ fl '" ι θ' t:' ι " ,'~ νoμ~ ω οτι με το μlΧν~lΧσμlΧ σου ΙΧ πpoι.,ενΊJσε~ς κlΧκO στον ωια

, , '(6) Κ ' λ 'ζ '" 110 λ' , 110' σου τον εlΧυτO. IΧ~ κlΧτlΧ oγ~ ε~ς σ εμενlΧ oε~ ~IΧ, επε~OΊJ

εκlΧνlΧ κlΧκO στους εχθρους στα κρυφά' εσυ ώστόσο ~σoυν άνόψος, γ~lΧτι του κάκου πάσx~ζες μπροστα σε δλους. 'Ή μή

πως φlΧντάζεσlΧ~ πως εlσlΧ~ π~o αξ~oς επε~a~ το εκlΧνες ιχυτο

μlΧζι με δλους τους αλλους; Κιχι μ~λας επε~τlΧ σ' εμένlΧ γ~α άρε-, 'Ε' ,- - 1Io'~' - θ" 'λ ΤΊJ; συ που πpωτlΧ-πpωτlΧ οεν ι.,εpε~ς πως ΙΧ πρεπε νlΧ πο ε-

μάε~ κlΧνείς, άλλα που όpμώντlΧς μlΧν~lΧσμένlΧ σαν άγp~oγoύpoυ

ν02 θα σκοτωθεις κlΧμ~α φορα μόνος σου με κlΧκO τρόπο, πέφΤOντlΧς επάνω στο σΠlΧθί σου. Δεν ξέpε~ς δτι ό αξιας ανaΡlχς

τίπoτlΧ aεν μπορει να πάθε~, ουτε άπο τον έιχυτό του, ουτε άπο "λ """ θ' 3 (7) Κ " , το φ~ ο του, ουτε lχπο τους εχ ρους του; ~ εσυ XαιpεσlΧ~

σαν τα πιχ~a~ά, επε~a~ τoυτo~ εaω σε λένε γεννlΧιO' εγώ, άντίθε

ΤIΧ, λέω πως εlσlΧ~ ό π~o aε~λΟς άπ' δλους κ~ ιχυτος που φOβατlΧ~

πεp~σσότεpo το θάνlΧτo. Κιχτ' άρχας εxε~ς δπλlΧ αθplΧυστlΧ κlΧι

!lτρωτιχ, XάpΊJ στα όπoιlΧ, λένε, εlνlΧ~ άaύνιχτο να τplΧυμlΧτ~

στεΙς. τι θα 'κlΧνες δμως, αν όρμουσε επάνω σου κάπo~oς άπο

τους εχθρους κplΧτώντlΧς τέτO~1Χ δπλlΧ; 'Aλήθε~lΧ, ομορφο πρά

γμlΧ θά 'τlΧν κlΧι θlΧυμάσ~O, αν κlΧνένlΧς άπο τους aυό σlΧς aεν - " , , Κ " 'λ 'ζ '110 μπορουσε νlΧ κlΧνε~ Τ~ΠOΤIΧ. ~ επε~τlΧ, πlΧ ~, νoμ~ ε~ς πως O~IΧ-

φέpε~ σε κάτι το να εxε~ κlΧνεις τέτO~1Χ δπλlΧ άπο το να κάθετlΧ~ πpoστlΧτευμένoς μέσlΧ σ' ενlΧ τειχος; K~ δπως λές, μόνον εσυ ~,,' rl .... " λ ' ι "Ι , οεν εxε~ς ενlΧ τε~xoς ε, o~πoν: μονον εσυ πεp~φεpεσlΧ~ κplΧτων-

τlΧς μπροστά σου ενlΧ τειχος άπο εφτα aέΡμlχτlχ βοa~ου.

(8) Ένω εγώ, ox~ μόνο προχωρω αοπλος προς τα τείXΊJ των , θ - , λλ' , """ , λλ β' , εχ ρων ΙΧ ΙΧ πεpνlΧω μεσ lΧπΟ lΧυτlΧ κlΧ~ συ ιχμ ιχνω τους

αγρυπνους φρουρους με τα δπλlΧ τους, κ~ εlμlΧ~ συνάμlΧ άpXΊJγος κlΧι φρουρός, κlΧι a~κός σου κlΧι δλων των αλλων, κlΧι ξέρω

, β' '110- " "θ'" 'λ ' τ~ συμ lΧ~νε~ εοω κlΧ~ τι στους εχ ρους, ox~ στε νOντlΧς ΚIΧΠO~Oν

αλλ ο γ~α να κlΧτlΧσΚOπεύσε~, άλλα ΠΊJγlΧίνOντlΧς ό 'ίa~ος, σαν τους κlχρlΧβοκύΡΊJaες που προσέχουν νύxτlΧ-μέplΧ πως να a~lΧcpuλάξουν τους νlΧυτες, 4 ετσ~ κ~ εγω φυλάω κlχι εσένlΧνε κlχι τους !lλλους δλους. (9) Δεν {ιπάpxε~ επ~κίνaυνο εγXείpΊJμlΧ με το


όποιο θα μποροUσα να πpoξεν~σω κάποω κακο στους εχθρους

που να το άπέφυγα·5 ο()τε πάλL, άπο σφοορη εΠLθυμία να φανω γενναιος, θα ~OELXVIΧ θάρρος, 8ταν επρ6κεLΤΟ να με οοUν κάΠΟLΟL· 6 άλλα &ν ύπΎ)ρχε ~ ουνατ6τ-ητα να κάνω κάΤL κακο στους εχθρούς, ε'ίτε οοUλος ~μoυν ε'ίτε ελεεLνος κα~ αθλLος που τον

μασηγώνουν, θα το εΠLχεφοuσα, άκ6μΥ) XL &ν οεν θα το ~βλεπε , Γ" 'λ ~'ζ'" 'λλ'" κανενας. LαΤL ο πο εμος σεν YJταεL εΠLφασYJ, α α να πρατ-

τεLς - πάντοτε, κα~ την ~μέpα κα~ τη νύχτα. Ο()τε ~χω κάΠΟLα

όΡLσμένα 8πλα, στα όποια προκαλω τους εχθρους να άναμετΡYJθοUμε, άλλα εϊμαL πάντοτε ετοψος να τα βάλω κα~ με εν αν κα~

με πολλούς, με 8ΠΟLον τρ6πο θέλουν. (10) KL ο()τε πάλL, αμα

άποκάμω στη μάχYJ, οίνω το 8πλο σε κάΠΟLον αλλο, άλλα ρίχνομαL στους εχθρους τη νύχτα,7 την ωρα που άναπαύονταL, με "λ' "\ ξ' \, 'λ ζ , οπ α τεΤΟLα που να τους προ ενYJσουν ΤYJν πω μεγα YJ YJμLα.

Ούτε ~XEL συμβει ποτε ως τώρα να με κρατ~σεL ~ νύχτα μαXPLιX άπο τη μάχYJ, 8πως εσέναν, που πολλες φορες σε σταμά

τησε, προς μεγάλΥ) σου χαρά. ' Αλλα την ωρα που εσυ ροχαλίζεLς, εγω φυλάω τη ζω~ σου8 κα~ προξενω πάντοτε κάΠΟLΟ κα-

, " θ ι ι , , 'fI λ ' 'ζ , κο στους εχ ρους, κρατωντας αυτα τα οπ α, που ταφLα ουν σε

οοUλο, με τα κουρέλLα9 xd~ με τα λουΡLα των μασηγίων, χάρΥ) στα όποία εσυ κοψασαL ~συχoς. (11) Ν ομίζεLς πώς, επεLοη πΎ)ρες XL ~φεpες τον νεκρ6, εϊσαL γενναιος; 'Άν οεν μποροUσες να τον φέρεLς εσύ, θα τον ~φεpναν 060 ανορες, XL 'Ισως ~πεLτα να φLλονεαοuσαν XL EXELVOL μ' εμας YLιX την άpετ~. KL εγω μεν θα ~λεγα κα~ σ' αύτους τα YOLIΧ πράγματα, εσυ 8μως τί θα τους

~λεγες; 'Ή μ~πως οεν θα νΟLαζ6σουν YLιX τους ούο, ενω, &ν

επρ6κεLΤΟ YLιX εναν, θα ντρεπ6σουν να παραοεχτεις πως εϊσαL , ~ λ' , , " (12) Δ' ξ' " 'Τ - ~, , ΠLΟ OEL ος απο αυτον; εν ερεLς ΟΤL τους ρωες σεν τους

ενΟLέφερε ό νεκρος άλλα πως θα ~παφναν πίσω τα 8πλα; Τον

νεκρο θα τον παρέΟLοαν, τα ()πλα 8μως μποροUσαν να τα άφLε

ρώσουν στους θεούς, στα Ιερά. ΓLατ~ σε 8, ΤL άφορα στους νεκρούς, άπρέπεLα οεν EIVIΧL το να μη τους σYJκώνεLς YLιX να τους

θ 'ψ 'λλ" " ~,~ , "Ε' λ ' α εLς, α α να μΥ) τους παρασωεLς YLIΧ ταφYJ. συ ΟLπον

~φεpες κάΤL που ~τσL XL άλλLως ~ταν σίγουρο, ενω εγω τους άφαίρεσα 8, η θα μποροUσε να μας κατανΤΡΟΠLάσεL. (13) Πά-

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ ιί\!

σχεις άπο φθόνο xα~ ιΧγνοια,1Ο auO χαχα εντελως άντίθετα το ενα στο ιΧλλο' xα~ ενω ό φθόνος σε χάνει να άποζψας τα ΙSμOΡ

φα πράγματα, ~ ιΧγνοια σε άπομαχρύνει άπο αΔτά. Σου εχει

συμβεϊ χάτι που είναι άνθρώπινο: επειa~ είσ~ι ισχυρός, νομί

ζεις δη είσαι xα~ γενναϊος, xα~ aεν ξέρεις δτι στον πόλεμο ~

σοφία xα~ ~ γενναιόΤ'f)τα aεν ταυτίζονται με τ~ Μναμ'f) , 11 χι δη ~ ιΧγνοια είναι το μεγαλύτερο χαχο για δσους τ~ν εχουν.

(14) Πιστεύω δη αν ποτε φανεϊ ενας πoιψ~ς που να ξέρει άπο άρετ~, εμένα θα με παρουσιάσει να εχω πoΛU xαxoπαθ~σει,

πολλα σχεφτεϊ, πολλα σοφιστεϊ - εναν πορθ'f)Τ~ που μόνος του 'Ψ , τ ' 12' - " θ ' 'θ" χυριε ε Τ'f)ν ροια' ενω εσενα, χα ως πιστευω, α σε παρα-

στ~σει μ' ενα φυσιχο δμοιο με τα τεμπέλικα γα'caούρια xα~ τα

β ' '10 13 'β' " , , '" λλ """ οσια που οσχουν χαι που αφ'f)νουν τους α ους να τα σε-

νουν xα~ να τα ζεύουν.

1. Το μοτΙβο τ~ς μoνOCχικόΤΊjΤOCς του ~pωoc πο,:, θα το συνocντ+,σουμε κocι στην § 14 (και μ6νον την Τροίαν έλ6ντα)' πρβ. επΙσΊjς τ~ν συνεχ~ ανΤΙΠOCpάθεσΊj εγώ-ύμεις σε ολο τον λόγο. 2. ΟΙ συγκρΙσεις με ζωoc αξιολογουντocι ώς κυνικοι τ6ποι' πρβ. ΔιογένΊ]ς Λocέρτιος νι 1· νι 7 κocι νι 8. 3. Ό αντισθένεΙΟζ 'Οδυσσέocς απευθύνετocι εδω στον αντΙδικό του Αιocντoc με κocθocρα σω

κρocτικοuς Ορους. 4. Χocρocκτηριστικο μοτΙβο κυνικ~ς φιλανθρω

πίας. 5. Έδω ό 'Οδυσσέocς απocντoc σε Όσoc εΙπε ό Αιocς στις § 5 κocι 8 του ΠΡΟΊ]γουμένου λόγου (Αίας ~ Αίαντος λ6γος) κocι ανocφέρετocι στ~ν αντΙθεσΊj

λd.θpα-φανεpως το νόΊ]μOC της απάνΤΊjσ+,ς του εΙνocι οτι δεν θα δΙστocζε να κoc-. τocφέρει το όποιοδ+,ποτε πλ~γμoc στον εχθρο Οιπλως έπειδ~ ocότό, ένδεχομέ- r;c

(, νως, θα ηταν ύποτιμΊ]ΤΙΚΟ για τον Ιδιο. 6. Σύμφωνα με τον ΔιογένΊ] Λαέρχ,· ... : .. ~ ; τιο ό 'ΑντισθένΊ]ς δΙδασκε τ~ν αδιαφορΙα για τ~ γνώμΊ] των α.λλων (την τ" • ",&δοξίαν άγαθ6ν, νι 11). 7. Ό άντισθένειος 'Οδυσσέας ύποφέρει έκουσΙως. . Κατα τον R. Hoistad, Cynic Hero κλπ., σ. 97, σΊ]μ. 6, έδω ό 'Aντι;θ~νΊ]ς τ~- ..... ) νΙζει και διευρύνει ενα στοιχείο του όμΊ]ριχου 'Οδυσσέα (αύτον μεν πληγΤίσιν άεικελίnσι δαμάσσας, λ 244). 8. Το αότο μοτΙβο τΤις φιλανθρωπ[ας: ό 'Οδυσσέας εΙναι ό ίδεαλιστ~ς πο,:, opoc ανεξάΡΤΊ]τα και ρΙχνεται στον κΙνδυνο για να σώσει εκεΙνους πο,:, την ιδια στιγμ~ άναπαύονται. 9. ΤΟ μόνο οπλο του 'Οδυσσέoc εΙναι τα κουρελιασμένα ρουχα του δούλου πο,:, ό 'AντισθένΊjς τα παρομοιάζει με τ~ν πανοπλΙoc του στρατιώτη - μια παρομοΙωσΊ], +. όποΙα εμελλε να γΙνει πpoσφιλ~ς στοuς Κυνιχοuς των αότοκρατορικων χρόνων. Ό A.J. Malherbe, «Antisthenes and Odysseus, and Pau! at War», σ. 165, έπισΊ]μocΙνει μια όμοιόΤΊ]Τα με τ~ν Ε' Προς Κορινθ[ους 10, 1-6 του 'Αποστόλου Παύλου. Ή ταπειν~ ζω~ του αποστόλου, στ~ν όποΙα γΙνεται εκδΊ]λΊ] +. δ'Jνχ-

70 ΟΙ λΡΧλΙΟI ΚΤΝΙΚΟΙ

μη του Θεου, αποτελει τ~ν άρμοιτωσια με τΤιν όποΙοι αντιμετωπι,μ 7 fJ');

εχθρούς του. 'Έτσι, ό ποιυλος, σε μια oυσχεpΊj περΙστοισΊ) κοιθολικης άμφι

σβ'Γιτησ~ς του, πoιpoιπλ~σιoι μΙ; οιυτΤιν του αντισθένειου Όουσσέοι, κοιλει τους

άνα."'{νωστες του οχι να τον rXxoucrOIJV άλλα να. ίόουν με τα μά.τια τους το σωσ,,:ο (το κατα πρόσωπον βλέπετε, Β' Κορινθ. 10, 7). 10. Ό χοιροικηριστικος σωκροιτικος κοιι κυνικος τόπος της αμαθίας, που συνoιντ~σoιμε κοιι ποιροι

πάνω στΤιν § 4, φθόνου και αμαθίας νοσεΙς. 11, Το γνωστο σωκροιτικο μοτΙβο για ΤΤΙ σχέση ανδρείας-σοφίας. Ό αντισθένειος Όουσσέοις οιοικρΙνει εοω

,,:Τι φυσικ~ ΜνοιμΊ) υσχύς) άπο ,Τιν ανδρείαν, Yj όποΙοι έοράζετοιι στΤι γνώση (σοφία). T~ν προβλημοιτικΤι oιυ,~ ό Άν,,:ισθένΊ)ς τ~ν προιγμοι,εύΠiκε στα μΤι σωζόμενοι εργοι ,ου Περι' ανδρείας κοιι Ήρακλης ό μείζων η περ!

ισχύος. 12, Ό αντισθένειος Όουσσέοις εΙνοιι ό Υιγέτης πο') με,οιμφιέστηκε

σε οουλο για χάρη του λοιοα ,,:ου, άλλα που ποιρεζηγ+ΙθΊ)κε κοιι περιφρονYjθηκε

(I1oistad, Cynic Hero κλπ., σ. 23)· 13. Βλ. ποιροιπάνω σημ. 2.

64. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠανηΥυρικος 188-9.

τους δε των λ6Υων άμφισβητOσντlΧς <χρΎμ προς μεν την πlΧplΧκlΧτlΧθή

κην κlΧι' περι' των άλλων dίν νυν φλυlΧpOυσι πlΧύεσθlΧι ypάφoντlΧς, προς

δε τουτον τον λ6Υον ΠOιεισθlΧι π;ν αμιλλlΧν κlΧι' σκοπειν, δπως άμει

νον έμου περι' των ιχυτων πplΧyμάτων έροσσιν. (189) ένθυμουμένους δη τοις μεΥάλ' ύπισχνουμιίνοις ου πρέπει περι' μικρα διlΧτpίβειν.

Κι οσοι έρΙζουν για τ+Ιν πρωτεια στ+Ι PΨOpΙΚΎj ας πάψουν να

γράφουν για το λόγο μου σχεηκα με την παpακαταθ+ΙΚΎj ~ για

ο, η αλλο τους ελθει στο νου, οπως κάνουν τώρα, κι α.ς με συν

αγωνιστουν έπάνω σε τουτον έόω το λόγο, κοιτάζοντας πως θα

μιλ~σoυν καλύτερα απο μένα για τα 'ίόια αύτα πράγματα'

(189) "'' • Ι, ΓΙ S:-' Ι ζ 'ΓΙ ~I κι ας εχουν υΠOΨΎi οη υεν ταφια ει σ οσους σινουν με-

γάλες υποσχέσεις να καταπιά.νονται με μΎjόαμινα πράγματα.

Σ' ενοιν οιχοινικο λόγο μΙ; ,,:ον τΙτλα Προς Εύθύνουν αμάρτυρος ό 'Ισοκράτης

κοιτοιπιοινό,,:οιν με μια υπόθεση κοιτοικράτησης ΧΡΊ)μάτων που εΙχοιν ποιροιοοθει

προς φύλοιζη (παρακαταθήκη)' το ιοιοιΙτερο ΧΟΙΡΟΙΚΤΊ)ριστικο oιυτΊjς τΊjς υπό

θεσΊ)ς ~τoιν οτι κοινένοις απο τους άντιοΙκους οΙ;ν εΙχε μάρτυρες. ~ιι; ,,:ον λόγο

οιυτο του 'ΙσοκράΤΊ) φοιΙνετοιι οτι σχε,,:Ιζετοιι ό τΙ,,:λος Προς τον 'Ισοκράτους

'Αμάρτυρον. ,ον όποιο συνοιν,,:αμε σ,ον Κοιτάλογο ,,:ων εργων ,,:ου Άντωθέv,.

(ΔιογένΊ)ς Λοιέρ,,:ιος \' Ι 15 l = ' Α ντισθένης 491), ό όποιος σε οιυτο τον μΓ,

σωζόμενο λόγο ":0') πρέπει να εΙχε εκφροιστει επικριτικα για τον Προς Eu(}~

A~TIΣΘENHΣ 71

Υουν του ΊσoκpάΤΎj. Σύμφωνα με τον Ε. Zeller, Dje Phj]osophje der Grjechen κλπ. τ. Ι1/1, σ. 293, σΎjμ. 1, στο χωρίο αότο του ΠανηΥυριχου ό ΊσOκpάΤΎjς χναφέρεται ύπαινικτικΟι σε αότ-η τ-ην παpέμβασΎj του 'AντισθένΎj.

65. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και 80Υμάτων συναΥωΥη νι 3.

(Λ6για. του ΆντισθένΊJ). «χρη τοιαύταις πλησιάζειν Υυναιξι'ν αΙ'χάριν

εi'σονται». [ ... ] Προς 8ε τον έρ6μενον πο8απην Υήμ,η έφη, «αν μεν καλήν, εξεις κοινήν, αν 8ε αισχράν, εξεις ποινήν».

«Πρέπει να. σχετίζεται κανεις με γυναικες που αναγνωρίζουν , '1 [ ] Σ" '" 'λ-ΕUγνωμOσυνΊJ» ... ε καποιον που τον ρωΤΊJσε τι OγΊJς γυ-

ναίκα να. παντρευτει, ό 'Α ντισθένΊJς του εΙπε: «'Ά ν πάρεις

oμoρφΊJ γυναίκα, θα. τ''ιν εχεις με αλλους κoιν~' αν πάρεις

ασΧΊJμΊJ, θα. εΙναι για. σένα ποιν+Ι».2

1. Το ν6Ύjμα της φpάσΎjς αποσαφψίζεται αν ανατρέξουμε στον Ξενοφώντα, Συμπ6σω ιν 3, 8: ή ε'JγνωμοσύνΎj των γυναικων όφειλ6ταν στο γεγονος δτι ό 'Α ντισθένΎjζ σχετιζ6,,:αν έρωτικΟι με γυναικες πο,; κανένας &λλος οεν τις

πλΎjσίXζε (δια το μηδένοι άλλον οιυτοιις έθέλειν προσιέναι [= ΆντισθένΎjς 89J. 2. XXpXΚΤΎjpιστικo κυνικο λογοπΧίγνιο (παρονομασίοι) πο,; ό ΔΙOγένΎjς Λαέρτιος ΙΥ' 48 κχι ό Gellins, Noctes At6cae 11, 2 το αποοίοουν κχι σ,,:ον Βίωνχ ,,:ον BopυσθενίΤΎj. Π ρβ. κχι ,,:ην απάνniσΎj του ΣωκpάΤΎj (δ αν οιύτων ποιήσr;ς, μετοιΥνώσr;, Διογ. Λχερτ. ΙΙ 33) σε ενα ανάλογο έρώτημχ.

66. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' 80Υμάτων συναΥωΥη νι 11. Πρβ. ΑΡΣΕΝΙΟΣ ρ. 109, 6-7.

(ΓνώμΊJ του ΆντισθένΊJ). Γαμήσειν [sc. τον σοφ6ν 1 τε τεκνοποιίας χάριν, ταις εύφυεσ-;άταις συνι6ντα ΥυναιξΙ Και' έρασθήσεσθαι 8έ· μ6-νον Υαρ ει8έναι τον σοφον τίνων χρη έραν.

'Ο '" θ θ' - , " ~" σοφος αν ρωπος α παντρευτει για να κανει παισια, αντα-

μώνοντας με τις πιο καλοφτιαγμένες γυναικες. 1 ΈπίσΊJς, θα. , θ..... " ( ,.,..., " , θ -ερωτευ ει' γιατι μονον ο σοφος ζερει ποιον να ερωτευ ει.

Ό πλΎjθυντικoς (ταις ευφυεστ&:τοιις Υυνοιιξι') μίΧς πχρχπέμπει σε σXέσΎj ΟΙΧφορετικη απο τη μονογχμική. Ώστ6σο ή ρψη αριστοτελικη μΧΡ":'JΡίΧ (Πο-

72 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚιΝΙΚΟΙ

λιτιχα 1266a 34 κ.έ.) οτι μόνον ό Πλ&των εΙχε προτείνει την κoινoΚΤΊJμoσύνΊJ γυναιχων και παιοιων οεν μας επιτρέπει να αναγ&γουμε αυτο το κοινωνι

κοπολιτικο φιλOσόφΊjμα &ς τον ΆντισθένΊj. 'Έτσι σΤΟ'Jς Uberweg-Praechter, GrundriB der Geschichte der ΡhjJα~ΟΡhje, σ. 165, ύΠOσΤΊjpίζεται οτι 'ίσως ό ΆντισθένΊjς, χωρις να προτείνει PΊJτα μια τέτοια ΚOινOΚΤΊjμOσύνΊj, εΙχε συνΊJ

γορ+,σει ύπερ τΊjς αγελαίας ζωΊjς και τΊjς έπιστpoφΊjς στην πpωτόγoνΊJ φυσι

κη κατ&στασΊj, την όποία θα θεωρουσε σύμφωνΊj με το πολιτεύεσθαι χατα

τον της αρετης ν6μον, Διογένης Λαέρτιος νι 11 [= 'AντισθένΊjς 160]. 'Υπενθυμίζουμε οτι στον Κατ&λογο των εργων του ΆντισθένΊJ απαντα και

ενας τίτλος Περl παιδοποιίας η περl γάμου ερωτιχοι' [βλ. ΆντισθένΊjς 491-

67. ΚΛΗΜΗΣ ΡΩΜΗΣ, Όμιλ[αι ν 18, 147.

Και ό Σωχρατιχος δε Ά ντισθ~yΎJς περι' του δειν τJ7" λεγoμ~yΎJY μοι

χε[αν μη ιΧποσε[εσθαι γράφει.

Και ό Σωχρατιχος 'Α ντισθένης οιατuπώνει τ+Ιν αποψη οτι οεν

πρέπει να απορρίπτοuμε έντελως τ~ λεγόμενη μοιχεία.

Δεν εΙναι σαφες το ακριβες νόΊjμα αυτΊjς τΊjς αποκομμένης απο τα συμφραζό

μεν& ης αναφορας. Κατα τΥ,ν F. Decleva Caizzi, Antisthenis fragmenta, σ.

117, μια έρμψευτικΥ, ουνατόηfτα μπορει να προσφέρει έοω ~ θεώρφή ΤΊjς ύπο το πρίσμα ένος χωρίου του ΔΙOγένΊj Λαέρτιου ο:του σημειώνεται οτι με

την καθιέpωσΊJ τΊjς ΚOινOΚΤΊjμOσύνΊjς τ(;)ν γυναικων και παιοιων θα εζαλει

φθει και ~ μοιχεία με τα συνακόλουθά ΤΊJς (χαι' ή επι' μοιχεία ζηλοτυπία πε

Ριαψεθf;σεται, Διογένης Λαέρτιος \ΠΙ 131).

68. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων χαι' δογμάτων συναγωγη νι 4.

'Ιδών ποτε μοιχον φεύγΟΥτα, «ώς δυστυχής», εΙπε [sc. Ά yτισθ~YΎJς], «πηλ[χον χ[νδυΥον άβολου διαφυγειν έδύνασο».

'Όταν ό Άντισθένης εΙοε χάποτε ~ναν μοιχο να τρέπεται εΙς

φuγ~, «ταλαίπωρε», του εΙπε, «α.πο τι μεγάλο xlvouvo θα μπορουσες να 'χες γλuτώσει με λίγες ΟεΧάρες».l

1. 'Όσο θα ζψουσε, oΊJλαoή, μια φτψη πόpνΊj. Πρβ. κ&τι αν&λογο στον

Στοβαιο, Ά νθολ6γιον ΙΙΙ 6, 39 για τον Διογένη.

-


69. ΔlOΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλασ6φων βίων κlΧι δαγμιΧτων συνlΧγωγη νι 10.

Εί δέ παθι θειΧσlΧιτα γύνlΧΙOν κεκοσμημέναν, άπ!;ει [sc. Ά ντισθένης] έπι την αίκίlΧν ΚΙΧ ι' έκέλευε τον ιΧνδplΧ έξlΧγlΧγειν (ππαν κlΧι όπλlΧ, ωστ'

εί μεν εχοι ΤΙΧUΤΙΧ, έίiν τpυφίiψ άμυνεισθlΧι γαρ ταύτοις εί δε μή,

πεpιlΧιpειν τον κ6σμαν.

"Οτocν κocμ~α. φορα. ό Άντ~σθένΊ]ς εβλεπε γυνoc[κoc στoλ~σμένΊ],

π~γoc~νε στο σπ[η ΤΊ]ς κoc~ ζψουσε ιΧπο τον ανόρoc ΤΊ]ς να. βγά-" -"'~ "'λ " " λ "Α" ϊ λε~ κoc~ νoc του oε~"ε~ το oc ογο κoc~ τoc οπ oc του. ν ocυτος ε.χε

τέτo~oc πράγμocτoc, του ελεγε να. τ~ν ιΧφ~σε~ να. ζεί στ~ν πολυτέλε~oc, γ~ocτ~ με ocύτα. μπορουσε να. ύπερocσπ~στεί την τψ~ του'

α.ν ομως όεν εΙχε, [του συν~στoυσε] να. τ-ης βγάλε~ τα. στoλ[ό~oc

ιΧπο πάνω ΤΊ]ς.

70. ΑΘΗΝΑlOΣ, ΔειπνασαφιστlΧι' χιν 656ί.

Ά ντισθένης δ' έν Φuσιογνωμικi{j' «ΚlΧι γαρ έκεινlΧι [sc. ιχί κlΧπηλίδες]

τα δελφιΧκιlΧ προς βίlΧν χαρτιΧζουσιν», κlΧι έν Πρατρεπτικi{j δέ· «άντι

δελφlΧκ[ων τpέφεσθIΧΙ».

Ό Άντ~σθένΊ]ς στον ΦυσΙΟΥνωμικο γράφε~: «Γ~ocτ~ κ~ εκείνες

[όΊ]λ. οί γυνocίκες των λ~ocνoπωλΊ]των] τα. γoυρoυνάκ~oc, τα. πoc-, " β' "Π ι 'λ" , xoc~νoυν με ΤΊ] ~oc», κoc~ στον ροτρεπτιχο, πoc ~, «o~ocτρoφΊ]

οπως OCύΤ~ των γουρουν6πουλων».

Ό Φυσιαγνωμικος ~τoιν προιγμοιτείοι, πιθοινως εΙρωνικου χoιρoικτ~ρoι, στην όποίοι ό ' Αντισθέν'Υ)ς ά.νοιφερότοιν στους Σοφιστες με ά.φετηριοικΟ σ'Υ)μείο τα.

φυσικα. χοιροικτηριστικά τους. Σύμφωνοι με την πιο πιθoιν~ έρμ'Y)νευτικ~ έκ-3oχ~ (oιυτ~ν του Ε. Norden, Beitrlίge (1893), σ. 368 κ.έ.), έ3ω ό Άντισθέν'Υ)ς εΙρωνεύετοιι τους Σοφιστες που έπέβοιλλοιν κάθε λογης πολυμάθειοι στους μοιθ'Υ)τές τους, οΙ όποίοι ά.3υνοιτουσοιν να. τ~ν ά.φομοιώσουν.

71. ΑΘΗΝΑlOΣ, ΔειπvασαφιστlΧι ΧΙ 784d.

βομβυλι6ς, θηρίκλειον 'PαδιlΧκ6ν, αι5 περι της ίδέlχς Σωκράτης φησ{Υο «αί μεν έκ φιάλης πίναντες όσαν θέλαυσι τάχιστ' άπlΧλλlΧγήσαντlΧι, αί δ' έκ βαμβuλιοu κιχ τα μικρον στάζαντας ... »


'β β λ ' '[ " , " β' β 'λ ] 'λ ομ υ ιος : εντομο που αψηνει ομ ο, με ισσα , μεγα ο πο-τΥιρι, ρο;)ίτιχο, φτιαγμένο άπο τον [όνομαστο Κορίνθιο χεραμο

πλάστη] ΘY)pιxλ~, για το εΤ;)ος του όποίου μιλάει ό ΣωχράΤΥ)ς: "Αλλ " "θ'λ" β'θ θ' ζ ~, « οι μεν, πινοντας οσο ε ουν απο γα α α, α '-οεμπεροε-

Ι ,...." ..... , ..... rl , "β β λ' , 'ζ ψουν στο πι χαι φι, ενω οσοι πινουν απο ομ υ ιο που στα ει

λίγο-λίγο ... ».

72. ΣΧΟΛΙΟ στον' Απολλώνιο ,ον P6~ιo, Άργοναυτικα ΙΙ 569-70.

εβόμβεον- ηχουν. 'Όθεν και' βομβυλιος εΊδος μελίσσης. Και' ποτηρίου δε ε[δος, ώς Ά ντισθένης παραδίδωσιν- έση δε ToUTO στενοτράχηλον.

"β' β '["β ζ " ']' - 'Α"" ε ομ εον ε γα αν υποχωφο Υιχο . Υ)χουσαν. πο αυτο ονο-

μάσΤΥ)χε 'βομβυλιός' ~να εΤ;)ος μέλισσας. ΈπίσΥ)ς ~να εΤ;)ος πο

ΤΥ)ριου, οπως παρα;)ί;)ει ό Ά ντισθένΥ)ζ" το εΤ;)ος αύτο εΤναι στε

νόλαιμο.

73. ΠΟΛΥΔΕΥΚΗΣ, Όνομασίικον νι 98-9 και Χ 68.

βομβυλιος δε το στενον έκπωμα και' βομβοuν εν Tfj πόσει, ώς 'Αντισθένης εν ΠροτρεπτιχΨ. Χ 68. ΤΟ δε καλούμενον κυptλλιoν προς των Άσιανων βομβύλιον μεν Ά νησθένης είρηκεν εν τψ Π ροτρεπτικΨ.

'βομβυλιός' χαλειται το στενο πoτ~pι που οταν πίνεις άφ~νει

~ναν ~χo, χαθως παρα;)ί;)ει ό ΆντισθένΥ)ς στον ΠΡΟτΡεπτιχ.ό.

Χ 68. Και αύτο που ΟΙ ' Ασιάτες το λένε 'χυρίλλιο', ό 'Α ντισθέ-, Π ' ", , λ' 'β β/λ ' νΥ)ς στον ροτρεπτιχ.ο το εχει αποχα εσει ομ υ ιο .

74.ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Έλένη 12.

των μεν γαρ τους βομβυλιους και' τους &λας και' τα TotιXUTO: βουλη

θέντων επαινειν ούδει'ς πώποτε λόγων ήπόρησεν, οι' δε περι' των όμο

i.lJ:'οuμένων &:γαθών η καλων η των διαφερόντων επ' &:ρετΤ, λέ:'ε~')

-

ΑΧ1ΊΣΘΕ?\ΗΣ

επιχειΡήσαντες πολυ χαταδεέστερον των ύπαρχ6ντων απαντες είρή

χασιν.

Κ , " " , θ'λ ' 'ψ , ανενας απο τους ΡΎJτoρες που ε ΎJσαν να παινε ουν τους

'β β λ ι, , , "Ι λ ' " , θ' ~'β , ομ u ιους και τους α ας και τα παρομοια εματα σεν ρε-

θ-ηκε στ~ OUσκολη θέσ-η να μ~ν εχει τί να πεϊ, ένω οσοι έπιχεί

ρ-ησαν να μιλ~σoυν για πράγματα που ολοι παραοέχονται οη

εΤναι καλά, Οjlορφα, 1;εχωριστα για τ~ν ήθικ~ α1;ία τους, εχουν μιλ~σει, ολοι τους, κατα τρ6πο πολυ ύποοεέστερον απο αύτά.

Στο προοίμιο της Έλένης ό Ίσοκράης ocσκει πολεμικ-η σΤΟ'Jς 'Εριστικούς,

σΤΟ'Jς όποίους συγκοιτοιλέγει κοιι τοuς Σωκροιτικούς. Ό Α. Patzer, Antisthenes deT SokTatikeT, σ. 244-5 ποιροιτηρει ΟΤΙ μόλο πο,:, ή σπάνιοι λέζΊj 'βομβυ

λιος' ocποιντα στον ocντισθένειο Προτρεπτικο (βλ. Άντισθένης 73), ή ocνοιφορα σε οιυτΊ;ν δ{ισκολοι μπορει να σχετίζετοιι με τ:ον ΆνT:ισθένΊj, ocφου ό Ίσοκρά

τ:ης pΊj7α ocντιδιοιστέλλει Εδω τοuς 'ΕρισΤΙΚΟ'Jς κοιι τοuς Σωκροιτικοuς

- σΤΟ'Jς όποίους ocν~κει ό 'Α ντισθένης - OCΠΟ ΤΟ'Jς νεότερους πα:ρα:δοζογρά

φους ρητοροδιδα:σκάλους κα:ι σοφιστές. Κα:τα τον Patzer, στόχος της πολεμικης του Ίσοκράη πρέπει να εΙνα:ι ό p~τopα:ς κα:ι πολιτικος του 40υ α:Ι Πο

λυκράτης, στον όποιο ocποδιδ6τα:ν, μετ:α:ζ':' α.λλων, Ύι συγγρα:φ-η ένος επα:[νου

για. τους ποντικούς.

75. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτιχά Γ 13. 1284a 11-17.

'Όθεν δηλον στι χαι την νομοθεσίαν άναγχαϊΌν ε[ναι περι' τους (σους

χαι TifJ γένει και τ,η δυνάμει, χατά δε των τοιούτων ούχ έστι ν6μος αύτοι' γάρ είσι, ν6μος. Και γαρ γελοιος αν ε(η νομοθετειν τις πειΡώμενος χατ' αύτων. Αέγοιεν γάρ αν ίΙσως απερ 'Α ντισθένης έφη τους

λέοντας δημηγορούν.ων των δασυπ6δων χαι το (σον άξιούντων πάντας έχειν.

'Α' " , , ff , , Ι \ ~ θ' , πο αυτο γινεται φανερο οτι κατ αναγκ-η και ΎJ εσπισΎJ νο-

μων αφορα αύτους οί όποϊοι και ώς προς τ~ν καταγωγ~ και ώς , ,(', ., ,! , tf \ , 'θ ' ,

προς ΤΎJν ικανοτ-ητα ειναι ισοι, και οτι για τους αν ρωπους αυ-

, [~λ" " λ" , , , ζ , ]~' τους ση . οσους υπερεχουν πο υ ως προς την αι."ιoσυνΎJ σεν ~, Ι \... (' ,'~ , Κ" , λ ' θ " υπαρχει νομος γιαη ειναι οι ισιοι νομος. αι στ α ΎJ εια, αν

έπιχ.εφουσε χαν εις να θεσπίσει ν6μους για τους ανθρώπους αύ-

ίι) οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

τούς, θα. του ελεγαν Ίσως Ο,η, σύμφωνα με τον Άντ~σθένY), εΙπαν και τα. λιoντάp~α στους λαγούς,l οταν αυτοι απευθύνθΥ)καν στ~ συνέλευσΥ) των ζώων και αξ[ωσαν να. εχουν δλα τα ζωα

'ίσα ~~κα~ώματα.

Μόλις πρωτύτεροι ό ' ApιστoτέλΊJς εχει ιΧνοιφέρει οτι άτομοι που ύπερέχουν ώς προς τ~ν +Ιθικ~ κοιι τ~ν πoλιτικ~ Ικοινότητοι σε έξΟΙιΡετικα ύψΊ)λο βοιθμο OCπο τα άλλοι μέλΊJ μιίΧς κοινότψοις 3εν εΙνοιι 3υνοιτον να 3εσμεύοντοιι ιΧπο τους κοι

νόνες της ωστε να ισχύει κοιι γι' οιύτα ο,τι κοιι για τα υπόλοιποι μέλΊJ' γιοιτι

τέτοιοι, έξΟΙιΡετικα προικισμένοι, άτομοι θα εΙνοιι κά.τι σαν θεοι OCνά.μεσοι σε OCν

θρώπους. Άπο τ~ν ιΧνοιφορα στον ΆντισθένΊJ στο ποιροιπά.νω χωρίο των Πο

λιτιχων - που 'ίσως όλόκλΊJpo OCντοινοικλίΧ OCπόψεις 3ικές του - συνά.γετοιι οτι

ό ΆντισθένΊJς 3εν ύποστηριζε τ~ν πoλιτικ~ ισότητοι κοιι τα ισοι 3ικοιιώμοιτοι,

κι ΟΤΙ ή 3ΊJμoκpoιτίoι ocποτελοuσε στόχο πoλεμικ~ς γι' οιύτόν. Βλ. κοιι ποιροι

κά.τω, Ά ντισθένΊJς 79. 1. ΔΊJλoι3~ «ποu εΙνοιι τα νύχιοι κοιι τα aόντιoι σοις;»' πρβ. Α'ίσωπος, Μύθοι 241.

76. ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ, Ρητοριχα ρ. 223, 12 ss (Sudhaus).

τΕ δήποτε ου1 τε Σωχ] ράτ{ ης] ό Υινώ[ σχων ένα πρ ]ος ένα συλλ[ ύειν εοιχεν [χα]νος ε[να προς πλήθη 01JT Άντ]ισθέ[νης 01Jτε Ζήνων 01J]τε Κ[λεάνθης 01Jτε Χρύσι]ππος ~1Jτ{ε άλλος τις τοιαύ]τας προχο[πας

πεποιημένοι ];

πως συμβαΙνε~ λo~πoν ουτε ό ΣωκράΤΥ)ς, που ξέpε~ να συμβ~

βάζε~ τον ενα με τον &'λλο, να μ~ν μπορει έπ[σΥ)ς να. συμβ~βάζε~ κ~ εναν με πολλούς, ουτε ό Άντ~σθένY)ς, ουτε ό ΚλεομένΥ)ς, ouτε ό Xpύσ~ππoς ουτε και κανένας &.λλος να. εxε~ κατopθώσε~

ι ι

καη τετοιο;

Ή κoικ~ κoιτά.στoισΊJ στ~ν όποίοι εχει ποιροι30θει το κείμενο τοu Φιλό3ΊJμoυ (10ς οιΙ π.Χ.) 3εν έπιτρέπει τ~ συνoιγωγ~ OCσφοιλων συμπεροισμά.των για το περιεχόμενο κοιι τον χοιροικτήροι του πέροιν τοu οτι σχετίζετοιι με τ~ σrιμoιντικ~ για τ~ν πoλιτικ~ σκέψΊJ τοu 50υ οιιώνοι εννοιοι τ~ς 6μονο{ας. Λίγο πριν ιΧπο το σΊJμειo με το όποιο ιΧρχίζει το ποιροιπά.νω OCπόσποισμοι εχει 3ιοιτυπωθει Υ, άπoψΊJ οτι οποιος μπορει να συμφιλιώνει πόλεις μπορει E:π[σΊJς να συμφιλιώνει κοιι άτομοι (220, 25 κ.έ.). 'Όπως σΊJμειώνει ό R. Hoistad, Cynjc HeΓα κλπ., σ. 111 κ.Ι, ή άπoψrι οιύτη OCποτελει έπoινά.λΊJψΊJ - OCλλα προς τ+Ιν αντίστροψη 3ιεύθυνσΊJ - της θέσrις που Ε:κφρά.ζει ό Σωκpά.ΤΊJς στο Σuμπ6σιr,

4

Α""ΤΙΣΘΕ""ΗΣ Τϊ

';"r)) ΞενOφώντlΧ, οτι OΎjλIΧO~ οποιος μπορεί να. κιχνει τοuς όινθρώπους να. συνιχ

~';"O'JV όιμOιβlΧίως φιλικες σχέσεις μπορεί να. επιτύχει το ίδιο κlΧι για. τις πό

λεις, ο15τος αν μαι δακε/ καΙ πόλεις δύνασΘαι φίλας ποιε/ν, ΙV 64. Στ~ συνέμιlΧ oιατυπώνετlΧι Τι γενικότεpΎj επιφύλαζΎj αν είνlΧι OυνlΧΤOν να. πείθονται τα.

y';"ΓJμIΧ να. συνιχΨουν μετlΧζύ τους φιλικες σχέσεις κlΧτα. τον 'ίδιο τρόπο, με τον

(/~oΤo πεΙθονται να. το κάνουν αι)το οί συνελεύσεις των πόλεων, για να ά.κο

λουθ+,σει όιμέσως ή όιντίpPΎJσΎj τ~ν όΠOίlΧ OιlΧβιχζOυμε στο παplΧπιχνω όιπόσπα

σμlΧ, Ό R. Hoistad, ο.π., πιστεύει ΟΤΙ το κείμενο του Φιλοο+,μου ενισχύει

τΥ;ν ατ=oψΎj οτι ό ΆντισθένΎjς είχε συμβιχλει στο μετlΧσΧΎjμlΧτισμO της πολιτι

κης εννOιlΧς της όμονο{ας σε εννOΙIΧ της α:τομικης ~θικης σφlΧίpας.

77. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολόγιον ιν 4, 28. Πρβ. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ, De cjγjtate dej ΧVLΙΙ .

'Α ντισθένης έρωτηθείς, πως αν τις προσέλθοι πολιτείο/, ε[πε' «καθά

περ πυρί, μήτε λίαν έΥΥύς, [Ύα μη καfjς, μήτε πόρρω, [Ύα μη ρι

γώσr;ς».

Σαν ρώτησαν τον ΆντισθένΎ) πως μπορει χανεις νά πάει στο

κράτος, εχεινος απάνΤΎ)σε: «'Όπως στ~ φωτιά' ουτε απο πoΛU , '" .... ,Ι "λ' Ι," ζ

χοντα, για να μΎ)ν χαεις, ουτε απο πο u μαχρια, για να μΎ)ν ~ε-παγιάσεις» .

Ή φpιχσΎj ποι.. όιΠOOίOετlΧι εοω στον ΆντισθένΎj ΚIΧΙ ποι.. λόγω του παραβολι

κου χlΧplΧκτ+,PIΧ ΤΎjς εΠΙOέχετlΧι οια:φορετικες έpμΎjνευτικες εκοοχες φlΧίνεται

να. όιντlΧνlΧκλα. τ~ν Ψυχικ~ OιιχθεσΎj του μΥ; γνήσιου όιθΎJVlΧίOυ ΠOλίΤΎj όιπένlΧντι στο κράτος. 'Ωστόσο ή εστω και μεpικ~ όιπoστασΙOΠOίΎjσΎj του ΆντισθένΎj

χπο την πόλιν (μη λ{αν εΥγύς) εΙναι εξΙσου ουνατο να. tΧπoτελετ επακ6λουθο των ισχυρων πλΎjyμάτων τα. όποία OεχότlΧν ό νόμος κlχι τα. θεσμOθετ+,μlΧτlΧ εν

γένει κlΧτα. τ~ συζήΤΎjσΎj για. τ~ν όιντίθεσΎj φύσεως-νόμου στους σοφιστικους και τοuς σωκριχτικοuς κύκλους. Κιχμια. ~θικy; α.παίΤΎjσΎj οεν μπορεί να. οεσμε'Jει τον πολίτη να. συμμετέχει ενεργως στ+; ζω+; της πόλΎjς, ουτε ομως κlχι

α:πιχγορεuετocι σ' αυτον μια. τέτοια συμμετοχ+,' τ~ν εξασφάλισΎj ποι.. προσφέρει Υ; πόλις τ+;ν χρειάζεται κlΧι ό φιλ6σοφος (ίΎα μη ΡΙΥώσnς).

78. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, ΦΙλοσόφων βίων και' δογμάτων συναγωγη νι 5.

Τότ' έφη Ι sr. 'ΑντισθένηςJ τας πόλεις άπόλλυσθαι, οταν μη δύνωνται τους φαuλους άπα των σπουδαίων διακρίνειν.


Ό ΆντισθένΊ)ς εΙπε στι οί πολιτεΤες αφανίζονται σταν οεν μπο

ρουν να ξεχωρίσουν τοuς ασ~μαντoυς απο τοuς σπουΟαίους.

79. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων και' δογμάτων συναγωγη νι 8.

Σ β Ιλ [ '',4 θ ι ] '" " ,Ι, ι θ "λ υνε ου ευεν SC. ντισ ενης τους ονους ιππους ψηφισασ αι' α 0-

γον δε ήγουμένων «αλλα- μην και' στΡατηγοω, φησι, «γΕνονται παρ'

ύμΊν μηδεν μαθ6ντες, μ6νον δε χειΡοτονηθέντες».

'Ο'Α θ' β , λ \ 'Αθ ' , νησ ενΊ)ς συμ ου ευε τους Ί)ναωυς να αποφασισουν

με ψΊ)φοφορία ση οί γάιοαροι εΙναι αλογα' κι έπειo~ έκεΤνοι το θεωρουσαν αυτο παράλογο, «μα σε σας», τοuς λέει, «γίνεται

κανεις ακόμΊ) και στραΤΊ)γος χωρις να εχει απoκτ~σει καμια γνώσΊ) - ιΧπλως οι' ανατάσεως τ~ς χειρός».

Ό στόχος τ~ς OCντισθένειας εΙρωνείας εΙναι το oΎJμoκpατικo πολίτευμα της

'Αθήνας που οιαμέσου της λα'ίκης Ψήφου έπέτρεπε σε ocκατάλλΎJλα και OCπα

ράσκευα &οο;ομα νOC OCνέρχονται σ~ ήγετικOC OCξιώματα' ετσι, παρατηρεϊ: εΙρωνι

κα ό ΆντισθένΎJς, θOC ~ταν ουνατον με μιOC ψΎJφoφopία νOC OCναγορεύονται και

οί γάιοαροι σε &λογα. Πρβ. Πλάτων, Φιχ"ϊδρος 260b-c' ' ApιστoτέλΎJς, Ρητοριχη 1393b 4 κ.Ι

80. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων και' δογμάτων συναγωγη νι 6.

"Α τοπον έφη [sc. Ά ντισθένης] του μεν σΕτου τα-ς αίρας έκλέγειν και' έν TifJ πολέμψ τους αχρε[ους, έν δε πολιτε[Ι! τους πονηρους μη παραιτε"i"σθαι.

ΕΙναι παράλογο, εΙπε ό ΆντισθένΊ)ς, να ξεχωρίζει κανεις τ~ν '~ρα απο το στάρι ~ στον πόλεμο τοuς ακατάλλΊ)λους καί, αν,[

θετα, να μ~ν αποκλείει απο τ~ οωίΚΊ)σΊ) του κράτους -;r/):,

±λεεινΟ 1Jς ανθρώπους.

'"

Α!ΗΙΣΘΕΝΗΣ 79

'Η 'ίοιoc «σωκpocτικ~» ιΧπocζίωσrι ένος πολι τε6μocτος που οεν βocσιζότocν στ~

','νώση κocι την ιΧζιοσ6νη του ιΧτ6μου ένώνετocι κocι εοω με τ~ν κυνικ~ ιΧντίθε

'"Γ'ι στα. πocρocΟεΟομένoc.

81. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολόγιον ιν 9, 10.

Ά ντισθένης ό Σωκρατικος ειπόντος τινος ότι ό πόλεμος άπολει τους

πένητας «πολλους μεν οδν», έφη, «ποιήσει».

'Όταν κάποιος είπε οτι ό πόλεμος θα αφανΙσει τους φτωχούς, ό

ΆνησθένΎJς ό Σωκρατικος παpαΤ~PΎJσε οη «θα κάνει πολλους φτωχούς».

Πέρoc ιΧπο μια. κpιτικ~ στον πόλεμο ό Ε. Wolf, Griechisches Rechtsdenken, τ. 2, σ. 79, οιocβλέπει σε ocυτ~ τ~ φρd:ση του Άντισθένη κocι τ~ν ~θικ~ ιΧπ6ρριΥη ιΧπο μέρους του ής πocλocι6τερης έλληνικ'ijς ιΧγωνιστικ'ijς παι8εΕας, τ'ijς

προσocνocτολισμένης στ~ν ασκ-ηση τ'ijς ΠΟλεμικ'ijς ίκocνότητocς, ιΧνιχνεύοντocς

ετσι σ' ocυτ~ν ενoc σημd:ΟΙ κριτικ'ijς τ'ijς ιΧριστοκρocτίocς.

82. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολόγιον ιν 8,31.

Ά ντισθένης ό φιλόσοφος τους δημΕους εύσεβεστέρους έλεγεν εlναι

των τυράννων- πυθομένου δέ τινος την αιτΕαν έφη, ότι ύπο μεν των δημΕων οΙ' άδικουντες άναιΡουνται, ύπο δε των τυράννων οΙ' μηδεν

άμαρτάνοντες.

Ό φιλόσοφος ΆνησθένΎJς ελεγε οη ο[ o~μιoι είναι λιγότερο ανόσιοι απο τους τυράννους κι οταν κάποιος τον pώΤΎJσε πως συμβαΙνει αυτό, εκεινος εΙπε: «Διόη ο[ οήμιοι εκτελουν οσους

οιαπράττουν αοικήματα, ενω ο[ τύραννοι αυτους που οεν φταινε σε τίποτα».

Ό Ε. \\Όlf, GriecJJisches Rechtsdenken, τ. 2, σ. 79, βλέπει εοω μια. Ιοι6τυπη χοινωνιχΤ. τοποθέτηση του Άντισθένη, με τ~ν όποίoc ό φιλ6σοφος οείχνει τ~ν

;ο;ροτ[μησ+, του στ~ ν6μιμη λocϊκ~ οικocιοσ6νη τ'ijς οημοΚΡocτικ'ijς πόλεως σε σ'JγχΡιση με -;Τ.ν ocύθOCιΡεσίoc τΊjς τυρocννίocς. Με ocυτό, πocPOCΤΎipει ό \\ΌΗ. οεν 'JΠΟσΤΎjρΙζεται O~Ι ό νόμος εχει +Ιθικ~ &ξΙα: άλλα άπλως οτι προσφέρει εζω-:εριχ-η ιΧσφd:λειoc, τ~ν όποίoc χρεΙd:ζετocι πρωτίστως ό άπλας ανθρωπσ:.

ι , ;


83. ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ, ΙΧ 45.

'Επ~q~~~ες μαινg~C;J 80υναΙfάχαφαν: ~,~I μοχθjΡ{jJ,8ύναμι ν.

ΕΙναι επικίν~υνo να ~ίνεις σε μανιακο άνθρωπο μαχαίρι καΙ 06-ναμΊ) σε φαυλο.

84. ΠΛΟΥΤ ΑΡΧΟΣ, Περι' της Άλεξάν8ρου τύχης r; άρετης λ6γος β' 3 ρ. 336a. Πρβ. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολ6γιον ΙV 13, 41.

Όρθως γαρ Ά ντισθένης έλεγεν οτι πάντα 8ει τοϊς πολεμΕοις ε(Jχε

σθαι τιχ άγαθά, πλην άν8ρεΕας γΕνεται γοφ ούτως ου των έχόντων,

άλλα των κρατούντων.

Σωστα ελεγε ό ΆνησθένΊ)ς στι πρέπει κανεις να ευχεται στους

εχθρους σλα τα καλά, εκτος άπο την άν~ρεία' γιατι ετσι αuτα

τα καλα παύουν να άν~κoυν σ' αuτους που τα εχουν καΙ περιέρχονται στην κατοχη αuτων που εχουν τη Ο6ναμΊ).

ι

85. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον πι 4.

'Ξγω μεν τοΕνυν, έφη [sc. δ Καλλ[ας], λέγω ύμιν έφ' Ψ μέγιστον

φρονω. Ά νθρώπους γαρ οlμαι [κανος εΙναι βελ τ[ους ποιεΙν. ΚαΙ δ

Άντισθένης εΙπε' Π6τερον τέχνην τινα βαναυσικην r; καλοκάγαθ{αν 8ι8άσκων; Εί καλοκάγαθΕα έστι'ν ή 8ικαιοσύνη. Νη ΔΕ', έφη δ Άντισθένης, ή γε άναμφιλογωτάτη' έπει' τοι άν8ρεΕα μεν και' σοφΕα έστιν

οτε βλαβερα καΙ φίλοις 'και' π6λει 80κει εΙναι, ή 8ε 8ικαιοσύνη ου8ε καθ' εν συμμ[γνυται τfj ά8ικ{~.

«'Εγω λοιπ6ν», είπε ό Καλλίας, «σας λέω για τί προ πάντων καυχιέμαι: νομίζω ση είμαι Ικανος να κάνω τους άνθρώπους

χαΛUτερoυς». Κι ό ΆνησθένΊ)ς τον ρώΤΊ)σε: «πως; Με τη ~ι~α

σκαλία κάποιας μΊ)Xανικ~ς τέχνΊ)ς ~ ~ιMσκoντάς τους πως να

είναι ΧΡΊ)στοι άνθρωποι;» - «'Εφ6σον συμβαίνει να ταυτίζε

ται ~ ΧΡΊ)στ6τψα με τη ~ικαΙOσυνΊ»>. «Βεβαίως», είπε ό

-


Ά ντ~σθένΎJς, «άa~αφ~λονεΙΚΎJτα·1 Ύ~ατι π6τε-π6τε ή άνaΡεΙα και ή σοφΙα φαΙνoντα~ να. εlνα~ κάη έπ~ζ~μιo και Ύ~α. τους φΙ

λους και Ύ~α. τ~ν πoλ~τεΙα, ένω ή aLΚα~οσύνΎJ aεν εχε~ τ~ν παρα

μLΚP~ σχέσΎJ με την άa~κΙα».

τα. λόγια του Άντισθέν1J 3είχνουν μια. θερμ~ πίστη του στ~ 3ικαιοσuν1J, κα

θως ί5μως 3εν ~χoυμε α.λλες OCνOCλογες μαρτυρίες, 3εν μπορουμε να. στηρίξου

με σ' αύτα. την α.ΠΟψ1J ί5τι ό φιλόσοφος OCναγνώριζε κOCποιο πρωτείο τ-ης 3ι

καιoσυνΊJς OCπέναντι στην OCν3ρεία και τ~ σοφία' ί5πως επίσΊJς 3εν γνωρίζουμε

τίποτε για. τη μίξΊJ καλου και κακου ώς 3ι3ασκαλία του' Αντισθέν1J. 1. Ό Α. Patzer, Antjsthenes der Sokratjker, σ. 68, σΊJμειώνει ί5τι ή σπOCνια λ.

'όr.νιxμφ[λεxτoς' ~χει κOCποια OCντισθένεια χροιOC, όιφου περιέχει ίη nuce τ~ 3ι-3ασκαλία για. το όι3υνατο της όιντίφασΊJς (oιJx εστιν όr.ντιλέyειψ βλ. Άντισθέ

ν1Jς 174, 175)' σ1Jμειώνει επίσ1Jς τ~ν κOCποια προτίμ1Jσ1J του Άντισθέν1J για. όιρνψικους λεκτικους σΧ1Jματισμους ί5πως όr.νlΧπ6βλητoς (Άντισθέν1Jς 111), όr.νlΧφΙX[pετoς (ΆντισθένΊJς 160). Ό Patzer όιφ~νει όινοιχτο το ερώτημα κατα. πόσο τέτοιοι λεκτικοι ύπαινιγμοι μπορουν να. σΤΊJρίξoυν τ~ν παρα30Χ~ ί5τι

ε3ω ό Ξενοφων παρα3ί3ει αύθεντικες φρOCσεις του Άντισθέν1J.

86. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, 'Ανθολ6Υιον ΠΙ 8, 14.

'Αντισθένους δστις 8ε έτέρους 8έ80ιχε, 8oίJλoς ων λέληθεν έlχυτ6ν.

του Άντ~σθένΎJ' oπo~oς φoβiΧτα~ άλλους, εlνα~ aουλος χωρις να. \ " λ'β το εχε~ κατα α ε~.

Φρocσ1J προερχόμεν1J, πιθανως, όιπο το Περ! έλευθερ[ιχς κιχ! δουλε[ιχς.

87. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, 'Ανθολ6Υιον ΠΙ 10, 41.

'Α ντισθένους φιλάΡΥυρος ού8ει'ς &:YlΧθoς ουτε βlΧσιλευς ουτε έλεύθερος.

του Άντ~σθένΎJ' κανένας φ~λάPΎυpoς aεν εlνα~ καλ6ς, οuτε άρχοντας ουτε έλεύθερος άνθρωπος.

Βλ. και Άντισθέν1Jς 89.

h. Οί :4.ρχαίοι Κυνικοί


88. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπόσιον πι 8. Πρβ. κlΧι ΠΛΟΤΤΑΡΧΟΣ, l/ερ/

του στι μάλιστα τοις ήγεμόσι δει τον φιλόσοφο ν διαλέγεσθαι 3 ρ. 778b-c.

ΤΕ γαρ σύ, εlπεν [sc. ό Καλλίας], επι' τίνι μέγα φρονεις, dΊ Ά ντίσθε

νες; Έπι' πλούτψ, έφη. Ό μέν δη 'Ερμογένης ανήρετο ει πολυ ε'{η αύτφ αργύριον. Ό δέ απώμοσε μηδέ όβολόν. Άλλα γην πολλην κέ

κτησαι; 'Ίσως αν, έφη, Αύτολύκψ τούτψ ι'κανη γένοιτο εγκονίσασθαι.

Και συ λo~πόν, ΆντισθένΥ), εΙπε ό Καλλίας, γ~α πo~o πράγμα

καυx~έσα~; «Γ~α τον πλουτο μου», εΙπε αύτός. Τότε ό Έρμο

γένΥ)ς τον ρώΤΥ)σε α.ν εΙχε πολλα χρήματα, κ~ εκεΤνος πΎjρε δρ

κο πως οεν εΙχε ουτε Οεκάρα. «Μήπως δμως ~xε~ς πoλλ~ καλ

λ~εργήσψY) γΎj;» «"ΟσΥ) θα ηταν αρκετη γ~α να κυλ~στεΤ [πριν

απο τ~ν πάλΥ)] τουτος εοω ό Αύτόλυκος», εΙπε ό ΆντισθένΥ)ς.

89. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπόσιον ΙV 34-44.

Άλλ' ιΧγε δή, έφη ό Σωκράτης, συ IχI5 λέγε ήμιν, dΊ Ά ντίσθενες, πως

ούτω βραχέα έχων μέγα φΡΟΥεις επι' πλούτψ. 'Ότι νομίζω, dΊ ιΧνδρες, τους ανθρώπους ούκ εν τφ ο'{κψ τον πλουτον και' την πενίαν έχειν

αλλ' εν ταις ΨυχαΙς. (35) Όρω γαρ πολλους μέν ιδιώτας, οί' πάνυ

πολλα έχοντες χρήματα ούτω πένεσθαι ήγουνται ωστε πάντα μέν πό

'10'1, πάντα δέ κίνδυνον ύποδύονται, εφ' Φ πλείω κτήσονται, οlδα δέ

και' αδελφούς, οί' τα '{σα λαχόντες ό μέν αύτων ταρκουντα έχει και' πε

ριττεύοντα της δαπάνης, ό δέ του παντος ενδειται' (36) αισθάνομαι δέ και τυράννους τινάς, οί' ούτω πεινωσι χρημάτων ωστε ποιουσι πολυ

δεινότερα των απορωτάτων- δι' ένδειαν μέν γαρ δήπου οι' μέν κλέ

πτουσιν, οι' δέ τοιχωρυχουσιν, οι' δέ ανδραποδίζονται' τύραννοι δ' εισί

τινες οί' σλους μέν οίκους αναιΡουσιν, άθρόους δ' αποκτείνουσι, πολ

λάκις δέ και σλας πόλεις χρημάτων ενεκα εξανδραποδίζονται.

(37) Τού,ους μέν 015'1 εγωγε και πάνυ οίκ,ίρω της ιΧγαν χαλεπης νό

σου. 'Όμοια γάρ μοι δοκουσι πάσχειν ωσπερ ε'{ τις πολλα εχοι και'

πολλα εσθίων μηδέποτε εμπίμπλαιτο. 'Εγω δέ ούτω μέν πολλα έχω

(~ς μόλις αύτα και' [εγω αν] αύτος εύρίσκω' σμως δέ περίεστί μοι και'

εσθίοντι ιχχρι "ου μη πεινην αφικέσθαι και πίνοντι μέχρι του μη δι;~ν χαι1 ά.μφιέννυσθαι ωστε έξω ,αεν μηδεν μαλλον Καλλ{ου τούτου

-

", ,-


,ου πλουσιωτάτου ριγουν- (38) έπει8άν γε μην έν riJ οίχ{α γένωμαι, πάνυ μεν αλεεινοι' χιτωνες οΙ' τοίχο{ μοι 80χουσιν εlναι, πάνυ 8ε πα

χειαι έφεστΡ{8ες οΙ' οροφοι, στρωμνήν γε μην oιJτως αρχουσαν έχω ωστ' έργον μέγ' έστι' χαι' ανεγεΙραι. "Α ν 8έ ποτε χαι αφρ08ισιάσαι το

σωμά μου 8εηθ,η, oιJτω μοι το παρον αρχει ωστε αlς αν προσέλθω ύπερασπάζοντα{ με 8ια το μη8ένα άλλον αύταις έθέλειν προσιέναι.

(39) Και' πάντα το{νυν ταυτα oιJτως ή8έα μοι 80χει εlναι ώς μαλλον μεν ή8εσθαι ποιων έχαστα αύτων ούχ αν εύξαίμην, ljrrov 8έ· oιJτω μοι 80χει ενια αύτων ή8{ω εlναι του συμφέροντος. (40) ΠλεΕστου 8' άξιον χτημα έν τφ έμφ πλούτcp λογΕζομαι εlvαι έχεινο, ότι εΙ' μού τις

χαι' τα νυν οντα παρέλοιτο, ού8εν oιJτως όρω φαυλον έργον όποιον ούχ

αρχουσαν αν τροφην έμοι' παρέχοι. (41) Και' γαρ όταν ή8υπαθησαι βουληθω, ούχ έχ της αγορας τα τΕμια ώνουμαι (πολυτελη γαρ γίγνε

ται), αλλ' έχ της ψυχης ταμιεύομαι. Και πολυ πλέον 8ιαφέρει προς

ή80νήν, όταν αναμείνας το 8εηθηναι προσφέρωμαι r) όταν τινι των τιμίων χρωμαι, ωσπερ χαι' νυν τφ8ε τφ Θασicp οiΎcp έντυχων ού 8ιψων

πίνω αύτόν. (42) Άλλα μην χα ι' πολυ 8ιχαιοτέρους γε είχος εlναι τους εύτέλειαν μαλλον r) πολυχρηματίαν σχοπουντας. Ο!ς γαρ μάλιστα τα παρόντα αρχει ήχιστα των αλλοτρίων όρέγονται. (43) 'Jιξιoν 8' έννοησαι ώς χαι' έλευθερ{ους {τοιουτος πλουτος παρέχεται. Σωχράτης τε γαρ 015τος παρ' 015 έγω τουτον έχτησάμην ουτ' αριθμφ ουτε στα θμφ έπήρχει μοι, αλλ' όπόσον έ8υνάμην φέρεσθαι, τοσουτόν μοι παρε-

8ί80υ' έγώ τε νυν ού8ενι' φθονω, αλλα πασι τοις φίλοις χαι' έπι8ειχνύω

την αφθονίαν χαι' μετα&8ωμι τφ βουλομένcp του έν τiJ έμ,η ψυχ,η πλούτου. (44) Και μην χαι' το άβρότατόν γε χτημα, την σχολην αει' όρατέ μοι παρ ο υσαν, ωστε χαι' θεασθαι τα αξιοθέατα χα ι' αχούειν τα

αξιάχουστα χαι' δ πλείστου έγω τιμωμαι, Σωχράτει σχολάζων συν-

8ι ημερεύει ν. Και 015τος 8ε ού τους πλειστον αριθμο υντας χρυσίον θαυμάζει, αλλ' οί' αν αύτφ αρέσχωσι τούτοις συνων 8ιατελει. 015τος μεν

οδΎ oιJτως, εlπεν.

'Έλα λοιπ6ν, εΙπε ό Σωκράτης, λέγε μας πάλι πως σuμβαLνει,

ένω εχεις τ6σο μιxp~ περιοuσLα, να. καuχιέσαι για. πλουτο. «Δι6τι εΙμαι τ~ς γνώμΎ)ς, φLλoι, δτι τον πλουτο και τ~ φτώ-

, " θ '10" " "'λλ" Ψ , χεια οι αν ρωποι σεν τα EXouv στο σπιτι α α σΤΎ)ν UΧΎ)

τοuς.l (35) Γιατι βλέπω πολλοuς α.νθΡώποuς, οΙ όποιοι μ' δλο ποu ~ιαθέτοuν πάρα πολλα. χρήματα, θεωρουν τον έαuτ6 τοuς

, , " β'λλ 'θ 'θ ' '10 το σο φτωχο, ωστε κατα α ouv κα ε προσπα εια και σιακιν-


auνεύοuν τα πάντα προκειμένου να απoκτ~σoυν περισσότερα' κα~ ξέρω κα~ αaέλφια ΠΟ'] αν κα~ κληρονόμ'Υ)σαν 'ίσα μεΡίaια, ώστόσο ό ενας απο αυτους εχει οσα του χρειάζονται για να ζει κα~ επιπλέον κάποιο περίσσευμα, ενω ό αλλος στερειται τα

ι (36)'Α ι , Ι ,ι Ι '" παντα. κουω επισ'Υ)ς για καποιους τυραννους πως εχουν

ι ~ιψ 'λ ι" Ι Ι λ' ι τετοια σι α για εφτα, ωστε κανουν πραγματα πο u χειροτερα κι απο τους πιο απένταρους.2 Γιατί, φυσικά, εΙναι ~ ανέχεια

που κάνει αλλους να κλέβουν, αλλους να γίνονται aιαΡΡ~κτες, ΙΧ.λλους να γίνονται σωματέμποροι' ενω υπάρχουν κι όρισμένοι

τύραννοι που καταστρέφουν όλόκλ'Υ)ρες οίκογένειες, σκοτώνουν αμέΤρ'Υ)τους ανθρώπους, συχνα μάλιστα υποaοuλώνοuν κι όλό

κλ'Υ)ρες πολιτειες για τα λεφτά.3 (37) Αυτους εγω τους οίκτείρω, κα~ πάρα πολύ, για τ~ν πoΛU βαρεια τους αρρώστια.4 Μου alvouv τ~ν εντύπωσ'Υ) πως εχουν πάθει Ο,τι κι ενας ανθρωπος με μεγάλ'Υ) περιουσία, ό όποιος αν κα~ τρώει πολύ, aEV χορταίνει ποτέ. 'Όσο για μένα εχω τόσα που κι εγω ό 'ίaιος με auσκο-λ ι 'β' r, r, , , " , ff ια τα ρισκω' ωστοσο υπαρχουν αρκετα για να τρωγω ωστε

να μ~ν πεινάω κα~ να πίνω ωστε να μ~ν aιψω κα~ να εΙμαι ντυμένος ωστε οταν εΙμαι εξω να μ~ν τρέμω απο το κρύο5 περισσότερο απ' οτι τουτος El!i;) ό πάμπλουτος Καλλίας.6 (38) Κι οταν βρεθω στο σπίτι, οΙ τοιχοι μου φαίνονται σαν πολυ ζεστα

ρουχα, τα ταβάνια σαν πολυ χοντρα πανωφόρια, κι ~ κρεβατόστpωσ~ μου εΙναι τόσο επαpκ~ς που auσκολεύομαι να σ'Υ)κωθω απο το κρεβάτι. 7 "Αν καμια φορα το σωμα μου νιώσει τ~ν ανάγκ'Υ) να πλαγιάσει με γυναικα, αρκουμαι σε τέτοιον βαθμο σε Ο,τι υπάρχει μπροστά μου, ωστε σ' οποιες Π'Υ)γαίνω με γλυ

κοφιλουν, γιατ~ κανένας lΧ.λλος aEV θέλει να τ~ς πλ'Υ)σιάσει.8 (39) Κι ολ' αυτα μου φocίνονται ετσι γλυκά, που κάνοντάς τα aEV θα μπορουσα να ευΧ'Υ)θω να aοκιμάσω μεγαλύτερ'Υ) χocρα αλ

λα μαλλον μιχρότερ'Υ)' τόσο πολυ εχω τ~ν εντύπωσ'Υ) πως όρι-, " ".. '" , 'fl θ" ι σμενα απο αυτα ειναι πιο ευχαριστα κι απ ο,τι α με συνεφε-

ρε.9 (40) Άλλα πιο σ'Υ)μαντιχο κτ~μα μέσα στα πλούτ'Υ) μου θεωρω ΤΟUΤΟ: οτι αν μου αφocιρουσε κάποιος κι αυτα που εχω

ι ~'βλ' '';' , ~ λ' ι '1:' λ ' τω ρα, σεν επω να εινocι κocμια σου ειoc το σο ε",ευτε ιστικ'Υ)

που να μ~ μου εξασφαλίζει αpκετ~ τpoφ~. (41) Γιατι οπα:ε

-


ν~ώσω τ~ν αναγΚΊj να απολαύσω κάη, οεν παίρνω απο τ~ν , '" β" " βλ' 'β αγορα τα ακp~ α πραγματα - εpxoντα~, επε~ς, πανακp~ α-

'λλ' 'β 'Υ , " , ψ' Κ" λ' α α τα γα,,",ω μεσα απο ΤΊj'J υXΊj μου. ~ υπαpxε~ πο υ με-

γάλΊj o~αφopα ώς προς τ~ν ~ooν~, οταν αγγίζω κάη, αφου πρωτα περίμενα να ν~ώσω τ~ν ανάγΚΊj γ~' αυτ6,10 απ' oτ~ οταν

ooκ~μάζω κάποιο ακp~βo πράγμα, ετσ~ επε~o~ ετυχε - οπως

τώρα οα που πίνω αυτο το θασίτ~κo κρασιl1 χωρις να αίσθάνομα~ Οίψα. (42) Άλ~θε~α ομως, εΙνα~ φυσ~κ6, οσοι εχουν προ σανατoλ~στει πεp~σσ6τεpo στ~ λ~τ6ΤΊjτα παρα στα πολλα λεφτά,

να εΙνα~ π~o oίκα~o~ &νθpωπo~.12 Γ~ατι oσo~ π~στεύoυν οη αυτα που οΙ 'ίoιo~ εχουν εΙνα~ με το παραπάνω αρκετά, ελάx~στα ορέ

γoντα~ οσα εχουν οΙ &λλo~. (43) K~ αξίζε~ ακ6μΊj να καταλάβε~ κανεις oτ~ ~νας τέτοιος πλουτος κάνε~ τους ανθρώπους γεννα~6-

Οωρους. Γ~ατι και τουτος εοω ό ΣωκpάΤΊjς, στον όποιο οφείλω

α.~~70 τον πλουτο13 , μου πρ6σφερε μ~α βo~θε~α ox~ πεpιop~σμένΊj και με το μέτρο, αλλα Ο,η μπορουσα να το κpατ~σω μου το

εO~νε· κ~ εγω τώρα οεν φθονω κανέναν, αλλα τον θΊjσαυpO που " 'ψ' \ ~ Ι , r'λ "λ " εχω σΤΊjν υXΊj μου τον oε~xνω σ ο ους τους φ~ ους και τον

προσφέρω σ' οποιον τον θέλει. (44) Και το π~o περίκομψο κτ-η-, βλ' ""'λ 'θ ,,' , μα μου: το επετε πως παντα εχω ε ευ ερο χρονο, ωστε κα~

'βλ' (l 't:"f" ,\ βλ' ι, " , rl να επω οσα α~~,,",oυν να τα επε~ κανε~ς, κα~ να ακουω οσα

'~I." "" \ , , , \ 'θ - λ' α~ι,,",oυν να τα ακoυε~ κα~ - πραγμα που εγω το εωρω πο υη-

μο - να περνω απερίσπαστος τ~ν ~μέpα μου μαζι με τον Σω

κpάΤΊj. K~ αυτος πάλι οεν θαυμάζε~ οσους εχουν πολύ xpυσάφ~, αλλα συναναστρέφεται αυτους που του εΙναι αρεστοί». Αυτα εΙπε ό ' AντισθένΊjς.

Ή πocρocπά:νω έν6τψoc ιΧπο το Συμπόσιον του Ξενοφώντoc ιΧποτελει την πocλocιότocτη γρocμμocτειocχη ιΧποτύπωσ-η - σε πρωτογενη μορφη - μιίΧς στά:σΎ)ς

ζωΊjς που εμελλε να χocτocστει ~ ΧOCΡOCΧΤΎ)ριστιχη των Κυνιχων φιλοσ6φων. Ό Ξενοφων σχιocγρocφει ε/)ω 1fνoc φιλόσοφο με γνωρίσμocτoc που αν τα πocρocχολoυθ~σoυμε ως τις ιΧχρocιες ιXπoλ~ζεις τους συγχροτουν τα ΧOCΡOCΧΤΎ)ριστιχα των χocτοπινων Κυνιχων, l/)ίως σε Ο,τι ιΧφορίΧ την περιφρ6νΎ)σ'1) του πλούτου

ΜΙ των ίιλιχων ιΧγocθων. ΆΧ6μΎ) χι αν οσoc λέγει ε/)ω ό ΆντισθένΎ)ς όφείλον,,:ocι εζoλoxλ~poυ στον Ξενοφώντoc, μπορουμε να θεωρουμε βέβocιο οτι με ocuτα ιΧποσχοπειτocι να /)οθει πιστη ε1χ6νoc του φιλοσ6φου χocι των ιΧπ6ψεών του. Ή βocσιxη ιΧΡΧΥι της αυταρχε{ας την όποίoc εχφρά:ζει ε/)ω ό ζενoφ~)ν,,:ε~()~

86 οι λΡΧλlOl KY':'iIKOI

Άντισθένης πρέπει να αναγεται σε προφορικες Υι γραπ,ες διατυπώσεις του

φιλοσόφου και εναρμονίζεται με τΤιν αυτOCρκεια της αpετΊjς, την καταξίωσ''ι 70U πόνου κα.ι α.λλες &πόψεΙζ του Όπως 'τ"Ιζ γνωρίζουμε XCΧL ά.πα oιαφopετ~χές,

μεταγενέστερες, ΠΊjγες ποι.. εν μέρει τις επισημαίνουμε αμέσως παρακOC,ω,

Συχνα ό αναγνώστης εχει την εντύπωση οτι εδω ό Ξενοφων παραθέτει ση

μαντικα αποφθέγματα και γνωμες το;:,; Άντισθένη για να δώσει μια συγκε

φαλαιωτικΤι αποψη σχετικα με τις διαφορετικες πτυχες τΊjς αντισθένειας ήθι

κης τΊjς ΙΧύτιχρκε{ιχς, Α. Patzer, An6sthenes der SοkratίkeΓ, σ. 77. 1. 'Άποψη ουσιαστικα σωκρατική, βλ ΠλOCτων, 'Απολογ{ιχ 29d-30b. Μόνο αγαθο εΙναι ή αρετή, μόνο κακο ή +,θικη αναξιό'Ίjτα' ολα ,α αλλα εΙναι αδιOCφο

ρα. 2. Σχετικα με τη γνώμη το;:,; ΆντισθένΊj γιχ τ·"ν φιλOΧPΊjματία βλ και Άντισθένης 87. 3. ΊΌ παλαιότατο χωρίο με ανα.φ~pα σε πολιτικες αποφOCνσεις Tou Άντισθένη. Ή κριτικη της δύναμΊjζ το;:,; ,υρOCννου ασκειται εδω ύπο

το πρίσμα τΊjς ατομικης +,θικης. 4. 'Όπως εδω την φιλοχρημα,ία, σε μιαν &λλΊj περίπτωση ό Άντισθένης θα παρομοιOCσει με:Χρρώστια τΤιν φιληδονία'

πρβ. ΆντισθένΊjς 147. 5. Ό Ξενοφων παρουσιOCζει τον Άν,ισθένη να μΤιν ενδιαφέρεται για τα υλικα πρOCγματα. Α'Jτη r. αδιαφορία γι:Χ τον πλοuτο χαρακτήριζε και τον ΣωκρOCτη, ωστόσο ό Άντισθένης την ανOCγει σε αρετή. Με

τον Διογένη και τοuς κατοπινοuς Κuνιχοuς ή εμφαντιχη προβολη της φτώ

χειας και της ανέχειας - ΠΟ'J συνήθως fιταν πραγματική - θα όδηγηθει ως

την ακρότητα. 6. Κατα τον Α. Patzer, ο.π., σ. 75, οσα λέει ό Άντισθένης για ΤΤΙ μηδαμινότητα των υλικων αγαθων στο σπίτι Tou πOCμπλου,ου Καλλία, μπροσ,α στον οικοδεσπότη. καθως και οσα θ:Χ πει λίγο παρακOCτω σχετικ:Χ

με τον τρόπο με τον όποιο ά.ν~μετώπιζε τις ερωτικες ανcΧγκες του δείχνουν κOCποια αδιαφορία για τις κοινωνικες συμβOCσεις, «πOCντα ομως με πνε;:';μα και

με αΊσθηση Tou χιοuμορ ΧOCpΊj στα όποια μετριαζόταν r. δρψύτψα των απόψεών του». 7. Ό R. Vischer, «Das einfache I,eben», σ. 76, σημειώνει οτι ό Άντισθένης είχε συναίσθηση το'::'; διαχωριστικοu όρίου ανOCμεσα στην πεν{ιχν,

την μη παντελή ενδεια απο ,η μιOC, και την πτωχε{ιχν. τΤιν καΤOCστασΊj Tou επαίΤΎj απο την αλλη, κι οτι μίΧλλον αδίκως ό ΔΙOγένΎjς Λαέρτιος νι 13 [= 'Αντισθένης 32] αποδίδει σ' αυτον χαρακτηρισ,ικα σ'Jμβολα το;:'; ζητιoc

νου, οπως το ραβοι και το Οισάκκι. ~o κυνικος βΙος τ~ς επαιτεία.ς αρχίζει με

τον Διογένη, ό όποιος δμως όδηγει ως τα ακρα κOCποια στοιχεια τα όποια

απαντουν και στον ΆντισθένΎj. 8. Κυνικο χαρακτήρα εχει ή αντψε,ώπιση της ερωτικης όρμης ως μιίΧς χα.θαρα σωματικΊjς ανOCγΚΎjς, τΤιν όποία μπορει

να [κανοποιήσει όποιαδήποτε γυναίκα. - Ή συχνΤι εμφάνισΊj τΊjς λ. αρκεϊΎ - σε δλη τΤιν ένότητα - μίΧς θυμίζει δτι εδω ό Άντισθένης αναφέρε,αι στΤιν

αρχη της ΙΧύτιχρκε{ιχς πρβ. Α. Patzer, δ.π., σ. 76. 9. Χαρακτηρισ,ιχα κυνικη είναι και ή απαξίωση της ή30νης: ό Άν,ισθένης θα προτψουσε ,ην πλή

ρωση της ερωτικΊjς όρμης χωρις τΤιν α'ίσθηση τΊjς :Χπόλαυσης, αφου +, α'ίσθησΊj α1JΤ~ εχει επιζ+Ιμιες επιπτώσεις για. οποιον τ~ν όοκιμ5:ζει (ήδίω του συμ

φέροντος πρβ. και Διογένης Λαέρτιος νι 3). 10. Π ρβ. και ΣτοβαΙος. Ά ν-

-

Α:'ΙΙΤΙΣΘΕ:'ΙΙΗΣ 87

θολόΥlOν ΠΙ 29, 65, τιχς ήδονας τας μετα τους πόνους διωκτέον, αλλ' ούχ!

τας προ των πόνων [ = ΆντισθένΊ)ς 151]). 11. τα κροισια της Θάσου θεωρουντοιν εζοιιρετικης ποιόητοις πρβ. κοιι ΆριστοφάνΊ)ς, Λυσιστράτη 196· Πλουτος 1021. 12. τα ~θικα πρoτερ~μoιτoι κοιι ~ λιτόΤΊ)ΤΟΙ του βίου (εύτέλεια) τίθεντοιι όιμοιβοιίως. Π ιθοινότοιτοι όπα την επίοροισΊ) του ΣωκράΤΊ) Ο

, ΑντισθένΊ)ς oιoικ~ρυχνε κοιι όικολουθουσε ~νoιν OCπλα τρόπο ζωΊ)ς, κι ~ μοιρτυ

ρίοι του Ξενοφώντοι όιποκλείει κάθε όποψίοι δτι Τι κοιτοπιν+, Κυνικ+, ποιράοοσΊ)

προσγράφει εν προκειμένω στον ΆντισθένΊ) μιαν ιΧΠΟψΊ) τ+,ν όποίοι ό ϊοιος οεν

συμμεριζότοιν. 13. Στο τέλος του λόγου του Ο ΆντισθένΎ)ς εκφράζει με

θέρμΊ) τ+,ν ευγνωμοσύνΎ) του στον ΣωκράΤΊ): Τι συνοινοιστροφ+, με οιότον στά

θΎ)κε για τον ΆντισθένΊ) μάθΊ)μοι οιυτοκυριοιρχίοις κοιι 6λιγοιρκείοις. Μπορουμε

Ετσι να όποθέσουμε δτι οΙ βοισικες αρχες της όιντισθένειοις ~θιxΊ)ς όιποτελουν

μετάπλοισΊ) - σε θεωΡΊ)ΤΙΧΟ επίπεοο - ορισμένων ΧΟΙΡΟΙΚΤΊ)ριστικων βιογροι

φιχων γνωρισμάτων του ΣωκράΤΎ).

90. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον ΙV 2-5.

Και' ό Ά ντισθένης επαναστας μάλα ελεΥκτικως αυτον επήρετο' οι' δε άνθρωποι, i:J Καλλ[α, π6τερον εν ταις ψυχαις η εν TifJ βαλαντ[ιρ το δ[και6ν σοι δοκουσιν έχειν; 'Εν ταις ψυχαις, έφη. Κάπειτα συ εις το

βαλάΥΤΙΟΥ διδους άΡΥύΡΙΟΥ τας ψυχας δικαιοτέρους ποιεις; Μάλιστα. πως; 'Ότι δια το ειδέΥαι ώς έστιν οτου πριάμενοι τα επιτήδεια έξου

σΙΥ ουκ εθέλουσι κακουΡΥουΥτες ΚΙΥδυΥεύεΙΥ. (3) ~H καί σοι, έφη, άποδιδ6ασΙΥ Ο τι αΥ λάβωσι; Μα ΤΟΥ Δί', έφη, ουδε τουτο, άλλ' έΥΙΟΙ

και' εχθι6νως έχουσιν η ΠΡ!Υ λαβεΙΥ. Θαυμαστα ΥΌ έφη ό Ά ντισθέΥης

αμα εισβλέπωΥ ώς ελέΥχων αυτ6ν, ει προς μεΥ τους άλλους δύΥασαι

δικαίους ποιεΙΥ αυτούς, προς δε σαυΤΟΥ ου. (4) Κα! τί τουτ', έφη ό Καλλίας, θαυμαστόΥ; ου κα! τέκτονάς τε κα! οικοδ6μους πολλους

όpιjς οί' άλλοις μεΥ πολλοις ποιουσΙΥ οικίας, έαυτοις δε ου δύΥαΥται

ποιησαι, άλλ' εΥ μισθωταις οικουσι; Και' άΥάσχου μέΥΤΟΙ, i:J σο φι στά, ελεΥχ6μεΥος. (5) Νη Δί', έφη ό Σωκράτης, άΥεχέσθω μέΥΤΟΙ' επε! και' οι' μάΥτεις λέΥΟΥται δήπου άλλοις μεν προαΥορεύεΙΥ το μέλλΟΥ, έαυ

τοις δε μη προοραΥ το επι6Υ. Οi5τος μεν δη ό λόΥος εΥταυθα έληξεΥ.

Κι ό ΆντισθένΊjς σΊjκώθψ<ε πάνω και με υφος πολυ επικριτικο " π - 'ζ Κ λλ' "" , ~ , τον ρωΤΊjσε:« ου νομι εις, α ια, οτι εχουν ΤΊj oικαΙOσυνΊj

, " θ ' Ψ ,"1\" Σ' Ψ , οι αν ρωποι: σΤΊjν UXYJ Ίj στο πουγγι τους:» -« ΤΤιν UXYJ ". Κ 'β'ζ' " 'λ ' , τους», ειπε. -« αι α οντας τους, τοτε, εσυ εφτα στο πουγ-

" 'Ψ' ,~, Β β , π -γι κανεις τις υχες πιο οικαιες;» -« ε αιοτατα». -« ως:»

οι ΑΡΧΑΙΟΙ KrNIKOJ

- «Διότι ξέροντας ο[ ocνθρωποι πως 'έχουν με τί να αγορ:χ.σοuν

τα απαραίτητα, δεν θα θέλουν να διακινδυνεύσουν κάποια κακ~

πράξη». (3) - «Και σου έπιστρέφουν, αλ~θεια, τα xp~ματα που 'έχουν πάρει;» - «Αύτό, μα τ~ν αλ~θεια, Όχι' δεν το κάνουν», εΙπε. - «M~πως δμως σου αναγνωρίζουν εύγνωμοσύνη για τα

xp~ματα;» - «'Όχι, μα τον Δία, ουτε αύτό· αντ[θετα, όρισμένοι

φέρονται πιο έχθρικα απ' δτι προτου τα πάρουν». - «Περίερ

γο», εΙπε ό Άντισθένης, κοιτάζοντάς τον σαν να. τον έλέγχει'

«απέναντι στους ocλλους ανθρώπους μπορεϊς να τους κάνεις να

εΙναι δίκαιοι, απέναντι σ' έσέναν δμως Οχι». (4) - «που εΙναι " ";"' Κ λλ' ~'βλ' , " το περιεργο;» ειπε ο α· ιας «οεν επεις το σους και το σους

ξυλουργους και χτίστες που φτιάχνουν σπίτια για τον 'ένα και , , "λλ ,...., , ,ι , ~\ ...., '"

για τον α ο, ενω για τον εαυτο τους οεν μπορουν να φτιαι.,ουν,

αλλα μένουν σε νοικιασμένα σπίτια; Πάρε λοιπον κι έσύ, σοφι-, ", , (~) Μ" Δ' ";"' Σ στη μου, την απαντηση σου». J -« α τον ια», ειπε ο ω-

κράτης, «να τ~ν πάρει' γιατί, δπως εΙναι γνωστό, ακόμη κι οί

μάντεις, λέγεται, προφητεύουν το μέλλον στους ocλλους, ένω για " , ~, βλ' , θ" β - 'Η Υ' τον εαυτο τους οεν προ επουν τι α τους συμ ει». συι.,ητη-

ση αύτ~ 'έλαβε τέλος σε αύτο το σημεϊο.

ι

Σε προηγούμενο σημείο ,,:ου Συμποσ{ου ό Κocλλίocς ισχυρίστηκε πως είχε τον

,,:ρόπο να βελ,,:ιώνει -ήθικ,χ ΤΟ'Jς ανθρώπους, &:νθρώπους ι'κcχνoς εΙvcχι βελ τ{ους

ποιειν, ΠΙ 3, κocι τώρoc, αστε'ίζόμενος, επεξηγεί τον ισχυρισμό του λέγοντocς στι ocυτο το πετυχocίνει 3ίνοντάς τους xp~μocτoc, αφου ετσι ούκ έθέλουσι κcχ

κουΡΎοσντες κινδυνεύειν. 'Όπως εχει επισημάνει ό Κ.ν. Fritz, «Antisthenes und Sokrates ίη Xenophons Symposium», σ. 23, πρόκειτocι για αστε'ίσμο κι οχι για ανόητη κocύχηση, ωστόσο ό Άντισθένης 3εν &ντιλocμβάνετocι τΎ;ν ocυτοει

ρωνείoc του πλούσιου αριστοκρά,,:η με τα φιλοσοφιχα εν3ιocφέροντoc κocι αντι3ρOC

κocτα τρόπο που ό Ξενοφων τον χocρocκηρίζει ως ελεΎχον.

91. HIERONYMUS, EpistuJae LXVI 8,3. Πρβ. LACTANTIUS, Divinae Institutiones, ΠΙ 23, 5.

Et tamen non est satis perfecto et conSl1mmato viro opes contemnere, pecl1niam dissipare et proicere, ql10d in momento et perdi et inveniri ροtest. Fecit hoc Crates Thebanl1s, fecit Antisthenes. fecerl1nt ρΙl1Γίωί.

qllOS vitiosissimos legimlls.

ΑΝΤιΣΘεΝΗΣ R9

Κι ομως σ' εναν τέλειο κα~ όλοκληρωμένο άνθρωπο δεν ταιριά

ζει να περιφρονει τα υπάρχοντά του, να σπαταλάει κα~ να δια

κινδυνεύει τα xp~ματά του, γιατ~ τα πλούτη εΙναι δυνατον στ~ σ"';"ιγμ~ κα~ να χαθουν κα~ να αΠΟΚ'7ηθουν. Αύτο εκανε ό Θη-

β -Κ ' , , ( , Λ θ' , , " "λ αιος ρατης, αυτο ο "~ντισ ενης' αυτο εκαναν και παρα πο -

λo~ άλλοι που "';"ους χαρακτηρίζουμε διεφθαρμένους.

92. CICERO, Ad Atticum ΙΙ 38, 5. Πρβ. ΦΩΤΙΟΣ, Μυρι6βιβλος

10tb 9 [ = ΆντισθένΎjζ 60J.

κυρος ο', ε' mjhj sjc placujt, ut cetera Antjsthenjs, homjnjs acutj magjs

quam erudjtl".

Μου αρέσει το τέταρτο κα~ το πέμπτο βιβλίο του Κύρου,l οσο κα~ τα άλλα εργα του' Αντισθένη, ό όποιος εΙναι περισσ6τερο

οζύνους παρα πoλυμαθ~ς.2

1. Ή oι6pθωσΎj Κύρος δ' ε' OCντι του Κυρσας των κωοίκων - το όποιο οεν

εΙναι όυνατον να. ταυτιστεL με καποιον άπα τους τΙ,,:,λους του κα.τα.λ6γου (βλ.

ΆντισθένΎjς 49) - οφείλετοιι στον S. Bosius, Animadversiones in Epistules CiccΓOnis ad Atticum (1585), σ. 171, κοιι εχει γίνει σχεοον κοιθολικOC OCποοε

κτ+,. 2. Ή πoιpoιτ+,pΎjσΎj του Κικέρωνοι για: ,,:ον ΆντισθένΎj εΙνοιι 3υνοιτον εϊ,,:ε "α: OCντοινοικλOC το περιορισμένο εν3ιοιφέρον του τελευτοιίου για: τ~ φυσΎj (Ε.

Zeller, Dic Philosophie der Griechen κλπ. ":. Η/1, σ. 292, σΎjμ. 1), εΊτε πά.λι να: OCποτελει εν3ειζΎj στι οΙ συγγροιφες του 3εν OCποτελουσοιν [3ιοιιτέρως σΎjμOΙντι

κα: εργοι (υ. \Vilamo\νitz, Platon, τ. 2, σελ. 162), 1] ocκ6μΎj στι τα: εργοι οιυτά, σπως τα: πρώιμοι του Πλάτωνοι κοιι του ΆριστoτέλΎj, OCπευθυνοντοιν στο ευρυ

κοινο (F. Sayre, «Antisthenes the Socratic», σ. 84).

93. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων κιχι' 30Υμάτων συνιχ

ΥωΥη νι 2.

κιχι ση 6 π6νος ιΧΥΙΧθον συνέστησε [sc. Ά ντισθένης J 8ιιl του μεΥάλου Ήριχκλέους κιχι του Κύρου, το μεν ιΧπο των Έλλήνων, το 3ε ιΧπο των βιχρβάρων έλκύσιχς.

90 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

Κι ΟΤΙ ό μόχθος εΙναι χάτι χαλό, ό 'Α ντισθένΊJς το εοειξε με τα

παραοείγματα του μεγάλο\) Ήραxλ~ xαt του Κύρο\), που τα

αντλησε το ενα απο τους "EλλΊJVες xat το αλλο απο τους βαρβάρο\)ς.

Ένω ό Πλάτων στράψηκε στ~ συγγpαφ~ διαλόγων, στους όποίους περιγρά

φονταν τα. διανo~ματα και ~ διδακτικ~ μέθοδος του Σωκράτη, ό ΆντισθένΊjς

πpOσπάθΊjσε να. Ε:κφράσει τα. ίδεώδΊj του - τα. όποια εν μέρει εΤχαν διαμορ

φωθεί ύπο τ~ν επίδραση του Σωκράτη -, μέσα άπο μορφες τις άποΤες άντλουσε άπο τον μι:Ιθο (Ήpακλ~ς) ~ άπο τ~ν [στορία (κυρος) και επιδέχονταν

εξιδαν(κευσΊj. Ή παραλλ TιλόΤΊjτα τ~ς άναφopiΧς στους δύο -ηρωες άδπεΤ τον

R. Hbistad, Cynjc Hero, σ. 92, σε όρισμένα συμπεράσματα για. το περιεχόμενο των εργων: καθώς ~ εννοια του πόνου συνδέεται στενα. με τ~ν παpάστασΊj

του δούλου, ό κυρος στο εργο του ΆντισθένΊj, 6στερα άπο μια. περίοδο στ~

διάρκεια τ~ς όποίας θα. εΤχε καταβάλει ως δουλος πόνους που εξυΠΤιρετουσαν

άγαθους σκοπούς, θα. εξελισσόταν άπο δουλος σε ίδανικο βασιλιά. - Σ'Jμφω

να με τον R. Hirzel, Der Djalog, σ. 122, σημ. 2, δεν πρόκειται για. τον παλαιότερο κυρο, τον θεμελιωτ~ τ~ς πεpσικΊjς αυτοκρατορίας, άλλα. για. τον

νεότερο συνονόματό του βασιλιά, τον όποΤο OL 'Έλληνες εκείνων των χρόνων θαύμαζαν και τιμουσαν- πρβ. Ξενοφων, 'Ανάβασις Ι 9,1 κ.έ.

94. ΑΡΡΙΑΝΟΣ, Έπικτήτου f1ιατριβαι' ιν 6, 20.

ΤΕ oιJν λέγει 'Α ντισθένης; Ούδέποτ' ηκουσας; «βασιλικόν, (5 ΚiJρε,

πράττειν μεν ε/J, κακώς δ' άκούειν».

τι λέει λοιπον ό ΆντισθένΊJς; Δεν το 'χεις ποτε αχούσει; «ΕΙ

Υ",. ναι γνώρισμα &ρχοντιΧ6, κυρε, απο τ~ μια να ευΊJμερεις χι απο f '"~~"Γ ,,' " '"

την αλλΥΙ να σε χαχολογο\)ν».

Πρβ. και ΔΙOγένΊjς Λαέρτιος νι 3 [= ΆντισθένΊjς 38J.

95. ΜΑΡΚΟΣ Α ΥΡΗΛΙΟΣ, τα εις έαυτον νπ 36.

'Α ντισθενικόν. Βασιλικον ειJ μεν πράττειν, κακώς δε cΧκoύειν.

""', του ΆντισθένΊJ: ΕΙναι γνώρισμα αρχοντιχο να ευΥΙμερει μεν "o;~ " \ , , .... . , χανεις αλλα να τον χαχολογο\)ν.


96. ΔΙΩΝ χμΤΣΟΣΤΟΜΟΣ, Λόγοι XLVII (30) 25.

'Έφη δ' οΟν τις δτι και το κακως άκούειν καλως ποιουντα και' τουτο

βασιλικόν εστιν.

ΕΙπε λοιπον χάποιος στι το να. χαχολογειται χανείς, ενω πράτ",;,ει ~pγα χαλά, εΙναι χι αυτο χάτι που προσιδιάζει στον α.ρ

χοντα .

97. ΣΤΟΒΑlOΣ, Έκλογαι ΙΙ 31, 34. Πρβ. ΑΡΣΕΝlOΣ ρ. 502, 13-14.

Ό αυτος [sc. Ά ντισθένης] ερωτηθεις τί άναγκαιότατον ε/η μάθημα, «το άπομαθειν», ε[πε, «τα κακά».

Ό 'ίδιος ΆντισθένΎjς, σταν τον pώΤΎjσαν ποιό εΙναι το πιο απα-, 'θ " Τ" 1:" '" , pαΙΤΎjΤO μα Ύjμα, απανΤΎjσε: « ο να <-οεχασει χανεις ο, τι χαχο

~xει μάθει».

98. ΔlOΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤlOΣ, Φιλοσόφων βίων και' δογμάτων συναγωγη νι 7.

Έρωτηθει'ς τί των μαθημάτων άναγκαιότατον, «το περιαφειν», έφη [sc. Ά ντισθένης], «το άπομανθάνειν».

'Όταν ρώτφαν τον ΆντισθένΎj ποιό μάθΎjμα εΙναι το πιο απα-pαίΤΎjΤO εχεινος απάνΤΎjσε: «πως να. αποτρέπεις τ~ν απώλεια "~:'~ τ~ς μάθΎJGΎjς».

99. ΔlOΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤlOΣ, Φιλοσόφων βίων και δογμάτων συναγωγη νι 5 και νι 8. Πρβ. GNOMOLOGIιJM VATICANUM 743 n. 9· JOANNES, SARESBERIENSIS, Po]jcraticus πι 14, 6.

Έπαινούμενός ποτε υπο πονηρων, έφη [sc. Ά ντισθένης], «άγωνιω μή τι κακον ε/ργασμαι». νι 8. Προς τον ειπόντα «πολλοί σε επαινοσσι», «τί γάρ». έφη [sc. ό Ά ντισθένης], «κακον πεποίηκα;». Ι

Ι


'Όταν κάποτε όρισμένοι φαυλοι ανθρωποι παίνευαν τον Άντι

σθένΊJ, έκεΤνος εΤπε: «Άνησυχώ μ~πως εχω κάνει κάτι κακό». νι 8. Σ' έκεΤνον που του εΤπε, «ΆντισθένΊJ, πολλοι σε παι

νεύουν», αΙJΤΟς άπάνΤΊJσε: «'Έχω αραγε κάνει τίποτε κακό;»


Π αρεκελεύετ6 τε [sc. ό Ά ντισθένης] κακώς άκούοντας καρτερείν

μαλλον r) ει λtθoις τις βάλλοιτο.

Συμβούλευε οσους γίνονταν στόχος κακολογίας να το υπομέ

νουν με γενναιόΤΊJτα μεγαλύτεΡΊJ άπ' Ο, τι αν τους πετροβο

λουσαν.

101. ΓΡΗΙΌΡΙΟΣ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ, Λ6γοι ιν [= ΚατιΧ 'Ιουλιανου βασιλέως, και' κατιΧ 'Ελλήνων στηλιτευτικος Α'] 72.

Α1έγας ό Ά ντισθένης, ότι το πρ6σωπον συντριβει'ς υπ6 τινος τών 'β - , θ ι , 11 .... Ι Ι r/ 'δ ι υ ριστων και ρασεων, επιγραφει τcρ μετωπcρ μονον, ωσπερ αν ριαν-

τι δημιουργών, τον παίσαντα, ίσως ΕΎα κατηγορήστι θερμ6τερον.

ΕΤναι μέγας ό 'Α ντισθένΊJς, γιατι οταν κάποιος του τσάκισε στο ξύλο το πρόσωπο, εκεινος άρκέσΤΊJκε να γράψει στο μέτω

πό του το ονομα του άνθρώπου πο,j τον χτύΠΊJσε, οπως γρά

φουν έπάνω στ' άγάλματα το ονομα του γλύΠΤΊJ, 'ίσως για να τον καταγγείλει πιο εντονα.

Κάτι άνάλογο παΡαaιaει ό Διoγέγ~ς Λαέρτιος νι 33 γιΟι τον ΔΙOγένΎj καΙ,

στο νι 89, γιΟι τον Κράτη.

102. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ, Σχ6λιο στον Γρηγ6ριο Ναζιανζην6, ΧΙ 2 ρ. 138.

Και' οδτος [sc. ό Άντισθένης] φιλ6σοφος ηΎ άλαζων και' υπερήφανος, ας υπ6 τινος υβριστου το πρ6σωπον συντΡιβείς, έπέγραψε τi(; προσώ-


πψ, ώσπερ έν άνδριάντι, τον παίσαντα, στηλιτεύων τον ύβριστήν, ['να

θερμοτέραν n}ν κατηΥορίαν ένδείξαιτο.

Και ό 'Α ντισθέν1jς ~ταν φ~λόσoφoς αλαζoν~κoς και {ιπερφΙαλος,

ό όπo~oς, δταν κάποιος ανα~~~ς τον χτύΠ1jσε ασΧ1jμα στο πρό-" Ψ" '" ιl , , 'λ σωπο, εγρα ε επανω σ αυτο, οπως στα αγα ματα, - στιγμα-

τίζοντας τον θρασυ ανθρωπο - το ι)νομα εκείνου ό όπo~oς τον

χτύΠ1jσε, γ~α να παpoυσ~άσε~ τ~ν καταγγελία του π~o εντον1j.

103. [ΕΡ ΑΤΟΣΘΕΝΗΣ], Καταστερι σμ οι' 40.

015τος δοκεί Χείρων εΊναι ό έν -ri{J Πηλίψ οικησας, δικαιοσύνTJ δε

ύπερενέΥκας πάντας άνθρώπους και' παιδεύσας Άσκληπιόν τε και

Άχιλλέα· έφ' δν Ήρακλής δοκεί έλθείν δι' έρωτα, Φ και συνείναι έν

-ri{J αντΡΨ τιμων τον ΠΧνα. Μόνον δε των Κενταύρων ουκ άνεiλεν, άλλ' ηχουεν αυτου, καθάπερ Ά ντισθένης φησι'ν ό Σωκρατικος έν -ri{J Ήρακλεί. Χρόνον δε ίκανον όμιλούντων αυτων έκ της φαρέτρας αυ

του βέλος έξέπεσε είς τον πόδα του Χείρωνος και' ο(Jτως άποθαν6ντος

αυτου ό Ζευς δια τJ?ν ευσέβεια ν και το σύμπτωμα έν τοίς αστΡοις έθηκεν αυτ6ν.

Αύτος φαίνετα~ δτι εlνα~ ό Χείρων που κατo~κoυσε στο Π ~λιo,

αύτος ό όποίος ξεπέρασε δλους τους ανθρώπους στ~ ~ικαιoσύνΊ)

και φpόντ~σε γ~α τ~ν αγωγ~ και του 'Ασκλ1jπιου κα!. του , AX~λλέα. Σε αύτόν, καθως φαίνετα~, ~λθε ό Ήpακλ~ς, σπρωγμένος απο ερωτα, κα!. συν~έθ1jκε ερωτικα μαζί του μέσα στ~

σΠ1jλ~ά, γ~α να τψ~σε~ τον Πάνα. Elνα~ ό μόνος απο τους Κενταύρους που ό Ήpακλ~ς ~εν τον σκότωσε αλλα αντίθετα ακουγε τα λόγ~α του, δπως αναφέpε~ ό Σωκpατ~κoς Άντισθέν1jς

στον Ήρα.χλη. K~ ενω συνoμ~λoυσαν επ!. αpκετ~ ωρα, επεσε ενα

βέλος απο τ~ φαρέτρα του στο π6~~ του Χείρωνα, κ~ ό Χείρων 'θ Τ' 'ΔΙ '" 'β Ι '" , \ πε ανε. οτε ο ~ας γ~α Τ1jν ευσε ε~α του κα~ γ~α αυτο το συμ-

πτωματικο συμβαν του '~ωσε μ~α θέσΊ) ανάμεσα στ' αστρα.

'Απο τα ελά.χιστοι σωζ6μενοι OCποσπά.σμοιτοι του 'Ηρακλή 360 OCνοιφέροντοιι σε Χ')το το επεισ68ιο, το όποιο ετσι εΙνοιι ενοι OCπο τα λ[γοι συγκεκριμένοι πρά.-

94 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

γματα που γνωρίζουμε γιIΧ αυτο το εργο του Άντισθi:νη. Στον Διογέν-" .\:zZ~

τιο νι 105 [= Άντισθένης 111] ύπOCρχουν όρισμένες ενοείξεις γιIΧ το περιεχ6μενο τ~ς oιoαχ~ς που ελαβε ό Ήρακλ~ς απο τον Χείρωνα: εΙναι ή σοφιστική θέση γιIΧ το διδιχχτον τ~ς αρετ~ς (την όιρετην διδιχχτην Elvιxl). Ή συγ

γραφή αυτή εγινε το πρ6τυπο γιIΧ τις βιογραφίες του Πυθαγ6ρα και του

Άπολλώνιου Τυανέα απο τον Φιλ6στρατο.

104. ΕΥΔΟΚΙΑ, Ίωνιά c. 998 ρ. 432. [= F. Decleva Caizzi, Antisthenis Fragmenta, σ. 31]. Πρβ. ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΛΑΤΙΝΟΣ ΣΧΟ

ΛΙΑΣΤΗΣ στο Ε. Maass, Commentariorum in Aratum reliquiae, σ. 264 κ.Ι

Και αύτος δε ό Ήρακλης δοκει προς αύτον [sc. τον Χε[ρωνα] έλθειν δι' έρωτα, Φ και' συνειναι έν TifJ αντρι;;, τψων τον Π α.να. ,Μόνον δε

των Κενταύρων ούκ ανεUιεν, αλλ' ηκουεν αύτου, καθάπερ Ά ντισθένης

φr;σιν ό Σωκρατικος έν TifJ Ήρακλεί.

Φαίνεται στι αΧόμΊ) χαι ό ΉpαxλΊjς πλΊ)σίασε τον Χείρωνα

σπρωγμένος απο ερωτα χαι συνοέθΊ)χε μαζί του μέσα στ~

σΠΊ)λια για να τιμ~σει τον Πάνα. Κι εΙναι ό μόνος απο τους

Κ ι ,,-, 'Η 'Ρ λ-~' , ι 'λλ' , ενταυρους, τον οποιο ο αχ Ί)ς οεν τον σχοτωσε α α αν-

τίθετα &χουγε τα λόγια του, χαθως αναφέρει ό Σωχρατιχος

'ΑντισθένΊ)ς στον Ήρακλη.

105. ΠΡΟΚΛΟΣ, 'lπόμνημα είς Πλάτωνος πρωτον Άλκιβιάδην 98, 14.

Λέγει γουν και ό Ά ντισθένους Ήρακλης περΕ τινος νεανΕσκον παρα

TifJ Χε[ρωνι τΡεφομένου' «μέγας γάρ, φησι, και' καλος και' ώραιος,

ούκ αν αύτου ήράσθη δειλος έραστής».

'Αναφέρει, ετσι, χαι ό Ήρακλης του 'ΑντισθένΊ)1 για χάποιο παλλΊ)χαράχι που μεγάλωνε χοντα στον Χείρωνα, στι «εΙχε

ανάσΤΊ)μα», λέει, «χι ~ταν ομορφος, νεανιχός οειλΟς έpαστ~ς2 οεν θα μπορουσε να τον xαταxτ~σει».

2Q

ι

Ι


1. 'Icrxup~ ενοειζη οτι ό Ήροικλης οεν εΙχε cXπλως οώσει το ονομοι στον οιόιλογο άλλά ~τoιν κοιι οιοιλεγ6μενο πρ6σωπο σε οιότ6ν. 2. 'Ως ενοι τέτοιον άνδρεϊ:ο εpoιστ~ μπορουμε νOC φοιντοιστουμε στον οιόιλογο του Άντισθένη τον

ΧεΙρωνοι Ί) τον Ήροικλη.

106. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Περι δυσωπίας 18 ρ. 536 b.

Οοτως άτρεπτος ljv [sc. ό Μενέδημος] και άνάλωτος ύπο των τοιού

των και κρατων εκείνης της παραινέσεως, ην ό Ά ντισθένειος Ήρα

κλης παρ!;νει, τοις παισι διακελευ6μενος μηδενι' χάριν έχειν επαινουν

τι αύτους τουτο δ' ljv ούδεν άλλο η μη δυσωπεισθαι μηδ' άντικολακεύειν τους επαινουντας.

Τόσο ακαμπτος ~ταν ό MενέOΊjμoς,l τόσο άκατανίκψος άπο τέτοιας λoγΊjς πράγματα, και ΤΊjΡOυσε έτσι σταθεριχ εκείνΊj τ~ν

παραίνεσΊj Π?') έοινε στον ΉρακλΊj του ό 'AντισθένΊjς, οταν

προέτρεπε2 τα άγόρια να μ~ χαρίζονται σε κανέναν άπο αυτους που τα παινεύουν- κι αύτο οεν σ~μαινε τίποτε άλλο παρα να

μ~ν τα πιάνει φόβος και να μ~ν άνταποοίοουν τις κολακειες σ'

οσους τα παινεύουν.

1. Πρ6κειτσιι γιOC τον σωκροιτικο φιλ6σοφο άπο τ~ν Έρέτριοι (339-265 π.χ.). 2. 'Icrxup~ ενοειζη οτι σε ΟΙ'JΤΟ τον οιόιλογο ό Ήροικλης ~τoιν κοιι

οιοιλεγ6μενο πρ6σωπο.


Ό αύτος [sc. Ά ντισθένης] θεασάμενος εν π{νακι γεγραμμένον τον Άχιλλέα Χείρωνι Ti(J ΚενταύριΡ διακονούμενον, «EI5 γε, dJ παι δίο ν», εΊπεν, «ότι παιδείας ενεκεν και θηρίιΡ διακονειν ύπέμεινας».

'Όταν ό 'AνησθένΊjς εΙοε σ' εν αν πίνακα τον 'Αχιλλέα να ύΠΊj

ρετει τον Κένταυρο Χείρωνα,l εΙπε «Εδγε, παιοί μου, που για

τη μόρφωσ~ σου OέXΤΊjκες ύπομονετικα να ύΠΊjρετεις άκόμΊj κι ενα θΊjρίo».

1. Πρβ. ΕόριπΙοης, 'Ιφιγένεια ή έν Αύλίδι 926 κ.έ.

Γ

.ι


108. ΘΕΜΙΣΤΙΟΣ, Περι &ρετης ρ. 43 Mach. Σύμφωνα με τη γερμανικ-η μετάφρασΊ), άπο τον R. Mach, του κειμένου μιας συριακ~ς παράφρασΊ)ς.

''Αν στ' αλ~θεια θελ~σετε ποτε νtJ. κατανo~σετε γιατι ~ σύνεσΎ) εΙναι κάτι ευγενικό, μ~ βασιστειτε στις μαρτυρίες ουτε του Πλάτωνα ου τε του ΆριστοτέλΎ), αλλtJ. στον σοφο ΆντισθένΎ) που aίaαξε αυτον τον τρόπο ζω~ς. Λέει, ετσι, οτι ό ΠρομΎ)θέας

εΙπε στον Ήρακλ~ τtJ. ακόλουθα λόγια: «'Ο τρόπος που πράττεις εΙναι πέρα γιtJ. πέρα αξιοκαταφρόνψος: φροντίζεις γιtJ. τtJ. πρόσκαιρα πράγματα και παραμελεις τtJ. σΎ)μαντικά. 'Ωστόσο,

aεν πρόκειται νtJ. γίνεις ανθρωπος όλοκλΎ)ρωμένος, προτου μά

θεις αυτtJ. τtJ. όποια εΙναι πιο πάνω απο τον ανθρωπο - κι οταν

τtJ. μάθεις, θtJ. κατανo~σεις και τtJ. ανθρώπινα. Ι Άντίθετα, οταν μαθαίνεις μόνο τtJ. γήινα, θtJ. τριγυρνας εaω κι εκει σtJ.ν τtJ.

αγρια θΎ)ρία». Πραγματικά, οποιος προσανατολίζει το ενaιαφέ

ρον του στtJ. ανθρώπινα πράγματα και περιορίζει τ~ aιανοψικ~ Mναμ~ του και τ~ν ευστροφία του σ' αυτtJ. τtJ. ευτελ~ και πεπε

ρασμένα πράγματα aεν εΙναι σοφός, καθως εΙπε ό ΆντισθένΎ)ς,

αλλtJ. μοιάζει με τtJ. ζωα χου νιώθουν ευχαρίσΤΎ)σΎ) νtJ. κυλιουν

ται στ~ν κοπριά.

Ή συριακ~ παράφραση μιας 3ιάλεξης Περι' ιΧρετης του Θεμίστιου, του λό

γιου φίλου του αυτοκράτορα 'Ιουλιανου (40ς μ.Χ.), τοποθετεϊται ΧΡOνικcΧ

στον 60 αΙ μ.Χ. και 3είχνει τ~ 3ιάρκεια τ~ς μoρφωτικ~ς έπί3ρασης πο,) ασκησε Τι έλληνικ~ φιλοσοφία στ~ν 'Ανατολή. 'Όπως σημειώνει ό Η. Rahn, «Die Frommigkeit der Kyniker», σ. 245 οΙ κοινοι τόποι του Θεμίστιου άξίζει νcΧ προσεχθουν, γιατι καλύτερα άπο όποια3ήποτε 3ιεξ03ικ~ άνάλυση, «3εί

χνουν τη σημασία των ύπο3ειγματικων μορφων του κυνικου βίου γιcΧ την

~θικ~ άγωγ~ του μεγάλου κύκλου των πεπαιδευμένων στ~ν εΙ3ωλoλατρικ~

και χριστιανικ~ οψιμη άρχαιότητα». -1. Ή r3LΙX 3ιάκριση μιας δαψον[ας και μιας άνθρώπινης παι3είας ύπάρχει και στον Δίωνα Χρυσόστομο, Λόγοι

ιν 29 κ.έ.

109. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων και δογμάτων συναγωγή νι 2 [= ΆντισθένΊ)ς 93].

Ι ~


110. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων και' δογμάτων συναγωγη νι 104.

Άρ.tσκει δ' αυτοίς [sc. τοίς Κυνικοίς] και' τ.tλος εΊναι κατ' άρετην

(ijv, ώς Ά ντισθ.tνης φησι'ν έν τΙ;; Ή ρακλεϊ.

'Έχουν επΙσΎJς τη γνώμΎJ ΟΙ Κυναοt δτι τελ~κoς σκοπος εΤνα~ το να ζεί κανεtς ενάρετα, δπως ύπoσΤΎJPΙζε~ ό Άντ~σθένΎJς στον

Ήpακλ~.

Στη συνολικη έπισκόΠΊ]ση του ΔιογένΊ] Λοιέρτιου νι 103 κ.έ., απ' οπου το ποιροιπάνω απόσποισμοι, έπιχεφειτοιι να προσγροιφουν στον Κυνισμο Μγμοιτοι

δσο :ro auνοιτον πλΊ]σιέστεροι στον Στωικισμό' στο πλοιίσιο οιύτο ό ΆντισθένΎiς φέρετοιι να ~χει aιοιτuπώσει μια ηθικη αΠΟψΊ] περι τέλους, ~ όποίοι ασφοι

λως θα ποιράγετοιι απο κάποιο χωρίο του αντισθένειου ΉpακλΎj. Σύμφωνοι

με τους Uberweg-Praechter, GrundriB der Geschichte der Phi/osophie, τ. 1, σ. 167 κ.Ι, τουτο αποτελει ενοι ειaος αντίaΡοισΊ]ς στην αρχόμενΊ] τάσΊ] τΊjς έποχΊjς (πρωτο μισο του 30υ οιι. μ.Χ.) να θεωρει τον Κυνισμο OCπλως μια στάσΊ]

ζωΊjς σε αντιaιοιστολη με τον Στωικισμο που ανοιγνωριζότοιν ώς συγΚΡΟΤΊ]

μένη φιλοσοφικη θεωρίοι.

111. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων και δογμάτων συναγωγη νι 105.

Άρ.tσκει δ' αυτοίς [sc. Κυνικοίς] και την άρετην διδακτην εΊναι, καθά φησιν Ά ντισθ.tνης έν τΙ;; Ήρακλεϊ, και' άναπ6βλητον ύπάρχειν

άξι.tΡαστ6ν τε τον σοφον και' άναμάρτητον και φ{λον τΙ;; όμο{ιμ, -rux'f) τε μηδεν έΠΙτΡ.tπειν.

Κατα τη γνώμΎJ των Kυν~κων ~ αρετη εΤνα~ κάτ~ ποu μπορεί

κανεtς να το ό~όαXθεί, δπως ύπoσΤΎJPΙζε~ ό Άντισθένης στον Ήρα.κλη,l XIΧt κάτι ποu όεν Xάνετα~·2 ~σαν επΙσης τ~ς γνώμΎJς δτ~ ό σοφος εΤνα~ αξ~αγάΠΎJΤOς, όεν λαθεύε~ κ~ εxε~ γ~α φΙλο του τον δμo~6 του' κ~ δτ~ όεν αφ~νε~ τΙποτα στην τύXΎJ.

1. Ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 297, ποιροιτηρει οτι ο[ αρχοιιες είaήσεις μας alνουν την έντύπωσΊ] οτι σΤΊ]ρίζοντοιι σε όρισμένες μόνο συγγροιφες του' Αντι

σθένΊ]. Διοιτυπώνει ετσι την ύπόθεσΊ] πως ο,τι ακουμε γιΟι τον ΆντισθένΊ]



όινάγετοιι τελικΟι στους σωκροιτικους 3ιοιλ6γους του, κυρίως στον κυρο κοιι

τον ΉραΧλη, κοιι πως ετσι έξΎ)γείτοιι το γεγονος οτι μ6νο γιΟι την ηθικη το\)

ΆντισθένΎ) μπορο\)με νΟι σΧΎ)μοιτίσουμε κάπως πλΎ)ρέστεΡΎ) είκ6νοι. 2. Κοιθως ~ όιρετη εΙνοιι 3ι3οικτη εΙνοιι κοιι άναπ6βλητος, όιφο\) κοινένοις 3εν μπορεί

νΟι μocς όιφΟΙιΡέσει κάτι το όποίο γνωρίζουμε. ΟΙ όιπ6ψεις οιύτες όιποτελο\)ν

ποιροιλλοιγη σωκροιτικών κοιι σοφιστικών όιπ6ψεων κι εχουν 3ιοιτυπωθεΤ με

όιπώτερο στ6χο νΟι κοιτοιστεί ~ όιρετη &τρωη όιπένοιντι σε όπoιoι3~πoτε όιρνΎ)

τικη έξωτερικη έπΙ3ροισΎ). - Πρβ. κοιι ΆντισθένΎ)ς 160.

112. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων χαι' δογμάτων συναγωγη νι 6.

Έρωτηθει'ς τί αύτ4) περιγέγονεν έχ φιλοσοφ{ας, lφη [sc. ό 'Α ντισθέ

νης], «το δύνασθαι έαυτ4) όμιλε/ν».

"Οτocν ρώΤΎ)σocν τον ΆντισθένΎ) ποιο ~τocν το κέροος του άπο τ~

φιλοσοφΙoc, εκεινος άπάνΤΎ)σε: «ΤΟ να μπορω να εχω επocφ~ με τον έαυτ6 μου».

Ό R. HOistad, Cynic Hero, κλπ. σ. 110, εχει ύποσΤΎ)ρίξει οτι με την εννοιοι το\) όμιλειν έαυτίρ κορυφώνετοιι ενοι εΙ30ς όμονο{ας το όποίο όιποτελεΤ την

όιπάνησΎ) κοιι συνάμοι την κριτικη το\) ΆντισθένΎ) στην όιποιίΤΎ)σΎ) της κοινω

νίοις της έποχης του γιΟι πολιτικη όμ6νοιοι σηριγμένΎ) στον νόμον. Σε οιύτο ό

ΆντισθένΎ)ς όιντιτάσσει την όμονοούντων άδελφων συμβ{ωσιν, που ε].νοιι

ίσχυρ6τερΎ) όιπο κάθε τείχος (ΔιογένΎ)ς Λοιέρτιος ΥΙ 6), ώς μιΟι όμ6νοιοι χατα φύσιν που θΟι την συνoιντ~σoυμε όιργ6τεροι κοιι στον Πλάτωνοι, Πολιτε{α

428c, Νόμοι 645b κόι.

113. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Πολιτιχα παραΥΥέλματα 15 ρ. 81tb.

'Αλλα βοηθει μαι το του 'Αντισθένους μνημονευ6μενΟΥ" θαυμάσαντος

γάρ τινος, εί δι' άγοριiς αύτος φέρει τάριχος, «έμαυτ4) γ'», εΙπεν.

'Ωστόσο ένισχυτικο για μένoc είνocι ocυτο που άνocφέρουν για τον ΆντισθένΎ)' πως οτocν κάποιος άπόΡΎ)σε που ό ΆντισθένΎ)ζ τριγυρνουσε στ~ν άγορα κρocτώνΤOCζ ενoc ψάρι πocστό, ocυτος του είπε ΟΤΙ το είχε για τον έocυτό του.


114. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπόσιον νι 5.

Και' ό Καλλ{ας έφη' "Οταν οΟν ό Άντισθένης 08' έλέγχ,η τινα έν ri(; συμποσ{ιρ, τ{ έσται το αυλημα; Και' ό Άντισθένης εΙπε' Ti(; μεν έλεγχομένιρ οlμαι αν, έφη, πρέπειν συριγμόν.

Και ό Καλλίας ρώτφε: «'Όταν λοιπον τουτος έ~ω ό Άντισθέ

γης αντικρούει πειστικα κocποιον στο συμπ6σιο τί θα παίζει ό

αυλ6ς;» Κι ό Άντισθέν'fjς είπε: «Νομίζω οτι σ' έκε~νoν που τον , 'θ" ζ , , αντικρουουν α ταιρια ε το σφυριγμα».

Ό ΣωκρOCΤΊ]ς εΙχε ψέξει ~ναν ιΧπο τους συνοαΙΤΊ]μόνες, τον ΈρμογένΊ], γιOC τη

σιωπ~ του στ~ οιOCρκεια του συμποσΙου κι εκείνος ρωτOC αν θOC μπορουσε νOC

ιΧπαγγεΙλει κOCτι με τη συνοοεΙα αύλου, πρOCγμα που ό ΣωκρOCΤΊ]ς το ιΧποοέχε

ται με τ~ν παραΤ~ΡΊ]σΊ] 8τι ετσι τOC λόγια του θOC ιΧκούγονται πιο εύχOCριστα.

Στο σΊjμείO αύτο ιΧπευθύνεται ό ΚαλλΙας στον ΆντισθένΊ], ό όποίο ς ιΧπαντOC

με χιουμορ: ή λ. 'συΡΙΥμ6ς' σημαΙνει ιΧφενος μιOC μελωοΙα με ψΊ]λες νότες και

ιΧφετέρου το σφύριγμα τΊjς ιΧποοοκιμασΙας στο θέατρο.

115. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β{ων χαι 80γμά.των συναγωγη νι 6.

ΕΖπόντος auri(; [sc. Ά ντισθένει] τινος παρα πότο ν, «!fσον», «σύ μοι», φησ{ν, «αυλησον».

'Όταν, σε κocποιο κρασοπ6τι, είπε κocποιος στον Άντισθέν'fj να τpαγoυ~~σει, έκε~νoς του απocνΤ'fjσε: «Συν6~εΨέ με με τον αυλ6».

116. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Β{οι Παρά.λληλοι, Περικλ~ς 1,5 ρ. 152f.

Διο χαλώς μεν Άντισθένης άχούσας οτι σπου8αίός έστιν αυλψης 'Ισμην{ας «άλλ' ανθρωπος», έφη, «μοχθηρός ου γαρ αν ουτω σπου-8αίος ~ν αυλητής».

Σωστoc, έπομένως, ό Άντισθέν'fjς, οταν ακουσε πως ό 'Ισμ'fjνίας παίζει εξοχα αυλ6, είπε οτι «είναι ομως έλεεινος ανθρωπος γιατι ~ιαφopετικα ~εν θα επαιζε τ6σο εξοχα αυλ61 ».


1. οι αύλψες εΙχαν κακο ονομα ώς συνοοοι των χορευτριων και των OCκροβατων που οιασκέοαζαν στΟι συμπόσια τους συνοαιτημόνες με τις βωμολο

χίες και γενικως τον OCναιο+Ι τρόπο της συμπεριφoρiΧς τους πρβ. Πλάτων,

Συμπόσιον 176e.

117. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον 11 12-13. Πρβ. Συμπ6σιον 11 6· Άπομνημονεύματα Ι 2, 19.

Και' ό Σωκράτης καλέσας τον Ά ντισθένην ε{πεν' Ούτοι τούς Υε θεω

μένους τάδε άντιλέξειν έτι οΙΌμαι, ώς ουχ! και' ή άνδρεΕα δι δακτ6 ν,

όπ6τε αυτη καΕπερ Υυνη οΟσα ουτω τολμηρως εις τα ξ{φη ίεται. Και'

ό 'Α ντισθένης ε{πεψ ~Ap' οΟν και' τifjδε rifj ΣυρακοσΕ<ρ κράτιστον έπιδεΕξαντι rfj π6λει την όρχηστρ{δα ειπειν, Μν διδωσιν αuτifj ΆθηναιΌι χρήματα, ποιήσειν πάντας Άθηνα{ους τολμΙΧν όμ6σε ταις λ6Υ

χαις ίέναι;

Κι ό Σωκράτης απευθύνθηκε στον Άντισθένη και του είπε:

Δ ' 'ζ" οι , βλ Ι , '1 θ' '", λ θ Ι , « εν νομι ω οτι οσοι τα επουν αυτα α Ec.,ΙXXO ου ησουν να

αμψισβψουν οτι Τι ανορεία είναι κάτι που μπορει να. το οιοα

χθει κανείς,2 αψου τούτη εοω, μ' ολο που είναι γυναίκα, όρμάει Ι Ι λ Ι " ",Ι Κ"Α θ ' r Δ' τοσο παρατο μα πανω στα c.,ιψ'f»>. ι ο ντισ ενης ειπε:« εν

είναι αραγε και για. τον Συρακούσιο απο 'δω το καλύτερο απ'

ολα να. παρουσιάσει τη χορεύτρια στην π6λη και να πει οτι αν

ο[ , AθΊjVαιoι πληρώσουν χρήματα, θα τους κάνει ολους τους , AθΊjVαίoυς να όρμουν θαρρετα καταπάνω στις λ6γχες;3»

1. Ό Σωκράτης ocναφέρετrxι στ+Ιν παράσταση μιiΧς χορε,;τριας ~ όποία ΠΎjοουσε πάνω OCπο ορθια ξίφη· OCπευθύνεται στον Άντισθέν'η, ό όποιος λίγο

πρωτύτερα (Συμπόσιο 1I 10 [= Άντισθένης 28]) εΙχε μιλ~σει OΙ'JcrTΎIPOι γιΟι την Ξανθίππη, κι ~ δλη συζ~τηση κινειται μεταξ,~ σοβαρου και OCστείου,

«χωρις καμιΟι ίοιαίτερη προσπάθεια γιΟι έμβάθυνση», Κ.ν. Fritz, «Arιtistherιes urιd Sokrates κλπ.», σ. 29. 2. Είρωνικ+Ι uπαινικτικ+Ι OCναφορΟι στο ουκ εστιν άντιλiγειν: ό Σωκράτης προσποιειται δη με το χορο της κοπέλλας

OCποοεικνύεται ~ ορθότψα της OCντισθένειας ocρχης γιΟι το OCOUνατο του OCντι

λέγειν και το οιοακτο της OCρετης. 3. Αίχμ+Ι γιΟι την πολεμικ+Ι Ικανότψα των ' ΑθηναΙων- μiΧς θυμίζει τΟι λόγια που OCποοίοονται OCπο τον ΔΙOγένΎj

Λrxέρτιο στον Σωκράτη ώς ουκ αν έχ δυοϊΎ 'Αθηναίων ουτω γεγόνοι [sc. ό '.4ντισθiνης] γενναϊ'ος, νι 1· πρβ. και Θέων, Προγυμνάσματα 5 ρ. 104, 1~)

c

ΑΝΤιΣΘΕΝΗΣ 101

r = 'AντισθένΊjζ 11 ] - εν3ειζΊj, κατΟι τον Α. Patzer, Antjsthenes, σ. 66, στι ό Ξενοφων βασίζεται έ3ω σε προγενέστερο γραμματειακο ύλικ6.

118. GNOMOLOGIUM ΥΑ TICANUM 743 n. 12. [= GNOMOLOGIUM VINDOBONENSE 99].

Ό αύτος [sc. Ά ντισθένης] έφη ΤΙ7ν άρετην βραχύλογον ε[ναι, την 8ε χαχίαν άπέραντον.

Ό αύτος Ά νησθένΊjς εΙπε οη ~ αpετ~ εΙναι λιγόλογΥ) ενω ~ κακία 8εν εχει τελειωμό.

119. CAECILIUS BALBUS, ΧΧΥΙΙ 2. [=GNOMOLOGIUM ΜΟΝΑCENSE LATINUM ΧΧΥΙΙ 2].

[nscjtiae esse multa dicere, et qui hoc faceret, quid esset satis, nescire.

ΕΙναι γνώρισμα τ~ς αγνοιας να μιλάει πολ6, κι οποιος το κάνει , \~, ~, 'τ ,(Ι

cι:υτo οεν ~εpει ποιο ε,ναι το οριο.

120. ΠΛΟΤΤΑΡΧΟΣ, Περ! Στώιχων έναντιωμάτων 14 ρ. 103ge-1040a.

Και' μην ούχ έτερα 8ει βιβλία 8ιειλησαι του Χρυσίππου την προς αύτον έν8ειχνυμένους μάχην, άλλ' έν αύτοις τούτοις [sc. έν τοις Π ερ!

του προτρέπεσθαι] ποτε μεν του Ά ντισθένους έπαινων προφέρεται

το 8ειν χτασθαι νουν η βρόχον [ ... ] Άντισθένη μεν γαρ έπαινων ότι τους μη νουν έχοντας εις βρόχον συνήλαυεν, <αύτον> αύτος έψεγεν ειπόντα μη8εν ε[ναι την χαχίαν προς το έχ του ζην ήμας άπαλλάττειν.

Και 8εν εΙναι απαpαίΤΊjΤO, προκειμένου να 8είξουμε τ~ σύγκpOυσΊj του Χρύσιππου με τον εαυτό του, να 8ιεξέλθουμε και

αλλα βιβλία του: Στα 'ί8ια αύτα βιβλία (8Ίjλ. στο Π ερι' του / lJ)1 "λλ θ' " , λ' προτρεπεσυαι α οτε παρα ετει - επαινωντας τα - τα 0-

γ -'Α θ' (Ι " , , "Ι , ια του νησ ενΥ) οτι αυτο ποv πρεπει να αΠOΚΤΊjσει κανεις

102 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚίΝΙΚΟΙ

είνlΧι το μυlΧλO η μια θΎ)λειά. 2 [ ... ] Π plΧγμlΧτικά, με το να επlΧινει ό χρυσιππος τον ΆντισθένΎ) για το στι ~σπpωxνε τους

αμυlΧλOυς στ~ θΎ)λεια τ~ς lΧυτoκτoνίlΧς, ~Ψεγε τον έιχυτό του που είχε πει στι ~ ανlΧζιότψlΧ οιόλου οεν αποτελει λόγο για να

εγκlΧτlΧλείπει κlΧνεις τ~ ζω~.

Είναι χαpαΚτΊJPιστικη ή OCναφοριχ σε αύτο το 3ιαν6ΊJμα (δειν κτασθιχι νουν η

βρ6χον) του ΆντισθένΊJ OCπο τον Α. Schopenauer στο Die Welt als %De und Vorsteflung τ. 1/1, § 16, ό όποίος το έρμψεύει ώς έξ-ης: «Ή ζωη είναι τ6σο γεμocτΊJ OCπο σuμφορες και βOCσανα ωστε ΊJ πρέπει κανεις νιχ τιχ OCποφύγει αύτιχ

3ιαμέσοu στοχασμων που θιχ 3ΙΟΡθώνοuν αύτη την κατocστασΊJ ΊJ νιχ εγκατα

λείψει τη ζωή». Ό Schopenhauer πιστεύει δτι ό ανθρωπος πρέπει νιχ είναι σε θέσΊJ ωστε με το λογικ6 ,ou, το όποίο του OCνοίγει ocπέραντοuς όρίζοντες στις σφαίρες των πραγμOCτων και των καταστOCσεων, νιχ αrΡεται πOCνω OCπο τις OCν

'πξο6τψες, (τιχ αγΧΊJ, τιχ παθήματα, τις κOCθε λογ-ης OCπ6ρροιες τ-ης OCκατοισί

γασΤΊJς βoύλΊJσΊJς γιιχ ζωη και νιχ μην παρα3ίνεται σε αύτές. ΤΟ λογικ6 ,ou πρέπει νιχ τον κOCνει ατρωτο σε αύτOC, 3ιαφορετικιχ ιΧς προτιμήσει νιχ φύγει OCπο

τη ζωή. Προς επίppωσΊJ των παραπOCνω OCναφέρεται σε αύτο το 3ιαν6ΊJμα του

ΆντισθένΊJ. 1. Fr. 167 SVF ΠΙ ρ. 39. 2. ΚOCτι παραπλήσιο OCναφέρει ό ΔιoγένΊJς Λαέρτιος γιιχ τον ΔιoγένΊJ OCπο τη ΣινώΠΎj (εις τον β{ον πιχρεσκευιΧ

σθιχι δειν λ6Υον η βρ6χον, ΥΙ 24), OCλλιχ και γιιχ τον KpocΤΊJ (ΥΙ 86).

ι

121. ΦΙΛΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΣ, Περι' του πάντα σπουδαίΌν εΙναι

έλεύθερον 28.

Εις ταυτα δ' άπιδων Ά ντισθένης δυσβάσταχτο ν εΙπεν εΙναι τον

άστείΌν- ώς γαρ ή άφροσύνη χουφον χα ι' φερ6μενον, (Ουτως) ή φρ6-

νησις έρηρεισμένον χαι' άχλινες χαι βάρος έχον άσάλευτον,

Βλέποντάς τlχ ιχυτα ό ΆντισθένΎ)ς είπε στι τον ευγενικον αν

θρωπο MσκoλlΧ μπορει κlΧνεις να τον ύπομείνει' γιlΧτι σπω ς ~ ανOΎ)σίlΧ είνlΧι κάτι ελlΧφpυ που μετlΧκινειτlΧι απο Όω κι απο

'κει, ~τσι είνlΧι κlΧι ~ φPOνιμάOIΧ κάτι στέρεο κlΧι ασάλευτο με

β ' , , ιχρος lΧμετlΧκινΎ)ΤO.

Ή OCλήθεια είναι πOCντα 3uσOCΡεσΤΊJ' μ6νον ενας χοικος εχθρος ΊJ ενας ocλΊJθινoς φίλος θιχ μας την πεί. Αύτην OCκριβως τί φιλικη ύΠΊJpεσία θέλει νιχ προσφέρει ό Κuνικος στους σuνανθρώποuς ,ou και του είναι εντελως OC3ιOCφορο ιΧν θιχ 3u-

•

ΑΝΤΙΣΘΕ"ΙΙΗΣ 103

σXpεσ7ΎjθOυν - άφου ό σωσ70ς ανθρωπος, OUσχολα γ[νετχι άνεχτος (Zeller,

Dil' PhiJosophje der Grjechen, τ. Π/1, σ. 333.

122. ΕΠΙΦΑΝΙΟΣ, Κατα αι'ρέσεων ΠΙ 26.

Ά ντισθένr;ς έφησε μη χρηναι τα χαχα ζηλοτυπειν έτέρων [η τα παρ'

άλλήλοις αίσχρά]' τα 8ε τείχη των π6λεων ε[ναι σφαλερα προς τον

έσω προ 86τψ, άσάλευτα 8ε τα της ψυχης τείχη χαι άρραγη.

Ό Ά νησθέν1Jς είπε ση όεν πρέπει να. ζ 1Jλεύει χανει.ς τα. χαχα.

των αλλων ~ τα. μεταξύ τους IΧ'CcrX1J' χι στι τα. τεΙΧ1J των πόλεων εΙναι επισφαλrι α.πέναντι στον εσωτερικο προόόΤΎ), ενω

τ~ς Ψυx~ς τα. τείΧ1J είναι άμεταχΙνψα χαι άρράγιστα.

123. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων χα! 80γμάτων συναγωγη νι 6.

(Ομονοουντων &8ελφων συμβ!ωσιν παντος εφη [sc. Ά ντισθένης ] τείχους ίσχυροτέραν ε[ναι.

Ό Ά ντισθέν1Jς ύπoστ~pιξε ση άόέλφια μονιασμένα που ζουν

μαζ1. είναι χάτι ίσχυρότερο άπα όπoιoό~πoτε τεΙχος.

124. ΠΛΟΥΤ ΑΡΧΟΣ, πως &ν τις άπ' έχθρων ωφελοιτο 6 ρ. 8gb.

'Όθεν 6ρθως ό Ά ντισθένης ε[πεν δτι τοις μέλλουσι σcf;ζεσθαι η φίλων δει γνησίων η 8ιαπύρων έχθρω\l' οι' μεν γαρ νουθετουντες τους άμαρτάνοντας οι' 8ε λοι80ρουντες ιΧποτρέπουσι.

Γι' αύτα σωστα. είπε ό Άν7ισθέν1Jς ση σσοι είναι να. σωθουν χρειάζονται ~ γν~σιoυς φίλους ~ παθιασμένους εχθροι;ς: εχεινοι , ι " β' '" Ι , , αποτρεπουν με ης συμ ουλες τους αυτους που πανε να πεσουν

σε λάθος, τουτοι εόω με τι.ς βρισιές 70υς.

Βλ. ΜΙ Διογένης 490.


125. ΞΕΝΟΦΩΝ, Άπομνημονεύματα ΙΙ 5,1-3.

'Ήκουσα 8έ ποτε και' άλλον αυτου [sc. του Σωκράτους] λόΥον, δς

έ8όκει μοι προτρέπει ν τον άκούοντα έξετάζειν έαυτον όπόσου τοίς φ[

λοις άξιος είη. Ί8ων Υάρ τινα π;)ν συνόντων άμελουντα φ[λου πεν[!! πιεζομένου, ηρετο Ά ντισθένη έναντ[ον του άμελουντος αυτου και' άλ

λων πολλων- ~Ap', έφη, iJj Ά ντ[σθενες, είσ[ τινες άξ[αι φ[λων, ώσπερ

οίκετων; ... Ναι' μα Δ[', έφη ό Ά ντισθένης έΥω Υουν βουλο[μην αν τον μέν τινα φ[λον μοι ε[ναι μαλλον r} 8ύο μνας, τον 8' ου8' αν ήμιμνα[ου προτιμησα[μην, τον 8ε και' προ 8έκα μνων έλο[μην άν, τον 8ε πάντων χρημάτων, και πόνων πρια[μην αν φ[λον μοι ε[ναι.

'Άκουσα κιiπoτε και μιαν αλλΥ) συνομιλ[α του ΣωκΡιiτYj, για ην όπο[α σΧYjμιiτισα τrιν έντ6πωσΥ) l5τι OCποτελουσε πpoτpoπrι σε l5ποιον τον ακουγε να έζετιiζει τον έαυτ6 του ώς προς τrιν OCζ[α που εχει για τους φ[λους του. 'Όταν παραΤ~ΡYjσε πως κιi

ποιος OCπο τrι συντροφια OCόιαφορουσε για ενα φ[λο του, ό

όποιος τα 'φερνε στενιixωpα OCπο τrι φτώχια, ρώΤYjσε τον ΆντισθένΥ) μπροστα σ' αυτον που OCόιαφορουσε και σε αλλους πολ

λο6ς. «'Άραγε, Άντισθέν~», του εΙπε, «ύπιipxoυν κιiπoια OCντ[τιμα για τους φ[λους l5πως για τους όο6λους; Γιατι ό ενας όου

λος OCζ[ζει, ας που με, Μο μνές, ό αλλος ουτε μισ~, ό αλλος , ""λλ" \~, [] Ν' \ , Δ' πεντε μνες, ο α ος ισως και σεκα ... ». -« αι, μα τον ια»,

εΙπε ό ΆντισθένYjς, «έγω τoυλιixιστoν θα προτιμουσα να εΙχα

κιiπoιoν για φ[λο μου παρα να εΙχα Μο μνές, ένω κιiπoιoν αλλο

όεν θα τον προτιμουσα ουτε για μισrι μνα, τον αλλο πιiλι θα τον θεωρουσα προτιμ6τερον OCπο όέκα μνες και για τον αλλο θα

'β λλ ,~, \ \ \, ~, κατε α α οποιοσYjποτε ΧΡYjματικο ποσο και οποιασYjποτε

πpoσπιiθεια προκειμένου να τον κιiνω φ[λο μου».

Ή σuζ~τΊJcr'YJ Σωκράη-Άντισθέν'YJ σχετικα με την άξία της φιλίας 3εν πρέ

πει να είναι αύθεντικ~. Ό Α. Patzer, Antisthenes der Sokratiker, σ. 49, πιστεύει δη ό Ξενοφων άντλει άπο παλαιότερο γραμματειακο ύλικο που το πα

ρεμβάλλει έ3ω πρόχειρα ωστε δσα λέγονται για τ~ ΧΡ'YJματικ~ άξία των φίλων να ~xouv κάπως παρά30ξα. Ό Άντισθέν'YJς περιορίζεται να έπιβεβαιώνε~

και να έπαναλαμβάνει τα λόγια 'Cou Σωκράη χωρις να άναφέρει κά7Ι ":', όποιο θα ~ταν 3υνατQ να χαρακηριστει ώς 3ικό του τυπικQ γνώρισμα.

c


126. ΛΙΒΑΝΙΟΣ, Λόγοι Ι 150.

Τί βέλτιον dίν περ, φίλων προς Ά ντισθένψ [sc. Σωκράτης 3ιεξηλθε];

η καλύτερο ύπά.pχε~ απ' 15σα εΙπε γ~α τους φ[λους στον Άνη

σθένη ό Σωκρά.της;

ΤΟ άπ6σπασμα αύτο άπο τοuς Λόγους, ει3ικ6τερα άπο τ~ν Άπολογ[α Σωκράτους, του Λιβανίου (40ς αι. μ.χ.) άπoτελε'i: εναν φιλολογικο άπόΎ)ΧΟ τΥίς συνομιλίας Σωκράτη-ΆντισθένΎ) στο άμέσως παραπάνω άπ6σπασμα άπο τα 'Aπoμ~ημoνεύματα του Ξενοφώντα.

127. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΥΣ, Στρωματεις ΙΙ, ΧΧΙ 130, 7.

Πάλιν Άντισθένης μεν την άτυφίαν [sc. του όλου βίου τέλος ε[ναι έταξε ].

Άντιθετα ό Άνησθένης 15p~σε τ~ν ταπε~νoφpoσύνη ώς σκοπο

τ~ς ζω~ς έν γένε~.

128. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΣ ΚΥΡΟΥ, Έλλψικων θεραπευτικη παθημάτων ΧΙ 8.

'Ο 3ε Ά ντισθένης την άτυφίαν [sc. έσχατον ύπέλαβε άγαθόν ].

Ό Άντ~σθένης παpαaέχτηκε ώς ανώτατο αγαθο τ~ν ταπε~νo

φροσύνη.

129. [HELENIUS ACRO], Σχόλιο στον 'Οράτιο, Sermones ΙΙ 2, 95-96.

Antisthenes philosophus cum yidisset adulescentem multum aC/'OilllJatihus delectari: ο te, ait, infelicem, qui summum acroama numquam audisti, idest laudes tuas, quia plus delectamur laudihus nostris.

106 οι ΑΡΧΑΙΟΙ KlΊ,IIKOI

'Όταν ό φιλόσοφος ΆντισθένΊJς εΙοε πως ό νεαρος χαιρόταν

πολυ με οσα ακουγε, του εΙπε: Δυστυχισμένε μου, ποτε οεν

εφθασε στ' αύτιά σου το πιο σπουοαιο ακουσμα, 0ΊJλαo~ επαι

νοι για. σένα' οΙ οικοί μας επαινοι μας εύφραίνουν περισσότερο

απο καθετί.

130. Ρ. PORPHYRIO, Σχόλια στον 'Οράτιο, Sermones ΙΙ 2, 95-96 [quae carmine gratior aurem occupat].

Hoc Antisthenes dixisse traditur. Is enim cum vidisset adulescentem luxuriosum acroamatihus deditum, ait: «miserum te, adulescens, qU1 numquam audisti summum acroama, id est laudem tuam».

Παραοίοεται δτι ό Άν":Lσθένης εχει πει τουτο. 'Όταν εΙοε κάποιο νεαρο πα

θιασμένον για. α.κροάματα, ,,:ου λέει: «Δύστuχος που 'σαι, νέε μοu. Δεν εχεις

α.κούσει ποτε το πιο ομορφο ακρόαμα: να σου πλέκοuν το έγκώμιο!»

131. GNOMOLOGIUM VATICANUM 743 n. Ι. Πρβ. [ΠΛΟΥΤΑΡ

ΧΟΣ], Περι' ασκήσεως ρ. 535. ι

Ά ντισθένης τους πόνους έφησεν όμο!ους εΓναι κυσ!' κα! γαρ εκεΊνοι

τους ασυνήθεις δάκνυσιν.

'0 'Α θ' f 'ζ α (, ... , , ι ντισ ενΊJς uποσΤΊJΡΙc,ε οτι οι κοποι ειναι σαν τους σκυ-

λους γιατι κι αύτοι οαγκώνουν οσους τους εΙναι αγνωστοι.

132. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β!ων και' δογμάτων συναγωγη νι 8.

Προς τον επαινουντα τΡυφήν, «εχθρων παΊδες», έφη [sc. Άντισθένης], «τρυφέσειαν».

Σ ' Ι •• - , ~ Ι ζ' λ' ζ , • 'Α θ ι ε καποιον ο οποιος επιοοκιμα ε ΤΊJν τρυφΊJ ΊJ ωΊJ ο ντισ ε-

νΊJς εΙπε: «Θα. εύχ6μουν να ζουσαν τρυφΊ]λα τα παιΟια. των έχθρων μου».

-


133. ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΠΗΛΟΥΣΙΩΤΗΣ, 'Επιστολαι ΠΙ 154.

Δι' ην γαρ αίτ[αν... 'Α ντισθένης δε ρυπων και αύχμων έχαιρε, και' κατα των τρυφώντων ώπλιζε την γλωτταν;

Κι είναι αυτη ~ αιτία που κα~ ό ΆντισθένΎjς, α.ν κα~ ρυπαρος κα~ OCλουστος, ενιωθε χαρα κι εστρωνε στ~ν κατσάοα i5σους ζουσαν τρυψηλΟ βίο;

134. ΜΑΞΙΜΟΣ ΤΥΡΙΟΣ, Διαλέξεις ΧΧΥΙΙ 25.

'Αντισθένης έρωτηθει'ς τ[ έστιν έορτή; εΊπε, γαστΡψαργ[ας ιΧφορμή.

"Οταν ρώτησαν τον ΆντισθένΎj τί είναι γιopτ~, εκεϊ:"νος απάντησε: «Μια ευκαιρία για λαιμαργία».

135. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων βίων και' δογμάτων συναγωγη ΙΧ 101.

Φύσει τε μη εΊναι ιΧγαθον η κακόν ... 'Ήτοι γαρ παν το ύπό τινος δοξαζόμενον ρητέον ιΧγαθον η ού παν- και παν μεν ού ρητέον, έπει' το αύτο ύφ' 015 μεν δοξάζεται ιΧγαθόν, ώς ή ήδονη ύπο 'Επικούρου ύφ' 015 δε κακόν, ύπ' Ά ντισθένους.

'Α' " ,~,.,' θ'" , [ ] Ε" ~ πο ΤΎj φυσΎj του τιποτε οεν ε"ναι αγα ο Ύj κακο ... ιτε OΎj-

λ ~' Ι \ ,f'λ " β" , αOΎj πρεπει να XαpαΚΤΎjpισOυμε ο α οσα πρεσ ευει καποιος ως

, θ'" 'λ " "λ "λ β'β ~,." '" αγα α Ύj, πα ι, οχι ο α· ο α, ε αια, οεν ε"ναι επιτρεπτο να τα

XαpαΚΤΎjpίσOυμε ώς αγαθά, οιότι το αύτο πράγμα ό ενας το θεωρεϊ:" καλό, i5πως λ.χ. ό 'Επίκουρος τ~ν ~ooν~, 1 ενω ό OCλλος - στ~ συγκεκpιμένΎj πεpίπτωσΎj ό 'Α ντισθένΎjς - το θεωρεϊ:"

, κακο.

ΧocρocκτηριστικΟι ό ΔιoγένΊJς Λocέρτιος &:ντιπocρocθέτει ε/)& στ~ν επικοuρειoc απoψΊJ γιΟι τ~ν ~/)oν~ τ~ν απoψΊJ το;:; ΆντισθένΊJ ώς κOCτι ριζικΟι &:ντlθετo σε ocύτήν. 1. Δεν εχει πεpιλΊJψθει στ~ συλλoγ~ το;:; Η. Usener, Epjkurea

(1887).

108 οι ΑΡΧΑΙΟΙ KfNIKOI

136. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, 'Ηθικα Νικομάχεια Η 11. 1152b 8-10 και Η 13. 1153b 19-21.

Τοί; μεν οδν δοκεί ουδεμία ήδονη εΙναι άγαθόν, ουτε καθ' αύτο ουτε

κατα συμβεβηκός ου γαρ εΙναι ταυτο το άγαθον και' ήδονήν. Η 13. 1153b 19-21: Οι' δε τον τροχιζόμενον και' τον δυστυχίαι; μεγάλαις

περιπίπτοντα ευδαίμονα φάσκοντες εΙναι, έάν !i άγαθός, η έκόντες η &κοντες ουδεν λέγουσιν.

'Ορισμένοι λοιπον πρεσβεύουν οη καμια ~ooνη οεν εΤναι κάη

καλό, ουτε αυτη καθ' αύτην ουτε κατα τύχΥ)' γιατι ~ ~ooνη και το αγαθο οεν ταυτίζονται. (1153b 19-21). Κι οσοι ύποσηρίζουν οτι αυτος που τον βασανίζουν στον τροχο ~ αυτος που τον

'έχουν βρει μεγάλες συμφορες εΤναι ευτυχισμένος, ύπο την

προϋπόθεσΥ) οη εΤναι αγαθός,1 αυτοι σκόπιμα ~ χωρις να το θέλουν οεν λένε τίποτα.

1. Ό Ε. Zeller, Dje Phj/OsopJlje der GrjecJlen κλπ. τ. 11/1, σ. 315, σημ. 1, ει

κάζει δτι έδω ό 'Αριστοτέλης αναφέρεται στοuς Κυνικούς.

137. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ,]lθικCι Νικομάχεια Κ 1. 1172a 28-33.

οι' μεν γαρ τάγαθον ήδονην λ.έγουσιν, οΙ' δ' εξ εναντίας κομιδ;η φαυλον, 01' μεν ίσως πεπεισμένοι ουτω καΙ εχει ν, οΙ' δε οίόμενοι βέλτιον

εΙναι προς τον βίον ήμων άποφαίνειν την ήδονην των φαύλων, και' εί

μη εστίν- Ρέπειν γαρ τους πολλους προς αυτην και' δουλεύειν ταίς

ήδοναίς, διο δείν είς τουναντίον &γειν- ελθείν γαρ αν ουτως επl το

μέσον.

"Αλλ ~ λ ~ \ • 'Υ ,Ι "~ \ Ί \' θ Ι "λ οι ΟΥ) αΟΥ) υΠOσΤΎjpι",Oυν οη Υ) ΎjOOνη ε,ναι το αγα ο, κι α -λοι, αντιθέτως, οη εΤναι κάη όλότελα κακό· απα IΧ1Jτους όρι

σμένοι ενοέχεται να 'έχουν σΧΎjματίσει την πεΠOίθΎjσΎj οη 'έτσι 'έχει το πράγμα, όρισμένοι άλλοι, πάλι, πιστεύουν πως εΤναι καλUτεpo για τη ζω~ μας να παρουσιάζουμε την ~ooνη ώς κάη

κακό, ακόμΎj κι αν οεν εΤναι' λένε ΟΥ)λαοη οη ΟΙ περισσότεροι άνθρωποι ρέπουν σ' αυτην και ύποοουλώνονται στις απολαύσεις, γ~~ 70υτο εΙναι ανάγκΎ') να τους χατευθ6νει χανεις προς

-

· .·.1.:<;' .. ·' ,


-:+Ιν αντίθεΤΎJ πλευρά· 1 κ~ ότι με αυτο τον τρ6πο θα ~ταν ουνα--:0 να τους κάνουν να συγκλίνουν σε μ~α ενo~άμεσΎJ κατάστασΎJ·

1. Κ:χι εοω ό Ε. Ze\ler, Ο.π., σ. 309, σ"Yjμ. 1, ε1κOCζει ΟΤΙ ό 'Αριστοτέλ"Yjς αν:χ-9έρετ:χι στους Κυνικο6ς, κ:χι π:χρ:χπέμπει στον Διογένη Λ:Χέρτιο νι 35, οπου ΡΎl7tΧ αποο[οετ:χι ωJΤΥι ~ αρχΥι στον ΔιογένΊ) απο ΤΥΙ Σιvωπ"Yj.

138. ΑΣΠΑΣΙΟΣ, Σχ6λια εις 'Ηθικα. Νικομάχεια ρ. 142, 8-10.

'Εν{οις μεν οι3Ύ 80κει μη8εμ{α ή80νη εΤναι ιΧΥαθ6ν, ljς 86ξης φασι καΙ 'Α ντισθένη ΥεΥονέναι' λέΥουσι Υοσν την ή80νην μήτε καθ' αύτο μήτε κατα. συμβεβηκος εΤναι ιΧΥαθ6ν.

'Op~σμένo~ 'έχουν τ~ γνώμΎJ ότ~ καμ~α ~ooν~ οεν εlνα~ κάτι καλ6, κα!. υποσηρίζουν ότ~ τ~ν απoψΎJ αυτ~ τ~ν συμμεp~ζ6ταν κα!. ό 'Α ντ~σθένΎJς λένε: 'έτσ~, ότι ~ ~ooν~ οεν εlνα~ oυτe: καθ' :xυτ~ν κάτι καλο ουτε: κατα τύΧΎJ·

139. CICERO, Tusculanae djsputatjones V 9, 26. Πρβ. Α1ΤΟΥΣΤΙΝΟΣ, De cjVΊtate dej ΥΗΙ 3· ΧΥΙΙΙ 41.

Laudat [sc. Epjcurus] tenuem VΊctum. Phjlosophi id quidem, sed sj 80-crates aut Antisthenes diceret, non is quj finem bonorum voluptatem

esse dixerjt.

'Ο 'Ε ' , θ 'ζ \ λ \ , ζ - 1 Ε" , \ παουρος εκ ε~:x ε~ τον ιτο τροπο ωΎJς. ~να~ κ:xτ~ που

πρ:χγματικα τ:xφ~άζε~ σ' εν:χ φ~λ6σoφo, εφ6σον όμως :χυτος που το λέε~ εlνα~ ενας ΣωκpάΤΎJς ~ εν:χς ΆντισθένΎJς κ~ οχι ό ανθρωπος, ό όποιος ύπoστ~p~ζε: ότ~ ~ ~ooν~ εlνα~ το υπέρτατο αγ:Χθ6.

1. fr. 1.59 lJsener ρ. 297.

140. GELLIUS, Noctes Attjcae ΙΧ 5, 3.

De voluptate veteres philosophi djversas sententjas dixerunt ... Antistl1θnes 80craticus summum malum dicit; θίυΒ namque hoc verbum esl: μανε{ψ μαλλον Ύ) ήσθε{ψ.


ΟΙ παλαιοι φιλ6σοφοι εχουν οιατυπώσει οιαφορετιχες γνωμες \ \ '''' \ [ ] , \'Α θ" ''/' \ για την ηοονη .... ο σωχρατιχος ντισ ενης υποστηρι"ει πως

εΊναι το μέγιστο χαχ6, oιx~ του εΊναι τούτη ~ φράση: «Θα

προτιμουσα να τρελαθω παρα να οοχιμάσω ~Ooν~».

Ό GelIius και οΙ OCλλοι συγγραφείς (Σέξτος 'Εμπειρικός, Διογένης Λαέρτιος, Kλ~μης, Ευσέβιος κ.&.) οΙ οποίοι Οιποόίόουν τ~ φράση μocνε[ην μιiλλον i} ήσθε[ην στόν Άντισθένη όεν Οιποτελουν εν προκειμένω Οισφαλείς πηγες όιότι

είναι πoΛU μεταγενέστεροι (20ς και 30ς αΙ μ.χ.). 'Ωστόσο, οπως σημειώνει

ό \V,K.C. Guthrie, Α History ΟΙ Greek Philosophy, τ. 3, σ. 307, ή Οιντιηόονιστικ~ τάση του Άντισθένη εΙναι εμφαν-ης ~όΊ) στόν Ξενοφώντα, Συμπ6σιον

ΙV 39 [= ΆντισθένΊ)ς 89].

141. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων και' δογμάτων συναγωγη νι 3.

'Έλεγέ τε [sc. ό Ά ντισθένης] συνεχές «μανε[ην μαλλον r) ήσθε[ην».

"ι 1 Ό Άντισθένης ελεγε οιαρχως: «χαλύτερα να τρελαθω παρα

να νιώσω α.π6λαυση».

Ό ΆντισθένΊ)ς Οιπορρίπτει τόν ερωτικό π6θο επειό-η με αυτον ό OCνθρωπος

γίνεται υποχείριος πραγμάτων που βρίσκονται ~ξω Οιπό τ~ σφαίρα της όικης

του όίιναμΊ)ς. 'Ως μαθΊ)τ~ς του Σωκράτη ό Άντισθένης γνωρίζει οτι ή ευτυ

χία πρέπει νOC μετατοπιστεί στό εσωτερικό το':; Οινθρώπου, ωστε νOC εξαρταται

OCποκλειστικOC Οιπό τη βοίιλη?,η του πράττοντος, κι οτι προυπόθεση γι' αυτό

είναι νOC καταπιεστουν οΙ όρμες και τOC πάθη. 'Έτσι, το παλαιο ίόεωόες της

σωφροσίινΊ)ς ύΨώνεται τώρα σε ριζικό ΟισΚΊ)τισμό, και με αυτό, οπως σΊ)

μειώνει ό F. Wehrli, Hauptrichtungen des griechischen Denkens, σ. 167, ό

ΆντισθένΊ)ς «προσπαθεί προφανως νOC όιντιταχθεί στις ποικίλες ήόονιστικες

τάσεις της εποχης του: τις τρέχουσες λα'ίκες l5σο και τις επισΤΊ)μονικες-σοφι

στικές». 1. Ή ~κφρασΊ) (έλεγέ τε συνεχές) όείχνει l5τι όεν πρόκειται γιOC

παράθεμα όιπο εργο του Άντισθέντ, όιλλOC l5τι ό Διογένης Λαέρτιος OCπλως με

ταφέρει εόω κάτι ευρέως όιαόεόομένο στην επox~ του, με τό όποίο επιχεφειτο νόι όειχθει ΟΤΙ ό Άντισθένης ~ταν κυνικός.

-


142. ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, Προς μαθηματικους ΧΙ 73-74.

ΟΓον την ήδονην ό μεν Έπ{κουρος ιΧγαθον εlνα{ φησιν, ό δε είΠ6η

«μανε{ην μιiλλον 7} ήσθε{ην» κακ6ν ... τι νι' δε των Κυνικων κακον [sc. ή ήδονη φα{νεται].

Ό 'Επίκουρος, YLιX παράοεLγμα, ύποστηρίζεL ση ~ ~ooν~ εΙναL άγαθ6, ενω εκεινος που είπε «θα προτψουσα να τρελαθω παρ α

, ι ''Ι- ι 'θ - Ι Ι [ ]Γ' ι να νLωσω Ύ]οονΎ]» ΤΎ]ν εωρουσε καΤL κακο. ... LIΧ καποων

άπα τους ΚuνLκους ~ ~ooν~ φαίνεταL ση εlναL κακ6.

143. ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, Πυρρώνειοι ύποτυπώσεις ΠΙ 23, 181.

Ένιοι δε την ήδονην ήσπάσαντο ώς ιΧγαθ6ν, τινες δε κακον αύτην αν

τικρυς εlνα{ φασιν, ωστε κα{ τινα των εκ φιλοσοφ{ας ιΧναφθέγξασθαι

«μανε{ην μιiλλον 7} ήσθε{ην».

ΌΡLσμένΟL άποοέΧΤΎ]καν τ~ν ~ooν~ ώς άγαθ6, όΡLσμένΟL αλλΟL σμως ΟLατείνονταL ση άποτελει κάΤL όλοφάνερα κακ6, ετσL που

κάπο ως άπα τα χωρο τ-ης φLλοσοφίας άναφώνΎ]σε: «Θα προη

μουσα να τρελαθω παρα να νLώσω ~Ooν~».

144. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΥΣ, Στρωματεις Π, ΧΧ 121, 1.

Και' Ά ντισθένης δε μανηναι μάλλον 7} ήσθηναι αίρεΙται.

Και ό ΆνησθένΎ]ς προημάεL να τρελαθει παρα να αΙστανθει

~Ooν~.

145. ΕΥΣΕΒΙΟΣ, Εύαγγελικη προπαρασκευη ΧV 13, 7. Πρβ. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΣ ΚΥΡΟΥ, Έλληνικων θεραπευτικη παθημάτων ΧΠ

47.

Σωκράτους το{νυν ιΧκουστης εγένετο Άντισθένης, Ήρακλεωτικ6ς τις &νηρ το φρ6νημα, δς έφη του ηδεσθαι το μα{νεσθαι κρειττον εlναι· διο

112 οι ΑΡΧΑΙΟ! Κ/ΝΙΚΟ!

χocι' πocρ;ήνει τοίς γνωρΕμοις μηδέποτε χάριν ήδονης δάχτυλον

έχτεΕνειν.

του ΣωκράΤΥ) μαθψ~ς ύπΊjρξε ό ' ΑνησθένYjς, άνθρωπος με φρ6νYjμα σαν του ΉρακλΊj,1 ό όποΤος εΙπε ση καλύτερα νά 'σαι τρελΟς παρα να απολαμβάνεις για τουτο και προέτρεπε τους

φΙλους του να μ~ν τους καΙγεται ποτε καρφι για τ+;ν ~Ooν~.

1. Ή οιόρθωσΊ) ΉραΧλεωτιΧός, ΟΊ)λ. Ίχνθρωπος μΙ: φρόνΊ)μοι σαν τοσ Ήροικλr," οΙνει κοιλύτερο νόΊ)μοι απο το ΉραΧλειωτιχος των κωοΙκων, το όποιο πOCντως θα ~τoιν ουνοιτο να συνοεθει μΙ: τις ανοιφορl:ς τοσ ΔιογένΊ) Λοιέρτιου

σΙ: ί:νοιν όμώνυμο σχoλιoιστ~ τοσ ΉροικλεΙτου (ΙΧ 15) η σε κOCποιον Ήραχλε{τειον ΆντισθένΊ) (ΥΙ 19).

146. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΥΣ, Στρωμocτείς Π, ΧΧ 107, 2.

'Ξγω δε αποδέχομαι τον Ά ντισθένη, «την Άφροδ{την», λέγοντα,

«χαν χocτατοξεύσαψι. ε[ λάβοψι, οτι πολλας ήμων χocλας χα ι' αγαθας

γυνocΕχας διέφθειΡεν». Τόν τε ερωτoc χαχΕocν φησl φύσεως ~ς ηττους

οντες οι' χαχοδocΕμονες θεον την νόσον χocλουσιν. ΔεΕχνυτocι γαρ δια

τούτων ήττιiσθocι τους αμocθεστέρους δι' αΥνοιocν ήδονης, ην ου χρη

προσΕεσθocι, χαν θεος λέγηται, τουτέστι χαν θεόθεν έπι' την της πocι-" / /" δ / Ι / σοποιιocς χρειocν σε ομενη Tuyxocvr;.

Έγω σμως ασπάζομαι τ~ γνώμΥ) του ΆνησθένYj, που λέει ση

«τ~ν ΆφροοΙη, αν τ~ν επιανα, θα τ~ν μαχαΙρωνα, γιατι κατέστρεψε πολλες καλες κι άξιες οικές μας γυναΤκες». Κι ύποστYj

ρΙζει ό Ά νησθένYjς ση ό ερωτας εΙναι αουναμΙα τΊjς φύσYjς σν

τας ΟΙ άμοιροι ανΙκανοι να τΊjς ανησταθουν, αποκαλουν τ~ν αρ

ρώστια θεά. Με αύτα τα λ6για κάνει φανερο ση ΟΙ πιο αμαθεΤς

ύποκύπτουν, απο άγνοια, στ~ν ~ooν~ που οεν πρέπει να τ~ν αφ~σoυμε να μας πλYjσιάζει, εστω κι αν λένε ση εΙναι θεά, oYjλαo~ εστω κι αν τυχαΙνει να εΙναι οοσμένΥ) απο το θεο για τ~ν ανάγΚΥ) τΊjς τεκνογονΙας.

, ΣυνlΧνταμε κlΧι έοω, οπως κlΧι στο ιχμεσως επομενο απόσπlΧσμlΧ απο τον

Θεοοώρψο, τΊιν 'ίOΙIΧ pιζικ~ απlΧζΙωσΊ) της ~ooνης. τα σχετικα μΙ: τ~ν

'ΑφΡΟΟΙΤΊ) σχετΙζOντlΧι άσφlΧλως μΙ: τ~ν όμΊ)PΙΚ~ oι~γΊ)σΊ) για τ~ν έπ[θεσΊj τοσ Διoμ~OΊ) ένlΧνΤΙOν ΤΊ)ς, 'Ιλιάδα Ε 330 κ.έ.

-


147. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΣ ΚΤΡΟΤ, Έλληνικων θεplΧπευτικη ΠlΧθημάτων ΠΙ 53.

AυτίκlΧ τοίνυν Ά ντισθένης, ό Σωκράτους έΤIΧΙPOς κιχ ι' Διογένους δι

δάσΚlΧλoς, την σωφροσύνην περι' πλείστου ποιούμενος κΙΧ ι' την ήδονην

μυσlΧττόμενoς, τοιάδε περι' της Άφροδίτης λέγετlΧι φάνlΧι· «έγω δε

την Άφροδίτην καν ΚIΧΤIΧΤOξεύσlΧtμι, εΙ λάβotμι, στι πολλας ήμων

κlΧλας κάγlΧθας γυνlΧικlΧς διέφθεφεν». Τον δέ γε έpωτlΧ κlΧκίlΧν έκάλει

της φύσεως, ljς ηττους σντες οι' ΚIΧΚOδlΧίμOνες θεον την νόσον κlΧλOυ

σιν. ΤlΧύτη τοι μlΧνηνlΧι μαλλον r) ήσθηνlΧι !;ρεΙτο.

Για. παΡάaειγμα ό ΆντισθένΎ)ς, ό φίλος του ΣωκράΤΎ) κα~ a!Χ

σκαλος του ΔιογένΎ), ό όποιος έκημουσε τ~ φΡονψάaα κα~ σι-, " λ' τ θ' λ" 'ζ' χαινοταν τις απο αυσεις, ε.χε, κα ως ενε, υποσΤΎ)Ρ ι",ει τα

ακόλουθα για. τ~ν ΆφΡοaίΤΎ): «'Εγω τ~ν ΆφΡοaίΤΎ) αν τ~ν επιανα, ακόμΎ) κα~ θα. τ~ν μαχαίρωνα, γιατ~ κατέστρεψε πολλες καλες κι άξιες aικές μας γυναικες». Kα~ xαpακτ~pιζε τον ερω

τα ως ενα αΜνατο σΎ)μειο της φύσΎ)ς, στο όποιο ύποκύπτοντας

ΟΙ Μσμοφοι άνθρωποι, αποκαλουν τ~ν αρρώσηα θεά· προη

μουσε, ετσι, να. τρελαθει παρα. να. απολαύσει.

148. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολόγιον ΠΙ 6, 43.

Ά ντισθένης έλεγεν τας μη κlΧτα θύplΧν είσΙOύσlΧς ήδονας άνIΧγΚIΧΙOν

μη κlΧτα θύplΧν πάλιν έξιένlΧι· δεήσει ol5v τμηθηνlΧ! r) έλλεβopισθηνlΧι.

Ό ΆνησθένΎ)ς ελεγε οτι ΟΙ απολαύσεις που aEV μπαίνουν απο τ~ν πόρτα κατ' ανάγΚΎ) ουτε κα~ θα. βγουν απο τ~ν πόρτα: θα. χρειαστει λοιπον ~ να. κοπουν με μαχαίρι ~ να. βγουν με καθαρηκό.

149. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Άνθολ6γιον ΠΙ 18, 26.

τας μη κlΧτα θύplΧν, φησι'ν ό Ά ντισθένης, εlσιoύσlΧς άΠOλlΧύσεις δεήσει r) σχlΧσθηνlΧι r) έλλεβopισθηνlΧι r) πάντως λtμlΧγΧOνηθηνlΧι, κlΧκας άμοιβας έκτίνOντlΧ της προγεΥενημένης άπληστίlΧς ενεκlΧ μικρας κχι' ολιγοχρονίου ήδονης.



Οί άπολαuσε~ς οί όποΤες aεν μπα(νουν άπα τ~ν πόρτα, θα xρε~αστεΤ, ύΠOστΊJρ(ζε~ ό Άντισθέν'f)ς, να συντρ~βoυν, να φu

γουν με χαθάρσ~o ~ να άποaυναμωθουν, χωρις αλλο, με τ~ a(α~τα, άφου χαταβλ'f)θεΤ έπαχθες τ(μ'f)μα γ~α τ~ν πρωτ~ν~

άπλφτ(α γ~α XtXP'f) μ~ας ~aονης λ~γoστης χαι σUντομ'f)ς.


Ά ντισθένους ουτε συμπόσιον χωρι'ς όμιλ[ας ουτε πλούτος χωρι'ς &:ρετης ήδονην lχει.

του Άντ~σθέν'f). Ο\.Jτε τα συμπόσιο πρoσφέρε~ άπόλαυσ'f) χωρις

μ~α φ~λ~χ~ συναναστρoφ~ ο\.Jτε ό πλουτος χωρις άρετ~.

151. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Ά νθολόγιον ΠΙ 29, 65.

Ά ντισθένους ήδονας τας μετα τους πόνους διωκτέον, &:λλ' ούχι' τας προ των πόνων.

του Άντισθέν'f)' πρέπε~ χανεις να έπ~a~ώχε~ τις άπολαuσε~ς

που ερxoντα~ uστερα άπα τους χόπους χ~ ox~ αυτες που ερχοντα~ πριν άπα αUτοUς.

Ή άκριβ+Ις άνασύνθεσΊ] του διανo~ματoς δεν εΙναι ευχεp~ς. ΔιαμέσοΙ) τΊjς

σκλΊ]ραγωγίας, των π6νων, άνοίγει ό δρόμος προς μιά κατOCστασΊ], κατά την

όποία μεταςυ αλλων θά εχοuμε άπαλλαγεϊ: άπο λoγΊjς-λoγΊjς άναγχασμούς,

στους όποίους διαφορετικά 1Jποκείμεθα' κατOCστασΊ], έπομένως, που θά τ+Ιν αιστανθουμε ώς κOCτι ευχOCριστο, οπως ό ςενοφώντειος ΆντισθένΊ]ς Τ1)ν περι

γρOCφει στο Συμπ6σιο ιν 37 κ.Ι [= ΆντισθένΊ]ς 89].

152. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται ΧΠ 513a.

Ά ντισθένης δε την ήδονην &:γαθον ε[ναι φά:σκων προσέθηκεν την &:μεταμέλ ητο ν.

-

ΑΝΤΙΣΘΕ:Ί)ΙΣ 115

'γπoσΤΊjpίζOντας ό ΆντισθένΊjς οτι ή ήooν~ είναι άγαθο πρ6-

σθεσε: αύτ~ ή όποία οεν προκαλεί μεταμέλεια.

Δεν γνωρίζουμε το πλαίσιο στο όποίο εΤχε 3ιατυπωθεί ή αρχή τΊjς άμεταμε

λήτοΙ) ήδονης, με τήν όποία ή πολεμική 3εν στρέφεται πια στην ή30νή έν γέ

νει αλλOC σε έκείνΊJ τήν ocμεΤΡΊJ ή30νή που με τήν υπερβολή ΤΊJς προξενεί πόνο

και OCλγος.

153. ΠΛΟΠΑΡΧΟΣ, Περι' έρωτος 1.

Πάλιν δε το σuνοuσ{q: τον έρωτιΧ μη χρατεισθιΧΙ, δια το 'Tn ΙXUTn συγγεν6μενον αλλον μεν δουλοϋσθιΧΙ δ' ιΧΠιΧλλιΧyi}νιΧΙ χιχι' ΧιΧΤιΧφρονησαι,

τοιοϋτ6ν εστιν, ο[ον ει λέγοι τις μηδε χυμων ήδον,η δεδουλωσθιΧΙ Φι

λ6ξενον τον όψοφάγον, ότι των ιΧύτων Ά ντισθένης γευσάμενος ούδεν

έΠιΧθε τοιοϋτον.

Τ , ,t 'ζ 'f! t, '\:." , '" ο να υΠOσΤΊjpι ει κανεις οη ο εpασΤΊjς οεν κυριευεται απο ΤΊjν

εpωηκ~ συνομιλία, με το εΠΙXείpΊjμα οη κάποιος ά.λλος, ό όποίος γνώρισε ερωηκα. τ~ν 'ίοια γυναίκα, τ~ν παpάΤΊjσε και

, ι ';' , ,t Ι ζ" 'Φ λ'"C ' ΤΊjν καταφpOνΊjσε, ειναι σαν να υΠOσΤΊjpι ε οη ο ι ο",ενος, ο

καλοφαγας, οεν εχει ύποοουλωθεί στ~ν άπ6λαυσΊj των γεύ

σεων, επειo~ οεν επαθε κάη τέτοιο και ό ΆντισθένΊjς, ό όποίος

οοκίμασε τις 'ίοιες γεύσεις.

154. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων χιχ!. δογμάτων συνιΧγωγη νι 5.

'Ώσπερ ύπο τοϋ ιοϋ τον σ{δηρον, ουτως έλεγε [sc. Ά ντισθένης] τους φθονερους ύπο τοϋ Εδ{ου ήθους ΧιΧτεσθ{εσθιΧΙ.

Ό ΆνησθένΊjς ελεγε, οτι οπως ή σκουρια. κατατρώγει το σίοερο ομοια και τοuς φθονεροuς άνθρώπους τοuς κατατρώγει ό

xαpακτ~pας τους.


155. ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ ΧΙ 27.

Ό ocύτος [sc. Ά ντισθένης] έρωτηθεις, «τι των θηριων κάκιστα 8άκνει;» εφη' «των μεν ιΧγριων, συκοφάντης των 8ε ήμέρων, κόλαξ».

Ό 'ίδως ΆντισθένΎjς, 6ταν pωτ~θΎjκε ποιό θΎjpίO δαγκώνει πια

ασXΎjμα απάνΤΎjGε: «Άπα τα αγρια ό συΚOφάνΤΎjς, απα τα ~μερα ό κόλακας».


Ά ντισθένης αι'ρετώτερόν φησιν εΙς κόρακας έμπεσεϊΎ r) εΙς κόλακας οΙ' μεν γαφ ιΧποθανόντος το σωμα οΙ' 8ε ζωντος Τ)7ν ψυχην λυμαινονται.

(ο 'Aντισθέν~ς ύΠOσΤΊjpίζει πως εΙναι προτιμότερο να πέσει κανε~ς σε κοράκια παρα σε κόλακες γιατ~ εκεινα κακοποωυν

τα σωμα ένας πεθαμένου ενω αύΤO~ εδω τ~ν Ψυx~ ένας ζωντανου.

ΓΙσ.ρ6μοιο απ6φθεγμσ. αποδίδd ό Άθ+Ινσ.ιος, Δειπνοσοφισταί νι 254c [= ΔΙOγένΎjς 496] κσ.ι στον ΔΙCΙγενΎj απο τ~ ΣινώΠΊ).

157. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων βιων και 80γμάτων συναγωγη νι 4.

Κρειττον ελεγε [sc. ό Ά ντισθένης], καθά φησιν Έκάτων έν ταις

Χρειαις εΙς κόρακας r) εΙς κόλακας έμπεσεΙΥ" οΙ' μεν γαρ νεκρο(;ς, οΙ'

8ε ζωντας έσθΙουσιν.

Σύμφωνα με 6σα ύΠOσΤΎjpίζει ό ΈκάτωνΙ στ~ς ΧρεΊες, ό ΆντισθένΎjς ελεγε 6τι εΙναι προτιμότερο να πέσει κανε~ς σε κοράκια παρα σε κόλακες: εκεινα τρωνε νεκρούς, αύΤO~ 6μως ζων

τανούς.

1 . .\1σ.θΎjτ~ς του Π σ.νσ.[τιου , κσ.τσ.γ6μενος σ.πο ~ Ρ6δο, εζ-ησε μετσ.ζυ 16() κσ.ι 90 Π.Χ.· το εργο του εχει χσ.θεΙ.

-

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ Ιlί


Ά ντισθiνης ελεγεν, ωσπερ Tόi; έταίρας τάγαθα πάντα ευχεσθαι τοις

ερασταις παρειναι, πλην νου και φρονήσεως, ο{Jτω και τους κόλακας

olς σύνεισιν.

Ό Ά ντισθένΊjς ελεγε οη οπως άκριβως οι εταιρες ευχονται

για τους εραστές τους να εχουν ολα τα καλα εκτος απο μυαλο

και φρονιμάδα, το '{δω ευχονται και οΙ κόλακες για οσους τους

συναναστρέφονται.

159. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται ιν 157b.

Όρω γαρ πολλην παρ' ύμιν της φακης την σκευήν' εις ην άποβλi

πουσα συμβουλεύσαψ' αν ύμιν κατα τον Σωκρατικον Ά νησθiνr;

εξάγειν έαυτους του βίου τοιαυτα σιτουμiνους.

(Μ λ ' " , Ν' ) Γ 'βλ' " , , " 1 Ι αει Ίj εταιρα ικιον. ιαη επω οη οι φακες που ετοι-

μάζετε για το φαγΊjτό σας! εΙναι πολλές κοιτάζοντάς τις θα σας συμβούλευα, οπως και ό 'Α νησθένΊjς, ό μαθψ~ς του Σω

κράΤΊj, να φύγετε απο τ~ ζω~, αν εΙναι να τρέφεστε με τέτοια

πράγματα.

1. Για. αότο το χαρακτηριστιχο φαγητο των Κυνικων βλ. Μ.-Ο. Goulet-Caze, «Les premiers Cyniques ct la religion», σ. 146, σημ. 132.

160. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων βίων και' 80γμάτων συναγωγη νι 10-13.

'Ήρεσκεν αυτ~ [sc. Ά ντισθiνει] και' τά8ε. Δι8ακτην άπε8είκνυε την άρετήν. (11) Και' τους αυτους ευγενεις τους και' iVIΧpiTou;, αυτάρκη 8ε την άρετην προς ευ8αψονίαν, μη8ενος ΠΡοσ8εομiνr;ν δη μη Σωκρατικης ισχύος. την τ' άρετην των εργων εΓναι, μήτε λόγων πλεί

στων 8εομiνr;ν μήτε μαθημάτων. Αυτάρκη τ' εΓναι τον σοφόν' πάντα γαρ αυτου εΓναι τα των αλλων. την τ' ά80ξίαν άγαθον και' ίσον τ~ πόνl;J. Και' τον σοφον ου κατα τους κεψiνους νόμους πολιτεύσεσθαι.


άλλα κατα τον της άρετης. [ ... ] (12) Ά ναγράφει δ' αύτοΙ; και Διοκλης ταυτΙ Ti{J σοφi{J ξένον ούδεν ούδ' απορον. Άξιέραστος ό άγα

θ6ς οι' σπουδαιοι φίλοι· συμμάχους ποιεισθαι τους εύψύχους αμα και

δικαίους άναφαίρετον δπλον ή άρετή· κρειττ6ν έση μετ' όλίγων άγα

θών προς απαντας τους κακους η μετα πολλών κακών προς όλίγους

άγαθους μάχεσθαι. Προσέχειν τοις έχθροις πρώτοι γαρ τών ά.μαρτημάτων αίσθάνονται. Τον δίκαιον περι πλείονος ποιεισθαι τοΙ; συγγε

vouςo άνδρος και' γυναικος ή αύτη άρετή· τάγαθα καλά, τα κακα αί

σχρά· τα πονηρα ν6μιζε πάντα ξενικά. (13) Tε'iχoς άσφαλέστατον φρ6νησιψ μήτε γαρ καταρρειν μήτε προ δίδο σθαι. Τείχη κατασκευα

στέον έν τοις αύτών άναλώτοις λογισμοις.

'Ο 'Α θ' , Ί" " "'λ θ "Ψ ντ~σ ενΎjς ασπαl..,οταν επ~σΎjς τις ακο ου ες απο ε~ς.

'ι πoστ~p~ζε στ~ τ~ν άpετ~ μπορει κανεις να τ~ν 3~3αχθει.l (11) K~ στι οί ευγενεις ανθpωπo~ ταυτίζoντα~ μ' εκείνους που 'έχουν άpετ~. Ή άpετ~ εlνα~ άπο μόνΎj ΤΎjς ίκαν~ να φέpε~ τ~ν ευτυχία2 και 3εν χpε~άζετα~ τίποτα επι πλέον εκτος άπο ΜναμΎj σαν αυτη του ΣωκpάΤΎj.3 'Ότ~ ~ άpετ~ συνίστατα~ σε πράξε~ς: ουτε άπο λόγ~α πολλα 'έχε~ άνάγΚΎj ουτε άπο 3~3ασκα

λίες.4 K~ στ~ ό σοφος 'έχε~ αυτάpκε~α·5 σλα σσα 'έχουν οί αλλo~ εlνα~ 3~κά του. Ή άσΎjμό.fΎjτα εlνα~ κάτ~ καλο και Ισότιμο με

, , θ 6 Κ'" ''''' θ' θ'Ί' ' την προσπα ε~α. ~ οτι ο σοφος οεν α ρυ μ~l..,ε~ ΤΎj συμπεp~-

, , , λ' 'β' "Ι ι φορα του μεσα σΤΎjν πο ~τε~α με ασΎj τους ~σχυoντες νομους

άλλα με βάσΎj το νόμο τ~ς άpετ~ς.7 [ ... ] (12) Ό Διoκλ~ς8 παpαθέτε~ και το άκόλουθο άπόφθεγμα του ΆντισθένΎj: Γ~α τον

" "" ';' 'C' " ''''''C '" 'Ο λ' "θ σοφο τ~πoτε οεν ε~να~ Ι..,ενο, ουτε αο~εl..,οοο. κα ος αν ρωπος

εlνα~ άξ~αγάπψoς σσo~ άξίζουν άπο ~θ~κ~ αΠOψΎj εlνα~ φίλo~·

" " '" λ' "ψ' γ~α συντροφους του πpεπε~ να o~α εγε~ κανε~ς τους υχωμε-

νους και 3ίκα~oυς άνθρώπους ~ άpετ~ εlνα~ σπλο, το όποιο κανένας 3εν μπορει να σου το άφαιpέσε~·9 εlνα~ προτιμότερο να τα

β 'λ " "λ ' '" , λ ' λ' α ε~ κανε~ς με ο ους τους κακους εχοντας στο π ευρο του ~-

γους αξ~oυς άνθρώπους παρα με λίγους αξ~oυς άνθρώπους

εχοντας στο πλευρό του πολλους κακούς.1Ο Πpέπε~ να εϊμαστε προσεκτικοι με τους εχθρούς, γ~ατι αυτοι πpωτo~ θα άντιλΊ)

φθουν τις ά3υναμίες μας.Ι1 'Ένα 3ίκαιον ανθρωπο να τον τιμαμε πεp~σσότεpo άπο συγγεν~.12 "I3~α εlνα~ ~ άpετ~ γ~α τον αν-

-

·~~I.··Ι '~

.. ~

Ι j


apIΧ χαι για. τ~ γuνα[χα. 13 'Όμορφο εΙναι το χαλό, το χαχο εl

ναι ασΧΎ)μο. τα. αΙσχρα. πράγματα να. τα. θεωρεϊς δλα ξένα. 14

(13) ΤΟ πιο άσφαλες τεϊχος15 εΙναι ~ φρόνΎ)σΎ)' γιατι ουτε να. -, ~ , " , , " ~'Φ 'ι:

γχρεμιστει ε.ναι οuνατον οuτε να πεσει απο προοοσια. ηα",ε

για. τον έαuτό crou ενα τεϊχος άπο άλάθΎ)τοuς σuλλογισμούς.16

1. Είναι ευλογο οτι με το ζ~ΤΊjμα ιxuT6, που είχε συζΊjτΊjθεί απο τ~ Σοφιστικ~, αλλα και στους κύκλους των Σωκρατικων (πρβ. τον πλατωνικο Πρωτιχ

Υ6ριχ' επίσΊjς τ~ν ανώνυμΊj σoφιστικ~ OΙOCλεξΊj με τον τίτλο Δισσοι' λ6ΥΟΙ), καταΠΙOCστΊjκε και Ο ΆντισθένΊjς ή αποψή του οείχνει οτι αΚOλOύθΊjσε σ' ιxu

το τον ήθικο ιντελεκτουαλισμο του ΣωκpOCτΊj. 2. Moναoικ~ πpoϋπ6θεσΊj τΎjς εuτυχίας είναι να ζεί καν εις σύμφωνα με τ~ν αρετή, OΊjλαO~ να ρυθμίζει τ~ν

πpOCξΊj του κατα τρ6πο ωστε ο,τι πρOCττει να είναι οίκαιο, οσιο, καλο κλπ.

Βεβαίως Ο ΆντισθένΊjς ύποστήριζε οτι ή ακpιβ~ς γνώσΊj αuτων των ποιοτή

των είναι ανέφΙΚΤΊj (ΆpισΤOτέλΊjς, Μετιχφυσικη 1043b 25 κ.έ.), μπορουμε ώστ6σο να συλλOCβουμε κατα πpoσέγγισΊj τ~ν oucrlιx τους και ετσι να αγγί

ξουμε κOCτι απο το ν6Ίjμoc τους, ωστε με μεγOCλΊj προσπOCθεια, ή οποία απαι

τεί OUναμΊj οπως εκείνΊj του ΣωκpOCΤΊj, να το μετουσιώσουμε σε πρoc

ξΊj. 3. Με τ~ν αναφορα στ~ σωκpατικ~ ισχυ ο ΆντισθένΊjς εννοεί τ~ν κυριαρχία του ελλογου Έγω επOCνω στις ορμές. 'Όπως ομως παpαΤΊjpεί ο F. Wehrli, Hauptrichtungen des griechischen Denkens, σ. 166, ενω για τον ΠλOCτωνα και τον ΆpισΤOτέλΊj ή κυριαρχία ιxuT~ συνίσταται στ~ σκ6ΠΨΊj αξιο

ΠOίΊjσΊj φυσικων ουνOCμεων σΊjμαντικων για τ~ ζωή, οπως ο έρως, για τον

ΆντισθένΊj ή κυριαρχία ιxuT~ συνίσταται στ~ν ασΚΊjΤΙΚ~ καταπίεσΊj μιας

εxθpικΎjς OUναμΊjς. 4. Σε αντ[θεσΊj με τον ΠλOCτωνα ο ΆντισθένΊjς οεν περιορίζει την ήθικ~ στ~ oιπoλικ6ΤΊjTα γνώσΊjς-αγνOιας αλλα τονίζει και τ~ν

αξία τΎjς βOύλΊjcrΊJς για τ~ν πpαγμOCτωσΊj ήθικων στ6χων: ή ήθικ~ είναι uπ6-

θεσΊj πpOCξΊjς και Όχι λ6γων και ΟιΟαχων. 5. Ό σοφος είναι αλOCνθαστος, ίκανος να τα βγOCλει πέρα σε ολες τις καταστOCσεις και ως εκ τούτου οεν εΠΊj

ρεOCζεται απο τ~ν τύXΊj. 6. Ό ΆντισθένΊjς κOCνει εοω τη οική του μεταξίωσΊj των αξιων: ο,ΤΙ όνομOCζουν οί ανθρωποι ΤΨ~ και 06ξα είναι κούφια λ6για,

ψ6φος μιχινομένων άνθρώπων, οπως θα πεί αργ6τερα ο ΈπίΚΤΊjTOς (ΔιιχτΡΙβΙΧ! Ι 24, 6)· αντίθετα, ή πεpιφp6νΊJcrΊj αuτΎjς τΎjς 06ξας είναι κOCτι καλΟ γιατι μocς γλυτώνει απο τ~ ματαιοΟοξία. Κι ή επίΠOνΊj προσπOCθεια είναι για οποιον

επιοιώκει στ6χους ήθιχους XPΊjσψ6τεpΊj και πιο επωφελ~ς απΌ τις απολαύσεις και τ~ν πεpίOΠτΊj κoινωνικ~ θέσΊj. 7. Ή σoφιστικ~ απαξίωσΊj του ν6-μου, ή σωκpατικ~ έπίγνωσΊj για τ~ν ακαταλλΊjλ6τΊjτα ένος πολιτικου συστήματος που οεν βασίζεται στ~ γνώσΊ) και τ~ν αρετη ένώνονται έοω με τ~ν κυ

νικ~ αντ[θεσΊj στα παραΟεΟομένα. Με ιxuT~ ΤΤΙ φpOCσΊj του ΆντισθένΊj, σΊ)μειώνεται στο Uberweg-Praechter, GrundriB der Geschichte der Philosophie, σ. 164, σπOCει ό οεσμος που ενωνε τον ΣωκpOCτΊj με το ύπαρκτο κρOCτος και

1:211 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

,;ον εχιχνε ώστε πιχρΟι τ~ν άπέχθειά του γιΟι το OΊjμOXpΙXΤΙxo πολΙτευμιχ τΎjς

Άθ~νιxς νΟι ιχίσθάνετιχι οεμένος με ιxό~ν ως τον μιχρτυριχο θάνιχτό του. - Ό ~θιxoς νόμος, ό νόμος τΎjς άpετΎjς, είνιχι γιΟι τον' Α ντισθένΊj ό φυσιχος νόμος,

με τον όποίο ως βάσΊj μετρωντιχι ολες οί οεοομένες θεσμoθετ~σεις χιχι χωοι

xoπoι~σεις. 8. Ό ΔιoxλΎjς άπο ~ MιxγνΊjσΙιx (10ς ΙΧΙ π.χ.) εΙνιχι γνωστος

μόνο άπο τον ΔΙOγένΊj ΛΙΧέρτιο: συγγριχφέιχς μιας συλλoγΎjς με βΙους φιλοσό

φων, συμπιχθο\)σε τον Κυνισμο χιχι τ~ Στοά. 9. Πιχρ' ολο οτι ό ΆντισθένΊjζ

οεν συνοέει τ~ν άpετ~ με τ~ συσημιxτιx~ έπισΤΊjμOνιX~ μόpφωσΊj, σιωΠΊjp~ πpoϋπόθεσΊj το\) oιιxνo~μιxτoς εΙνιχι οτι ~ +Ιθιx~ γνωσΊj στ~ν όποΙιχ συνΙστιχτιχι

~ άpετ~, χιχθως θΟι έφιχρμόζετιχι συνεχως στ~ν πpάξΊj, οεν θΟι εΙνιχι ουνιχτο νΟι

άποουνιχμωθει χιχι να χΙΧθεί, οπως μπορεί νΟι συμβιχΙνει με όπoιιxo~πoτε α.λλΊj

γνωσΊj. Πρβ. χιχι Ξενοφων, 'Απομνημονεύματα Ι 2, 19. - Ό Ο. Gigon, 50-krates σ. 298, σΊjμειωνει οτι γιΟι πρωη φορΟι στον ΆντισθένΊj άπιχντα ~ ίοέιχ οτι ~ άpετ~ είνιχι το μόνο άλΊjθινO χιχι άνιχφιχΙρετο Οπλο. 10. Ή άντΙθεση άΥαθων-χαχων οεν εχει τ~ν πΙΧλιΟι τιxξιx~ χιχι πoλιτιx~ χροιοι (εύΥενεις-μη

ευΥενεΙς). 11. Πρβ. χιχι Πλούτιχρχος, πως αν τις αισθοιτο έαυτου προΧ6-

πτοντος έπ' άρετΤί. 82a. 12. ΠΙσω άπο ~ν σχεΟΟν έλλειπτιx~ oΙΙXτύπωσΊj οιιχφιχΙνετιχι χιχι ~ pιζoσπιxστιx~ τάσΊj γιΟι ύπέpβΙXσΊj των θεσμοθετΙσεων το\)

ΟιχιχΙου. 13. Πρβ. χιχι Ξενοφων, Συμπ6σιο ΙΙ 9 Χέ. ΤΟ θέμlχ άπιχντα, άρχε,;οι συχνά, χιχι στον ΠλιΧτωνιχ. 14. Δεοομένου ΟΤΙ ~ πpιxγμιxτιx~ περιουσΙιχ το\) άνθρωπου τιχυτΙζετιχι με τοι πνευμιχτιχΟι άγΙΧθΟι που ΧλεΙνει στ~ν Ψυx~

του (ούΧ έν τιfJ οιχιρ τόν πλουτον χα! την πεν{αν άλλ' έν ταις ψυχαις, Ξενο

φων, Συμπ6σιο ιν 34 [=' AντισθένΊjς 89J, το άΥαθόν έξομοιωνετιχι με το 0/χειον, ένω τοι φιχ\)λιχ πράγμιχτιχ rj.νιχι πάντα ξενιΧά. 15. ΟΙ έχθροι άπο τους όποΙους μας προστιχτεύει το άσφΙΧλΕς τειχος τΎjς φpόνΊjσΊjζ είνιχι οΙ όρμες χιχι

τοι πάθΊj που μας έμποοΙζουν νΟι ε'ίμιχστε έλεύθεροι. 16. T~ν εννοιιχ τΎjς άχυpωμένΊjς πόλΊjς τ~ν πlχρέλΙΧβιχν άργότεριχ οΙ Στωιχοι των ΙΧότοχριχτοριχων

χρόνων χιχι τ~ν XPΊjσιμoπoΙΊjσιxν στ~ν πεpιγpιxφ~ το\) σοφο\), ό όποίο ς είνιχι

άσφιxλ~ς στο άχυρο τΎjς ψυχΎ)ς του (βλ. τις σχετιχες ένοεΙξεις στον A.J. Ma!herbe, «Antisthenes and Odysseus, and Pau! at \Var», σ. 163 Χέ.)· τ~ν XPΊjσιμoπoΙΊjσε έπΙσΊjς ό Άπ. ΠΙΧ\)λος, Πρός Κορινθ{ους Β', 10,3 χέ. Μένοντιχς στΙΧθερος στον ~θιxo ίντελεχτουΙΧλισμο το\) ΣωXpάΤΊj ό ΆντισθένΤις μας προ

τρέπει να χτΙσουμε ενιχ τέτοιο τείχος άπο άλά:θΊjΤOυς λογισμούς.

161. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων και' δογμάτων συναγωγη νι 103-5.

Προσυπογράφομεν δε και' τα κοιν;;; άρέσκοντα αύτοις [sc. Κυνικοις], αί:ρεσιν και' ταύτην ε[ναι έγκρ{νοντες nJV φιλοσοφ{αν, ού, καθά φασ{

τινες, ενστασιν β{ου. Άρέσκει οΟν αύτοις τον λογικον και τον φυσικον

τ6πον περιαφειν, έμφερως Άρ{στωνι τiίJ Χ{ιρ μ6νιρ δε προσέχειν -:xti


f,eιxijJ [. .. }. (104) Παραιτοϋνται δέ και ηχ έΥκύκλια μαθήματα. [ ... ] ΠεριαιΡοϋσι δε και Υεωμετρίαν και μουσικην και' πάντα ταϋτα. [ ... ] Άρέσκει δ' αύτοις και' τέλος εΊναι το κατ' άρετην ζην, [ ... ] όμοίως τοις Στωικοις έπει' και' κοινωνία τις ταις δύο ταύταις αι'Ρέσεσίν

έστιν. 'Όθεν και' τον κυνισμον είρήκασι σύντομο ν έπ' άρετην όδ6ν.

Και' ουτως έβίω και' Ζήνων ό Κιτιεύς. (105) Άρέσκει δ' αύτοις και' λιτως βιοϋν, ΙΧύτάρκεσι χρωμένοις σιτίοις και' τρίβωσι μ6νοις, πλού

του και δ6ξης και εύΥενείας καταφρονοϋσιν. 'Ένιοι Υουν και βοτάνοις

και παντάπασιν υδατι χρωνται ΙPuxpi(J σκέπαις τε ταις τυχούσαις και'

π{θοις, καθάπερ ΔΙΟΥένης, ος εφασκε θεων μεν ί'διον εΊναι μηδενος

δεισθαι, των δε θεοις όμοίων 'το όλίΥων ΧΡf;ζειν. Άρέσκει δ' αύτοις

και' την άρετην διδακτην εΊναι [ ... ], και' άναπ6βλητον ύπάρχειψ άξιέ

ραστ6ν τε τον σοφον και' άναμάρτητον και' φίλον Ti(J όμοίι:;, τύχr; τε

μηδέν έΠΙτΡέπειν. τα δε μεταξυ άρετης και' κακίας άδιάφορα λέΥου

σιν όμοίως Άρίστωνι Ti(J Χίι:;.

Θ ' 'ψ"" 'ψ , , • α καταγρα ου με επισ't]ς τις απο εις που απο κοινου ασπα-

ζονται οί Κυνικοί, όιότι θεωρουμε και τον Κυνισμο ως σύστ't]

μα φιλοσοφικων άρχων και οχι, οπως υποστ't]ρίζουν όρισμένοι,

ως στάσ't] ζω~ς. Για τοuς Κυνικούς, λοιπόν, ~ λoγικ~ και ~ φυσικ~ είναι πράγματα άόιάφορα - ως προς αυτο μοιάζουν

στον' Αρίστωνα άπο τ~ Χίο! - κι εχουν στραμμέν't] τ~ν προσoχ~ τους στ~ν ~θικ~ μόνον. [ ... ] (104) 'Απορρίπτουν επίσ't]ς

, , 'λ ς,.' [ ] Τ' ';' , ς,. , , , τις εγκυκ ιες σπουσες.... ους ειναι ασιαφOPΎJ και 't] γεωμε-

, ( ,\ r'λ' , 2 [ ] '>" 'ζ" τρια, 't] μουσικ't] και ο α τα παρομοια. ... 1 ποστ't]ΡΙ ουν οτι

τελικος στόχος είναι να ζεί κανεις σύμφωνα με τ~ν άpετ~ ... οπως και οί Στωικοί·3 γιατι φαίνεται οτι υπάρχει κάποια σχέcr't] σ' αυτες τις όύο φιλοσοφικες τάσεις 4 για τουτο και ό Κυνισμος εχει χαρακτ't]ριστεί ως σύντομος όρόμος5 προς τ~ν άpετ~. Κ ' "\, , ζ - , , Ζ ι '" Κ' αι κατ αυτο τον τροπο ουσε και ο 't]νων απο το ιτιο.

(105) Κ't]Ρύττουν τον ά.πλα τρόπο ζω~ς, ως προς το φαγψο άρκουνται σε ο,ΤΙ εχουν και φορουν μόνο ενα τριμμένο πανωφόρι, και περιφρονουν τον πλουτο, τ~ όόξα και την ευγενικ~

"Ο ' , , λ " β' , καταγωγ't]. ρισμενοι τρεφονται αποκ ειστικα με οτανα και

, , 'ζ tl , " ,Ι 'θ' κρυο νερο, στεγα ονται οπου τυχει, ακομ't] και μεσα σε πι α-

ρια, οπως ό Διογέν't]ς πο,] συν~θιζε να λέει πως είναι γνώρισμα των θεων το να μ~ χρειάζονται τίποτε, και γνώρισμα εκείνων

122 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΩΙΙΚΟΙ

, '''1' 'θ' " 'Υ λ' , που μοια"ουν με εους το να χρεια"ονται ιγα πραγματα.

'ΥποσΤΊ)ρίζουν άκ6μΊ) ση τ~ν άpετ~ μπορει να. τ~ν οιοαχθει

κανείς, σπως λέει ό ΆνησθένΊ)ς στον 'Ηρακλή του,6 και στι οεν χάνεται με τίποτα' έπίσΊ)ς ση ό σοφος ανθρωπος εΙναι άξιαγάπψος, ση οεν λαθεύει και ση εχει για. φίλο του τον '" Κ r! Ι ,Ι , , 1:' ομοιο του. ι οσα πραγματα εμπιπτουν σΤΊ)ν πεΡΙΟΧΊ) μετα"υ

της άpετ~ς και τ~ς κακίας τα. θεωρουν άοιάφορα, σπως κάνει

και ό Άρίστων άπο τ~ Χίο.

1. Mocθητ~ς &ρχικα του Z~νωνoc &πο το Κίτιο, του ίδρυτΊ] τΊ]ς ΣτoiΧς, ίοποστ~ριξε &ργότερoc, γύρω στα μέσoc του 30υ ocΙ π.Χ., &ρχες πocρocπλ~σιες με

ocυτες του Κυνισμου. 2. Δεν γνωρίζουμε τα συμφρocζ6μενoc ocύτΊ]ς τΊ]ς πocράδoξΊJς πλΊJρoφoρίocς, που 'ίσως να &ποτελει άπλως μια κάπως εμφocντικό

τεΡΊJ επισ~μocνσΊJ τΊ]ς διocπίστωσΊJς l5τι ή πρoσoικείωσΊJ είδικων επισΤΊJμoνι

κων γνώσεων δεν σχετίζετocι κocτ' &νάγΚΊJ με τ~ν πρocγμάτωσΊJ τΊ]ς &ρετΊ]ς

κι l5τι το /(τομο, &περίσπocστο &πο ocυτ~ τ~ γνώσΊJ, μένει πρoσΊJλωμένo σε

Ο,ΤΙ εΙνocι ουσιωδες για τΓιν &ρετή. 3. Με τ~ διδocσκocλίoc του, σύμφωνoc με την όποίoc σκοπος τΊ]ς ζωΊ]ς εΙνocι ή &ρετη, ό ΆντισθένΊJς κocτα κάποιον τρόπο

προocνocγγέλλει τον Z~νωνoc. 4. ZωΊJΡo ~τocν το ένδιocφέρον των Στωικων να πocρουσιάσουν τ~ φιλοσοφίoc τους ώς μια πocρocλλocγ~ του Κυνισμου. ωστε να

κocτocστει δυνocτον να &νocχθει ό Στωικισμος σε κάτι πocλocιότερο &πο τον Z~

νωνoc, τον ίδρυτ~ τΊ]ς ΣτoiΧς, με ,πώτερο στόχο να γεφυρωθει το χάσμoc &νά

μεσoc στον KρόιΤΊJ κocι τον ΣωκρόιΤΊJ. Με το πρόβλΊJμoc των στωικων έπιδρόι

σεων στο ~κτo βιβλίο τΊjς Φιλοσόφων β!ων κα! δογμάτων συναγωγης &σχο

λειτocι διεξοδικα ή Μ.Ο. Goulet-Caze, L'ascese cynique (1986), στο πλoc[σιο της ερεuνάς ΤΊJς για τις ΠΊJγες του ΔιoγένΊJ Λocέρτιοu. 5. Ό κuνικος δρόμος προς τ~ν αρετΊ; δεν εΙνocι ocυτος που περνάει μέσoc απο τ~ν πocιδείoc κocι τ~ν

περίπλoΚΊJ φιλoσoφικ~ έπιχεΙΡΊJμocτoλoγίoc αλλα ~νocς /(λλος δρόμος που όδΊJ

γει απευθείocς στ~ν αρετΊ; κocι τ~ν ευδocιμονίoc μέσoc απο τ~ν /(σΚΊJσΊJ. Πρβ. κocι τ~ν έπ!τομον όδον του Λοuκιocνου, ΒΕων πρασις 11. 6. Ό ήμίθεος που διάλεξε τον έπίπονο δρόμο της αρετΊjς στόιθΊJκε πρότυπο για τους ΚuνΙΚΟ'Jς

που αξιoπo[ΊJσocν το πλούσιο μuθολογικο ύλικό.

162. ΣΟΥΔΑ, στΟι λ~μμoιτoι 'κυνισμός' κοιι 'κυνιειν δει ν τοις σπουδα{οις'.

Κυνισμός ευτονος έπ' άρετην όδός. Κα{, κυνιειν δειν τοις σπουδα{οις α[ρεσις φιλοσόφων. Ό δε όρισμος αύτου σύντομος έπ' άρετην όδός.

Τέλος δε του κυνισμου το κατ' άρετην ζην, ώς Διογένης και' Ζήνων ό


Κιτιεύς. 'Ήρεσχε δ' αύτοις λιτως βιουν, αύτάρχεσι ΧΡωμiνοις σιτίοις,

,; πλούτου χαι δόξης χα ι' εύγενείας χαταφρονεΙν. 'Ένιοι δε βοτάναις χαι

6δατι rfuxpij) εχρωντο σχiπαις τε ταις τυχούσαις χαι πfθoις χαι' εφασχον θεου μεν (διον είναι το μηδενος δεισθαι, των δε θεij) όμοίων το

ολίγων ΧΡf;ζειν. ΆΡiσχει δ' αύτοις χαι' την άρετην διδαχτην εlναι χαι

άναπ6βλ ητον.

'Κυνισμ6ς'· ενας ουναμικος ορ6μος προς την αpετ~. Kα~ 'οΙ σο

βαpo~ ανθρωποι πρέπει να. ακολουθουν τον Κυνισμ6" φιλοσοφι

κ~ ΟιΟασκαλία. Ό όρισμος του κυνισμου εΙναι: σuντομος ορ6-

μος προς τ~ν αpε~. Τελικος στ6χος του Κυνισμου εΙναι να. ζει

κανε~ς σuμφωνα με τ~ν αpετ~, οπως ό ΔΙOγένΎJς κα~ ό Z~νων απο το Κίτιο. Προτιμουσαν τον λιτο τρ6πο ζω~ς κα~ τρέφον-

\" ϊ \ λ - \ ~'" \ \, \ ταν με ο,τι ε,χαν- τον π ουτο, ΤΎJ οο<-,α και ΤΎJν ευγενΙΚΎJ κατα-

γωγ~ τα. περιφρονουσαν. Όρισμένοι XPΎJσιμoπoιoυσαν β6τανα κα~ xpuo νερ6, στεγάζονταν οπου τuχαινε, κα~ σε πιθάρια, κα~ ύπoστ~pιζαν δτι γνώρισμα του θεου εΙναι να. μ~ν χρειάζεται τί

ποτα, κα~ γνώρισμα έκείνων που μοιάζουν με το θεο να. χρειά-ζ λ' , Π 'β ,Ι t! " , ονται ιγα πραγματα. ρεσ ευαν επισΎJς οτι ΤΎJν αpεΤΎJ μπο-

ρει κανε~ς να. Tl]V οιοαχθει, και δτι εΙναι, ~ αpετ~, κάτι που οεν χάνεται.

163. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων χα ι' δογμάτων συναγωγη ΥIΙ 121.

Κυνιειν τ' αύτον [sc. τον σοφ6ν]. Elvat γdφ τον χυνισμον σύντομον επ' άρετην όδ6ν, ώς Άπολλ6δωρος εν Tfj 'HetXfj.

Ό σοφος θα. ζ~σει οπως οΙ Κυνικοί,! Γιατί, καθως λέει ό 'Απολλ60ωρος στ~ν ~θικ~ πραγματεία του,2 ό Κυνισμος εΙναι ενας σuντομος ορ6μος προς τ~ν αpετ~.3

1. Πρβ. Χρύσιππος fr. 638 SVF ΠΙ ρ. 162. 2. Fr. 17 SVF ΠΙ ρ. 261. 3. Βλ. παραπά.νω Άντισθένης 161, σ1)μ. 5.

οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

164. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, 'Ερωτιχος 16 ρ. 759d. Πρβ. ΓΑΛΗΝΟΣ, Περι φυχΥίς παθών 3.

'Ώσπερ οΙ' Κυνιχοι λέγουσιν «σύντονον όμου και σύντομον εύρηΧέναι

πορείαν έπ' αρετήν».

'Όπως ακριβως λένε ΟΙ Κυνικοι οτι 'έχουν βρει «εναν σπουόαιο

και συνάμα σύντομο όρόμο που όόΊJγει στην αρετή».

165. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων χαι' δογμάτων συναγωγη νιι 19.

Προς δε τον φάσχοντα ώς τα πολλα ιxιIT4J Ά ντισθένης ουκ αρέσχοι,

χρείαν ΣοφοΧλέους προενεγΧάμενος ήρώτησεν [sc. Ζήνων ό Κιτιεύς] εΙ' τι να χαι' καλα lχειν ιxιIT4J δοκει' του δ' ουκ ειδέναι φήσαντος, "εΤτ'

ουκ αισχύνr; ", lφη, "ει μέν τι κακον ην ειρημένον ύπ' Ά ντισθένους, τουτ' έκλεγ6μενος χαι μνημονεύων, ει δε τι χαλ6ν, ουδ' έπιβαλλ6με

νος χατέχειν;»

Σε κάποιον ό όποιος 'έλεγε οτι ώς επι το πλειστον ό 'Α νησθέ

νΊJς όεν το\) ~ταν αρεστός, ~ Ζήνων1 το\) όιάβασε την πραγματεία το\) ΆνησθένΎ) για τον Σoφoκλ~ και τον ρώΤΎ)σε αν νομί

ζει οη περιέχει και όρισμένα bμΟρφα πράγματα' κι οταν εκει

νος το\) απάνΤΎ)σε πως αύτο όεν το γνώριζε, ό Ζήνωνας το\) εΙ

πε: Δεν ντρέπεσαι που αμα πει ό ΆνησθένΎ)ς κάη κακό, εσυ

το ξεχωρίζεις και το αποτυπώνεις στη μνήμΎ) σου, ενω οταν

πει κάη καλό, όεν καταβάλλεις την παραμικρη προσπάθεια να

το συγκρατήσεις;»

1. fr. 305 SVF Ι ρ. 68.

166. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' δογμάτων συναγωγη νιι 91.

Τεκμήριον δε του ύπαρκτην εΤναι την αρετήν φησιν ό Ποσειδώνιος έν

T4J πρώτιμ του Ήθικου λ6γου το γενέσθαι έν πpoκoπrι τους περι' Σωχράτην, Διογένην, Ά ντισθένην.

c


'Ως ά.π6oε~ζΎ) ()τι ~ ά.ρετ~ εΙνoc~ xocΤ~ ύπocρχτο ό Πoσε~oών~oς1 ά.νocφέρε~, στ~ν πρώτη πρocγμocτεLOC του γ~α τ~ν ~θικ~,2 το γεγονος ()τ~ οί σύντρoφo~ του ΣωΧΡOCΤΎ), του Δ~OγένΎ), του 'Aντ~

σθένΎ) εΙχocν στ' ά.λ~θε~oc πρoooεύσε~ σε ocυτ~ν.

1. Στωικος φιλόσοφος ocπa τ~ν Άπά:μειoc (135-51 π.χ.), μocθΎJτ~ς του Πocνocίτιου, OCπο τοuς σYjμocντικότερους εκπροσώπους τΊ)ς ΜέσYjς Στοας. 2. fr. 29 Edelstein Kidd.

167. ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ, Περι' τών Στωικών Χ 1 .

... την άρχήν... Ά ντισθένους και Διογένους συνέστη, δια και' Σωκρατικοι' καλεισθαι θέλουσιν [sc. ο[ Στωιχο[].

(Η ocPX~ τους ocνάγετocι στον '-,-~ντισθένΎj και τον ΔΙOγένΎj, γι'

ocυτο xoct οί Στω~χοt θέλουν να ά.ποχocλουντoc~ Σωχρocτ~χοΙ

Στο Περι' των Στωικων ό ΦιλόδYjμος ocπa τα Γά:δocρoc πocρocθέτει μια σειρα

ocπa κυνικα OCποφθέγμocτoc ποι) ομως τα εχει επιλέξει κocτα τρόπο ωστε να

πocρουσιά:ζουν τον Κυνισμο ύπο δυσμενες πρίσμoc. Ή OCξίoc ocύτου του κειμέ

νου εγκειτocι στ~ σxετικ~ πocλocιόΤYjτά: του (10ς ocΙ π.Χ.), ώστόσο, οπως πoc

ΡOCΤYjρεί ό H.C. Baldry, The Unity οΙ Mankind in Greek Thought, σ. 103, τα πολλα κενα του φθocρμένου κειμένου δεν επιτρέπουν να προσδιορίσουμε το

σημείο απο το όποίο ό ΦιλόδYjμος πocύει να ασχολείτocι με τοuς Κυνικοuς κocι

αρχίζει να επιτίθετocι στον Z~νωνoc.

168. Ε1'ΣΕΒΙΟΣ, ΕύαΥΥελιχη προπαρασκευη ΧV 13, 6-8.

Πλην άλλα τοις έκτεθεισιν άρκεσθέντες μεταβησ6μεθα και' επι την

τών Στωικών α(ρεσιν. Σωκράτους το[νυν άκουστης έγένετο Ά ντισθέ

νης ... (8) τούτου δε άκουστης γέγονε Διογένης ό Κύων ... , τουτον Κράτης διεδέξατο' Κράτη-roς δε έγένετο Ζήνων ό Κιτιεύς, ό της τών Στωικών φιλοσ6φων αι'ρέσεως καταστας άρχη γ6ς.

Περιορ~ζόμocστε ()μως σε ()crOC εχουμε ά.νocφέρε~ xoct θα περOCσουμε στ~ σχoλ~ των Στωικων. ΜocθΎ)τ~ς του ΣωΧΡOCΤΎ) ύπ~ρ-1:' "Α θ' (8) ,- θ ' 'Δ ' , Κ' ,",ε ο ντισ ενΎ)ς... x~ ocυτου μoc Ύ)ΤΎ)ς ο ~OγενΎ)ς ο υων, ...


αυτον τον aιαaέχθηκε ό Κράτης και του Κράτη μαθψ~ς

ύπ~ρξε ό Z~νων απο το Κίτιο, ό εΙσηγψ~ς του φιλοσοφικου συστ~ματoς των Στω·ίκων.

169. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΣ, ΚΥΡΟΥ, Έλληνικών θεραπευτικη παθημάτων ΧΙΙ 32.

Ού γαφ Άντισθένει και' Διογένει και' Κράτητι παραπλησΕως κενης

ένεκα 36ξης, άλλ' αύτου γε είΎεκα του καλου 3ρώσιν [sc. Στωικο[], & 3ρώσιν.

Γιατι Ο,τι πράττουν ΟΙ Στωικοί, το πράττουν γιΟι χάρη του κα

λου και ΙSxι, οπως ό Άντισθένης, ό Διογένης και ό Κράτης, , \ <:- ζ' απο ματαΙΟΟΟc"ια.

170. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' V 220c. Πρβ. ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ, Παρεκβολαι' ε/ς την Όμήρου Ό3ύσσειαν κ 7, ρ. 1645, 11-13.

Ά ντισθένης 3' έν θατέριΡ τών Κύρων κακολογών Άλκιβιά3ην και παράνομον εΙναι λέγει και' εΙς ~υναϊXας και εΙς την αλλην 3[αιταν. Συνεϊναι γάρ φησιν αύτον και' μητΡΙ' και' θυγατρι' και' ά3ελφ,η ώς Πέρσας.

'Ο 'Α θ' λ' \'" \ \ <:-' β βλ' ντισ ενης κακο ογωντας - στο ενα απο τα ουο ι ια

\ \ Κ' \ 'Αλ β' <:-' , "\,,., του για τον υρο - τον κι ιαοη αναφερει γι αυτον οτι ε.χε

παραβεϊ το νόμο τόσο σχετικα με τις γυναϊκες οσο και σχετικα

με τον τρόπο τ~ς ζω~ς του εν γένει. Γιατι Ισχυρίζεται ΟΤΙ ό 'Αλκιβιάaης συζουσε και με τ~ μψέρα του και με τ~ν κόρη του καΙ με τ~ν αaελφ~ του, οπως ΟΙ Πέρσες.

Στον κυρο, οπως κοιι στον Ήρακλη, ό ΆντισθένΊJς θα προσποιθουσε να άζιο

πoι~σει μυθικα ~ σχε30ν μυθικα περιστοιτικα ώς υπ6βοιθρο για την άνόιπτυζΊJ 3ικων του ~θικων 3ι3οισκοιλιων- το έγχείpΊJμoι πρέπει να ~τoιν άνOCλογο με έΚΕινο του 'Ιππίοι στον Τρωικο ~ του Πρ63ικου στ~ν άλλΊJγopίoι για τον «ΉpoικλΊj στο τρίστροιτο». Με κOCποιοι εκπλΊJζΊJ 3ιαβOCζουμε οτι στον κυρο γιν6ταν λόγος και για τον ΆλκιβιOC3ΊJ. - Ό Άθ~ναιoς άντλει έ3ω άπο τον Ήρ63ικο τον Βαβυλώνιο.

Q

ΑΙ'ΠΙΣΘΕΝΗΣ 127

171. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' V 220 d.

Ή 8' Άσπασ[α των Περικλέους υι'ων Ξανθ[ππου και Παράλου 8ιαβολην [sc. περιέχει]. Τούτων γαρ τον μεν Άρχεστράτου φησι'ν εlναι

συμβιωτην του παραπλήσια ταις επι των μιαρων οικημάτων εργαζομένου, τον 8' Ευφήμου συνήθη και' γνώριμον του φορτικα σκώπτοντος και' ψυχρα τους συναντωντας.

Και +ι 'Ασπασία του ΆντισθένΊJ περιέχει καΤΊJγoρίες για ΤΟ'Jς γιους του Περικλη, τον Ξάνθιππο και τον Πάραλο. 'Υποσηρί

ζεται δY)λαδ~ εκει οη ό ενας απο αυτους συζουσε με τον ' Αρχέστρατο, αυτον που Εκανε περίπου Ο,η και οί γυναικες των

χαμαιτυπείων, και ό άλλος ~ταν φίλος αχώριστος με τον Εϋ

φΊJμo, αυτον που με τρόπο χυδαιο και πρόστυχο κορόιδευε η -οποιον συναντουσε.

"Οπως σΎjμειώνει ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 293, ~ ΆσπασΕα ~τlΧν μια. χοντροκoμμένΊJ έπίθεσΊJ στον ΠεpικλΊj, ό όποϊΌς, έξlΧιτίlΧς του πόιθους του για τη φί

λΊJ του, αoιIΧφ6ΡΎjσε oΊjθεν για. την αγωγη των ΠIΧΙOιων του. Το βlΧσικO μοτί

βο tιτlΧν ~ πόιλΊJ ανόιμεσlΧ στην iΧ\JτοπειθlχρχίlΧ ΚιΧι την ΚlΧτώτεΡΊJ +ΙΟον+Ι. - Κιχι έοω ό ΆθήνlΧΙOς αντλει απο τον Ήρ60ικο.

172. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται ΧIlΙ 58ge. Πρβ. ΠΛΟΠΑΡ

ΧΟΣ, Βίοι παράλληλοι, ΠερικλΊ)ς 24.

Άντισθένης 8' ό Σωκρατικος ερασθέντα φησι'ν αυτον [sc. τον Περι

κλέα] Άσπασίας 8ις της ήμέρας εισιόντα και' εςιόντα άπ' αυτης

άσπάζεσθαι την &νθρωπον, και' φευγούσης ποτε αυτης γραφην άσεβε[ας λέγων ύπερ αυτης πλε[ονα ε8άκρυσεν r) Οτε ύπερ του βίου και της ουσ[ας εκιν8ύνευε. Και Κ[μωνος 8' Έλπιν[κr; Tn ά8ελφn παρανόμως συνόντος, ει'θ' όστερον έκ80θε[σης Καλλίrr και' φυγα8ευθέντος μι

σθον έλαβε της καθό80υ αυτου ό Περικλης το Tn Έλπιν[κr; μιχθηναι.

Ό σωκρατικος φιλόσοφος ΆντισθένΊJς Ισχυρίζεται ση ό Περικλης, οταν εΤχε ερωτευθει τ~ν 'Ασπασία, μπαινόβγαινε δυο φο

ρες τ~ν +Ιμέρα στο σπΙη ΤΥ)ς για να την συναντ~σει' και οη οταν κάποτε εκεΙνΊJ καΤΊJγoρ~θΊJκε για ασέβεια, ό Περιxλ~ς, ό

128 OJ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

όποιος εΙχε αναλάβει τ~ν ύπεpάσπισ~ της, αγορεύοντας στο aι

καστ~pΙO εχυσε περισσότερα acXxpuIΧ απ' οσα τότε που ύπερα-"1" , ~ ι i"" \, , ['Α / , /

σΠΙ~Oταν ΤΊj OΙΚΊj του ~ωΊj και ΤΊjν περιουσια. ναφερει επι-

σΊjς ό ΆντισθένΊjς] πως οταν ό Κ[μωνας συζουσε παράνομα με \ ,'" λ / 'Ελ / \ /θ " \ \'1:" /

ΤΊjν αοε φΊj του πινΙΚΊj και τιμωpΊj Ίjκε γι αυτο με ε~Opια,

ό Πεpικλ~ς ελαβε ώς αντάλλαγμα, για να του έπιτρέψει να γυ-/ , \ \ 'Ι:" / \ '" / \ λ / \ \ 'Ελ

ρισει απο ΤΊjν ε~Opια, το οιχαιωμα να π αγιασει με ΤΊjν -πιν[ΚΊj.

173. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' ΧΙΙ 533 c-d.

Περικλέα δε τον Όλύμπι6ν φησιν Ήρακλε{δης ό Ποντικος έν -ri{J Περι' ήδονης ώς άπήλλαξεν έκ της οίκ{ας Τ17ν γυναϊκα και τον μεθ'

ήδονης β{ον προεΕλετο Ι(;κει τε μετ' Άσπασ{ας της έκ Μεγάρων έτα{

ρας και το πολυ μέρος της ούσ{ας είς ταύτην κατανάλωσε.

Για τον ολύμπιο Πεpικλ~ ό 'ΗΡακλε[aΊjς απο τον Πόντο ανα

φέρει στο βιβλ[ο του Περι' της ήδονης 1 ΟΤΙ εaιωξε τ~ γυνα[κα του απο το σπ[τι του XIΧt πpoτ[μΊjσε τ~ ζω~ τ~ς ~aον~ς, κι ΟΤΙ συζουσε με τ~ν ' Ασπασ[αl τ~ν έτα[ρα απο τα Μέγαρα, XIΧt οη το μεγαλύτερο μέρος τ~ς περιουσ[ας του το ξόaεψε γι' αυτ~ν.

1. fr. 59 Wehrli.

174. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται ν 220d-e.

Και Πλάτωνα δε μετονομάσας Σάθωνα άσυρως και' φορτικως, τον

ταύτην έχοντα Τ17ν έπιγραφην διάλογον έξέδωκε [sc. ό Άντισθένης] , , -

κατ αυτου.

Κι αλλάζοντας ό ΆντισθένΊjς με τρόπο αΙσχρο XIΧt xuaIΧLo το

ονομα 'Πλάτων' σε 'Σάθων' παρουσ[ασε τον όμώνυμο aιάλογο,

τον στρεφόμενο κατα του Πλάτωνα.

Ή λ. 'σά.θων' σΊ)μoc[νει ocύτον που εχει μεγά.λΊ) σάθην, ΟΊ)λ. ιχν3ρικο γενετ~σιo

οργocνο, κocΙ ιχποτελεί ύποκόρισμoc που λεγότocν για τα μικρα πocι3ια ιχπο τΙς

w ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 129

τροφούς. Ή άντίθεσΎJ των Μο άν3ρων που πρέπει να: όφειλότα.ν άρχικα: στο

γεγονος οτι ό ΆντισθένΎJς εφερε τη Σoφιστικ~ στους κuκλους των Σωκρα.τι

κων, OCσφα.λως θα εγινε εντoνότεpΎJ ύστερα. OCπο τη 3ια.μόpφωσΎJ της θεωρ{ας

των ίδεων άπο τον Πλάτωνα., εξα.ιτία.ς τ~ς άπoppιπτικ~ς στάσΎJς το\) Άντι

σθένΎJ. Κάποιο ρόλο θα επα.ιξα.ν επίσΎJς οί 3ια.φορες των Μο ώς προς τον

χα.ρα.κτηρα. κα.ι τ~ν κoινωνικ~ θέσΎJ' βλ. κα.ι Ε. Zeller, Dje Philosophje der Grjechen τ. IIj1, σ. 296, σΎJμ. 1. Ό Α. Patzer, Antjsthenes der SokratJker, σ. 144, OCμφισβψεϊ.' τ~ν ίστopικ~ OCξιοπιστία. της πλΎJpoφopία.ς ΟΤΙ ό τίτλος Σάθων εχει 30θεϊ.' OCπο τον '{3ιο τον ΆντισθένΎJ' πα.ρα.πέμπει σχετικα στον Ε.

Schmalzriedt, «Ώερι φuσεως'o Zur Fruhgeschichte der Buchtitel», (1970), ό όποιος εχει 3είξει οτι τα: πα.λα.ιότερα. πεζα εργα. 3ΎJμοσιεUοντα.ν χωρις τίτλο

κα.Ι οτι οί τίτλοι με τους όποίους φέροντα.ι στ~ χειρόγpα.φΎJ πα.pά3oσΎJ OCνάγοντα.ι κα.τα κα.νόνα. στους' Αλεξα.ν3ρινους γΡα.μμα.τικοUς.

175. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται ΧΙ 507a.

Άλλα μην ούδ' Άντισθένη έπαινω· και γαρ και' ο15τος πολλους εΕπων

κακως ούδ' αύτου του ΠλιΧτωνος απέσχετο αλλα καλέσας αύτον φορ

τικως Σάθωνα τον ταύτην έχοντα την έπιγραφην διάλογον έξέδωκεν.

Ο()τε ΚIΧΙ τον ΆνΤLσθένΎj ομως εΠIΧLνω· γLIΧΤΙ XL lχυτ6ς, οπως

εκιχνε κlχι rLtX πολλοuς αλλους, aεν aΙστlχσε να κlχκολογ~σεL κlχι τον 'LaLO τον ΠλάτωνlΧ, αλλα τον αποκάλεσε με τρ6πο πρ6στυχο 'ΣάθωνlΧ' κlχι ΠIΧPOυσΙlΧσε τον aLάλογο ποu φέρεL ιχυτο τον

τΙτλο. l

1. 'Όπως κα.ι στα: ΠΡΟΎJγοUμενα. OCποσπάσμα.τα. 170, 171, 174, ό Άθ~να.ιoς

OCντλεϊ.' άπο τον Ήρό3ικο τον Βα.βυλώνιο.

176. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β{ων και' δογμάτων συναγωγη ΠΙ 35.

Λέγεται δ' δτι και' Ά ντισθένης μέλλων αναγινώσκειν τι των γεγραμμένων αύτφ παρεκάλεσε ν αύτον [sc. τον Πλάτωνα] παρατυχεϊ'ν. Και πυθoμένc;.ι τ{ μέλλει αναγινώσκειν, εΊπεν δτι περι' του μη εΊναι αντιλέγειψ του δ' εΕπόντος «πως οι5ν συ περι' αύτου τούτου γράφεις;» και' ~ ~ / ,/ / ",Ι, ~ / , Π / Σ/ σιοασκοντος οτι περιτρεπεται, εγραψε σιαλογον κατα λατωνος α-

θωνα έπιγράψας έξ 015 διετέλουν αλλοτρ{ως έχοντες προς αλλήλους.


130 οι ΑΡΧΑΙΟΙ Κl';-.ΙΙΚΟΙ

Λένε πως Όταν κάποτε ό ΆντισθένΊjς έπρόκειτο να διαβάσει

μπροστα σε ακρoατ~ριo κάποιο απο τα συγγράμματά του, κά-

λ 'Πλ' , β θ - "0 "" , εσε τον ατωνα να παρα ρε ει. ταν αυτος τον ρωΤΊjσε τι

σκόπευε να διαβάσει, έκείνος του εΙπε Ότι θα διάβαζε μια

πραγματεία σχετικα με το Ότι ~ αντιλογία εΙναι κάτι αδUνατο.

«Τότε λοιπον πως έσυ γράφεις πραγματεία γι' αυτο το ζ+ΙτΊ)

μα;» του εΙπε ό Πλάτων έπισΊjμαίνOντάς του Ότι πέφτει σε αν-, 'Ο'Α θ' " Ψ , ., ς, 'λ ,-τιφασΊj. ντισ ενΊjς εγρα ε το τε ενα οια ογο κατα του

Πλάτωνα με τον τίτλο Σάθων' εκτοτε οΙ σχέσεις των 060 ~σαν έχθρικές.

Το ανέκοοτο σ'Jμφωνα με το όποιο ό Άντισθένης αποφ&.σισε να γρ&.ψει τον

Σάθωνα Εζαιτίας τΥις περιφρόνησης με τ~ν όποία ό Πλάτων αντιμετώπισε το

ένοιαφέρον του για τ~ν προβληματικτ, τόσ ούκ εστιν χντιλέΥειν οεν εχει Ιστο

ρικΥ] βάση. Αuτο που μποροσμε να οεχθοσμε σχετικ.α είναι δτι ~ σαpκαστικ~

πολεμικτ, στ~ν έριστικτ, καί, ειοικότερα, σττ,ν πρόταση για το ούκ εστιν αν

τιλέΥειν, οπως ττ,ν συναντ:Χμε στον πλατωνικο Εύθύδημο (28Sd κ.έ.) εχει ώς στόχο και τον Άντισθένη. Σημειώνουμε ώστόσο δτι λογικες αποφάνσεις,

οπως Τι παρα.πάνω, οί όποιες &'ποΟΙΟοντα.ι στον '-,-ι\ντισθέν-ι;, οεν εΙνα.ι 0υνα70

λόγω τοσ αποσπασματικοσ χαρακτ~pα τους να αποτελέσουν ττ, βάσΊj για ττ,ν

αναστ~λωση των αντίστοιχων οιοασκαλιων οΙ όποιες πάντως ο{)τως ~ αλλως

οεν εχουν καμια σχέσΊj με τοΙΚυνισμό: ό λογικος 'Αντισθένr,ς οεν εΙναι ακόμη Κυνικός.

177. ΣΙΜΠΛΙΚΙΟΣ, 'Γπ6μνημα εις τας 'Αριστοτέλους 'Κατηγοριας' ρ. 208, 28-32' πρβ. στο οιύτο ρ. 211, 18-21.

των δε παλαιων οί μεν ιXv!Jpouv τας ποι6τητας τελέως, το ποιον συΎ

χωρουντες ElVOCl, QσπεΡ 'Α ντισθένης, ος ποτε Πλιχτωνι διαμφισβη

των, "d) Πλιχτων, έφη, Ίππο ν μεν άρω, ίππ6τητα δε ουχ άρω·" χαι' ος

εlπεν- 'Ότι έχεις μεν Φ Ίππος άρατα ι τ6δε το ~uμα, Φ δε ίππ6της θεωρειται, ουδέπω Χέκτησαι".

'Ορισμένοι απο τους παλαιους αρνουνταν έντελως τα άφΊjΡYjμέ

να γνωρίσματα και παραΟέχονταν μόνο το συγκεκριμένο και

άτομικό, Όπως για παράδειγμα ό ' AντισθένΊjς, ό όποίος συζΊjτώντας κάποτε με τον Πλάτωνα, «Πλάτωνα», του εΙπε, «το


αλογο, βέβαια, το βλέπω, aεν βλέπω ομως τ~ν 'αλογ6τητα'»' ,- " Α" β' , '1-' 'Ι- θ' , κι εκεινος απανΤΊjσε: « υτο συμ αινει επεΙΟΎ) οια ετεις μεν

εκεινο με το όποιο μπορει καν εις να aει ενα αλογο, ώστ6σο

εκεινο με το όποιο γίνεται όρατ~ ~ αλoγ6ΤΊjτα aεν το εχεις αποκτήσει ακ6μΊj».

Ό Σιμπλίκιος οεν ά:ναφέρει δτι ά:ντλει τη στιχομυθία, την όποία ά:φΊ]γειται

εοω και ~ όποία ά:ποοίοεται και στον ΔιογένΊ] [= ΔιογένΊ]ς 89J, ά:πο κάποιο σύγγραμμα του ΆντισθένΊ]. ΚατΟι τον G.C. Field, Plato and His Contemporaries, σ.168, πιθανως το άνέκ30ΤΟ ~xει πλαστει γιΟι τον ΔιογένΊ] και άπο36θΊ]κε εκ των ύστέρων στον Μσκαλ6 του ΆντισθένΊ]. Ό Field ύποσηρίζει δτι καθαυτο το ά:νέκοοτο οεν σχετίζεται με το ερ6:ιημα γιά: το οντολογιχο ά:ντίκρισμα

των γενικων εννοιων, των πλατωνικων ίδεων, δπως το εμφανίζει εοω ό Σιμ

πλίκιος, ά:λλΟι με το ερ6:ιημα γιΟι τη φύσΊ] των ύπαρκτων πραγμάτων. Ό

ΆντισθένΊ]ς οεν θΟι ά:ρνι6ταν την πραγματικ6ΤΊ]τα των ποιοτήτων, ώστ6σο οΙ

μ6νες ποι6τψες που θΟι ά:ναγν6:ιριζε ησαν οΙ lΧίσθητές, αυτες ά:κριβως που

κατΟι τον Πλάτωνα εχουν οευτερογενη μ6νο και παράγωγΊ] ύπ6στασΊ], την

όποία ά:ντλουν ά:πο τις μη αισθψες ιοέες-τύπους, που τις γνωρίζουμε με τη

ν6Ί]σΊ]. Πραγματικ6, φαίνεται δτι υποστήριζε ό ΆντισθένΊ]ς, εΙναι το ά:τομι

κ6, ενω οΙ γενικες εννοιες οεν εκφράζουν την ουσία των πραγμάτων ά:λλΟι μ6-

νο τΟι οιανοήματά μας γιΟι τΟι πράγματα.

178. ΑΜΜΩΝΙΟΣ, Σχόλια εις Ω7ν Εισαγωγην Πορφυρ{ου, ρ. 40, 6-10· πρβ. στο α.υτ6, ρ. 41, 4.

Ό το{νυν Ά ντισθένης έλεγε τα γένη και τα εr8η εν ψιλαις επινο{αις εlναι λέγων στι "(ππον μεν δρω, [ππότητα 8ε ούχ δρω" και' πάλιν

"άνθρωπο ν μεν δρω, ιΧνθρωπότητα 8ε ούχ δρω". Ταυτα έκεινος έλεγε τfj αισθήσει μόνr; ζων και' μη 8υνάμενος Tif) λόγ~ εις με{ζονα ευρεσιν έαυτον ιΧνενεγκεΙν.

'Ο 'Α θ' , 'ζ" " ""'1-" νησ ενΊjς υΠOσΤΊjΡΙ ε οτι τα γενΊj και τα εΙOΊj υπαρχουν

μ6νο στο νου μας,1 λέγοντας οτι «το αλογο το βλέπω, τ~ν "λ' ,,' '1-' , βλ' , , ", θ α OγOΤΊjτα ομως οεν ΤΊjν επω», κι αΚOμΊj: «τον αν ρωπο

'βλ' '" θ ' , " '1-' 'βλ' Α'" τον επω, ΤΊjν αν ρωΠOΤΊjτα ομως οεν ΤΊjν επω». υτα τα

ελεγε ό 'AνησθένΊjς επειa~ ζουσε μ6νο με τ~ν α'ίσθΊJcrΊj και αaυνατουσε να αναχθει aιαμέσου τ~ς aιάνοιας στ~ συλλΊjψΊj εν-

...., , ,~

νοιων ανωτερας τα,",εως.


'Απο τ~ν πληροφορίοι που μocς ί)ίνει έί)ω ό Νεοπλοιτωνικος 'Αμμώνιος ό Έρ

μείου (445-517/26 μ.χ.) ί)εν συνάγετοιι οτι στόχος του 'Α ντισθένΊ) fιτoιν να

μετοιπλάσει τ~ θεωρίοι των Ιί)εων προς τ~ν κοιτεύθυνσΊ) τΊ)ς ύποκειμενικΊ)ς

θεωρίοις άλλα OCπλως να τ~ν ΧΟΙΡΟΙΚΤΊ)ρίσει ώς μια θεωρίοι χωρις νόΊ)μοι κοιι ουσίoc.

179. ΤΖΕΤΖΗΣ, Χιλιάδες VΙΙ, 605 κ.έ. Πρβ. ΗΛΙΑΣ, Σχόλια είς Είσαγωγην Πορφυρ[ου ρ. 47, 14-19' Σχόλια είς κατηγορ[ας 'Αριστοτέλους ρ. 108, 15-109, 3 κοιι ρ. 220, 28-30.

Τών ίδεών δε λέγουσι τΡείς δόξας πεφυκέναι. Ψιλας έννο[ας γάρ φησι ταύτας ό 'Α ντισθένης λέγων, βλέπω μεν ανθρωπον και' ιππον δε όμο[ως, [ππότητα ου βλέπω δ', ουδ' άνθρωπότητά γε.

Λένε δτ~ σχεηκΟι με τ~ς παραστάσε~ς υπάρχουν τρεις εκοοχές:

Ό Άντ~σθένΊjς υπoστ~ρ~ζε δη εlνα~ εννo~ες xωρ~ς πραγμαηκό άντΙκρ~σμα, λέγοντας δτ~ «βλέπω τον άνθρωπο, επΙσΊjς το άλο-

~'βλ' (ι "'λ' "Ι ,\" θ γο, οεν επω ομως ΤΊjν α OγOΤΊjτα ουτε κα~ ΤΊjν αν ρω-

πόΤΊjτα'» . ι

180. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Μετα τα φυσικα Η 3. 1043b 4-32. Πρβ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΕΥΣ, Σχόλια είς 'Αριστοτέλους τα

μετα τα φυσικα ρ. 553, 31-554, 10 κοιι 554, 18-33.

ου φα[νεται δε ζητουσιν ή συλλαβη έκ τών στοιχε[ων οΟσα και' συνθέσεως, ουδ' ή οίκ[α πλ[νθο ι τε και σύνθεσις. Και τουτο όρθώς ου

γάρ έστιν ή σύνθεσις ουδ' ή μίξις έκ τούτων d)v έστι' σύνθεσις Ύ) μίξις [ ... ] (23) Ώστε ή άπορ[α ην οΙ' 'Αντισθένειοι και' οΙ' ούτως άπα[δευτοι ήπόρουν έχει τινα καιρόν, ότι ουκ έστι το τ[ έστιν όρ[σασθαι (τον γαρ

όρον λόγον εΙναι μακρόν), άλλα ποίον μέν τ[ έστιν ένδέχεται [και'] δι

δάξαι, <όρ[σασθαι δ' ου>, ώσπερ αργυρον, τ[ μέν έστιν ου, δτι δ' olov καττ[τερος ώστ' ουσ[ας έστι μεν ής ένδέχεται εΙναι όρον και' λόγον,

olov της συνθέτου, έάν τε αίσθητη έάν τε νοητη 7ί' έξ d)v δ' αύτ'Υ) πρώτων, ουκέτι, ε'tπερ τι' κατα τινος σημα[νει ό λόγος ό όριστιχος και'

δεί το μεν ώσπερ ύλην εΙναι το δε ώς μορφήν.


'Λ ' , " ζ' ~, , rf ( λλ β' 1~ΠO ΤΎjν ΠpOσεκηΚΎj ανα ΎjΤΎjσΎj οεν προκυπτει οη Ύj συ α Ύj

άπoτελε~ται άπο τα γράμματα και άπο τ~ σύνθεσΎj, ο{)τε δη το

σπίη είναι τουβλα και σύνθεσΎjo Κι αυτο είναι σωστ6 0 γιατι ο{)τε οή σύνθεσΎj ο{)τε ~ μίξΎj συγκροτουνται απο τα πράγματα

των όποίων άποτελουν σύνθεσΎj ~ μίξΎj [000] (23) 'Ώστε ~ απορία. που είχαν ο[ οπα80Ι του' Α νησθένΎj, 1 και ο[ αμ6ρφωτοι σαν αυτ6ν,2 δταν ύπoστ~pιζαν δτι 8εν εΙναι 8υνατον να όρίσει κα

νεις το τί είναι κάη εχει κάποια βάσΎj (γιατι ό όρισμος εΙναι ενας λ6γος που εχει μάκρος3), είναι δμως 8υνατον να εξΎjγ~σει κανεις ποιας λoγ~ς εΙναι κάτι, δπως λ.χο για τον &ργυρο: 8εν μπορουμε να όρίσουμε τί είναι, μπορουμε δμως να εξΎjγ~σOυμε οη εΙναι κάτι σαν τον κασσίτερο04 Έπομένως ύπάρχει κάποια ουσία ~ όποία επι8έχεται όρισμο και λεκτικ~ πεpιγpαφ~ και τέτοια είναι ~ σύνθεΤΎj ουσία, ε'ίτε για αΙσθΎjΤ~ πρ6κειται εΊτε

για νOΎjΤ~o Για τα πρωταρχικα ομως στoιxε~α,5 απο τα όπo~α συγκpoτε~ται αυτ~, 8εν είναι 8υνατον να 8ιατυπωθε~ όρισμ6ς,

μιας και ό λεκηκος όρισμος 8Ύjλώνει κάη για κάτι και πρέπει

το ενα απο αυτα να είναι ϋλΎj ενω το &λλο μopφ~o

Με το όνομοι του ΆντισθένΎJ συν8έετοιι μιOC σεφOC &ποφάνσεων έπάνω σε λο

γιχOC ζψ'ήμοιτοι - νέo-Έλεoιτικ~ς ίιφ~ς - που &ποισχολουσοιν τους στοχοι

στες στOC τέλΎJ του 50υ κοιι τις &ρχες του 40υ οι1. Στο ποιροιπάνω χωρίο τ~ς

Μετιχφυσιχης του ό ΆpιστoτέλΎJς, συζψώντοις το έpώΤΎJμoι γιOC το οιυθυπό

στοιτο τ~ς ούσιιχς, &νοιφέρετοιι σχε8ον ποιρεμπιπτόντως σε μιOC λoγΙKfι θέσΎJ

του Άντισθέν'Υ), σύμφωνοι με τ~ν όποίοι ~ ουσίοι ένος πράγμοιτος 8εν έπι8έχε

τοιι όρισμ6: ~ μόνΎJ 8υνοιτότητοι νOC όριστει κάτι εΙνοιι ~ &πoιpίθμΎJσ'Y) των συ

στοιτικων στοιχείων του, τOC όποιοι, κοιθώς 8εν 'Jπόκειντοιι σε ποιροιπέροι &νά

λυσΊ) , 8εν έπι8έχοντοιι ουτε οιυτoc όρισμο &λλOC μόνον μιOC κοιτ' &νοιλογίοι περιγροιφ'ήο 'Υπενθυμίζουμε πάλι 8τι ό ΆντισθένΎJς των λογικων 8ιερευν'ήσεων

8εν εΙνοιι κυνικος - κι 8τι ό κυνικος Διογέν'Υ)ς &πο τ~ ΣινώΠΎ) θOC ΧΟΙΡΟΙΚΤ'Υ)ρίσει λίγο &ργότεροι τους κλΎJpoνόμoυς oιυτ~ς τ~ς λoγικ~ς, τον Ευκλεί8'Υ) κοιι τ~ λεγόμενΎJ Mεγoιpικ~ σχολ'ή του, ως χολην (Διογέν'Υ)ς Λοιέρτιος, νι 24). 10 Δεν πρέπει νOC προσ8ώσουμε Ι8ιοιίτερο βάρος στο 8τι ό ΆριστοτέλΎJς κάνει λόγο έ8ω γιOC 'Ά ντισθενειους' κοιι όχι γιOC τον ΆντισθένΎJo τίποτε στο κείμενο 8εν μίΧς κοιτευθύνει στον 8ιοιχωρισμο οιυτων των Μο κοιι στ~ν &μφισβ'ήΤΎJσΎJ του 8τι Μσκοιλος κοιι μοιθψες έκλοιμβάνοντοιι ως ενοι 8λο. ΣΎJμειώνουμε &κόμΎJ 8τι ό χοιροικτηρισμος των μοιθ'Υ)των ως ",4 Υ7ισθενειων' κοιι

134 οι λΡΧΑΙΟΙ KYl\iIKOΙ

Όχι ώς 'Κυνεχων' - παρ' ολο ΟΤΙ ό Άριστοτέλης γνώριζε το πα.ρωνύμιο ',j

Κύων' (Ρητορικη 1411a 24) - Ι>είχνει οτι ~ ονομασία 'Κυνικοί' για α,'Υ;-+, -:-r. φιλοσοφικ+, αιρεσΎj πρέπει να καθιερώθηκε στα χρ6νια του Διογένη κι επει

τα. 2. Και ό ' AριστoτέλΎjζ, οπως ό Πλάτων, ι>εν εΙχε καλ+, γνώμη για τον 'Aν-:-ισθένΎj, ό χαρακτηρισμος ομως απα[δεuτoι, &Ι>ικος καθαυ-:-ον Οιφου ό 'Αν

-:-ισθένΎjς Οισφαλως κάτεχε ολη τ+, γνώσΎj τ~ς επox~ς του, μπορεί να σχε-;-ίζε-

--:-αι ε'(:-ε με τΥιν εxθριxΎj στ:ΧσΊj του τελευταίου χπέναντι στΎjν επισΤΎjμOνΙXη

γνώσΎj ε'ίτε με τ~ν Οιδιαφορία του για τα ι>ιl>άγματα του Οιριστοτελικου 'Ορ

γάνου (πρβ. Μεταφυσικη 1006a 1-6, εση Υοφ απαιδεuσ[α το μη ΥΙΥνώσκειν τ[νων δει ζΎίΤειν απόδειξιν και' -:-[νων ου δει). 3. Πρβ. Τ"μ ενl>ιαφέρουσα έρμηνευτικ~ εκl>οχ~ του χωρίου Οιπο τον Κ. Popper, Die offene Gesollschaft und jhre fejnde, τ. 2, σ. 30 και σ. 3ί8 κ.έ., σΎjμ. 54. 4. Άνάγον-:-ας ό Άντισθένηζ τ~ν όμοι6τητα σε βασικ~ λογικ+, σXέσΎj Οιναγνωρίζει τ~ν

Oιναλoγικ~ περιγραφ~ ώς -:-~ μ6νΎj l>υνατ6-:-ΎJTα για τον λογικο όρισμο ένος

όιπλου, I>Ύjλαδ~ μ~ συνθέτου, πράγματος: '6 &ργυρος εΊναι κά-:-ι σαν 70ν κασσίτερο'. 5. 'Ως τέτοια άπλα πράγματα πρέπει, χατα τον G.C. Field, Plato and l1jS Contomporaries, σ. 16ί, να εννο-fρουμε πoι6ΤΎjτες οπως χρώματα,

σχήματα, μεγέθrι και οχι τα επιμέρους -:-μήματα Οιπο τα όποΤα Οιπαρτίζεται

ενα Ολο. 'Ό,τι Οικολουθεί εΙναι σχ6λιο Οιποκλεισ7ικα του Άριστοτέλη.

181. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β[ων και 30Υμάτων συναΥωγη νι 3. Πρβ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΕιΣ, Σχόλια είς τα 'Αριστοτέλους Tomxa ρ. 42, 13-22.

πρωτός τε ώρίσατο [sc. ό 'Α ντισθένης ] λόγον είπών, «λόγος έστι'ν ό το τί ήν η έστι 3ηλων».

πρωτος ό ΆντισθένΊjς οιατυπωσε εναν όρισμα για ταν όρισμα λέγοντας οτι εΙναι «αύτα ΠΟ'J ύΠOOΊjλώνει τί tιταν ~ τί εΙναι κά

ποιο πράγμα».

Ή αυθεντικ6τητα τ~ς πληροφορίας του Διογένη Λάερτιου επιβεβαιώνεται Οιπο

το σχ6λιο του Άφροl>ισιέα' ~ &ποψη του Ά ντισθένΎj για τον όρισμο ((ενας λ6-

γος που uποl>ηλώνει τί ~ταν η τί εΙναι κάποιο πράγμα») εΙναι Ι>υνατον να θεω

pΎjθεί ώς σωκρατικο στοιχείο τ~ς λoγικ~ς και τ~ς επιστημολογίας του.

182. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, τα μετα τα φυσικα Δ 29. 1024b 26-34.

Λόγος 3έ ψευ3ης ό των μη οντων, ~ ψευ3ής, 3ιο πας λόγος ψευ3ης

έτέρου η 015 έστι'ν άληθής, ο!ον ό του κύκλου ψευ3ης τριγώνου. Έκά-


στου δε λόΥος εστι μεν ώς ε[ς, ότου τ{ ~ν εΙναι, εστι δ' ώς πολλο{,

έπει' ταύτα πως αύτα και' αύτα πεπονθός, ο[ον Σωκράτης και Σωκρά

της μουσικας (ό δε ψευδης λόΥος ούθενός έστιν ιΧπλως λόΥος)' δια

Ά ντισθένης i/ιεTO εύήθως μηθεν άξιων λέΥεσθαι πλην Ti(J Oικε{<ιJ λό

Y<ιJ, ~ν έφ' ένός έξ dίν συνέβαινε μη εΙναι άντιλέΥειν, σχεδαν δε μηδε

Ψεύδεσθαι.

Μια απόφανσ'fj είναι ψευοης έφόσον - στον βαθμο που είναι

Ψ\:'>' , ....,' \~,,' Ι:, ,

ευΟ'fjς - αφορα σε πραγματα που οεν εχουν υποστασ'fj' γι

αύτο και είναι ψευοης κάθε απόφανσ'fj, έφόσον αποοΙοεται σε

κά,ι αλλ ο απο αυτο στο όποΤο αλ'fjθεύει, λ-χ. οταν αποοΙοεται

στο τρΙγωνο ~ απόφανσ'fj που Ο'fjλώνει τΙ είναι ό κύκλος. 'Ύ'πο

αυτη την εννοια ύπάρχει για κάθε πράγμα μΙα μόνον από φαν

cr'fj: αυτη που Ο'fjλώνει το τΙ είναι' ύπο μιαν αλλ'fj εννοια ομως ύπάρχουν πολλες αποφάνσεις, οιότι τουτο το πράγμα λαμβανό

μενο καθαυτο και τουτο το πράγμα λαμβανόμενο με κάποια

ίοιότψά του, λ-χ. "ό ΣωκράΤ'fjς" και "ό μopφωμ~νoς Σωκρά-" " , 'ζ (Κ ι , Ψ ~ \ , , Τ'fjς , κατα καποιον τροπο ταυτι ονται. αι 'fj ευΟ'fjς απο-

φανσ'fj, για να κυpιoλεκτ~σoυμε είναι απόφανσ'fj που οεν μπορεΤ να αποοοθει σε τΙποτα). Γι' αυτο ~ταν ανόψ'fj ~ σκ~Ψ'fj του Άντισθ~ν'fj να ύποσΤ'fjρΙζει οτι οεν είναι ουνατον να οιατυπωθεΤ καμια απόφανσ'fj για καν~να πράγμα έκτος απο Τ1] μοναοικη

ι 'ζ ι 'θ ' Ι" , (! , Πιλυ ταιΡια ει στο κα ε πραγμα: μια αποφανσ'fj για ενα πραγ-

μα. Αυτο συνεπαγόταν οτι οεν είναι ουνατον να αντιλ~γει κα-ι , ~, " Ι, Ψ ,~

νεις και, σχεοον, ουτε και να ευοεται.

Ό 'Αριστοτέλης OιlΧκpίνει εοω τον λόγον ύπο τ~ν εννOΙIΧ του όρισμου απο τον λόγον ύπο -::Υιν εννOΙIΧ τΤις κlΧηγoρικTις απόφlΧνσΎ)ς: ύπόφχει μόνον ~νlΧς όρισμος για κάθε πράγμlΧ (ό του τΕ ήν εΓνlΧι), αλλα περισσότερες τΤις μιiΧς ΚIΧΤΎ)γορικΕς αποφάνσεις για ιχuτο - Όσες ΚιΧι ΟΙ 1οιότψές του (ώς πολλο{). Ή

αΠΟψΎ) του' Α ντισθένΎ) για τον οΕχεϊ:ον λόγον, Ότι OΎ)λIΧO~ για κάθε πράγμlΧ εΙνlΧι OυνlΧΤOν να OιlΧτυπωθει μόνον ~νlΧς λόγος, ιχuτος που προσιοιάζει σε ιχuτό, ΧIΧΡIΧΚΤΎ)ρίζετlΧι απο τον' ΑριστοτέλΎ) ώς αν6ψΎ) ( Ά ντισθένης CΡετo ευήθως), ακριβως επειo~ ΚΙΧΤ' ιχuτ~ν οεν εχει λΎ)φθει ύπ6ψΎ) ~ πlΧρlΧπάνω ΟιάκρισΤι. 'Όπως για Όλες τις λογικες θεωρίες του ΆντισθένΊj, οΙ όποιες ανlΧμφίβOλlΧ απoτελOυσlΧν σΊjμlΧν-::ικες συμβολες στ~ν επισΤΊjμOνικ~ συζ~ΤΊjσΊj τΤις εποχΤις του, ετσι κlΧι για τ~ν σχετικ~ με τον οΕχεϊ:ον λόγον γνωρίζουμε άπλως το εξωτερικο πεpίγplΧμμά ΤΊjς, που μόνο με ύπο11έσεις μπορουμε να το συμπλΊj-

ι:ω οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

ρώσουμε. 'Έτσι λ.χ. ό W. Nestle, Dje Sokratjker, σ. 12, εικάζει δτι με oιυτ~ τη λoγικ~ θεωρΙοι του ό Άντισθένης έΠΙσ"ημοιΙνει τον κοιτoc βάση α.γονο χοιροι

κτ~poι τ'ijς λογικ'ijς lΙιοιllικοισΙοις τοϊί όρισμοϊί: οΙ κοιθόλου κοιτοιφοιτικες κρΙσεις

ύποιγωγ'ijς κoιτoιλ~γoυν σχε1l0ν αμέσως σε regressus (π.χ. χρυσος - μέτοιλλο -ορυκτο - (ίλη - ον). - Με ποιον τρόπο ~ lΙιllοισκοιλΙοι γιOC τον οίκειον λόγον

όllηγεϊ στ~ν αμφισβ~τηση τΎjς lΙυνοιτότητοις τοϊί άντιλέγειν κοιι τοϊί ψεύδεσθΙΧι

το έξηγεϊ ό Άλέξοινllρος ό Άφροllισιευς στο αμέσως έπόμενο απόσποισμοι.

183. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΕΥΣ, Σχόλια εις 'Αριστοτέλους τα μετα τα φυσικα 1024b 26, ρ. 434, 25-435, 20.

Ειπων δε ταυτα αιτιαται [sc. 'Αριστοτέλης] 'Α ντισθένψ ευήθως λέ

γοντα περι' μηδενος άλλου λέγεσθαί τινα λόγον η περι έκείνου 015 οικειός έστι, παρακρουσθέντα ύπο του τον ψεuδη λόγον μηδενος ιΧπλως

εΙναι λόγΟΥ" ου γαρ ει μη ιΧπλως έστι μηδε κυρίως, ηδη και' ουκ εστιν.

'Ώετο δε ό 'Α ντισθένης έκαστον των όντων λέγεσθαι τiίJ οικεί4J λόγ4J μόν4J και ένα έκάστου λόγον εΙναι' τον γαρ οικεΙΟΥ" τον δέ τι σημαί

νοντα και' μη όντα τούτου περι' 015 λέγεται εΙναι, αλλότριόν γε όντα αυτου. 'Εξ d)v και' συνάγειν έπεφατο στι μη εστιν αντιλέγεΙΥ" τους μεν γαρ αντιλέγοντας περί τινος διάφορα λέγειν όφείλειν, μη δύνασθαι δε

περι αυτου διαφόρους τους λόγους φέρεσθαι τiίJ ένα τον οικειον έκά

στου εΙναι' ένα γαρ ένος εΙ~αι και τον λέγοντα περι αυτου λέγειν μόνον, ώστε ει μεν περι' του πράγματος του αυτου λέγοιεν τα αυτα αν λέ

γοιεν αλλήλοις (εiι; γαρ ό περι ένος λόγος), λέγοντες δε ταυτα ουκ αν

αντιλέγοιεν αλλήλοις. Ει δε διαφέροντα λέγοιεν, ουκέτι λέξει ν αυτους

περι ταυτου τiίJ εΙναι ενα τον λόγον τον περl αυτου 70υ πράγματος,

τους δε αντιλέγοντας όφείλειν περι' του αυτου λέγειν. Και ούτως συνη

γε το μη εΙναι αντιλέγειν. Σχεδον δε μηδε ψεύδεσθαι δια το μη oldv τε εΙναι περί τινος άλλον πλην τον ίδιόν τε και' οικειον ειπειν λόγον. 'Ότι

δε ευήθης ό λόγος οl5τος, δείκνυσιν έκ του λέγειν έκαστον ου μόνον τiίJ

αυτου και οικεί4J λόγ4J αλλα και τiίJ έτέρου, ψευδως μεν και' p~στα καΙ πολλαχως και έκ του προχείρου, olov αν τiίJ κύκλου τις λόγ4J κατα του τριγώνου χρήσηται η τiίJ του ίππου κατα του ανθρώπου.

Με αυτα τα λόγ~α ό 'Aρ~στoτέλης χατηγορει τον 'Α ντ~σθένΊ] οη ύπoσΤΊ]ρίζε~ αφελως πως μ~α όπo~α~~πoτε απόφανσΊ] ~εν

αφορα σε τίποτε αλλο παρα μόνο σε εχεινο το πράγμα, του όποΙου αποτελει τ~ν ταφ~αστ~ απόφανσΊ]. Ή πλάνΎ) του 'Ανη-


σθ~νΎ) εγκειται στο ()τι θεωρεϊ πως μιOC λαθεμ~νΎ) απ6φανσΎ) ~εν

αποτελεϊ, υπο απ6λυΤΎ) εννοια, απ6φανσΎ)'γιαΤL ocv ~εν αποτελεϊ απολύτως, ~ ως ενα βαθμ6, απ6φανσΎ), συμβαΙνει νOC μ~ν εχει XIΧL υπ6στασΎ). Ό Άντισθ~νΎ)ς πΙστευε ακ6μΎ) ()τι κάθε πράγμα

είναι ~υνατoν νOC εκφραστεϊ μ6νο με τ~ν απ6φανσΎ) που ταιριάζει σ' αυτο XIΧL ()τι γιOC κάθε πράγμα υπάρχει μΙα απ6φανσΎ):

αυτ~ ~Ύ)λα~~ που ταιριάζει σ' αυτ6· κι ()τι ~ απ6φανσΎ) που

υπo~Ύ)λώνει κάτι χωΡLς ()μως νOC αφορoc το πράγμα, γιOC το όποϊο λ~γεται, είναι εντελως ασχεΤΎ) προς αυτό. ' Απο τOC παραπάνω προσπαθοuσε νOC εξαγάγει το συμπ~pασμα ()τι ~εν είναι ~υνατo νOC αντιλ~γει κocνεLς σε κάποιον. Δι6τι ()σοι αντιλ~γoυν

σε σx~σΎ) με κάτι, κάτ' ανάγΚΎ) αναφ~poνται σε ~ιαφopετικoc

πράγματα' ()τι είναι αΟ6νατο νOC ~ιατυπώσoυν ~ιαφopετικες

αποφάνσεις γιOC το εν λ6γω πράγμα, ~ε~oμ~νoυ ()τι ό λ6γος που ταιριάζει σε κάθε πράγμoc είναι ενας ()τι στ' αλ~θεια υπάρχει

μΙα απ6φocνσΎ) γιOC καθ~να πράγμα, XIΧL ()ποιος τ~ν αναφ~pει, μιλάει μ6νο γιOC αυτο το πράγμα, ετσι ώστε ocv μεν μιλοuσαν γιOC τα αυτα πράγμα, θOC ελεγocν XIΧL ο[ 060 τOC Ί~ια (αφο;; γιOC κά-θ ' " ", ) 'λ' '''~~, ε πραγμoc υπαρχει μια αποφανσΎ) ,και εγοντας τα ισια, σεν

θ ' 'β " λ' , " ""λλ "Α 'λ" oc συνε αινε να αντι εγουν ο ενocς με τον oc ο. ν πα ι οσα

ελεγocν ~σαν ~ιαφopετικά, θOC είχαν πάψει νOC μιλοuν γιOC το αυτο

πράγμα, ~ε~oμ~νoυ ()τι ~ απ6φανσΎ) γιOC το αυτο πράγμα είναι μΙα, ενω ()σοι αντιλ~γoυν πp~πει κocτ' ανάγΚΎ) νOC αναφ~poνται

, ,\ , Κ"'" , Ι: 'Α θ' "β λ στο ocυτο πραγμα. ocι με αυτο τον τροπο ο ντισ ενΎ)ς ε γα ε

το συμπ~pασμα ()τι ~εν είναι ~υνατo νOC αντιλ~γει κανεΙς. Σχε-~"λ " " ψ ,~ , -~, - ~ , , σον μα ιστα ουτε και να ευσεται, αφ ου σεν εΙναι συνατον να

ανocφ~ρει κανεLς γιOC κάποιο πράγμoc τΙποτε αλλο εκτος απο τ~ν , , , ~ 'ζ , 'ζ'" 'Η ' λ" , αποφανσΎ) που προσισιoc ει και ταιρια ει σ αυτο. ocπ οικο-

τητα ocυτο;; το;; επιχειρ~μocτος γΙνεται εΚ~Ύ)λΎ) απο το γεγονος tf ~,,' ,,(/ Ι: ~I ,

οτι σεν ανocφερεται κανεις σ ενα οποιοσΎ)ποτε πραγμα ΧΡΎ)σιμο-, '" , , , , , '"' fV ,

ποιωντας μονο ΤΎ)ν αποφανσΎ) που ανΎ)κει και προσισια .. ~ι σ , "λλ' , \ , Ι \ , , , '"' 'ζ ,

αυτο, α α και ΤΎ)ν ocποφocνσΎ) που ocνΎ)κει και προσισιoc ει σε

, "λλ λ θ ' λ' " λ 'λλ' , καποιο α ο, α ευοντας πο υ ευκο α, κατα πο ους τροπους 'λ' , (Ι λ " ,,",Ι "Ι: \ .... και πο υ συχνα, οπως .χ. αν αΠΟσωσει κανεις τον ορισμο του

κύκλου στο τρΙγωνο ~ τον όρισμα το;; αλ6γου στον ανθρωπο.

138 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚιΝΙΚΟΙ

184. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, τοπικα Α 11. 104b 19-21. Πρβ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΕΥΣ, .ΣΧ6λια ε/ς τα 'Αριστοτέλους τοπικα ρ.

79, 7-22' ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ, Σχ6λια ε/ς τα Μετα τα φυσικα του 'Αριστοτέλους, ρ. 353, 18-25.

Θέσις δέ εστιν ύπ6ληψις παράδοξος των γνωρΕμων τινος κατα φιλο

σοφΕαν, ο!ον δτι ούκ έστιν άντιλέγειν, καθάπερ έφη 'Α ντισθένης.

'θέσις' εΙναι μια. παράδοξη παραδoX~ ένος ονομαστου φιλοσόφου, λ-χ. ση Τι άνηλογία εΙναι χάη άδύνατο, σπω ς ύπoστ~ριξε

ό ΆνησθένΊ)ς.

185. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων και' δογμάτων συναγωγη ΙΧ 53.

Και' τον 'Αντισθένους 'λ6γον τον πεφώμενον άποδεικνύειν ώς ούκ

έστιν άντιλέγειν, οi5τος [sc. ό Πρωταγ6ρας] πρωτος διεtλεκται, καθά φησι Πλάτων εν Εύθυδήμtp.

Και το επιχείΡίΊμα του ΆντισθένΊJ με το όπo~o έπιχειρε1'ται να άποδειχτεί ση το άντιλέγj-ιν εΙναι χάη άΟύνατο,1 το εχει διατυπώσει για. πρώΤΊ) φορα. ό Π ρωταγόρας, 2 σύμφωνα με οσα λέει ό Πλάτωνας στον Εύθύδημο.

1. Ό εντονoc έριστιχος χocρocχτ~ρocς του οι.ίκ εστιν αντιλέΥειν, έπιχείΡΊ)μoc το

όποιο, οπως γνωρίζουμε άπο τα. άμέσως ΠΡΟΊ)γοuμενoc άποσπάσμocτoc, ό 'Αρι

σ,,:οτέλΊ)ς το άπέδιδε στον ΆντισθένΊ), δείΖνει τις Ισχυρες σοφιστιχες έπιδρά

σεις ποu εΙχε δεχθει ό τελευτocίος. 2. Στον Ει.ίθύδημο 286c, άλλα. xoct στον Κρατύλο 429c9-d3, ό Πλάτων, διευρuνοντocς τον [στοριχο όρίζοντoc του διoc

νοΥιμoc,,:ος, το άνάγει xoct σε «αχό μ Ί) πocλocιότερους στοχocστές» (κα! οΕ ετι πα

λαι6τεροι, 286c3), έννοώντocς τον ΠOCΡμενίδΊj xoct τους αλλους Έλεocτιχους φιλοσόφους πο':; άμφισβητοi::;σocν τ+,ν αρνΊ)σΊ) έν γένει, η, 'ίσως, xoct σε ocυτον

,,:ον 'Ι-Ι ράχλειτο με τ" διδocσχocλίoc του για. την τocυτόΤΊ)ΤOC των άντιθέτων.

186. ΠΡΟΚΛΟΣ, 'Υπ6μνημα ε/ς Πλάτωνος Κρατύλον 37.

'Ότι 'Α ντισθένης έλεγεν μη δεϊ:ν άντιλέγειΥ' πας γάρ, φησΕ, λ6γος

άλ-ι;θεύει' ό γαρ λέγων τι λέγει' ό δέ τι λέγων το ο'ν λέγει' ό δε το ον

ΛΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 139

λέΥων ιΧληθεύει. 'Ρητέον οι3Ύ προς αύτον ότι εστιν και' το ψευδος και'

ούδεν κωλύει τον το ον λέΥοντα ψευδος λέγειν' και ετι δ λέγων περί

τινος λέγει, και' ούχι' τι' λέγει.

Ό Άντ~σθένΊjς ελεγε δτ~ οεν πpέπε~ να. &.ντιλέγε~ κα.νείς o~6τ~,

υΠOσΤΊjpίζε~, κάθε λ6γος εΤνα.~ &.λΊjθ~ν6ς: δπo~oς μ~λάε~, λέε~ κά

τ~· κ~ δπo~oς λέε~ κάτ~, μ~λάε~ γ~ α.υτό που εχε~ υπ6στα.σΊj· κ~

δποιος μ~λάε~ γ~' α.υτό που εχε~ υπ6στα.σΊj, λέε~ κάτ~ &.λΊjθ~ν6.

Στόν ΆντισθένΊj πpέπε~ να. &.πα.ντ~σoυμε δτι υπ6στα.σΊj εχε~ κα.ι. , Ψ -Ι> '" , , Ι> 'λ 1>', λ' " ,

το ευσος κα.~ οτι, επομενως, σΙΟ ου σεν α.ποκ ε~ετα.~ α.υτος που

λ ' " ( \, λ' , ψ~' " " \ μ~ α.ε~ γ~α. το υπα.ρκτο να. εε~ κα.τ~ ευσες κ~ α.ΚOμΊj: α.υτος που

μ~λάε~, μ~λάε~ γ~α. κάποιο πράγμα., οεν έκφpάζε~ τό πράγμα.. Ι

1. Βλ. \V.Κ.C. Guthrie, Α llistory οΙ Greek PhlJosophy, τ. 3, σ. 210, σΊ)μ. 2.

187.ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Έλένη 1.

Είσί τινες οί' μέγα φρονουσιν, ην ύπ6θεσιν ατοπον και' παράδοξον

ποιησάμενοι περι' ταύτης ιΧνεκτως είπειΎ δυνηθωσι' και' καταγεγηρά

κασιν ο[ μεν ού φάσκοντες οΓ6ν τ' ε[ναι ψευδη λέγειν ούδ' ιΧντιλέγειν

ούδε δύω λ6γω περι των αύτων πραγμάτων ά.ντειπεΙν, ο[ δε κτλ.

'Υπάρχουν όp~σμένo~ οί όπoιo~ πεpΊjφα.νεύoντα.~, δτα.ν O~α.τυπώ-" "~ t:' ,Ι Ψ , , 'λ' σουν μ~α. πεp~εpγΊj κα.~ πα.pα.σO~Ίj α.πο Ίj κα.~ μπορεσουν να. μ~ Ίj-

σουν με υποφερτό τρ6πο γ~' α.υτ~νo ετσ~, ocλλο~ μεν έχουν γερά-, 'ζ '1>'.,. Ι> , 'λ' , ,

σε~ υπoσΤΊJP~ οντα.ς πως σεν ε~να.~ συνα.τον να. εε~ κα.νε~ς πρα.-

Ψ \.." ,Ι '\..' , , λ' " " , γμα.τα. ' ευσΊ] ουτε να. σ~α.τυπωνε~ α.ντ~ oγ~ες, ουτε να. εκφpα.σε~ 1>' , 'θ ' 'ψ "", "λλ 'λ συο α.ντ~ ετες α.πο ε~ς γ~α. το α.υτο πρα.γμα., κ~ α. o~ πα. ~ ...

Στ+Ιν Έλένη, εργο γρocμμένο στ~ οεκocετ[oc 390-380 π.χ., ό ΊσοκράΤΊ)ς ά.νocμετριέτocι με τους ά.ντocγωνιστές του στο πocιοocγωγLΚΟ έπάγγελμoc χωρις

ώστόσο να προσοιορίζει πιο συγκεκρψένoc τους στόχους τ~ς πoλεμικ~ς του, ά.κριβως δπως ό ' ΑριστοφάνΊ)ς στις Νεφέλες έπιτ[θετocι ά.ΟΙOCΚΡ[τως στον Σωκρά7Ί), στους Σοφιστές, στους φυσικους φιλοσόφους. ΕίΟικα. στον ΆντισθένΊ) πρέπει να. ά.νocφέΡετocι Ύ; φpάGΊj ουδε δύω λόγω περι' των αυτων πραγμάτων άντειπειν, ή όπο[oc πocρουσιάζει στενη συνάφειoc με την ά.ριστοτελικη ά.νocφοΡα. στον 'ΑντισθένΊ), στην Μεταφυσιχη 1024b 27 κ.έ. [= ΆντισθένΊ)ς 182].

Ι \.

140 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΎ':'\IΚΟ!

188. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Άναλυτιχα υστερα Α3. 72b 5-7. Πρβ. ΑΡΙΣΤΟ

ΤΕΛΗΣ, τα μετα τα φυσικα Γ3. 1005b 2-4 και Γ4. 1006a 3-6.

Ένίοις μεν οδν 8ια το 8ειν τα πρ(;;τα επίστασθαι ου 80κει επιστήμη

εΊναι, τοις 8' εΊναι μέν, πάντων μέντοι από8ειζις εΊναι' dίν ου8έτερον ουτ' αληθες ουτ' αναγκαΙον.

Ή αναγκαι6τψα τ~ς γνώσης των πρώτων αλ"ηθειων εκαναν όρισμένουςl να νομίσουν ΟΤΙ aEV υπά:ρχει γνώσΎJ και όρισμένους "λλ fl (, β'β Ι ,rl,' ''\.\1 α ους οτι υπαρχει, ε αια, γνωσΎJ και οτι τα παντα επισεχον-

ται απ6aειζΎJ. 'Απο αυτες τις Μο παραaοχες καμία aEV εΙναι

αλΎJθ~ς οϋτε και αναγκαία.

1. 'Ίσως να έννοείται έδω ό ΆντισθένΎjς.

189. ΗΛΙΑΣ, Σχόλια εις Κατηγορίας 'Αριστοτέλους ρ. 109, 18-22.

Καί ποτε πάλιν -ri(J CXUTi(J σl;νηγopων [sc. Ζήνων] 8ι8ασκάλι:; [sc. Παρμενί8ι] ακίνητο ν λέγοντι το 15ν, 8ια πέντε επιχειρημάτων κατα

σκευάζει ότι ακίνητον το 15Ψ οΊς αντειπειν μη 8υνηθει'ς 'Α ντισθένης ό

Κυνικος αναστας εβά8ισε, νομίσας Ζσχυροτέραν εΊναι πάσης της 8ια λόγων αντιλογίας την 8ια της ενεργείας από8ειζιν.

Κά:ποτε αλλοτε πά:λι, για να ύπερασπιστεΤ ό Z~νων τον φιλ6-

σοφο ΠαρμενίaΎJ που ύπoστ~ριζε ΟΤΙ το ον εΙναι ακίνψο, aιατυπώνει πέντε επιχεφ~ματα ύπερ τ~ς απ6ψεως οτι το ον εΙναι

ακίν"f)ΤΟ. Ι ' Αauνατώντας ό κυνικος 'Α ντισθένΎJς να αντικρούσει αυτα τα επιχεφ~ματα, σΎJκώθΎJκε κι αρχισε να περπατά:ει, γιατι πίστευε ΟΤΙ ~ εμπρακτ"!) απ6aειζ-η εΙναι πιο Ισχυρ~ απο κά:θε

ανασκευ~ aιαμέσοu επιχεφΎJμά:των. 2

1. DΚ29 Α 15. 2. Ό ΔΙOγένΎjς Λαέρτιος νι 39 [=ΔιoγένΎjς 479] το ιΧποδίδει στον ΔΙOγένΎj ιΧπο τ+ι Σινώη.

-

ι


190. ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, Πυρρώνειοι ύποτυπώσεις ΠΙ 10, 60.

Διο και' των κυνικων ης έρωτηθει'ς τον κατα της κινήσεως λ6γον ού

δεν άπεκρίνατο, άνέστη δε και έβάδισεν, εργιΡ και' δια της έναργεΕας παριστας δη ύπαρκτή έσην ή κ[νησις.

'Έτσι, οταν ζψ"ήθΊjκε α.πο κάποιον Κυνικο να τοποθετηθεϊ:

α.πέναντι στο επιχειpΊjμα κατ α τ-ης κινΊjσΊjς, εκεϊ:νος σΊjκώθΊjκε

και εκανε μερικα β"ήματα, δείχνοντας εμπρακτα και με πpOδΊj

λ6ΤΊjτα οτι ~ κινΊjσΊj είναι κάτι ύπαρκτ6.

191. ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΡΙΚΟΣ, Προς μαθημαηκους Χ 68.

'Όθεν και των παλαιων ης Κυνικων τους κατα της κινήσεως έρωτώ

μενος λ6γους ιΧπεκρ[νατο μεν ούδε εν, άναστας δε περιεπάτει, δι' αύ

της της έναργε[ας την ανοιαν του σοφιστου Ονειδ[ζων.

Γι' αυτο και κάποιος α.πο τους παλαιους Κυνικούς, κάποτε που

τον ρωτουσαν σχετικα με τα επιχειΡ"ήματα κατα τ-ης κινΊjσΊjς,

δεν α.ΠOκpΙθΊjκε τΙποτε α.λλα σΊjκώθΊjκε κι ocρχισε να περπατίΧ, χλευάζοντας διαμέσου τ-ης 'ίδιας τ-ης προφάνειας τ~ν α.νOΊjσΙα

του σοφιστ-η.

192. ΑΡΡΙΑΝΟΣ, Έπικτήτου Διατριβαι' Ι 17, 10 [και' τα λογικα ακαρπά έση].

Και' περι' τουτο μεν οψόμεθα. Ε! δ' οδν και' τουτο 80[η ης, έκεινο

άπαρκει δη των αλλων έση' διακριηκα και έπισκεπηκιΧ και ώς αν τις είποι μετρηηκα και σταηκά. ΤΕς λέγοι τουτο; 1Ι16νος Χρύσιππος

και' Ζήνων και Κλεάνθης; Ά νησθένης δ' ού λέγει; Και τΕς έσην ό γεγραφως δη «άρχη παιδεύσεως ή των ονομάτων έπ[σκεψις»; Σωκρά

της δ' ου λέγει; Και περι τ[νος γράφει Ξενοφων δη ηρχετο ιΧπο της των ονομάτων έπισκέψεως, τ[ σημα[νει εκαστον;

[κι +, λoγικ~ είναι κάτι ocγονο] Και αυτο μεν θα το δουμε α.ργ6--:ερα. Άλλα κι αν α.κ6μΊj το παραδεχ6ταν κανεΙς, α.ρκεϊ: οτι +,

(\


λoγικ~ είναι κατάλλψΊj να ξεχωρίζει τα άλλα πράγματα, να τα

εξετάζει καί, θα μπορουσε να πει κανείς, να τα μετρα. και να , θ 'Υ Π' " 'Υ' , Μ' 'Χ' τα στα μι",ει. οως το υΠOσΤΊjρι",ει αυτο; ονον ο ρυσιπ-

πος,l ό Ζήνωνας 2 και ό KλεάνθΊjς;3 Δεν το ύΠOσΤΊjρίζει και ό

'AνησθένΊjς; Και ποιός είναι αυτος που εχει γράψει δη «άρx~

της μόρφωσΊjς είναι ~ εξέτασΊj των λέξεων»; , ΑλλιΧ SEV το βε-β ' "Σ' Γ' ι ι ~~ "'4rf" αιωνει και ο ωκραΤΊjς; ια ποων γραφει ο .:::.ενοφων οη αρ-

,... , , "ζ' ..... λ/ζ , Ι Ι: θ ' χι",ε απο ΤΊjν ει.,ετασΊj των ει.,εων, η σΊjμαινει Ίj κα εμια;

Ή φράσΊ] OΙύΤ~ του ΆντισθένΊ] γιOC τ~ν ονομάτων επίσκεψιν πρέπει νOC &:πο

τελεΊ: ποιράθεμοι &:πο κάποιο εργο του - κοιτOC τον Ε. Zeller, Die Phi]osophie der Griechen τ. Π/1, σ. 301, ίσως &:πο το Περι' παιδε{ας η όνομάτων. Κοιθως 8εν γνωρίζουμε τOC συμφροιζόμενά της &:8υνοιτουμε νOC συνοιγάγουμε πιο συγ

κεκριμένοι συμπεράσμοιτοι γιOC τ~ γνώμΊ] του ΆντισθένΊ] σχετικOC με τ~ φύσΊ]

της γλώσσοις κοιΙ τOC αλλοι ζψ~μoιτoι που τίθεντοιι στον πλοιτωνικο Κρατύλο.

AύΤ~ κoιθoιυτ~ν 1) φράσΊ] θuμίζει κοιΙ τ~ν όνομάτων δια{ρεσιν του Προ8Ικου κοιΙ του ΣωκράΤΊ] τΙς λογικες προσπάθειες γιOC τον όρισμο των εννοιων. Ό

Guthrie, Α History ο! Greek Philosophy, τ. 3, σ. 209, 8ιοιβλέπει ε8ω γενικότεροι «τ~ν οι'ίσθφΊ] του ΆντισθένΊ] γιOC τ-η σΊ]μοισίοι τ~ς γλώσσοις», ~ F.D. CaiΖΖί, 'Antistene; Studi Urhinati, σ. 31, «τη θεμελιώ8Ί] σπου8οιιότψοι που κάτεχε στο στοχοισμο του ΆντισθένΊ] 1) στεν~ σuνάφειοι πράγμοιτος κοιΙ λέ

ζΊ]ς». 1. fr. 54 SVF 11 ρ. 20. 2. fr. 48 SVF Ι ρ. 16. 3. fr. 483 SVF Ι ρ.1Ο8. 4. 'Απομνημονεύματα'ν6,1.

193. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων βίων και δογμάτων συναγωγη νι 103.

Ποφαιτουνται [sc. οΙ' Κυνικοι'] δε και τα έγκύκλια μαθήματα. Γράμ

ματα γουν μη μανθάνειν Εφασκεν ό Άντισθένης τους σώφρονας γενο

μένους, (να μη διαστρέφοιντο τοίς άλλοτρ{οις.

Οί Κυνικοι άπορρίπτουν έπίσΊjς τις έγκ6κλιες σπουSές. 'Όσοι

εχουν άποκτησει φρονψάSα, ελεγε ό 'AντισθένΊjς, πρέπει να μ~ ~'Y '" ~ θ' ", 1:" σπουοα",ουν, για να μΊj οιαφ εφονται απο πραγματα ι.,ενα.

Ή &:ντίφοισΊ) &:νάμεσοι στ~ν ποιρά80ζΊ] σύστοισΊ] του ΆντισθένΊ], γράμματα

μη μα:νθάνειν, κοιΙ την πολυ πλούσιοι - αν 8ώσουμε κάποιοι πίσΤΊ) στον κατά

λογο του ΔιογένΊ) Λαέρτιου, ΥΙ 15 - σuγγραφικ-η παραγωγf, του εχει κατOC

-


καLpοuς προβληματΙσει τοuς έρευνητές, χωρις ώστόσο να εχει ως τώρα οοθει

κocποια έπαpκ~ς έξ~yησ"Y) γι' αυτ~ν. 'Ο Ε. Zeller, Die Philosophie der Griechen, τ. IIj1, σ. 290, σ"Υ)μ. 3, σ"Υ)μειώνει σχετικα οτι ~ παραπocνω πρότασ"Υ), αν οεν εΙναι πλocσμα της φαντασΙας κocποιου μεταγενέστερου, μπορει να απο

τελει τ.εpιστασιακ~ εκφρασ"Υ) ουσθυμΙας ~ να ριζώνει σε όρισμένες p~σεις το\)

Άντισθέν"Υ), οπως λ.χ. οτι τ~ν αλ~θεια πρέπει να τ~ν γρocφει κανεις έν τ;η ψυχ;η κιχ! μη έν τοις χιχρτ[οις, ΔΙOγένΎjς Λαέρτιος ΥΙ 5.

194. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, ΈκλΟΥαι' ΙΙ 31, 33.

Ά ντισθένης 6 Σωκρατικος φιλόσοφος έρωτηθει'ς ύπό τι νος, ποιος

στέφανος κιΧλλιστ6ς έστιν, εΊπεν «6 άπα παιδεΕας».

'Όταν κOCποως pώΤΎjσε τον Σωκρατικο φιλόσοφο ΆντισθένΎj

ποιό στεφOCνι εΙναι το πιο ΤΨΎjηκό, εκεLνος άΠOCνΤΎjσε: «Αύτο

που κατακταται με τ~ν παι~εΙα».

195. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, ΈκλΟΥαι ΙΙ 31, 68.

Ά ντισθένους δει τους μέλλοντας άΥαθους άνδρας Υενήσεσθαι το μεν

σωμα Υυμ νασ[οις άσκειν, την δε ψυχην παιδεύσει.

του ΆντισθένΎj. 'Όσοι εΙναι να. γίνουν &νθρωποι &ζιοι πρέπει

να. άσκουν το σωμα με γυμνασηκες άσκ~σεις καΙ τ~ν Ψυx~ με παι~εΙα.


Ό αύτος [sc. Ά ντισθένης] εΊπε τους άπαιδεύτους ένύπνια έΥρηΥορότα.

Ό '{~ως ΆνησθένΎjς xαpακτ~pισε τους άμόρφωτους «ζυπνψα. Ονεφα».

«'Ο απαΙοευτος περνocει απο τη ζω~ οπως ενας κοιμισμένος», έρμψε6ει ~ F.D. Caizzi, Antisthenis fragmenta, σ. 111, ~ όποΙα μας ύπενθυμΙζει 060 απο-

οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚίΝΙΚΟΙ

σπOCσμοιτοι του Ήροιχλείτο\): ού δει ωσπεΡ χαθεύδοντας ποιειν χαl λέγειν

(DK 22 Β 73) χοιι ... τους δε άλλους ά.νθρώπους λανθά.νει όχόσα εγερθέντες ποιο υσι ν, οχωσπερ όχόσα εΙJδοντες επιλανθά.νονται (DK 22 Β 1).

197. ΓΑΛΗΝΟΣ, ΠΡΟτΡεπηκος 6.

Καλώς οδν και' ό Ά νησθένης και' ό Διογένης, ό μεν χρυσα πρόβατα

καλών τους πλουσΕους και άπαι8εύτους, ό 8ε ταϊς έπι' τών κρημνών

συκαϊς άπεικάζων αύτούς. ΈκεΕνων τε γαρ τον καρπον ούκ άνθρώ

πους άλλα κόρακας η κολοιους έσθΕειν, τούτων τε τα χρήματα μη8εν

μεν όφελος εΙναι τοϊς άστεΕοις, 8απανασθαι 8' ύπο τών κολάκων.

Σωστα λΟLπον εκocνocν ό Άντισθένης κocι ό ΔLOγένης, πο,,) ό μεν rf 'Υ' , , λ ' "β ενocς χocρocκτηΡL"ε τους ocμορφωτους π ουσLOυς χρυσoc προ ocτoc,

ενω ό α.λλος τοuς πocρομΟLocζε με συΚLες πο,,) εχουν φυτρώσεL

στο γκρεμό. ΓLOCΤΙ τοuς κocρποuς ocuτων των aένaρων aεν τοuς

τρώγουν οί α.νθρωΠΟL OCλλα τα κορά.ΚLOC ΚocΙ οί κocλLocκουaες, ενω

τα χρ~μocτoc εκείνων των πλουσίων aεν ώφελουν σε τίποτoc τοuς , " θ ' 'λλ" 1:" '1- , "λ ευγενLΧOυς ocν ρωπους oc oc τoc "οοευουν OL κο ocκες.

ι


Ό αύτος [sc. Ά νησθένης] πυνθανομένου του τυράννου, τΕ 8ήποτε

ούχ ο! πλούσιοι προς τους σοφους άπ[ασιν, άλλ' άνάπαλιν, εΙπεν- «όη

οι' σοφοι' μεν ί'σασιν d)v έσην αύτοϊς χρεΕα προς τον βΕον, οι' 8' ουκ ισασιν, έπει μαλλον χρημάτων η σοφΕας έπεμελουντο».

Ό ocuτος Ά ντισθένης,. οτocν ό τύρocννος ζ ητουσε να μά.θεL γLocτί λ ''1-' β' , , 'λ ' , , ΟLπον οεν συμ OCLνεL νoc πηγOCLνουν OL π OucrLOL στους σοφους

, λλ' " 'θ - Δ ' , , 1:"' "τ oc oc το ocντι ετο, εΙπε: « LΟΤΙ OL σοφΟL "ερουν ΤL τους ε,νOCL

OCπocρocίτητο YLιX τ~ ζω~, ενω οί α.λλΟL aεν το ξέρουν, OCφου εν

aLocφέροντocν ΠLΟ πoΛU YLιX τα χp~μocτoc πocρα YLιX τ~ γνώση».

ΚοιτΟι τον ΔιoγένΊJ Λοιέρτιο ΙΙ 69, τ~ν 'iI>Loι ocπocνΤΊJσΊJ στο 'il>ιo έρώημοι του τ\)ρOCννο\) των Σ\)ροιχο\)σων Διον\)σίο\) Α' (430-367 π.Χ.) εl>ωσε ό Άρίστιππος. Πρβ. ΠλOCτων, Πολιτε{α 489 b 5 χ.έ.


199. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και δΟΥμάτων συναΥωΥη νι 6.

Τοιαυτ' εφη [sc. ό Ά ντισθένης] , δείν έφ6δια ποιείσθαι & και' ναυαΥήσαντι συΥκολυμβήσει. Όνειδιζ6μεν6ς ποτ' έπι' TifJ πονηροίς συΥΥενέσθαι, «και' οι' ιατροω, φησί, «μετα των νοσούντων εισ{ν, άλλ' ού πυ

ρέττουσιν».

Ό ΆντισθένΊ]ς είπε δη στο ταξί~ι πρέπει να παίρνει κανεLς

εφό~ια τέτοια που ακόμΊ] XIΧL σε περίπτωσΊ] ναuαγίοu να κο

λuμπ~σει εχοντά.ς τα. 1 'Όταν κά.ποτε τον καΤΊ]γόΡΊ]σαν δη σuναναστρέφεται φαύλοuς ανθρώποuς, εκεινος είπε δτι «XIΧL ΟΙ

γιατροι είναι μαζι με τους αρρώστοuς, ώστόσο ~εν εχοuν

ΠUΡετό».2

1. Έννοει τΙς άποιροιίτψες ~θικες γνώσεις. 2. Ό Κυνικος 3εν άσχολειτοιι μόνο με τ~ 3ικ+, του ~θικ~ κoιτάσΤOΙσΊj άλλΟι κοιΙ με των &λλων τrιν κοιτάστοι

σΊj, [3ιοιίτεροι εκείνων οΙ όποιοι 'JστεΡουν +,θικά. Ό J. Moles, «Honestius quam ambitiosius?», κλπ., σ. 106, ΧOΙpOΙΚΤΊjpίζει τrι στάσΊj του ΆντισθένΊj

«ποιρόμοιοι με ΤΤΙ χριστιοινικΥι»' σΊjμειώνει επίσΊjς οτι +, φράστι πο') ,,:ου άπο-

3ί3ετοιι ε3ω 3εν είνοιι άσυμβοιττι με τ~ν persona του ΆντισθένΊj στον Ξενοφώντοι, Συμπ6σιο ιν 37 [=' AντισθένΊjς 89]. 'Όμοιοι ρ+,στι άπ03ί3ετοιι επίσΊjς στον' Αρίστιππο κοιΙ τον Διογέντι άπο τ~ ΣινώΠΊj.

200. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και δΟΥμάτων συναΥωΥη νι 5.

Γνωρίμου ποτε προς αυτον άποδυρομένου ώς εl'η τα ύπομνήματα άΠΟλωλεκώς, «εδει Υά:ρ», εφη [sc. ό Ά ντισθένης], «έν τ;η ψυχ;η αύτα και' μη έν τοις χαρτίοις καταΥράφειν».

Σε κά.ποιον μαθΊ]Τ~ που του κλαιγόταν δτι είχε χά.σει τα τετpά.~ια με τις σΊ]μειώσεις τοu ό ΆνησθένΊ]ς είπε πως «αυτα θα επρεπε να τα γρά.φεις στ~ν Ψuχ~ crou και οχι στα χαρηά.».

Ή F.O. Caizzi, Antisthenis fragmenta, σ. 128, κοιΙ ό G. Giannantoni, SR ":. 3, ad locum επιστιμοιίνουν ΤΤΙ συνάφειοι με το χωρί<J του Διογέντι Λοιέρτιου 11 33, οπου λέγετοιι γιΟι τον Σωκράττι οτι ειρωνευότοιν τους άν3ριοιντοποιους, οΙ

10, Οί 'ΑρχαΙ:Οι Κυνικοί


όποίο ι ενω φρ6ντιζοιν να φιλοτεχνουν τις μοιρμάρινες εικ6νες τους οσο το 3υ

νοιτον πιο ομοιες με το πρωτ6τυπο, ώστ6σο 3ι6λου 3εν φρ6ντιζοιν για τον ϊ3ιο

τους τον έοιυτο ώς μη όμοίους τιfι λtθι:; φαίνεσθαι.

201. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων βίων κιχι 80γμάτων συνιχγωγη νι 4.

'Ερωτώμενος 8ια τί όλίγους εχει μΙΧθητάς, εφη [sc. ό Ά ντισθένης ]«ότι άpγυpέ~ ιχύτους έκβάλλω Ράβ8φ>. 'Ερωτηθει'ς 8ια τί πικρως

τοις μΙΧθητιχις έπιπλήττει, «κιχι ο[ ίιχτροί», φησί, «τοις κcΧμνoυσιν».

Σαν ρώτησαν τον Άνησθένη γιατι εχει λίγους μαθητές, αύτος

εΤπε: «Έπειa~ τους aιώχνω με ασημένιο Ραβaί». 'Όταν τον

ρώτησαν γιατι μαλώνει τόσο σκληρα τους μαθητές του, ό Άν

ησθένης εΤπε οη «το raιo κάνουν και o~ γιατροι στους αρρώ

στους».

Στο ω 2 κ.έ. τΤις 'Οδύσσειας ό ψυχοπομπος Έρμης κροιτάει χρυσο ροιβ3ί, κι οΙ ψυχες τον άκολουθοσν, τΡίζουσαι· ~ άπάντηση του Άντισθένη οτι 3ιώχνει

τους μοιθητες μ' ενοι άσημένιο ροιβ3ι μπορεί να σημοιίνει OCπλως οτι άποιιτεί

όψηλιΧ 3ί3οικτροι που εκείνοι 3εΥ 'έχουν" 3εν θέλουν να τα πληρώσουν.

202. ΙΣΟΚΡ ΑΤΗΣ, κιχτα των σοφιστων [ΧΙΙΙ] 1-6.

Ε! πάντες ήθελον ο[ πιχι8εύειν έπιχειΡουντες άληθΎj λέγειν κιχι μη μεί

ζους ποιεισθιχι τας ύποσχέσεις d.ίν εμελλον έπιτελειν, ούκ αν κιχκως

ήκουον ύπο των ί8ιωτων- [ ... ] Τ[ς γαρ ούκ αν μισήσειεν &μιχ κιχι κιχτιχφρονήσειεν πρωτον μεν των περι' τας ερι8ιχς 8ιιχτριβόντων, οΙ' προσ

ποιουντιχι μεν την άλήθειιχν ζητειν, εύθυς 8' έν άρχ;:;; των έπιxγγελμcΧτων ψευ8η λέγειν έπιχειΡουσιν; [ ... ] (3) Οl5τοι τοίνυν είς τουτο τόλμης έληλύθιχσιν, ωστε πειΡωντιχι πε[θειν τους νεωτέρους ώς, ην ιχύ

τοις πλησιcΧζωσιν, & τε πριχκτέον έστιν είσοντιχι κιχι' 8ια τΙΧύτης της

έπιστήμης εύ8ΙΧίμονες γενήσοντιχι. Κιχι τηλικούτων άγΙΧθων ΙΧύτους

8ι8ιχσκάλους κιχ ι' κυρίους κιχτιχστήσιχντες ούκ ΙΧίσχύνοντιχι τρεις η

τέττιχριχς μνας ύπερ τούτων ΙΧίτουντες. (4) [ ... ] Κιχι λέγουσι μεν ώς ού8εν 8έοντιχι χpημcΧτων, άργυρί8ιον κιχι χρυσί8ιον τον πλουτον άπο

κΙΧλο υντες, μικρου 8ε κέρ80υς όρεγόμενοι μόνον ούκ άθιxνcΧτoυς ύπι-

-


σχνουντιχι τους συν6ντιχς ποιήσειν. 'Ό δε πάντων ΚΙΧΤΙΧΥελιχστ6τιχτον,

(5) ση πιχρα μεν dίν δεΊ λΙΧβεΊν ΙΧύτους τούτοις μεν άπιστουσιν ο[ς μέλλουσι ΤΙ7ν δικιχιοσύνην πιχρΙΧδώσειν, dίν δ' ούδεπώποτε διδάσκΙΧλοι

ΥεΥ6νιχσιν, πιχρα τούτοις τα πιχρα των μιχθητων μεσεΥΥυουντιχι [ ... ] (6) [ ... ] τους δε ΤΙ7ν άρετην κιχι' την σωφροσύνην ένεΡΥΙΧζομένους πως ούκ άλΟΥ6ν έστιν μη τοΊς μΙΧθητΙΧΊς μάλιστιχ πιστεύειν; Ού Υαρ δή που περι' τους άλλους ΙJντες κΙΧλοι' κάΥΙΧθοι' κιχι' δίκιχιοι περι τούτους

έξιχμιχρτήσοντιχι δι' οι1ς τοιουτοι ΥεΥ6νιχσι.

''Αν ολοι οσοι άσχολουνται με τ~ν άγωγ~ είχαν τ~ όΙOCθεσΊj να λένε τ~ν άλ~θεια και να μ~ όίνοuν υποσχέσεις μεγαλύτερες άπ' οσες λογαριocζοuν να πραγματοποι~σοuν, ό κ6σμος όεν θα τους κακολογουσε [ ... ] Γιατι ποι6ς είναι όuνατον να μ ~ μισ~σει και ταuτ6ΧΡονα να μ~ν καταφpoν~σει πρωτον οσοuς άσχολουνται με τ~ν έpιστικ~, οσοuς όΊjλαό~ προσποιουνται μεν οτι άναζΊjτουν τ~ν άλ~θεια, στ~ν πραγματικ6τψα ομως έπιχεφουν εύ-θ ' 'ξ' - "Ι ,Ι 'λ ' ψΙ [] (3) Α' uς ε αpΧΊjς, με οσα uποσχονται, να ενε εματα; ... u-τοι λοιπον οί έριστικοι 'έχοuν φθocσει σε τέτοιο σΊjμειO θρocσοuς

ωστε προσπαθουν να πε[θοuν τους νέοuς οτι αν τους σuνανα

στρέφονται θα μocθοuν τί πρέπει να πρocττοuν και όιαμέσοu αύ

τΊjς τΊjς γνώσΊjς θα γίνοuν εύτuχισμένοι. Και παροuσιocζοντας

τους έαuτούς τοuς ώς όασκocλοuς και κατ6χοuς τ6σο μεγocλων

άγαθων όεν ντρέπονται να ζψ~σοuν γι' αύτα τα άγαθα τρεις ΎJ τέσσερις μνές. (4) [ ... ] Και ίσχuρίζονται βέβαια πως όεν 'έχοuν όι6λοu άνOCγΚΊj άπο χp~ματα, άποκαλώντας πεpιφpOνΊjτικα τον πλουτο 'άργuρίόια' και 'χρuσίόια', ώστ6σο στ~ν έπιόίωξ~ τοuς

να άποκομίσοuν 'έστω 'ένα μικρο κέρόος φθocνοuν να υπ6σχονται στους μαθψές τοuς περίποu πως θα τους κocνοuν άθOCνατοuς. Κ , " 'λ " "λ" - (5) '1-' 'Ι- Ι αι το πιο καταγε αστο απ ο α ειναι τοuτο: οεν οειχνοuν

καμια έμπισΤOσύνΊj σ' αύτους άπο τους όποίοuς 'έχοuν να λαμ-β ' , 'f'λ fl ι " ~, , ανοuν κατι, παρ ο ο οτι προκειται να τοuς μεταοωσοuν ΤΊj

γνώσΊj του όικαίοu, και ζψουν 'έτσι να έξασφαλιστουν οτι θα λocβοuν άπο τους μαθψές τοuς τα όίόακτρα με τ~ν παpέμβασΊj τρίτων, των όποίων οεν υπΊjpξαν ποτε όά.σκαλοι [ ... ] (6) Δεν είναι ομως παΡocλογο ΠΡocγμα οσοι όιόocσκοuν στους αλλοuς τ~ν , , " ,~"," , , αpεΤΊj και ΤΊj φρονιμαοα να μΊjν εχοuν εμπιστοσuνΊj προπαντο::

148 οι ΑΡΧΑΙΟΙ KlΊ"IKOΙ

, θ' Γ' β'β " , θ' " ~ στοuς μoc ΊJτες τοuς; ~ocτ~ ε oc~oc ocν o~ μoc ΊJτες ocuτο~ ε~νoc,

εντψo~ χocι S[xOC~O~ απένocντ~ στους αλλοuς, SEV θα φερθουν

ασΧΊJμOC σε ocυτούς, χάpΊJ στους όπο[οuς ElOUV γ[νε~ τέτoιo~.

Άσφα:λως ~ επίθεση του 'Ισοκρόιτη οεν Οιφορα ΟιποκλειστικΟι τον ΆντισθένΊj.

203. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων και 80Υμάτων συναΥωΥη νι 3.

Πρ6; τε το Ποντικον μειράκιον μέλλον φοιτιΧν αιJτ~ και πυθ6μενον

τ{νων αιJτ~ 8εί, φησ{ [sc. 6 Ά ντισθένης], «βιβλιαρ{ου καινου και'

Υραφε{ου καινου και' πινακι8{ου καινου», τον νουν παρεμφα{νων.

Στο πocλλΊJχocpάχ~ απο τον Πόντο που λoγάp~ocζε να πocρocχο

λοuθήσε~ μocθήμocτoc Ι στον Άντισθέν-η χocι ζψουσε να μάθε~ απο ocυτον τ[ θα χpε~ocζότocν, ό Άντ~σθέν-ης του είπε: «'Ένoc β~-

βλ ' / " '" λ / "λ' ιο χoc~ νΟlJργιο, ενoc xovou ~ χoc~ νOlJpγ~o χoc~ μ~oc π ocχoc χoc~-

νoύpγ~oc»,2 uποS-ηλώνοντocς με ocυτο τον νου.

1. Πρ6κειτα:ι για το μοτίβο το':) πλούσιου νεαρου Οιλλοοα:που, 6 όποίος Οιπο περιέργεια: κα:ι μ6νο Οιποφα:σίζει να προσεγγίσει ΤΤΙ φιλοσοφία:. 2. Με ~να: λογοπα:ίγνιο: βιβλιιχρΕου καινου, o~λα:oTι 'βιβλια:ρίου και' νου' το Οινέκοοτο οιΟόισκει οτι το ζψούμενο έοω οεν εινα:ι υπ6θεσΊj ιΧπλως υλικων μέσων. Πρβ. στον

ΔΙOγένΊj Λα:έρτιο ΙΙ 118 [= KpόιΤΊjς 91] κάτι πα:ρεμφερες για τον Κράτη.

204. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β{ων και 80Υμάτων συναΥωΥη νι 8-9.

Έρωτηθει'ς ύπ6 του, καθά φησι Φαιν{ας έν τ~ Περι' των Σωκρατικων

τί ποιων καλος κάΥαθος εσοιτο, εφη [sc. 6 Ά ντισθένης], «ει τι:!:- κακα

& εχεις στι φευκτά έστι μάθοις παρα των ει86των» [ ... ] (9) Προς το παρασχηματ{ζον αύτο τ~ πλάση} μειράκιον, «ειπέ μοι», φησ{ν, «ει

φωνην λάβοι 6 χαλκ6ς, έπι τ[νι αν <ο'ίει) σεμνυνθηναι;» του 8' ειπ6ντος, «έπι' κάλλει», «oιJκ αισχύν,η οδν», εφη, «τα σμοια ΥεΥηθως άc/ιύχιp;».

Ποντικου νεαν{σκου πολυωρήσειν αιJτoυ έπαΥΥελλομένου, ει το πλοιΌν άφ{κοιτο των ταρίχων, λαβων αιJτoν και' θύλακο ν κενον προς άλφιτ6-

πωλιν ήκε και' σαξάμενος άπ!;ει' της 8ε αιτούσης το 8ιάφορον, «6 νεαν[σχος», εφη, «86Jσει έιΧν το πλοιΌν αιJτoυ των ταρίχων άφίκηται».

-

Ι 1

Α:-.ΙΤΙΣΘΕΝΗΣ 149

"Ο θ \' , 'Φ' \ β βλ' \ \ Σ ταν, κα ως αναφερει ο αινιας στο ι ιο του για τους ω-

κρατικούς,l ρώτησε κάποιος τον Άντισθέν'Υ] πως θα γινόταν καλΟς κι αξιος ανθρωπος, ό Άντισθέν'Υ]ς του εΙπε: «''Αν μάθαι

νες απο τους σοφούς, οτι τα κακα που εχεις εΙναι aυνατον να

αποφευχθουν» [ ... ] (9) ΕΙπε ό Άντισθέν'Υ]ς σ' ενα παλλ'Υ]καράκι που προσπαθουσε να φανει πιο ομορφο σ' ενα γλύπτ'Υ]: «"Αν μι

λουσε ό χαλκός, για ποιό πράγμα θα πεΡ'Υ]φανευόταν;» - «Για ομορφιά», απάνΤ'Υ]σε εκεΙνο. - «Δεν ντρέπεσαι λοιπόν», εΙπε

τότε ό Άντισθέν'Υ]ς, «να εχεις τι.ς 'ίaιες χαρες μ' ενα αΨυχο

πράγμα;». 'Όταν gνας νεαρούλ'Υ]ς απο τον Πόντο {ιποσχέθ'Υ]κε

στον Άντισθέν'Υ] οτι θα τον φρόντιζε ιaιαιτέρως μόλις θα εφθα

νε το πλοιο του με τα παστα Ψάρια, ό Άντισθέν'Υ]ς τον π~ρε απο το χέρι, π~ρε κι ενα αοειο σακούλι, π~γε σε μια γυναΙκα

που πουλουσε αλεύρια κι αφου γέμισε το σακούλι ως επάνω

επάνω εκανε να φύγει' κι οταν εκεΙν'Υ] του ζ~Τ'Y]σε να τ~ν πλ'Υ]

ρώσει, ό Άντισθέν'Υ]ς τ~ς εΙπε οτι «θα σε πλ'Υ]ρώσει ό νεαρός,2 &.μα ελθει το πλοιο του με τα άλατισμένα Ψάρια».

1. fr. 30 Wehrli = fr. 20 FHG ΙΙ ρ. 299· ό Φα.ινΙα.ς άπό τr,ν Έρεσσο (περΙπου 375-300 π.Χ.) ~τα.ν μα.θψης του 'Αριστοτέλη. 2. 'Ιπα.ινικτικη άνα.

φορα στο δτι ό 'ΑνησθένΤις, άντΙθετα. άπ' δη ό ΣωκρOCης, Οεχότα.ν άμοιβη

για τΥ, ΟιΟα.σκα.λΙα. του.

205. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Έκλογαι ΙΙ 31, 76.

Ά ντισθένης ερωτηθει'ς ύπό τινος, τί 8ι8άξει τo~ υίόν, εlπεν- «ει μεν θεοϊς μέλλει συμβιουν, φιλόσοφον, ει 8ε άνθρώποις, ρήτορα».

'Όταν κάποιος ρώΤ'Υ]σε τον Άντισθέν'Υ] τΙ να aιΜξει τον γιό

του, εκεινος του εΙπε: «''Αν πρόκειται να ζ~σει ανάμεσα σε

θεούς, να τον κάνεις φιλόσοφο, α.ν πάλι θα ζ~σει με τους ανθρώπους, να τον κάνεις ρ~τoρα».

206. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Έκλ ο γα ι' ΙΙ 2, 15.

Ά ντισθένους ούκ άντιλέγοντα 8εϊ τον άντιλέγοντα παύει ν, άλλα 8ι-

8άσκειν- ού8ε γαρ τον μαινόμενον άντιμαινόμενός τις ιαται.

\ '-

150 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥ;\ΙΙΚΟΙ

Τ -'Α θ' Κ' ,,-, 'ζ" 'θ ου ντ~σ ενΎj. απo~oν ο οποιος υΠOσΤΎjΡ~ ε~ κατι αντι ετο

~, , \, Ι "" β'λλ \ , σεν πρεπε~ να τον σταματαε~ κανε~ς με το να προ α ε~ ΤΎjν αν-

'θ "ψ " (! , ~\, , τι εΤΎj απο Ύj' γ~ατ~ κα~ ΟΠOLον μα~νετα~ σεν τον γ~ατρευε~ κα-

νε~ς με το να μα[νετα~ κ~ αύτος άπο τ~ μερ~ά του.

207. ΠΑΠΥΡΟΣ ΤΗΣ ΦΛΩΡΕΝΤΙΑΣ, 113 στ. 11 23-36 .

... φασι' 8ε και' Άντισθένη μεφακ!ου τινος εραν κα! τινας βουλομέ

νους θηρεύει ν αύτο επι' 8ειπνον, παρατιθέναι λοπά8ας ίχθύων και 8η

είπειν τινας προς Ά ντισθένη' «νυν 8η παρευημερουσιν αύΤ4J οΙ' άντε

ρασταΕ», «και' μάλα», εφη, «ού θαλαττοκρατόυμαι 8ητ' εγώ' εί γαρ

άξιοι ταυτ' αίτειν εγώ 8' άπέχεσθαι των τοιούτων ...

Λέγετα~ έπ[σΎjς δτι ό 'Α ντισθένΎjς ~ταν έρωτευμένος με κάποιο

άγόρ~ κ~ δτ~ κάπoιo~ ocλλο~, θέλοντας να το κατακτ~σoυν σ' ~να

οειπνο, πρόσφεραν π~άτα με Ψάρ~α. ΕΙπαν τότε όρ~σμένo~ στον 'Aντ~σθένΎj: «Δ[πλα του εlνα~ πoλλo~ άντ[ζΎjλoω. - «Βε

βα[ως», εΙπε ό ΆντισθένΎjς «έγω τ~ Oύναμ~ μου οεν τ~ν εχω

στ~ θάλασσα' γ~ατ~ αν έκεινος νoμ[ζε~ πως πρέπε~ να ζψάε~

αύτα τα φαγψά, ένω έγ~ άπέχω άπο τέτo~α ...

208. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β!ων και' 80γμάτων συναγωγη νι 5.

τους βουλομένους άθανάτους εlναι, εφη [sc. ό Ά ντισθένης], 8ειν εύσεβως και 8ικα!ως ζην.

Ό ΆντισθένΎjς εΙπε πως δσo~ θέλουν νά 'να~ άθάνατo~ πρέπε~ \ ζ..... , "β \ ~ ,

να ουν με ευ σε ε~α κα~ σΙXαΙOσυνΎj.

209. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β!ων και 80γμάτων συναγωγη νι 5.

'Ί<,ρωτηθει'ς τ! μακαριώτερον εν άνθρώποις, εφη [sc. ό Ά ντισθένης ], «εύτυχουντα άποθανεΙν».

-


"OτtΧν pώTησtΧν τον 'AντισθένΊj ποι6 άπο τα άνθpώπινtΧ πρά

γμtΧτtΧ είνtΧι το πιο άξωμtΧκάpιστo, εκεινος είπε: «ΤΟ να πεθtΧί

νει κtΧνεις ευτυχισμένος».

210. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων και δογμάτων συναγωγ7; νι 4.

Λ1υούμεν6ς ποτε τα 'Ορφικά, του ιερέως ειποντος δτι οι' ταυτα μυού

μενοι πολλών εν 4δου άγαθών μετ[σχουσι, «τ[ oi5v», έφη [sc. ό Ά ντισθένης], «ουκ άποθνήσκεις;»

f'αταν κάποτε μυουσαν τον Άντ~σθ~νΎ) στα όpφ~κα μυστ~pια

κtΧι ό ίεpέtΧς είπε δη δσοι μυoυντtΧι σ' tΧυτα οοκιμάζουν πολλα

κtΧλά στον ''AOΊj, εκεινος τ6τε τον pώΤΊjσε: «Τ6τε λοιπον γιtΧτι

οεν πεθtΧίνεις κι εσύ;»l

1. Βλ. και Αιλιανός, Ποικίλη ι'στορ{α. Χ 11 [= ΔιογένΎ)ς 114].

211. ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ, Περι' ευσεβε[ας 7 .

... Π ]χρ' Ά ντισθένει δ' εν μεν [τ]ψ φυσικψ λέγεται το κατα ν6μον εl

ναι πολλους θεους κατα δε φύσιν έν[α.

Στον ΆντισθένΊj, στον ΦυσιΧ6, λέγετtΧι δτι σύμφωνtΧ με τα κtΧ

θιεpωμένtΧ ύπάρχουν πολλοι θεοί, στ~ν πptΧγμtΧηκ6ητtΧ δμως μ6νον ενtΧς.

ΤΟ σπάραγμα, το όποιο διασώζει ό ΦιλόδΎ)μος, εΙναι ενδιαφέρον, γιατι μϊΧς

δίνει μια. ιδέα για το περιεχόμενο του ΦuσικοU. Σε αύτο ό ΆντισθένΎ)ς κατα

πολεμϊΧ ,ΤΙν πολυθε'[α τ-ης έλλψικ-ης λα'ίκr,ς θρΎ)σκείας: καθώς εΙχε κόψει τοuς

δεσμΟ'Jς του με το κράτος, ό Ά ντισθένΎ)ς αισθανόταν πιο ελεύθερος να βαδί

σει στο ζ+,ΤΎ)μα τΤις θρΎ)σκείας τον οικό του δρόμο, προς τα εκει πο,) τον όδΎ)

γουσαν οΙ καθαρμένες θΡΎ)σκευτιχες αντιληΨεις του Σωκράη σε συνδυασμο

με ΤΤΙ σοφιστικΥ; αντίθεσΎ) φύσεως και ν6μου. Ή φύσις ταυτίζεται εδω με -::Υ;ν αμετάλλαχη φυσικΥι πραγματικότψα και τΥιν άλήθεια., και ό ν6μος με -::Υ; δ6ξα.. «Με τον ΆντισθένΎ)>>, παραΤΎ)ρει ή F. D. Caizzi, Antjsthenjs fragme-

i


nta, σ. 100, «σ;υτη ~ πσ;λιOC σοφιστικη ocντίθεση είσχωρεϊ στον Κυνισμ6, δπου θOC εχει ενσ; ρ6λο θεμελισ;κ6».

212. CICERO, De natura deorum Ι 13, 32. Πρβ. MINUCIUS FELIX, Octavius 19, 7.

Atque etiam Antisthenes in eo libro qui physicus inscribitur popu1aris deos multos naturaJem deum unum esse dicens tollit vim et naturam deorum.

'Ε' "Α θ' \ β βλ' \, \, λ Φ πισΊjς ο ντισ ενΊjς, στο ι ιο που φερει τον τιτ ο υσι-

χ6ς, με το να λέει δη ενω υπάρχουν πολλοι θεοι τ~ς λα.'ίx~ς πΙ

σΤΊjς στη φύσΊj υπάρχει ενlΧς θεός, απογυμνώνει τους θεους απο

τη Μναμ ~ τους.

ΓιOC τον Ά ντισθένη +ι λσ;ϊκη θΡΊJσκείσ; εΤνσ;ι μιOC συνήθεισ; OCνάμεσσ; σε πολλες

ιΧλλες, που OCντλεϊ το κ6ρος της OCπο ττ,ν πσ;ρά30ση κσ;ι μ6νο.

213. LACTANTIUS, Divinae /nstitutiones Ι 5, 18-19.

Antisthenes multos quidem esse popu1ares deos, unum tamen natura-1em id est summae totius artifjcem.

Ό ΆντισθένΊjς είπε δτι στη λlχ'ίXη πΙσΤΊj υπάρχουν πολλοι

θεοΙ, μόνον ενlΧς δμως φυσιχος θεός,1 χι ιχύτος είνlΧι ό ~ΊjμΙOυp

γος των πάντων.2

1. ΟΙ μσ;ρτυρίες τοίί Φιλ63ημου, τοίί Κικέρωνσ; κσ;ι σ;υτες τοίί Λσ;κτσ;ντίου

3είχνουν δτι ό Άντισθένης ετεινε στον μονοθεϊσμ6, χωρις ωστ6σο κσ;ι νOC

έπσ;ρκοίίν γιOC τη 3ισ;μ6ρφωση μιας πιο όλοκληρωμένης &ποψης σχετικOC με

τις θρφκευτικες OCντιλήψεις του. 2. Ό W.K.C. Guthrie, Α Hjstory of Greek PhjJosophy, σ. 249 σημειώνει δτι α.ν πρσ;γμσ;τικOC ό Άντισθένης 3ί3σ;σκε δτι ό μονσ;3ικος θεος 3ημιο6ργφε τον κ6σμο (κάτι γιOC το όποϊο, λ6γω έλλείψεως

πιο OCξιόπιστων μσ;ρτυριων, 3εν εΤναι 3υνσ;τον νOC θεωρεϊτσ;ι βέβσ;ιο), τ6τε ό

'Αντισθένης OCποτελεϊ ενσ; OCξιοπρ6σεκτο πρώιμο πσ;ρά3ειγμσ; έλληνικοίί κσ;θσ;

ροίί μονοθεϊσμοίί.

=


214. LACTANTIUS, De jra Dej 11, 14.

Antjsthenes autem in Physjco unum θΒΒθ naturaJem deum djxjt, quamvis gentes et urhes suos haheant populares deos.

Άλλα ό Άντ~σθένΊjς στον Φυσικο εΙπε δτ~ ύπάpxε~ μ6νον ενας

θεος στ~ φύσΊj, παρ' δλο δτ~ τα εθνΊj καΙ. οΙ πoλ~τεΤες εχουν

τους a~κούς τους λαΊ:κους θεούς.

215. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕιΣ, ΠΡΟτΡεπτικος νι 71, 2.

Ά ντισθένης μεν γαρ ού Κυνικον δη τουτο ενεν6ησεν, Σωκράτους δε

ατε γνώριμος «θεον ούδενι' εοικέναι», φησίν' «δι6περ αύτον ούδει'ς

εκμαθειν εξ είκ6νος δύναται».

Ό 'Aντ~σθένΊjς aεν συνέλαβε ώς a~αν6Ίjμα του Kυν~σμoυ δτ~ «ό

Θεος aεν μo~άζε~ με τ[ποτα»,l αλλα το ύπoστ~p~ξε ώς εταΤρος του Σωκράη' «κανένας, ετσ~, aεν μπορεΤ να τον γνωp[σε~ απο

μ~αν εΙκ6να».

1. Ή άπόpPΙψΊJ το;:; άνθρωπομορφισμο;:; θυμίζει τον Ξενoφά.νΊJ, ΩΚ 21 Β 11-16.

216. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕιΣ, ΣτΡωματεις ν, χιν 108,4 [ = El'ΣΕΒΙΟΣ, Εύαγγελικη προπαρασκευη ΧΙΙΙ 13,35 ρ. 678c].

'Ό τε Σωκρατικος Ά ντισθένης, παραφράζω ν την προφητικην εκείνην

φωνην «τίνι με ώμοιώσατε; λέγει κύριος», <<<θεαν> ούδενl. έοικέναι»,

φησ{- «δι6περ αύτον ούδει'ς εκμαθειν έξ είκ6νος δύναται».

K~ ό Σωκpατ~κoς Άντ~σθένΊjς, παραφράζοντας εκετνο τον προ-, λ ' Μ' Ι "~ Ι λ " ΚΙ , φΊjτLΚO ογο« ε ποων με ει."oμo~ωσατε; εε~ ο υp~oς», υπο-

'ζ" 'θ' "" 'ζ ,Ι ", Ι σΤΊjp~ ε~ oτ~ «ο εος οεν μo~α ε~ με τ~πoτε' γ~ αυτο κανενας

aEV μπορεΤ να τον γνωp[σε~ απο μ~αν εΙκ6να».

154 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ Κ)'ΝΙΚΟΙ

217. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΣ ΚΥΡΟΥ, Έλλψικων θεραπευτικη παθημάτων Ι 75.

Και' Άντισθένης δέ, ό Σωκράτους μεν φοιτητής, της δε Κυνικης α[

ρέσεως Υ;γησάμενος, περι' του Θεου των αλων βοο/' «άπα είκόνος ου γνωρ{ζεται, όφθαλμψ ουχ όραται, ουδενι' εοικε' διόπερ αυταν ουδεις

έκμαθειν έξ είκόνος δύναται».

Κι ό Άντισθέν"f)ς, ό μαθψ~ς του Σωκράη και 1~ρυτ~ς τ~ς Kυνικ~ς σx.oλ~ς, φωνάζει για τον Θεο του παντός: «Δεν γίνεται γνωστος aιαμέσοu μιας εικόνας, ~εν γίνεται όρατος με το

μάτι, aEV εΙναι ομοιος με τίποτα' γι' αύτο κανένας ~εν μπορει να τον γνωρίσει ~ιαμέσoυ κάποιας εικόνας».

218. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΥΣ, Ilροτρεπτικας ΥΙΙ 75, 3.

'Όθεν είκότως ό Ά ντισθένης ελεγεν αυτοις [sc. τοις μ ητραγύρταις J μεταιτουσιν' «ου τρέφω τfιν μητέρα των θεων, ην οι' θεοι' τρέφουσιν».

Σωστα λοιπον ελεγε ό Άντισθέν"f)ς στους 1ερεις τ.:ης Κuβέλ"f)ς 'Υ' Δ' ,Ι , , - θ - [~λ ' που -,"f)τιανεuαν: « εν τρεφω '"f)V μ"f)τερα των εων o"f) . Τ"f)ν

Κ β 'λ] " , , , ";) 'θ' u ε "f) . αUΤ"f)ν Τ"f)ν τρεφουν οι ι ιοι οι εοι».

Ό χλευocσ,:,ικος τόνος τοί) Άντισθένrι θυμίζει έδω το,jς γά.λλους Έγκυκλο

πocιδιστές. Πρβ. κocι το ανέκδοτο που ό Διoγένrις Λocέρτιος νι 45 αποδίδει στον Δ~oγένΊJ απο τ~ Σ~νώπYι'

219. ΩΡΙΓΕΝΗΣ. Κατα Κέλσου νπ 7.

Τοιούτους γαρ και' ό λόγος αι'ρει δειν ε[ναι τους του επι πασι Θεου

προφήτας, οίτινες πα{γνιον άπέφψαν την Ά ντισθένους και' Κράτητος

και Διογένους ευτονίαν.

Ό λόγος άςιώνει να εΙναι τέτοιοι ΟΙ πρoφ~τες του υπερτατου Οεου, σε συγκρισΎJ με τους όποίους ~ ()6ναμΎJ ένος Άν,ισθέν"f) και ένος ΚράΤΥ) και ένος Διογέν"f) άποτελεϊ άπλως ενα παιγνί~ι.


220. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον ΠΙ 5-6.

ΆλΜ συ αδ, εφη [sc. ό Ά Υτισθένης ], λέγε (}j Νικήρατε, έπε' πο{!!

επιστήμr; μέγα φρονεΊς. Και' ό'ς εlπεv. 'Ο πατηρ ό επιμελούμεΥος

σπως ιΧνηρ ιΧγαθας γεΥο{μην ήΥάγκασέ με πάΥτα τα 'Ομήρου επη μα

θεΊψ και' νύν 8υναίμην αν Ίλιά8α σλην και' Ό8ύσσειαν ιΧπα στ6ματος

είπεΙν. 'ΕκεΙΥΟ 8', εφη ό ΆΥτισθένης, λέληθέ σε, στι και' οι' pαΨCΡ801 πάΥτες επ{σταΥται ταύτα τα επη; Και' πως αΥ, εφη, λελήθοι άκροώ

μεν6ν γε αύτων όλ{γου ΙΧΥ' έκάστr;ν ήμέραν; Οlσθά τι οδν εθΥος. εφ η,

ήλιθιώτερον pαΨCΡ8ων; Ού μα ταν Δί', εφη ό Νικήρατος, ουκουν

εμοιγε 80κω. Δηλον γάρ, εφη ό Σωκράτης, στι τας ύΠΟΥο{ας ούκ επ{

σταΥται. Συ 8ε Στησιμβp6τCΡ τε και' Άναξιμάν8pCΡ και' αλλοις πολλοΊς πολυ 8έ8ωκας άργύριον, ώστε ού8εν σε πολλού άξίων λέληθε.

«Έσυ ομως, Nιx~pατε», ρώτησε ό Άντ~σθένΎ)ς, «γ~α. λέγε, γ~α.

πo~ά γνώσΎ) εlσα~ πεp~φανoς;» K~ έκεΤνος άπάνΤΎ)σε: «Ό πα

τέρας μου, που φρόντιζε πως να. γίνω καλος &νθρωπος, με

υποχρέωσε να. μάθω ολα τα. όμΎ)P~Κα. εΠΎ)' και θα. μπορουσα τώρα να σο':; πω άπέξω ολη τ~ν 'Ιλιάδα και τ~ν 'Οδύσσεια». - «Ξεχνας ομως τουτο», εΙπε ό ΆντισθένΎ)ς, «οτι και oλo~ οί

ραψωοοι τα. ξέρουν αυτα τα. εΠΎ), ετσ~ οεν εlνα~;» - «πως να.

το ξεχάσω», εκανε αυτός, «άφου τους άκούω σχεοον κάθε μέ-"Ε λ ' ζ' , θ ' \ 'λ'θ ,\ \ ρα;» - « , o~πoν, ι,εpε~ς αν ρωπους π~o Ύ) ~ ~oυς απο τους

ραψωοούς;» - «Μα. τον Δία», εΙπε ό Ν ~κ~pατoς, «οεν νομίζω,

έγω τoυλάx~στoν». - «Γ~ατι εlνα~ φανερό», εΙπε τότε ό Σω

κράΤΎ)ς, «oτ~ οεν γνωρίζουν το βαθύτερο νόΎ)μα αυτων τα. όποΤα

άπαγγέλλουν- έσυ ώστόσο εxε~ς oώσε~ &φθονο xp~μα στον ΣΤΎ)σίμβροτο και στον 'Α ναξίμανορο και σε &λλους πολλους ωστε να μ~ν άγνοείς κα.νένα. άπα α.υτα. τα πολύτιμα. πρocγ-ματα».

Ό ΆντισθένΊjς του ξενοφώντειου ΣυμποσΕου φαίνεται να συμμερίζεται δλΊj την κpιτικ~ που είχε OCσΚΊjθει στους ραψωδούς, δπως τ~ν γνωρίζουμε OCπο τον πλατωνικο 'Ίωνα. - Άπο το παραπάνω χωρίο δεν συνάγεται κάποιο συμπέ

ρασμα για τ~ γνώμΊj του ΆντισθένΊj σχετικα με τ~ν OCλλΊjγOpικ~ μέθοδο του

Στφίμβροτου OCπο τ~ Θάσο κοιι του Άνοιξίμοινδρου OCπο τ~ Μίλψο, του νε6-τερου (του ύπ' OCριθ. 2 στο 01κεϊΌ λημμοι της RE).

ι

\, \

!56 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

221. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπόσιον ιν 6.

'Εκ τούτου δε ό Νικήρατος, Άκούοιτ' &ν, εφη, και' έμού & εσεσθε βελτ{ονες, αν έμοι' συνητε. 'Ίστε γοφ δήπου στι 'Όμηρος ό σοφώτατος

πεπο{ηκε σχεδον περι' πάντων π;)ν &νθρωπ{νων. 'Όστις αν οδν ύμων

βούληται 7) οlκονομικος 7) δημηγορικος 7) στΡατηγικος γενέσθαι 7) σμοιος Άχιλλεί 7) Αίαντι 7) Νέστορι 7) 'Οδυσσεί, έμε θεραπευέτω.

'Εγω γαρ ταύτα πάντα έπ{σταμαι. Ή και βασιλεύειν, εφη ό Ά ντι

σθένης, έπ{στασαι, στι ο!σθα έπαινέσαντα αυτον τον Άγαμέμνονα ώς

βασιλεύς τε είη &γαθος κρατερος τ' αΙχμητής;

Τότε ό Ν ικήρατος εΙπε: «Άκουστε κι έμένα σε τt θα γtνετε

καλύτεροι, αν με συναναστpαφε~τε. Γνωρtζετε, ασφαλως, l5τι ό 'ΌμΊJpoς, ό σοφώτατος αuτός, εχει συνθέσει ποιήματα για l5λα

σχεΜν τα ανθρώπινα ζψήματα. 'Όποιος λοιπον απο σOCς θέλει να γtνει Ικανος να aιαχεφ[ζεται τα του ο'ίκου του, l5ποιος θέλει

να γ[νει καλΟς ρήτορας, στpαΤΊJγoς ~ να μοιάσει στον Άχιλλέα, στον ΑΊαντα, τον Νέστορα ~ τον Όauσσέα, ας καλλιεργή-

\, ζ' Γ' , , Ι'λ' '" , σει ΤΊJ σχεσΥ) του μα ι μου. ιατι εγω ο αυτα τα κατεχω».

- «Μήπως ξέρεις κα~ να βασιλεύεις», εΙπε ό Ά ντισθένΊJς, «μια

που ξέρεις l5τι ό "OμΊJpoς 1α[νεψε τον Άγαμέμνονα πως ~ταν καλΟς βασιλιocς κα~ αaε[λιαστος πολεμιστής;»!

Ή ποφέμβασΊ] το;:; Άντισθένη λειτοuργει στ~ν κλίμακα τ~ς πλατωνικ~ς κρι

ΤLΚ~ς γιOC τους ραψωοούς: έπειo~ οί ραψωοοι εχοuν άπομνημονεύσει τους

όμΊJPικoυς στίχοuς φαντάζονται οτι κατέχοuν ολες τις έπιμέροuς γνώσεις, γιOC

τις όποιες μιλάει ό 'Όμηρος, άκ6μΊJ και τ~ν βασιλικ-η τέχνη, αόΤ~ στην

όποία, οπως uπενθuμίζει ή F. Caizzi, Antisthenis fragmenta, σ. 110, ό Άντισθένη ς είχε άφιερώσει 10ιαίτερες μελέτες. 1. Ή τελεuταία φράση το;:; άποσπάσματος παραπέμπει στ~ν 'ΙλιάδΙΧ, Γ 179, &:μφότερον βιχσιλευς τ' &:γΙΧθος χριχτερος τ' ΙΧίχμητής.

222. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ, Σχ6λιο στ+Ιν 'Οδύσσεια α. 1.

Ούκ έπαινείν φησιν Άντισθένης "Ομηρον τον 'Οδυσσέα μαλλον 7) ψέγειν λέγοντα αυτον πολύτΡοπον. ουκουν τον Άχιλλέα και τον Αίαντα

πολυτΡόπους πεποιηκέναι, &λλ' ά:πλούς και' γεννάδας, ουδε τον Νέ

στορα τον σοφον ου μα Δ{α δόλιον και παλ{μβολον το ήθος, &λλ'

-

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 1,,7

άπλως τψ Άγαμέμνονι συνόντα χαι' τοις άλλοις άπασι χαι εΙς το

στρατόπεδον, ει τι άγαθον εtχε, συμβουλεύοντα χα ι' ούχ άποχρυπτό

μενον. Και' τοσουτον άπεΙΧε του τον τοιουτον τρόπον άποδέχεσθαι ό

Άχιλλεύς, ώς εχθρον ήγεισθαι όμοίως τψ θανάτψ εχεινον, ος χ' ετε

ρον μεν χεύθ;η ένι' φρεσί, άλλο δε εΙπ;η. Λύων οΟν ό Ά ντισθένης φησΕ

τί οΟν; 'Αρά γε πονηρος ό 'Οδυσσεύς ί)τι πολύτροπος ερρέθη, χαι μή,

διότι σοφός, ο(Jτως αύτον προσείρηχε; Μήποτε οΟν τρόπος το μέν τι

σημαίνει το ηθος, το δέ τι η7ν του λόγου χρησΙΥ" ευτροπος γαρ άνηρ

ό το ηθος έχων εΙς το εΟ τετΡαμμένον, τρόποι δε λόγων ο[ ποιαι' πλά

σεις χαι χρηται τψ τρόπψ χα ι' επι' φωνης χα ι' επι μελων εξαλλαγης

ώς επι της άηδόνος, η τε θαμα τΡωπωσα χέει πολυηχέα φωνήν. ΕΙ δε οι' σοφοι' δεινοί εΙσι διαλέγεσθαι, χα ι' επίστανται το αύτο νόημα χατα πολλούς τρόπους λέγεΙΥ" επιστάμενοι δε πολλούς τρόπους λ6γων χαι

περι' του αύτου πολύτροποι αν εlεν. Ε! δε οι' σοφοι χα ι' <άνθρώποις

όμιλειν> άγαθοί εΙσι, δια τουτ6 φησι τον 'Οδυσσέα 'Όμηρος σοφον ον

τα πολύτροπον εlναι, ί)τι δη τοϊί; άνθρώποις ήπ{στατο πολλοις τρό

ποις συνεΙναι. G(Jτω χαι Πυθαγόρας λέγεται προς παιδας άξιωθει'ς

ποιήσασθαι λόγους διαθειναι προς αύτούς λ6γους παιδιχούς χαι' προς

γυναιχας γυναιξι'ν άρμοδίους χαι' προς άρχοντας άρχοντιχούς χαι προς

εφήβους εφηβιχούς. Τον γαρ έΧάστοις πρόσφορον τρ6πον της σοφίας

εξευρίσχειν σοφίας εστίν, άμαθίας δε εlναι προς τούς άνομοίως έχον

τας τψ του λόγου χρησθαι μονοτρόπψ. 'Έχειν δε τουτο χαι την Ιατρι

χην εν TiJ της τέχνης χατορθώσει, ήσχηχυίας της θεραπείας το πολύτΡοπον δια την των θεραπευομένων ποιχίλην σύστασιν ... Τρόπος μεν οΟν το παλίμβολον το του ήθους, το πολυμετάβολον χαι άστατον. Λό

γου δε πολυτροπ{α χαι' χρησις ποιχίλη λόγου εΙς ποιχίλας άχοας μο

νοτροπία γίνεται' εν γαρ το έΧάστψ οlχεΙον. Διο χαι το άρμόδιον

έΧάστψ την ποιχιλ{αν του λόγου εΙς εν συναγείρει, το έΧάστψ πρόσ

φορον. ΤΟ δ' αΟ μονοειδές, άνάρμοστον όΎ προς άχοας διαφόρους, πο

λύτροπον ποιει τον ύπο των πολλων άπόβλητον ώς αύτοις άπρόσφο

ρον λόγον.

Ό 'Αντισθένης ύποστηρίζεL ΟΤL χαρακτηρίζοντας ό 'Όμηρος \ 'O~ ι, λ Ι ~\ \ ψι ι, ,

τον ουσσεα ως πο υμηχανο οεν τον εγεL πεΡLσσοτερο απ

ΟΤL τον επαLνεϊΌ Τον 'ΑΧLλλέα και τον Α'ίαντα οεν τους εχεL πα

ρουσLάσεL ώς πoλυμ~xανoυς ocλλα εΙλLΚΡLνεϊ"ς και με εuγενLΚΟ φρόνημα, ουτε τον σοφο Νέστορα, 0XL, μα τον Δία, υπουλο και με ΟόλLα ΟLάθεσΊj ocλλα τον οείχνεL να συναναστρέφεταL τον

158 οι λΡΧλΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

'Αγαμέμνονα και αλους τους αλλους με ειλικρίνεια και να οίνει , ,~ 'β θ" - , λ' β στο στρατοπεοο, στον α μο που μπορουσε, τις κα ες συμ ου-

λές του χωρις να κρύβει τίποτα. 'Ένας τέτοιος τρόπος του χα

ρακτ~ρα, πoλυμ~χανoς, ~ταν τόσο απαράοεκτος για τον' Αχιλ

λέα ωστε να ύποστηρίζει πως εΙναι τόσο μισΊjΤOς οσο κι ό θά

νατος αποιος «αλλα κρύβει μέσα του κι αλλα απ' το στόμα

βγάζει».1 Δίνοντας λύσΊj στο πρόβλΊjμα ό 'Α ντισθένΊjς λέει: Και λοιπόν; 'Άραγε εΙναι σκάρτος ό 'Οουσσέας επειοη απoκλ~

θΊjκε πoλυμ~χανoς και οεν εΙναι, άντιθέτως σωστο ατι ό 'ΌμΊj

ρος τον άποκάλεσε κατ' αuτο τον τρόπο επειοη αuτός, ό

'Οουσσέας, εΙναι σοφός; 'Ίσως +ι λέζΊj 'τρόπος' ύΠOOΊjλώνει

άφενος τον χαρακτ~ρα ένος άνθρώπου και άφετέρου τη χρ~σΊj

του λόγου' ετσι, χαρακηρίζεται ώς 'καλότροπος' κάποιος που

+ι oιάθεσ~ του εΙναι στραμμένΊj στο καλό, και 'τρόποι του λό

γου' αuτες ~ εκεινες οΙ οιαμορφώσεις του, και ΧΡΊJσιμoπoιει ό 'ΌμΊjΡOς τον αρο 'τρόπος' προκειμένου να εκφράσει τόσο τη φωνη ασο και την εναλλαγη των μελωοιων, απως λ.χ. αταν λέει

για το άΊJόόνι ατι «άφ~νει τη ουνατη φων~ του ν' άπλώσει όλόγυρα, κι σλο σκοπους άλλάζει».2 ''Αν συμβαίνει οΙ σοφοι να εΙ

ναι εζαιρετικα Ικανοι. στη ()ιεζαγωγη μιας oιαλεκτικ~ς συζ~ΤΊJσΊjς θα γνωρίζουν να εκφράσουν ενα και το αuτο OιανόΊJμα κα

τα πολλους τρόπους και γνωρίζοντας να εκφράζονται με πολ

λους τρόπους για ενα και το αuτο πράγμα, θα τους χαρακτ~ρι-Υ , 'λ' Κ " " β' 'Ι ' "ε κανεις και πο υτροπους. ι αΚOμΊj: αν συμ αινει να ε,ναι οι

σοφοι εζοχοι και στη συναναστροφΥ, τους με τους άνθρώπους,

για τουτο ό 'ΌμΊjΡOς 'Jποσηρίζει στι ό 'Οουσσέας με το να εΙ

ναι σοφος εΙναι και πολύτροπος, οιότι γνωρίζει να συναναστρέ

φεται τους άνθρώπους με πολλους τρόπους. 'Έτσι λοιπον λένε

και για τον Πυθαγόρα πως αταν του ζf,ΤΊjσαν να συνθέσει λό-" ~'" ψ , " , ~, λ' γους για τα παισια, εγρα ε γι αυτα τετοιους, παισικους, 0-

γους, το 'ίοιο και λόγους κατάλλΊJλOυς ειοικα για γυναικες, και

για τους αρχοντες λόγους άρχοντικους και για τους εφ+,βους

εφ'1)βικους λόγους.3 Γιατι εΙναι 'ίοιον τ~ς σοφίας να βρίσκει τον

κατάλλ'1)λο τρόπο για κάθε πράγμα καί, άντιθέτως, σ'1)μάοι

άoα'1)μoσύνΊjς να απευθύνεται κανεις σε άνθρώπους άνόμοιους

=


μεταςυ τους χρΥ)σιμοποιώντας εν αν και μόνο τρόπο του λόγου.

T~ν αpχ~ αύτ~ τ~ν ΤΥ)ρει και ~ ίατpιx~ κατα τ~ν εςάσΚΥ)σΥ) του ία7ρικου εργου, καθως ~ θεραπεία είναι προσανατολισμένΥ) στο πολύμορφο,4 λόγω τΎjς ποικιλίας που χαραΚΤΥ)ρίζει τ~ν ί3ιοσυγκρασία5 αύτων που 3έχονται τις φροντί3ες ΤΥ)ς. Ό 'τρό

πος' ύπ03Υ)λώνει επίσΥ)ς τις 3ιακυμάνσεις του ~θικoυ χαρακτ-ή-" 'βλ " " , , 'ζ 'Η ρα, το ευμετα Υ)ΤΟ και το αστατο που τον χαραΚΤΥ)ΡΙ ουν.

πολυμορφία ώστόσο του λόγου και ~ ποικιλία των χρ-ήσεών , β' , , λλ ' '<:- ", του απο αινει για τους πο ους και σιαφορετικους ακροατες

ενας και μόνο τρόπος. Γιατι ενα και μόνο πράγμα είναι για τον

καθένα το συγγενικό' ετσι, 'αύτο που ταιριάζει στον καθένα'

κάνει ωστε ~ πολυμορφία του λόγου να συγκεντρώνεται σε ενα:

σε Ο,τι είναι κατάλλΥ)λο για τον καθένα, κατ α περίπτωσΥ). Και

αντιστρόφως, εκεινο που εχει μία μορφ-ή, καθως είναι αταίρια

στο για 3ιαφορετικους ακροατές, καθιστα τον λόγο πολύμορφο, ετσι ωστε πολλοι να τον απορρίπτουν, ώς κάτι ακατάλλΥ)λο γι' αύτους.6

ΤΟ πα:ρα:π:Χνω α:ποσπα:σμα: σuγκα:τα:λέγετα:ι στα: πιο σημα:ντικα: σωζόμενα:

κείμενα: για: τον Άντισθένη. ΕΙνα:ι αντλημένο απο τα: 'ΟμΎ)ρικα: ζrιτ~μα:,α: του

!'\εοπλα:τωνικου ΠΟΡφuΡ[ΟU κα:ι περιέχει 'ίχνΎ) μιας θεωρ[α:ς για: τ~ν πo~x[λΎ)ν

χpησ~ν κα:ι τους τρ6πους του λόγοu, --:Ύ;ν όπο[α: κα:τα: πασα: πιθα:νό--:Ύ)τα: ό Άν

τισθένΎ)ς είχε οια:--:uπώσει στο Περι λέξεως η περι χαραχτήρων. 'Ο Α. Patz8I', A-ntisthenes der Sokratiker, σ. 167 κ.έ., είκ:Χζει οτι ό Πορφύριος οεν αν--:λει

απεuθε[α:ς απο ,ον' ΑντισθένΎ) αλλα: από μια: ένοι:ΧμεσΎ) ΠΎ)γ~, 'ίσως απο κ:Χ

ποιο χα:μένο εργο του 'ΑριστοτέλΎ). Ή έρμηνε[α: του αποσπ:Χσμα:τος oucrXEρα:[νετα:ι από το αδύνα:το --:-ης εξα:κρ[βωσΎ)ς των επεμβά.σεων --:ου ΠΟΡφuΡ[ΟU

- 1] τ-ης ΠΎ)γ-ης από τ~ν όπο[α:, ενοεχομένως, αντλει - στο κε[μενο του Άν

τισθένΎ), κα:ι του tipxoc[ou σχολια:στ-η σ--:ο κείμενο του ΠορφUΡίοu. 'Ορισμένα:

σημεια: του αποσπά.σμα:τος πα:ροuσιά.ζοuν στενΎ; θεμα:--:ικ~ σuνά.φεια: με --:ον

πλα:τωνικο Ίππ[α έλά:ττονα, ~ όποία: όΟΎ)γει στ~ν ύπόθεσΎ) οτι, οπως σΎ)μειώ

νει ό Α. Patzer, ο.π., σ. 176, πρόκειτα:ι για: «φιλoλoγικ~ ανα:μέΤΡΎ)σΎ) ανά.μεσα: σε δύο Σωκρα:τιχούς»' ~ χpoνΙK~ απόστα:σΎ) των ούο κειμένων θα: ~τα:ν μι

κp~: κα:ι τα: δύο πρέπει να: tXv~xouv στην πρώτη οεκα:ετ[α: του 40u α:Ι π.χ. 'Ο

R. Hoistad, «vVas Antisthenes an Allegorist?», σ. 25 κέ., εχει uποσΤΎ)Ρίξει οτι

σ--:όχος 70υ Ά ντισθένΎ) θα: ~τα:ν να προβά.λει όρισμένες κuνικες θέσεις κα:ι να:

πα:ροuσιά.σει τον όμΎ)ΡΙΚΟ ηρωα: ώς ενα: εΙοος KuVLxoG, κι οτι σ' α:υτο το πλα:[

σιο επιχειρει να: έρμηνεύσει με πιο θετικο πρίσμα: για: τον Όοuσσέα: τον χα:

ρα:Κ7Ύ)ρισμό Tou απο τον πoιrιτ~ ώς πολυτρ6που. 1. 'Ο στίχος απο τ~ν

, \

ι

ιιω οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΎ'ΝΙΚΟΙ

'Ιλιάδα Ι 313· σε αότον αναφέρεται στον πλατωνικο Ίππ[α έλιΧττονα 365b ό δμώνυμος σoφιστ~ς, συνομιί.Ιι 7'l]ς εκει του ΣωκρOCτη. 2. 'Οδύσσεια τ 521· 'Γι παpατηPΊJσΊJ για τ~ν όμΊJPΙΚT. ΧP~σΊJ του δρου 'τΡ6πος' 3εν εχει Oόσιώ3ΊJ σ'Jνocφεια με τα: 3ιανo~ματα που συζΊJτoυνται στο απόσπασμα και κατα: τον

I)atzer, δ.π., σ. 178, μπορει να: εχει αντλΊJθει απο ΙΧλλο σΊJμειo του εργου του Πορφυρίου, να όφείλεται σε προσπOCθεια του Πορφυρίου να: 3ιανθίσει τΙς φρOC

σεις του ΆντισθένΊJ με κOCποια λόγια στοιχεια ~, τέλος, να: όφείλεται στον

'ί3ιο τον ΆντισθένΊJ, που τ~ν μεταφέρει έ3ω, 'ίσως απο το ΠεΡι' μουσι

κης. 3. Και 1) αναφορα: στον Πυθαγόρα λειτουργει ώς κOCτι ξένο' ό Patzer, δ.π., σ. 180 κ.έ., θεωρεί' πιθανότερο να: όφείλεται στον Πορφύριο και παρατηρεί δτι στον Βίον Πυθαγ6ρου, c. 18, οπου ό Πορφύριος αφΊJγειται περίπου τα: 'ί3ια πρOCγματα, αναφέρεται ως ΠΊJγ~ ό Δικαίαρχος και οχι ό Άντισθέ

νΊJς. 4. Ή pψopικ~ σοφία εκλαμβOCνεται ως μια: τεχνικ~ γνώσΊJ οπως καΙ 1) ίατpικ~ με ί3ιαίτεpΊJ μέθο30. 5. Δεν προσ3ιορίζεται που εγκειται 1) 3ιαφοpoc' κατα: τον Patzer, ο.π., σ. 182, ό ΆντισθένΊJς εχει κατα: νου τ~ν ~θικ~ κατocστασΊJ των ατόμων και αναφέρεται σε βασικες αλλα και περιστασιακες ψυ

χολογικες 3ιαφορές. 6. Ό Patzer, ο.π., σ. 185, σΊJμειώνει οτι οί πολλες

ί3ιότυπες έκφρOCσεις που απαντουν έ3ω μας έπιτρέπουν να θεωp~σoυμε ανε

πιφύλακτα ως γν~σια αντισθένειο τον χαpακτ~pα του κειμένου.

223. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ, Σχ6λιο στ~ν Ό8ύσσεια ΊJ 257 [ή 8ε ψ') έφασκε θήσειν άθάνατον και άγέραον ηματα πάντα]- πρβ. και Σχ6λιο

στ~ν Ό8ύσσεια Ψ 337.,

Ά νησθένης 8έ φησι δη τους έρώντας η8ει ψευ80μένους τας ύποσχέ

σεις τουτο γαρ ποιεΊν ούκ έ8ύνατο 8ίχα Δι6ς.

["λ θ' , , 'θ' , , '" , 1]'0 ε εγε α με χανει α ανατο χι αγεραστον εις τον αιωνα . 'Α θ' λ'" 'ζ , ., ''''' Ψ' νησ ενΎjς εει οη γνωρι ε πως οι ερωτευμενοι σινουν ευη-

• , [' Κ λ Ψ'] "" -"" , χες υποσχεσεις Ύj α u ω σεν μπορουσε να το χανει αυτο

χωp~ς τον ΔΙα.

Και σε αότο το σημεί'ο ό 'Α ν-;-ισθένΊJς προσπαθουσε να: 3είξει τ~ σοφία του

Ό3υσσέα' ό όμΊJPικoς ~pωας 3ιαβλέπει το ψέμα, με το όποιο 1) Καλυψώ προσπαθεί' να: τον κρατησει: τ~ν ύπόσχεσ~ ης να τον κOCνει αθOCνατο κι αγέραστο

για: πOCντα α3υνατουσε να: τΥιν έκπλΊJpώσει χωρις τ~ν παρέμβοιση του

Δία. 1. Στη μετocφpα:σΊJ του Δ.Ν. MαpωνίΤΊJ.

224. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ, Σχ6λΙΟ στ~ν Ό8ύσσεια ι 106 [Κυκλώπων 8' ές γαιαν ύπερφιάλων άθεμίστων ].

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ ω)

. \ ν;ισθένης δέ φησιν ότι μ6νον τον Π ολύφημον εΙναι αδικοψ και' γαρ ;;ν;ως του Διος ύπερ6πτης εστίν' ούκουν οΙ' λοιπο/. δίκαιοι' δια τουτο

:'χρ και' την γην αύτοις πχ πάντα άναδιδ6ναι αύτομάτως και' το μη

εργάζεσθαι αύΤΙ7ν δίκαιον έργον εστίν.

[στ~ γ~ των αλαζονιχων 8ίχως θεσμους Κυκλώπων1 ]. Ό 'ΑντισθένΎ)ς λέεL δτι &8Lκος εΤναL μ6νον ό ΠολύφΎ)μος - και

στ' αλ~θεLα γεμάτος πεΡLφΡ6νΎ)σΎ) για τον Δία' οί ύπ6λΟLΠΟΙ ομως εΤναι καλοΙ Γι' αυτο &λλωστε ~ γ~ τους πρ6σφερε τα πάντα αυτ6ματα απο μ6νΎ) ΤΎ)ζ' κι εκαναν σωστα που 8εν τ~ν

καλλιεργουσαν.

Ένοιοιφέρον, XOΙpOΙΚΤΎjpΙζει οιύτο το σχόλιο του ΆντισθένΎj ό L. Paquet, Les Cynjques grecs, σ. 38: προοινοιγγέλλει το πνευμοι οιοιμοιρτυρΙοις πο,) xoιpoικτ~ριζε τοuς Κυνικοός, κοιι το ιοεωοες τους για μια ζωΥ, σόμφωνοι με τη φόσΎj

στο περιθώριο των έοροιιωμένων θεσμων. 1. Στη μεΤOCφpOΙσΎj του Δ.Ν. ΜοιρωνΙη.

225. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ, Σχ6λιο στην 'Οδύσσεια ι 525 [ώς ούκ όφθαλμ6ν γ' ίήσεται ούδ' εσοσίχθων ].

Δια τί ό 'Οδυσσευς οδτως άνοήτως είς τον Ποσειδωνα ώλιγώρησεν είπώψ "ώς ούκ ... "; 'Α ντισθένης μέν φησι δια το είδέναι ότι ούκ ην

ίατρος ό Ποσειδων άλλ' ό 'Α π6λλω ν.

Γ \, '0'1' , "'1' ζ , , , , ιατι ο συσσεας εσει",ε, τοσο απερισκεπτα, περιφρονΎ)σΎ)

στον Ποσει8ώνα λέγοντας: «δτι το μάτι σου 8εν το γιατρεύει \" , Κ ' ι 'Ο'Α θ" 'Υ" πια ουτε κι ο οσμοσεισΤΎ)ς.»; ντισ ενΎ)ς υποσΤΎ)ρι"ει οτι

το εκανε επει8~ γνώριζε οτι γιατρος 8εν ~ταν ό Ποσει8ώνας αλλα ό ' Απ6λλωνας.

Ό ΆντισθένΎjς προσποιθεϊ:' κοιΙ σ' οιύτη την πεpΙπτωσΎj να έξΎjγ~σει τη σΤOCσΎj του Όουσσέοι κοιι να οεΙξει τη σοφ!αν του.

226. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ, Όμηρικα ζητήματα, σχ6λιο στ~ν 'Ιλιάδα Λ 636 [Νέστωρ δ' ό γέρων άμογψι' αεφεν].

11. Οί 'Αρχαίοι Κυνικοί

, , Ι

162 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ

Δια τι πεποίηκε μ6νον τον Νέστορα αί'Ροντα το έκπωμα; ... Ά ν:-ισθένης 8έ· ού περι' της κατα χειρα βαρύτητος λέγει, άλλ' γη ούκ έμεθύ

σκετο σημαίνει' άλλ' έφερε Ρ!18ίως τον olvov.

[μα ό γέρο Νέστορας α.νέκοΠα τ~ν εφερνε στα χείλιαΙ]. Γιατί ό ΠΟΙ"fjτ~ς παρουσίασε μ6νο τον Νέστορα να σ"fjκώνει το πoτ~

ρι; ... ένω ό Άνησθέν"fjς uποσΤ"fjρίζει ΟΤΙ ό ΠΟΙ"fjτ~ς aEV έννοεΊ: 'β' " 'θ'" 'λλ" '" λ' Τ"fj αΡUΤ"fjτα που γινεται αισ "fjΤ"fj στο χερι α α UΠΟΟ"fj ωνει

ση ό Νέστορας αντεχε στο κρασΙ

"Αν αuτο το ασήμαντο σχ6λιο εχει κOCποια σχέσΥ) με τον ΆντισθένΊj, θOC

προέρχεται απο το Περι' οί'νου ΧΡr;σεως, βλ. ΔΙOγένΊjς Λαέρτιος νι 18. [= ΆντισθένΊjς 49J. 1. ΚατOC τΥι μεΤOCφpασΊj των Ν. KαζαντζOCΚΊj - Ι.Θ. Κα

κριδή.

227. ΑΝΩΝn10 σχ6λιο τ~ς ΛιψΙlχς στ~ν Ίλιά8α Ο 123 [ε! μη Άθήνη πασι περι88είσασα θεοισι J.

Είκ6τως 8έ ώς 8ε80ικυια τον πατέρα και ή8η πεπαι8εuμένη μη έναν

τιουσθαι, περι των μελλ6ντων ή Γλαυκωπις φροντίζει. Έκ τούτου

και' Ά νησθένης φησίν, ώς ει η πράττει 6 σοφ6ς, κατα πασαν άρετην ένεργει, ώς και ή Άθηνα τριχως νουθετει τον ''Α Ρ ην.

[αν για σλους τους θεους τ~ν Άθ"fjνα aEV εζωνε τρομάρα]. Euλογα λοιπον ~ 'Αθψα, καθως εχει τ~ν εγνοια του πατέρα Τ"fjς

και εΙναι ~a"fj μαθ"fjμέν"fj να μ~ ένανηώνεται, φροντίζει για Qσα

θ ' β - "λλ Γ' " "'Α θ" , α συμ ουν στο με ον. ι αυτο και ο ντισ εν"fjς uποσΤ"fjΡΙ-

ζει πως 15, η πράττει ό σοφος το πράττει έζoλoκλ~ρoυ συμφωνα με τ~ν α.ρετ~, Qπως και ~ 'Αθ"fjνα νουθετεΊ: με τρε'i:ς τρ6πους τον "Ap"fj.

228. ΑΝΩΝι"'lΟ βενετιχ.Ο σχ6λιο στ~ν Ίλιά8α Ψ 65. [ήλθε 8' έπι' ψυχη Πατροκληος 8ειλοιο J.

Έντευθεν Ά νησθένης όμοσχήμονας φησι' τας ψυχας τοις περιέχουσι

σ(~μασιν εlναι.

-


[Κι ~ρθε ~ Ψυx~ το\) Μλιου Πάτροκλου σιμά του1 ]. Άπο αuτο ό Άντισθέν"f)ς uποσΤ"f)ρΙζει δτι οί ψυχες είναι όμοιόσΧ"f)μες με

τα σώματα που τις περιέχουν.

Σωστα παρατηρει ή F.D. Caizzi, Antisthenis fragmenta, σ. 162, 15τι ή &ποοι

o6μενΊJ εοω στον ΆντισθένΊ) &ΠΟψΊ) για το όμοι6σχΊ)μο σώματος καΙ ψυχΊ)ς

οεν εΤναι ουνατον να &ζιολογΊ)θεϊ ώς επιβεβαίωσΊ) για. τον υλισμο το\) 'Α ντι

σθένΊ) δπως υποσΤΊ)ρίζεται στους Uberweg - Praechter, Geschichte der PhίJosophie, τ. Ι, σ. 162, οϋτε ώς ενοειζΊ) πίστης το\) ΆντισθένΊ) σε κOCποια μopφ~ μεταθανOCτιας επιβίωσΊ)ς τΊ)ς ΨυχΊ)ς. 1. ΣτΥι μετOCφρασΊ) των Ν. ΚαζαντζOCΚΊJ - Ι.Θ. ΚακριΟή.

229. ΔΙΩΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, Λόγοι LIII 5.

'Ο δε Ζήνων ουδεν των τοu 'Ομήρου ψέγει, άμα διηγούμενος και' δι

δάσκων ότι τα μεν κατα δόξαν, τα δε κατα άλήθειαν γέγραφεν, όπως

μη φαίνηται αυτος αύτιμ μαχόμενος εν τισι δοκοuσιν έναντίως εΕρή

σθαι. 'Ο δε λόγος οl5τος Ά ντισθένους έστι' πρότερον, ότι τα μεν δόξr;,

τα δε άληθείο/ είρηται τιμ ποιητfj' άλλ' ό μεν ουκ έξειΡγάσατο αυτόν,

ό δε καθ' εκαστον των έπι μέρους έδήλωσεν.

'Ε' " Ζ' 1~' ψ' '" ν πασΥ) περιπτωσει ο "f)νων οεν εγει κανενα εργο του

ΌμΤΙρου, δταν περιγράφει και συγχρόνως έρμψεύει δτι ό πoιψ~ς εχει γράψει όρισμένα πράγματα σύμφωνα με τ~ φαντασΙα του και όρισμένα αλλα σύμφωνα με τ~ν πραγματικόητα' με αuτο ό ΖΤΙνων ~θελε να μ~ φανει πως ό ''Oμ"f)ρος αντιμάχεται τον έαυτό του σε κάποια πράγματα τα όποια φαΙνεται να εχουν λεχθει με τρόπο ανακόλουθο. Ή ExaOX~ αuτ~ είχε aιατυπωθει ΠΡΟ"f)γουμένως απο τον ΆντισθένΥ), δτι a"f)λαa~ όρισμένα πράγματα ό πoιψ~ς τα εχει πει ακολουθώντας τ~ν

, , , , "λλ ' λ θ' , φαντασια του και ορισμενα α α ακο ου ωντας Τ"f)ν πραγματι-

, 2 'Ω' "Α θ' ~" \:" '" ΚΟΤ"f)τα. στοσο ο ντισ εν"f)ς οεν επε",εργασΤ"f)κε αυΤΥ) ΤΥ)

θεωρΙα, ενω ό ΖΤΙνων τ~ν ανέπτυξε ως τις λεπτομέρειές Τ"f)ς.

1. Fr. 274 SVFI ρ. 63. 2. Ή οιOCκρισΊ) ΠΟ'J &ποοίοει ό Δίων στον ΆντισθένΊJ βασίζεται στην I:λεατικ~ αντιπαρOCθεσΊ) άληθείιχς-ψεύδους- με τ~ν είσαγωγή της φαίνεται δτι ό ΆντισθένΊ)ς θέλΊ)σε να. εναρμονίσει τ~ν ανOCγνωσΊ) των όμΊJPικων κειμένων με τΙς γνωσιοθεωρΊ)τικες &παιτήσεις τΊ)ς l:ποχΊ;ς Τ'J'J.


230. ΠΛΟΥΤ ΑΡΧΟΣ, πως δεϊ τον νέον ποιημάτων άκούειν 12 ρ. 33 c.

"Οθεν ούδ' αι' παραδιορθώσεις φαύλως εχουσιν α!ς και' Κλεάνθης

έχρήσατο και Άντισθένης, ό μεν εl5 μάλα τους Άθηνα[ους ίδων θορυ

βήσαντας έν τij) θεάτριρ «1'[ δ' αίσχρ6ν, ην μη τοϊς χρωμένοις Joxn;» παραβαλων εύθύς, «αίσχρον το γ' αίσχρ6ν, καν δοκ;Υ} καν μη Joxn».

Γι' !Χ1JΤΟ οεν εΙναι χωρις άξΙα και οΙ οιορθωμένες παραλλαγες1 που χρησιμοποΙ-ησε ό Κλεάνθης2 και ό Άνησθένης, ό όποιος βλέποντας τους' ΑθηναΙοuς να έπικροτουν θορuβωοως στο θέα

τρο τ~ ψράση «και τΙ εΙν' αΙσχρ6, αν οεν το νομΙζει αΙσχρο αυ-, "Ι 3' "λλ ~ " '" -ι " τος ΠΟι) το κανει;» το α α",ε αμεσως σε «αισχρο ε ναι το αι-"Ι , ''Ί' "/~" ,."

σχρο, ειτε το νομι",ει κανεις ειτε οεν το νομι",ει».

1. "Οταν ενα ΠOΙΊjτΙΚO χωρίο δεν έπιδεχόταν, λόγω της άκριβολογικης διατύπωσ~ς τοu, έpμηνεuτικη έκδοχη προς την κατεύθuνση που έπιθuμοuσε Ο έρ

μηνεuτ~ς, Ο τελεuταϊΌς εκανε σuν~θως μιOC ποιροι8ι6ρθωσιν, μετέστρεφε δηλα

δη το ~θικό, άνθρωπολογικο ~ αλλο νόημα το;:; xwplou στο άντίθετό τοu, άλλ&ζοντας προς τοuτο μία ~ περισσότερες λέξεις τοu, ~ π&λι OCντέτασσε σε αυ

το μιOCν αλλη πρόταση στOC ίδια μέτρα καΙ με ομόηχες λέξεις. 2. Fr. 562 SVF Ι ρ. 128. 3. Ευριπίδης fr. 19 (Nauck).

ι

231. ΣΧΟΛΙΟ στον 'Apιστoφάν~, Θεσμοφοριά.ζουσαι 21 [σοφοι1 τύ

ραννοι των σοφων συνoυσ[~ J.

'Έστι δε Σοφοκλέους έξ Αίαντος Αοκρου. Ένταυθα μέντοι ύπονοεϊ

μ6νον, έν δε τοϊς 'Ήρωσιν αντικρυς άποφα[νεται. Και' Ά ντισθένης και'

Πλάτων Εύριπ[δου αύτο εΙναι ήγουνται, ούκ εχω είπεϊν ό τι παθ6ντες.

[τύραννοι σοψοι χάρη στ~ σuναναστροψ~ των σοψων]. ΕΙναι του Σoψoκλ~, απο τον Αίαντα τον Αοκρ6. Έοω ώστ6σο tΧπλως

το ύπαινΙσσεται, ένω στους 'Ήρωες το έκψράζει άπροκάλuπτα.

Ό ' Ανησθένης και ό ΠλάτωνΙ νομΙζοuν ση εΙναι του ΕυριπΙοη '<" -, λ'β , - οεν μπορω να κατ α α ω γιατι.

1. Βλ. Πολιτε{οι 568a 7· ΘεάΥης 125 b 7.

-


232. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ, Λ6γοι 49, 30 Χέ. (Ίερων Λ6γων Γ').

Βιβλ!ον τι των σπουδα!ων έδοξα άναγιγνώσχειν, ο!5 τα μεν χαθ' έχαστον ... ούχ αν έχοιμι είπεϊν ... (31) άλλα ΠΡdς TifJ τέλει του βιβλ!ου τοιάδε μάλιστα ένην - ~ν δε ώς έπ! τινος των άγωνιστων λεγόμενα - «ταυτα δη πάντα ό θεdς συλλογισάμενος χαι όρων τ,) ρευμα αρ

δην φερ6μενον προσέταξεν rJδωρ π!νειν, oi'vou δε άπέχεσθαι, εΙ' τι δεϊ

ται νιχησαι' & δη χαι' σο!, έφη, έξεστι μιμησαμένψ στεφανουσθαι η συστεφανουσθαι». Ένταυθα έλεγεν ... (33) χαι' τ,) βιβλ!ον αύτ,) έδ6χει εΤναι 'Αντισθένους περι' χρήσεως έφερεν δε είς οΤνον, χαι Διονύσου

προσην τινα σύμβολα.

ΕΙχα τ~ν εντuπωσ"f) πως Sιάβαζα κάποιο σπουSαΤο βιβλίο που 'λ " ~, -" - (31) , , , τις επτομερειες του σεν μπορω να ης πω... προς το τε-

λος δμως του βιβλίου ύΠ~PXαν φράσεις δπως OL ακόλουθες - και νομίζω δη εΙχαν γραφτεΤ για κάποιον αθλψή: «Σαν τα

συλλογίσΤ"f)κε δλ' αυτα ό θεός, και σαν EISE το ρευμα να κυ-λ ' , , ~ \, "" , , ,,\ αει, τον πpoστα~ε να πινει νερο και να αποφευγει το κρασι, αν

εΙναι να. νικήσει' α.ν αυτα τα ακολουθήσεις και συ, θα εΙναι Suνατον να κατακτήσεις τον στέφανο ~ να στεφανωθεΤς μαζι με

αλλον».l 'ESw τα ελεγε αυτά ... (33) και για το βιβλίο αυτο ύπ~pxε ~ γνώμ"f) δη εΙναι του Άνησθέν"f), το Περι χρήσεως2 αναφερόταν στο κρασι και ύπ~p:x.αν επίσ"f)ς όρισμένα συμβολα

του Διονυσου.

Ό Α'ίλιος 'ΑΡιστείa'f)ς είναι σuγγραφέας τοί) 20u αΙ μ.χ. και ΟΙ ~ζι 'Ιεροι'

Λόγοι Tou ~να ειaος θΡ'f)σκεuτικΊjς αυτοβιογραφίας. Περιγράφοντας κάποια φάρμακα που τοί) εΙχε σuστησει κάποιος Άσκληπιάa'f)ς γιατρος OCναφέρει πα

ρεμπιπτόντως οτι για ενα aιάσημα ocκολούθ'f)σε και τοί) Άντισθέν'!) τη σuμ

βοuλ~ τΊjς ύaΡοποσίας. 1. "Οσα ocποaίaονται έaω στον Άντισθέν'!) aEV OCντιβαίνοuν στην ocσKητικ~ ΙΧΠΟψ'!) που aιατuπώνει ό φιλόσοφος στον Ξενοφώντα, Συμπόσιον νι 41 κΙ [= Άντισθέν'f)ς 89]. 2. Ό τρόπος με τον όποιο περιγράφεται έaω ό τίτλος τοί) Περι' οίνου χρήσεως 7) περι' μέθης 7) περι του Κύκλωπος aείχνει με πόσ'!) έλεuθερία aιασκεuάζονταν ΟΙ τίτλοι OΙ'JTOl πριν OCπο

τ~ν όpιστικ~ aιαμόΡφωσ'f) τοί) Καταλόγοu των εργων τοί) Άντισθέν'!) OCπο τους ΆλεζανaΡινους γραμματικούς. Άπο τον ύπότιτλο περι Κύκλωπος μποροuμε να είκάσοuμε οτι ό Ά ντισθέν'f)ς θα εΙχε OCναφερθει έΚ7ενως στΊjν

'OδύσσειlΧ ι 347 κέ. ΟΠΟU ό Όauσσέας παρασύρει τον Κύκλωπα να πιει auvoιτ6, φλογάτο κροισι (αίθOΠIΧ ο{νον).

\ \: 1

166 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΙΊ'ιΙΚΟΙ

233. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' ΧΙΙ 534 c.

Διο και' ΆντισΘένης ό Σωκρατικ6ς, ώς δη αυτος αυτ6πτης γεγονως

του Άλκιβιάδου, ισχυρον αυτον και' ανδρώδη και' απαΕδευτον και' τολ

μηρον και' ώραιον εφ' ήλικΕας πάσης γενέσΘαι φησΕν.

'Έτσι και ό ΆντισθένΎ)ς, ό σωκρατικος φιλόσοφος, οπως εΤχε

αυτοπροσώπως οεί τον' ΑλκιβιάΟΥ), αναφέρει οτι fιταν ουνατός,

ανoρoπρεπ~ς, απαίοευτος, παράτολμος και ώραίος σε κάθε ήλι-, κια του.

~1ε βιiσΎj Χύτες τις πληροφορίες, τις όποιες ό Άθ+Ινχιος μετχφέρει απο τον

Περιπχητικο βιoγριiφo TOU 30υ χι Σιiτυρo (fr. 1 }'Η(; ΙΙΙ ρ. 160), ό f).R. f)udJey, Α Hjstory οΙ Cynjcjsm, σ. 11, υποθέπι οτι ό Άντισθένης θα συζηToucrE με κριτικο πνεuμχ τρέχουσες απ6ψεις περι ηθικΎjς, οπως ό ΠλιΧτων στο.Jς πρώιμους δΙΧλ6γους του. Έδω -;0 κρίσιμο σημεϊ:ο εντοπίζετιΧΙ, ΚιΧτα τον f)udJey, στη λ. :Χπα!δευτος: '" Ισχ.Jς )((χι r, ανδρείΧ αποτελουν αρετες μ6-νον εφ6σον τις συνοόεόει r, σωκρχτικη ΜνιΧμη, κι tΧ1JTYιv ακριβως δεν διέθετε ό Άλκιβιιiόης, )((Χθως Tou ελειπε r, παιδεία.

234. ΠΡΟΚΛΟΣ, 114, 14-17.

'Ύπ6μνημα

ι

, εις Πλάτωνος πρώτον Άλκιβιάδην

"Οτι δ' αΙ; μέγας ό Άλκιβιάδης εγένετο και' καλ6ς, δηλοι μεν και' το

κοινον αυτον ερώμενον καλεισΘαι τής Έλλάδος άπάσης, δηλοι δε ό

Ά ντισΘένης ειπων ώς ει μη τοιουτος ~ν ό Άχιλλεuς, ουκ αρα ~ν ΙJντως καλ6ς.

Κι οτι ό ' ΑλκιβιάΟΊ]ς υπΊjρζε μέγας και ωραίος το φανερώνει βέβαια και το γεγονος οτι αποκαλείται κοινος αγαΠΊ]τικος ολΊ]ς

τΊjς Έλλάοας, το φανερώνει ομως καΙ. ό ΆντισθένΊ]ς που εΤπε

οτι αν ό Άχιλλέας οεν fιταν σα.ν αυτόν, οεν θα. fιταν πραγματι

κα. ώραίος.

235.0Λ1'ΜΠΙΟΔΩΡΟΣ, 'Υπ6μνημα εις Πλάτωνος Άλκιβιάδην ρ.

28, 18-25.

'Ότι γαρ καλος ~ν Tif; σώματι δηλον εκ του κοινον ερωμενον αυτον λέγεσΘαι της Έλλάδος, εκ του τους Έρμιiς ΆΘήνησι κατ' εικ6να και'

Ζ


όαοίωσιν αυτου γράφεσθαι, εχ του τον Κυνιχον ΆντισθένΗV λέγειν

:'ερι αυτου, «εί μη τοιουτος ήν ό 'Αχιλλεύς, ουχ ήν ώραιος»' περι' 015 " 'β λ' , Ν' , 'λλ ' , φησιν ο ποιητης ου ομενος τον ιΡεα εις χα ος επαινεσαι

ΝιΡεύς, δς χάλλιστος άνηρ ύπο 'Ίλιον ήλθε, των άλλων Δαναων μετ' άμύμονα ΠηλεΙωνα.

'Ότι ό 'Αλκιβιάοης είχε ώραιΌ παράστημα είναι φανερο άπο το ,., " λ -" " , - 'Ελλ' ~ " γεγονος 07Ι τον αποκα οuν κοινο ερωμενο της αοας ,

επίσης άπο το οτι στην 'Aθ~να οΙ κεφαλες των Έρμων είχαν

παραστΧθει κατ' είκόνα κα~ όμο[ωση oικ~ TOU, κι άκόμrι άπο το οτι ό Κuνικος Άντισθένης λέει γι' αυτόν: «''Αν ό Άχιλλέας

οεν fιτχν σαν εκεινον, οεν θα fιταν ώραιος»' για τον όποιο 'Α λλ' "'Ο θ'λ ' 'ψ 'Ν' " χι εα ο μΊJpoς ε οντχς να παινε ει τον φεα γιχ ΤΊJν

ομορφιά TOU, λέει:

«κειος ό Ν φέας, που ανορας πιο λχμπρος κάτω άπ' την

Tpo[cx οεν ~λθε στους αλλοuς ολοuς μέσα Δαναούς, α.ν

βγάλεις τον Π ηλε[Οη». 1

1. 'Ιλιάδα Β 673· μετάφραση Λ. Πανωφοροπουλου-Σιγά:λα.

236. ΛΘΗΝΛΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' ν 216 b-c (Άπα ταν ΗΡΟΔΙΚΟ).

Και' Ά ντισθένης δ' ό Σωχρατιχος περι' των άριστε{ων (του Σωχρά

,o~ς) ,α αυτα TrjJ Πλάτωνι ι'στορει. «ουχ έσην δ' έ,υμος ό λ6γος 03-τος» χαρίζεται γαρ χαι' ό Κύων οl5τος πολλα TrjJ Σωχράτει' δθεν ουδετέρψ αυτων δει πιστεύειν σχοπον έχοντας ΘoυxυδίδΗV' Ό γαρ Ά vησθένης χαι προσεπάγει ΤΤΙ ψευδογραφίl! λέγων ουτως «ήμεις δε άχούομεν χαν ΤΤΙ προς Βοιωτους μάχr; τα άριστειά σε λαβεΙν. - Ευφήμει, ώ ξένε' Άλχιβιάδου το γέρας, ουχ εμ6ν. - Σου γε δ6ντος, ώς ήμεις άχούομεν».

Ό Σωκρατικος ΆντισθένΊJς άναφέρει σχετικα με το βραβειο γεννχιότητχς του ΣωκpάΤΊJ Ο,τι κα~ ό Πλάτων. «Δεν είναι ομως άλΊJθινα οσχ λέει».! Γιχτ~ κχ~ χυτος ό Κuνικος σε πολλα σΊJμεια μεροληπτει υπερ του Σωκράτη' για τουτο οεν πρέπει ν ' " , , """~, 'λλ' , α εχει κανεις εμπιστοσuνrι σε κχνεναν απο τοuς OUO, α α να

, \

168 οι ΑΡΧΑΙΟΙ κ,;-.ιIΚΟΙ

προσανατολιστει στον Θουκυaίa'Υ). Ό Άνησθέν'Υ)ς μάλιστα κά

νει άκόμ'Υ) πιο μεγάλο το ψέμα, οταν άναφέρει τα εξ~ς:

- «' Ακοuμε οη και στ~ μάχ'Υ) με τους Βωωτους το άριστεϊο

άνaΡείας το π~pες εσύ. - Σιωπ~, ξένε· τοί) 'Αλκιβιάa'Υ) είναι το

βραβεϊο, aεν εΙναι aικό μου. - Ν αί, άλλα τοί) τό 'aωσες εσύ,

καθως άκοUμε».

1. Στησίχορος fr. 32.

237. ΠΛOlΓAPXOΣ, Βίοι παράλληλοι, ΆλκιβΙOCOΊjς 1, 3 ρ. 192 a·

πρβ. ΚΟΙΙ Ο.π. 7,5 ρ. 194f-195a.

Άλκιβιάδου δε κιχι' τίτθην, γένος Λάκαιναν, Άμύκλαν όνομα, και

Ζώπυρον παιδαγωγον ίσμεν, d)v το μεν Ά ντισθένης, το δε Πλάτων ι'στ6ρηκε.

Γνωρίζουμε ΟΤΙ ό 'Αλκιβιάa'Υ)ς εΙχε και μια τροφο που καταγό

ταν άπο τ~ Λακωνία, Άμύκλα το ονομά Τ'Υ)ς, και εν αν επιτ'Υ)

P'Y)τ~-φύλακα που τον 'έλεγαν Ζώπυρο· το ενα το άναφέρει ό Ά νησθέν'Υ)ς, το αλλο ό Πλάτων. Ι

1. 'Αλκιβιάδης 122 b.

238. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Δειπνοσοφισται' ν 220b (Άπα ταν ΗΡΟΔΙΚΟ).

Ό δ' Άρχέλαος Γοργίου του ρήτορος [sc. καταδρομην περιέχει].

Ό 'Αρχέλαος περιέχει λωaΟΡίες για τον Γοργία το p~τoρα.

Toc oι~τιoι οιυτης της αντιπάθειοις του 'Αντισθέν'Υ) μπορει VOC όφείλοντοιι στο ΟΤΙ ό Γοργίοις, σύμφωνοι με οσοι 3ιΙΧβάζουμε στον Μένωνα 95c, 3εν εΙχε περιλάβει στο έκποιι3ευτικο πρόγροιμμά του Τ+Ι 3ι3οισκοιλίοι τ~ς αρετης κοιι τΎ)ς 3ι

κοιιοσύν'Υ)ς. - Στον κυρο ό Άντισθέν'Υ)ς εΙχε ασχολ'Υ)θεΤ με τον θεμελιωτ·Ι;

μιας ποιγκόσμιοις οιυτοκροιτορίοις, στον 'Αρχέλαο με ενοι μοικε3όνοι βοισιλιά.

KoιToc τον Α. Gehlen, Moral und Hypermoral, σ. 13-21, ό Άντισθέν'Υ)ς, εχο'lτ:ι.: στρ,χμμέν'Υ) την πpoσox~ του περισσότερο προς το Βορρα κοιι οχι, οπως ;,

ε

ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ ιω

llλχτωνιχς, στ~ ΔύσΊj, είχε 3ιΙΧβλέψει τις τερά:σηες 3υνά:μεις που έτοψά:ζον

-;ιxv νtΧ ocπο3υθουν στην πά:λΊj γιtΧ νtΧ 3ιεκ3ικ~σoυν τ~ν κυριιχρχίΙΧ του κόσμου.

~lε τους 3ΙΙΧλόγους του ιχυτους ό Ά ντισθένΊjς ocπέβλεπε στην «κιxτά:κησΎJ

του ΚΙXΤΙXΚΤΊjτη»; ocv ocλΊjθεύει, σΊjμειώνει ό Α. Gehlen, οτι Graecja capta ferum γjctorem cepjt, το πρώτο σχέ3ιο προς ιxυτ~ τ~ν κιxτεύθυνσΊj το είχε συλλά:βει ό ΆντισθένΊjς!

239. ΑΘΗΝΑΙΟΣ, ΔεΙΠΥοσοφισται' ν 220 d (' Απο τον ΗΡΟΔΙΚΟ).

Ό δε π ολιτικος αότου [sc. του 'Α ΥτισθέΥους] διάλογος ιΧπάΥτων καταδρομην περιέχει των 'Αθήνησιν δημαγωγων.

Ό ΟLιΧλογος του ΆνΤLσθένΎ) που φέρεL τον τΙτλο Πολιτικός πε

ΡLέχεL ονεLΟLσμους γLα. δλους τους ΟΎ)μαγωγους τ~ς , Aθ~νας.

Ό πλουτος κιχι ~ 3ύνιxμΊj, γιtΧ τtΧ όποιιχ θιχυμά:ζοντιχν κιχι τψουντιχν έκεινοι OL πολιτικοί, ~σιxν γιOC τον ΆντισθένΊj πρά:γμιχτιχ χωρις ocξίΙΧ που εφερνιχν τ~ν

κιxτιxστpoφ~. Σ' ιχυτο πρέπει νtΧ όφείλετιχι ~ κιxτιxφoptΧ του ΆντισθένΊj ένιχν

τίον τους.

240. ΔΙΩΝ ΧΡιΣΟΣΤΟΜΟΣ, Λ6γοι ΧΙΙΙ (12), 14-28.

Ταυτα και' τι;\: τοιαυτα τούς τε &λλους &παΥτας και' μάλιστα και' πρω

τον έμαυτον καταμεμφ6μεΥος έΥ{οτε ύπο απορ{ας ;1;α έπ{ τινα λ6γον

αρχαιον, λεγ6μεΥον ύπ6 ΤΙΥος Σωκράτους, δν οόδέποτε έκεινος έπαύ

σατο λέγων, πανταχου τε και' προς &παντας βοων και' διατειν6μενος

έν ταις παλα{στΡαις και έν Ti(J Λυκε{ςV και' έπι των έργαστηρ{ων και' κατ' αγοράν, ώσπερ απο μηχανης θε6ς, ώς ξφη τις. (15) Ού μέΥΤσι προσεποιούμην έμον ε[ναι τον λ6γον, αλλ' ο(Jπερ ήν, και' ήξ{ουν, αν

&ρα μη δύνωμαι απομνημονευσαι ακριβως απάντων των ρημάτων μηδε δλης της διανο{ας, αλλα πλέον r) ξλαττον είπω τι, συγγνώμην ξχειν, μηδε δτι ταυτα λέγω & τυγχάνει πολλοις έτεσι πρ6τερον είρημένα, δια τουτο ήττον προσέχειν τον νουν. 'Ίσως γαρ &ν, ξφην, 06τως μάλιστα

ωφεληθε{ητε. Ού γαρ δή γε είκ6ς έστι τους παλαιους λ6γους ώσπερ φάρμακα διαπνεύσαντας απολωλεκέναι την δύναμιν. (16) 'Εκεινος γαρ όπ6τ' ίδοι πλε{ονας ανθρώπους έν Ti(J αότi(J, σχετλιάζων και' έπιτψων έβ6α πάνυ ανδρε{ως τε και ανυποστ6λως, π οι φέρεσθε, ώνθρωπσι, και αγνοειτε μηδεν των δε6ντων πράττοντες, χρημάτων μεν


έπιμελούμενο! και' πορίζΟΥτες πάντα τρόπον, όπως αύτο! τε αφθονα

έχητε ΚιΧΙ τοις ΠιΧισι'ν έτι πλε[ω ΠιΧΡιΧδώσετε; Αυτων δε των ΠιΧ[δων

ΚιΧΙ πρότερον ύμων των ΠιΧτέρων ήμελήΚιΧτε όμο[ως άΠιΧντες, ουδεμ[ιΧν εύρ6ντες ουτε ΠιΧ[δευσιν ουτε άσκησιν [ΚιΧνην ούδε ωφέλιμον άν

θρώποις, ην ΠιΧιδευθέντες δυνήσεσθε τοις χρήμιΧσι χρησθιΧΙ όρθως ΚιΧΙ

δΙΚιΧ[ως, άλλα μη βλιΧβερως κιχι' άδ[κως, κιχι' ύμιν ιΧύτοις άνεπιζη

μ [ως, Ο σπουδιΧιότερον ήγεισθιΧΙ των χρημάτων, ΚιΧΙ υιΌις κιχι' θυγιΧ

τράσι ΚιΧΙ γυ νιΧΙ ξι' κιχι' άδελφοις ΚιΧΙ φ[λοις, κάκεινοι ύμΙν. (17) Άλλα ~ κιθιΧρ[ζειν κιχ ι' ΠιΧλιΧ[ειν κιχι' γράμμιΧΤιΧ μιΧνθάνοντες ύπο των γονέων

κιχι' τους υιΌυς διδάσκοντες οίεσθε σωφρονέστερον κιχι' άμεινον οική

σειν την π6λιν; Κιχ[τοι ει τις συνιΧγιΧγων τούς τε κιθιΧριστας κιχι' τους

ΠιΧιδοτρ{βιΧς κιχι' τους γΡιΧμμιΧτιστας τους άριστιΧ έπισΤιΧμένους έκιΧ

στιΧ τούτων π6λιν ΚιΧτοικ[σειεν έξ ιΧύτων η κιχι' έθνος, ΚιΧθάπερ ύμεις

ποτε την 'Ιων[ιΧν, πο[ιχ τις αν ύμιν δοκει γενέσθιΧΙ π6λις κιχι' τ[νιΧ οι

κεισθιΧΙ τρόπον; Ού πολυ κάκιαν κιχι ιΧίσχιαν της έν Αιγύπτψ ΚιΧπή

λων π6λεως, όπου πάντες κάπηλοι κιχτοικουσιν, όμο[ως μεν άνδρες,

όμο[ως δε γυνιΧικες; Ού πολυ γελοι6τερον οικήσουσιν ο15τοι, ους λέγω

τους των ύμετέρων ΠιΧ[δων διδιΧσκάλο υς, ο[ ΠιΧιδοτρ{βιΧΙ κιχι' κιθιΧΡΙ

στιΧΙ κιχι γΡιΧμμιΧτιστιΧ[, προσλιΧβ6ντες τούς τε ΡιΧψψδους κιχι' τους

ύποκριτάς; (18) Κιχι' γαρ δη όσιΧ μιΧνθάνουσιν ο[ άνθρωποι, τούτου

ενεκιΧ μιΧνθάνουσιν όπως, έπειδαν ή χρε[ιΧ ένσΤΟ προς ην έμάνθιΧνεν

εΚιΧστος, ποιfj το ΚιΧτα την #χνην, 070'1 ό μεν κυβερνήτης όΤιΧν εις την νιΧυν έμβ,η, τψ πηδιΧλ[ψ ΚιΧτευθύνωψ δια τουτο γαρ έμάνθιΧνε κυ

βερνάψ ό δε ΙιΧτρος έπειδαν ΠιΧΡιΧλάβ,η τον κάμνοντιΧ, τοις φιΧρμάκοις

κιχι' τοις περι' την δ[ιΧΙΤιΧν ιώμενος, 015 ένεκιΧ έκτήσιΧΤΟ την έμπεΙΡ[ιΧν. (19) Ούκουν κιχι' ύμεϊ'ς, έφη, έπειδαν Jir; τι βουλεύεσθιΧΙ περι' της π6-λεως, συνελθ6ντες εις την έκκλησ[ιΧν, ο[ μεν ύμων κιθιΧρ[ζουσιν άνιΧ

στάντες, ο[ δέ τινες ΠιΧλιΧ[ετε, άλλοι δε άνιΧγιγνώσκετε των 'Ομήρου

τι λιΧβ6ντες η των Ήσι6δου; ΤιΧυτιΧ γαρ άμεινον ίστε έτέρων, κιχι'

άπο τούτων οΙ'εσθε άνδρες άγιΧθοι' έσεσθιΧΙ κιχ ι' δυνήσεσθιΧΙ τά τε κοινα

πράττειν όρθως κιχι' τα (διιΧ. Κιχι' νυν έπι' ΤιΧύΤιΧις ΤιΧις έλπ[σιν οικεϊ'τε

την πόλιν κιχι τους υ[έιΧς ΠιΧΡιΧσκευάζετε ώς δυνιΧτους έσομένους χρη

σθιΧΙ τοις τε ιΧύτων κιχι' τοις δημοσ[οις πράγμιΧσιν, οί' αν [ΚιΧνως κιθιΧ

ρ[σωσι

ΠιΧλλάδιΧ περσέπολιν δεινάν

η τψ ποδl βωσι προς την λύΡιΧΥ" όπως δε γνώσεσθε τα συμφέροντιΧ

ύμιν ιΧύτοις κιχι' τfj ΠιΧτρ[δι κιχι' νομ[μως κιχι' δΙΚιΧ[ως μεθ' όμονΟ[ιΧς

πολιτεύσεσθε κιχι' οικήσετε, μη άδικων άλλος άλλον μηδε έπιβου

λεύων, τουτο δε ούδέποτε έμάθετε ούδε έμέλησεν ύμιν πώποτε ούδε

Ε


νυν ετι φροντίζετε. (20) Καίτοι τραγιΡδους έκάστοτε άρατε τοις Διονυσίοις και' έλεειτε τα ατυχήματα των έν ταις τραγιΡδίαις ανθρώπωναλλ' σμως ούδέποτε ένεθυμήθητε στι ού περι' τους αγραμμάτους ούδε

περι' τους απ~δoντας ούδε τους ούκ είδότας παλαίειν γίγνεται τα κακα ταυτα, ούδε ση πένης τίς έστιν, ούδεις ενεκα τοότου τραγιΡδίαν

έδίδαξεν: Τούναντίον γαρ περι' τους Ά τρέας και τους Ά γαμέμνονας

και τους Οίδίποδας Ι'δοι ης αν πάσας τας τραγιΡδίας, οΙ' πλειστα έκέ

κτηντο χρήματα χρυσου και' αργόρου και' γης και' βοσκημάτων- και

δη τΙ(; δυστυχεστάτιΡ αύτων γενέσθαι φασι' χρυσουν πρόβατον. (21) Και' μην ά Θάμυρίς γε εi5 μάλα έπιστάμενος κιθαρίζει και' προς αύτας τας Μοόσας έρίζων περι' της ά.ρμονίας, έτυφλώθη δια τουτο και'

προσέη απέμαθε την κιθαριστικήν. Και τον Παλαμήδην ούδεν ώνη

σεν αύτον εύρόντα τα γράμματα προς το μη αδ[κως ύπο των Άχαιων των ύπ' αύτου παιδεuθέντων καταλευσθέντα αποθανειν- αλλ' εως μεν

ήσαν αγράμματοι και' ά.μαθεΙς τοότου του μαθήματος, ζην αύτον

ειων- έπειδη δέ τοός τε &λλους έδίδαξε γράμματα και' τους Άτρείδας

δηλον στι πρώτους, και μετα των γραμμάτων τους φρυκτους σπως

χρη ά.νέχειν και αριθμειν το πληθος, έπει πρότερον ούκ f;δεσαν ούδε καλως ά.ριθμησαι τον οχλον, ώσπερ ο{ ποιμένες τα πρόβατα, τηνικαυ

τα σοφώτεροι γενόμενοι και αμείνους απέκτειναν αύτ6ν. (22) Εί δέ γε, έφη, τους ρήτορας οίεσθε {κανους ε[ναι προς το βουλεόεσθαι και

την έκείνων τέχνην &νδρας ά.γαθους ποιειν, θαυμάζω ση ού και δικά

ζειν έκείνοις έπετρέψατε ύπέρ των πραγμάτων, ά.λλ' ύμιν αύτοις, και'

σπως ούκ, εί δικαιοτάτους και αρίστους ύπειλήφατε, και τα χρήματα έκείνοις έπετρέψατε διαχεφίζειν. 'Όμοιον γdφ αν ποιήσιχιτε ώσπερ εί

κυβερνήτας και ναυάρχους των τριήρων ά.ποδείξαιτε τους τριηρίτας η

τους κελευστάς. (23) Εί δέ δή τις λέγοι των πολιηκων τε και' ρητόρων προς αύτον ση ταότ:; μέντοι 'n παιδεόσει χρώμενοι Άθηναιοι Περσων έπιστρατευσάντων τοσαύταις μυριάσιν έπι' την πόλιν δι'ς έφεξης και την &λλην Έλλάδα, το μεν πρωτον δύναμιν και' στρατηγους αποστείλαντος του βασιλέως, υστερον δέ αύτου Ξέρξου παραγε

νομένου μετα παντος του πλήθους του κατα την Άσίαν, ιΧπαντας τούτους ένίκησαν και πανταχου περιησαν αυτων και' τΙ(; βουλεόεσθαι

και τΙ(; μάχεσθαι' καίτοι πως αν ήδόναντο περιειναι τηλικαύτης παρασκευης και τοσοότου πλήθους μη διαφέροντες κατ' ά.ρετήν; 'Ή πως

αν ά.Ρετn διέφερον μη της ά.ρίστης παιδείας τυγχάνοντες, αλλα φαύλης και ανωφελους; (24) Προς τον τοιαυτα είπόντα έλεγεν ση ουδέ έκεινοι ήλθον παιδείαν ούδεμίαν πΙΧΙδευθέντες ούδε έπιστάμενοι βουλεόεσθαι περι των πραγμάτων, αλλα τοξεόειν τε και' {ππεύειν και' θη-

Ιϊ2 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

ραν μεμελετηκ6τες, κιχι το γυμνουσθΙΧι το σ(;ψιχ ιχίσχιστον ΙΧύτοις

εδ6κει κιχι' το πτύει ν εν ri{J φιχνερi{J· τιχυτιχ δε ιχύτους ούδεν fμελλεν

όνήσειΥο ώστε ούδ' ήν στΡιχτηγος εκείνων ούδει'ς ούδε βιχσιλεύς, άλλα

μυριάδες άνθρώπων άμύθψοι πάντων άφρ6νων κιχι κιχκοδιχιμ6νων.

Ε[ς δέ τις εν ΙΧύτοις ύπηρχεν όρθην έχων τιάριχν κιχ? έπε' θρ6νου χρυ

σου κΙΧθίζων, ύφ' 00 πάντες ώσπερ ύπο δΙΧίμονος ηλιχύνοντο προς βίιχν, οΙ' μεν εις την θάλιχττιχν, οΙ' δε κιχτα π;:ίν όρων, κιχι μιχστιγούμε

νοι κιχι' δεδι6τες κιχ ι' ώθούμενοι κιχι' τΡέμοντες ηνιχγκάζοντο άποθν"l;

σκειν. (25) "Ώσπερ οδΎ ει δύο άνθρώπω πΙΧλιχίειν ούκ ειδ6τε πιχ

λΙΧίοιεν, δ γε έτερος κιχτιχβάλοι αν ενΕοτε τον έτερον, ού δι' εμπειΡΕιχν,

άλλα διά τινιχ τύχην, πολλάκις δε κιχι' δι'ς εφεξης ό ιχύτ6ς, 06τως κιχι'

ΆθηνΙΧίοις Πέρσιχι συμβΙΧλ6ντες, τοτε μεν ΆθηνιχϊΟι περιησιχν, τοτε

δε Πέρσιχι, ώσπερ 6στερον, δτε κιχι τα τεΕχη της π6λεως κιχτέβιχλον

μετα Λιχκεδιχιμονίων πολεμουντες. (26) Έπει' έχοις άν μοι ειπειν ει ΆθηνιχϊΟι άμουσ6τεροι κιχι' άγριχμμιχτώτεροι γεγ6νεσιχν; 'Έπειτιχ ιχι)

θις έπε' Κ6νωνος, δτε ενίκησιχν τ,η νιxυμιxχί~ r'fj περι ΚνΕδον, άμεινον επάλιχιον κιχι' ,ήδον; 06τως οι)ν άπέφιχινεν ιχύτους ούδεμιας πιχιδείιχς

χρηστης τυγχάνοντιχς. τουτο δε ού μ6νον ΆθηνΙΧίοις, άλλα κιχ ι' σχε

δ6ν τι πασιν άνθρώποις κιχι' πρ6τερον κιχι νυν συμβέβηκεν. (27) Κιχι μην τ6 γε άπιχίδευτον εlνιχι κιχι' μηδεν επιστάμενον i:Jv χρη μηδε Ι'κιχνως πιxpεσκεuιxσμένoν προς τον βίον ζην τε κιχι' πράττειν επιχειΡειν

06τως μεγάλιχ πράγμιχτιχ .uι;δε ΙΧύτους εκείνους ιΧρέσκειΥο τους γαρ

άμΙΧθεις κιχι' άπιχιδεύτους ψέγειν ΙΧύτους ώς ού δυνιχμένους ζην όρθως

ε[νιχι δε άμΙΧθεις ούχι' τους ύφΙΧίνειν r) σκυτοτομειν μη επιστιχμένους ούδε τους όρχεισθΙΧι ούκ ειδ6:'ιχς, άλλα τους άγνοουντιχς & έστιν ειδ6-ΤΙΧ κΙΧλον κιχ ι' άγΙΧθον άνδριχ ε[Υιχι. (28) ΚΙΧ? 06τως δη πιχρεκάλει προς το επιμελεισθιχι κιχι' προσέχει ν ΙΧύτi{J τον νουν κιχ? φιλοσοφεΙΥ" fjδει

γαρ δτι τουτο ζψουντες ούδεν άλλο ποιήσουσιν r) φιλοσοφήσουσι. Το γαρ ζητειν κιχι' φιλοτιμεισθΙΧι δπως τις έστιχι κιχλος κιχ? άγΙΧθος ούκ

άλλο τι ε[νιχι r) το φιλοσοφεΙν. Ού μέντοι πολλάκις 06τως ών6μιχζεν, άλλα μ6νον ζη,ειν εκέλευεν οπως άνδρες ιΧγιχθοι έσοντιχι.

(14) Καθως καΤΊjγOΡOυσα γι' αυτα και για παρ6μοια πράγματα το,jς α.λλους ολους, πρωτίστως ομως και κυρίως τον έαυτ6 μου,

ανέτρεχα καμια φορα αΠOρΊjμένOς σ' εναν παλιο λ6γο ειπωμένο

απο κάποιον ΣωκράΤΊj, ό όποιος ποτε ~εν επαψε να τον λέει

βροντοφωνάζοντάς τον παντου και σε ολους και υποσηρίζον

τάς τον στις παλαιστρες, στο Λύκειο, στα έργαστ~ρια, στ~ν

Ε

ΜΠΙΣΘΕ;ΊΙΗΣ 173

~γopά, σσ.ν απο μΎJχαν~ς θε6ς, οπως είπε κάποιος. (15) Δεν τον παρουσίαζα, με κανένα τρ6πο, ως οικ6 μου αλλσ. ως λ6γο

εκείνου τοϊ) όποίου ~ταν, κα~ ζΎJτοuσα νσ. μοϊ) συγχωρεθε'L αν

τυχ6ν, αουνατώντας νσ. θυμΎJθω με ακρίβεια ολες τ~ς φράσεις κι , , 'ψ '" ,Ι " ζ όλες Τ,ις σκε εις, τις ανεφερα κατα πpoσεγγισΎJ, και τους ΎJ-

τοuσα επίσΎJς νσ. μ~ οώσουν λιγ6τεpΎJ πpoσoχ~ στο ν6ΎJμα, επειο+Ι οσα ελεγα τύχαινε νσ. εχουν ειπωθεL πολλΓι. χρόνια πρω

τύτερα. Γιατ~ 'ίσως, είπα, θσ. εχετε ετσι τ~ν πιο μεγάλΎJ ωφέλεια. Γιατι στ' αλήθεια οεν φαίνεται νσ. είναι ο[ παλιοι λόγοι

, " Ι t! ξ θ ι , ,~, ι σαν τα φαρμακα που, οταν ε υμανουν, χανουν ΤΎJ oυναμΎJ

τους. (16) ΈκεLνος ό Σωκράης, λοιπόν, οποτε εβλεπε πολλους ανθρώπους μαζεμένους, τους εβαζε, αγανακτισμένος, τις φωνες

καί, θαρρετσ. κι αφοβα, τους τραβοuσε ενα λούσιμο: «Ποϊ) πατε

βρε ανθρωποι' οεν το εχετε πάρει ε'ίoΎJσΎJ πως οεν κάνετε τίπο

τε απ' οσα θσ. επρεπε, οταν ασχολε'Lσθε μόνο με τσ. λεφτσ. κα~

προσπαθεLτε με κάθε τρόπο νσ. τσ. απoκτ~σετε ωστε κα~ ο[

'ίο ιο ι νσ. εχετε αφθονα κα~ στσ. παιοιά σας νσ. αφ~σετε ακ6μΎJ

περισσότερα; 'Ωστόσο αύτσ. τσ. 'ίοια τσ. παιοιά σας καί, πρωτύ

τερα, τους πατεράοες τους τους εχετε ολους εξίσου παpαμελ~

σει, αφοϊ) οε βp~κατε καμισ. αγωγ~ xα~ κανένα τρόπο ζω~ς

επαpκ~ κα~ χp~σιμo πού, εφόσον τον κατακτ~σετε, θσ. μπορέ

σετε νσ. ΧPΎ)σιμoπoι~σετε τσ. χp~ματά σας σωστσ. και οίκαια κι οχι με τρόπο βλαπτιχο κα~ αοικο, κι επίσΎJς με τρόπο που οε θ ' βλ' ,Ι,..... "f~ Ι, θ' , " α απτει ουτε εσας τους ιοιους - κατι που α πρεπε να το

θεωρεLτε σΎJμαντιxότεpo απο τσ. λεφτά - ουτε τους γιους σας, τις θυγατέρες, τις γυναLκες, τ~ς αοελφές, τους φίλους σας, κι

εκεLνοι εσας. (17) 'Αλλά, σας παρακαλω, εχετε τ~ν εντύπωσΎJ οτι με το νσ. σας μαθαίνουν ο[ γονεLς σας, κι εσεLς πάλι τσ. παιοιά σας, κιθάρα, πάλαισμα και γράμματα, πρόκειται ~ π6λΎJ νσ. καΤΟΙΚΎJθεL απο πιο συνετους και πιο καλους πολίτες; Κι αλ~

θεια, αμα κάποιος μαζέψει τους κιθαριστές, τους γυμναστες και τους οασκάλους, οσους γνωρίζουν αριστα καθένα απο αύτσ. τσ. αντικείμενα, κα~ φτιάξει απο αύτους μισ. πόλΎJ ~ και ενα εθνος, ακριβως οπως αποιχίσατε κάποτε εσεLς τ~ν 'Ιωνία, τί λογΥις π6λΎ) φαντάζεσθε πως θσ. προκύψει κα~ ποιά κατάστασΎJ


θα οιαμορφωθει; Δεν θα είναι μια κατάστασΊJ πoΛU XειρότεpΊJ και πoΛU απpεπέστεpΊJ απ' οτι στ~ν πόλΊJ των έμπόρων, στ~ν Α'ίγυπτο, οπου είναι έγκατεσΤΊJμένOΙ ολοι ΟΙ εμποροι, άνορες και γυναικες; Δεν θα είναι πoΛU πιο αστεία ~ κοινωνία που θα

αποτελεστει απο τους οασκάλους των παιοιων σας, για τους

όποίους μιλάω, ΟYJλαο~ τους γυμναστές, τους κιθαριστές, τους

γραμματοοιοασκάλους, συμπεριλαμβανομένων των ραψωοων

και των ~θoπoιων; (18) Γιατι βέβαια οσα μαθαίνουν ΟΙ άνθρωποι τα μαθαίνουν για να μπορουν, α.μα παρουσιαστει ~ ανάγΚΥ)

, , Ι Ι "θ 'θ' " fl ('ζ , για ΤYJν οποια τα μα αινε ο κα ενας, να κανουν ο,τι ορι ει YJ τέXνΊJ τους: ό κυβεpν~ΤΊJς λχ., μόλις μπει στο πλοιο, να το

όΟYJγει κρατώντας το ΠYJόάλιο, αφου γι' αυτο μάθαινε να κυ

βερνάει πλοιο' κι ό γιατρός, μόλις αναλάβει τον αρρωστο, να

τον κάνει καλα με τα φάρμακα και τ~ θεpαπευτικ~ αγωγ~, κά

τι που είναι και ό σκοπος για τον όποιο απόΚΤYJσε αυτ~ τ~ γνώσYJ. (19) Αυτο λοιπον κάνετε κι έσεις, είπε, οταν χρειαστει να αποφασίσετε κάτι για τ~ .πόλYJ; Μαζευόσαστε στο χωρο των

λ ' "λλ' \ - , \ 'ζ θ' συν ε ευσεων κι α οι απο σας σYJκωνοσαστε και παι ετε κι α-

ρα, άλλοι παλεύετε κι άλλοι παίρνετε κάτι απο τον 'ΌμΊJpo ~ \ 'Η ' 'Ι' "ζ \ \ 'Ι' β'ζ 'Γ \ , \ τον σΙΟσΟ κι αρχι ετε να το σια α ετε φωναχτα; ιατι αυτα

ϊ \, \ Ι 'ζ λ' ,\ \ "λλ ε,ναι τα πραγματα που γνωρι ετε κα υτερα απο τους α ους

και αυτά, κατα τ~ γνώμΊJ σας, θα σας κάνουν άξιους ανθρώπους και 1κανους να χειριστειτε σωστα τόσο τις oΊJμόσιες ίιπο

θέσεις οσο και τις ιοιωτικές σας. Και με αυτ~ τ~ν έλπίοα οιευ

θύνετε τώρα τ~ν πόλΥ) και προετοιμάζετε τους γιούς σας, εχοντας τ~ν έντύπωσΊJ πως θα γίνουν 1κανοι να αντιμετωπίσουν τις

ατομικές τους και τις ΟYJμόσιες ΙΙποθέσεις, αν θα 'ναι σε θέσΥ) \ 'ξ \ \ θ' \ να παι ουν σωστα στYJ~ κι αρα το

«Παλλάοα φoβεp~ ποu πόλεις αφανίζεις»

~ αν το β~μα τους θα ακολουθει τ~ λUpα. πως ομως θα μάθετε τί είναι προς το συμφέρον το οικό σας και τ~ς πατρίοας και πως θα ζειτε μονιασμένοι, και θα συμπεριφέρεσθε ώς πολίτες

σύμφωνα με τους νόμους και το οίκαιο χωρις να αοικει ό ενας \ "λλ \ \ \ , β λ' , \ ,1,\ \ 'θ \

τον α ο και να τον επι ου ευεται, αυτο σεν το μα ατε ποτε

,Ι ~, 'λ ,(\' " 'ζ \, (ι')τε σας απασχο YJcrE ποτε ως τωρα κι ουτε νοια εστε και τω-

Ζ


, , , (20) Π "'λ " βλ' , θ ' 'Δ ' ρα ΊΙ αυτο. αρ ο ο οτι επετε κα ε φορα στα ιονυ-

σια τ!.ς τραγικες παραστάσεις κα!. νιώθετε οΙκτο για τα παθ~-- 'θ' , Ν" '''''' λ ματα των αν ρωπων στις τραγωοιες, ωστοσο ποτε οεν ανα ο-

ι r! ,,«: ,~, β Ι "ι

ΊισΤΎjκατε οτι αυτες οι συμφορες οεν συμ αινουν σε αγραμμα-

τους ουτε σε σσους ,pIΧrOuaOiJv παράφωνα ~ aEV ξέρουν να παλεύουν, σπω ς κα!. στι κανένας aEV παρουσίασε στο κοινο τραΊωaία για κάποιον, μ6νο κα!. μ6νο έπειa~ αυτος εΙναι φτωχ6ς. 'Απεναντίας, μπορεΤ κανε!.ς να aZL στι σλες OL ΤΡαγωaίες στρέφονται γύρω άπο ~pωες σπως ό Άτρέας, ό Άγαμέμνων, ό Otaίπους, οΙ όποΤοι εΙχαν άπoκτ~σει πoΛU χρυσάφι κα!. άσ~μι και

'λ " 'λλ' β' "'λ'θ λ' μεγα ες εκτασεις και πο α oσΚΎJματα· και, στ α ΎJ εια, ενε

πως κι όπιο aυστυχισμένος άπο αυτους εΙχε ~να χρυσο πρ6βα

το. (21) Άλλα άκ6μΎJ κι ό Θάμυρις, που γνώριζε πολυ καλα τ~ν τέχνΎJ τ~ς κιθάρας και που ανταγωνιζ6ταν τις Μουσες

στ~ν άρμονία, τυφλώθΎJκε έξαιτίας αυτου του γεγον6τος και

ξέμαθε τ~ν τέχνΎJ του κιθαpιστ~. Και τον Παλαμ~aΎJ aι6λου "" , "λ '" , ,,' '" θ' , λ θ β οεν τον ωφε ΎJσε στο να αποφυγει τον αοικο ανατο με ι ο 0-

λισμο άπο τους' Αχαιούς, τους όποίους εΤχε aιaάξει ό 'ίaιος, το

γεγονος στι έπιν6ΎJσε τ~ν αλφάβψο: σσο ~σαν άγράμματοι και aEV κάτεχαν αυτ~ τ~ γνώσΎJ, τον αφΎJVαν να ζεΤ· σταν σμως alaαξε και στους άλλους γράμματα, και άσφαλώς στους ΆτρεΤ

aες πρώτα άπ' σλους, και μαζι με τα γράμματα πώς να κρα

τουν ψΎJλα τους aαυλους κα!. να μετρουν τα πλf,θΎJ - γιατ!.

πρωτύτερα aEV ~ξεpαν να μετρουν σωστα ~να άτακτο πλ~θoς, " , β "'β 'λ ,Ι , '" οπως οι οσκοι τα προ ατα -, μο ις εγιναν πιο σοφοι και πιο

άξιοι, τον σκ6τωσαν. (22) ''Αν ομως πραγματικα νομίζετε ΟΤΙ OL p~τopες εΙναι [κανο!. να alvouv συμβουλές, κι οτι ~ τέχνΎJ

τους φτιάχνει άνθρώπους άξιους, απορώ γιατι aEV εχετε άναθέσει σ' αυτους να άποφασίζουν για τις ύποθέσεις τ~ς π6λΎJς αλ

λα τις κρίνετε οΙ 'ίaιοι, και γιατί, άφου τους θεωρεΤτε ώς τους , ~, '" "t:' ~" θ' "" πιο οικαιους και τους πιο αι"ιους, οεν ανα εσατε σε αυτους να

aιαχεφίζονται και τις οΙκονομικες ύποθέσεις σας. Στ~ν περί-, , θ' ,. " ('ζ " β - " πτωσΎJ αυΤΎJ α ΎJταν σαν να ορι ατε οτι κυ εpνΎJτες και ναυαρ-

χοι στις τριf,ρεις θα ~σαν οΙ κωΠΎJλάτες και OL κελευστές. (23) Κ " , '" λ ' , , ,

ι οτα.ν καποιος απο τους πο ιτικους και τους PΎJτopε::

Ιϊ6 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ

του ελεγε πως οταν ο[ Πέρσες εκαναν εκστρατεία με τόσες μυ

Ριάaες εναντίον τ~ς 'Αθήνας και τ~ς ύπόλΟΙΠ'Υ)ς Έλλάaας Μο , , " Ι ,\ β ... , , 'λ

φορες στ'Υ) σεφα: Τ'Υ)ν πρωτ'Υ) με τον ασΙΛια να στε νει στρα-

, ~I , ,\ ~ Ι \, -, t:' ) τιωτικ'Υ) ουναμ'Υ) και στραΤ'Υ)γους, Τ'Υ) οευτερ'Υ) με τον .:::.εp~ΊJ αυ-

τοπροσώπως και με ολο το στρατο τ~ς 'Ασίας, οί 'Αθψαίοι

εχοντας ώς εργαλείο αυτ~ τ~ μόρφωσ'Υ) τους νίΚ'Υ)σαν ολους αυ

τους και αποaεΙΧΤ'Υ)καν ανώτεροΙ τους και στο σχεaιασμο και

στ~ν πoλεμικ~ αναμέΤΡ'Υ)σ'Υ)' κι ακόμΊJ, πως θα ~ταν auνατο να υπερισχύσουν απέναντι σε μια τόσο μεγάλΊJ στpατιωτικ~ προετοιμασία και σε ενα τέτοιο πλ~θoς αν aEV ύπερτερουσαν σε

αρετή; ''Η, πάλι, πως θα ύπερτερουσαν σε αρετή, αν aEV είχαν λάβει τ~ν καΛUτεpΊJ μόpφωσΊJ αλλα μια μόρφωσ'Υ) φτωχ~ και " (24) Σ' ,\ \, 'ζ' , αΧΡ'Υ)στ'Υ); αυτον που υποστ'Υ)ΡΙ ε τετοια πραγματα

εκείνος απαντουσε οη ουτε κι οί εχθροι ~λθαν εχοντας κάποια

εκπαιaεuσ'Υ), και ΟΤΙ aEV γνώριζαν πως να αποφασίζουν για τις aΊJμόσιες υποθέσεις αλλα είχαν ασΚΊJθεί μόνο στο τόξο, στ~ν

ίππασία και το κυνήγι, και θεωρουσαν το να παρουσιάζεται

κανεις γυμνος ΊJ να φτύνει στα φανερα ώς τ~ν πιο μεγάλΊJ ντροπή. Αυτα ομως, ελεγε, aEV εμελλε να τους ΧΡ'Υ)σιμεύσουν σε τίποτα. 'Έτσι, aEV ~τα,ν ανάμεσά τους ουτε στραΤ'Υ)γος ουτε α.ρχοντας αλλα αναρ[θμψες μυΡιάaες ανθρώπων, ολοι τους

μωροι και Μστυχοι. 'Ένας και μόνος ύπ~pχε ανάμεσά τους που

φορουσε ορθια τ~ν τιάρα και καθόταν σε χρυσο θρόνο, και τους " "λ \ \ β' \ 'Ι' , "λλ \ θ'λ εσπρωχνε ο ους με Τ'Υ) ια σα οαιμονας α ους στ'Υ) α ασσα κι

α.λλους στους γκρεμούς: μαστιγωμένοι, τρομοκραΤ'Υ)μένοι,

σπρώχνοντας ό ενας τον α.λλο, τρέμοντας, εξαναγκOCζονταν να

θ ' (25) "Ο λ \" λ' 'Ι' \ " θ \ πε ανουν. πως οιπον οταν πα ευουν ουο αν ρωποι που

~''1:' 'λ ' β Ι ,\ Ι: (l , , οεν ~εpoυν να πα ευουνι συμ αινει καμια φορα ο ενας να νικαει

τον α.λλο οχι επειa~ είναι εμπεφος στ~ν πάλ'Υ) αλλα κατα τύχ'Υ), συχνα μάλιστα να νικάει ό 'ίaιος Μο φορες στ~ σεφά, ετσι και

στις συγκρούσεις των ΆθψαΙων με τους Πέρσες νικουσαν α.λ

λοτε οί 'Αθ'Υ)ναίοι και α.λλοτε οί Πέρσες, οπως εγινε αργότερα,

-;ότε που με τ~ βοήθεια των Λακεaαιμονίων οί Πέρσες γκρέμι

σαν ακόμ'Υ) και τα τείχ'Υ) τ~ς πόλ'Υ)ς. (26) Θα μπορουσες να (σχυριστείς ΟΤΙ οί Άθ'Υ)ναίοι είχαν γίνει πιο ακαλλιέργ'Υ)ΤΟΙ και

q


πιο ιΧμ6ρφωτοι; Κι iSτι ~πειτα, τ~ν επox~ του Κ6νωνα, iSταν νίκφαν στ~ ναυμαχία τ-ης Κνί80υ, πάλευαν κα!. τραγου80υσαν

λ ' Μ" " '''~ .1 '" λ ' β , κα υτερα; ε αυτο τον τροπο εσειχνε οτι σεν αμ αναν σωσΤΎj

μ6ρφωσΎj' κα!. αυτ6, ύπoστ~ριξε, 8εν ~ταν κάτι που εϊχε συμβεΤ μ6νο με τους 'Αθψαίους ιΧλλα σχ ε80ν με iSλοuς τους ιΧνθρώ-

" λθ' , , ι (27) Κ ' β/β " πους, και στο παρε ον και στο παρον. αι ε αια το να

ζεΤ κανε!.ς κα!. να ιΧναλαμβάνει τέτοια μεγάλα εγxεφ~ματα ενω

εϊναι ιΧμ6ρφωτος κα!. 8εν ξέρει τίποτε ιΧπ' iSσα εϊναι ιΧπαραίΤΎj

τα ουτε κι ~xει κατάλλΎjλα προετοψαστεΤ για τ~ ζω~, εϊναι κάτι που 8εν ιΧρέσει ουτε κα!. σ' εκείνους τους 'ί8ιουζ' γιατ!. μ6-

νοι τους κατακρίνουν τους ιΧ8αεΤς και τους ιΧμ6ρφωτους που 8εν

μπορουν να ζουν σωστά. Και ιΧμ6ρφωτοι 8εν εϊναι iSσοι 8εν ξέ-\ (, ,'" "Ι rI ~\ t:"

ρουν να υφαινουν Ύj να φτιαχνουν παπουτσια ουτε οσοι σεν ",ε-

ρουν να χορεύουν, ιΧλλα δσοι ιΧγνοουν δ, τι οφείλει να γνωρίζει " ,Ι θ ' " λ' "/~ (28) Κ ' , , , εν ας αν ρωπος για να ναι κα ος και α",ιος. ατ αυτο τον

τρ6πο τους παρακινουσε να ~xoυν το νου τους, να προσέχουν τί

τους ~λεγε και να φιλοσοφουν, 8ι6τι γνώριζε πως αν επι8ιώ-~ '" Ι '" θ' Ι Ι "λλ ' θ' ",ουν αυτο το πραγμα, σεν α κανουν τιποτε α ο παρ α α φι-

λoσoφ~σoυν. Γιατ!. το να επι8ιώκει κα!. να προσπαθεΤ κανεις να

εϊναι καλΟς Ισο8υναμεΤ με το να φιλοσοφεΤ. Ώστ6σο αυτ~ τ~

λέξΎj 8εν τ~ν XΡΎjσΨOΠOΙOυσε συχνα ιΧλλα ιΧπλως τους παρακινουσε να προσπαθουν να γίνουν ανθρωποι.

οι ΠΟιΡOCγραφοι 14-28 του λόγου του ΔΙωνα Χρυσοστόμου, 'Εν 'Αθήναις πεΡI φυΥης OCποτελουν συγκεφαλαΙωσ'Υ) σωκρατικων i)ιi)ασκαλιων, ~ όποΙα παρου

σιOCζει μεγOCλ'Υ) όμοιότητα με τον ψευi)οπλατωνικο Κλειτοφωντα. Σύμφωνα με

τον F. Dummler, Akademjka, σ. 1-17, κoιν~ Π'Y)γ~ και των Μο είναι ό 'Αρχέλαος του Άντισθέν'Υ), ένω κατα τον Η. νοη Arnim, Leben und Werke des Djo von Prusa, κOCποιος OCπο τους τέσσερις ΠΡΟτΡεπτικους του ΆντισθένΊ).

J 2. Οί Αρχαίοι Κυνικοί

οι αρχαιοι κυνικοι αντισθενησ

Documents

Transcript of οι αρχαιοι κυνικοι αντισθενησ