ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αντικείμενο

1

αντικείμενο

☞ Α] ΟΡΙΣΜΟΣ

Αντικείμενο είναι εκείνο το όνομα (πρόσωπο, ζώο, πράγμα, κατάσταση, ενέργεια, ιδιότητα) στο οποίο μεταβιβάζεται η ενέργεια του υποκειμένου. Παραδείγματα :

> Η ενέργεια του υποκειμένου (που εννοείται) μεταβιβάζεται στο (που είναι βέβαια το αντικείμενο).

> Η ενέργεια του υποκειμένου μεταβιβάζεται στο (που είναι το αντικείμενο).

𐃢

☞ Β] ΕΙΔΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ Το αντικείμενο δεν συναντάται με μια συγκεκριμένη μορφή πάντοτε στο συντακτικό, αλλά μπορούμε να διακρίνουμε κάποιες ιδιαίτερα συνηθισμένες μορφές : ① ΣΥΣΤΟΙΧΟ : Πρόκειται για το αντικείμενο εκείνο που σχετίζεται άμεσα νοηματικά ή ετυμολογικά με το ρήμα. π.χ. > είναι ξεκάθαρη η νοηματική αλλά και ετυμολογική σχέση ανάμεσα στο ρήμα

και το αντικείμενό του. Παρόμοια παραδείγματα : κ.τ.ο. Το αντικείμενο αυτής της μορφής ονομάζεται καθαρό σύστοιχο ή εσωτερικό σύστοιχο. Άλλη μια μορφή σύστοιχου αντικειμένου, λιγότερο ευδιάκριτου και εντοπίσιμου συναντούμε στην περίπτωση όπου παραλείπεται (δηλαδή εννοείται) το καθαρό σύστοιχο αντικείμενο και στη θέση του μένει μια αντωνυμία ή ένα επίθετο συνήθως ουδετέρου γένους : αντί > το καθαρό σύστοιχο αντικείμενο παραλείπεται και στη θέση του μένει η αντωνυμία η οποία όμως μετατρέπεται σε ουδέτερο γένος. Άλλα παραδείγματα και από τις δυο περιπτώσεις σύστοιχων αντικειμένων :

Παρατήρηση : το σύστοιχο αντικείμενο τίθεται σε πτώση αιτιατική.

② ΜΕ ΓΕΝΙΚΗ : υπάρχει μια κατηγορία ρημάτων των οποίων τα αντικείμενα τίθενται σε πτώση γενική : . Το αντικείμενο του ρήματος τίθεται σε πτώση γενική

. Συνήθως σε γενική πτώση τίθεται το αντικείμενο των ρημάτων που δηλώνουν :

έναρξη : λήξη : φροντίδα : μνήμη : | λήθη : εξουσία : πλησμονή : στέρηση : υπεροχή : διαφορά :

συμμετοχή : επιθυμία : απομάκρυνση Με γενική πτώση όμως συντάσσονται και τα σύνθετα ρήματα με τις προθέσεις π.χ.

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αντικείμενο

2

③ ΜΕ ΔΟΤΙΚΗ : κάποια από τα ρήματα συντάσσονται με δοτική πτώση, δηλαδή το αντικείμενό τους βρίσκεται σε πτώση δοτική : . Το αντικείμενο του ρήματος τίθεται σε πτώση δοτική . Συνήθως σε πτώση δοτική τίθεται το αντικείμενο των ρημάτων που δηλώνουν :

ομοιότητα : συμφωνία : προσέγγιση : φιλική /εχθρική διάθεση | σύγκριση | ωφέλεια | «πρέπει»

Με δοτική πτώση όμως συντάσσονται και τα σύνθετα ρήματα με τις προθέσεις π.χ.

Παρατήρηση : στα ρήματα ωφελείας που συντάσσονται με αντικείμενο σε πτώση δοτική δεν ανήκει το ρήμα !

④ ΔΙΠΤΩΤΑ : Υπάρχει μια κατηγορία ρημάτων που δεν παίρνει ένα μόνο αντικείμενο αλλά δυο αντικείμενα σε δυο διαφορετικές πτώσεις. Τα ρήματα που ανήκουν σ’ αυτή τη κατηγορία ονομάζονται δίπτωτα : > Από το παράδειγμα είναι σαφή τα δυο αντικείμενα που δέχεται το ρήμα. Από τα δυο αντικείμενα το ένα θα το ονομάζουμε άμεσο και το άλλο έμμεσο. Άμεσο θα είναι το αντικείμενο στο οποίο απευθύνεται πρώτα η πράξη του ρήματος (γι’ αυτό και συνήθως πρόκειται για πρόσωπο) και έμμεσο αυτό που συμπληρώνει βοηθητικά το νόημα του ρήματος (γι’ αυτό και συνήθως πρόκειται για κάποιο πράγμα). Για την διάκριση άμεσου και έμμεσου αντικειμένου ισχύει ο ακόλουθος πίνακας :

ΑΜΕΣΟ ΕΜΜΕΣΟ

γενική δοτική

αιτιατική δοτική

αιτιατική γενική

αιτιατική προσώπου αιτιατική πράγματος

⑤ ΕΜΠΡΟΘΕΤΑ : Αρκετά σπάνια υπάρχει η περίπτωση να συναντήσουμε κάποιο αντικείμενο με μορφή εμπρόθετου προσδιορισμού : (=σκότωσαν περίπου πεντακόσιους). Συναντούμε τρεις κατηγορίες αντικειμένων με μορφή εμπρόθετου προσδιορισμού : α. με τις προθέσεις + ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ. Σ’ αυτή τη περίπτωση δηλώνεται το ποσό, η προσέγγιση, το περίπου π.χ. (= σκότωσαν περίπου οκτακόσιους). β. με τις προθέσεις + ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ. Σ’ αυτή τη περίπτωση δηλώνεται η έκταση π.χ.

(= επιθυμώ να εξετάσω τον καθένα απ’ αυτούς). γ. με τη πρόθεση + ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ. Σ’ αυτή τη περίπτωση δηλώνεται ο επιμερισμός, ο χωρισμός π.χ.

(= σκότωνε ανά τέσσερις).

𐃣

☞ Γ] ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ – ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ

① Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στη διάκριση του δίπτωτου ρήματος από το ρήμα με πολλά αντικείμενα. Δίπτωτο ρήμα : > το έχει εδώ το ρόλο δίπτωτου ρήματος με άμεσο αντικείμενο το (αιτιατική προσώπου) και έμμεσο το (αιτιατική πράγματος). Αντίθετα, ρήμα με πολλαπλά αντικείμενα : > όπου το και το είναι απλά αντικείμενα στο μονόπτωτο (στην περίπτωση αυτή) . Τα δυο αντικείμενα μάλιστα συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά. ② Ρήματα που κανονικά είναι αμετάβατα (δεν παίρνουν αντικείμενο) ή είναι μεταβατικά και παίρνουν αντικείμενο σε πτώση αιτιατική, όταν είναι σύνθετα, αλλάζουν σύνταξη ! παραδείγματα :

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αντικείμενο

3

> αμετάβατο ρήμα + ΔΟΤΙΚΗ = (=συναντιέμαι μαζί με φίλους).

> δέχεται κατηγορούμενο + ΔΟΤΙΚΗ = (=συναναστρέφομαι με τους καλούς).

> δέχεται αντικείμενο σε αιτιατική + ΔΟΤΙΚΗ = (=συνεργάζομαι μαζί σου).

③ Τα απαρέμφατα και οι μετοχές προέρχονται από ρήματα και ακολουθούν ανάλογη σύνταξη. Είναι σαφές λοιπόν ότι όλοι οι κανόνες του κεφαλαίου ισχύουν και για τους ονοματικούς τύπους.

𐃠

☞ Δ] ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τα αντικείμενα στις παρακάτω περιόδους :

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αντικείμενο

4

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αντικείμενο

5

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αντικείμενο

6

Βασική Βιβλιογραφία Ασωνίτης Ν. – Αναγνωστόπουλος Β., Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις Αναστασάκη, Αθήνα 2000 | Γεωργόπουλος Γ., Αρχαία Ελληνική Σύνταξη, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 1998 | Γιαγκόπουλος Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Γρηγορόπουλος Δ., Η σύνταξη του αρχαίου ελληνικού λόγου, εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2004 | Δελής Τ., Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997 | Λεμπέσης Χ. – Καργάκος Σ., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997 | Liddel H.G. – Scott R., Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, τόμοι Ι – V, εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα 2001 | Μπίλλα Π., Μαθήματα σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2000 | Μυτιληναίος Ο., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 | Παπανικολάου Γ. Ν., Λεξικόν των ρημάτων της αττικής πεζογραφίας, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1994 | Πασχαλίδης Δ., Ασκήσεις Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Πελέκης Μ., Λεξικό Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 1999 | Σαμανλής Θ. – Μπιτσιάνης Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1997

© Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr